samİha ayverdİ İle sirra yolculuk cemallnur sargut

8/7/2019 SAMHA AYVERD LE SIRRA YOLCULUK CEMALLNUR SARGUT

1/379

00034715121

y '^5;fif]HA AYVERDI ilerraelciili/i ^FL

-^^'

CEMALNUR SARGUTderleyen: SADIK YALSIZUANLAR


2/379

Digitized by the Internet Archivein 2009 with funding from

University of North Carolina at Chapel Hill

http://www.archive.org/details/smihaayverdiilOOsarg


3/379

Smiha Ayverdi ileSIRRA YOLCULUKCemalnur Sargut

Derleyen:SADIK YALSIZUANLAR

DNIVfiRSlTY IIRRARYUNlVliRSn Y OK NORIII CAROI.INAATCHAPia ML.


4/379

Nefes YaynlanSmihaAyverdi ile SIRRA YOLCULUKCemlnur SargutDerleyen: Sadk YalsûanlarISBN: 978-605-5902-06-3Kitapyayn no: 12009, stanbul

Editr: Neê Ta^Kedaksiyon: Cangfêl ZlfkarKapak tasarm: HmanurBalMizanpaj: Sanem mrlKapak & i bask: Pasifik Ofset.Cilt: Pasifik Ofset

Nefes Yaynlan;Badat Cad. G^lSk. BilkanAptA Blok no:1 1/2 Selamieme, istanbulTel: (216) 359 1020- 359 1021Fax:(216)359 4092


5/379

NDEKLERTAKDM jESERLER vi

Roman: viHil


6/379

SMiHA Ayverd, Hem ok yi Br Mevln Hem De ok Iy Brbn'l-ArabYorumcusudur 78SMHA Anne, Ken'an Rfnverstesnden Doktorali BrProfesrdr 91

Onun in FtIh'In stanbul'u FethI, TevhdIn Fethdr 105

DOST'N NGLZCE'YE EVRLMESYLE BENM TANIDIIM EN AZ BE ALTIKii MSLMAN Oldu 114ok KULLANDIIMIZ Ak Keumesn Hi TANIMADIIMIZI Yusufcuk'tanRENYORUZ 148EB- ARUS TRENLER, SMHA ANNENN GAYRETLERYLE BALAMITIR 160u DNYA Ah u Dnya... l-Yi Kemetullah Aki le Dolup Tamanin,Onun n lmenn, lmsz Hayatin Ta Kends Olduunu Br Blse,NeOlurBrBleblse 168SMHA AYVERD'DE DERN BR TRH UURU VE SEVGS VARDIR 180Halk re Br yneym. Herkes Bakar Br An Grr, Her Ne GrrKEND YZN, Ger YAH, Ger Yaman Grr 206SMHA Anne Hayret nsaniydi 218Gnl ANNESNN Nur'u 222

Cemalnur Hoca 222Evlad Acs 227

HAKKINDA YAZILANLAR 229Yusufuk : Aynann teki Yanma Srayan Bir D YazsEnis Batur 229Smiha Ayverdi'nin stanbul'uSelim leri 232


7/379

Samiha AyverdiMustafa zelik 237RFN GELENEK ERSNDE SMHA AYVERDYusufcuk'ta Geen Baz Tasavvuf? Mazmun Ve Temalar zerineSadk Yalszuanlar 249

ESERLERNDEN Semeler 271Dost 271 Turunlar 276Yusufuk 281Hanc 295Bekt- Vel 307Semiha Ceml Hanm 310Onnc Asr Anadolu'sunda Tasavvuf ve Hazret-i Mevln ..312Ftih'in Ve Fethin Gayesi 319Dede Efendi 327slm Birlii 330slm Mucizesi 334Endls'te slm 336San'at Ve Tem Haytmz 337

DZN 339


8/379


9/379

Smiha Anne'tiandr bu gnlm,j misafirhane. .Derd konuklar, derman konuklar, hayl konuklar, melalkonuklar; mmkn konuklar, muhal konuklar. Hele hasret,hi kma\ ordan, kma!(^ ordan.Handr bu gnlm,ykk dkk. .Fakir konuklar, ^ngin konuklar, lim konuklar, chilkonuklar; gelen konuklar, geen konuklar. Hele bir hanavardr, hi kma^ ordan, kma^ ordan. . . "

Smiha Ayverdi, Hanc


10/379

Sadk Yalszuanlar

TakdimElinizdeki kitap, bir modern zamanlar bilgesinin hayat, irfandnyas ve tefekkr yolculuuna ilikin yaplm konumalardanoluuyor.Ayn bilgelik yolunun yolcularndan Cemalnur Sargut'lagerekletirdiimiz sylei bo}anca, hem bir dneme tanklk etmibulunuyoruz hem de bu dnem iinde bilgelik gmzn parlakyldzlarndan birinin, Smiha Ayverdi'nin o dile gelmez engindnyasndan birka resmi yanstm oluyoruz.Smiha Ayverdi, mridi ve hocas Kenan Rif hazretlerinin irfan,ahlk ve edebinden nasiplenmi bahtiyar bir insan. Roman, hikye,mensre, deneme, aratrma-inceleme, gnce, htra, gezi, mektuptrlerinde eserler vermi bir yazar. lkesinin ve dnyannsorunlarna ilikin dnen ve doru sorular soran, onlara cevaparayan bir aydn. slm ahlkn, verdii o muazzam kavganniinden geerken, sessiz sedasz biimde yaayan bir dervi.Trke'nin zenginliini modern zamanlarda karlat tehditlerekar gl biimde ortaya koyan bir edebiyat. Hz. Meryem'in, Hz.Rbia'nn, Hz. Fatma'nn izinde, onlarn ahlakyla ahlklanm birstanbul hanmefendisi. Balkanlar, Anadolu mayasyla mayalamgnl erlerinden Gl Baha'ya yakan bir torun. Cumhuriyetmodernlemesinin nmze getirdii krizleri isabede belirleyebilenve zmler retme konusunda tkenmez bir enerjiyle abalayanbir dva insan. Bir tevazu ant. Bir sadelik aheseri. Bir inci. .Ayverdi'nin bize brakt irfn mirasn ayrntlarna henz tamanlamyla vkf deiliz. O'nun, ileli, sde ve nadide yaamn tamolarak bilmiyoruz.Bu syleiyi, O'nun engin dnyasn biraz olsun yeni kuaklaraaktarabilmek iin gerekletirdik.Cemalnur Sargut, her zamanki inceliiyle kabul ettiler ve SmihaAnne kitab bylece ortaya kt.


11/379

Smiha AN-verdi e SIRRA YOLCULUK

Kaynaklardan ve tanklardan rendiimize gre, Smiha Ayverdi,1905 \ilinda stanbul'da Meliha Hanm ve Miralay smail HakkBey'in kz olarak dnyaya gelmitir. Ekrem Hakk adnda bir deoullar olan aile kzlarna "eli ak, cmert" anlamna gelen ''Smiha"adn verdi. Smiha Ayverdi'nin ocukluu klar ehzdebasemtindeki evlerinde ve annesinin amcas olan dnemin MaliyeNazr brahim Efendi'nin konanda, yazlar ise ambca'dakikklerinde ge. Eitimine be yanda iken mahalle mektebinegiderek balad. Daha sonra Sleymniye ns Numune Mektebi'nedevam etti ve 1921 \ilinda mezun oldu. Sonraki eitimi hussdir.yi derecede Franszca bilen ve keman alabilen Ayverdi'nin bir kzve iki torunu vardr.Smiha Ayverdi ilk kitabn 1938 yhnda yazar. Krktan fazla eseriolan A}^^erdi, roman ve hikye yazarak balad edeb hayanatrih ve sosyal ierikli biyografi, htra, mektup, makale trndeeserlerle devam eder. Edebiyat aratrmaclarna gre, bir yazarneserleri onun hayatnn yansmasdr. Smiha Ayverdi'nin deeserlerinde, kaynam yazarn hayatndan alan ana konu vardr:""Tasavvufa tarih juuru ve medeniyet injs, htanhuirSmiha Ayverdi, L Merutiyet'ten balayarak Osmanl Devleti'ninson yllarnda yaam; Balkan Savalar, L Dnya Sava, KurtuluSava, Cumhuriyetin iln gibi tarihimizin ok nemli olaylarnagen yalarnda tamklk etmi; tarih ve medeniyet konularm adaolan Yahya Keml Beyatb, Ahmet Hamdi Tanpnar, Nihad SamiBanarb gibi, o da eserlerinin gndemine tamtr. Trkedebiyatnda birok yazarn anlatt stanbul, eserlerinin iinde okadar nemli bir yer tutar ki bu, ona "stanbul yazar" olma sfatnkazandrr. Ancak A^-verdi'nin devrindeki dier yazarlardan ayrlanok nemli bir taraf vardr. O da zellikle ilk sekiz kitabmn anakonusu olan, dier kitaplarnda da dnya gr ve hayat alglayolarak ortaya kan tasavvuf dncesidir. 1940'larda Edebiyatlemi dergisinde kendisiyle yaplan bir rportajda "imdi nelerokujorsunu^" sorusuna: "Yine Mesnevi... ve Dvn- Kebr... ve herfey. . " diye cevap verir. Yani Smiha Ayverdi, Mevln'nn eserleriniok okumu, onu. Hocas Kenan Bykaksoy'un rehberliinde


12/379

Sadk Yalszuanlar

anlamaya ve yorumlamaya abmutr. Bu nedenle de onun iintasavvuf dncesi bir hayat tarz olmutur. Hakknda eitlidoktora ve yksek lisans tezleri yaplan Smiha Ayverdi'nin dili veslbunun mkemmellii, Trke'nin ve stanbul Trkesi'nin engzel rnekleri olduu, edebiyat tarihi asndan da ortayakonmutur.Ak Budur, Batmayan Gn, nsan ve eytan, Son Menzil, Yaayanl, Yolcu Nereye Gidiyorsun?, Mabette Bir Gece, Mesihpaamam, Rahmet Kaps, Ba Bozumu, Hey Gidi Gnler Hey, AhTuna Vah Tuna, Kflcedeki Kk, brahim Efendi Kona,stanbul Geceleri, bide ahsiyetler, Dost, Hanc, Edeb ve ManevDnyas inde Ftih, Boazii'nde Trih, Trk Trihinde OsmanlAsrlar, ki in, Ermeni Meselesi, Misyonerlik KarsndaTrkiye, Marif Davamz ve daha pek ok eser. Bazlar ingilizce,Arapa, Azer Trkesine tercme edilen bu kitaplar yazarnevresinde ounluu niversite rencilerinden, geni bir ddeolumasm salam, bu genler zamanla entelektel bir zmrehaline gelmitir.Eserleriyle gen kuaklarn yetimesini salad iin ir NiyaziYldrm Genosmanolu, yazar u msralarla anlatr:

"Bir anne ki muhterem anneler lemindenEllijzl nesilleri em^rdi kaleminden "

Ayverdi, kltr hayatmza sadece kitaplaryla deil yaptklaryla dahizmet etmitir. Mevln ve Yunus Emre gibi evrensel nitelikte ikiinsan, gen nesillerin tanmas ve anlamas yolunda ilk admlar atankii o olmutur. Konya'da daha sonra ok hret bulacak olan eb-iArus Merasimleri yani Mevln'y Anma Trenleri ilk defa 1954'teSmiha Ayverdi'nin nclnde balatlmtr. Yeni DouCemiyeti isimli bir dernein kuruluuna nclk etmitir. Budernek, halk klarna ulaarak derlemeler yapm, kasetierhazrlatm, bylece Yunus Emre'nin iirleri ve ilhileriyaynlanmtr. Ayrca yine bu dernek tarafndan dzenlenenkonferans ve konserlerle Trk edebiyatnn bu b}aik mutasavvnf-iri genlere tantlmtr.V


13/379

Smiha Ayverdi e SIRRA YOLCULUK*

Onun bir baka yn evresine olan duyarlldr. Yaad semttedzensiz mar faaliyederi sebebiyle aalarn kesilmesini vecaddenin bir le benzemesini kabul edemeyen yazar, Ftih'tetfaiye Durandan Edirnekap'ya kadar devam eden FevzipaaCaddesindeki ve yine bugn Ftih' te Koyunbaba Park olarakbilinen alandaki aalar diktirmi, evresindeki genlerle ve esnaflaberaber bakmn yaptrmtr.Bunlarn dnda A\^erdi, Kubbealo Akademisi Kltr ve SanatVakf'nn kurucu yesidir. stanbul Fetih Cemiyeti, Yahya KemlEnstits, Trk Kadnlar Kltr Dernei gibi sivil toplumkurulularnn da kuruculuunu yaparak, almalarnda aktif rolstienmitir.Kendisine hizmetieri sebebiyle pek ok dl verilmitir:1988'de Hey Gidi Gnler Hey adb hatra kitabna Trkiye YazarlarBirlii tarafndan verilen 'Yln Dil dl"; 1990 senesindeBabakanlk Aile Aratrma Kurumu'nun verdii "stn Hi':metkran Berat"; 1992 \ihnda Trkiye lim ve Sanat Eserleri SahiplerBirlii tarafndan verilen "stn Hifimet ^^/^" bunlardan bazlardr.Smiha Aj'verdi, 1993 yhmn 22 Mart'nda Ftih'te yaad evindevefat etmitir. Kabri Merkez Efendi kabristamndadr. Btn hayatbo}anca vatam ve onun deerleri iin bir anne fedakrh ileabtndan evresindeki her yatan insan ona "Smiha Anne"demitir ve gerekten "eli ak, cmert" anlamna gelen adnnyansmas olan bir hayat yaamtr.

"denme^ borcum var bu lem halkna: \ erdike, daha ver,daha veri diyorlar.

Sorarsan borcumu bu cihan halkna: Yavuf^u, yahpyisevmektir! diyorlar. "1

Smiha Ayverdi, Hana, stanbul: Kubbealt Neriyat, 1 988, s. 32.


14/379

Eserleri

eserleriRoman:Ak Budur (1938)Batmayan Gn (1 939)Ate Aac (1941)Yaayan l (1942)nsan ve eytan (1 942)Son Menz (1943)Yolcu Nereye Gidiyorsun (1944)Mesihpaa mam (1948)Hikye:Mbedde Bir Gece (1940)Mensur iir:Yusufuk (1946)Hanc (1988)De Gelen Ta (1999)Htrat:brahim Efendi Kona (1964)Bir Dnydan Bir Dnyya (1 974)Htiralarla Babaa (1977)Rahmet Kaps (1985)Hey Gidi Gnler Hey (1988)Kplcedeki Kk (1989)Ah Tuna Vah Tuna (1996)Ne dik Ne Olduk (1985)VI


15/379

Smiha Ayverdi e SIRRA YOLCULUK

Ba Bozumu (1987)Ktibe (2002)EzeH Dostiar (2003)ki Aina (2003)Kltr, medeniyet ve tarih:Boazii'nde Tarih (1 966)Trk Trihinde Osmanl Asrlar (1975)Trkiye'nin Ermeni Meselesi (1976)Trk-Rus Mnsebetieri ve Muharebeleri (1 970)Biyografi:Ken'an Rif ve Yirminci Asrn Inda Mslmanlk (1951)Edeb ve Mnevi Dnyas iinde Fatih (1953)Otobiyografi:Dost (1980)Seyahat:Yeryznde Birka Adm (1984)Portre:bide ahsiyetier (1976)Deneme:stanbul Geceleri (1952)KleHkten Efendilie (1978)Makale:Mill Kltr Meseleleri ve Marif Davamz (1976)Ne dik Ne Olduk (2002)Rahmet Kaps (1985)

v


16/379

Eserleri

Mektup:Misyonerlik Karsnda Trkiye (1969)Mektuplardan Gelen Ses (1985)

Smiha Ayverdi'nin hayatna ve tefekkr dnyasna ilikinsorularmz cevaplandrma ltfunda bulunan Cemalnur Sarguthanmefendiye teekkr ve minnet borluyuz. Kendisini toplumunruhuna hizmete adam bir bilgenin, yeni kuaklarca bihnmesi hertrl kymetin stndedir.Kitaptaki kusurlar bendenize, gzellikler, anlatlan ve anlatanzerinden O'na aittir.

Sadk Yalszuanlar

v


17/379

'Dostum, inan hana ki sana iimi gstermek istemiyorum.Eer bo bulunup h-:^ h^ hu if yapyorsam, gene inan ki,tek penceresinde ijik olan hir ev gihi, esrar karanlklarnnortasndaki bu tek ijik damlas, gnlm atsnn ancak birkjeciini aydnlatr.Eer gene bo^ bulunup sana hir selm, bir s-:^ armaangnderiyorsam, hu selmn, bu haberin, suya aksini brakmbir aacn hikyesinden hifarkyoktur. Nasl o akiste aaanher i^isi mevcut, fakat ruhu gipse, benim de sana gsterdiimlaf^ ve haberde iimin ancak bir glgesinden, hir resmindenha^ka hir /ry yoktur.A.mm aac, glgesini suya sald iin nasl ayplamyorsan,beni de sana ister isteme':^ iimden haberler verdiim iin hogr; knama!"

Smiha Ayverdi, Yusufuk


18/379


19/379

Canm Grbz Aabeyim^Sayenizde cesaret etmi bulunduum bueseri hazrlarken hissettiim huzur,mutluluky zevk, edep ve korkudan dolaysize ok mteekkirim. Bu cevaplardanyararlananlarn alaca yolun sevabsize aittir.


20/379


21/379


Kadn Bir Resim...Cemalnur Sargut'un Hatralanndan

Nur, bam MesnevTmn zerine edi. Gzyalaryla sarlar tekrarokudu:

"Artk Zeyd'i bulamacsn. nk o, bu dnydan firar etmij.Allah'na vamn^tr O, ruhunun ayana takl dnya arlnfirlatmij, vcuttan, cismn suretten kurtulup ruhanler lemineykselmitir.Senin Zeyd'i bulman jyle dursun, pmdi bic^t Zeyd bile kendikendisini bulamayacak bir hal iindedirlerine gn doan yldi!^ nasl grnme^ olursa, o da ruhununyldc^na doan ilh gnefin nriyle, yle grnme-:^ oldu. Bir vcutiinde, grnme-:(lik derecesine ulafi. Hak ile Hak olmann ak birderecesi de budur. Allah naslgrnme^se, dnyda ona varma, onunlaolma, onda olma snnna erenler de, yle grnmeler. Kendi vcutlarnbile gremeyecek bir hle ulanrlar.

Ban kaldrd. Gnlnn anasn dnd..."Ben geceyim, gn isterim. Ben atefim, kl isterim. Ben jrimve:(n isterim.

Ben derdliyim, jifim ver. Para deil tam isterim.Tkenmiim, remi bul Btnlenmi can isterim.Dalmm, topla beni. Pare pare klma beni... Gvdem bacmnerde bilmem... Merke^ mihver baj isterim.

3Ecelyakn, desturgerek... Destur deyipyol isterim."Hanc kitabnda byle yazyordu gnl anac ki o, Nur'un, hocas,stad, hmisi, dostu, Efendisi, onu Efendi klan, hereyi... Zira,

Kenan Rif, , erhli Mesiev-i enf] stanbul: Kubbealt Neriyat, 2000, s. 542.3 Smiha Aj-v'erdi, Hana, stanbul: Kubbealt Neriy, 1988, s. 23.


22/379

Cemlnur Sargut

Kendisi de hocas Ken'an Rif'yi anlatrken bunlar sylemiti.Nur'la bir olup, ondan kitabn okuyan, mutsuz, mark, terbiyesizkz, mutlu, edepli klan gnl anac byle demiti.Elli ksur sene geriye dnd... katl evine doru... Orada domutu, hayatnn en nemlihtralar oradayd. Gnl anacn ve ruhunu douranlarhatrlamt. Dusyla doduu sevgili Nazh annesi, Ftih'teki evinansyla birlikteydi. Nur kck kalbin ne byk sevgilertayabileceini dnd. Eh, yere ge smayan Allah- Azm'-n "m'minin gnlne sdm" demiyor mu? st kadar ev, alt katbabasnn muayenehanesi olan yerde Gnl annesinin alt kapyageldiini hissetmeye baladnda yandayd. Koup kapy aarve hi armazd. imdi hayretteyim, dedii bu hadisenin defalarcayaandn hatrbyordu.Neden sadece bu iki kadn hayatnn merkezindeydi? Kimdi bu ikikadn; o zamanlar hi dnmedi. Ayrca bir de resim vard.Grnte resimdi, ama yayordu. Canhyd ve Nur ona "Amnm"derken bulmutu kendini. "Ammm"; mnsnn aman dileyeninyardmcs olduunu rendii bu kelime, onun cenneti, sna idi.Sonradan O'na mnn, mndaki yardmcy reten GnlAnacndan o resme yle seslendiini duyduunda, Nur aladalad. Hibir sz, hibir hitap bylesine hakikat olamazd.

'I^nden, g(nden, sknden, cnden Allah ayrmasn. Ey Hakk 'bildiren, ona gtren, perdeyi kaldrp onu gsteren... Hakk'n varolduunu, varln Hak olduunu, grnenin gsteren, gstereningrlen olduunu bildireniBu dnyada, o dnyda, Allah senden ayrmasn. . '

Hayatnn bu gzelini, onlara olan sevgisinin hakikatini ailesiyleyaamt. Dnya gzeli, Allah sevgilisi anacn dnd.

Samih Ayverdi, Hana, stanbul: Kubbealt Neriyu, 1988, s. 47.


23/379

Smiha Ajêrdi e SIRRA YOLCULUK

kadn, bir resim. O biri te seyretmenin ne demek olduunu yanda iatrlad, Nur alyordu.

"Gnlme: Ala... diyorum, ala... Ama kimseler grmesin. Zragâ abuk hasede urar.Ala... ala ki temiênsin hu yrek... Yoksa, kurumu emelerinyala, sprntlk olur.

Gnl Anac da alam demek, onu hi alarken grmemiti.Belki sadece bir damla, diye dnd. Ya resim, resim ne demitialayanlar iin:

"Alamakla tayy edersin men^l-i maksdunu,Gâpndan abdest al da g^le gr mabudunu.

Benliin dvasn terk eyle, gafletten ekil,Apk olKen'dn, dilersen grmee maukunu.Seneler sonra mn peinde olan gazeteci arkada ve dostu. Gnlannesinin kurduu dernekte abrken, ona sorular sorduunda bu kadn yle anlatacakti, belki de onlardaki kendisinihatrlayacakt.Gnl annesi: yazar, mutasavvf, stanbul harumefendisi, Trke'yien iyi konuan ve yazan, tarihi, alperen, mrit, ana, efendi; ikiKadir aras Kadir'i yaam, rencilerine de Kadir'in mnsnretmi bir sultan. Nur sonra da kmil insamn yaantsyla Kadir'inmns, iiyle Mirac'n hakikati olduunu rendiinde ve hersabrettii skntnn sonunda Gnl anneciinin yardmyla yetierinmnsn kendi kk gnlyle idrak ettiinde ve onun gzelgzlerinin arkasnda mnm bulduunda defalarca hamd etmezevkini yaayacakt.

Samih Ayverdi, Hana, stanbul: Kubbeal Neriyat, 1988, s. 75.^' Ken'an Rif, lhiyt- Kenan, Yayna Hazrlayanlar: Yusuf mrl, DinerDalkl, stanbul, 1988, s. 79.


24/379

Cemlnur Sargut

ocuunun lmn dnd. mnnn glyd o bebek,ryasnda yle grmt. O )aizden de "Glm" adyla domutu.Ama Nur ayldnda korkarak karnnda tad, stne titrediibebei yannda bulamam. Bebek baka bir hastaneye kaldrlmve ne olaca belli deildi. Nur bugne kadar hi ac ekmemiim,diye dnmt. Hibiri ac deilmi. yle ya, insanlarn ac vesknu zannettikleri eyler, sonradan glp getiimiz htralaroluverirler.

te hastane odasnda tek bana dnrken girmiti ieriye GnlAnac, heybetli ama mtevaz, zarif, edepli ve k. Bunlarnhibirini grmemiti Nur. Sadece "cennetgeldi odama" de^rmt.Gnl Anac her zaman Amnm'n sesiyle hareket ettiindenAmmm'n u deyiini yaar gibiydi:

nsanlar hatlarnda ve sevaplarnda onlarla bir olarak, aclarna vei':(draplanna itirak ederek ve beraberce gs gererek sevini-:^Doumlaryla oalp, lmleriyle eksilecek kadar onlardan olunu-:^Bir insan olarak hepimi^n va^esi becerin yf(iin mterek sammive insanca birgayeye evirmektir. Bunun da birokyollan vardrfakaten kestirme yol, ak ve imanyoludur.A^k ve imann temeli Hak'la halk' birlemek, Hakk' halktangrmek, halk Hak diye sevmektir.

Nur ocuunu, evini, eini, hepsini unutmutu o anda, cennetiyayordu. Gnl annesi ismi sevmiti "Glm, ne g^el isim. " Nurryasn anlatt, o bebei mm vermiti ona, onun glyd.Sonradan Hz. Muhammed'in akm }ireinde hissettiinde glbahesinin o olduunu, Amnmn da o baheyi iimizde oluturanolduunu anlayacakt.Gnl Anac knca. Nur gece skntlarna dnmekistemediinden Hanc'y eline almt.

"Cennet neresi? dediler. Senin olduunyerdir. . . dedim.


25/379


Cehennem neresi? dediler. Senin olmadn yerdir... diyecektim, amadiyemedim. Senin olmadn yer yok ki... Ah, vallah dayok, billhdayok Allahm. . .

Utanp ban nne ediini hatrlad.Dncelerinden uzaklati, biri te seyretmek iin kadna geridnd.

Gnl annesi iin dostunun sorusuyla ba baayd yeniden."ocukluum erke Habe^, Zenci, Arnavut bir vatanda evresiiinde geti. atm^n altnda bu ayn rk ve corafyadan gelmikimselerin hepsini Trk olan anam haham gibi soydajim zannederdim.Zira byklerimizin de onlara karp muamelesinde ayrl m edeceken kk bir eser bulunmad"

derken hem soyundaki Trkln nemini hem de ailesi iindetevhid etmenin zevkini yaam bir insan olduunu anlayordukendi hayatnda.Nur hayandaki kadnn da tevhidi yaadklarn grm vehayranlkla izlemiti. Belki resim onlara yle seslendii iin;

"heni sevdiini^ iddia ediyorsunuz^ Ama beni sevmek, sevdiim herzeyisevmek demektir, benimse sevmediim hibir ^eyyok ".

Evet, resim hakikatti. Zira hakikat sevmeyi bilmek deil miydi?ansbym, diye dnd Nur. Hibir sorum cevapsz kalmad. Amane kadar breyim ki, bu cevaplarn hangisine tam teslim olduumuhi bilmiyorum. Halbuki gnl telini titreten sultanlardan biri olanbn-i Arabi Fusus 'l-Hikem'de, Hz. brahim'in Kabe'de makammnolmasnn sebebini Allah'a sorgusuz sualsiz teslimiyetine balamyormu? O zaman onun gnl ls de Kabe'de makam sahibi, diyednd Nur. Sevinle "eh, daha lmedim beni de dem ederler in^aallah,dedi. Kulluunu, hiliini hissetmenin zevkine dalmken karsndagazeteci dostu renmek isteiyle belki de bildiini teyit iin

Smiha Ayverdi, Hana, stanbul: Kubbeak Neriy, 1988, s. 31.


26/379

Cemlnur Sargut

bekliyordu. Bu defa kulluuyla genilemi sanki kabz (sknt, darlk)halinden basta (genilik, ferahlk) dnmesine mutiu. GnlAnacna dnd.Evet, birbuuk yana kadar olan her eyi hatrbyordu GnlAnac. -drt yandan itibaren babasnn evinde tertiplediiselmhk sohbederine katlr. Burada o devrin byk zevatnnkonumalarn dinleyerek byr. Bu sohbetler onun renmeye aolan tabiatn besler ve kuvvetli hafzasna yerleerek eserlerineilerde makeme tekil eder, diye anlatt.Yine kendi yana dnd, "bense hep kadn ve bir resmihatrlyorum'' ^^^ dnd ve ''Gnl annem benim iin de renmi dahadorusu hatrlam ne mutlu bana" dedi iinden. Bir an GnlAnacnn babasyla olan ilikisini dnp utand. sma HakkBey kzn martan bir babaym. Benimki de yleydi. Canmbabam, onun iin, on sene sonra gelmi mucize bir evlttm ben.Ama Gnl Anac odasna kapanp "Allah'm beni bu pmanklktankoru" derken, ben bu marmamn zevkiyle kendimi dnyannmerkezi sayyordum, diye dnd Nur. Bu kk merkez, kadnve bir resmin nnde, dairedeki bir nokta olmamn zevkiniyaayarak, hiliini renmiti. naallah, diye heveslendi.Sonra retmenlik yapt dnemleri hatrlad ve ailelerincemartlan ocuklarn AUah tarafndan ne kadar byk ilelerleimtihan edileceklerini, bu ebeveynler bilseler, evltlarn, Budistprensler gibi skntya tahamml edebilecek ekilde terbiye ederlerdi,diye dnmekten kendini alamad. Zira n ncs olan evdekianac bunu ona retmeye ve yaatmaya ok almt.Nur, Gnl Anacnn be yanda mahalle mektebine baladmsyleyerek gazeteci dostuna geri dnd. "Tabii" dedi birazbbrlenerek "o bir cevherdi" v^ resim bu konuda yle demez mi?

"Altn bir mden deil midir'? Yeraltndan kt vakitte de bununaltn olduunda piphe yoktur. Fakat toprakla kanpk bir altndr,iindeki l^msut^ maddeleri karmak iin potaya koyuyor,


27/379


ayklyorsun. Ancak bu muameleden sonradr ki darphneyeyollaypdamga vuruyor, sikke haline koyuyorsun.Kef^d, birprlanta, yakut, ^mrt iin de bu budur. Fakat mesel birakl tamyontsan, potada kaynatsan mcevheryapabilir misina Netrl muameleye mrut^ braksan, tayine tatr. (...)Gryorsun ya... Aslnda mcevher olan nesnelerin bile, ilerindekitemif^lenmesi gereken maddeleri atmak iin trl ilelere tbitutulmalar, (...) l^msuf(Ja(lalklardan kurtulmalan iindir. '*

ok kr ki o dost bize bu acnn nemini ve cellin ikramolduunu retti, diye devam etti Nur. Hatt cellim cemlimegiden nurdur, demedi mi?Nur resmini, Ammn dnd, yine sorulardan uzaklat,drtbuuk yanda Maltepe'deki yazlk evlerinde grd bir ryadaresim konumutu. Kzm amcas [Kenan Rif'nin olu] onuelinden tutup resmin nne gtrmt. mn, sevgilisi tamhissettii gibiydi. Sevgili ona eildi ve elini ptrd. Nur o andakisevincini hissetti; belki de o saniye domuum, diye dnd. Amao zamanlar anslydm, sadece yayordum ve yaayarakreniyordum, dedi kendi kendine. "Canm Kf^m amcam!" diyednd. Amnnn biricik olu.. Allah velsi.. Naz ehli.. Yaradannmakbul olan sevgili... Ei enderi bulunmayan sesiyle, mngnllere nakeden sultan... Dnyada olduu srece sevgisinietrafna saarken ekindiren; merhametini heybetinde gizleyen dost!

-Bana "seni ok seviyorum, ama mekrimden emnolma!" deyii hl kulaklarmda. Babaannesi Hatice CenanSultanla byrken yaad ba-:^ htralar banaya^drmlard. Kck kulan gece beraberyatt ninesininbana koyduunda, mbarek ban iinden "L ilaheillallah" sesini duyduunu titreyerek anlatmt.

Sonra tekrar resme dnd.

Ken'an Rif, Sohbetler, cilt 2, stanbul: Hlbe Basm ve Yaynevi, 1992, s. 383.7


28/379

Cemlnur Sargut

mn, sonradan tek ak olacakt, birok sevginin tek hakikisi;nk o vard ama yoktu, vefbyd ve ney gibiydi. "Onda bildiimRabbimmi" dedi, ama gazeteci dostuna bunlar sylemedi,dncelerinden uzaklap konuya dnd.Smiha anne, ok iyi Franszca biliyordu, diye devam etti. Amaiinden, her eyi biliyordu, diye dnrken gazeteci edeple

- "evlenip ayrldm bir ocuu olduunu biliyoru^ " dedi.-'E^'^/" dedi Nur.

Evdeki annesi Gnl anacn "Krk sene ayn mn yastna bakoyduum, ayn rahmet kapsndan beslendiim, t^enginliim, gnl ejim" iiy.anlatrd. Sonradan bu kap kapanm ama Smiha anne ayn kapykitaplaryla, yaantsyla, kiisel irdyla rencilerine amt.Gazeteci

-"nasl intisap etmi^?" 6iyt steledi.Nur, Hanci'd^k dizeleri tekrarlad. O, bu kadar biliyordu, bu kadarher eye yeterdi.

Seni l sananlar var.l m? Tvbeler tvbesi.

Dirilerden hi kimse, ju kadna s^geiremedi ama, o dikkafal inad, bir tek iaretinle elpene emrindedir, ey toprak

altndayatan, ey ebed hay olan. .Biliyordu, nk kendisi de dik kafalyd ve kimseye hrmet etmeyeniyeti yoktu; gene hatralarna dnd, glmsedi. imdi kendini,nne gelmi bir rencisi gibi dardan msamahaylaseyrediyordu. Gnl Anac o hlini kitabnda yle tarif etmiti:

israfil srunu vakitsizi alsa, b- hayat yol bulupyolumaaksa. . . mrler, mrme asrlar katsa. . . u lmgnl

dirilir mi dersin?9 Smiha Ayverdi, Hanc, istanbul: Kubbealt Neriyat, 1988, s. 24.


29/379


Ama dirilmiti ite, dipdiriydi akla ve hilikle diriydi.Tekrar soruya dnd:

- "Hayat Ken 'an Kift ile tannmasyla halar", dedi.Daha nceki dnem sanki bu tanma iin hazrlk dnemidir.Gnl Anac ise hocasn yle anlatmt:

Vatan ve iman klmn iki j( gibi hirletirmi bir aile evldolmakla beraber, dnya grc ve insanlk anlayp yolunda atmayaaltm her adm hocam Ken'an Rifye borluyum. Bir manevmurakabe, dern muhasebe ve birlik grcnden uzaklatka, ulvduygu veyapc dncelenni kaybeden cemiyet ve milletlerin, y:(lerininglmesi iin âhs ihtiras ve menfaat jibesiyle kirlenmemi rehberotoritelere muhta bulunduklarna inanyorum.Hayatma bir i^gi ekerek, yeknunu gên geirdiim tâman,kendi kendinin emri olduu gibi etrafndakileri de hayvani ve nefsnhrs ve irkinliklerden ^d ederek, hrriyete kavuturma cihad iindebulunan bir ulunun met^ olmaktan baka knm olmadngerekten gryorum.

Gazeteci dostu steledi:-Ken'an Rif ile tantt devrede evresinde kimler bulunuyordu? Yolarkadalar kimlerdi? Onlarn irfn, insan nitelikleri nelerdir, naslbir atmosferdir o? Nur:- "Allah Allah, " dedi. "Ben onlarn derinliini idrk edebilir miyim?"

Sahabe devrinde gibi hissetti kendini. Hz. Hatice grevini yapan birana Cenan Sultan, korumac, akll, mn alemiyle madde arasndaberzah yaayan ve yaatan, yle ya kmil insan iin berzahmakamdr, deniyormu.mn her zaman mridi olarak onu iaret etmiyor mu? Omnmn Gnl Anac olmad m? diye dnd Nur.^ Samih Ayverdi, Hana, stanbul: Kubbealt Neriy, 1988,s. 25.


30/379

Cemlnur Sargut

Heyecanland. 'T5en ne ^man tanpm Cenan Sultan'hi diye dnd.nceleri o silik resimde bile biraz ekindii bir evliyayd. SonralarGnl Anac devaml onu anlatmaya baladnda dahayaknlamt. Sonra Cenan Sultan Nur'a yaklat ve bir anda Nuronu tanmaya balad. Ama dostuna dnp konumaya baladndabyle bir sultan anlatmakta edep ettiinden sustu.Sonra en baa dnd. Gazeteci dostuna ilk karlamalarna ve onunkendini mnevi deryann iine sokan gzel sorularna. .

10


31/379


Ben itknhik aac olsam, sen, dallarmdage^nen bir ocuk. .Ben ocuk olsam, sen, t^bnimde uulan bin bir sual. .Ben gece olsam, sen, karanlklarmyrtan birgnej...

Benpnar olsam, sen, su arayan biryolcu. .Ben aa olsam, sen, ona dolanm bir sarmadk. .

Ben ky olsam, sen, ona arpan bir dalga. .Ben dalga olsam, sen, dudak srdm bir ky. .Ben kaval olsam, sen, onu fleyen bir oban. .Ben ay olsam, sen, onunla haHecen bir sevdl. .

Benyol olsam, sen, gnlm gibi, evi ky kaybetmi biryolcu. .Bengt^a olsam, sen, onu silen bir ak. .

Ben trk olsam, sen, onu aran bir dudak. .Ben arap olsam, sen, itike ien bir sarho. .

Ben sarho olsam, sen, haredek itiim bir arap. .Ben rya olsam, sen, onunla sabahlayan bir eyd. .

Ben ate olsam, sen, onu yelp^leyen bir el. .Ben tlsm olsam, sen, onu saklayan gi^li hafine. .

Ben g^ olsam, sen de onun bebei. .Ben kalp olsam, sen de onun hayt. .Ben nokta olsam, sen, onda gi^lenmi kinat. .

Ben kinat olsam, sen, onun ruhu olan tek nokta. .Ben asrdan ara gemi bir miras olsam, sen, her devirde ona sahip kan mal

sahibi. .Ya sen ne olsan, ey vanyoku, olmuu olaca, l ve esfeli avularnda

grdm Kabbim? Bana sorarlarsa sen, aatan: "Inn en 'allah!" diyen ses. .Ben de, korku ve dehete dm birMs. .

Smiha Ayverdi, Dile Gelen Ta

11


32/379

Cemlnur Sargut

ocukluum bir Gld...Efendim bize bu imkn sunduunuz iin ok teekkr ederim.Smiha Ayverdi'yi, bir deryay konumaya balyoruz. Sizler, O'nunve ok kymetli hocas Kenan Rif hazretlerinin bilgelik yolundangeliyor, o yolda yryorsunuz. Bendeniz, henz iei burnundabir Trkoloji rencisi iken Smiha Ayverdi'nin o muhteem eseriYusufcuk'la karlam ve bir anda kendimi bir denizin iindebulmu, kaybetmitim. Tabii yllar boyu, O'nun birbirinden deerli,her biri birer hazine kymetinde eserlerini okumaya ahtm.Smiha hanm yakndan tanyan, yol arkadal yapan bir gnlve mn insan olan anneniz Mekre Sargut hanmefendi, birbeynnda yle diyor: " 'Denizler mrekkep, aalar kalem olsaCenb- Hakk'n kelimesi olan insn- kmili tarife kalksalar(zelliini anlatsalar), denizler kurur, aalar krlr. Bir o kadargetirsen yine kurur ve yine krhr.' te O'nu, yetin yorumundabuyrulduu gibi, anlatmaya lisan kf gelmez, portresini izmeekalknca da kalem ciz kahr. Ne sylesek, ne anlatsak, hakkndahibir ey izah etmi olamayz. nk O ifdeye smaz."Gerekten de bu byle efendim. Ama biz bir yerden balamak, odenizin kylarndan iine doru dalmak niyetindeyiz. Dilerseniz,aile evresinden balayalm. Smiha Ayverdi'nin anne ve babaskimdir? Soyuna ilikin bilgilerimiz nedir? Kkeni nereyekmaktadr? Nerede, ne zaman domutur? Hangi okullardarenim grmtr?Efendim ben de ok teekkr ederim. Smiha Ayverdi'ye dairkonumak, kmil insana, varln gzbebeine dair sylemektir. Buimkn bulduum iin Rabbime sonsuz krler olsun. O'nuanlatmak, anneciimin beyanyla dile gelmez bir srr, bir hakikatisze, kelma sktrmaya kalkmaktr. naallah, birlikte, o denizinkysndan derinliklerine doru inmemizi Rabbimiz bize nasib eder.Kmiller hakknda konuurken insann kendi dertleri derman bulur.

12


33/379

Smiha Ayverdi ile SIRRA YOLCULUK'

Smiha Ayverdi 1905 Kasm aynn Kadir gecesinde stanbul,ehzde-ba'nda dodu. Annesi Meliha hanm, babas PiyadeKaymakam Yarbay smail Hakk Bey. Baba tarafndan eceresiRamazanoullarna kadar dayanyor. Anne tarafndan soyuBudapete'de medfun olan Bekta dervii Gl Baha'ya dayanr. GlBaba aslen Merzifonlu olup 16. asrda yaam ve Kanuni'nin Budinfethine idrk ederek ehit dmtr. Halen trbesi ve tekkesimze olarak ziyarete ak bulunmaktadr. Smiha Ayverdi'ninbabas kk yata yetim kalm bir mbarek insanm.Gryoruz ki, Smiha Ayverdi aristokrat bir ailenin ocuudur vearistokrasinin getirdii disiplin mrnn her devresinden kolayhklaanlalabilir. Bence nemli olan nokta bu. Bu devrin aristokrasisi ileo devrin aristokrasisini kartrmamak lzm. O devirde aristokrasidisiplin demekti. Bu devirde maalesef sefalet demek.Be yanda mahalle mektebine balar. 1921 ylnda Sleymniyens Numune Mektebini bitirir. Daha sonra tahsiline hussi olarakdevam eder. Gerek hocalar gerek ailesi ondaki cevherin farknavararak ilemek gereini duyarlar. renme isteini besleyen zenginbir ktphanenin elinin altnda oluu da almaya msait karakterininbeslenmesindeki mhim millerden biridir. Nitekim henz onikiyandayken Kss- Enbiy ve Esret-i Fnn ciltieri olmak zerebabasnn ktphanesindeki btn eserleri okur.Smiha annenin hayatnda en etkili olan kiilerden birisibykannesi Halet hanmdr. Halet hamm, itimi seviye, grg,aristokrasi, hayat slbu ve yaay bakmndan kendi bykannesiZekiye hammdan ok ey renmi. Smiha anne, Halet hanmdanbu mnlar ve bu terbiyeyi de alarak, oniki yana kadar onuneitimi altnda yetimitir.Onalt yandayken bir kaymakamla evlenip be sene sren buevlilikten sonra fikren ve ruhen anlaamad einden ayrlanhocamz, ems'ini arayan Mevln zlemiyle Ken'an Rif'nin rahle-i tedrisine girmi; Hz. Pir'in edebiyle, sorgusuz sualsiz hocasnnkprsnden Allah'a ulamamn zevkini tatmtr. Ken'an Rif

13


34/379

Cemlnur Sargut

hazretleri ahlk- Muhammedi ile madd ve mnevi ilimlerarasndaki sratta yetitirdii rencilerinin en deerlisini, bir yandanilm-i ledn ile yoururken dier yandan Franszca, tarih, edebiyat,msik gibi madd ilimlerle de donatmtr.Bir esefinde, 'ocukluk hayatm dadmn syledii ninnilerimnlandrmak endiesiyle balayan bir dnce ve tedkikatmosferine sarl gemitir' diyor, o atmosfer dnysn naslbeslemitir?Evet, bu ok mhim efendim, bu cmlesi, onun ahde vefsm nekadar erken hatrladn, hadiseleri kck yata okumayabaladn ama okuduklarm yorumlayacak hocaya da nasl ihtiyaduyduunu anlatyor. Daha sonra Yusufuk adb eserinin ilkhikyesindeki u blm onun tefekkrnde mride duyduuihtiyacn ne gzel anlatr:

Devletlim! Evvel kartma u kinat kitabn atn ve:Okul dedin.Ben, acemifakat alkan bir talebe gibi, onu kelime kelime hecelemeebaladm. Dostlanm buna ahittir. Bir kr ieinde, bir i tanesinde,bir incecik su jinltsnda, êvkte, tebessmde hep seninparmak ilerinigrerek h^ b^l okuyor ve yanmdakilere sylyordum.Fakat bunlara, bu gir:(elliklere doymadan sahifeler karcmda dnyor,btn telma ramen, Rahmette, meakkatte, gtânda -:(draptagene senin dehana ve hnerine ahit oluyordum, ipe bylece de gecedemiyor, gnd^l demiyor, nme ne gelirse okuyor, okuyordum.Nihayetyorgunluuma acmj miydin, neydi? Karpma gelip bana dedinki:

Kainat kitabn okumak u^n srer; kendi kitabn okul..Bu, o byk kitabn hlsas idi; onda da gêlliklerdenirkinliklerden, êvklerden ve anlardan i^ler, grnmler vard. Belki

14


35/379

Smiha Ayverdi e SIRRAYOLCULUK

hakkaten hu, tekinden kkt; ancak kinat kitabna smayanbyklkler buna smijt.armtm. Ben bunu, bu karmakark, sklmet^ eterlenmedi etinkitab nasl okurum, diye dnrken, bir kere daha karma geldinve:

Kendi kitabn okumak u(un srer, beni oku! dedin.Seni mi, Devletlim'^ Acaba bu cihanda seni okumu kim vardr ki benbu bahtiyarlar arasnda saylaym'? Benden bir olma^ istemekle,beyhude didinip tebh olduumu mu istiyorsun? diye haykrdm...O raman tekraryanma geldin. Hayr, hayr., yanma gelmek de nedemek? Gf^m oldun, dilim oldun, tenimdeki canm oldun ve bunlar,benim yerime kendin okudun.

ocukluunun bir baka dnemi, sanrm brahim EfendiKona'nda yaad selmlk sohbetlerinde geiyor?Evet, zaten kendisi de, brahim Efendi Kona ve imparatorluunk arasnda ok b^Kik benzerlik grerek bunu yazya dker.Adeta trih byk olaylar yaarken onu hayada birletirip, onlardanders almay daha ocukluunda hal haline geirmitir.Smiha Ayverdi'nin en belirgin zelliklerinden biri, enderrastlanacak Allah vergisi bir hafzaya sahip oluudur. Birbuukyana kadar olan btn hadiseleri hatrlamaktadr. Ne enterasandrki, benim de Smiha anne ile ilgili hralarm yanda balar.ocukluumda korku ile mit arasnda yaama}^ Smiha anne ileolan ilikimde rendim. Glen mavi gzlerini grene kadar, yakzaca bireyler yaptmsa diye dnrdm. Beni kpr gibitad hocas Kenan Rif hazrederini ise be yamda Maltepe'dekievde ryamda grmtm.

Smiha Ap'erdi, Yusufuk, stanbul, 1997, s. 3-4.15


36/379

Cemlnur Sargut

Efendim Ekrem Hakk Ayverdi kimdir? Smiha Ayverdi ile EkremHakk Ayverdi'nin likilerine dir neler sylersiniz? Birbirlerinihangi alardan, nasl beslemilerdir? Ekrem Hakk beyin, Osmanl1. mrisi alannda halen alamam bir yetkinlikte olduukonusunda ehil kimseler ve uzmanlar hemfikir. Ayrca, EkremHakk beyin son derece kibar, nazik, zarif, bir Osmanb ve stanbulbeyefendisi, Balkanlardaki Osmanl mirasn ok iyi bilen,HlderUn'in ifadesiyle, ^yeryznde airane oturan' bir insanolduuna ilikin de eitli beynlar okumutum, ne dersiniz?Ekrem amca benim hatrladm kadaryla ho sohbet, gr sesli,neeli, biraz kucaklandm biraz da ekindiimi hissettiim birbeyefendi idi. O son derece gzel evinin lhan abla ile dolduugnlerde scaklk, samimiyet ve ba koyacak bir ev haline geldiinihatrlyorum. Her zaman herkese ak olan ve insanlar maddmnevi doyurmaktan zevk alan bu ev, zektn en gzeldeyenlerdendi. Smiha annem kardeinden "dva arkadapm" diyebahseder. Anneme ise Smiha annemi ve Ekrem amcam sorduumzaman 'Biz hepimiz ayn yasta bakoyduk. Ayn mridinmnsn farkl vehelerden gsteren insanlardk' diyor.Kendisi, mimar bilgisi, yorumu ve eserleriyle slam lemi iinb}aik bir ltuftur. Dva arkada Ekrem Hakk Ayverdi, mimarbksahasnda sanki kzkardeinin maneviyatta mrit olarak yaptvazifeyi yklenmitir.Smiha anne, kardeinden dolay Allah'na dima kretti. Onunbugn be anlalmas zor olan mimar dehsn ok takdir ettiinisylerdi. Bize dima 'Yaptm^ ite en iyi olun. Isterseni^ plkjapm.I^inif^de en iyi olun" derdi. Ekrem bey hakikaten konusunda gelmigemi en iyi mimarlardan biridir. nce Fetih Cemiyeti'ni, dahasonra Kubbealt Vakfn birlikte kurdular. Ekrem amca, FtihSultan Mehmet'e duyduu o muazzam sevgisi ile stanbul FetihCemiyetini kurdu. Birok genci mimar olmalar iin ynlendirdi vedestekledi. Madd durumu msait olmayan rencileri her yndenkoruma altna ald. Bugnn profesrler ordusunda Smihaannemin manev destei ile Ekrem amcann madd desteini16


37/379

Smiha Ayverdi e SIRRAYOLCULUK

unutmamak gerekir. Evinin kaps dima akt. Devrin en byksanat ve ilim adamlarnn arlandn biliyoruz. O babasndanald aile geleneini kendi evinde de devam ettirdi. lhan ablamnpaasyd. Smiha annemin ok sevgili kardeiydi. Bizim bir tanecikEkrem amcamzd. Tabii ihvan ierisinde herkes iin farkl birnemi vard Ekrem amcann. Biz ok severdik. Benim nianmonun evinde yaplmtr. Ona ok ey borlu olduumu her zamandnyorum. Allah ondan raz olsun. Onun gibilerden, Efendisinibyle tamtanlardan, slm' byle yceltenlerden, dnyaya slmmimarsini tamtan kii olarak Allah ondan raz olsun.mrn Efendiye hizmetle geirmi bir insandr. Efendisine okbah idi. Efendi iin l, insann mridine ballyladeerlendirilir. Onun bence mimardeki dehs bile efendisinehizmet etmek iindir, diye dnyorum.Kenan Rif hazretlerinin Ekrem Hakk beye, mimarhkla ilgili birbeynn hatrhyofum...Evet, bu arzettiim hususla ilgili. Kenan Rif ona mesleinininceliklerini yle anlatmtr:

'T)n Ekrem'e dedim ki: Mimanm, diye niin bbrleniyorsun? Bi^de mimn^ Herkes hayat binasnn mimardr. Faraza sen, yaptnbir yapy, fena maliyeme kullanr, rk ve hesaps^ yaparsan,yaptn bina yklr, neticede seni mes'l ederler, insanlarnbulduklar, ferah, keder, cennet, cehennem, iyilik ve fenalk da,hayatlar binasn iyi veya fena kurmu olmalarndandr. Erdiimi^neticenin meguliyeti bankalarnn deil, kendimi^ndir. Eer bi^ devcdumu^ binasn rk ahlklar ve ktlkler ile yaparsak, gnnbirinde kendi kendine kverir. Nihayet Cenb- Hakk 'in huturunakarlp: Ben sana bu vcudu emnet vermiim. Onu niin rk vekt malime ile bina ettin diye muhakeme edilir ve neticede demahkm oluru^ " ^^

Ken'an Rif, Sohbetler, stanbul, Kubbeal Neriy, 2000, s. 42617


38/379

Cemlnur Sargut

Geenlerde Roma'da sabah kahvaltsnda bir Japon mimar hanmlatantm. Trkiye'ye Ekrem Hakk Ayverdi zerine almayageliyordu. Bu da benim iin ayr bir iftihar vesilesi oldu. DilersenizO'nu, Smiha annenin dilinden de dinleyelim:

"Hadis-i kudside beyn olunduu liflere Cenb- Hak: 'Bensevdiimi ldrrm; ldrdmn diyeti de benim!*buyuruyor. Ijte Ekrem Hakk Ayverdi, Cenb- Hakk 'in, kendisimjejtn ve nefsni hrs, irkinlik ve ayplardan ldrp temizleyerekilh vasflaryla kendine mal ettii mstesnalardandr. Bu mnevimdahale ile kuvvetlenmi bulunan kardeim de, cemiyete, ejitli/atletlerinin bereketi ile ihlsn, san'atn, imann, drstln,diergmln, sonuna kadar cmerte becetti. Bylece de, bir ihtiramlbide olan o dern ihls ve heyecan, aksiyon plnna tercme ve nakiloldu. yle ki madde ile mny yani Trk-lslm terkibini, Hakk 'inahitlii huturunda nikhlyarak, bu birlenmeden doan mer^rriyeti, dev eserler halindeki kitaplar Trk kltrne hediye eylediigibi, ihya ettii cami, han, hamam, hayr hasenat olarak da genevatanna hediye eyledi. Birer veled-i sahih olan btn eserleri, EkremHakkAyverdi 'nin mnevi hrriyetidir.Ailede, bykannem ve annemin dads Cenanyr Kalfa iin tercihliocuk, aabeyimdi. Ben ise, annemle babamn an alka vesevgilerinin iinde deta boulmutum. Bunu aabeyim de bilir, fakatasla kskanmad. Ben de onu bykannemle dadmzn sevgisi ile babaca brakmaktan huysu^anma^m. Mesel titi-:(^ denecek kadartem!


39/379

Smiha A>'verdi e SIRRA YOLCULUK

Byk ocuklann, Anadolu Hisanndaki yahnin bahesindesaklanha oynadklar birgn, ben de iki ay kadar evvel ana stndenkesilmi olmann acsn unutamamij, iki yapnda bir ocuk olarak,saklandm kecikte bir êj emmek ihtiyacyla, iinde su olan birkolonya jilesini a^ma gtrp annemin stne hi benzememesiyknden alamaya baladmdan, aabeyim: 'Sen aramzdafazlasn, alayacaksan ierigir!' diyecekyerde, oyunu brakp beniteselli ederek, susturmaya ura^mp.Bu da birok defalar annemden dinlemi olduum bir bajka hatradr.Kk Ekrem hen\ drtyapnda. Yanlk evimizde okyakn bulunanmescidin, bir de ok tesirli ve tatl sesli olan bir me^^ni mevcut.H':(an ballar ba^lama^ o drt yakndaki ocuk, baheye frlayarakmesade dahayakn olan duvar dibine giderek buyank sesi dinlemeiitiyad haline getirmij bulunuyor.

Gnlerden bir gn, gene me^nin, A.llahekber demesiyle, ocukbaheye kojuyor. Fakat bu defa eân okuyan bir bankas. Hem deyle bir bankas ki, atlak, akortsu^ ve kerih denecek kadar bed birsesin sahibi. ocuk, efân bitince gene ieri giriyor ve annesinin yanna

: 'Anne, bu mezzini hapsetmeli!* diyor.Gfêllii fark etmekte, semekte ve bilhassa gnl vermekte nasldern bir hazrlkla dnyaya gelmi olmal ki, bunu, ya^ ilellemeyecek bir hassasiyetpatlamas ile jikr eyliyebiliyor.Gene annemden dinlediim bir baka htra da u:Kk Ekrem yine ayn yadlarda. Aile ile beraber bir akrabaf


40/379

Cemlnur Sargut

Yap ne kadar kk olursa olsun, estetik llerin ve san 'at evkininhu ocuk idrakte gelinmek gcn kollad nasl inkr olunabilir?Nitekim mhendis mimar diplomasyla vatan sathna hit^met askylaatldnda gsterdii titi^ êvk hele asrlarn harah eyledii tarihisan 'at bereketlerini byk bir vukuf ve yrek yan derecesindekihassasiyetle tamir ve ihya eyledii eserler. .Hkrem Hakk Ayverdi'nin byk talihi, yaradl mayasnda mevcutbulunan sanat ve ârafet anlaynn, bir kmil mride mlkiolmakla, dern keml de ka^narak drt bap mmur hle gelmi birTrk-Islm temsilcisi olmu bulunmasdr.Hakk, adaleti ve insafla merhameti, insanln ^zaruretlerinden grenkardepm, hi^metinde bulunanlarnyaln^ haklarm vermekle kalmat^srasnda bu insanlar, oluklan ocuklar ile himayesine alrd.Maiyetinde aldan ka inaat ktibi patron statsne girmi ve kaii de iveren snfna gemitir.Kocas ve iki ocuu olan dadm ileyanmza on sene kadar almiki gen kâ balarn sokacak birer evyapm olmas, hele olunubyten hanm be odal bir mesken yaptktan sonra evlendirmesi,Mslman Trk cemiyetindeki o trih ve kadim anlayn insanhakkna kar gsteregeldii anlayn bir tecellisi idi.

13 Smiha Ayverdi, Rahmet Kaps, istanbul ,1985, s. 139-142.20


41/379


Bu a^k, beni ve kinatyaratan ak... lte ben ona gizlendim,ben onun barna katm ve saklandm.Ey sen, ey benim ve cihann tek van, tek ajk olan sen!Bak, j!^me bak... Gklerime, seni alm gtlerime bak vekendini gr! Senden bajka grlecek jey, senden bakataplacak vcud, senden baka gzellik, hayat ve kudretyoktur!

Smiha Ayverdi, Mabette Bir Gece

21


42/379

Cemlnur Sargut

Smiha Ayverdi, Hocasnn Mns nnde YokOlan Bir Ney Gibiydi...Smiha Ayverdi'nin, tarih, edebiyat, felsefe, sosyoloji, eitim venihayet tasavvuf irfanna ilikin hayli zengin okumalar yaptbiliniyor, bu konuda sizin bilgi ve gzlemleriniz nelerdir?Efendim, Smiha anne edebiyat, tarih, msik, mimar, sosyoloji,felsefe, eitim ve benzeri alanlara fevkalde vkft. ok ynlokumalar yapt kesin. Tecesss, merak, ilgileri son derecezengindi, eitliydi. Dou ve Bat irfan geleneklerine inyd. Batmodernlemesinin merhalelerini bilirdi. Bizim modernlememaceramzn ne trden problemler rettiini ok iyi bilirdi. TabiiO'nu asl besleyen, mridi ve hocas Kenan Rif hazretleri idi.Tasavvufun, bu yzylda emzirdii nadir mtefekkirlerimizdendi.cizane bana gre modernleme, Allah'n her an yeni bir e'nletecellisinin idrki demektir. Bu mnda modernlii halleriyle veyaantlaryla insanhk lemine gsterdiler.Bugn aziz bedeninin medfun bulunduu Merkez Efendikabristanna ismini veren zat kimdir? Smiha hanmn MerkezEfendi'nin irfn srryla nasl bir ilgisi vardr? Bilgelik yolunun birmanev zincir olduu, her bilgenin ayr bir yldz olarak bu zincirinhalkalarn oluturduu biliniyor. Ayverdi, bu irfn geleneinneresinde durur?Benim cizane fikrime gre, Merkez Muslihiddin Efendi, dnyamnmerkezidir. Bunu kendisine atfedilen u hikyeye dayanarakanlatabilirim. Mridi ve kaynpederi olan Smbl Sinan hazretierikendisine bir soru soruyor. Daha dorusu btn ihvanna busoru}Ta soruyor. Dnyada bir gcnz olsa neyi deitirirdiniz?Kimi insanlar yalan syleyenleri yok edeceklerini, kimi insanlarahlkszlar, kimi insanlar eriata uymayanlar, kimi insanlar katilolanlar ortadan kaldracaklarn syledikten sonra MuslihiddinEfendi hazretleri ise dnyadan bir kt gitse baka bir ktnngelmesi iin, bir iyi lse baka bir iyinin domas iin dua edeceini22


43/379

Smiha Amerdi e SIRRA YOLCULUK

sylyor. Bu bak asnda muazzam bir tevhid anlay vardr.nk Allah'n yapt her iin doru olduunu ve bir dengeninkurulmas iin dnyada cell ve cemlin varolmas gerektiinianlatr. Adalet dengedir. Darda cell ve cemlin olmas\nLcudumuzda da cell ve cemlin bir olup btnlenmesinigerektirir. te bu yzden mridi kendilerine Merkez ismini verir vekendisinin dnyamn merkezi olduunu ona bildirir. PirimAhmede'r-Rif de "Dnya iki frkaya ajnlsa, yans beni makaslarlakesse, dorasa dieryans glsulanyla, fêmtêmlerle jkasa benim iin ayndeerdedir" derken keml zincirinde insan- kmilin merkez noktasnaoturduunu anlatr. Bu noktann 20. yzyldaki sahibi Ken'anRif'dir. Mridim tamamen aym tevhid inancyla yaam, herkesedeer vermi, herkese hrmet etmi, yaradlm yaradandan dolaysevmitir. Smiha A)êrdi ise hocasnn mns nnde yok olan birney gibi fleyenin sesine kendini brakan bir merkez noktasdr.Ama bu ney yeni bir msik olumrmu, bu ses ile insanlarb\ailemi, tenzih ile tebih, korku ile mit, cell ile ceml,mmetilik ve milliyetilik arasndaki sratn yeni tariflerini devrinilmiyle bize aklayarak mritlik vazifesini yerine getirmitir. Birinsan merkezde olabilir, iinde bu inanca sahip olabilir ama buSmiha Apêrdi gibi bir mcadele insan olmasn engellemez hatta"merkebe olmak, mutasavvf olmak mcadele iin arttr" der. Bu yzden21. \zyhn aydnlatcsdr Smiha Ayverdi. Devri iinde devrimyapm mrid-i kmiller Allah'n her an yeni e'niyle tecellilerinibilirler ve yaarlar. Onlarn bak asndan din yeni bir mn ilealr, ite Smiha anne mcadelesini bu yeni bak asndanyapmtr. Smiha Ayverdi bize hem birlii, tevhidi, her eyi sevmeyihem de bakalarmn hatalaryla kendi nefsimizi ortaya koymadanmcadele etmenin yeni eklini retmitir.Kenan Rif hazretleriyle ne zaman ve nasl tanmtr? Bu ilkkarlamaya ilikin bilgilerimiz nelerdir?Smiha Amerdi bildiimiz kadaryla mridinin huzuruna, "ben hereye yeterim" diye kmtr. Yani mridiyle karlama esnasnda birmrid kabulne hazr deildi. Days Server Bey vastasylamridiyle tamt. Bu tamma hakknda eitli rivyetier var, yalmz

23


44/379

Cemlnur Sargut

emin olduumuz ey, Smiha Ayverdi'nin kendileri ile tantktanhemen sonra "Efendm" diye hitap etmeye balamasdr. Daha sonrada Kenan Rif'nin evinde alanlarn bile nnde diz kerek, "j-/^ne mutlu insanlarsmt ki byle bir sultana hiimet ediyorsunu^' dediinibiliyoruz. Yani O'nun deiimi sanki bir saniye iinde olmutur.O'nun hakikatinin beklemi olduu mrid, yani hakikati iingerekli olan mrid karsna km ve pudarm krmtr. Bu hadiseHz. Ali'nin Peygamber Efendimizin emriyle kt mbarekomuzlarnda Kabe'nin putiarn kr gibidir. Ken'an Rif de Hz.Ali mnsnda hayat veren bir mrid olduundan rencilerininkalplerindeki putiar krarak onlarn gnllerini Kabe gibitemizlemitir.Yeeni, mutiaka ki hayattaki en yakn dostu, arkada Semiha Cemalhamm ile ayn zamanda mritlerine biat etmenin zevkini yaamlarve ikisi de nefislerinin arzu ve isteklerini bir anda terk ederek oakn iine dalmlardr. Semiha Cemal hanm k, mauk ve akbirleyerek ak kesilince felsefeyle balad hayat yolculuunu faydalbir enerjiye, tasavvuf aka evirerek ksack mrn muazzam birserven haHnde insanlk lemine sunmutur. Ama yanmak zerednyaya gelmi olan insanlar vazifelerini tamamlayp klolduklarnda insan onlarn yaayp yaamadklar hakknda pheyeder ve mcerred ruhun nasd olduunu renir. Smiha anne iseyanp, ttmeden akn hocasnn mn kablosundan geirerekdnyay aydnlatm bir kmil retmen olmutur.bn-i Arabi konferansnda tantm bir beyefendi, Smiha annemile tanma hikyesini bana yle anlatt:

''Birgn Smiha Ayverdiji Ken'an Rif'nin kabrini perken grdmve ok aprdm. Kendisini tanmyordum. Sadece Ken'an Rifhacetlerine hayrandm. Smiha Ayverdi'nin kitaplan hakknda daok bilgim yoktu. Yeni bir ilahiyat rencisi idim. Tabii o devirdekibilgilerimle kendisine kabristandan karken yanna yanaaraksordum. Dedim ki, efendim benim bildiime gre me-:(ar pmekgnahtr. Sit( topraa tapyormu gibi bir hfuyla pyordunU':^. Bunun^rine kendileri yle cevap verdiler: 'Olum ben bu beyefendiyle

24


45/379


tantm zaman hibir latamdan laberi olmayan birinsandm. Ama benim nefsimi Rabb'iyle yle gzel tantrdki ve bana yle bir vicdan alayp beni kendimin efendisiyapt ki, braku anda topran pmek toprann iine giripde ayan elini psem hakkn demem mmkn deil onuniin beni affet.' dedi. Bir hafta sonra bana kitaplanm gnderdi.Onun Smiha Ayverdi olduunu bylece renmi oldum. "

O dnemde, yani Kenan Rif hazrederiyle tant devrede,evresinde kimler bulunuyordu? Yol arkadalar kimlerdi, onlarnirfn, insan nitelikleri nelerdi? Nasl bir atmosferdi o?Dilerseniz kendi muhteem anlatimndan takip edelim. O gzelimmeclisin sekin insanlarna srasyla bakabm. lk olarak:

'Vrof. Dr. Server Hilmi Bey: Otu^^bej senelik matier medikal ve tejrih-fôloji profesrl, doku-:^ senelik Ecâa Diji MektepleriMdrl ve altmij yllk hayatnn bilhassa mnevi disiplinikabul ettii anndan sonra, temasa giritii her insana, kendinde olangr vefeyizli cevherden bol bol ap verdi, adamyetitirdi. Doktor ServerHilmi Beyi tanyan binlerce insan arasnda 'Bana iyiliidokunmad, * diyenler olabilir; fakat hi kimse, 'Bana u fenahdokundu,' diyeme^ Fakat mrebhisinden ald ak ve iman, birtransformatr gibi, onun manev hayatnda l^mlu deinmeleriyaparken, ahsiyetinin ên, hr, mi^ha meyilli ve aslnda sevimli olanksmlarn kk rtularla olduu gibi brakmtr. Mesel,msrifliini cmertlikte karar ettirmi, hoyratln tatl bir mu^plieevirtmijtir.

Server Hilmi hen\ Galatasaray talebesi iken, bir gn annesi, Halivapurunda niformasnn yakasnda Mekteb-i Sultn ya-:^l birocua rastgeliyor ve 'Olum, 55 Server'i tanyor musun?' diyor.ocuk, bolalmak iin ine deliine bile r^ olan biryanklkla: 'Ahteyze, tanmaz olur muyum? Dayaktan hepimizin cannkarr, ' diye cevap veriyor. Yakn akrabas olan Doktor Halit f^de onun snfarkadadr. Celimsi^ bir ocuk olduu iin iyice e^lir veher hafta sonu, aile bu yi^den mesele halletmeye uradr. Server Hilmi

25


46/379

Cemlnur Sargut

tam delikanllk ann kemlinde olduu me^niyet senesi, son defasadrazamn olunu dvdkten sonra diplomasn almtr, ipe btn bujiddet ve hoyratlk te^hrleri gsteren mifâ, sonralar, tatl ve mutedilbir miâh enisinde karar bulmutur. yle ki, herfrsatta herkese hove keremli muamele eder, latifeyi ise asla elden brakmad.Mesel bir gn, yeeninden paltosunu istemi, o da, paltoyu eteindenyakalayp sallaya sallaya getirince, bu tertipsi^ harekete ierleyerek,mrebbisine dnpyan ciddiyan latife: 'Baku beceriksiz kza...Paltoyu nasl da ters tutmu. . . ' demij.Fakat ondan daha a^ latifeci olmayan mrebbisinden: *Ne ziyanvar... cennette de Tb aac ba aadr!* cevabn alnca,hrpalamak istedii ki':^n mdfaa edilmesi karasnda sahte birhiddetle: 'Evet, ama Tb aacnn cebinde dklecek eyleryok!* diye cevap vermipi.Insanlann ounun bahts^klan, bahtlanndan habersi\ olmalanndanileri gelir. yle ki ile ve mihnet dediimi^ nice hayat cilveleri vardr ki,bunlann safa ve nimet olduunu hemen hi bilmeyi^ Bu y^den dehilkat kanunlan, bitî, saadet uuruna erdirebilmek iin trl tecrbeve denemelere tbi tutar. Halbuki ellerine bir l verilmij olanlar,l^drabn iindeki le^ti tatm olmak suretiyle hayatla ban^mij,anlap henge vararak bahtiyar olmuj ve etrafn da bu bahta itirakettirmij kimselerdir ki, ijte Doktor Server Hilmi, bunlardan biridir.

***Server Beyefendi, Kenan Rif hazretlerine bal olan herkesingnlnde hocamzn aynadaki tecellisi gibidir. Mrit, irad ederkenMevln gibi mrid ister. Dost, halil anla}a Server beyefendininmuazzam idrkinden ve akl almaz teslimiyetinden aikr gzkr.Her ite efendisinin yannda olmu, merebi efendisine hi uymadhalde teslimiyeti ve tevazuu ile efendisinin gzne ve gnlnegirmi bir sultanm.

Kenan Kift ve 20. Y^ln Ilnda Mslmanlk., stanbul yayev, 2003, s. 68-70.26


47/379

Smiha A^êrdi ile SIRRA YOLCULUK

kinci olarak Doktor Server Hilmi beyefendinin kaynvalidesiMnire Hanm. O da Kenan Rif hazrederinin mnevi talimindeyllarca kalm bir gzel insan. Yine Smiha anneden dinleyelim:

"eyhlvfier Nmk Paâ torunu olan Mnire hanm, soyunusopunu na^r- itibare almayarak bilhassa onu, dvasnn atsnkurduu en mkl imanlarnda hi-:(meti ve dirayeti ile ilkdesteklemi olanlardan biridir. Grgl olduu kadar êki de olan bukadn, ileriyana ramen, bir derghn idarecilii gibi ok ar olanfiil hi^metinin dnda bilgisi, kuvvetli hafzas, ârif nkteleri vediryetiyle de, gnn bin bir âhmetiyleyorgun dm mrebbisine hodakikalar geirtmi olan meclisr ve hosohbet bir insan olarakhayatn tamamlamtr. '^^

'Yalni^ erkekler arasndan bir Doktor Server Hilmi'nin temsilhviyetini kabul ederken, kadnlardan da, bu harmann en klkszolarak, bir Na^l hanmn varlks^ varln, en saf, en gara^s^ veserdengeti birakn rnei olarak ele almak, bir vicdan borcudur.O Nasl hanm ki Evrenos ailesinin, modem ve meden :qhniyetleyetimi evltlarndan biri ve Ken'an Rif'nin halifelerinden ve biristanbul elebisi olan Ceml beyin êvcesidir.Na^l hanm, iinde, deil yalnn^ kendisinin, hemen btn beeriyetleminin kirlerini yourup temizleyecek byk bir ak tar. Onuniindir ki hesaba kitaba yanamadan, mlhaza ve tereddtgeirmeden, iki dnyay da bir pula satp ls^ bir ufka atlamgemitir.

ilk genlii bir iir ve gzellik havas iinde gemi olan bu z^rif vekibar kadn, bir ^^manlar istanbul mesirelerinin ve bilhassa Boaziimehtaplarnn sa-^ ve s^gnlls, tabiat evkinin kanma^ ve doyma^tenesi olarak kendini o zevkten bu êvke atarken, hep arad bir ey

15 Ken'an Kif ve 20. Yzyln Ipnda Mslmanlk, stanbul,yayev 2003, s. 74-75.27


48/379

Cemlnur Sargut

vard. Sankig^ hagl bir krebe idi deyakalamak istedii mehul elyordamyla anyor, kolluyor, bulmaya alnyordu.Naf^l hanmn o devrin edebiyatna iyi bir rnek olacak ya^lannnbirinde fyle birpasaja rastlyoru-:^:**Ak... bu kelime, ruhumun derinliklerine dalyor, oradakendimin de varhm hissedemediim mnevi arzulan tenvirediyordu. Gnlmde en derin bir nokta botu. Onu neaaa-y drat, ne de btn ecrnuyla semvat doldurabiliyordu. Onokta, mevcudiyetimin en ince zerrtma kadar sknet vehaz getirecek bir varhk, bir ak bekliyordu. Btn hislerimi,dncelerimi ancak bu akn fras telvin edecekd. EyHlik-i kinat! Nerede o ak?"Na^l hanmn bu devrini, kelimenin tam mansyla, imlenmemi hambir mcevher madenine ben':^tebiliri^ yle ki son derece yengin veistikbal iin vaatlerle dolu kymetli bir maden. Fakat istifadeedilemeyecek derecede apakl ve tehlikeli denecek kadar mkl birkuyu. Buyt(den de ne kimse o ha^ineye el uzatabiliyor, ne de kendisikendini bulup etrafna bir eyler databiliyor. Halbuki onun oldu olasen belirli vasf cmertliidir. \^ermek, madd manev vermek, belki debu gkkubbenin altnda ona en ^de ha-:gefiren bir keyfiyettir.Vermek istiyor. Fakat hanlarndan klhanlarndan gelen irattanbaka kime neyi verebiliri Fien^ mnevi altnlar gnlnnderinliklerinden karlp kesilmemi, sikke vurulmamtr ki istediigibi saa sola avu avu datsn. .te gnn birinde bu madeni, bir potaya atlp temizlenmi ve btnihtiam ve zenginlii ile insanolunun istifadesine ar^dilmi gryoruzinsanlar sever veyrei iinde en scak keleri beerin zdraplannaaarken, cemiyet de bu fedakr, vefal ve feragatli insan tzjmetmektedir.

Nazl hanmda en dikkate deer taraf, dima ktleyi n plana koyupkendini en geriye atmas, hatta varln ok defa tamamylasilebilmesidir.

28


49/379


Fakat mukadderat, kendisine, insanlk ajknn yalnt^ ^drab nasipolmuj bu mstesna kadna, bir de sepetini kaybettirmek nasibini ilveetmek suretiyle onu hi de alpk olmad madd ilelerle detartaklamtr. Kendisi de bu mukadderat cilvesini u s':(lerle karjilar:*Ya Rabbi, senin hsnn ka ne fsun okumutur ki rahatterk edip mihnete, safy koyup cefya raz oluyor?'1914 harbinin etinyllan iinde kocas alamayacak kadar hastadr.Yetinmekte olan evld vardr. Hele ana-baba berg^n emlkineg) dikmiyakn akrabalaryla uramak hi de onun kn deildir.ejitli sebeplerle abuk abuk eriyip giden hanlar ve konaklardansonra, kendisine kk bir irattan bajka bir de diplomas kalyor ki,ipe bu ktparas nihayet onu bir ilk mektep hocalna gtrmtr.Bylece de Na^l hanm, yirmi seki^ sene etrafn sarm kckinsanlarla beraber bir tlim ve tedris ats altnda gryoru^Burada, garip olduu kadar dikkate jyan bir vesikay, onun ahsiyetihususlann ocuk psikolojisinin basit, fakat ja^ma^ zaviyesindenseyredebilmek frsatn verdii iin koymak istiyoru^. 1949 klnda,Na^l hanmla ayn evde otump, bir flamanlar da hocalk etmibulunanyajl bir hanm vefat etmitir. Bu hadiseden birkagn sonra,artk gen bir muharrir olan eski talebelerinden etin O^knmismindeki gen, yanllkla, lenin, bir vakitler kendisine hocalk edenNa':(l Hanm olduu haberini alarak 6 Ekim 1949 tarihli Bayramgazetesinde yle birya^ nejretmijtir.

*Nazh retmenDnyaya insan kk kk hkrldarla geldii halde,giderken glerek, ya alayarakgidiyor.Bir iddiaya gre, insanlar cehenneme gideceklerse, gzleriak yzleri buruk buruk olurmu. Eer cennetegideceklerse gzleri kapal, yzleri tatl bir tebessmlesslenirmi.Nazh retmen. .

29


50/379

Cemlnur Sargut

O ld gn herhalde yz en tath tebessmleerevelenmiti. O beyaz, o ho, o mfik yzde seneleriniyilii, senelerin efkati ve senelerin fazileti yuva kurmutu.Beyaz salar, beyaz yz ve beyaz elleri ile sanki beyaznfazilet rengi olduunu ispat ediyordu.Onu ocuk yamda tandm. Yirmi sene nce, anamnelinden tutup "Gitmeyeceim. Gitmeyeceim. . . " diyetepinmemi bir elma ekeri ile avuttuu ocukyamda.Hrka-i erif Camiinin karsndaki OnDokuzuncullkokul'un nndeki ark usul geni sundurmannparmakh kenarnda, onu efkat dolu eliyle sar salarmokarken tandm.Zengin miydi, fakir miydi? Bilmiyorum ama Karun kadarzengin, bir peygamber kadar cmert gnl vard. Bayramsabahlan tepeden trnaa kadar kendi parasyla giydirdiifakir talebelerinin altn sars veya siyah salarn kendi eliyletarayp okamas, en byk zevki gibi gelirdi bana. Bayramsabah arefe gnnden giydirdii yirmibe-otuz ocuunavularna bayram harlklarn sktrp, ceplerineyemilerini doldururken dnyann en byk hazznduyuyordu.Bayramn devam mddetince, yine Hrka-i erifteki evinde,tencereler sde ocuklar iin kaynar, odalar, sofalar vesalonlar birmektep cvltsna brnrd.Galiba zengin ocuklaryla pek alkalanmazd. Belki de bizeyle geUyordu. Bin bir ihtimam ile yoksul yavrularnstlerine titredi. Onun snfnda bir yeknesaklk hkimdi.Btn ocuklarn yzlerinde tebessm, btn ocuklarngzlerinde saadetparlard.Hi unutmam, bir kurban bayram gn yine 25-30 ocuk.Nazl retmenin sofrasnda misafirdi. Bir gn nceyanllkla giydirmeyi unuttuu bir ocuk boynu bkk ve

30


51/379

Smiha Ayverdi e SIRRA YOLCULUK'

nemli gzlerle yemek odasna girince, yal retmenindnya bana ykld. ocuklar hem ark sylyor, hem dekavrulmu kurban etine kak salhyordu. Bir ksm, eti vepilav bitirmi, konsolun zerine sra sra dizili zerdekselerine bakyorlard. Nazh retmen hibirinesezdirmeden sofradan kalkt ve o srada koridorda oynayanmavi ceketli beyaz pantalonlu kk bir ocuu kolundantutup yan odaya soktu.Biraz sonra elinde mavi ceket ve beyaz pantolonla, unutulanocuun yanma geldi ve kendi eliyle elbiseleri giydirdi.Ieriki odada don, gmlek kalan kk arkadamz, Nazhretmenin torunu idi. Unutulan ocuun boynu dikilmiti,nemli gzlerini sevin parltlar kaplad. Artk Nazhretmen de glyordu.Evet, Nazh retmen zengin miydi, fakir miydi? hlbilmiyorum. Fakatinandm birey var: O, hergn olduugibi, bilhassa bayram gnleri sevindirdii ocuklarn minnetduygularna brnerek imdi mutlaka cennetin enbakesinde, mnevi zenginliin en yksekmertebesindedir.Geri bu makale Na^h hanm hakknda g^el bir ehdettir. Fakatbu byk kadn kendi iin sylenecek en g^l s^ kendi sylemi vehayatnn gayesini ju cmlelerle ifade etmitir: *Ben, maksudumunmaksuduna hizmetle mkellefim ve akmdan bu suretlemstefit olmaktaym!^^

kifk

Sanrm isminizin belirlenmesinde de hissesi var...Evet efendim... Benim ynmden baknca hayatmn en nemliahsiyederinden biri olan Nazh annem, ruhumun vcut giymesininsebebi. yle ya ben hereyi bir sebep zere halk ettim diyen Allah,

Kenan Rif ve 20. Y^tln Iptnda Mslmanlk, stanbul,yayev 2003, s. 76-83.31


52/379

Cemlnur Sargut

Nazb anne gibi bir Sultana sebep dememe kzar m? Tam elli altsene evvel dokuz senedir evladan olmayan Ken'an Rif kls karkoca Nazl annenin bir isteiyle karlatlar. siz kalm bir ihvanababamn i bulmasn istiyordu Nazl annem. Babam forslu biradamd ama yaadm srece forsunu kullandn grmedim. Nazlannem ise ondan nefsine ar gelen bir eyi yapmasn bekliyordu.bulmak iin siys gcn kullanmas gerekiyordu bir de bor iindeolduu halde iini bir sre brakmas gerekiyordu. Babam mritvekilinin emrine boyun eerken "akl kurbn- km p-i Mustafa"(aklm Mustafa'nn nnde kurban et) diyordu. Ama teslim olan kiiAllah'n yardmndan uzak kalabilir mi ki? Babam da i bulmayaAnkara'ya gittiinde snf arkada olan ticaret bakan ile karlar.Bakan bey babama merak etmemesini ayn gn leye kadar imeselesini halledeceini syler. leyin mjdeli haberi alan babamertesi sabah istanbul'da olduunda Nazl annem haberi renincembarek ellerini aarak Allah'm bu gzel ifte hasarl bir evlt ver,diye dua eder. Annem o ay hamile olduu mjdesini alr ve hiarmaz. Daha sonra Ken'an Rif ve Hatice Cenan Sultantarafndan kere tekrarlanarak ryada verilen "Ceml" ismine Nazlanne "Nur" ekleyerek adm belirler.Daha sonra hayatmn en nemli gzellerinden biri olacak olanNazb annem, sanki sadece doumumu hzlandrmakla kalmam,kaderimde yazanlar da ortaya karm. Defalarca bana 'senretmen olacaksn!' derken bunun ezel bir nasip olduunuhatrlar. Vefatndan bir hafta nce Adana'ya iki senedir siysmahkm olan babam ziyarete giderken kendisine uradmdadrdnc snf karnemi grmek istediler. Bana dndler, kzSemiha Cemal'in Gldemeti adb kitabn uzatlar veretmenbimin zelbini bebrlediler. Vefat etmeden bana, aknretmeni olmam gerektiini anlayorlard.Kendisi ile ilgib en nemb hatralarmdan biri ise, al yamdazafiyet geirdiim ve uzun sre }aiksek ate ile yataktankalkamadm bir devrenin sonunda ilk doktora gidecek gckendimde bulduumda krmz kadife incilerle ib elbisemle benigren doktorum "esmere al bala, ge karcsna ala" derken, kendimi32


53/379


dnyann en gzel alt yandaki kz olarak grdkten sonraanneme, beni Nazl anneme gtr dediimi hatrlyorum. Benibjoik bir evkle karlayan sultanm; "Cemalrmr'cuidm hu g:^l elbisenikart da tandm hirfakir ocua verelim" derken bana vermeyi daha oyata rettiini hatrlyorum.Nazb annem, Ebu Bekir'cesine, lmeden nce lme derecesineulam ve bu leme mridine ahitlik etmek iin gelmi birsultand. Benim mn anam, sevgilim, ocukluumun huzurkaynayd. Nazl anne benim iin efendimi ondan tamdmlnn ikincisiydi. Onun efendisinin her hlini tecell ettireninamlmaz gzel yz toplu ve iki kat olmu mbarek vcudu vebacandan akan iltihaph irinleri gstermemek iin zerini rttbattaniyesi benimle birlikte yaayp ezelden ebede tanacakhatralarm arasnda. Duasyla doumumun sebebi olan Nazlannem evldn 34 yandaki Allah sevgilisi, lim, k kzn sonrada ok sevgili olunu kaybettiinde Allah'a kreden "ne ansly^ kiAllah ajkyla ldler" diyen bir sultan. Btn insanlk lemine mabm,mlkn, ilmini, evldarn, evini muhtalarla paylamamn zevkinireten bir sultan. Hayatnda hereyden vazgetii iin balayacakbir devesi bile kalmad iin bugn "mlk kimin?" sorusuna dnyaleminde cevap verip, ezel ve ebed hayan kazanm bir sultan.Ken'an Rif'nin etrafndaki insanlar snrb deildir. O, zat irkiyapmayanlardan olduundan lim, cahil, mmin, mnafk, zengin,fakir her tr insan etrafna toplayanlardandr.Semiha Cemal hanmefendi kimdir? O'nun manev ahsiyetindenve irfanndan sz eder misiniz?Efendim benim anlatmm ciz kalyor. zin verirseniz, yine gnlannem'in kudretli kalemine bavurahm. yle diyor:

"Semiha Cemal, Ken'an Rf'yi /// dnja tarihinde misline a^rastlanr bir ak, anlayij ve imanla sevdi. Fakat junu unutmamakl^mdr ki bu sevginin esasn, mayasn Semiha Cemal'in onu grj veanlayp, onun dvasna itiraki, kendi varln onun varl ileayniletirme arzusu tekil ediyordu. Evvel unu renelim: Onu

33


54/379

Cemlnur Sargut

tamymcaya kadar Semiha Cemal kimdi ve ne erit iindebulunuyordu'? Semiha Cemal Ken'an Kifi'nin lfeti halkasnagirmeden evvel kendi kabuunun iine ekilmi, ferd ve kk srurlanve elemleri ortasnda mahpus, insan olarak vafêli olduu hususlardanhabersi':(j gêl, marur, kayts^ ve tipik bir aristokrasi ocuu idi.Hdi^ olduu kabiliyetler usta biryapcnn eline djmeseydi emsali gibikendi iinde kaybolup gidecekti. Bahtl bir ocuktu kiyolu ehlininyolustne djt. Ayn mny ilerinde tanyan ve tpk Mevln ileHsmeddin elebi'de olduu gibi hoca-talebe hviyetleri ortasndabiribirini bulan bu iki varln mnlarm tanyp birbirlerinisevmelerinden tabi ne olabilir'? Fakat Ken 'an Rif iin bu sevgi birnetice deil, bir balangt. Zira her peyden evvel yapc bir karaktertapyan bu mrit, iinde tand cevheri, hayatnn ^n, hikmetininakletmeye r^ olduu bu topra, emnetini kabule msait bir ':^minhaline getirmeye koyuldu.

Onun naânnda Semiha Cemal her an temasta olduu insanlkleminin iyi bir numunesi idi. Onunla biliîk olduu nispette bunumunenin temsil ettii ktle ile de temasn temin ediyordu. SemihaCemal'in varl onu insanlk lemi ile al verite tutan bir kpriimesabesinde idi Bunun iin bu varl tanmas iyilik ve fenalkhudutlarn, kabiliyetlerini, tar^n ve cinsini tayin etmesi, bylece deeksiklerini tamamlayp gediklerini kapamas l^md. Ve gene bununiin, insanlara karp her âman ve her artta tatbik edegeldii bir tekkar yol biliyordu: Mevzuunu sevmek, severek ajkla imlemek vegelipirmek. Iê evvel onun yanm kalm tahsilini tamamlatmaklabalad. Ve dads, lalas, arabas tamam olmadan sokaa kmakklfetini ihtiyar etmeye almam olan bu kk k^ ondan aldevk ve ilhamla almaya koyuldu. Mezuniyet imtihanlarn vermekiin aylarca, haftann hergn alt, didindi. Ba^ân gnnyirmi drtsaatinin on ikisi kyasya Rahmetli bir almayla geiyordu. \ aknlanodasnn geceyanlarna kadar dinlenmeyen ndan endie ile bahsederoldular. Fakat Ken 'an Rif eline ald mevûun kabiliyet hudutlannbildiinden sesini karmyordu. Me^niyet imtihanlan biter bitme^Semiha Cemal Darlfnun'un Felsefe ubesine kaydoldu. Hocas birdefa te-^h kurmu ve aradan ekilmiti. Zira artk biliyordu ki o,

34


55/379

Smiha A^-verd e SIRRA YOLCULUK

kendi kendine imleyecek bir ark haline gelmitir. renme ve retme,sevme ve sevilme, faydalanma vefaydalandrma at^mi ve ak, iinde birmeale gibi tututurulan gen h;(jayndan ekilen bir ok h^ ile emsaliarasnda dikkati eken bir muvaffakiyetle herkesi ve hatta ^manflaman kendini de hayrete drerek Drlfnn'u bitirdi. Ye meftunolduu faklteye ruhiyat asistan oldu. Fakat bir mddet sonra dahagen talebelerle almay tercih ederek liselere geti. 1926 'dan 1934 'ekadar devam eden seki^ senelik hocalk hayat iine hakikatenmuvaffakiyetler sdrd. Barnda tutuan irfan mealesini nne gelenheryerde ve herfrsatta uyandrmaya alt. 1936 'da hayata gklerinikapad âman Epiktet, Hayt- Beer yahut Kevs'in Tablosu,Fedon, Alkibyad, Apoloji, Kriton, Hipyas, Otifon, Mark Orel,gibi klsikleri lisanm:(a kendi bana ka^ândmm, aynca, Hayat,Mihrap gibi mecmualarda muntaâman neriyat yapm ve AkPeygamberi, Ak re Gldemeti isimli telif eserya:(mt. Kkinsan hayatnn aayukan on senesi iine sdrlan bufaaliyetin, iyicednlecek olursa, gerek bir muvaffakiyet olduu grlr. FakatSemiha Cemal'in elde ettii bundan daha byk bir muvaffakiyetivardr: O da mnasn bulmas, insan olmann omuânna yklediimesuliyetlerin uuruna ermesi ve bilhassa bakalar iin yaamakbahtiyarln elde etmesidir. Kenan Rif ona gsterdi ki her birimi^varla ait en g^l eyin asln, cevherini kendi iimi-:ê tayoru^ veou :âman onun glgesini, kopyesini hrite aramakla vakitgeiriyorum^. u halde her eyden evvel insann kendi ii ve kendi benliiile temasa gemesi, kendini bulmas l^mdr.Bu nsiyet ve mareketi temin ederken Ken 'an Rif talebesinin vcuttarlasnayeni tohumlar atmam, ancak uur altnda uyuklayan ve gnna kmak iinfrsat bekleyen tohumlan uyandrarak onlara hayatve gelime imknlar salamtr. Ye bunuyaparken, bir mrebb, birkif, bir yolgsterici liykatiyle hareket ederek, onu dnyann herhangibir kesine geliig^l atlvermi birfni, bir deersi-:^ varlk olmaktankurtarp tâman iinden akan hayatn manl, uurlu birparas halinegetirmiti.

imdi Semiha Cemal insanlarn iinde, onlarla, hayatla ve kendikendisi ile giritii mukavelelere sdk bir talebe, dvasn35


56/379

Cemlnur Sargut

paylanabilecei bir dost ve yorgun bapm dinlendirecei bir insand.Hayatnda Semiha Cemal'e, bu bakmdan ne kadar ehemmiyetli biryer verdiini bir mektubundan aldm^ u ibare ne kadar g^lbelirtiyor: '...vapur uzaklayordu sana drbnle bakyordum.Dedim ki dnyann zevldni adesesinden seyrettiimteleskopum grnmez oldun, drbnle de seilmez oldun,hayalin bu cihana smaz oldu. ' burada u sual akla gelebilir:Ken'an Rifdi bu alperiî yapmak iin neden bir kadn tercih etti?Bunun cevab ha^rdr. nk o daha evvelyapt tecrbelerde grmjve anlamt ki fikir, his ve iman alij vericinde kadn, erkekten dahamsait bir mutavasst, daha verimli bir ^mindir.Onlarn hayatlarnda en esasl unsur karlkl ahenk ve anlayij vasfidi. Birbirlerine kaq benlik hudutlarn kaldrm ve dkld kabnpeklini alan mayi gibi birbirlerinde ekil bulmulard. Bu hakikatKen'an Rifi'ye, 'Dn Beyolu'nda seni grdm, geiyordun.Benim ifademin aksi dedim' skn syletecek kadar onlar iinsarih ve aydnlkt. Hocas ona fyle diyordu: 'Benim bir zevkimvar, bu da sana irfan retebilmektir. * O âman Semiha Cemalsoruyor: 'Buna karlk ben ne yapaym?' Ken'an Rifi'nin busule verdii cevap udur: 'Ben senden ok birey istemiyorum;ancak, nefsini arkaya atmay ren. Sen bir yudumdadoyanlardan olma! Reslullah "M arefnke hakka mrifetik"diyor. Onun iin sen de durma ilerle, beni sev, beni sev dben de seni seveyim. Yalnz, bu 'teni sev "in mnsn iyianla. Beni sev demek, sevdiklerimi, btn insanlar, ala,Allah' sev demektir. 'Ken 'an Rifdi, Semiha Cemal'e hayat ve varlk cevherinin insann kendiiinde, t^nde olduunu retirken Semiha Cemal'de ona kendimgsteren, onu kendi varlnn uurunda tutan bir ayna olmu veayaklarn topraa balamt. Bir taraftan hocasnn elinde tuttuuirfan mealesi altnda feyi^lenirken bir taraftan da onayoldalk ediyorve onu yalnr:^; rkek, mahzun ve yorgun grd her ':âman, eskignlerde annesinin yapt gibi, imanl insanlarn kalp hu':ûru ilesesleniyordu: "Seninle beraberim, sana inanyorum, yalnzdeilsin." Evet! O bu teminata âman flaman bir kk ocuk

36


57/379

Smiha Ayverd e SIRRA YOLCULUK

resiîgi ile muhtat. Semiha Cemal hocasnnyannda, hem idealinigara^^hir samimiyetle benimseyerek ^yapc kadn" olabilmek, hemde ona karji yoldalk ve analk duygulanm mjtereken seferberederek, yaratmlk kisvesini muhafaza etmek gerektiini hissetmiti.Bu suretleyolu byk adamn yoluna djen her kadnda olduu gibi,tarih ve insanlk karcsnda Semiha Cemal'in omu^ânna da birokvatêlerykleniyordu. Bir defa Ken 'an Rfd'nin kolay kolay tesir venfu^ edilemeyen ahsiyeti binasn tavaf edecek, keêdecekti. Sonraonu heceleyip rendii kadar kendisine de gsterecekti. Zira Ken'anRif'nin etin ve sklme^ bir kitap olan kendi varlnbankalarndan dinlemeye daima muhta olan nev'i jahsna mahsus birvehesi de vardr. Ondan sonra bir adm daha ileri gitmek ve beraberceokunup anlamaya alijilan bu kitab lem halkna okutmak, tefsir vetahliliniyapmak icap ediyordu ve herhalde kendisine tevcih edilen aslva:ê de buydu. Bu bakmdan Semiha Cemal mr boyunca hocasnnen salahiyetli, en aydnlk fakat her âman en mtev^ mfessiriolmujtur.

Esasen ona ayak uydurmann, onunlayollara dzmenin byk glburadadr. Fakat bu gl yenebilmenin, insan lmszlegtreceini de biliyordu. O, 'Byle benim gibi seven bir vcut toprakolama^ belki de ben vcudumu toprak olmaktan kurtarmak iin bukadar seviyorum. Ben lsem bile akm asrlara intikal edecek kadarkuvvetlidir. nk ben de onu bankalarndan intikal ettim, bendebalayan bir êy deil bu! Ben ona, gelmi gemij btn insanlarn,bana miras brakt bir ruh ^ênginlii, bir ruh asaleti ile balym. Buemaneti kendi alkmla t^nginle^tirip, besleyip gelecek nesilleredevredeceim" diyeyaôr.

Semiha Cemal Hanmefendi, Efendisinin sonsuz akn idrk edipyaayabilen, aabeyinin deyimiyle mcerred bir ruhtur. Onlar, bulemde gzkseler de insamn elinden kaan latif bir tecelli gibi varla

Ken'an Kif ve 20. Y^ltn pmda Mslmanlk, stanbul: Kubbealt Neriyat,2003, s. 240-246.

37


58/379

Cemlnur Sargut

yok aras sultanlardr. Bu gibi mucize bylesine bir mnnn,Efendisinin ilmiyle maddeleip bugn bile misli grlmemi eserlervermi olmasdr.Lutuflu valide blmnn sonundan burayaektik.

Ltfye anne de zannediyorum Ayverdi'yi ok etkilemi birahsiyet...Evet... Smiha anneyi etkileyen ok mhim insanlardan birisi de,belirttiiniz zere. Efendisinin hamm Ltfye annedir. Ltfyeanneyi '''Ltuflu Valide" diye yazm Smiha anne. Ve Kplce'dekiKk kitabnda yle anlayor:

'pe o erin sunduu Kevser arah ile dnya kederinden annm bubahtiyar hekim, vrn gnln mmur etmi rehberinin efne de ylehagh ve saygl idi, herkes bu mbarek ee Ltfye Hanmefendi derkenbu a^-: dostu onu Ltuflu Valide diye arr, nahif ve n^k yaplkadnn eksik olmayan beden dertlerini ihtimam ile takip eder, illarve reler bulurdu. (Burada hekim olarak Ziya Cemal Bey '/ anlatyor.)Ltuflu Valide yle bir valide idi ki muamele ettii halkta Hakk'grr, onun iin de g':(nn ve gnlnn setii, nokta amayan buanlayp olurdu. Komularna uzayan eli, penceresine gelen kularla,yavrulayan kedilere dah yetiir, bylece onlarn da imdadna koar,yapabilecei hibiryardmdan geri kalmat^d.Ltuflu Vlide'nin balca kalkanc, onun, gereklere teslim olmaybilmesinden kaynaklanmak idi. O, hakikati grerek inanp tanrkengereklere itaat etmesini ve teslim olmasn bilen mstesna yapda birkadnd.Kendisini ekip bu kapya getiren ulu erin anas olmak erefiyleereflenmiycelerinycesi bir sultan htn da (Hatice Cenan Sultan)Ltuflu Valideyi, ecelden ebede srp gidecek olan insanlk ve akterbiyesi potasnda piirip saf ve arnm kalbna dkerek eine enderrastlanan bir ekil ve surete sahip klm bulunuyordu. (...)Ltuflu l'lide'nin ok iyi bilerek uyduu bir hayat gerei de u idi.nsan oullaryla giritii muamele ve mnsebette ine ucu deer demet(^

38


59/379


bir balon gibi snveren dostluklara itibar etme-:^ dostlarm mevki gibi,refah, servet gibi, gielj^ g^l sesten birinin eksilmesiyle bitmeyenainalklar arasndan semeye meylederdi.l^tujlu V lide, lemlere ana olarak gnderilmi o pnar huylu byk,ycelerden yce htnun yol gsterici muhabbet, efkat vemrebbiliinden ylesine bol su imi ve ona tbi olmakla elde ettiika^^anyamaya verdii nefsn varlnn altndan kan yle gr birpnara ben^^emi bulunuyordu ki, dnyaya pk saan o rehber ve ndengida ulunun anasna tab olmakla dnyya geli ve gidi macerasnnsrrna erierek benleri a^ bulunan bir mstesna oluvermiti. " ^^

BZ Ltfye annenin Efendimiz tarafndan son derece sevildiini venemsendiini biliyoruz. Kendileri Ltfye anne erkez olduu iinalt ay gibi ksa bir zamanda erkezce renerek eine kendilisanyla hitap etmenin zevkini yaamlardr. Ltfye annenin enbyk zellii einin rencileriyle almasna mdahale etmemi,kskanmak bir yana onlarn eitilmesi iin eine destek olmutur.Ak Budur adl Semiha Cemal ve Smiha Ayverdi ortak eserindeLtuflu Valide'den yle bahsediliyor:

"Sde'nin vcudu, tecessd etmiferagat ve haynn kendisi idi. Gen k\ona, minnet ve krann fevkinde bir hisle mtehassisti. Meryem iinSde, samadan bir deva idi.

Burada Sde Ltfye anneyi, Meryem ise Semiha Cemal'i temsiletmektedir.Abide ahsiyetler adh eserinde Smiha A\^xrdi Ltfye Anneyiyle anlatr:

"Mtuflu Valide ne limdi, ne ir, ne de mevki ve hret peindekoan bir kimse. Ama gerek hedefin, hak ve hakikat olduunubiliyordu.

18 Smiha A)'\'erdi, Kp/ce'deki Kk, Ankara: Hlbe yaynlan, 1989, s. 113-115.39


60/379

Cemlnur Sargut

Hamurunda, mshet kadar menf elemanlara dayer verilmi her insangibi, elbette onun da iyiliklerle mcadele iin frsat bekleyen ktlkmeyilleri vard. Fakat daha ilk genliinde verdii mnevi savakla obunlar e^i, tepelemi ve uuraltn menf ve ykc duygulardantemizleyerek engelleri atlamt. Onun iin de bu rahata kavumu veyapcfaaliyetleri iin ^aman ka^nm huzurlu kadn, adalet, insaf vemuhabbet basamaklarn kolaylkla trmanarak sevginin ^rvesinekm, hak ve hakikat duranda karar klmt.Onun iin de kimseye kini, dmanl ve ktl yoktu. Olamadda. Saffet, ihlas, vefa ve cmertlik bidesi olan bu byk kadn,insanlar sever, hayvanlar sever, efkat ve dostluunu hibiryaradlmtan esirgemeden be^lederdi. Onun katnda elini pmeye gelenbirprenses, evinesnm biryoksuldan daha stn muamele grme^di.Souk k gnlerinde titreyen elleriyle haydad ay, etrafndabulunanlara, adet yalvarrcasna ikram eder ama bu ikram halkasiine, mahallesinin ps, sts, bakkaln ra da girerdi.Kedilerin cieri, kularn yemi, muhtalarn yiyecei, giyecei derkenaylk idt bir haftada tkenir, ama o ne yapar yapar, bulurbuluturur gene de verir, gene de eli durma:^ ne y-:^nden tebessm, nedilinden tatl s^ eksilir, bylece de ikramnn, ibf(linin sonu gelmeydi.Bir gen k^ olarak gelin geldii atnn altnda, biri k^ dieri erkekiki kk ocuk bulmutu. Bunlar onun vey evltlar idi.Fakat ondaki nasl bir vey annelik anlay idi ki, belki de hibirana, kendi ^ evltlarn bu lde banna basamazd. Nitekimkendisi de bir kt^ ocuu dnyaya getirince, ha^r bulduu veyleri zevlt tahtnda saltanat srmekte devam ederken, kendi k^n daima butahtn basamaklarnda brakrd.Bylece seneler seneleri kovalaya dursun, birdenbire 1914-1918 harbipatlak verdi ve ksa ^(amanda da, cephe haline gelen memleketin btnhudutlarn kan ve ate sard.

Bu bir muharebe deil, acem ve gfl bir iktidarn Osmanlmparatorluu'naya^d lmferman idi.40


61/379

Smiha A)"vrerdi ile SIRRA YOLCULUK

Taht jehri istanbul'da ise, filim olduklar kadar gaddar ve chil deolan idarecilere srtlarm dayam bir "harp zengini" snf tremiti.ehrin gda ihtiyc stnde s-:^ ve tasarruf sahibi olan da bu harp^(engini denen karaborsac snft.Vesikayla verilen ekmek amurdan farks^ etsi^ seb^si-:^ ekersiûnsui ve hububatsn mutfaklar tamtakrd. Bylece de ocuklar,genleri, ihtiyarlan, hasta ve alilleri ile btn bir ehir a, sefil veperiand.'Buyllarda gen bir kadn olan l^tuflu Valide ise, arada bir komufolluundan tedrik edebildii tê yumurtalar, eteinin altndasaklayarak getirir ve kendi k^na gstermeden, bnyece sayfalan veyolunayedirirdi.Onu bu hak ve insaf merke^nde karar ettiren ne idi? Neden kendievldndan evvel bir emnet ocuu dnp, her eyin iyisinde,gtmelinde onu tercih ediyordu. Ediyordu, ^ra Etuflu Valide, manpotasnda kaynayp crufunu atm, saf ve st^dnlm bir enerji hlinegelmiti. Bu, iindeyetitii irfan ve hikmetler atsnn, insanlara hediyeettii ruh ni^m, onlan birer yaar prensip haline getiriinin canlrnei idi.Ktlelere mnevi dên ve asalet veren bu ocak, yllaryl daha nicekoruklar tatlandrp eni deitirtmi, le^tle beraber devlete deerdirmiti... '^^

Ken'an Rif bu insanlar anlatrken der ki:"Hakk arayan ve onu bulma yolunda bir mride ulaan kimselerdebyle haller olurdu. Onlar, kendi vcutlarnn yni nefislerininormannda byle ne heybetli, ne dehetli canavarlar grrler; onlarlapenelemek, onlanyenip doruyoldayrmek iin ne urluklaragsgererlerdi. Fakat hibir mkl ve hibir korku onlan byk

19 Smiha AjYcri, Abide ahsiyetler, stanbul: Kubbealt Neriy, 1995, stanbul,S.256-259.

41


62/379

Cemlnur Sargut

mritlerinin karasnda olduklar ^amanki gibi sarma onunkarpsnda duyulan duyuramad. nk bu heybet Hak heybetiydi.nk derviin mritte grd, Hak tecellsinden bajka bir ^eydeildir. (...) Bu grnte iddiajok, benlikyok, fakat nur var, teva^var. Yasaca Allah'tan aksetmi bir byklk vard.

Siz Ltfiye anneyi tanyan enderlerdensiniz...Evet, krler olsun... Parkinsonlu titrek ellerinden aldm sayszhediyeler hl evimin bir kesinde durmakta. Ltfiye anne Ken'anRif'ye e olmann zorluunu bilerek bu vazifeyi en baarl ekildeyerine getirmi byk bir insandr. vey olu Kzm amcam onu,"hakiki annem gibiydi, beni klandan daha ok korur ve kaynrd" diyeanlatrken Efendimiz vefatndan nce ev halkyla vedalarkenyalnz Ltfiye anneyi tekrar tekrar ararak ona olan sayg vesevgisini ortaya koymulardr. Mnevi hayatmda beni okdestekleyen ve varlyla hayatma nee, huzur ve mutluluk getiren,kendisinde Efendimin tevazuunu grdm gzel aabeyim OrhanBykaksoy (Ken'an Rif'nin torunu) Ltfiye anne ile ilgili uhtrasn anlatmlard. Bir gn bankaya onun adna yatrdm cz'bir paraya 75 Lira piyango km. Elimde para konaa gittiimdekendisini seccadede alarken buldum. Kulaklar duymadndanbenim geldiimi hissetmemiti. Efendisine yalvaryordu. "Efendiciimsana ne malm deil ki; ok skntdaym. 75 Ura'ya ihtiyacm var. " Duaybitirip dndnde ben gzyalar iinde elimde 75 Lira ile onubekliyordum. Allah, sevgilisini seveni korur. Infkn iki farkl yzolan Nazh annem ile Ltfiye annem 'l^m yelid ve lem yled"makamnda olmann zevkini bize yaattlar.

^ Ken'an Rif, erhli Mesnev-i erif, stanbul: Kubbealt Ncriy, 2000, s. 194.42


63/379


Safye Erol ise. . . Smiha annenin ok deerli yolda.Smiha annenin kaleminden sevgili dostuna hitab:

'Virdapm Safiye Erol:Bir kasr kt. ats, der dvn ykld. Amma ha^neler,viranelerde sakldr. Gerekten de huykntnn altndan, onun definevarl jikr oldu.Safiye Erol, drst, ihlsl, imanl, hamiyetli, liykat ve êkslsnde safi ve masum insand. Ne ki, mhim olan, onun tek teksaylan vasfilan deil, bu vasfilann antlamas ile kurulmu ahsiyetyapsnn, bir aya ârk'ta, bir aya Garp'ta olmas ve iki fiarklmedeniyetin, kltr vasatlar stnde tarafis:^ bir tahlil ve terkibinmuhasebesinden sonra da arkl mnevver olarak cemiyetin karcsnakmij bulunmasdrBir serhatli mhu tanyan bu ate gibi Kmeli kadn, orta, lise veniversite yllarn Garp'ta geirmi olmasna ramen, sdece metot veciddiyet gibi dformasyonunda kendini gsteren Batl ruhu, onun ak,hamaset ve iman ^rh ile salama alnm olan iine asla i^leyememi,aksine, bu derinden derineyanan ocanyalm, Dou 'dan atpan havaile h^ bularak biryanarda hlinegelmi idi.Tabiat knunudur: Hasret, kk atehleri sndrr, bykleri iseyangna evirir. Garb'n mrekkebini yalayan, fiakat ark'nan 'anesine bal kalarak, o trihi miras ile nafakalanan bu asil kadnda, bir yandan fikir daarcn Gap kltrnn verimleriyledoldururken, biryandan da faaliyet hlindeki tahayyl ve tefekkr,alev alevyanan bir ocak hline gelmitir.Safiye Erol, hen:^ gen bir talebe iken dahi bu iki medeniyetinmukayesesiniyapacak endaze sahip bulunuyordu.Aikr ki Bat, mnevi hrriyetini harcama pahasna, bir maddikudret satn almt. yle ki, Rnesans ile alkasn kendi stndenekip, kendinden baka her êye evirmi olan Garp medeniyeti,avucunun iine ald maddenin bir nevi esiri olmu^ bulunuyordu.

43


64/379

Cemlnur Sargut

Makineler insann; insanlar makinenin yerine geer olalheri,^kasnn, hner ve catlannn ana den Ademolu iin, kendiyapt hu puta tapmaktan bajka re kalmamt. Fakat manduygusu kish deilftr idi. Bununla beraber bir acayip felsefe r^nesip onu mev(inden koparnca da, bo kalan sahalar, trl sentetikmanlarn ve dinlerin istilsna uramt.islm lemine gelince, ilim ve idarede kurduuyksek voltajl karakteriile imtihanm vermi ve dnyya parmak srtm olan Mslmanark, imdi hasmlarnn kyasya hcumlar karpsnda sinip, birflamanlar ilim ve tefekkr verimleri ile besledii Garb'n glgesinesnmij bulunuyordu. O ark ki. Bat dnys, karanlklar iinde canalp can verirken, ilimde, felsefede, sanayide, ticret ve ^ratte chil veci^ Avrupa'ya bilmediini bildirmi, grmediini gstermi,anlamadn anlatmt. Gene bir ^manlar, Frans^ italyan, Ingili^ispanyol. Alman ilim ve din adamlar, hatt derebeyleri, prensleri,Mslman medreselerinde okuyarak memleketlerine ark irfanntamlar, ite bylece de, Rnesans'n temelleri atlmt.Ne re ki, meyve ve mahsl vermektenyorgun den bir toprak gibi,can ekilip, oraklaan ark, bir vakitler cmerte besledii Garb 'in,sr'atle elde ettii madde stnl karsnda, grm yaralanp, elibrnde kalm bulunuyordu. Amma u da var ki havada uan, sualtnda ge^n, kt'adan kt'aya ses alp ses veren ve bir solukta lkeleriyerle bir eden bu dev medeniyet karsnda g-:( boyanmasna veasrlardr etrafnda gelien ihtirasl hcumlara ramen gene dederinlerinde saklad irfan ve hikmet cevherleriyle nerek: 'Bunlarbende olduka, srtm yere gelmi saylsa da beni alt edenleri, gene altederimi" diye beklemeyi biliyordu.ite devlet dkn ark ve bilhassa Mslman- Trk camias,yanm bir kaneden, elinde drt ucu dml bir boha ile kaanafetzedeler gibidir. O kadar ki, bu boha iinde kalm m^krntlarna bile hakaretle yan bakan bir ^hniyet, dil, din, trih,mefahir ve an 'ane dmanln i g etmi bir dallet vadisinde atkoturmakta bulunuyor.

44


65/379

Smiha A}'\^erdi e SIRRA YOLCULUK

Garb'n her hareketini g^ kapal benimsemek illeti ile ilyavrusugibi dalan mill mukavemet, mill l ve mill jurun ipularnellerinde tutarak memlekete dnen Safiye Erol'a, Garp'tan getirdiiykl ve yengin fikir muhtevasna ramen huzurlu, daha dorusukararl deneme^di. Zra, kafasnda ve gnlnde tand tefekkr veduyguykn birbirine lehimleyecek, perinleyip btn hline getirecekbir manev df^eni hen:


66/379

Cemlnur Sargut

'O, evvel mistik adam=lomo mysticus, sonra laktnadam=lomo sapiens ve en nilayet miirid-i agh idi.*dedikten sonra mistisi^min ilm ve ciddi i^hmyapar ve s^ hocasnagetirerek: 'O, balsi geen mistik tipte bir k, bir gerekfilozoftu. O, cemiyetimizin mahhas hayt, mahhashakikati gibi idi. Sosyal insicamn ebekesini ne dereceyekadar tanrd, diye sorulacak olursa, bir dokumacnn kenditezghmdaki dokumay tand kadar tanrd. O, tabiatnancak gerek klara ayna olan ifresini okuyarak byle birtabiat zem

samİha ayverdİ İle sirra yolculuk cemallnur sargut

Documents