1

ans, Risk ve Deneyim:

Bir Benjamin Portresi

Ouz Karayemi

anafor

2

3

Benjamin zerine zellikle son on yllarda, yani

Benjaminin rnn verdii 20. yzyln ilk

yarsndan 40-50 yl sonra youn bir tartma ve

henz daha tketilemeyen bir aratrma dalgas

sryor.1 Benjamin, Nietzsche ile birok baka

benzerlii yan sra, Nietzscheci bir esinle sylenirse,

Nietzsche gibi zamansz bir filozoftur. Gerekten de

Benjamin, ancak lmnden 40-50 yl sonrasnn

dncesi ierisinde gerek etkisine kavumaya

balam, birok ada dnceye ve tartmaya

referans ve esin oluturmutur. Benjaminin bir

portresini kartmay denemeye, ncelikle onun

kucana doduu yzyln bir imgesini oluturarak

balamak yerinde olacaktr.

1 Dellalolu, Besim F., Modern Bir Mesih: Walter Benjamin, Benjamin iinde, Say yay., stanbul 2005, sf: 28

4

Ykmn ve Hayal Krklnn Bir Yzyl Olarak

20. Yzyl

ama omurgan krk senin,

zavall, gzelim yzylm!

anlamsz bir glmsemeyle,

bakyorsun geriye, acmasz ve zayf

Osip Mandelstam, Yzyl, 1923, Moskova

Bertoluccinin Novecento [dokuz yz] filmi, ok

byk bir tarm iisi ailesi olan Dalclarn gznden,

1900den 1945e kadarki sre zarfnda, iki dnya

savan, devrimleri, faizmi ve komnizmi anlatr.

1900lerin bandan itibaren, tarmn makinelemesi

ile igcnn deeri den tarm iilerinin, savalar

ve getirdii ktlk ile birlikte yoksulluun dibini

boylamasn, savalarda erkeklerinin nemli bir

ksmn kaybediini, kendi yaam koullarnn

yoksulluunu protesto etme abalarn faizm

tarafndan bastrlmasn son derece gereki bir

slup ile ileyen filmde, be saatlik uzunluun daha

5

yarsna gelmeden Dalc ailesinin fertlerinin

yarsndan ou lp gider.

19. yzyl boyunca, insanln ilerlemesi olarak

duyumsanm olan bilimdeki ve teknolojideki

ilerlemeler, bir ok insanda ve zellikle hakim

snflarda, tarihe ve gelecein daha da iyi olacana

dair derin bir inanca dnmtr. Benjaminin

basite tarihselcilik diyecei ve tarihsel

materyalist tarihiliin karsna konumlandraca

konum, yani tarihin kanlmaz olarak insanln daha

zgr, daha refah ve daha mutlu bir ana doru

ilerledii gr, 19. yzyln hakim tarih ve toplum

paradigmasdr. Felsefi yanklarn, Bacona kadar geri

gtrebileceimiz, bilim ve tekniin insan yaamn

kolaylatrp, insanl refaha tayaca yollu liberal

ve/veya tekniin -ki aslnda Benjamin hem kullanlan

alet olarak teknolojiyi, hem de yapma tarz olarak

teknii ieren tek bir Almanca kelimeyi, tekhniki

kullanr-, retim aralarnn gelimesinin bir noktada,

kapitalist -ve her tr eitsizliki- retim ilikisinin

almasn salayarak eitliki bir topluma insanln

tanmasn salayacana dair komnal-eitliki bir

6

esinin ynlendirdii bir paradigmadr bu. Fakat,

ezilenlerin tarihi, tekhnike dair paylalan bu umut

dolu fikirlerin iflas ettiini ve kelimenin gerek

anlamnda byme ve ilerlemenin, kapitalist

sermaye dnglerinin ve deerlenmenin, ezilenler

aleyhine bymesi ve ilerlemesi olduunu

gsterecektir.

Sahiden de, 20. yzylda tekhnik ilerleme, sava

makinelerinin -yeni silahlarn, uaklarn, bombalarn

vs.- gelimesi, asla ntr bir varlk olmayp, kapitalist

ilikiler altnda proletaryann perspektifinden birer

smr arac olan retim aralarnn gelierek, ok

daha youn-smr gerekletirebilmesi, tekhnikin,

en azndan kapitalizm altnda, lm, yoksulluk ve

ala yol atn kantlar. Oluan durum o kadar

korkuntur ki, Benjamin 1. Dnya Savandan sonra

yle diyecektir: egemen snfn kr hrs teknii

iradesi altna almaya niyet ettiinden teknik de

insanla ihanet etmi, zifaf yatan kan glne

evirmitir.2 Yeni yzyl, insanln bir nceki

2 Benjamin, Walter, Tek Yn, Yapkredi Yay., ev: Tevfik Turan, sf:82

7

yzylda gelitirdii, baland umutlarna ihanet

ederek, ac ve karanlk bir ekilde balamtr.

phesiz, bu yzyln ilk yarsnda var olan tek ey

karanlk deildir. zellikle ezilenlerin tarihi asndan,

1917 Ekim Devrimi, ve o devrimci dalga boyunca

meydana gelen devrimci durumlar, ezilenlerin

tarihinde bir ksa devre oluturarak, ksa sreyle de

olsa, 19. yzyln tad eitliki tahayyle yeniden

can verir gibi olmutur. Fakat devrim-sonras Rusya,

ne yazk ki, oluan devrimci dalgann tek lkede

sosyalizm referans alanndaki bildik modernist

deerler -ilerleme, vatanseverlik, devlete ballk vs.-

tarafndan boulmasna doru ilerlemeye balam

ve aydnlanmann ve modernizmin ilerleme ve

kalknma mitosu olduu gibi sahiplenilerek,

dnyadaki ezilen hareketlerin iindekiler, zellikle

entelekteller iin bir baka ac ve dert kayna

olmutur.

8

Benjaminci Dnce-mgesi

Adorno, Benjaminin Port-Boudaki intiharndan

sonra Amerikada derledii Benjamin yazlarna

girite, Benjaminci dnce imgesinin temel

izgisini ans, risk ve deneyim olarak tarif eder.

Bunu ise temelde zihinsel rgtlenmenin verdii

gven grntsnden, tretmeden, sonutan ve

karmdan vazgei olarak tanmlar.3 Benjaminci

dncenin biri olumsuz, olumlu bu

tanmlamasnn, Benjaminin hem felsefi tarz/slubu

hem de felsefi-politik konumu iin ok ciddi sonular

olacaktr.

Adorno, ilerleyen sayfalarda, Benjaminin,

1900lerin banda dnceyi tanmlayabilecek

nitelikle mcadele ettiini syler: Sterillik, nafilelik

ve tketilmilik. Bu zellik, hakim kurumsal

dncelerin, yalnz akademik alandaki neo-

Kantln, politik alanda ise zellikle sosyal

demokrasinin deil, ayrca da en muhalif Marksist

3 Adorno, Theodor, Tek Yn zerine, Walter Benjamin zerine iinde, Yapkredi Yay., Sf: 27

9

ortodoksinin temel izgilerini oluturur. Bu zellikler,

dnsel konformizmin zellikleridir. Dncedeki

konformizm, kendi szcelerini, en radikal olan syler

gibi yaptnda dahi, aslnda politik ve felsefi olarak

hibir ey sylemeyen, iini verili doxa alannn

baya aksiyomlarndan tretmeler yapmak olarak

belirlemi, kuram uygulayan, yani meydana

gelebilecek herhangi bir deneyimi, daha batan

tannabilirliin, hesap edilebilirliin ve

aynlatrmann iine hapseden bir eilimdir. Vlger-

ortodoks marksizmden, akademik felsefe ve sosyal

bilime kadar, konformizm egemenin genellikle

merulatrcs, en iyi haliyle ise mcadelenin

pasifletiricisi olarak dzene hizmet edecektir.

Benjamin bu anlamyla, konformizmi alt etmek

iin uraacaktr. Dnceyi, Adornonun deyiiyle

zihinsel rgtlenmenin, yani hem genel olarak hem

da tarihsel olarak akln dahi etki alanndan

kurtararak, onu yeniden risk almaya, ansa ve

nihayetinde deneyime amaya zorlamak

Dncenin retilmesi ile deneyimin bu kesimesi,

ncelikle deneyimi nceden tanyabilmek adna onu

10

tasnif edecek apriorilerden, aksiyomlardan, onu

kurtarmaktr. Dolaysyla, dnce ile deneyimin bir

harmanlanmas demek, deneyimi llebilirliinden,

tasnif edilebilirliinden zgrletirerek, yeni ve

yaratc bir dnceyi harekete geirmek demektir.

Akl, dnce adna, dnebilmek adna

reddetmek Yine Benjamine yakn bir yerlerde,

Heidigger, henz dnmeye balamadmz

syleyecektir.

Weber modernlii analiz ederken, dnyann

eskiden sahip olduu byy kaybettiini syler.

Benjamin, bysn kaybetmi bir dnyada, nesne

tarafndan yeniden bylenmek ister.4 ounlukla

artk sadece ilevleri itibariyle, gnlk yaamn iinde

akt belirsiz sahneyi oluturmak zere siliklemi

nesneleri, pasajlardan, 19. yzyln evlerinden gelmi

nesneleri yeniden gerek bir deneyimin paras

klmak zere geri aracaktr Benjamin. Tespihler,

komidinler, mektupluklar, nargileler, satran

tahtalar, aynalar vs. canlanacak, arasal akln onlar

4 age, Sf: 30

11

ebediyen mahkum etmek istedii arasal varlk olma

niteliklerinin tesine geerek, yeniden deneyimin

iinde anlam kazanacaklardr.

Dnce deneyime ald gibi, ansa ve riske

girmeye de balamaldr. zellikle akademide ve

politbrolarda ince ince hesap edilerek, btn

sonular iyice hesaplanarak retilen dncenin,

risksiz fikirlerin karsna, Benjamin Nietzshenin de

kendi tarznca yapt gibi, dnceyi risk alarak

tehlikeye amaya davet eder. Zira dnce

alkanln ve iyice tannm yollarn iinde

uysallatrlmaya ve sterilletirilmeye allr, her

dnem, farkl referans sistemlerince. Dnce

alkanln cehenneminde kapana kstrlr. Bu

alkanlk cehennemi dncede yeni olann, radikal

olann, yaratc olann belirmesine kar, verili olann

muhafazasna ynelmitir, muhafazakrdr. Btn

isim farkllklarna ramen, ismi devrimci

olanndan, sosyal demokrat olanna kadar,

konformist dncenin temel izgisi, yukarda

alntland gibi, sterillik, nafilelik ve

tketilmiliktir. Nietzsche dnceyi yeniden ans

12

ve riske amaktan bahsederken, zar atm imgesini

kullanacaktr. Dnmeye yeniden balamann yolu,

zar atmaktan ve zarn sonucuna sadakatten

geecektir Nietzche iin. Keza Benjamin de,

Baudelaireden dn ald flaneur imgesini

canlandracak, ehrin sokaklarnda, yeni

karlamalar, yeni deneyimleri, yeni dnceleri

tetikleyecek yeni tanklklar kovalayacaktr.

Benjaminin Felsefi slubu zerine

Yukarda elden geldiince betimlenmeye allan,

Benjaminci dncenin imgesinin yarataca felsefi

tarz, ngrlebilecei zere anti-sistemik,

genellemelerden uzak duran, soyut nermelerle

kavgal bir tarzdr. Benjamin, paral bir ekilde

dnr, yazd her bir nermeyi keskin ve kristalize

bir ekilde formle eder. Eseri, dnceyi saran

dolaymlardan kurtarmaya alan deneyimciliine

kout olarak, okurda ok sert bir ekilde etkir, ak

uludur, yanl anlamalar davet eder. Beslendii

Yahudi teolojisinin Mesihi yanndan ald

13

kavramlar, yaklamlar, son derece dnyevi bir

tarzda, deneyimi ifade etmek zere en somut ekilde

kullanr. Mesihiliin ve kelime daarcnn bu tarz

bir kullanm, Benjaminin zerindeki srrealist

etkinin devreye girdii yerlerden biridir. Benjamin,

teolojik-mistik deneyim fikrini Yahudi teolojisinden

almakla birlikte, srrealizmin etkisi ile deneyimcilii

dnyeviletirmi, Mesihi/teolojik bir slubu en

keskin somut formlasyonlarn paras klmtr.

Benjaminin Mesihi bir daarca ve sluba sahip

olmas ile Marksizmle daha sonradan girdii iliki, bu

iki izginin tuhaf bir harmanna yol aacaktr.

Tuhafl aklayan ve mmkn klan ey ise,

Benjaminin deneyime dncenin reticisi olarak

bahettii yerdir. Bu tuhaf harman, Marksizm ile

Mesihilik arasndaki garip evlilik, deneyimin iinde,

yaanmakta olanda, onu en keskin, en gl, en

somut bir tarzda ifade edebilmek iin nikh kymtr.

14

iddetin Eletirisi zerine ya da iddet

Tarihinin Felsefesi

iddetin Eletirisi zerine, Benjaminci dnce

imgesinin btn canllyla i banda olduu bir

metindir. Zamanszlk, risk, ans ve deneyim tm

gleriyle i bandadrlar. Metin ok gl bir

tartmay alevlendirdiinde, yazld tarihin

zerinden yaklak 70 yl gemi olacaktr.5

Bu metin boyunca Benjamin, iddetin somut ve

steril olmayan bir analizini oluturmaya alr. Bu

adan, konformist dncenin tarz ile,

yaamn kutsalln, insann bask altna

alnamayacan, ve soyut ve snrsz bir zgrlk

mevhumunu merkeze alarak iddet eleirisi yapan

temel argmantasyon ile hesaplar. Metnin

olumsuz grevi, bu argmanlarn/eletiri tarznn

sterilliinin altn izmektir, zira metnin bal

iddetin eletirisi deil, iddetin eletirisi

5 Kastedilen tartma, Derrida ile balayan 1990lardaki tartmadr. Metnin yazm tarihi ise 1921dir. Bknz: iddetin Eletirisi zerine, Metis Yay., Ekim 2010, ev: Kolektif.

15

zerinedir. Fakat Benjamin sadece bu noktada

durmayacaktr, hesaplamann tesine geerek,

iddet eletirisini somut ve keskin bir noktaya

getirecektir.

Benjamin, iddeti bir ara olarak ele alarak,

iddet eletirisinin grevi olarak tarif ettii,

iddetin hukuk ve adaletle ilikisini ortaya koymaya

ynelir.6 Zira bir edime iddet ismini verebilmek iin,

onun ahlaki bir probleme dnmesi gerekir.7

Benjamin analizin banda, iddeti

deerlendirmenin, onu tanmlamann iki temel tarz,

doal hukuk ve pozitif hukuk arasnda ayrm yapar.

Doal hukuk iddeti amalarna, yani adil/adil-

olmayan amalara hizmet etmesi bakmndan

incelerken, pozitif hukuk iddeti, yasaya uygunluu

bakmndan inceler. Doal hukukun iddeti, iddetin

hizmet ettii amalar bakmndan deerlendirmesi,

iddeti ikin olarak eletiremez ve hala, iddet, hangi

6 Benjamin, Walter, iddetin Eletirisi zerine, iddetin Eletirisi zerine iinde, Metis Yay., Ekim 2010, ev: Kolektif, sf:19 7 age, sf:19

16

amaca hizmet ederse etsin meru olur mu sorusunu

akta brakr. Dolaysyla, zellikle 1789 Fransz

Devrimi ve 1917 Ekim Devrimi gibi, devrim

dnemlerinde sylemsel olarak yrrle giren ve

iddeti devrimci amalarn yrrle konulmasnn,

yeryznde adaletin salanmas amacnn bir paras

olduu iin olumlanmas gerektiini mutulayan

doal hukuk yaklamnn terkedilmesi gerekir.

Benjamin iddetin olumlanmas sorununu

yantlayabilmek iin daha incelikli bir lte, hizmet

ettikleri amalara baklmakszn salt aralar alannda

kalan bir ayrma ihtiya olduunu syler.8

Byle bir ayrmn bulunduu yaklam ise, pozitif

hukukun yaklamdr. Pozitif hukuk, her tr amaca

dair krl ile, daha dorusu her tr amacn

adilliini, yasaya uygunluk ile belirlemesiyle, iddetin

salt ortaya kt alan olan aralar alannda, yani

kendi ikin alannda yarglamaya daha uygun bir

yaklamdr. Zira pozitif hukuk, iddeti yneldii

amalar gerekletirmek iin doal bir ekilde var

8 age, sf:19

17

olan bir tr hammadde olarak gren doal

hukukun aksine iddeti tarihsel olarak ortaya km

bir oluum olarak tanr ve bu sayede, iddetin ikin

bir eletirisini yapmak iin hipotetik bir k noktas

salar.9 Fakat Benjamin iin, iki yaklam da, bu ikin

eletiriyi ancak ksmen yapabilir zira temel bir

dogmada, adil amalara ancak ve ancak hukuka

uygun aralarla ulalabilir, hukuka uygun aralar da

ancak adil amalara hizmet eder dogmasnda

ortaklarlar.10 Dolaysyla pozitif hukuk her ne kadar

ikin bir iddet eletirisi iin hipotetik bir k noktas

oluturabilse de, keskin bir eletiri iin kafi deildir.

Pozitif hukukun eletirel snr, yukardaki dogmadr.

Ve bu sebeple bir iddet eletirisi dayanak noktasn

hem pozitif hukuk felsefesinin, hem de doal

hukukun dnda tutmaldr.11

Benjamin, doal hukukun adil ama/adil-olmayan

ama iin iddet ve pozitif hukukun yasaya-uygun

iddet/yasaya uygun olmayan (meru/gayri meru)

9 age, sf:21 10 age, sf:20 11 age, sf:22

18

iddet ikileminin karsna baka bir ayrm

kartacaktr. Bu ayrma giden yolda Benjamin, bireyi

bir hukuk znesi olarak tanyan modern hukuk

dzeninin, bireylerin doal amalarna iddet

uygulayarak ulamasna engel olmak zere

kurgulandnn altn izer.12 yleki hukuk dzeni,

bireylerin kendi amalarna iddet yoluyla

ulaabilecekleri her yerde, o amalar hukukun

amalar ile deitirerek, bireylerin iddetini

engellemeye alr. Buradan kacak sonu der

Benjamin, hukukun, bireylerin elindeki iddeti

hukuku yok edecek bir tehlike olarak grddr.13

Bireyin doal amalarna ynelerek, bu amalar

gerekletirmede iddete bavurmas ihtimalinin

hukuk dzeni asndan gerek tehdit, yeni hukuk

yaratma tehdididir,14 Benjamine gre.

Dolaysyla, iddetin ilk yan onun hukuk kurucu

yandr. Her tr iddet, bir yanyla hukuk kurucudur.

stilac bir devletin, bir baka devlete ait topraklar ele

12 age, sf:22 13 age, sf:23 14 age, sf:25

19

geirerek orada kendi hukukunu kurmas, insanlk

tarihinden en ok tekerrr eden hukuk kuran iddet

rneklerindendir. Bu istila savalarnn iddeti,

smrgecilikten eski a savalarna kadar, basite

ykm deil ayn zamanda, muktedirin kendi hukuki

ilikiler kurgusunu, hatta gndelik yaam ilikilerini

istila topraklarnda kurduu bir iddet tarzn ortaya

karr. Bir baka rnekte ise, bu durum ii snfnn

genel grevinde grlr. i snf, yasal olarak iddeti

tannm tek hukuk znesidir. Fakat hukuk dzeni

grev hakkn salt, spesifik bir iyeri iin ak maddi

sorunlar doduunda ve sadece yasal snrlar

dahilinde tanr. Oysa genel grev olgusu, kitlesel

olarak ou zaman yeni yasa maddelerinin yrrle

girmesi adna yaplan bir eylem tarz olarak, tam da

iinde tad ama ve iddet/g ile birlikte yeni

hukuk/yasa yapabilmesi asndan, hukuk dzeni

tarafndan yasad ilan edilir. Aslolan, sadece

hukuksal aralarn korunmas deil, bizzat devleti ve

hukuk dzenini korumaktr.15 te iddetin ikinci

15 age, sf:23

20

boyutu da burada aa kar. Kendi haklar adna,

hukuki aralarn tesinde onlar iptal eden herhangi

bir eyleme giren birey veya bir kolektif, karsnda,

iddeti bulacaktr: Hukuk koruyan iddet.

Benjaminin hukuk kuran/hukuku koruyan iddet

ayrm ilk elde konformist/steril iddet eletirilerini

amada bize yeni ey syler: Birincisi, konformist

tezler asndan iddetin yokluu, iddet d bir alan

olarak dnlen hukuk, szleme gibi alanlardaki

var olan iddet gsterilmi olur. En basit ticari

szleme dahi, o szlemede temsil edilen hukuk

kurucu iddet bakmndan, iddet ykldr. Hatta

hukuk koruyucu iddet, o szlemenin asl

garantrdr.16 kinci olarak, buradan kan sonula,

hukuk dzeninin kendisine ynelmeyen hibir eletiri

tam olamayacaktr. Zira hukuk iddetten arnm

ilikileri temsil etmedii iin, gerek bir eletirinin,

hukuki ilikileri sorun ederek ie balamas

gerekecektir.17 Ve ncs, iddet/g sadece saf

bir ara olarak, amaca ynelik cebir deildir, yeni

16 age, sf:29, 30 17 age, sf:26

21

ilikiler yaratp ilikileri dntrebilir diyecektir

Benjamin.18

Bu temel karmdan sonra Benjamin,

steril/konformist iddet eletirisine dair tarz

argman ayrt eder. Bu argmanlar Birinci Dnya

Savanda zorunlu askerlik konusunda devletin

giritii iddete ynelik eletirileri ele aldktan sonra

ayrt edilir. lk argman, iddet eletirisini, bireyin

hibir ekilde snrlandrlamayaca zerinden yani

Benjaminin deyimiyle ocuksu bir anarizme

varm bir negatif zgrlk fikrinden alrlar.19 Bu

argmanlar/eletiriler, sadece ortaya kan

eylemlerin ahlaki-tarihsel temellerini gizlemeye,

eylemin tad anlam ortadan kaldrmaya yarar.

Dolaysyla, negatif zgrlk tezi iddeti ancak soyut

ksmi olarak, kendi tmelliinde, onun donuk bir

imgesini oluturarak eletirmi olur. Bir ikinci

argman tarz ise Kant kategorik imperatife

yaslanan eletiridir. yle eyle ki, eyleminde insanl

hem kendi kiiliinde, hem baka insanlarn

18 age, sf:24, 25 19 age, sf:26

22

varlnda salt ara olarak kullanma, amalar olarak

gr.. Buna yaslanan iddet eletirisi ise, pozitif

hukukun insanln karlarn her bir bireyin

kiiliinde tanmay ve desteklemeyi istemesinde

bloke edilecektir. Zira pozitif hukuk bu kar

mukadder bir dzenin ortaya konmasnda ve

korunmasnda grd oranda, hukuk kurucu ve

koruyucu iddet olumlanmak zorunda kalacaktr.20

Son olarak, soyut bir zgrlk argmanna

yaslanan ve pozitif zgrlkten hareket eden bir

eletirel argman da, bu soyut zgrln dzeni

tasvir edilmedii mddete, ilk iki tarz eletiri ile ayn

aresizlii paylaacak, ayn skntlarla karlaacaktr.

Peki bu durumda, iddet eletirisinde, hakiki ve

konformist-olmayan bir iddet eletirisinde nasl

hareket etmeli? Benjamin, iddeti bnyesine alarak

onu srekli klan hukuk dzeninin eletirisinin, yani

iddetin eletirisinin, iddet tarihinin bir felsefesi

olduunu syler.21 Zira iddeti salt gncelliinde

ancak hukuk kurucu veya hukuk koruyucu iddet

20 age, sf:27 21 age, sf:41

23

olarak tanyabiliriz.22 Benjamin bu noktada mitik

iddet ve ilahi iddet kavramlarn tartmaya katar.

Mitik iddet, hukuk kuran iddetin bir arketipi, bir

tarihi olarak gre kar. Benjamin ele ald Niobe

mitinde, tanrlarn yeryzene inerek Niobeyi

cezalandrmasn bir hukuk koruyucu iddet, yani

yasann ihlaline bir cevap olarak deil, asl olarak bir

yasa koyucu iddet olarak okur.23 Dolaysyla, aslnda

mitik iddet, her tr hukuk kurucu iddetin tarihsel

kkenidir. Mitik iddetin syledii, her tr hukuk

dzeninin hukuka yabanc, hukuki olarak

yarglanamayacak bir yerde kurulduu, tanrlarn

yeryzne inii gibi, bir istilann, savan ve

muktedirin hukuku olduudur. Daha sonra

kullanaca deyimle, her hukuk bir

istisnann/olaanst halin rndr.

Benjamin, hukuk kuran/hukuku koruyan iddeti

tarihselletirdikten sonra, onun karsna ilahi

iddet dedii bir eyi koyar. lahi iddet, kansz,

vurucu ve kefaret deyici anlarn icras yoluyla yani

22 age, sf:41 23 age, sf:35, 36

24

her tr hukuk kurmadan asude oluuyla

tanmlanr.24 Bu anlamyla, eitsizlik anlamndaki

iddet olmayan bir etkidir, bir g uygulamasdr.

Tpk proleter genel grev gibi, devleti ele geirmek

ile ilgilenmeyip, eitsizliin ve iddetin

kurumsallamas anlamna gelen hukuk dzenini

ortadan kaldrc bir etki yapar.25 fke ve eitsel

iddet dedii fenomende olduu zere, ilahi

iddet, bir eitsizlik ilikisini oluturmak zere

iktidara ynelmedii iin, aslnda iddet deildir.

iddet probleminin Benjaminci zm, ite tam da

bu teolojik kavramda gibi durmaktadr. Zira iddeti

bir eitsizlik ilikisi olarak anlayacaksak,

steril/konformist iddet eletirilerini, iddeti salt bir

fiziksel zor olarak anlamakla, iddetin asli zellii

olan eitsizlik ilikilerini ve onlar cisimletiren

hukuk/devlet dzenini eletiriden korumakla itham

edildiini anlarz. Bu noktada hakiki bir iddet

eletirisi, hukuk dzeninin bizzat kendini hedef

alarak, onu ortadan kaldrmaya ynelecek bir siyasal

24 age, sf:39 25 age, sf:33

25

eylemi talep etmektedir. Tarih zerine Tezler,

Benjaminin bu perspektifi srdrd ve bunu tarih

anlaynn merkez fikri haline getirdii yerdir.

Tarih zerine Tezler veya lerlemeciliin

Konformizmine Kar

Benjaminin bir dier nemli almas olan Tarih

zerine Tezler, onun, 1940 ylnda yazlm son

metnidir.26 Benjaminin ou metni gibi Mesihilik ve

1927 sonras ou metni gibi Marksizm, ayn anda

metin boyunca iler. Dnsel adan kkrtc,

arpc ve keskin bir metindir. Dncenin hareket

etmek adna, konformizmden kurtulmak adna ald

arpc riski ve kendini deneyime ve ansa an son

derece gl bir ekilde ierir ve okuyucuyu da

kkrtarak, onun dnme tarzn allak bullak

etmeye davet eder.

Tarih zerine olan tartma da, Benjamin iin,

verili dnce geleneine, yani onun deyimiyle

26 Dellalolu, Besim F., Modern Bir Mesih: Walter Benjamin, Benjamin iinde, Say yay., stanbul 2005, sf: 29

26

tarihselcilie, tarihsel olan, ilerleyen, insanln

doal olarak refahna hareket eden bir ak olarak

gren belirlenimci dnceye kar bir mcadeledir.

Benjamin, tarihsel maddecilie, yani Marksist tarih

ve teori geleneine eletirel bir ekilde yaklaarak,

onu yeniden formle etmeye alr. lk tez, nl

kukla metaforu zerinden, bize, tarihsel

maddeciliin, tarihsel olarak kazanacana duyduu

soyut inanla bir tr hep kazanan otomata

dntn anlatr gibidir.27 Benjaminin

dncesi, bu hep kazanan otomat, iine dt

ilerlemeciliin konformizmden kurtarmaya

ynelecektir.

lerlemeciliin ya da hep kazanmann

konformizmi, zellikle Alman faizminin ykselii

ncesinde Alman Sosyal Demokratlarnda

somutlar. Benjamin, on birinci tezde, zgrle

kavumu torunlar idealini, kleletirilmi atalarn

imgesiyle deitiren Sosyal Demokrasinin, ii

snfnn zgrleme mcadelesinin en nemli

27 Benjamin, Walter, Tarih zerine Tezler, Pasajlar iinde, Yky, ubat 2013, ev: Ahmet Cemal, sf:37, Birinci tez

27

duygular olan snf nefreti ve mcadele iin zveri

duygular tahrip ettiini syler.28 Sosyal

demokratlarn, sonraki kne -faizmin kati

galibiyetine- giden yolda ileyen tarihselci

konformizm, Alman ii snfnn tarihin aknts ile

birlikte kendisinin de yzdn, ve Dietzsgenden

Benjaminin alntlad ekliyle, tekhnik ilerlemeye

kout olarak oluan zenginliin, hibir eyin

baaramad bir eyi baarp, insanl

kurtarabilecei fikri, ii snfnn politik

yozlamasnn ve mcadeleden kopuunun da en

byk etkeni olacaktr, Benjamine gre.29

Benjaminci tarih anlay, bu sebeple ilerlemeci

deildir. Hatta ezilenlerin tarihi, ilerlemelerden daha

ok, nl tarih melei imgesinin retildii tezde

ifade edildii zere, ykntlarn, aclarn ve lmlerin

birikimidir.30 Ezilenler asndan, eitsizliin hkm

srd bir dnyada, tarih asla btnyle

28 age, sf:45, on birinci tez 29 age, sf:43, onuncu tez 30 age, sf:42, sekizinci tez

28

alntlanabilir deildir.31 Tarihsel ilerlemeci denen

konformist tarihi, tam da tarihi iine vakalar

silsilesini doldurmas gereken bir bo uzam olarak

tahayyl ettii oranda, tarihteki ktlk ve

mcadeleleri ntrletirmekte, onlardaki mcadeleci,

politik unsuru zayflatmaktadr. Oysa, Tarihsel

maddeci, tarihin tylerini tersine tarayarak32

tarihte monad olarak belirecek olan byk olaylar,

insanln kazanm olarak kaydedilmi olan

vakalarda mevcut olan fakat grnmez klnarak

strilize edilmi ktl, ezilenlerin, klelerin,

yoksullarn ykmn ortaya karacaktr.33

Tarihsel maddeci, sonsuz bir imdiden, bir

Mesihyanik zamandan, hep beklenmi olduu bir

adan konuur. Onun bak, ezilenlerin bak

asndan, tam da zerine bast ve zerine basmas

iin beklenmi olduu o sonsuz imdiden, tarihsel

31 age, sf:38, nc tez 32 age, sf:41, altnc tez 33 age, sf:47, on altnc tez ve ayrca, age, sf:41, altnc tez, zellikle kltr varlklarnn yaratmnda dehalarn ad anlmayan adalarnn angaryalar zerine tartrken.

29

sreklilii paralar. Tarihin akn paralama bilinci

der Benjamin, eyleme getikleri anda devrimci

snflara zg olan bir bilintir.34 te bu anlay,

Benjamin iin, ezilenlerin geleneinin gsterdii

daimi olaanst hale uygun ve iddetin Eletirisi

zerinede uzun uzun tartt, hukuk ve devlet

dzenini ve onun iddetini, yani tahakkm mutlak

olarak iptal edecek ilahi ve gerek bir olaanst

hali oluturma greviyle, tam da Mesihyanik imdiki

zaman iindeki tarihiyi kar karya getirecek olan

tarih anlaydr.35

34 age; sf:46, on drdnc tez 35 age, sf:41, on ikinci tez

30

31

Sonu Yerine: Dnce ve Deneyim

Bugn gndelik yaam -gemite olmad

kadar- dayanlmaz

klan ey onun deneyime evrilemezliidir.

Giorgio Agamben, ocukluk ve Tarih

Benjaminci dnce imgesinin, risk, ans ve

deneyim ile olan ilikisini ve bu imgenin konformist

ve steril dnce imgesine kar mcadelesini

Benjamin, Tarih zerine Tezlerde, tarihinin

dncesi asndan yle formle edecektir:

Dnme eyleminin erevesinde yalnzca

dncelerin ak deil, ama durdurulmas da vardr.

Dnme eylemi, gerilimlere doymu bir konumda

anszn durduunda ona bir ok uygulam olur ve bu

sayede o konum, bir monad niteliiyle

belirginleir.36 Bu Benjaminin, kendi dncesine

dair belki de en net konutuu anlardan biridir.

Gerekten de Benjamin iin, dnce saf bir

36 age, sf:47, on altnc tez

32

mutlulukla fikirden fikire karmla ilerlemez. Daha

ok zerinde iledii alanda bir iddet olarak ortaya

kar ve bunu ne kadar canl bir ekilde, ne kadar

keskin bir biimde baarrsa, fikirlerin retimi de o

kadar keskin, retilen deneyim de o kadar canl olur.

Bu monadolojik karakter, onun tm yazlarna

sinmitir. Sanat, tekhnik, politika vs.., her ne

konuursa konusun, Benjamin, bir dnce

deneyine girimitir.

Bu balamda, Benjaminde kesien Marksizm ve

Teoloji, ancak bu artlar altnda, yani ancak ve ancak

Benjaminin bir karmc, bir teoriyi uygulayan

pratisyen deil de, bir deneyimci, bir ampirist olduu

dnlrse eliki ortadan kalkar. Benjamin

Mesihyanik tezler ile Marksis/materyalist tezleri

harmanlamaktan ok, deneyim ile bu tezleri

dzelterek, yeniden formle ederek onlar

deneyimle ve birbiriyle balyordur. Zira

konformizmin aslnda ortadan kaldrd en nemli

ey, deneyimdir. Bu adan, Benjamini bir zamansz

ve onu bizim adamz yapan ey, iddia edildii gibi

sadece ilerlemeci tarih anlaynn k deil,

33

ama ok daha derin olarak, bugnn eletirel

dncenin, yaam mutlak olarak sarm olan

konformizmle, deneyimin yok oluuyla yz yze

gelmesidir. Dnce ve yaam -kim bugn bunlar

birbirinden ayrt edebilir ki?- deneyimine yeniden

ulamaya alan eletirel bir dncenin

Benjaminden alaca ok fazla ey vardr. Bugn her

zamankinden daha fazla anlamszlatrlm,

ntrletirilmi ve hepimizi srekli iinde

srklemekle tehdit eden zamana kar verilen, bu

ak krmaya ynelik devrimci mcadelenin, bu

dnyaya yaralarn tamaya gelmi gnmz

Mesihlerinin, militanlarnn; kendi izgilerini

tarzlarn yeni yeni oluturmakta olan bir kuan

adadr Benjamin.

34

35

Kaynaka:

Adorno, Theodor W., Walter Benjamin zerine,

Yky, Haziran 2012, ev: Dilman Muradolu

Benjamin, Walter, Pasajlar, Yky, ubat 2013, ev:

Ahmet Cemal

Benjamin, Walter, iddetin Eletirisi zerine,

Metis Yay., Ekim 2010, ev: Kolektif

Benjamin, Walter, Tek Yn, Yapkredi Yay., ev:

Tevfik Turan

Dellalolu, Besim F., Benjamin, Say yay., stanbul

2005

Leslie, Esther, Walter Benjamin: Konformizmi Alt

Etmek, Habitus yay., 2010, ev: Eda aa

Benjamin.pdfbosayfa.pdfBenjaminA5bask.pdfarkaBenjamin.pdf