પ્રાસ્તાવિક

વિ, સ. ૨૦૧૭ ની સાલમાં જૈતધર્મોપકરણુ સ'સ્થા પાટણુ તરદધી શતાવધાની પ'ડિત યશરવી લેખક શ્રીયુત ધીરજલાલ રાહે લખેલુ શ્રી ભુવનવિહાર્દપયશુ નામનું એક વિદારવણુ'ન પ્રસિદ્ધ થયું, તેમાં ભીત પ. પૂ. મુનિવર શ્રી ચશે વિજયજી ભહારાજે એક વિસ્તૃત પ્રરતાવતા લખી જૈત શ્રમજ્નોની ભવ્ય લેડોપકારિ- તાનુ” સચોટ અને વાસ્તવિક દશ*ત કરાવ્યુ; અને વત'માનકાળે પણુ ન આષસ'સક્ૃતિના કોક સાચા સ'દેશવાહક હોય તો તે જૈન શ્રમળો। છે, એ મ્પષ્ટ રીતે પૃરવાર કરી બતાવ્યું.

, આ પ્રસ્તાવના વાંચનારા અનેક લેક તરફથી મામભીએ આવી કે, આવી અતિ ઉપયોગી ડરરતાવનાતે સ્વત'ત પુગ્તકાકારે

અલમ ૪પાવી સરકારી અધિકારીએ, શિક્ષિતા અને “ફેર પ્રજમાં ને છૂટથી અપાય, તો જૈત મ'દિરોના દેવદ્રવ્ય અ'મે જે કેટલીક ગેરસમન્તે પ્રવતે* છે, તે દૂર થાય અને જૈત શ્રમણોા માત્ર ભારતની જ નહી; પણુ વિશ્વની સમસ્ત પ્રજા માટે કેવા કલ્યાણુકર્‌ છે અને તેઓ ડેવુ ઉપયાગી કાય કરી રવા છે તેતી ઝાંખી થાય. અને તેથી શ્રમગ્‌ સ'સ્થા અ'ગેનુ' અતત દૂર થતાં તેમતા પ્રત્યે ત્રદ્દા અને આદરભાવ પણુ વધે.

આ કારણે આ સુ'દર અને મનનીય પ્રસ્‍્તાવનાતે અમે! સ્વત'ત્ર પુર્તકાકારે પ્રકટ કરીએ છીએ. તે જતતામાં સારી રીતે વ'ચાય, બતે પરિણામે દેનદ્રવ્ય અને હત શ્રમશે। પ્રત્મેને આદર વધે, એ જ એક શુભેચ્છા સાધે વિરમીએ છીએ.

વિ, સ'. ૨૦૧૮ ન લિ. ષ્િ માનય રકા હરિભાઇ જેશગભાઈ ઝવેરી પાટણ ($. ચુ.) | વ્યવસ્થાપક

શ્રી જેન ધર્મેપપકરણુ સ'રથા

સસ્કૃતિના સદેશવાહક * ન્ડ ૧

જેન શ્રમણ અતતેપ્ખી યત્ર $ ર

ચૂાત્રા અને પ્રવાસવણુ'નો લખવાની ઝે તેને નોંધવાની પદ્ધતિ, પ્રથા કે કળા આજકાલની નહિ પણુ સેકડો! વર્ષ સુરાણી છે. સામાન્યતઃ સાધુ-સ'તોનાં ભ્રમણુને વિહાર ફે યાત્રા અને ગૃહુસ્થાશ્રમીઓર્નાં બ્રમણુને યાત્રા, પ્રવાસ કે પર્યટન શખ્દથી ઓએળખાવાય છે, યાત્રા કે પ્રવાસનાં વણુ'ના માટે પ્રાચીન કાલમાં વિભિન્ન ભાષાઓમાં ગવ-પવ્રગ્રથો અને કાયો રચાર્યાં છે અને આજે પણુ રચાતાં જથ છે. આજે તો અનેક માનવી" શની યાત્રા-પ્રવાસની વિવિધ ઘટનાએ-વર્ણનો અનેક અખખાર્‌ા અને સામયિકોમાં પ્રગટ થતા રહૈ છે. અને પછી તે શ્રયરૂપે પ્રશિદ્ધ પણુ થાય છે. પણુ અડીંઆ પ્રસ્તુત ત્રથમાં * આલ્ેખેથ્રી ચાત્રા એ તો! એક અનોખી યાત્રા છે, કારણુ કે તે ધર્મ- તીથ'યાત્રા છે. ”

અહિ'આ પ્રક્ષિદ્ધ પામતુ' પુસ્તક નૈન સાધુઓની વિહાર- યાત્રાને અગે લખાયેલુ* છે, એટલે જૈન સાધુઓને અ'ગે ક'કિ * કહેવુ” એ જ પ્રસ્તુત છે.

જૈન સાધુએતેદ વિહાર : પ્રાચીન કાકષમાં જૈન સાધુએના વિહાર અને યાત્રાઓની

પ્રકીયુંક નોંધો અલ્પાધિકરપસે અમૂક આગમોમાં હટી છવાઇ

» શ્રી ભુતરનવિકાર્દર્પયુમાં.

શ્‌

વેરાએલી નજરે પડે છે, જેની રચના લગભગ અદી ટુજાર વ્વ સુરાણી છે. યાર પષ્ી વિવિધ પ્રકારનાં જૈન સાહિત્ય કે ચરિ્ત્રિમાં તે જેવા મળે છે. એ પછી તે એતિહાસિક પ્રબ'ધોઃમાં ગગ્રહીત થયેલી જેવા મળે છે. અર્વાચીન કાળમાં પ્રવાસગ્ર'થ તરીકે જે કોપ્નો ઉલ્લેખ કરવા હોય તો, એતિહાસિક પધમય રાસમાળાઓનેો કરી શકાય. આ રાસમાળા એટલે જૈન સાધુ- ઓની ભારતયાત્રા, પછી તે પૂર્ણ ભારતની હોય કે અપૂર્ણ ભારતની આ રાસમાળાને યાત્રાની વ્યવસ્થિત નાંધ-ડાયરી કહી શકાય. આની અ'દર જૈન શ્રમણાએ ભારતના વિશાળ પ્રદેશમાં પગપાળા જ્યાં જ્યાં વિહાર કર્યો અને એ વિહાર દરમિયાન ર્સ્તાએમાં, જ'ગલોમાં કે શહેરામાં પોતપોતાની દણિએ જે જે વસ્તુ નોંધવા લાયક લ્લાગી, તે તેમલુ નોંધી. અલબત્ત, આવી નોંધો એક'દરે જેઈએ તો પ્રમાણુમાં અતિ અલ્પ અને છીછરી છે પરતુ તેની અ'દર કેવળ જૈન પ્રજા, જૈન ધમપ, જત સસ્કૃતિ જે જૈત સ્થાપત્યને જ લગતી હકીકત નથી. અલખત્ત ચાત્રિકે। તરીકે જૈન શ્રમણે। હોવાથી અને જૈત સાધુ ખઠુધા તીર્થયયાત્રાની દૃધિએ જ વિહરતા હોવાથી મુખ્યતે વણન તે અ'ગેનુ' હોય તે સ્વાભાવિક છે. પણ સાથે સામે જૈન સાધુની ઉદાર અને એતિડાસિક દછિ અજૈનોની કે તેમને લગતાં સ્થાનકોની ઉડતી નોાંધ લીધા સિવાય રહી શકી નથી. અને એથી તેમાં વિવિધ" ૨ગી અતે વિવિધલક્ષી ઉપયોગી માહિતીએ પણુ સ'ત્રદીત થવા પામી છે, એ હકીકત છે.

વર્તમાન સમયમાં છેરલાં કેટલાંક વર્ષોથી જૈન સાધુઓના ચાત્રા-પ્રવાસનાં વણુ'નોનાં સુસ્તકો ટીક ઠીક પ્રગટ થતાં રહ્યાં જડ છે. તેમાં આજે ભુવનવિહાર્‌ દ્પ્ણુ નામના ગ્રથનેઃ ઉમેરો થાય છે, આ ગ્થનુ નામ જ વિહાર કરનાર બ્યક્તિની આળખ આપી દે છે.

૩

શાંતમૃતિ%ુ સ'થમશીલ, સુનિવર શ્રીમાન્‌ ભુવન- વિજયજી મહારાજે કરેલા વિઠારની વિવિધ હકીકતો ભને ઘટતાએતું આમાં દર્શન કરાવવામાં સવ્યું' છે. ભા ટદીક્તોને વ્ય૧સ્થિત રીતિએ રોચક ભાષામાં મૂકવાનું કાર્ય જાતીના શતાવધાની, સિદ્ધહસ્ત, યશસ્વી લેખક પંડિત શ્રી ધીરજલાલ રાકરશી શાહે કર્યું” છે.

જૈત સુનિએનેઃ લોકક્લ્યાણમાં અપૂર્વ ફાળે $ જૈન ગ્રુનિઆના પગપાળા વિહાર લોકકલ્યાણમાં દવે

ફાળે આપે છે! જ્ઞાન-વિજ્તાનથ્રી સભર, નિઃસ્વાર્થ કરુણા અને વાત્સલ્યભાવથી ઓપતા જૈન સુનિએના ઉષદેરો। માનવહ્દથોના સુષુપ્ત ભાવોને જગાડવામાં કેવી ચમત્કારિક બસર! નિષજાવે છે? સ'સારના બ્રિવિધ તાપથી સ'તપ્ત થયેલા, અનેકવિધ વેદના અને વિટભનાઓથી જલતા આત્માઓને ક્ષમાપ્રધાન સુનિવરા પોતાની મિણ અને મધુર વાણીના વારથી કેવી રીતે શીતળતા આપે છે ! સ'યર્મી જીવનની સુવાસત્રી પવિત્ર ખનેલ્ી જૈન સુનિએની પવિત્ર પ્રેરણા સમ્યગૃદશ'ન, સમ્યગૂજ્ાન, અને સમ્યક્‌ ચાસ્ત્રિદિ સદુશ્‌ાને પ્રગટાવવામાં, પ્રમઢયા હધય તે। પોષવામાં, એટલુ જ નહિં પણુ એ સદૃચુસઞાને પ્રમટાવનારાં અને પોષણુ આપવાવાળા સાધનોને જન્મ આપવામાં કેવા સચોટ અને અસરકારક ભાગ ભજવે છે? ગાંત-પ્રશાંત, તપસ્વી, ત્યાગી, વૈરાગી જૈન સુનિઓનાં ચાતુર્માસા જૈત સ'ઘના સાતેય ક્ષેત્રોને કેવી રીતે નવપલ્લવિત તને સુષ્પિત ખનાવે છે ! તેનો આછે. ખ્યાલ આ સુસ્તકનું અવલોકન કરનારને આવ્યા વિના રહેશે નહિ.

આ સુસ્તકમાં સુનિશ્રીના સથમની સુવાસ, સચે।ટ અને સક્છા ઉપદેશ, અને સાથે સાથે ખ'તભર્યા યુરુષાર્યનાં પરિણામે થમેક્લાં ચાર-પાંચ કાર્યો ખાસ ધ્યાન ખેશ્ે તેવાં છે. જેમફે-

હા

મદ્રાસ શહેરમાંના જૈન ઉપાશ્રય કે જે દેવદ્રવ્યની શ્કમથી * વચાર થયો હતે. હ

દ્વદ્રવ્ય અ'ગે વિચારણ્‌॥ : રવનિમિતે એકત્રિત થતુ દ્રવ્ય તે દેવદ્રવ્ય. આ દ્રવ્ય

જિતમ'દિર, જિતિમૂર્તિ અને તેને લગતાં શાસોષ્ત ગર્યોમાં જ વાષરી શકાય, ષર'તુ જૈન સાધુ કે શ્રાવક-શ્રાવિકાના ઉપયે(ગમાં કદિ વાપરી શદાતુ' નથી.

શાસ કહે છે કે વિષમ એવા કલિકાળમાં સ'સાર તરવાનાં પ્રખળ સાધનો બે જ છેઃ એક તો જિનબિબ અને ખીજુ' જિનાગમ. આ સાધને જેટલાં ભવ્ય, સ્વચ્છ અને આકર્ષક; એટલી જ ભાવોલ્લાસની વૃદ્ધિ, એટલી જ માનસિક પ્રસન્નતા વધુ અને શુભભાવોાની ભરતી. એ જ દશ્ષતનું શ્રેઇ ફળ, અને હું તો મારા શખ્દદોમાં એમ પણુ કું કે તેટલી જ થી સ'ધમાં સર્વાંગી ઉક્જવળતા. એટલે જ આપણા પ્રાચીત મહાસુરુપોને રવદ્રવ્ય માટ ખૂગ જ કેડક વ્યવસ્થા ખાંધવી પડી છે, ને આ વ્યવસ્થા મજબૂત ન હોત તો અજેનોનાં મોટાં મોટાં તીર્ધાની જે અવદશા થઈ એ આપણાં રજન મ'દિશેની પણુ થઈ હેત.

રવનિમિત્તક દ્રવ્ય, જે તેના ભક્તો કે પૂજરીઓને ખપતું હોત તેઇ આપણાં નાનાં મોટાં અનેક તીર્થો ને અન્ય શહેરી મદિરેની જે ભવ્યતા, જે સ્વગ્છતા, જે સુ'દર્તા ટરી રું તેહ્ઠાત ખરી? આને જવાબ બારાખડીના વીશમા (ના) અક્ષરથી જ આપી શકાય.

પતે યાદ છે ફે ઝાસ દેરાના કેળવણીખાતાના વડા આજથી સત્ર વર્ષ ઉપર પાલીતાણા-જૈન સાહિત્યમ'દિર સેવા

ષ

આવ્યા, વારે મે પછેલુ' કૈ-ાપ રગુંજ્ય ધર્વત ઉપર ૪૪ આખ્યા ?

₹વાત્ર મળો ડે-ડા. નિ

પ્રક્સ-કપર આપે શું કેયું ?

જ્વામ--મે હિ'ડ્સ્તાનના ખોરા ભાતા નો સિવાપતા ગ્રસિદ્ધ મોદરો સક 1દિથી નિડાન્યાં, પર'નુ માદ બાર દને શ્ોઢા ભવાજે કહેવું એઇએ કે આ પર્જત ઉપરનાં કૈત મ'દિરિમાં જે સ્વચ્છતા દેઈ, એવો પે' કયાંઈ તેઈ નમી. ઘણુ' ૪ સદર દશ અને બ્યવસ્થા.

ઉચ્ચારેલા આ જવિપ્રાય છે એપ્ર સુશિક્ષિત, ઉચ્ચ અધિકારી અને અનુભવી પરદેચી ચૃડમ્થને!.

ખ્યાલ કો કેં આ સ્વચ્છતા કેને આભારી છે? બુદ્ધ જવાબ શાપરેી ફે દેવદ્રવ્યના નકકર બ'ધારબુતે જ.

ભાવી વ્યવમ્થા ઇતર સંપ્રદાયમાં હોત તો, વદિક પમી- ચના સુવિખ્યાત તીઈ તરીકે પકાતુ' સમનાષ પાનું મદિર, આડસેક આડસા વષ ચુપી બિસ્માર ડાતતમાં ઊભુ શઘ્યું, તે ભનત ખરૂ'? શ્બુવાના મડાન તીથ તરીકે એળખાતાં થીનાથજીનાં ધામમાં જે વિષમ પથિધ્િયિતિ સસ, ત મર્જ ખરી? જુનુ' સામનાધ જેતે તમું ડે તને ખબર ચશે કે યાં યાશ્રિકાની વાવિષક હજારોની આવડ છતાં મદિર હા તત મડ, ગોબરું અને બ્યવચ્થા વિનાનું, તપને સય ઝાર્ઝુ લ્રભુ' રછેનુ' પળ ન ગમે ! અસ્તુ!

ભા લ'ભાણુ હદીક્તનો ટક સાર એ છે ફે શૈત યમો રેવદ્રવ્યની અઆઓકનત પ્રભાહિકા અને સુત્ચવમ્થા મારે જે મમ

2

અને કાળજી ધરાવે તે સસુચિત છે, ઇટ છે; અને એ ધશશ રાખીને સુનિવરય શ્રીભુવતવિજ્યજી મહારાજે પ્રષળ પુરુષાર્થ કરી ઉષાશ્રયને દેવદ્રન્યના ભારમાંથી સકત કરાવ્યો, તે એક અતિ પ્રશ'સનીય ને અનુકરણીય કાર્ય કયું" છે, એવુ' કહીએ તો જરાય અત્યુકિતિ કે અતુશિત નથી. [જિનમ'દિર અને જિન બિ'બની સહત્તા :

સમ્યગદર્શ્રનનાષ્રારક-પોષક-વર્ધફ અને ધર્મભાવના સાધન તરીકે, સુખ્ય સાધન છે બન્ય જિતબિ'બશ્રી શે।ભતું જિનમ'દિર્‌, ભાષામાં ઘાબીવાર ગાઈએ છીએ કે--

“ઝુળિકાળે જિનખિ'બ જિતાગમ ભવિયણુમું આધાર.”

“શાસ્રકારાએ જિનખિ'ભ એ લવ્યાત્માએને કલ્યાણૂદર સાધનેમાંનુ' સહુથી મહાન સાધન જણાવ્યું છે અને તેથ્રી જ તેને પરમાલબન તરીડે એળખાવ્યુ' છે, કારણુ કે આત્મિક વિશુદ્ધિનુ' તે પરમ સાધન છે. વીતરાગભાવની પ્રતિભા ધરા- વતુ* જિતબિખ, પાંચે ઈટ્ચિઃઈની વિષય-વાસનાના દર્દોથી ઘેરાયેલા આત્મા માટે કાયાકલ્પતું, અને કષાયોની ધગધગત્તી હાળીએને દીવાળીના રૂપમાં ફેરવી નાંખવાનું અચૂક સામથ્ય ધરાવે છે. વળી આખાલ્ગોપાલ જીવા માટે તો જ્તાનાદિમાગ* ફરતાં સ્રીધો અને સહેલો ભકિતમાંગ જ શ્રયસ્ક્ર છે. આ વિધાનની ઉપર, નિમ્ન “લોકનું નિર્માણુ ડરીને ઉપાધ્યાયજી લશવ'તે રહોરછાપ સારી છેઃ

મારમેતન્મયા ઇચ્ષ, શ્રતાલ્વેરવપાટનાત ।

મપિનર્મામવસીત્રીગ, ૧ચ્તાનેદ્સવદ્રામ ॥1 અર્ચ-કતસ્ાગરન્‌' મ'થન કરીને એે" મધખલની જેમ સાર એ

ણ ક

કાહા છે 3 પ્રી જિનિમ્વરરેશના વિવિષ પ્રકારની ભકેન એજ પરદન'% કજ એેરલષસ'પિતો પ્રદપ્તિતું' આજ છે.

ખરેખર આધ્યાત્મિક દર્દો|્રી પીડાતા આત્માઓનાં દર્દનિવારળુ માટે દવાખાનાનું સ્થાન ધરાવનારાં, લ'સારના દાવાતળથી તપ્ત મયેલાએને ચ'દ્રમાની ચાંદની અને બાવના- ચદનથી પણુ અત્યત શીતળતા સ્‍ાપનારાં કને સ'સારની દી્ધ- સુરીધ વાટ કાપી રહેકા પથિકે! માટે વિસામાં સરખાં અને સેકો વર્ષો સુધી આધ્યાત્મિક પ્રેરણા આપનારાં જિતમ'દિરેોની શ્માવર્યકૃતા અનિવાર્ય છે. એટલા માટે જ આપણા મડાન પ્રવઝે, મહારાજ સ'પ્રતિગ્પરમાડ'ત્‌ કુમારપાળ આદિ રાજએ।, મ“રીએઇ વગેરેએ પૃથ્વીને જિનમ'દિરોષી વિભષિત કરી નાંખી હતી, અને ભારતની ચારે દિથાતા શતુજ્ય, ગિરનાર શ્રમેનમિખર, આજ તાજ, હક, દદબ, રાજગૃઠી, પાવામદ, પ્ત્યાદિ મડ્તત્તતા પહાડાને કરોડો રૂપિયા ખચીને જિતમદિર્થી વિભવિત કરી દીધા, તેનુ કારણુ પણ તે જ હતુ. એના ભનેક લાભો પદી એક લાભ મ્હા2ા એ થયો કે, ભાર- તીય અનો ક પરદેશીએને જત પમ જેવો એક પમ છે, એ વતો જાત્રતો છે, એનો અનાયાસે શીધ ખ્યાલ મળી હય છે, ભૃતકાળના જૈનોની ધમ'શ્રદ્ધા અને ભક્નિ કેવી હતી ? શને માલ મળે છે અને પૃ્તિપશ્ટક ક્દાયમાં તો ન્હાના ન્ડ્રાનાં બાળાને બાલ્ય-કાળધી જ ધર્મમા તરક વાળવા માટે એક સર8, સુદર, સડજસાધ્ય, આલ'બન-સાધન છે.

આજના બાળકે, થુવાતેડ યુવતીએ કે મેરા પાકાયમાં આવે યા ન આવેર પણુ _ જિનર્માદિરમાં જવામાં તેએને કોઈ ભય કે સકોચ નત્રી હોતે, એટકે એવા વરને માટે ધર્માલાવનાથી અદ-ભીજએલા-રખવા ત્રાટે આ એક અનુપમ સાધત છે, વધુ ૨૫૭” કેડીએ “તોર આજ

દે.

ઉપાશ્રયમાં ન આવવાવાળે। વગ* વધુ છે. અને એવા વર્ગનાં ડયામાં ધામિ'ક ભાવનાને પ્રગટ કરવાતુ, અને હેય તો તેને જલતી રાખવાનું મૂક કાર્ય ખરેખર ! આખાદપણે ખજાવે છે.

'પાડેશાણાપ્એપની ગત્યાવશ્યકુતા $

ખીજું આ યુગમાં સહુથી વધુ પ્રશ'સા માગી લે તેવુ કાય તો તેઓશ્રીએ પાટણુની શ્રી ભૃવનવિજયજી જૈન પાઠશાળા અ'ગે કર્યું” છે.

આપણે જાણીએ છીએ કે આપણી જૈન પાડશાળાએ એ ધમષશ્રદ્ધા-સ્કારસ'પન્ન જૈનો અને થ્ેષ્ડ નાગરિકો લૈયાર કરવા માટે નાની શી વિદ્યાપીઠો છે. ધમ'શ્રદ્ધા ને ધમ'સ'સ્કારથી પરિપ્લાવત રહેતી જૈન પ્રજાને જ્યાં જ્યાં જરૂરીયાત લાગી, ત્યાં ત્યાં પાતાના સ'તાનોની વર્તમાન અને ભાવિ જીદગી અહિંસક ખતે, પાપભીર્‌ બને, રેવગુરુ સે ધર્મ ઉપર શ્રદ્ધા રાખનારી બને, યથાશક્તિ તપ-ત્યાગમાગ'નુ' પાલન ટર, ન્યાયનીતિ, પ્રામાણિકતા અને સચ્ચાઇના સિદ્ધાંતાને અપનાવે, દયા, સેવા, ક્ષમા, નગ્નતા, સરળતા, સ'તેોષ, મૈત્રીભાવ, વિનય, વિવેક આદિ ગુણનો વિકાસ સાધે, વાસનાની ભૂતાવળોથી અલિપ્ત રહે, ઇત્યાદિ ભાવનાએાનએે સકેઉ થતી જેવાની ત્યારે જ ખને કે સુષ્પકળી શા ખાળકેને ધામિંક જ્ઞાન, સ'સ્કાર અને આચારના પાઠો શીખવાડયા હાય, હવે એ પાઠો શીખવાનુ* ૨થાન તો આપણી પાડશાળાઓ કે ધારક શાળાએ જ છે. એટલે પાડશાળાની અગત્ય અસાધારણુ છે, અનિવાય છે અને અત્યાવશ્યક છે. આજના ભૌતિકવાદ કે જડવાદપ્રધાન યુગમાં તો તે સવથા અનિવાય છે.

ખાલક-ખાલિકાએના આત્માના શ્ેયની ચિતા કરનાર મુનિથ્રીએ વિ. સ'- ૧૯૯૭માં પોતાની જન્મભજમિમાં એક

ક

પાઠમાળ થ્થપાવરાવી કએ રશેશા કરણા આપીને ઉત્તરોત્તર તેને પ્રગ્રતિવાન બનાવી, આટઉ' કાઈ તો. જળે અનેક ભો બને મૃનિવરાની પ્રેરણાથી થયુ' છ જાને થાય છે. પણુ આપણા ભુનિવરથ્ી આરઇ' કામ કરીને કાંગ ન થયા. તેઓએ એની પાછળ ભારે પરિશ્રમ પર્યો અને દા વરસોમાં શળે શળે ૃ્રોધ આપી પ્રશ્તુત પાડશ્રાળા યાવશ્ચદ્રદિવાકરી થાકે, પૈક્ાના અભાવે તેની ગ્રમતિની કદિ પળ ર્‌ક્ાવર ન થાય, મ'ગાલકીા, શિક્ષકો કને વિવાર્થીવગ'નો ઉત્સાડ સતત ટી રહે, એટલા માટે શક વિશાળ કહ શરૂ ક્ય. ભજે એ કહ પયાય હજારે પણંથી શયમુ' છે. હવે ભા પાડરાળાને આર્થિક ભય કે દ્યાચારીમાંથી મ્રુકન ખનાવી દીધી છે.

આ કા બળની દ્લિએ ભક થામાન્ય લાગતુ' હથી, પલુ બાજની પકિચ્થિતિમાં મારી દવ્ટિચ તો તેમનાં આ કાળ” બન્ય કામોમાં અફખશ યશકલગી જ થદાવી છે. ભાટઉ' મોટું તશતું ફ'ઠ ધરાવનારી આ પાડરાળા જેવી પાઠશાળા ભન્મત્ર ગળાને વેઢે ગળાવી શકાય એટલી પણુ હરે કે કેમ? કાઇ કઈ થથળે થીશ'પમાં સાતખાતાનાં ફટા તે! આથી પણુ મોઢાં છે, પળુ માત્ર પાડયાળા શાટે આરવુ' વિશાળ કડ જવાશે જ બેવા મળે.

ક માટે મૃુનિથ્યી જાનપ્રેમી આત્માએના અકેખર થતર? , પન્યવાદા% બન્યા છે. પ્રત સુનિથ્ીના જેવી દ્ાગણી શખ

નાશ બન્ય પૂજ્ય શ્રમખોા છ રનકળી આવે તો આપણી %સ્‍વીષે પાઠશાળાએઓ પ્રાળુવ'ની બની જય. આધિ નભળાઇઈ- એના ફાક કેટલીક પાઠણાળાએ કાં મર્યાના વાડે જવની હમે, કાં પ્રાબુવિડીન હરો, પબ ખ'તીલા મચાશકો, ઉત્તમ શિક્ષક અતે 3ગીત ફંડનો ત્રિધેગીસથોણ, થાય તો જત

ક મ #6“9%૬%. કેન ક

૧૩

પ્રજાનાં ભાવિ માટે ચિ'તા કરવાની જરૂર ન રહે. પણુ તદ મણુતો “તો ઉડી જાય ત્યારે ને?

અન્ય સ'સ્થાએ। :

આ સિવાય તેઓશ્રીએ જેન ધર્માપકરણ સ'સ્થાની પણુ સ્થાપના કરાવી છે. આ સસ્થા પોતાની શક્તિ મુજબ પૃજ્ય સાધુ-સાધ્વીજી મહારાજ અને શ્રાવકશ્રાવિકાદિની સેવાભિક્તના સારો લાભ લે છે.

ઉપયુકત કાર્યો ઉપરાંત વર્ધમાન તપખાતાની ચિર'જીવી સ્થાપના, નૂતન જિતમદિરા સ્થાપિત કરાવવા, અનેકને તપ, જપ, ત્રત, યચ્ચકખાણ આદિ તપત્યાગના માર્ગ્ગમાં નેડવા, અનેક અજૈતેોને માંસ, મદિરા, જીવહિ'સા, અભક્ય કે અપેયનાં જાપથી રેડવા, જીવહિ'ચા, ડુવ્ય'સનો આદિને! ત્યાગ કરાવવે।, લોકક્લ્યાણુકર પ્રવૃત્તિઓ, જનતાનાં ચારિત્રની સુધારણા માટે કરેલા સ્વપરકલ્યાણુ સાધક અનેકવિષ મ્રયત્ને, અનેક સ્થળે શ્રીસ'ઘમાં સ"પ-સુક્ષેહુ કરાવવી, વગેરે કાર્યોનો ખ્યાલ આપણુને આ પુસ્તક વાંચવાથી મળી “તય છે.

આજના શાસફેોની વિચિત્ર વિચારધારા : આ પ્રમાણે ખરેખર જૈનસુનિએ સ્થળે સ્થળે પગપાળા

વિહુરીને દેશની જનતાનુ' નૈતિક અને ચાસ્ત્રિનું ધારથુ ઊંચુ” લાવવા પેરણા! અને પ્રવચનદ્રારા પ્રખળ પરિશ્રમ ઉઠાવી શહ્યા છે, યારે આવી પવિત્ર, ઉત્તર, ઉપયોગી અને સ્વપરકલ્યાણ સાધતી સાધુસ'સ્થા સામે, આજતા સાશકેો અને પ્રજામાં ફોઇ વિચિત્ર વિચારધારા વહેવા માંડી છે, ભારત રાજડીય દષ્ટિએ ભલે સ્વત'ત્ર થયું, પણુ બૌદ્ધિક દષ્ટિએ સ્વત'ત્ર થયુ” છે 3 જમ! એ વિચારણીય છે. પાશ્રિમાત્ય કે અભારતીય સરમૃતિ

ર ણ. ર ન દ

ગોળ કાણામાંના ચારસ ખીલા જેવી છે. “ભારતીય . સ્કૃતિ સાંધે એ ભાગ્યેજ અધ બેસતી થઈ શકે! જ્યારે" દેશની

, કેમતસીખી આજે એ છે કે આપણા ફેટલાક વતમાન શાસકો કે ધારાસલ્યોની બુદ્ધિ અને ભેજ પશ્ચિમના આચાર્વિચાર, સક્કાર ને સશ્કૃતિથી વધુ પડતા “ઘેરાએલા છે. તેમની ખુદ્ધિ ધથ્િમતા ભૌતિકવાદ-પ્રધાત * રંગરોગ્ાનથી 'રગાએશી -છે. તેમનાં ડદયપટ ઉપર પશ્ચિમના આચારવિચારની છાપ મૂજ-

, જતપલે અ'કિત થએલી છે. એટ્લે એ- અપાયું પ્રતિગિબ તેમના વિચાર, વર્તતત અને કાયમાં પડે તે ક્વાભાવિક છે આપણે જાણીએ છીએ કે આપણે .શાસકવગ' કર્રારેક 'દયારે॥ું આપણા આર્યાવર્તના સસ્કાર અને સંસ્કૃતિને " લજવે એવા નંદન અનિચ્છનીય વિચારો જાહેરમાં રજા કેરે છે.એને તલ્તુરૂપ કાયદાના ખીલે! પણુ લાવે છે. ફોઈ, "કોઈનાં “ભેલ” તો

. એવા ક્ળદ્રપ ખની જાય છે કે કલ્પનામાં નઃ ચાવે” તેવાં બીક્ષો પાર્લામેન્ટમાં લાવે છે. અને એમની પોઇળૂતુ ફે ઉદ્ગાર નીકળે છે, તે જાણીને કોઈ પણુ આને ભે ગહ અને ખેદ ઉત્પન્ન થયા વિના ન રહુ, ત્યારે “ધડીર્‌ મં ન મશ્રો ઉડી આવે છે કે શુ. આ આપણા ભારતતા સપને છે/”” શુ' આ આપણા સાચા હિતેચ્છુઆ છે? કુશ શાણી, * મસ્કૃતિના રખેવાળો છે? ઉપરની વાતનાં અતર નમ? યઃ પ્રસંગ રજૂ કરૂ'-- જ ન.

ભારત આઝાદ થયા પછી એક વપ અ મુખ્ય પ્રધાને એક જાહેર સભામાં લકકારી બૂક" મ ન

મા જ આ ચુગર્માં જે થમ ન્‌ કર્‌ તેને” શુ જ

અધિકાર નથી, જે શ્રમ ન કરે તેને સમાં ૮: કેઈ અધિકાર નથી ? ઇત્યાટિ.

ઉર્‌

આ વિષાન ભારતના સાધુ-સ'ન્યાસીએ।ને ઉર્શીને કયું” હતુ. એ વખતે તેમબ્રે એમ કહ્યુ" હોત કે “જે સાધુએ નથી પાતાતું કલ્યાણુ કરતા ઝે નથી પ્રજાનું. માત્ર ખાવુ, પીવુ ને પડ્યા રહેવુ ગમે તેમ કરીને દિવસો! પૂરા કરવા, ઉપશંત સાધુતાને ન છાજે તેવુ' વતન કરતા હોય, તેએ ભક્ષે સાધુ રોવાનો દાવો કરતા હોય, પરતુ વાસ્તવમાં તેઆ સાચા સાધુએ નથી. આવા સાધુઓને સમાજ ઉપર નભવાને। ફોઈ હક નથી,” તો તેમતું પ્રતિપાદન વિવેકપૂવષકનુ' સસુચિત ગણાત. પણુ તેમ ન ઉચ્ચાયું”. પેલામાં તો સ'સ્કૃતિના અનાદર ધ્વનિત થતો હતે, પરિણામે “૧૩ થયાવરતિ બેવ્ક : ઘત્તરેવે ઘરો શ;'ની જેમ ત્યાર પછી તો “મહેનત કરીને ખાવ, કામ કરો અને આરોગો ”નાં સૂત્રમાં જ માનવાવાળા અન્ય શાસ- જાએ પણુ મોટાના ચીલ્ષે ચાલીને આના પર પિષ્ટપેષણુ કયું" અને પ્રસ્તુત [વચારાને વેગ આપ્યો. પછી અખ- ખારોએ પણુ કલમ ચલાવી, એટલે હવે તે આ હવા પ્રજાના એક વિભાગમાં પણુ ટીક પ્રસરવા માંડી હાય તેમ લાગે છે. અને તેમણે તો નરસા ભેગા સારાઓને પણુ ભાંડવા માંડયાં છે. જે સાધુઓ ત્યાગ અને વૈરાગ્યના સકકારાથી સ'પન્ન છે, ચારિત્રવાન છે, દેશને ગૌરવરૂપ છે, જનતાના અહિ'સા-ધમ્ષ્તાં પાલનનુ', સત્ય બોલવાનું, ચારી નહિ કરવાનુ એક પત્નીતવ્રત કે બ્રહ્મચય'પાલનતું, પરિત્રહના ત્યાગનુ જર્‌રથી વધુ સગડ હોય તે, દીન-દુઃખી-નિરાધારને આપવાનુ ઇર્ષ્યા, અદેખાઈ, નિદા, ચાડી-ચુગલી, કલડ-ક'કાસથી દૂર રહેવાનુ; ક્રાધ-માન-માયા-લેોલના ડુગુશને નહી' પોષવાનુ? જીવનના પાયાના પ્રામાણિક્તાના ગુણના સતત આદર કરવાનુ વિનય; વિવેક, ક્ષમા, સ'તાષને ખીલવવા મૈત્રી ફે બ્રાતૃભાવ વધારવાનું શિક્ષણુ આપ છે, તે સ'કડો રાષ્ટ્રીય નેતાનાં કાય” કરતાં ગુણુવત્તા

ર્ર

શને મહત્ાની દષ્ટિએ એનેકગળુ' વિશેષ છે. ટકામાં “કહીએ તે!

શ્ાનવજતમાં માનવતાને! દીવડા પેટાવવાનું જે કામ, અખિલ

* ઉશ્વમાં જેન સાધુ-સૌધ્વીએ કરી રલ છે, તે એનસુન છે,

અતેડ છે અને અનુપમ છે. આની તોલે દુનિયાને કોઈ સાધુ આવી શકે તેમ નથી. માનવજાતનાં કલ્યાણુ માટે તીથજરદેવે

.- ગ્રરૂપેકા જે ઉપદેશો જૈન સાધુ આધે છે, તેની સ“પૂણ તુલનામાં ખીતે કોઈ ઉપદેશ ટી શકે તેમ નથી.

મેવા શ્રેષ્ઠ તપસ્વી-યયાગી જૈન શ્રમણે।, લોકકલ્યાથુમાં * કાળા આપતા ઉત્તમકોટિના સ'યાસીએ સામે, પૂજ્યભાવ,

* ભકિતભાવ કે આદરભાવથી સેવાને ખદથે ધૃણા, તિરસ્કાર કૅ " અનાદરભાવની દષિ રાખવી, એ ભારતીય શાસકો માટે દુઃખદ, અને શરમભયું” છે.

* ૪ “ શાસકોના સુખે ભારતીય હોય અને ભેજ જે અભાર્તીય હોય તો. ભારતની મૂળભૂત ધર્મમધાન

સકૃતિતું' ચોગ-હ્ષેમ શી રીતે થશે? આ એક ઘેરી ચિ'તાનો વિષય છે, આય'ભૃમિની તમામ વિદ્યાઓ, કલાએ1, વહેવારો કે પ્રશત્તિઓ હમેશાં ધર્માભિમુખ અને ધમ'શાસ્ત્રને લક્ષમાં રાખીને જ કરવાની હોય છે, એમ ભારતીય અનેક ધ્મષશાસ્તરા-ત્રન્ધો આપણુને સ્પછ્પણે સૂચવે છે. છતાં આજનાં ફેટલાક કાતુનોમાં ધર્મતત્તની જે ઝકક'હોવી જોઈએ તે હોતી નથી. પરિણામે પ્રશ્તુત ધારાએ આપણી ધાક કે આધ્યાત્મિક સસ્કૃતિ માટે કે સરકૃતિના રએેવાળેઃ માટે ખાધક યાવત્ત વિઘાતક ઘણુ મની જાય તેમાં નવાઇ નશ્રી.

. એ માતેતો સીપો ભતે'સારા ઉપાય તો એ છે ફે, & આપણા શાસફેને ભારતીય સજકૃતિનું” વાસ્તવિક દર્શન કરા-

૨૬૪

વવુ*. ભાશ્તીય આર્ય સ'સ્કૃતિ, તેની ભવ્ય પરપરા અને એ સ'મ્યુતિને અવિચ્છિન્ન ટકાવી રાખનારાં સાધને શુ' છે, અને એ સ'સ્કૃતિમાં બીજા ક્યાં કચાં અગે કે તત્વોનો ફાળે છે ? એનુ' સર્વાગી દશ*ન, તેને। શ્રેષ્ડ કોટિના પરિચય, સુર્તિકાઓ ઠ્વારા જે કરાવવામાં આવે તો તેનાં ઘણાં સારાં પરિણામે આવવા સ'ભવ છે. નહીતર જેવા શાસક તેવુ' શાસન રહેવાતું. આજે આપણી સ'સ્કૃતિ માટે આપણને કેવુ ને કેટલુ” ગૌરવ છે ? તેનુ' માપ તો ઘડીક આત્મનિરીક્ષણુ થાય ત્યારે જ નીકળી શજે. પરદેશીએ પોતાની સસ્કૃતિ માટે અથાગ સે અખૂટ ગૌરવ ધ્રરાવે, અન્ય સ'સ્ક્રતિઓ કરતાં પોતાની સ'સ્કૃતિને મહાન લેખાવે, ન્યારે તમામ સ'સ્કૃતિમાં મૂર્ધન્ય સ્થાન ધરાવતી આય'સ'્કૃતિ માટે આપણાં જ ભારતીય ભેશ્'એ ચ્વત્ર'તાની હવા લીધા પછી પણુ, પોતાની ધમ્ષમ્રધાન અને મહાન સ'્કૃતિ માટે લાઘવગ્ર'થી ધરાવે, એના જેવી શેચચનીય દશા ખીજી કઈ હોઇ શકે! અરે! અહી'ના રીતિરિવાજે, પરદેશી કાટલા- એથી જ માપવાની વાતે! ડરે. આને ખૌદ્ધિક શુલામી નહી” તો ખીજ શું કહેવુ'! આ ખધી બૌદ્ધિક ગુલામી મરી જાય તો ભારતના તેજ સમા, ભારતની સ'પત્તિસમા જૈન સાધુએ, અને અન્ય ઉ-તમ સ'ન્યાસીઓ માટે “મહેનત કરીને ખાવ એવાં ઉતાવળીયાં વિધાનો કે ઉદગારો કદિ નીકળવા ન પામે. ખીજી વાત એ છે કે તેઓ શરીરશ્રમને મહેનત કહે છે, પર'તુ તેએ પોતાની વિવેકબુદ્ધિના ચીવટથી ઉપચોગ કરે તો! સ્વય” જેઈ શકરે ફે-શરીરશ્રમ અને ખૌદ્ધિક થમ બેમાં ફેનુ' મહત્વ વધારે છે! દેશના રાષ્ટ્રપતિ ફે વડા પ્રધાન વગેરે નેતાએ! કયે શરીરશ્રમ કરે છે? જે નથી કરતા તે! તેએને શા માટે ગાદીએ બેસાડવામાં આન્યા છે? એવી સામી દલીલ સહેજે કર્‌ી શકાય, પણુ ખરી વાત એ છે કે શરીરશ્રમ કરતાં ખૌદ્ધિક-

દા

૫" દ કે

ક - 5 ક. ગરલ ૯૧:

. શ્રમ મૂલ્ય અનેક્મુંણા છે. ખૌદ્ઠિકધ્રમનું કાર્થ એડ . જ યે તખ શ્ાલુસોને મદડ કરનારૂ' નીકડે છૈ, કા શરીર-

* *,કામ મે તેયું બનતું નથી. અરે ઘની વખત જોઈએ છીએને

. જે શારીરિક શ્રમ કેરતારા કષાખે પ્રાભુશોનો' રારતારો કેઈ મુદ્ધિછીવી જ હોય છે. આ શું' ચચવે છે! એજ કે દેશમાં

* શ્રમજીવી સાથે છુદ્દિજીવીની તેથી પણું વધુ અઝ છે, અરે | “ સાધુ તો બોદ્ધિકથમ સામે વિડારાદિડના શારીશિક કયા તેઆ, ક શું નથી ઊાવતા ? આ બધુ' વિચારે તો

'શારા કતો માટે સભ્કૃતિયાતક કાયદા, કારનો કે અકુશયોા તેચાર કરલે, એ પુ પાપ છે.” એમ સમજે.

પ્રષગવશ બાલુ કહેવાતુ' મત થયું, એટલે દીધતાએો દેવ સેદ્રને પણું કલું:- જ જૈન શ્રમણુ ત્ર'સ્કૃતિના વારસદાર્‌।$ પિ

. અધ્યાત્મકકષી શારતીમ સરેકૃતિએઓમાં . મુતરરમલિક્ષમી -વૈત ઇપલુસસ્ટૃતિનાં વાસ્સદારા જતકા્ણાર્માં નિરુપણ શને

નિઃશ્યાથભાવે ઉર્ષાવડારી, કડૉર પદ્િહઠો વેડીને ભખતરચની ખેવના રાખ્યા વિના, કડોર - નિયમોનું” પાલન * કેરીને, ફાઇન” પણુ તકી આપ્યા વિના, રીતોપ્ગુ તતા શીતોષ્યુ પરિષટેા ચટીને શ્રી ગોચરવૃત્તિ દ્રારા શ્યમાપયાગી લૂખુ-કે છુકુ' જે પળે તેતાથી ઉદરપૂર્તિ ડરીને, સૌસ'ગનો સર્કયા સાગ કરીને, ૨ (આય 'સાધ્વીઝગા માટે પુર્ષમ'મનોય જીવશ્વરૂપ ત્રણના પૃથ્વી-પાણી-અપ્રિ-વાયુ કાને વત્ર્પનિ તધા “ત્રસ જીવોની -

* હિંસાને વર્જીતે, ભારતના -ખૂદે ખૂબે વિચરીતે, અહિસ-તપ- . “ સય-સદાચાર ને .શ્યાદ્દાદ-ભનેકાન્તવાદનો સરમેો અપી, લાક્નીય જેત-અર્જન પ્રજાને ધસોન્મુખ બનાવી, હાગ-ૈશ્ગ્યના” રશ રગતા હતા, જનતાને હસા, જઇ, ચરી, (ન્યારી,

#

શદ

અનીતિ, અન્યાય અને પાપના માગેથી પાછી વાળતા હતા.

વત્'્માન કાળના ભારતના ભૂષણુસમાં જૈન શ્રમણે।, એજ સાગષ્ને અવિચ્છિન્ન ટકાવી રહ્યા છે. પ્રનત ભૌતિકવાદના ખાહય ચળકાટ ફે આકર્ષણમાં અજાઈને ફે મોહસ્ગ્ધ ખનીને ચૈતન્ય- વાદ-આત્મવાદ કે અધ્યાત્મવાદને ભૂથી ન જાય એટલા માટે સ્થળે સ્થળે ઘૂમીને મૈત્રીભાવ, દયા, કરુણા; શાંતિ, સાચી ઉન્નતિ અને આત્મિક આજઝ્ાટીને! સાચો! રાહુ દીવાદાંડીની જેમ ખતાવી રહેલા છે.

અન્તિમ શ્વભેચ્છા : અત્તિમ શુભેચ્છા એ ફે, પૂજનીય અને વ'દનીય, જૈન

શ્રમણે। પોતાનુ વિઠારક્ષેત્ર વધારતા રહે, પાતાના ઉપદેશનાં ક્ષેત્રને વ્યાપક બનાવતા રહે, પોતાનાં શ્રમણુત્વનું' તેજ અતે ગૌશ્વ વધારતા રહે, જેથી જૈન શ્રમલેાનુ' સ્થાન ઉત્તરોત્તર ઉન્નત થતુ રહે. ચ પ્રક્રિયા અવિરત ચાલુ રહેશે તો તે વિશ્વના અશાંત અશુશ્ષ તત્ત્વોને ખાળવામાં પોતાને અદ્ભુત કાળા નોંધાવી શકશે. શાસનદેવ આપણુને સટુને એ ખળ આપે.

વિ. સ. ૨૦૧૭ પૃરમપૂન્ય આ. શ્રી વિજયધર્મ-

વૈ. સુદિ પૂર્ણિમા સરીશ્વરાન્તેવાસી મુનિ ૪૧, રીજ રોડ, વાલકેશ્રર

મુબઈ યચોવિજય

પ્રકાશક ૨ ક.

હરિભાઇ જેશ'ગભાઇ ઝવેરી

શ્યત્રથાપક : થ્રી જૈત ધર્માપકરણ સ'સ્થા

ત્રખુ દરવાજા, સાંકડી મેરી

. પાટષુ (ઉત્તર મુજરાત)

પહેલી આપત્તિ વિ. સ'* ૨૦૬૮

મૂલ્ય : પડન-પાઠન

મુદ્રક્ડ જેટુભાઈ નાગજી શાહ

જવાહીર પ્રોર્ન્ટીંગ પ્રેસ

ઉશવજી નાયક રેડ,

ઝુખ% ૪*

સ'સ્કુતિનો સંદેશવાહકે

જેન શ્રમણ નો

ટ લેખક :

પર્મપૂજય મુનિરાજ

શ્રી યશોવિજયજી મહારાજ

પ

$ પ્રકાશક 2

જૈત ધર્માપકરણ સસ્થા %. ત્રણુ દરવાજા, સાંકડી શ્વેરી

પાટણુ ( ઉ.શુ. »

ન

પ્રાપ્તિસ્થાન : જૈત સાહિત્ય-પકાથન-મ'દિર

લધાભાઈ ગુણુપત ખીક્ડીંગ, ચીંચબ'દર, સુ'મઈ દૃ,

20:025020-9:9:8:020:9:9295929 9:92 :6%