s.d. skazkina - emek din ve İnsan (ateistin başucu kitabı)

7/31/2019 S.D. Skazkina - Emek Din ve nsan (Ateistin Baucu Kitab)

1/386


2/386


3/386


4/386


5/386


6/386


7/386


8/386


9/386


10/386


11/386


12/386


13/386


14/386


15/386


16/386


17/386

yal yaplar yanstan, karmak dinsel dnce sistemleri ortaya kar. Kamutanrc (panteist) bir dzen ekillenmeye balarstelik yeryznde var olan hiyerarik toplumsal sistem, bukamutanrc dzende kendi yansmasn bulur.

ilkel toplumsal sistemin son evresinde, klt (din) hizmetiveren zel bir insan grubu (bycler, amanlar, rahipler) di-er insanlardan ayrlr. Snfl toplum koullarnda da bu dinadamlar snf rgtl bir kimlik kazanr ve toplumda sz sa-hibi olarak ciddi ekilde arln duyurmaya balar.

Dinler, snfl toplumun ilk alarnda politik bir nitelik ka

zanrlar. Fakat devlet iktidarnn merkezilemesiyle, baz olaylarda dier tanrlarn tamamen veya ksmen (onlar azizler,melekler, eytanlar vb. dzeyine drerek) yerini alan belli bal bir tanr, dinlerin iinde yava yava kendini belli eder.

Balangta, snfl toplumlarn gelimi dinsel sistemlerikural olarak, iinde olutuklar halkn etnik topraklarnn s-nrlar dna kmazlar. Bu tr dinlere, btnyle doru biradlandrma olmasa da, genellikle ulusal dinler deniyor: Dinle-re benzer ekilde ortaya kan bu erken dnem etnik topluluk-lar ulus saymak, hakl bir deerlendirme deildir. Ayrca, ba-zen byle bir din herhangi bir halkn iinde deil de, politik vekltrel ilikilerle birbirine balanm halk gruplar arasndayaylr. Bu tr dinlere ulusal din demek yerine, onlar ilkel toplumsal sisteme zg geleneksel yerli kltlerden ayrarak, snfl toplumun yerel (snrl) dinleri demek daha doru olsa gerekEski Msr'n, Babil'in vd. dinleri blgesel olarak snrl dinledi. Bu dinlerin bazlar yok oldular, tarihe kartlar. Baz dinler de gnmze kadar yaaya geldiler.

YAHUDLN DOUUGnmze kadar yaayan en eski, blgesel olarak snrl

dinlerden biri Yahudiliktir. Yahudiliin ilk izleri, I.. 2 binlyllarda Filistin topraklarnda yaayan Yahudiler arasnda or-taya kt. Yahudilik, politik bir biim aldktan sonra, I.. binli yllarda yava yava tektanrl bir dine dnt.

22


18/386

Balangta, Yahudilik, son derece dar bir blgede yayl-mt ve neredeyse kck bir lke olan Filistin snrlarnn d-

na kmamt. Yahudilerin, Yahudilii "ayrcalkl din" ola-rak yaymaya almalar, yanda kazanma hareketinin geli-mesine yardmc olmad. Bu yzden, Yahudilik, (Filistin dn-da yaayan) kk gruplar saylmazsa, her zaman sadece Ya-hudilerin dini olarak kald. Ancak onlarn kendine zg tarih-sel yazglar, bu dini kabul etmi insanlarn birok lkeye yer-lemelerine yol at.

Yahudiliin mezheplerinden biri Karaimilik'tir. Bu mezhep,

l.S. VIII. yzylda Babil'de dodu. Karaimilik, dier Yahudimezheplerinden farkl olarak, Yahudiliin kutsal kitab olanTanaha'dan ok daha sonra ortaya kan Talmud'u -Yahudidininin gelenek, grenek ve ibedet yasalarnn derlemesi- ka- bul etmez. Karimiler, kk etnik-dinsel bir gruptur.

Dier bir Yahudi mezhebi, sadece Talmud'u deil, Tana-ha'nn da bir ksmn reddeden Samaritlerdir.

ATEETAPARLIK (ZERDTfLK)Ateetaparlk da ok eski blgesel, snrl bir dindir. Bu din

.. 2 bin ile bin yllar arasnda Gneybat Asya veya bazaratrmaclara gre, Orta Asya'da dodu ve Kafkas tesi bl-genin dou kesiminde de yayld. Ateetaparln kurucusuolarak efsanevi peygamber Zerdt kabul edilir. Bu dinin ennemli zellii, aka ifade edilen iyilikle ktln karlk-l savam dncesi olan ikiliktir (dalizm). Zerdtlik, "te-mizleyici g" olarak nitelenen atee tapmay buyurur. lenAteetaparlarn cesetleri zel "susma kuyular"na gmlr.Toprak ve ate l bedenleri lekelediinden, ateetaparlar, in-san bedenlerinin topraa veya atee verilmesinin uygun olma-dn sylerler. Onlar, ruhun lmszlne, te dnyaya(ahret) ve dnyann sonunun geleceine inanrlar. Zerdtli-in kutsal kitab Zend-Avesta'dr. VII. yzylda Gneybat veOrta Asya'nn Araplar tarafndan fethinden sonra, Ateeta-

23


19/386

parln konumu ciddi ekilde sarsld, bir sre sonra da bucorafyadaki varl neredeyse btnyle sona erdi. Ateeta-

parlardan byk bir grup kendi topraklarndan gerek Hin-distan'a snd. Hint Ateetaparlarna Parslar deniyor. Atee-taparlk, gnmze gelinceye dek nemli deiikliklere ura-d ve tektanrl eilimler bu dinde gzle grlr derecede g-lendi.

nan anlay iine Ateetaparla zg dncelerle birlik-te, Hristiyan ve Islami elerin de girdii Yezidi* mezhebi,Ateetaparlkla birlemitir. Yezidiler, Ateetaparlar gibi iki-

liki (dalist) olmakla birlikte, sadece iyilik ilkesine inanmak-la kalmaz, ktl de tavus kuu (Melek Tavus) olarak be-timlerler. Bunlarla balantl olarak, Yezidi mezhebini "eyta-niler" ya da "eytana tapanlar" sayan kimi Mslman ve H-ristiyan gruplarn, Yezidilere kar nyargl davrandklar g-rlmektedir.

MANDEZM

Gnmze kadar yaayan bir din olan Mandeizm, Gney- bat Asya'da dodu. Bu din I.S. I. yzylda ortaya kt. ki dil-de ve Hristiyanlk, Yahudilik, daha ok da eski Dou dinle-rinden pek ok eyi iine ald. Hristiyanla yakn baz ayin-ler Mandeizm iin karakteristiktir, rnein, vaftiz ve araplekmek yedirme gibi. Mandeenler, kendi peygamberleri olarakErmi Johannes'i (Vaftizci Yahya, .)sayarlar.

HNDUZMHindistan'n erken snfl toplumsal yaps iinde yerel din

olarak Brahmanizm yaygnlk kazanmt (I.. 1. bin yl). I.1. bin yln ikinci yarsnda Brahmanizmin konumu, Gney

* Yezidilerin Kitabal-Cilva (Vahiy kitab) ve Mushaf- Re (Kara kitap) adl iki ki-taplar vardr. Her iki kitabn da asllar Krtedir ve Yezidiler dualarn Krt-e yapmaktadrlar, -.n.

24


20/386

Asya blgesinde zayflad ve zamanla yerini dier dinlere b-rakt. Fakat I.S. 1. bin yln ilk yarsnda, Hindistan'da, Brah-

manizm retisi Hinduizm eklinde yeniden canland.Hinduizm, gerekte kendi iinde bir btn din deildir, ak-sine yerel Hint dinleri sistemidir ve politik bir nitelik tar. Fa-kat kimi Hindu teologlar onu kamutanrc bir din (Veda oku-lu) olarak yorumlamaya almaktalar. Balca tanrlar Brah-ma, Vinu ve iva'dr. Hinduizm'in temel ilkeleri: Dharma (g-rev), karma (gnah) ve samsara (ruh g). Hindularm kendikutsal kitaplar (Veda'lar) vardr, ancak bir takm kat dinsel

yasalarn olmamas Hinduizm iin ayrt edici bir zelliktir.Hinduizm, toplumdaki kast farkllklarn kendi otoritesi ola-rak kutsallatrr.

Hinduizm'de iki temel eilim vardr: Vinuizm (zellikleTanr Vinu'ya tapanlar) ve ivaizm (Tanr iva'nn yoluna bakoymu olanlar). ivaclar arasnda, akti'ye (Tanra ya da di-il balang-.) tapanlar (aktalar) dierlerinden ayrlrlar.

XIX. yzyln ikinci yarsnda Hinduizm'in iinde, gn-

mzde ok sayda yanda olan Arya Samac hareketi dodu.Bu akmn yandalar kast sistemini reddederler. Arya Sa-mac hareketi iinde dinsel ayinler (ritel) son derece basitleti-rilmitir.

CAYNZM VE SHZMCaynizm ile Sihizmi, Hindistan'n yerel, snrl dinlerinden

saymak gerek. Caynizmin .. VI. yzylda doduu sanlyor

ounlukla, ancak bu dinin kklerinin ok daha eskilere gitti-i tahmin edilmekte. Din adn, kurucusu olarak byk saygduyulan, yar efsanevi peygamber Cina'dan alyor. Caynizm, ozamanlar Brahmanizmin egemenleine bal olarak, Hint top-lumunun kast sistemi iindeki geni halk tabakalarnn honut-suzluunun sertletii bir ortamda dodu. Caynizme gre, herinsan, snfsal ya da kastsal bamllnn dna karak kur-tulabilir. Caynalarn tapn znesi onlarn 24 peygamberidir.

25


21/386

Gnmzde Caynalar arasnda ok sayda varlkl kimse -tc-carlar, tefeciler vb.- bulunmaktadr.

Sihizm, Caynizmden ok daha sonralar ortaya km yeni bir dindir. XV. yzyln balar ile XVI. yzyln sonlar arasn-da olumu ve ilk zamanlar kendini Hinduizm iinde protestan bir akmm gibi gsterdi. Sihizm tektanrl bir dindir, ruhbansnf tanmaz ve akta yaplan ayinleri reddeder. Sihler, kastsistemine kesin olarak kar kmlar ve insanlarn eitliiniilan etmilerdi. Ne var ki, Sihizm, zamanla anti-feodal ve de-mokratik niteliini yava yava yitirmeye balad. Sihler in ensert sava giderek daha ok baka din veya mezhepten olan in-sanlara yneldi.

TAOCULUK

in dinleri -Taoculuk ve Konfyslk- I.. IV-III veVI-V. yzyllarda, aa uygun olarak dodular. Balangtaher iki reti de dinden ok, birer felsefi sistemdi. Yar efsane-

vi filozof Lao-Tzu, Taoculuun kurucusu saylyor. Taocu -retinin en nemli yasalar "Tao-te-king" adl kitapta yer alr.Bu kitapta idealist dncelerle birlikte, doa diyalektiinin vemateryalizmin kimi eleri de yer alyor. Taoculuk yava ya-va idealizme kayar ve II. yzylla birlikte bugnk dine dn-r. Bu dnemde Taocu tanrllar panteonu oluur ki, balcatanrlardan biri Lao-Tzu'dur. Kehanetlerde bulunan, eitli byler, ayinler yapan, kutsal nazarlklar satan Taocu dinadamlar ortaya kar.

KONFYSLKKonfysln felsefi sistemi Kung-Fu-tze (I.. 551-

479, ad, filozof ya da stat Kung anlamna geliyor. Konf-ys ise adnn Latince'lemi hali) tarafndan kuruldu. Konf-yslk, eskimi, etkisini yitirmi din adamlar snfnn -karlarn yanstan Taoculuktan farkl olarak, in'deki feodal-

26


22/386

brokrat elit tabakann oluturduu felsefeydi. Konfysln bata gelen savlarndan biri -jen min retisi olarak adlandrlan- her insann toplum iinde sahip olduu konumukesinlikle anlamasn gerektiriyordu. Genel olarak, Konfyslkte toplumsal-etik motifler bata gelir, dnya grnn nitelii arka plana atlmtr. Konfys felsefi sistemI.S. I. yzyldan balayarak, yava yava bir dine dnr. Fakat Konfyslk, bir din olarak, dier dinlerden yeterli kesinlikte ayrlmasn salayacak bir takm zellikler tar. Kimaratrmaclar, Konfyslk retisini bugne dek bir din

olarak deil, tersine, etik-moral bir reti saymlardr. Konfyslk, bir ruhban snf tanmaz, bu dine zg ayin (ritel) ve trenler her zaman resmi grevliler, ya da aile reislernin nclnde gerekletirilir. Bununla birlikte Konfyslk, kendi panteonuna sahiptir, Konfys'n kendisi detanrlatrlmtr. Kurban kesme Konfyslkte de vardrAtalar klt ve ruhlara inan, bu dinde ok nemli yer tutar.

NTOZM Japonya'nn blgesel, snrl bir dinidir, ortaya k bak

mndan Taoculuk ve Konfyslkten keskin izgilerle ayrlr. intoizm, felsefi bir sistemin dnm sonucunda deililkel kabile inanlarnn (atalar klt, doa klt vb.) geliimsreci iinde dodu. Bugnk biimiyle intoizm, tipik bir snfl toplum dinidir. intoizm'de bir yn ulu tanr vardr, amaonlar arasnda en ulusu gne tanras Amaterasu kabul edi-

lir. zellikle Japon imparatorunu tanrlatrmak, intoizm iiayrt edici bir niteliktir. 1945 ylnda imparator klt resmenkaldrld, ancak kimi intoistler lm Japon imparatorlarneskiden olduu gibi, birer tanr olarak sayg duymay srdr-mekteler.

27


23/386

DNYA DNLER

ada dnyada yerel, snrl dinlerden baka, dnya dinle-ri denen dinler de geni bir alana yaylm durumdalar. statis-tiklere gre, bu dinler -Budizm, Hristiyanlk ve slam- gn-mzde dnya nfusunun yaklak yarsn oluturuyorlar.Dnya dinleri, yerel snrl dinlerden farkl olarak, ulusal vepolitik snrlar olmayan ve deiik lkelere, deiik ktalarayaylm dinlerdir. Ayn dine inananlarn arasnda farkl dillerkonuanlarn da yer ald bu dinlerden her birinin yz mil-yonlarca taraftar vardr. Dnya dinlerinin ortaya k ve ge-

nilemesi, snfl toplumun geliim yasalarna uygun olarak,devletle lkeler arasndaki ekonomik, politik ve kltrel iliki-lerin gelimesi sonucunda gerekleti.

BUDZM'NDOUUDnya dinlerinden en eskisi Budizm'dir. I.. V-IV. yzyl-

lar arasnda Kuzey Hindistan'da dodu. Budizm'in douu,Hint toplumunda nemli deiikliklere yol at: Kabile ilikile-

riyle dzeni ykld, snfsal bask artt ve byk kleci devlet-ler ortaya kt. nceki kabile dinleri, yeni toplumsal koulla-ra yant veremedi. Hkmdarlk saraynn rahat ve gz alcyaantsn isteyerek reddetmi, bir hkmdarn yar efsaneviolu Siddhartha Gautama, Budizm'in kurucusu kabul edilir.Budizm'in temel dnceleri, "Tripitaka" ya da Pali dilinde"Tipitaka" denilen "Kutsal" kitaplarda dile getirilir. Budizm, byk olaslkla, Brahmanizm'in kollarndan (sekt, mezhep)

28


24/386

biri olarak dodu. Daha sonra, karma ve samsara retileri deiinde olmak zere, Brahmanizm'den birok dnceyi benim-

sedi. Budizm, ayn zamanda kast sistemine eletiriler ynelttive Brahmanizm'e zg kurban kesme geleneini yasaklad. Bu-dizm, yaamn belli bal btn alkanlklarndan tam olarakvazgemeyi retir: nanan insanlar, bu aclar zincirinden kur-tulua belki Nirvana'yla (dnyadan vazgeme) ulaacaklardr.Budizm'in ktle kar koymama ynndeki sav, bununyannda sabr alamas ve yeryznde daha iyi bir yaam iinmcadeleyi yadsmas, emekilerin smrc snflara kar sa-vamda kullanaca silahlar elinden ald.

Budizm'de mezhepler ok erken dodu. Budizm, I.S. I. yz-ylda iki yne ayrld: Theravada ve Mahayana. Theravada yada Hinayana (Kk Araba), Dou Hindistan'da doarak,"kurtuluun dar yolunu" yayd. Bu retiye gre, Nirvana'yasadece snrl sayda insann dar evresi (keiler) ulaabilir.Theravada, nitelii bakmndan, erken dnem Budizm okulla-rna yakn duruyor ve dnyasal olan her eyden vazgemeyiok kesin biimde zorunlu klyor. Theravada'da Buda'nn he-nz bir tanr rolyle deil de, byk bir retici ve dier insan-lara kurtulu yolunu gsteren, olaanst temiz ahlakl bir in-san olarak ortaya kmas, ayrt edici bir zelliktir.

Mahayana (Byk Araba) "kurtuluun geni yolunu" vaateder. Bu retiye gre, Nirvana'ya sadece bir kei deil, halkda eriebilir. Bunun dnda, bir Mahayana yanda, sadecekendi kurtuluunu deil, dier insanlar da dnmek zorun-dadr. Bu nedenle, bakalarn Mahayana'ya kazanma hareke-tine bu retide byk nem verilir. Sadece Pali Kanon'u (Pa-li yasas) tanyan Theravada'dan farkl olarak, Mahayana, dgcne saygy ve daha ge dnem Budizm'e ait Sanskrite ya-zlm birok dinsel dnceyi korur. Bu retide Buda artk bir insan deil, tanrdr ve bir Buda yerine birka Buda (BudaSakya-Muna'dan baka, Buda Amitaba, Buda Oirvana vb.)ortaya kmtr. Bodisatvalar da -Nirvana'ya gemeye hak

29


25/386

kazanm, ancak dier insanlar kurtarmak iin dnyada kal-maya karar vermi kiiler- byk sayg grrler. Mahayanaretisinde, erken dnem Budizm'de olmayan cennet ve cehen-nem dncesi de vardr.

HIRSTYANLIK VE HIRSTYANLIK NDEK ELMLl.S. I. yzylda Roma mparatorluu'nun dou topraklarn-

da yeni bir din -Hristiyanlk- dodu ve btn dnyada genikabul gr ve yayld. Bu din, kleci sistemin rme koulla-rnda dodu ve balangta klelerle yoksul halkn kle sahip-

lerine kar protestosunun zayf bir ifadesiydi. Yoksul halk,yoksulluunu douran koullardan k, gzlerini gkyzneevirerek arad. Ad Hristiyanln douuyla balantl olanKurtarc sa tipi byle dodu. Hristiyan dininin temelinde, i-kence ekerek lmyle, szde insanln gnahlarnn bedeli-ni deyen sa'nn balatc misyonuna, gelecekte sa'nn diri-lip tekrar dnyaya gelmesi gerektiine, korkun bir mahkeme-nin kurulacana, ahrete ve tanrsal egemenliin mutlaka ku-

rulacana inan yatar. Bu dogmatik dnceler, btn Hris-tiyan akmlar iin temel dncelerdir. Hristiyanlara, lm-den sonra mutlaka girilecek olan sonsuz yaamda (br dn-ya), yeryz yaamnn skntlarndan kurtulma umudu verenHristiyan inancnn varl, bu dncelerde ikindir.

Hristiyanlk, kendi iinde btnlk tayan dinsel bir yne-lim deildir, pek ok farkl akma ayrlmtr. Hristiyanlnkk paralara ayrlma sreci, bu dinin var olduu yzyllar

boyunca srd. IV. yzylda Dou ve Bat Hristiyan inanla-r arasnda, Roma Katolik ve Ortodoks kiliselerinin ortayakt 1054 ylnda resmen ekillenen bir paralanma grl-meye balad.

V. yzyln balarnda, Hristiyanln adn Konstantino-poll Patrik Nestorius'tan alan ve saysal ynden az olan ei-limlerden biri konumundaki Nesturilik dodu. sa Mesih'te ikiniteliin -tanrsal ve insansal- varln kabul eden ve Hristi-

30


26/386

yanlarn ounluunu oluturan Diofizitlerden farkl olarak,Nesturiler, sa'nn bir insan-tanr olmayp, kilise tarafndantanr yaplm bir insan olduunu kabul ederler. Gerekte,Nesturilik, Dou Roma mparatorluu'nun baz illerinde g-rlen ayrlk eilimler iin dinsel bir klft. 431 ylnda EfesKilise Konseyi Nesturilii bir sapknlk olarak mahkm etti.

Hristiyanln Monofizit eilimi, l.S. V. yzyln 40'l ylla-rnda Bizans'ta ayr bir konuma geti. Monofizitler, Diofizitler-den ve Nesturilerden farkl olarak, sa'y ne insan-tanr ne deinsan, bizzat tanr olarak grrler. stelik burada, sa'nn nite-lii konusundaki dogmatik tartmalarn arkasnda, Dou Ro-ma imparatorluu'nun birok yerinde var olan ayrlk bir ei-lim yatmaktadr. 451 ylnda Kalhedon (Kadky) kilisesininekmenik (evrensel) konseyinde Monofizitler yenilgiye urad-lar, retileri de sapknlk olarak mahkm edildi. GnmzdeErmeni Gregoryan kilisesi, Yakubi kilisesi, Msr ve Habeis-tan'daki (Etiyopya) Kopt kiliseleri Monofizitlie mensuptur.

Bununla balantl olarak Ortodoksluk, Monofizitlik ve

Nesturilikte benzer ayinler vardr ve Hristiyanln bu ei-limi, bazen koullu olarak "Dou kiliseleri" ad altnda birle-tirilirler.

Btn Hristiyanlar Katolik dogmalar temelinde ve Romapapasnn nclnde birletiren Katolik kilisesi, her zaman biricik Hristiyan kilisesi olmaya alt. Ancak Roma, Doukiliselerinden genellikle sadece kk gruplar koparmada ba-arl olabildi. Bu kopan gruplar Katolikliin temel dogmalar-

n kabul ettiler ama kendi eski ayin biimlerini de korudular.Gnmzde, Ortodoks ayinli ama Papa'nn yetkisini tan-yan ("uniatka") bu tr birka kilise vardr: Bunlar, Yunan Ka-tolik (Ortodoks kilisesinden kopma), Ermeni Katolik (ErmeniGregoryan kilisesinden kopma), Suriye Katolik (Yakubi kilise-sinden kopma), Kopt Katolik (Kopt kilisesinden kopma) veMaroni kilisesidir.

XVI. yzylda Avrupa'da, toplumun deiik tabakalarnn

31


27/386

katld, Katoliklik kart Reform hareketi balad. Hristyanln Ortodoksluk ve Katoliklikle birlikte nc byk

eilimi olan Protestanlk, Reform hareketinin rndr.SLAM'IN DOUU VE SLAM NDEK ELMLERDnya dinlerinin en yenisi Mslmanlktr. Bu din, .S

VII. yzyln balarnda, Arabistan yarmadasnda dodu. Tektanrl bir din olarak ekillenen slam, kendisinden nceki tektanrl dinler olan Yahudilik ve Hristiyanlktan belirgin ekilde etkilendi. Dier birok din gibi, islam da badak (homo

jen) deildir, iki nemli ana kola ayrlmtr: Snnilik ve iiliislam'n iki ana kolu sk sk sz konusu edilerek, iiliin, zelikle Muhammed'in yaam ve hareketlerine ilikin yklerin bir toplam olan, "kutsal sylence" anlamndaki snneti kabuetmemekle Snnilikten farkl olduu ne srlr. Gerektepeygamberin snneti iiler tarafndan da kabul edilir, ancakonlar snneti sadece Muhammed'in ailesinin otoritesine dayandrrlar; oysa Snniler, peygamber ailesinin otoritesinin ya

nnda, snneti, peygamberin silah arkadalarnn tanklnada dayandrrlar. iilerin, snnet dnda, kendi zel "kutsalsylence"leri (ahbar) de vardr. iilikte ac ekmi kutsal kiklt ok gelimitir. Hazreti Ali'nin ikinci olu Hseyin'e, acekmi kutsal kiiliklerden biri olarak, tapma dzeyinde, ayr bir sayg duyulur. iiliin en nemli savlarndan biri de, yeniden ortaya kacak ve yeryznde tanrnn dzenini kuracakolan "gizlenen imam" (Mehdi) inancdr. iiler de Snniler g

bi, Kuran'n tanr tarafndan gnderildiini kabul ederler, amaKuran'daki ayetlerin mecazi yorumuna da izin verirler. SuudiArabistan'n Mekke ve Medine kentlerini kendileri iin kutsasayan Snnilerden farkl olarak, iilerin asl hac yeri, sylencye gre Hazreti Ali ile "byk aclar ekmi" olu Hseyin'imezarlarnn olduu Irak'n Necef ve Kerbela kentleridir.

Halife Ali henz hayattayken, yandalar arasnda, slam'ngreceli olarak daha az bilinen nc mezhebi Hariciliin do

32


28/386


29/386

nceyi benimseyen Drziler, Ismailiye mezhebinden ayrlmlardr. "Ruh g" inanc, Ismaililerde olduu gibi, Drzlerdede yaygndr. Onlar da tanrnn belli zamanlarda bir insandacisimlenebileceine inanrlar. Drzlerin inancna gre, tanrson kez Fatmi halifesi El Hakim'de ete kemie brnmtr.Drziler bu halifeye tanr olarak sayg duyuyorlar ve kyametgn onu bekliyorlar.

Ortodoks slam'dan uzaklaan dier bir ii mezhep Nusay-riler, yani Alevilerdir. Ismaili mezhebine yakn bu mezhep yan-dalarnn inanc, Hristiyanln ve Zerdt dininin etkisi al-tnda uzlamac (sinkretik) bir nitelik kazand. Drziler, halifeEl Hakim'i cisimlemi tanr olarak sayarken, Nusayriler kutsal kiiye -Ali, Muhammed ve Salman- iman ederler, bu-nunla birlikte bu lnn bana Ali'yi koyarlar. Alevilerin birok ayini Hristiyan ayinlerini andrr.

Yine kendi dogmalaryla slam'dan epeyce uzaklam veZerdtlikten birok dnce alm olan iiliin bir kolu du-rumundaki Ali-Allah mezhebi de mam Ali'yi tanrlatrr. Bumezhebin insanlar kapal bir yaam srer ve baka din veyamezhepten insanlarla iliki kurmazlar.

Bahailik, slam'da kendine zg bir konuma sahiptir. XIXyzyln ortalarnda bir ii mezhebi olarak doduktan sonra,Bahailik, slam'daki klt ve ayinleri btnyle bir kenara attBahailik, Ortodoks slam'dan o denli uzaklat ki, birok dinadam onu baka bir din olarak niteliyor bugn. Bu dinsel olu-umun yeleri de kendilerini Mslman saymazlar. Bahailersnfl bir dnya ve evrendelik (kozmolitlik) vaazyla ortaya

ktlar, buna bal olarak sadece Yakn Dou toplumlarnn burjuva snflar arasnda deil, ABD ve Bat Avrupa'nn kimevrelerinde de sempati kazandlar.

Bektailik (doruluku dervi tarikat) znde bir ii tarika-tdr. Bektailik inanc uzlamac (sinkretik) bir nitelik tar, onda islam (ii) dnceleriyle birlikte, Hristiyanla ait eler d buluruz. Tarikat yeleri iin bekrlk ayrt edici bir zelliktir.

Snnilik, iilikten farkl olarak, ok sayda eilime izin ver

34


30/386

medi. Gerekte, Snnilik drt mezhebe ayrlr, fakat bunlarnhepsi de mminlerce ayn nitelikte mezhepler olarak kabul edi-

lirler ve her dindar Mslman bu mezheplerden kendi dn-cesine uyan herhangi birine mensup olabilir. Mezhepler, ayin biimleri ve Kuran' yorumlama yntemleri bakmndan bir- birlerinden ayrlyorlar. Maliki mezhebi tutuculuuyla ayrl-yor, Hanifiler daha liberaldirler, afiler Kuran'n grece ser- best yorumuna ve dini sylencelerin eletirel zmlemesineizin verirler. Gnmzde saysal olarak az olan Hanbeli mez-hebi, Mslman din adamlaryla dindarlarn en banaz kesi-

mini birletirmi bir mezheptir.XVIII. yzyln sonlarnda, Araplarn Trk boyunduruunakar verdii savala sk bir balant iinde doan ve Snnilikte"protestan" bir hareket olan Vahhabilik, Hanbeli mezhebininiinde ekillendi. Vahhabiler, tanryla insanlar arasnda (pey-gamberler dahil) hibir aracnn olmamas gerektiini sylerler, bu nedenle de din adamlarnn varln reddederler. Vahhabilik,kendi mensuplarna ttn ve kahve imeyi, ipekli giysiler giyme-yi, deerli taklar takmay haram klar. Bu mezhep, Allah adnask bir sava yrterek ve kutsal kiiliklere tapma dzeyindesaygya iddetle kar karak, Muhammed kltn reddeder.Kabe'de bulunan "kutsal" siyah taa (Hacer el-Esved) yaplanhac ziyaretini, Vahhabiler puta tapma olarak nitelendirdiler (da-ha sonralar bu hac edimine drste yaklamaya baladlar).

slam dinindeki eilimlerin ksa zetini bitirirken, XIX.yzyln 8O'li yllarnn sonunda Hindistan'da ortaya kanAhmediye tarikatn da belirtelim. Bu tarikat adn, kendinimehdi ilan eden kurucusu Mirza Gulam Ahmed'den alr. Ah-medilik, uzlamac (sinkretik) bir nitelie sahiptir: Tarikat -retisi, islam dogmalarn Hristiyanlk ve Hinduizm'in kimieleriyle birletiriyor. Ahmediye tarikatnn d politikas herzaman ingiltere yanls bir nitelik tamtr. Ayrca, tarikatnyneticileri Hindistan'daki smrge ynetimine kar savareddetmiler ve dahas, "ingiliz ynetiminin iyilikseverliin-den" sz etmilerdi.

35


31/386

TEMEL DNLER

YA H U D L K

Yahudilik, gnmze kadar korunan, bata Avrupa olmakzere dnyann pek ok lkesinde nemli sayda mensubu bu-lunan en eski dinlerden biridir, israil'de Yahudilik, gerek an-lamda bir devlet dinidir.

Yahudilik DogmalarYehova'nm tek tanr olarak varlna, Mesih'e, ruhun

lmszlne ve br dnyaya inanmak, balca Yahudidogmalardr.

Yahudi dinerkiler, dinsel grlerin deiebilirliini yads-yarak, szde eski Yahudi patriklerinin tektanrclk yanls ol-duklarn iddia ediyorlar. Ancak, Tevrat'ta anlatlanlar ve son birka on yl iinde yaplan arkeolojik kazlar bize gsteriyorki, eski Yahudiler, bu arada Eski Ahit'teki patrikler brahim,Ishak ve Yakub doal glere tapnmlar, deiik "kutsal"varlklar tanrlatrmalardr. Bugnn dindar Yahudilerinintapnma dzeyindeki ay trenleriyle dualar, bu tapnma edi-minin eski Yahudilerde olduunu dndrmektedir. Ruhlarainan, Talmud'da yazl olan, kk gemiin derinliklerinde,dinsel bir kalntdr. Talmud, sadece her iki cinsten, ok say-da toprak ve su, gndz ve gece cinlerinin varlna izin ver-mekle kalmaz, bununla birlikte onlarla savamak iin zel birreetesi de vardr. Eski kaynaklar, Yahudilerin tapndklarpek ok kabile tanrsnn varln gsteriyor.

36


32/386

Tanrnn tek olduu inanc Yahudilerde ok ge doar. Ye-hova, ancak, krallk dnemi denen kleci Yahudi devletinde

"tm halkn" tanrs olur. Kabile yapsnn yok oluuyla birlik-te kanlmaz olarak, kabile tanrlar da ortadan kalkarlar.teki tanrlarn sfatlar Yehova'ya verilir. O, bolluk veren,zanaatta akl hocal yapan, savata koruyan bir tanr olur.teki tanrlar da Yehova'ya baml bir konuma gelir, onunhizmetkrlarna dnrler.

Yehova kltnn merkeziletirilmesi ve onun Yahudilerintek tanrs olarak kabul edilmesi iin verilen sava, uzun sr-

d. Bu savan banda egemen smrc snflar bulunuyor-du, nk ilkel toplumun ve kabile dzeninin tasfiyesi, kendiegemenliklerinin "btn halkn" tanrsnn otoritesiyle korun-mas, karlar gerei onlar ilgilendiriyordu.

Eski Yahudiler arasnda tektanrc grlerin yaylmasndaen nemli rol, Yerualem (Kuds) Tapna etrafnda toplan-m hahamlar oynad. Bu tapman hahamlar krala balydlar.Onlarn sahip olduu zenginlik, bolca yaplan ba ve sunulanarmaanlarla yldan yla artyordu. Sadece Yahudi topraklarn-daki dier btn tapnaklar ortadan kaldrmak deil, btn s-railoullarn Yerualem Tapma'nda gerekletirilen tek TanrYehova kltyle birletirmek isteyen Hahamlar, bu sayede, za-manla Yahudi krallarn kendi etkileri altna almaya altlar.Tektanrclk eilimi Msr, Babil ve ran'daki dinlerde de vardve bu eilim her zaman politik merkezilemenin, kraln mutlakiktidarnn yansmas olmutur. "... Tanrnn teklii," diye yaz-yor Engels, "dou despotunun tekliinin yansmasndan baka bir ey deildir" (K. Marks-F. Engels, Top. Y., c. 27, s. 56).

Ne var ki, tektanrcl benimsetme ynndeki bu giriim-ler, her defasnda yerel dinlerin rahipleri ve dier merkezi g-lerin direnciyle boa karld. Tutarl ve ilkeli bir tektanrclk,tarihte ilk kez Yahudi dininde ilan edildi. Bu, kukusuz, kimi burjuva bilim adamlarnn syledikleri gibi, Yahudi ulusal ru-hunun kendine zg farkl nitelikleriyle deil, Yerualem Ta-

37


33/386

pma'nm, kraln himayesinden yararlanan ve onun tekelinde bulunan hahamlarnn snrsz iktidaryla akland.

Erki snrsz Tanr Yehova'ya inan, Yahudi dininin temeli-ni oluturur. Yahudi din adamlar, br dnyada bireysel kur-tuluun birinci ve zorunlu koulu olarak inananlarn, tanrya,kr krne, nedensiz balanmalarn isterler.

Tora ("be" anlamndaHuma, .)ya da Museviliin bekutsal kitabn ieren Eski Ahit'in (Tevrat) tanrdan geldiineilikin dnce, Yahudi dogmalarndan biridir. Fakat Yahudiideologlar, ldeniz (Lt Gl) kysndaki maaralarda bulu-

nan tapnma nesneleri zerindeki el yazmalarnn etkisi altn-da, "Tora kitabnn da, Musa'nn bir yarats olarak, birdenortaya kmadn" kabul etmek zorunda kalyorlar. Tora,"farkl yazarlarca kaleme alnm ve bilinmeyen redaktr yada redaktrlerce bir araya getirilmi birka belgeden oluma bir kompozisyon olarak srmektedir. Kutsal Kitap'm (Tevrat),yzyllar boyu sren bir zaman kesitinde deiik insanlar tara-fndan yaratlm olduunun kabul, u noktay ieriyor: "To-

ra, felsefi adan... Yahudi dini iin, en iyi metafizik tezlerdendaha fazla ayrt edicidir" nk onun retisine gre, Yahudi-likte tanr, "bir karmdan ok postulattr." Bylece, Yahudi-lii savunan biri, tanr Yehova'nm varln tantlamann ola-nakszln, hibir "kutsal kitap"n olmadn kabul eder.

Tanr Yehova hakkndaki Yahudi retisinin bileenlerin-den biri, Mesih dogmasdr. Mesih, insanlara hak ettiklerinivermek zere, adil bir yarglama iin gelecek olan kurtarcdr.

Yahudi inancna gre, "Mesihli gnlerde" dnya yeniden ku-rulacaktr. Talmud'a gre, Mesih' in yeryznde grndanda, "her gn yeni rnler ortaya kacak, kadnlar her gndourur olacak, toprak ise ekmek ve ipekli giysiler verecek",insanlar 1000 yl kadar yaayacak, hastalklar, ekimeler, sa-valar son bulacak.

Hahamlarn retisine gre, saylar dokuz olan mutucula-rn grnmesine ilikin dnce de, Mesih'in gelecei dogma -

38


34/386

syla balantldr. Onlar arasnda, lleri diriltecek ve "Mesihzamannn tapmak eyasn ortaya karacak" olan ilk aziz ro-

ln, mistik Peygamber 11ya oynayacaktr.Yahudi l i in Mesih retisi, dnyann sonunun (kyamet)

ak ve renkli bir ifadesi eklini ald. Dinerkiler, gksel kurta-rcnn gelecei konusundaki vaaz, gelecekteki yaamn gelii-ni tanry honut edecek insan davranlarna balamak iinkullanyorlar. Bu ne demektir? Yahudi ideologlar, insann var-lna ilikin ikici (dalist) gre skca sarlarak, iyilikle k-tln insann iinde srekli attn sylyorlar. Bu at-

ma, btn insanlarn beden ve ruhtan yaplmalar kouluna baldr. Bedeni insanlar douruyor, ruh ise tanr tarafndan bedene "ekiliyor." Hahamlar, inanm bir Yahudi'nin, verdii bu armaan iin tanrya srekli teekkr etmesi ve onu hep te-miz tutmas gerektiini sylerler. Bir Yahudi, sabahlar, yata-ndan kalkarak dua eder: "Tanrm, bana verdiin ruh temiz.Onu sen yarattn, sen dzenledin, onu bana sen verdin, sen ko-ruyorsun; onu hibir zaman zmezsin, lmden sonra da banageri vereceksin... Sen, iyilii bol tanrm, l bedenlere ruhlar-n geri verensin."

Hahamlar, dnyadaki yaamdan el ekmeye, zulme ve s-mrye kar savama katlmay reddetmeye arda buluna-rak, insann yeryzndeki yaamnn gelecee bir hazrlk ol-duunu sylerler. Demek ki, insan, gnlerini ve yllarn itaatiinde, dualar ve orularla geirerek, Yehova'nn emirlerine s-k skya uyarak, srekli lm dnmelidir.

Tanr bilimciler, "zamann sonundaki" gksel mahkemeyi,Yehova tarafndan, Yahudi halknn dmanlarna, btn g-nahkrlara ve Yahudilie katlmayanlara kar kurulacak birmahkeme olarak hayal ediyorlar. Yahudilik, dindar insanlarn bilincine korku ve umut yerletirerek, tanr katnda kendileri-ne bir yer salama kaygsyla onlar acil toplumsal sorunlardanuzaklatrarak, yerine getirilen ve inenen her tanrsal emiriin bir dl-ceza sistemi hazrlamtr.

39


35/386

br dnyada insana verilecek ceza, her trl adaletsizlii,her trl toplumsal ktl hakl gstermektedir. Dindarlar

ac ekerken, namussuzlar neden refah iinde yayorlar? n-k, diyor Talmud yorumcular, gnahkrlar bir cezayla sna-mak gerekiyor, dindarlarsa br dnyada dllerini alacaklar-dr.

Hahamlar, dindar insanlarn karsnda yaptklar konu-malarda, insann birinci kaygsnn "gnlerini saymak" vebr dnyann mutlu, sevinli yaam iin, dua ederken zgn bir kalbe sahip olmak gerektiini syler dururlar hep. Bu ko-

numalar, bilimd dncelerin cahil insanlarn bilincinde pe-kimesine yaryor, dnyadaki adaletsiz dzenlerin sonsuza dekyaamasna ve dindar insanlarn yaamlarndaki ac ve zorluk-larla bark kalmalarna hizmet ediyor.

acl Yahudilikada Yahudiliin yenileme sreci XIX. yzyln ikinci

yarsnda ABD'de balar. Sinagog yneticileri Yahudiliin hi-

bir dogmasnn zerini izmeden ve yeni hibir ey eklemeden,nemsiz "yeniletirmelerle" dini temizlemeye baladlar. On-lardan bazlar, haham geleneinde kimi deiiklikler yaparak,"muhafazakr Yahudiliin" vaazna baladlar; bakalar daABD'ye geen yzyln (XIX. yy.) sonlarnda varlkl gmenlerce Almanya'dan getirilen, yeniletirilmi Yahudiliin propa-gandasn yapyorlard. Reformcularn yapt yenilikler ol-duka yzeyseldi. rnein, sinagogdaki hizmet dzenine el at-

tlar. Sinagog hizmetleri Ibranice deil, ingilizce olarak yapl-maya baland. Hahamlarn giysileri ada bir hale getirildi.Hahamlar, Hristiyan kiliselerine yknerek, sinagoglarda er-keklerle kadnlar arasnda bulunan blmeyi kaldrdlar. Bunla-rn ne denli korkarak yaplm "reformlar" olduunu grmekzor deil.

"Muhafazakr Yahudilik" denen Yahudiliin bir zelliide, bunu savunanlarn btn Yahudi geleneklerine sk skya

40


36/386

|i, bal kalnmas ama ayn zamanda da bu geleneklerin adaar Amerikan koullarna uydurulmasn ynnde bir dnce be-

n- lirtmeleridir.a- 192,0'li yllarda Amerikan Yahudileri arasnda hayli yay-r- ja n reformcu ve muhafazakr Yahudilik, bugn ciddi bir

bunalm iindedir. Bu konudaki dinsel istatistik, dinden ayrl-- malarn saysn dk gstermesine ve doru nitelememesineve karn, bir inandrclk tayor.in ada Yahudi tanrbilimcilerin temel eilimi, ortaadaki0- btn emirleriyle birlikte "ortodoks" Yahudilii yeniden can-

e- landrmak ve korumak arzusunda ifadesini buluyor. Ayrca, k bu eilim, din yanllar ve srail'de iktidarda olan burjuvazik- arasnda da gldr. Bu eilimin ABD'deki yandalar kendi-

lerini "rekonstruktivistler" olarak adlandrmaktalar. "Re-konstruktivistler", Yahudilii ada Siyonist liderlerin benim-sedikleri ulusalclkla dzelterek, onu canl tuttular ve ortaa-

ci n Rabinik Yahudiliinin zelliklerini ona geri kazandrdlar,- Sinagog, tanrnn gerek sz olarak, "rekonstruktivizm"in,

t, reklamn yapmaktadr. Ama rekonstruktivistlerin abas,- emekiler zerinde beklenen etkiyi yapmad. Hahamlarn ken-te, dileri, Yahudilerin dinin barna geri dndklerini gsterenla ciddi belirtilerin grlmediini itiraf ediyorlar,- ada Yahudiliin yeni karakteristik zellii, Hristiyan-1- lkla birlik araylarnda ifadesini buluyor. ngiltere'deki b-1- yk Yahudi burjuvazisinin ideologu olan Cloud Montefore,t- geen yzyln (XIX. yy.) sonlarnda, ilk kez bu konudan sz1- etti.i. Dnyasal ilerle (politika, ekonomi vb.-.) ilgilenen kimse-r- 1er de din alanndaki birletirici eilimleri destekliyorlar. Fran-- sz burjuva tarihi Jul zak, "politik ve milliyeti antisemitiz-k min" kayna olarak, "dinsel antisemitizme" kar sava i-

aryla, 1947 ylnda "Yahudi-Hristiyan Dostluk Dernei"nikurdu. 1947 Temmuz'unda, Zelisberg'de (svire) yaplan top-

a lantda, bu dernein temsilcileri, Yahudiler ve Katolikler, "On

41


37/386


38/386


39/386

dizmin gizemciliini ve dogmalarn ssleyerek, koyu gericilieve kr inanlara kar savam XIX. yzyl Yahudi aydmlan-

maclarn ktlyor, yerden yere vuruyor.ada dinerkiler, Hasidizmin "toplumsal gcnn" Ya-hudi halk kitlelerini yaamsal nemdeki snf mcadelesinden,smr ve zulme kar genel bir proletarya savamndanuzaklatrd iin, ona deer veriyorlar. Hasidizmin Londralsavunucusu M. Mayer, Bet'in adn ak ak syleyerek, uvaaz veriyor: "Bir insan dua ediyor ve ona maddi bir iyilikte bulunmas iin tanrya yalvaryorsa, o zaman onun duas bo-unadr. Bu durumda insanla yce tanr arasna maddi bir per-de ekilmi oluyor, nk dua eden kii ruh alanna kaba birgiri yapmak istemitir. Byle bir dua karlksz kalacaktr."

Yahudiliin savunucular, genlii sinagog kltne ekmekiin gl nlemler alyorlar. rnein, son zamanlarda Ameri-kan sinagoglarnn reklam panolar, ayinler srasnda "bolcaenlik" vaadiyle imanl Yahudileri srarla ibadete aryorlar.

Dini bayramlar, Neohasidizmin savunulmasnda nemli biryere sahip. Bu akmn yayclar, inanl insanlara ynelik din-sel etkileme yntemlerini yetkinletirerek, gya paskalya, cu-martesiler ve Yahudiliin dier kutsal gnlerinin znde bulu-nan "ulusal tohum"u ayr tutuyor, Tanr Yehova'nm huzur,nee ve sevin iin setii gnlerde bir "tansn gerekleme"umudunu canl tutuyorlar. Yahudiliin savunucular, yaptla-rnda, Hasidizm'i Yahudi halk kitlelerinin toplumsal yaam

koullaryla olan tarihsel balar dnda ele alarak, onu "ilkYahudiliin gizemli ruhunun zn aa karan, Musa'nnve dier peygamberlerin, Talmud ve Kabala yazarlarnn vahiyve esinlerinin srdrcs" bir reti olarak reklam ediyorlar.Oysa Hasidizm, emeki Yahudilerin yaamnda son derece ge-rici bir rol oynad ve oynamaya da devam ediyor. Hasidizm,emekilerin kurtulu savana, bilime ve kltre dmandr,halka gizemcilii (mistisizm) ve kr inanlar benimsetiyor.

44


40/386

Yahudilik ve SiyonizmYahudi ilahiyatlar, Kutsal Kitap'taki metinlerden Yahudi-

lerin tanr tarafndan seilmi bir halk olduu dogmasn "-ka rd l a r. " Tanr Yehova'nn srail halkn "setii" eklindeki bu dnce, tektanrclm eski Yahudiler arasnda doduuve Tanr Yehova'nn Yahudilerce btn tanrlarn en "gveni-liri" olarak seildii tarihsel srecin ters yansmasdr.

Yahudilerin seilmi bir halk olduu dogmasnn en atelisavunucular, Siyonistler ile karlarn dinsel sylemlerle mas-keleyen Yahudi burjuva milliyetileridir.

"Hu Emonim" ("Ortodokslar Birlii") yesi srailli di-nerkiler, Yahudilerin "seilmi halk" olduu dogmasn yay-maktalar. Onlar, srail'in igal ettii Filistin topraklarnda ye-ni Yahudi yerleim yerlerinin kurulmasn ve mevcut yerlerinde korunmasn istiyorlar, Yahudiliin politik dncesini sa-vunarak, bu dncenin ana ekirdek olarak Siyonizm'i ier-mesi iin aba harcyorlar. Dinerkiler, lkenin politik yaa-mnda Yahudi dinine ok byk nem vererek, "Milliyeti-

Dinci Parti"yle birlikte, gen sraillilerin bilincine ilhak ve o-venizm dncelerini yerletirmeye almaktalar. Ama sra-il'de, rnein, "seilmi halk" dogmasn mahkm eden, Ya-hudiliin politize olmasna kar kan, dnce zgrl, de-mokrasi ve Araplarla birlikte geni kapsaml bir barn kurul-mas iin etkin mcadele veren "alom ahav" ("imdi Bar")gibi bir hareketin iinde yer alan insanlar da var.

Mesih dogmas da, sylendii gibi, Yahudilik inancnn te-mel bileenidir. Filistin'in ilhaknn, szde Mesih'in Yerualim'egeri dn hakkndaki retinin gerekten ete kemie brn- olduunu savlayan Siyonistler, gnmz koullarnda Mesihroln kendileri stlenmi durumdalar. ABD ve Bat Avru-pa'daki hahamlar, halk kitleleri zerindeki etkilerini bu ekildekoruyabileceklerini varsayarak, Siyonizm'i desteklediler.

Demek ki, Yahudiliin baz dogmalar Siyonizm tarafndansilah olarak alnd ve bunlara Siyonist ideolojinin btnl

45


41/386


42/386

maya alyorlar" (V. I. Lenin, Top. Y., c. 25, s. 86).Politik Siyonizm denen ideolojinin ideologu Theodor

Herzl'dir ve 1896 ylnda yaymlanan "Yahudi Devleti" adlkitabnda ulusal dmanln, bu arada antisemitizmin snfsalkarakterini yadsr. Yahudilerle Yahudi olmayanlarn, kesinlik-le, hibir toplumsal ve politik koulda dostluk ve bar iindeyaayamayacaklarn ne srer.

"Buradan u mantksal karma varld: Yahudiler ile Ya-hudi olmayanlar, antisemitizme ve rkla kar birlikte m-cadele edemezler ve etmemelidirler, dahas, onlarn birbirlerin-den ayr yaamalar gerekir." (V. Erlik, Gerici Dncenin f-las, -Bar ve Sosyalizm Sorunlar, 1973).

Siyonizmin ada ideologlar, onun burjuva-milliyeti nite-liini zenle gizleyerek, szde btn Yahudilerin Musevi, Muse-vilerin de Siyonist olduunu kantlamak iin, kan ter iinde a-lyorlar. Onlar, btn Yahudileri "atalar dini" bayra altnda birletirip, birbirine kenetlemek iin, Musevilii bir etken olarakkullanmak istemilerdi. Biz, Siyonistlerin hayallerini reddederek,Yahudi, Musevi ve Siyonist kavramlar arasndaki anlam ayr-mn, tarih bilimine uygun olarak gryoruz. Yahudi etnik, Mu-sevi dinsel, Siyonist ise politik bir sfattr.

Bilimsel ateizmin yayclar, bu anlam arasndaki farkgrerek, abalarn emekilerin bilincine yk olan dinsel krinanlara ve us dlklara kar yneltmektedirler. Onlarnamalar, btnyle insancl amalardr: Komnizmin kurucu-larn yalan ve yanl bir ideolojiden kurtarmak.

47


43/386

B U D Z M

Budizm (Sanskrite "buda" szcnden gelme, tam anla-m aydn, aydnlanm), Orta Asya, Dou ve Gneydou Asyaile Uzak Dou'nun birok lkesinde geni bir yaygnla sahip dnya dininden biridir.

Budistlerin dncesine gre, yksek kutsalla erimi hervarlk, buda, yani aydnlanm olabilir. Yeryzndeki ad Sak-yamuni ("Sakya kabilesinden bir mnzevi") olan budalardan biri, insanlara, izleyicilerinin bir kural olarak, Sanskrite"dharma" (reti, yasa) dedikleri, "kurtulu" retisini bildir-di. Bu nedenle "buda" terimiyle genel olarak Sakyamuni anla-tlmak istenir.

Sorun, Sakyamuni'nin tamamen mitolojik bir kiilik olupolmadnda ya da onun yaamyksnn temelinde, derleme-cilerin dinsel fantezilerle ssledikleri, bilimin henz zemedi-i baz gerek olgularn yatp yatmadmdadr. Sakyamuni'nin"yaamyks"ne benzer yklerin ortaya k, 1. S. II.-IIIyzyldan daha nce deildir. Ancak, Budist yazn onu olma-yacak ekilde betimlese de, Sakyamuni'nin Budizm'in bir insankimliiyle tek "kurucusu" olduuna kuku yok.

Buda SylencesiBudistler, saysz defa beden aldktan sonra yaam arkn-

da dnmekten kurtulacak olan Buda'nn, btn tanrlarn yer-yzne inmelerine ve insanlara kurtulu yolunu mutulamala-rna karar verdiine inanrlar. O, "kendisinin son enkarnasyo-nu" iin, Kuzey Hindistan'da yaayan Sakya kabilesinin Ga-utama (onun adlarndan biri olan Gautama, buradan geliyor) boyundan soylu bir kral ailesini seti.

Buda, aclarn nedenini ve onlardan kurtulu yolunu anla-dktan sonra, kendi buluunu insanlara mutulamaya kararverir. lm tanrs -ktlk eytan- Mara, her yola bavura-rak buna engel olmaya alr. Ama Buda, Mara'y yener, Be-nares'e gelir ve orada, ksaca yeni bir dinin temel dnceleri-

48


44/386

ni oluturduu ilk vaazn verir. Onun vaazn dinleyenler, bir- biri ardna peinden giderler. zleyenleri, onunla beraber dola-

an rahip grubuna katlrlar. Etrafndaki rencileriyle birlik-te, mucizeler eliinde retisini yayarak, 40 yl boyunca Han-ga Vadisi'nin ehir ve kylerinde dolat. lm onu seksen ya-nda yakalad; lm, gr netliinin gndz izlenimi verdi-i bir mays gecesinde, dolunayn douuna denk geldi (bu ne-denle, Budistler iin bu, " kutsal" gn saylr).

Budizm'in eitli okul ve eilimleri, Sakyamuni'nin yaad- yllara ilikin farkl tarihler sunuyorlar. Olaylarn ounda,

onun ..VII-VI. yy. veya VI-V. yy. arasnda yaad varsay-lyor. Yakn zaman nce baz Dou lkelerinin Budistleri, Sak-yamuni'nin lm tarihinin, I.. 544 ylnn dolunayl bir ma-ys gecesi olduunda anlatlar ve 1956 ylnda, Budizm'in2500 yldan beri var olduunu ok ak biimde belirttiler.

Budizm DogmasBudizm dogmasnn en nemli dncesi, varlk ile ac kav-

ramlar arasndaki zdeliktir. Budizm, Brahmanizm tarafn-dan gelitirilen ruh g retisini, yani lmden sonra hercanl varln yeni tr bir canl varlk (insan, hayvan, tanr, ruhvb.) biiminde yeniden doaca inancn yalanlamad. Ancak,Budizm, Brahmanizm retisine nemli deiiklikler getirdi.Brahmanlar her snf iin dini tren, kurban ve yalvarma yo-luyla "iyi bir ailede yeniden doua" erimenin, yani raja(prens), Brahman, zengin tccar veya kral olarak yeniden be-

denlenmenin mmkn olduu savn ne srerken; Budizm,her trl yeniden ekil al, btn varlk biimlerini kanl-maz bir felaket ve ktlk olarak aklad. Bu nedenle, yeni-den douun tamamen son bulmas ve Nirvana'ya, yani hili-e eriebilmek, bir Budist'in en yce ereidir.

nsanlarn byk ounluu iin Nirvana'ya hemen eri-mek, neredeyse olanakszdr. Bir canl varln, Buda'nm gs-terdii kurtulu yolunu izleyerek, genellikle yeniden ve yeniden

49


45/386

deiik ekiller almas gerekir. Ama bu, ulaldktan sonravarl "yaam girdabndan" karabilecek, kendi yeniden diri-

li zincirini tamamlayabilecek olan "yksek bilgelik" dzeyineykselmenin yolu olacaktr. Buda'nn izleyicileri, tpk acnn bitiine, kurtulua, hilie gtrecek olan yol gibi, onun varl-n -acnn- nedenini ve zn anlam olmasn, onlar insan-lara amasn, Buda retisinin en nemli noktas sayarlar.

Budistler, Buda tarafndan mutulanan "drt soylu gere-i" kabul ederler. Bunlarn birincisi, her trl varoluun ac(strap) olduudur. kincisi, acnn nedeninin insann kendi

iinde temellendiidir: Yaama tutkusu, zevk, egemenlik, zen-ginlik; bunlar, yaama balanmann deiik biimleridir.nc gerek, acya son vermenin olanakl olduunu bildirir:Bunun iin yaama tutkusundan kurtulmak, hibir gl duy-gunun olmad, her trl istein bastrld bir duruma ula-mak gerekir. Sonuncu ve "drdnc soylu gerek", "sekiz kat-l orta soylu yol" denen emirlerden oluur: "Doru gr, do-ru istek, doru sz, doru davran, doru yaam biimi (na-

muslu kazanla yaama,.), doru aba, doru dnme vedoru dnce younlamas" (buna genellikle meditasyon de-niyor; Sanskrite "dhmna", ince "an", Japonca "dzen").

Budizm'in z, "drt soylu gerek" retisinde anlatmn bulur. Btn dinler, gerek yeryz yaamn, madde d, gk-sel, szde lmle balayan bir yaamn karsna koyarlar. Bu-nunla birlikte, dnya yaam her zaman i karartc renklerle betimlenir, tanryla btnlemeye engel olan gnah olgusuyla

aklanr; ahret yaam ise, insann yeryznde ektii sknt-lar sabrla ertelemesinin dln kazanma abas olarak ilanedilir. Budizm, bu noktada dier dinlerden farkl deildir, amao, yaadmz dnyann eletirel deerlendirmesini mantksal bir sonuca vardrr. Budizm, yaamla acy zde klarak, hereyin sadece ac ve yok olua deil, yle ki sevince bile mah-km edildii dnyay zellikle karanlk resmeder; bir canl var-ln byle bir yaama balln artrmas ise sonsuza kadar

50


46/386

yeniden bedenlenme tehlikesini, en azndan bir ktlk ola-rak, iinde tamas anlamna gelir.

nsann kendi yazgsn, her yeniden dou eklini, kendisi-nin yarattn syler Budizm. Yeni bir yeniden douun somutzelliklerini belirleyen gcekarma denir. Budizm'inkarmas,varln daha nceki btn yeniden doularndaki davranla-rnn ve dncelerinin toplamdr.Karma retisi Brahma-nizm'de de vardr. Brahmanlar da,karmann-ceza yasas- ruhgnn harekete geirici gc olduunu retirler. Bu zmre(Brahmanlar) iin kurban kesme emrini yerine getirip getirme-

yerek, Brahmanlara sayg duyarak veya duymayarak, ok sa-ydaki yasa ineyerek veya inemeyerek, insan kendiruh gnn yeni eklini yaratr -en rezil ve iren hayvanlardan balayp krallar ve tanrlarla bitirerek.

Budizm, "ceza yasas"n (karma) benimsedi ama ona yeni bir ierik de kazandrd. nsann bu yaamdaki her eyinikar-ma belirlese de, insan kendi davranlarn, dncelerini, sz-lerini, hareketlerini semede belli bir zgrle sahiptir. Bu

ksmi irade zgrlnde de, Budizm'e gre, kurtulu yolununtalar denir.Bununla birlikte sorun kurban kesimlerinde, ayinlerde ve

yasaklarda deil, insann kendi davranlarndadr. insannzellikle dnya yaamndaki hareketleri ve dnceleri onungelecektekikarmasn , "deiim"le ald yeni varlk biimini,yani aclarn belirler. Ama bu da az. Budizm'in zellikle bazokul ve eilimlerinin retisinde, duygusal bir dnyann olma-d ifade edilir. Duygu dnyas, bizim sadece hastalkl, yolu-nu arm bilincimizin bir sonucu, grdmz bir dtr.zellikle bu bilin -Budizm'e gre, biricik gerek varlk-kar-mannmutlak yasasna baldr ve katksz acnn, duygu dn-yasnn trajik bir tablosunu resmeder bize. Bu bilin, pek okkk paracktan (dharma), yani belli bir kompleks olarakkarmannetkisi altnda oluan bilin elerinden meydana ge-lir; bu eler, sz konusu yeniden douun bireysel bilincini ve

51


47/386

bilincin bir ilevi olarak da, bizi evreleyen duygusal dnyayyaratrlar. Dharmalar yatmcaya kadar, sz konusu varln

lmnden sonra, bu bireysel bilincin yeniden douu kanl-mazdr; yaam tekerlei dnn srdrr.

Budizm'in Toplumsal retisiToplumsal yaama, insann gerek yaamdaki yerine ve

amalarna ynelik Budist grler, dorudan Budizm dogma-sndan gelmez.

Budizm'in varlk (= ac) retisi, kuku yok ki, elikiler s-tne kurulu toplumsal dzen tarafndan kanlmaz ekilde s-rekli bir azap ve acya mahkm edilen emeki kitlelerinin ger-ek durumunu, kendine gre ters biimde yanstr. Ancak, Bu-dizm, bir din olma zelliiyle, insan dnya gereinden uzak-latrarak, snfl toplumda insanlarn byk ounluununkanlmaz olarak ektii acnn saptanndan yanl bir sonu-ca varr. Budizm, bu acy mutlaklatrr, onu her varln te-mel yasas haline getirir, bylelikle ikyet etmeden aclar hi-lie, yani Nirvana'ya ertelemenin karl olarak bir dl va-at eder, aclar douran sisteme hakllk kazandrr.

Yaam (=ac) ve her canl varln ektii aclar iinde ile-dii bireysel su konusundaki Budist reti, her varl yaam-da onun payna denle birletirmek zorundayd. Bilindii gibi, karmayasas her ey iin zorunludur. nsanlar, hayvanlar,insanlarn erken dnem Budizm'e dnk bilincinde hal yaa-yan eski Vedist panteon tanrlar,karmaya,baml klnmtr.nsanlarn acda ve kurtulu hakk konusunda sadece kendiaralarnda deil, hayvanlar ve tanrlarla da eit olduklar d-ncesi, Budizm'in toplumsal roln belirleyen en nemli d-nsel etmendir. Budizm gemite kle insana, daha sonralarfeodal kylye, hatta ada toplumun iisine bir raja, birtanr olarak yeniden doabileceini ya da varln srekli yeni-den dirili srecinin son bulabileceini, yani Nirvana'ya erii-lebileceini vaat etmiti, bugn de ediyor. Oysa Budistlerin d-

52


48/386

ncesine gre, yaamn her trl nimetlerinden yararlanan birvarlk, kendi kendini hi hoa gitmeyecek bir yeniden diriliesrkleyebilir. Btn canl varlklarn acda eitlii ve kurtulu-un mmkn olduu dncesi, ezenlere kar verilen mcade-lede emekileri silahsz brakmaktadr; mlkiyet temelindekitoplumsal eitsizlik de, dier baka eyler gibi, bu "dler dn-yasnda gvenilmez ve deikendir.

Budizm, insann hayattayken yaam snrlar dna kma-sn, yani birsanghaya(keiler cemaati) giriini kurtuluun enetkin esi sayar. Erken dnem Budizm'insanghas, gnllolarak btn yaamsal tasalardan ve ballklardan kendini s-yrm insanlarn oluturduu bir birlikti.Sangba'yagiren birinsan ailesinden, mal-mlkten vazgemek, mensup olduuVar-na'nn (Eski Hindistan'da kast) buyruklarna uymay brak-mak, erdenlii kabul etmek, ayinler yapmak, keiler iin be-lirlenmi sar harmaniyi giymek ve sadece insanlarn vereceiarmaanlarla yaamak zorundayd.

Kei yaants ayrntl biimde dzenlenmiti. Keilere,onlarn btn yaamn belirleyen 253 yasak konmutu. Sra-dan dindarlar iin keiler zel kiilerdi, neredeyse doastvarlklard. Keiler, tapnma dzeyinde bir sayg emberiylekuatlmlard; bu sayg, daha sonraki dnemlerde Budist ke-ilerin baz lkelerde dorudan ilahlatrlmalarna dne-cektir.

Lamaizm

Budizm'in bir biimi olan ve XIII-XVII. yzyllar arasndaTibet'te ekillenen Lamaizm, Rusya topraklarnda XVIII. yz-ylda ortaya kt ve Buryatlar, Kalmklar ve Tuvalar arasndayayld. Lamaizm, Devrim'den nce bu halklarn boyundurukaltna alnmasnda arla yardmc oldu. Buryatistan'm Budistdin adamlarnn ba olan Bandido Lama'y bu dini makama,genel valiyi de manastr ba keiliine bizzat arn kendisi ata-d. Lamalar, arie II. Yekaterina'y Lamaizm panteonunun

53


49/386

en nemli tanralarndan biri olan Tsagan Dara Ehe'nin yer-yznde cisimlenmi hali ilan ettiler; ondan sonra gelen btn

Rus arlarn da tanrsal kiilikler olarak grdler. Lamaizmideolojisinde Budizm'in temel ilkeleri korunur. Bununla birlik-te, Budizm'in bu tr kendine zg zellikler tar, ama buzellikler esas olarak, szde inananlarn tanrlarla iletiim kur-malarn olanakl klan karmak ayinlerden ibarettir.

Lamaizm, dnya hakknda tamamen bilimd dncelerieriyor. Lamalar, yeryznn okyanuslarla evrili ve zerine bir anakarann drt deiik biiminin (daire, yarm daire,

gen ve kare) yerletirildii dz bir alan (mandala) biimindeolduunu sylyorlar. Alann ortasnda Sumeru Da ykseli-yor, gnele ay onun etrafnda dnyor ve bu dn sonundagece-gndz deiimi meydana geliyor. Dnya bir filin stn-de duruyor, fil de bir kaplumbaann. Kaplumbaa denizdeyzyor. Yeryz gnahlarla dolup tatnda, kaplumbaakprdamaya balyor ve depremler bu yzden meydana geli-yor. Demek oluyor ki, her yer sarsnts, daha ok dua etmek,

manastrlara daha ok armaanlar sunmak gerektiinin biriaretidir. Gne ve ay tutulmalarna, ktcl eytan Raha'nn bu gk cisimlerini yutmak istemesi yol ayormu. eytan Ra-ha'y kovup gnele ay kurtarmak iin de, kazanlara vurmak, barmak ve havaya ate etmek gerekiyormu.

Lamaizm, hi ard arkas kesilmeyen bir ayinler a iinde,frklkle, kehanetlerle, szde insann att her admdaona pusu kuran kt ruhlarla ve Budizm'in gereklerinden en

ufak bir uzaklamaya tanrlarn verecei cezayla korkutarak,dindar insann akln elmektedir. i Tsagalgan bayramndaLamaizm'in dmanlarn avlamak olan Tanra Lhamo, ce-hennem efi Erlikhan'm ba yardmclarndan biridir, Lhamo,dilerinin arasnda bir insan cesedi tutan ve srtnda bellemeyerine insan derisi olan bir katrn srtnda zplayarak giderken betimleniyor: Lhamo, dinine ihanet ettii iin kendi olunu l-drm ve derisini yzmtr.

54


50/386

Budizm'de yaamn z olarak grlen acya ilikin reti-nin ierdii temel dnceler, tam bir itaatkrlkla smrcs nf laraboyun eme ynndeki istek, Lamaizm'de de geerli-dir. Gelecek olan Buda'ya Lamaizm panteonunda zel bir yerveriliyor; hemen hemen btn manastrlarda bulunan ve 'may-dara' denen devasa Buda resimleri 16 metreye kadar bir yk-seklie sahip olabiliyorlar. Buda'nn, yaknda yeryznde g-rnmesi ve gnahkrlar cezalandrarak, dine hizmet edenlerihak ettikleri dlle dllendirmesi ve adil bir yaam kurmasgerekiyormu.

Byk Ekim Devrimi'nin zaferi, sosyalizmin kuruluu vearlk Rusya's dneminin geri kalm (gerekte onun smr-gesi olan) kenar blgelerinde yeni kltrn geliiminde ula-lan byk baarlar sonunda, Lamaizm'in Buryatlar, Kalmk-lar ve Tuvalar zerindeki etkisi giderek azalmaya balad.1930'lu yllarda emekilerin istekleri dorultusunda Baykaltesi datsanlarn (ibadethane) ve Kalmk Cumhuriyeti'ninhrullarnn (ibadethane) ou yava yava kapand, binalar daemekilere verildi. Datsanlardan dalan lamalarn bir ksmemeki olarak retim alanna girdi, bir ksm da faaliyetini sr-dren datsanlarda kendi dinsel (zellikle "tbbi") almalar-na devam etti.

Fakat Lamaizmin kalntlar henz btnyle temizlenmideil. Gnmzde Sovyetler Birlii'nin Buryat, Kalmk ve Tu-va Muhtar Sovyet sosyalist Cumhuriyetleri ile rkutsk ve i-

tinsk blgelerindeki Buryatlarn yaad yrelerde hl Lama-izm inancn koruyanlar var. Sovyetler Birlii'ndeki Budist ki-lisesi, lkedeki Budistlerin setii merkezi ruhani ynetim (dinkonseyi) tarafndan ynetilir. Ruhani ynetimin bakan Ban-dido Hambo Lama denen dini bir unvan tar. Ynetim baka-nnn kona, faaliyetini srdren ve Ulan-Ude'den (Buryatis-tan'n bakenti) 40 kilometre gneyde bulunan Ivolgin datsa-nnm iindedir.

55


51/386

Budizm ve adalkAsya lkelerinin Avrupal smrgeciler tarafndan srekli

boyunduruk altnda tutulmas, pek ok Dou kltrnn yk-mna, ulusal kltrlerin yok olmasna, ulusal enstitlerin orta-dan kalkmasna, ulusal dncenin bastrlmasna neden oldu.stilaclarn dncesine gre, halklarn kleletirilmesinde bo-yun emeyi salamas gereken Hristiyanlk, smrgelerde s-rarla benimsetilmeye alld. Ne var ki, Hristiyanln zorla benimsetilmesinde byk bir baar salanamad, stelik s-mrgecilerin izledii politika, ou zaman eski ulusal-dinsel

dncelerin ve alklarn yeniden canlanmasna yarad. Ulu-sal burjuvazi, Avrupa ve Amerikan smrgecileriyle rekabetsavana girerken, zellikle btn gcyle yerel dinleri canlan-drmaya, bunlar ulusal kurtulu savann ideolojik silah yap-maya alt. Smrgeciler de, yerel dinlere mensup din adam-larnn halk zerindeki arln grerek, onlar kendi yanlar-na ekmeye yneldiler.

Asya lkelerinin dzensiz geliimi, Budist din adamlarnn

bu lkelerin toplumsal yaamna ok deiik biimlerde katl-malarna neden oldu. Japon emperyalistleri, "Budizm'i yaymahedeflerinde" birlemek (kukusuz, Japonya'nn sava "hima-yesi" altnda) zorunda olan " Budist lke" (Japonya, in,Hindistan) idealini aka propaganda eden, dahas Budizm'indinsel retisini saldrgan sava hakl gstermek iin kullan-maya alan Budist din adamlarnn bir blmn, kendi saf-larna ekmeyi baardlar. Bununla birlikte, Japonya'da, em-

peryalist politikay ve militarizmi -yine Budist inancna zg bir yaklamla- eletiren Budist rgtler dodu.zellikle Alman faizmi ile Japon emperyalizminin yenilgi-

ye uramalar ve bu lkelere kar kazanlan politik bamsz-lklar sonrasnda, Asya lkelerindeki eitli Budist rgtlerinfarkl politik programlar ortaya kt. Emperyalistlerin bura-da yeniden egemenlik kurma ynndeki saysz giriimleriyledurum gleiyor. Budizm'in de ulusal kurtulu hareketine, ye-

56


52/386


53/386

Helmut Klar, Budizm'in Avrupa'da ocuklar iin "materyaliz-me kar baklk esi" olmas gerektiini dnyor.

Temelinde, ie dalma (meditasyon) yoluyla aydnla erii-lebileceine, evrenin gerek znn kavranabileceine, dahas"Buda" olunabileceine inancn yatt Zen Budizm'i, bir ta-km gl propaganda yaynlaryla, bugn Asya dnda, zel-likle ABD ve Federal Almanya'da baz pratik baarlara sahipoldu. Evrenin bir yanlsama (illzyon) olduu eklindeki Bu-dist reti, bu lkelerin mistik eilim iindeki bir ksm aydn-nn (entelektel) ve genliinin ruh haline ok uyuyor. "Zen"

tarafndan tlenen gereklikten "dnsel soyutlama", as-lnda iinde yaanan gereklikten, toplumsal sorumluluk ve in-sanln kendi varln koruma duygusundan katr.

"Zen", Bat'da kendisine tapnanlar, szde sezgisel yoldan,mantksal bir zmleme olmakszn eriilecek olan "ahlaki,ruhsal ve entelektel kurtulu" vaadiyle kendine ekiyor. ZenBudizm'i; mnzevi yaamdan ayrlmadan, ne trde olursa ol-sun, bu inanc benimsemi insanlarn allm yaam dzenini

u ya da bu lde bozabilecek kesin adaklar kabul etmeden,toplumdan tam isel bir bamszla erimeyi insanlara vaatediiyle de, onlar iin ekicidir. "Zen" retisine gre, insan,isel olarak toplumdan bamsz bir konum kazanabilir, fazla bir aba gstermeden, bu toplumun deiimi de sz konusu ol-makszn, onun ("Zen" retisi) ilkelerinin korunmas sayesin-de "ruhun tam dinginliine" eriebilir.

"Zen" retisi ok ak biimde Budizm'in zn ifade

eder. Budizm'in z de, Zen Budistlerinin vaazlarnda ok iyigrld gibi, dnyadan koputan, toplumdan katan, bi-reyin souk bencilliini pekitirmekten te bir ey deildir. -te bu nedenle Budizm, ada burjuva toplumunda anlay vedestek buluyor; ierdii birok dnce, gnmzde yeni gi-zemcilii besliyor.

Son on yllar Budist rgtlerin almalarna yeni ve nem-li bir nitelik kazandrd: adaln temel sorunlarn zme

58


54/386


55/386

HIRSTYANLIKHristiyanlk, deiik diller konuan birok halk arasnda

yaylm, dnyann en byk dinlerinden biridir; yaklak iki bin yldan bu yana varlm srdrmektedir. Hristiyan misyo-nerlerin dnyada faaliyet gstermedikleri, "yolunu arm"ruhlar kendi dinlerine ynlendirmeye almadklar bir ke bulmak zordur. Misyonerlik faaliyeti meyvelerini veriyor. Yer-yznde milyonlarca insan Hristiyanl benimsiyor.

Hristiyan dini kendi iinde bir btnlk gstermez. O dadier dinler gibi, en nemlileri Katoliklik, Ortodoksluk ve Pro-testanlk olmak zere, bir takm bamsz kollara ayrlmtr.Bu mezhepler, Hristiyanlk dogmasnn temel Ortodoks * d-ncelerini koruyarak, baz dogmalar kendilerine zg yo-rumlama biimleriyle, kltsel zelliklerinin farkllyla birbir-lerinden ayrlmaktalar. Farkl Hristiyan eilimlerin temelindeyatan ortak noktalan, bunun yannda tadklar farkllklaraka ortaya koymak iin, bu eilimlere dorudan ynelmek,

onlarn balca zellikleriyle tanmak gerek.OrtodokslukBugn dnyada 15 otosefal (bamsz) kilise bulunmakta-

dr: istanbul, iskenderiye, Antakya (Suriye, Lbnan), Kuds,Rus, Grc, Srp, Bulgar, Kbrs, Yunan (Grek), Arnavut, Leh(Polonya), Romanya, ekoslovakya ve Amerikan kilisesi. Bu-nun dnda, iki otonom Ortodoks kilisesi bulunmaktadr:

1957'den beri Fin kilisesi ve 1970 ylndan beri de Japon kili-sesi. Btn Ortodoks kiliseleri iin dogmalar, inan anlay veklt (ibadet, ayinler) ortaktr, bununla birlikte kilise yasalar(kanon) balamndaki bamszlklarn koruyorlar. stanbulpatriklii evrensel (ekmenik) saylyorsa da, bu, onun sadece"eitlerin birincisi" olduu anlamna geliyor ve ona dier Or-

* Buradaki Ortodoks szc, Hristiyanln bir mezhebi olarak deil, dogma vekiliseye uygunluk anlamnda kullanlmtr.- .n.

60


56/386

todoks kiliselerinin faaliyetlerine karma hakk verilmiyor.Otosefal kiliselerin bamszlk snrlar, sz konusu otose-

fal kiliseye zerklik veren bir anlamayla belirleniyor. Birzerk kilisenin bapiskoposu, mlk sahiplerinden olumu birkonsey (sen sinod) tarafndan seiliyor, daha sonra (o kilisenin bal olduu) otosefal kilisenin patriince onaylanyor.

Ortodoks Kiliselerinin rgtlenme ve Ynetim SistemiOrtodoksluk da, Protestanlk gibi, bir merkezden ynetil-

miyor. Vatikan benzeri otosefal kiliseler, blge konseyleri ta-

rafndan yaam boyu o makamda kalmak zere seilen patrik-lerin (bapiskoposlar, metropolitler) ynetimi altnda bulunu-yor. Patrikliklerin kendi meclisleri (sen sinod) vardr. Orto-doks kilisesinin ruhani dairesi, dindar insanlarn oluturduumeclislerde seilen, topluluun btn ynetsel ve ekonomikgrevlerini yerine getiren kilise konseyleri tarafndan ynetilir.Ortodoks kiliseleri VIII. yzyldan sonra evrensel (ekmenik)konsey toplantlar yapmadlar (Ortodoks kiliselerinin katld-

son konsey, 787'de yaplan ikinci iznik Konseyi oldu). Bl-gesel konseylerin her birinde kanon (dini yasa) ilkeleri onayla-nr, azizler listesi yeniden gzden geirilir veya eksikleri gideri-lir, kiliseden ayrlmlara ve din sapknlarna yaklam biimi belirlenir. rnein, Rus Ortodoks kilisesi 1971'de yapt bl-gesel konsey toplantsnda, yal mminlerin aforoz edilmeleri-ne ilikin kilise kararn kaldrd. Hiyerarik ynetim ilkeleri,yani din adamlarnn en aadan en yukarya birbirine balolma ilkesi, btn Ortodoks kiliseleri iin, ayrt edici bir zel-liktir. Btn ruhbanlar hiyerarik ilikiler iinde alt, orta ve stkademe olarak ayrlrlar. Bunun dnda, ruhban snf kara (ev-lenmeyen keiler) ve beyaz (evlenebilen din grevlileri) olarakda kendi iinde ikiye ayrlr.

Gnmzde Ortodoks kiliselerinin evrensel (ekmenik) kon-seyini toplama plan erevesinde, btn Ortodokslar kapsayantoplantlar gerekletiriliyor. Bu toplantlarda dinsel esinlerin

61


57/386

kaynayla ilgili sorunlara, insanlarn kilise yaantsna daha et-kin katlmna, farkl din veya mezhepten insanlarn birbirleriy-

le evlenmesinin nndeki engellerin kaldrlmasna, kilise yasa-larnn eitli ihlallerine vb. ilikin sorunlarn ele alnmas y-nnde neriler tartlyor. 15 otosefal (bamsz) kilise arasndasays en kalabalk ve en nfuzlu olan Rus Ortodoks kilisesidir.Bu kilisenin bnyesinde 7 bin ibadethane, 16 manastr, iki ilahi-yat akademisi, papaz okulu bulunmaktadr. Moskova patrik-lii aylk dergiler, ilahiyat belletenleri, deiik dini yaynlar ka-ryor. Patriklie ait iliklerde ibadet ve ayinlerde kullanlan dinieya (mumlar, halar vb.) retimi yaplyor.

Ortodoksluk retisinin zellikleriOrtodoksluk retisinin temelini, 325 (znik) ve 381 yln-

da yaplan (Konstantinopolis), yani ilk iki evrensel konsilde(sen sinod) onaylanan dini ilkeler (credo, ament) oluturur.Bu dini ilkelerin 12 blmnde (paragraf), yaratc olarak tan-r, onun evren ve insanla olan ilikisi hakkndaki tasarmlar e-killendirilmitir. Tanrnn l varl (teslis) *, tanrnn cisim-lenii, kefaret (deme), (sa'nn) dirilii, vaftiz, ahret yaantsvb. konular bu ilkelerin iinde yer almaktadr.

Ortodoks kilisesi, btn temel dini tasarmlar (dogmalar) bizzat tanr tarafndan insana bildirilmi ve usla kavranama-yan, tartlmaz, sonsuz, deimez, mutlak gerekler olarakilan eder. Ortodoks tanrbilimciler hep unu yineleyip duru-yorlar: "nsan, us yoluyla tanrdan ok, kendi i dnyasnn btnn kavrar." Bu nedenle, tanry kavramann temelinin

din olduunu ifade ediyorlar. Btn Ortodoks kiliseleri, "ilkevrensel kilisenin bu dogmatik kaltna (miras) hibir ey ekle-meden ve ondan hibir ey eksiltmeden, onun emanet brakt- inan atsn olduu gibi korumay" temel ykmllklerisayarlar. Sadece ilk yedi evrensel konsey (sen sinod) tarafndanonaylanm dini tasarmlar gerek kabul ediliyor.

* Teslis- Hristiyan inanana gre; Baba, Oul (sa) ve Kutsal Ruh ls tek be-dende birleerek tanry oluturur - .n.

62


58/386

Daha ge dnemde yasal bir zemine oturtulan Katolik dog-malara (papann yanlmazl, Araf, Meryem'in dayanaktan

yoksun gebe kal ve onun vcudunun ge ykselii vb.) ge-lince, bunlarn tamam Ortodoks kiliseleri tarafndan yanl,"Kutsal Kitap" ve "kutsal sylence"ye aykr grlyorlar.Protestan kiliselerinin, (dinsel) gizlerin ounu yadsmalar,inananlarn sradan inanl insanlar ve ruhban snf olarak ay-rlmasn ve bireysel kurtulu konusunda kilisenin olaanst bir rol olduunu reddetmeleri de, Ortodoksluk asndan ha-ta kabul ediliyor.

Ortodoks kiliseleri sadece kendi retilerinin kusursuzlu-unu tantlamaya deil, onu dindar insanlar arasnda yayma-ya da byk nem verirler. nanl insanlardan dinin ilkeleriniezbere bilmeleri, ayin srasnda koroda yerine getirmeleri iste-nir. Fakat dindar bir insann Ortodoks din retisinin ennemli noktalarn kavramasnn temel arac, ibadet (klt) veona bal btn din hizmetleri sistemidir.

Ortodoksluk ve Manevi Kltr SorunlarOrtodoksluun yenilenmesi, sosyo-politik ve toplumsal-ta-rihsel sorunlarn gzden geirilmesiyle snrl deil. Bugnzellikle Ortodoks kilisesi tarafndan ne srlen popler so-runlar arasnda, "kilisenin kltrel kaltnn" bu popler ligiy-le balantl bir kltrn oluumu ve geliiminde, Hristiyanl-n rol ve nemi sorunu ilk planda yer almaktadr. adaOrtodoks yaznnda, Hristiyanln Rusya'daki mimarlk

okullarnn ortaya knda, tapmak mimarisinin geliiminde,Rus ikon ressamlarnn ulat yksek sanatsal dzey zerin-de oynad roln etkisi vurgulanyor. Tanrbilimciler, rne-in, 'Andrey Rublev "Troitsa- l Birlik" adl nl tablosu-nu ancak Aziz Sergey Radonejski'nin manevi deneyimlerinedayanarak yaratabilirdi' eklinde bir sav ne sryorlar; ulu-sal kltrn geliimini de, herhangi bir kilise hiyerarisinin fa-aliyetine balyorlar.

63


59/386


60/386

dille savundular. Ortodoks ideologlarn, "Hristiyanln kl-tr kalt"nm tad nemin geici olmadn kantlamaya

almalar, kilisenin aydnlatma faaliyetinin bilgisizlik ve ce-haletin yaylmasna, gericiliin egemen olmasna ve her trlzgr yaratcln boulmasna paralel gittii eklindeki top-lumsal-tarihsel gerei deitirmiyor.

acllama, Dogmalar ve KltlerOrtodoksluun kendine zg acllamas; birok ilahi-

yat ve din grevlisinin Ortodoksluun dogmatik ilkelerinin

snrlar dna kmadan, bir bakma dogmalar ilk planda nesrp, dier noktalar glgede brakarak, bu ilkeleri yeni birtarzda yorumlamalarndan ibarettir. rnein, Hristiyanlntemel dncelerinden biri olan 'kurtulu' dncesi, dindarinsanlarn ada dnce sistemine tam uygun tarzda yorum-lanyor bugn. Yakn zamana kadar, dini emirlere uyarak,"dua kahramanlyla", ileci bir yaam benimseyip gnahlardnyasnn batan karc nimetlerini reddederek insann ku-

rutulua, mutlulua ve refaha kavumas gvencesi verilirken, bugn, Hristiyan din adamlarna gre, "Hristiyanlarn kendiilerine kapanmalar, dnyada yaayan insanlardan ayrlmala-r, onlarn bu hareketlerini yaratlm olan her eyin yaratcsve aydnlatcsnn mahkm ettii davranlar kategorisine so-kuyor. Gnmzde toplumsal ilere etkin olarak katlmnreddedilii, tanr buyruuna uygun bir hareket olarak deil,yanl bir anlayn sonucu, dahas Hristiyanln znn tah-

rifi olarak deerlendirilmekte. Ortodoks ideologlarn sylem-lerine gre, bu dnyadaki yaamn hie sayan, yaad haya-t kendi emeiyle, insanlarn yaam koullarnn mkemmelle-tirilmesine etkin katlmla ssleme kararllnda olan bir kim-se, gerek bir Hristiyan saylr.

Fakat bireyin tanrbilimsel yorumdaki toplumsal etkinlii,radikal olmasna karn, sonuta Hristiyanlk etkinliiyle z-deletiriliyor. nsanda kendi gerek karlar ve gereksinimle-

65


61/386

ri konusunda tahrif edilmi bir kavray biimini douran, n-cil'e dayal bir zgrlk hayali de bu yorumun lt ilan edi-

liyor.ada Ortodoks savunuculuk (apologetik), sosyal ve poli-tik kavraylarn yeniden gzden geirilmesiyle, toplumun ruh-sal yaamnda ve insan etkinliklerinde dinin oynad rolnabartlmasyla snrl deil. Bugn, evrene ve insana ilikin d-nce dizgesi de iinde olmak zere, din kompleksinin tamamyeniden ekillendiriliyor. Ortodoks ideologlar, bugn bireyineilimlerini deerlendirmenin baka biimlerini ne sryor-

lar, insann ideal yaam tarznn belirleniminde farkl bir yak-lam sergiliyorlar, sosyalist toplumda aile-evlilik sorununa,kadnn yaam etkinliindeki rolne vb. ilikin daha ncekidnceleri yeniden gzden geiriyorlar.

nanla bilginin, bilimle dinin karlkl ilikisi sorunlarnaOrtodoks tanrbiliminde giderek daha ok ilgi gsteriliyor. Bu-nunla birlikte, bilim konusundaki Ortodoks temelli yaklam-lar, bilimi dinle karlatrmamak iin, daha nce yapld gi-

bi, alan dine brakmaktan, tanrbilimin hizmetine sunmaktanibarettir.Btn bunlarn amac udur: Birincisi, ada Ortodoks sa-

vunuculuk iin yeni kantlar (argmanlar) hazrlamak; ikinci-si, dinsel dnceler sisteminin deer yitirdii koullarda din-darl salam bir temele oturtmak; ncs, din ideolojisininyaad bunalm amak; drdncs, bizim toplumumuzda(Sovyetlerde) egemen olan bilimsel-materyalist dnya gr-

ne kar savamann uygun ara ve yntemlerini nermek.Ortodokslua zg saf bir olgu olmayan dinsel acllk,dindar insanlarn ok byk bir ounluunun bilincine zararvermekte. Dinin acllatrlmasna, her eyden nce, yenitoplumsal-politik yaam koullarnn etkisi altnda dindar in-sanlarn bilincinde gerekleen deiim yol amaktadr. Ne varki, dindar insanlarn bilincindeki bu deiim gerici nitelikte birdeiimdir; dinsel acllk, yeni bir dini ynelim sistemi yara-

66


62/386


63/386

1984 ylnda talya ile Vatikan arasnda imzalanan anlamagereince, Lateran anlamalarnn ierdii hkmlerde bir ta-

km deiiklikler yapld (Katolikliin talya'da "tek resmidin" olarak egemen konumuna, okullarda zorunlu din dersle-rinin okutulmas uygulamasna vb. son verildi).

Papa, Roma Curia's (Kilise Kamu leri Konseyi, Papalksekreteryas, yarg kurumlar, meclisler -Katolik cemaatleri-vb. oluan Katolik kilisesinin merkezi ynetim aygt) aracl-yla btn kiliseyi ve dnya lkelerinin byk ounluundafaaliyet gsteren kiliseye bal ok saydaki kuruluu ynetir.

Papa, Katolik kilisesinin tepe hiyerarisini -kardinaller vepiskoposlar- deiik lkelerin kilise temsilcilerinden (ruhban-lar) seerek atar. Kardinaller meclisi, Katolik inancna gre saMesih'in vekili, Havari (ermi) Petrus'un ardl, kilisenin ev-rensel ba, Batnn patrii, talya'nn ve Roma vilayetinin ba-piskoposu, Vatikan'n devlet bakan olarak Papa'y, mr bo-yu o makamda kalmak zere, kendi arasndan seer; Katolik-liin otoriter-monarik devlet yapsnn ok aamal hiyerari-

sini talandrr.Vatikan, egemen bir devlet olarak, dier devletlerle ilikile-rini karlkl gnderilen diplomatik temsilciler araclyla sr-drr. Papaln farkl derecede ve statdeki diplomatlar pekok uluslararas kuruluta, yzden fazla lkede akredite edilir-ler, bu lkelerin hkmetleri de papalk makamnda gerektiiekilde temsil edilirler. lgintir, talya ile Vatikan da karlk-l eli gnderiyorlar birbirlerine. Hkmran ehir-devletin var-

l, papalk makamnn burjuva devletlerinden, kapitalist sis-temden "bamsz" olduu ynndeki kilise propagandasnkolaylatryor, stelik papann etkin diplomatik faaliyetleriiin uygun koullar yaratyor. Ayrca, sava yllarnda, savaanlkeler arasnda diplomatik ilikilerin kesildii dnemde, kulisarkas (gizli) anlama ve politik tertipler iin Vatikan uygun bir yer olmutu. rnein, kinci Dnya Sava srasnda papa-lk diplomasisi, faist lkeler ile ABD ve ngiltere arasnda,

68


64/386

Sovyet ler Bir l i i 'ne kar ve onu zarara uratacak ayr b i r ba-r yap lmas pe inde komu tu .

ada Katolik kilisesi, sadece kendi yanda olan dindar-larn dnya gr zerinde deil, burjuva ve reformist eylemadamlarnn toplumsal, felsefi ve etik teorileri zerinde de cid-di etkisi olan, bir byk bir dinsel-politik ve ideolojik yapdr.Katolikliin gnmzn burjuva devletlerinin ideolojik ve po-litik yaam zerinde etkin rol oynamasnda, ona, yapsal zel-likleri, tarihsel gelenekleri ve deneyimleri ile birok koldanoluan kitlesel rgtlenme a yardmc oluyor. Kilise; ona b-yk bir disiplinle bal ok byk bir ruhban ordusuyla, say-sz kei tarikatyla (en byk kei birlii Cizvitler 25 bin,Fransiskenler 20 bin, Conventuel kardeler 16 bin, Kapuzenkardeler 12 bin, Benediktenler 10 bin, Dominikenler 8 bin),misyoner rgtleriyle, halk kitleleri zerinde dinsel etki yarat-mada yararlanlan hayr kurumlar ve dier kurulularyla ba-l bana bir aygttr. Btn Katolik kiliselerinin bnyesinde1,5 milyondan fazla rahip (kei) ve rahibe, ayrca 400 bin ka-dar da papaz bulunmaktadr.

Katoliklik, her yana kol salm bir dini mekanizma olmak-la birlikte, kendi sosyal pratii iinde sinema, radyo, televiz-yon, basn ve yaynclk, Katolik niversiteleri ve dier Katolikeitim kurumlar gibi gl propaganda aralarn kullanmak-tadr.

ocuklarn ideolojik eitimine Katoliklikte ayr bir nemveriliyor. rnein, talya'da btn ocuk yuvalarnn (anaokulu) % 25'i dorudan kiliseye ait, zel ve resmi ana okulla-rnda grevli personelin % 70'ini rahibeler oluturuyor. talyagenelinde yaklak 4.500 eitim kurumu Katolik kilisesinin y-netimi altndadr. Dnya genelinde ise, deiik dzeylerde 28 binden fazla Katolik okulu bulunuyor.

Katolik kilisesinin toplumsal-politik nitelikteki bir iin ger-ekletirilmesine, ruhbanlarla birlikte Katolikleri de ekmesi,onun faaliyetleri asndan tipik bir zelliktir. Kilisenin kont-

69


65/386

rol ve ynetimi altnda almalar yrten toplumsal rgt-ler, sosyal yaama mdahale ve devletin i ve d politikalarn

etkilemek iin nemli lde kullanlyorlar. Katoliklik, birokkapitalist lkede iktidarda bulunan byk siyasi partilere (tal-ya'da Hristiyan Demokrat Parti, Federal Almanya'da Hristi-yan-Demokratlar Birlii ve Hristiyan Toplumsal Birlik, Avus-turya'da Halk Parti, Hollanda'da Katolik Halk Parti vb.),sendikalara ve ky dernekleri ile genlik ve kadn rgtleri gibi daha pek ok baka sosyal rgte sahip. Bu rgtler, ayndinden (veya mezhepten) insanlarn karlarn koruyan birlik

grnts altnda, emekilerin snf rgtlerinde birlemesiniengelliyor, ii snfnn birliini paralyorlar.Toplumsal Katolik rgtlerin oluturduu ounluk, Kato-

lik hareket denen bir sistem yaratyor. Katolik hareketin er-kek, kadn ve genlik rgtleri, gazeteci birlikleri, retmendernekleri, niversite hocalar dernekleri, hekim rgtleri,sporcu dernekleri gibi rgtleri bulunmaktadr. Her ruhanidairenin, her piskoposluun yaknna mmkn olduunca Ka-

tolik hareketin bir ubesi kuruluyor. Deiik Katolik rgtlerlke apnda ulusal olarak birletii gibi, uluslararas birliklerde oluturuyorlar. Katolik rgtler bir btn olarak bnyele-rinde on milyonlarca insan bulundurmakta ve btn anakara-larda almalarn srdrmektedirler.

V. I. Lenin, yaad dnemde, "gnmz burjuvazisinin s-nfsal karlar ile snfsal rgtlenmesinin, dini kurulular vedin propagandasyla olan ilikisi "ne dikkat eker. Bu ilikiyi,

Katolik rgtlerin burjuva lkelerindeki faaliyetlerini izleyerekaka grmek olas. Bununla birlikte, kilisenin kendisinin deok byk bir kapitalist yap olduunu unutmamak gerek. Ki-lise; banka sermayesi, hisse senetleri, toprak (rnein, tal-ya'da yaklak 500 bin hektar, Federal Almanya'da yaklak250 bin hektar toprak kiliseye ait) eklinde ok byk finan-sal kaynaklara sahip. Kilisenin elindeki sermaye, pek ok lke-de -talya, Fransa, Portekiz, spanya, Bolivya, Peru vb.- eko-

70


66/386

nominin en deiik alanlarna yatrlyor. Vatikan'n sahip ol-duu sadece dviz ve altn rezervi, yaplan baz hesaplamalara

gre, tahminen 12 milyar dolar buluyor. Burjuva lkelerinde-ki ulusal Katolik kiliseler de, kendi balarna birer byk ka-pitalist konumundadrlar.

Katolik retisinin zellikleriKatoliklik, Ortodokslukla karlatrldnda, reti ve klt-

te kendine zg kimi zelliklere sahiptir. Katoliklik, Hristiyan-ln ortak dogmas olan l birlik (teslis) dogmasn, ncil'in ve

ncil'de anlatlan evrenin ve insann yaratl hakknda mitlersisteminin gerekliine inanc paylamakla birlikte, rnein, Or-todoksluun kabul ettii, Kutsal Ruh'un sadece tanr-babadan"gelmediini", tanr-ouldan da geldiini kabul eder. Katolik-ler, cennet ve cehennemin dnda Araf'n varlna inanrlar,sa'nn yeryzndeki temsilcisi ve Aziz Petrus'un ardl olduu-nu syledikleri Vatikan'daki Papa'nn din ve ahlak konularndayanlmazln kabul ederler. Katolikler, sadece "Kutsal Kitap "

(ncil) deil, ayn zamanda "kutsal sylenceleri", Ortodokslar-dan farkl olarak, sadece ilk (yedi) evrensel konsilin deil, son-rakilerin de kararlarn kapsayan kilise geleneini, dahas Pa-pa'nn yarglarn da kendi inanlarnn kayna sayarlar. Bu-nunla birlikte ncil'i yorumlama hakkn sadece kilise kullanr.

Gizli kalmas gereken iler ve Hristiyanlk iin ortak olanayinler de, Katoliklikte kendine zg bir tarzda yaplr. rne-in, gizli vaftiz, Ortodokslukta sadece suya batrmayla yaplr-ken, Katoliklikte su dkme veya suya batrma yoluyla yapl-yor. Onaylama (konfirmasyon) denen gizli kutsal ya srmeilemi, Katoliklikte ocuk 7-8 yan doldurduktan sonra yap-lr (Ortodokslarda ise, doumdan ksa sre sonra). Gizli vaftizmayasz ekmekle (Ortodokslarda kvasla) yaplr; bununla bir-likte yakn zamana kadar sadece din adamlar arapla ekmekyiyebilirlerdi, cemaati oluturan insanlar ise sadece ekmek ye-mek zorundaydlar.

71


67/386

Hristiyan dininin bir kolu olan Katolikliin en nemli ayrtedici zellikleri: Bakire Meryem'e tapnma dzeyinde coku

dolu byk sayg ve onun bedeninin ge ykseliine (mira)inan; grkemli teatral ayinler, dindar insanlarn duygular ve bilinleri zerinde etki yaratmak iin sanatn btn trlerininkullanlmas (zellikle plastik sanatlar -freskler, heykeller- et-kin biimde kullanlmakta); her trden kutsal nesneye duyulan byk sayg; ilekeler, azizler ve kutsanmlar klt; banda"yanlmaz" olan Papa'nn bulunduu, kat bir tarzda merkezi-lemi hiyerarik rgtsel yap.

Katolikliin Toplumsal retisiKatolikliin toplumsal-politik retisi, tarihin deiik aa-

malarnda nesnel koullara bal olarak, kimi eklemelerle veya baz ksmlarnn atlmasyla bir takm biimsel deiikliklereurad. Ancak gerek bir ideoloji, gerekse kilisenin politik pra-tii olarak dinin, toplumda mevcut smr ilikilerini her za-man korumaya ve kitlelerin bilincini dinsel yanlsamalarn (il-lzyon) yalan atmosferine ekerek, bu kitlelerin toplumsal et-kinliklerini frenlemeye ynelik bir ilevi oldu. Yzlerce yl bo-yunca feodal sisteme bal Katolik kilisesinin toplumsal ilevi,ideolojisi ve politikas, aa yukar geen yzyln (XIX. yy.)ikinci yarsndan sonra, kapitalist toplumun temel ilkelerininglenmesi ve korunmas gereksinimleri ynnde yeniden e-killenmeye balad.

Kapitalizmin temel ilkelerinin korunmas ii, "dinin kar-larnn", "yksek Hristiyan deerlerin", "doal yasann" ko-runmas maskesi altnda yrtlyor. Bu yaplrken, inceltil-mi toplumsal bir demagojiye bavuruluyor:Kapitalizmin "H-ristiyanlatrlabilecei" ve "iyiletirilebilecei" hayalinden szediliyor yaygn olarak; geri kalm emeki tabakalar da (pro-letaryann bir ksm, toplumun orta tabakalar, kk burju-vazi vb.) hl inanyor buna. Din klf altnda burjuva propa-gandasnn dncelerini etkin biimde yayan gerici Katolik

72


68/386


69/386


70/386

Katoliklikte acllamaSon yllarda Katolik kilisesi yneticileri, ideolojik ve politik

o la rak acllama, yzyllar boyunca Katolik inanc iinde ke-miklemi "deerlerin yeniden gzden geirilmesi" yolunu se-mek zorunda kaldlar. Bunun balca nedenleri, bugn yery-znde meydana gelen toplumsal deiimlerdir. Btn dnyadasosyalizmin tarihsel baarlar, emperyalizmin gelecee dnkderinleen krizi, milyonlarca emekinin amzn devrimci ka-rakteri altnda ekillenen yeni gereksinimleri ve zlemleri, ba-r koruma ynndeki kitlesel hareketler, gelime ve biliminulat byk baarlar, Katolik kilisesi gibi geleneksel, tutu-cu, dinsel-politik bir kurumu bile, bu etkenleri gz nne al-mak zorunda brakyor. Katoliklikteki "yenilikilik", Katolikkilisesinin XXI. Evrensel (ekmenik) Konseyi'nde,1962-65arasnda yaplan drt oturumda ve kilisenin konsey sonras fa-aliyetlerinde aka kendini gsterdi.

Dindar emekilerin ruh hali, uluslararas arenada glerarasnda oluan karlkl ilikilerin, olas anlamazlklarn so-nular, Katolik kilisesinin tepe yneticilerinin tutumlarn et-kiliyor. Bugn Katolik din adamlarnn belli bir kesimi, yenidurumu en st dzeyde gz nne almaya, kendini gerici poli-tikalara balamamaya aba gstermekte; bu kesim, saldrganemperyalist evrelerin btn d politik hareketlerini kendili-inden kutsallatrmaya uzak durmaktadr. Uluslararas iliki-lerde anti-emperyalist yaklamlar sergileyen, sradan insanlari gericiliin etkisinden koruyan, sava kart eylemlere kat-lan, faist rejimleri insanlk d ilan eden onurlu din grevlile-rinin, sol eilimli dini akmlarn (bu arada dini inan sahibi en-telektellerin, sendikal birliklerin vb.) saysnn az olmadnda unutmamak gerek. Sol eilimli birok din adam sosyalizm-den yana tavr bile almakta. Ama bu tutum, sac kilise yne-ticilerinin knamasyla karlamakta.

Papa XXIII. John, adaln bir takm keskin sorunlary-la gereki bir yaklam gstererek ilgilendi. Onun papal d-

75


71/386


72/386

i uluslararas yeni politik izgi, deiik grup ve eilimler ara-s nda aralksz sren sava koullarnda domaktadr. Sac

din adamlarndan oluan gruplar, dnyadaki ortam kztra-cak, Sovyetler'e ve sosyalizme kar sertlii krkleyecek kam-panyalar dzenlemekteler.

Fakat gnmz Katolikliinde egemen olan, bu ak gerici,anti-komnist militan kanat deildir. Halkn btn tabakalararasnda sosyalizme kar bir sempatinin byyor olmas, Ka-tolik yneticilerin byk ounluunu, birbirini dlayan ikiideoloji -komnizm ile Katoliklik- arasnda yeni iliki biim-

leri aramaya zorluyor. Bu Katolik yneticiler, komnizme kar- savan kaba, ilkel biimlerinin dindarlar arasnda destek bulmadnn bilincine vararak, kendi dncelerinin propa-gandasnda ou zaman daha ince yntemler kullanyorlar.Komnizmi yenmenin yolu olarak, komnizm yandalarnnikna edilmesi dncesi, Papa VI. Paul'un birok demecindeyer almaktadr. 1963'n Aralk ay sonlarnda Roma'da tal-yan emekilerinin Hristiyan Birlik Kongresi gerekletirildi;

Papa VI. Paul, "komnistleri dndrmek" amacyla "insanyaamnn btn ynlerinin biricik tam ve doru yorumu"olan Hristiyanlk deerlendirmesini kullanarak, bu ynde da-ha etkin aba gstermeleri iin kongre delegelerine arda bu-lundu, ar delegelerce kabul edildi. Benzer bir propaganday,materyalist, ateist dnya grn srekli "kusurlu", kaba(vulgar), bireyin ve toplumun gelimesini engelleyici bir grolarak gsteren PapaII. Jean Paul yapmaktadr.

Geleneksel tutumun acllama sreci, dnyadaki Katolikrgtlerinin tam anlamyla dinsel, yar dinsel ve genel olarak dind btn alanlardaki faaliyetlerinde kendini gstermektedir.

Son zamanlarda toplumsal ve politik konularda verilen hertrl deme, burjuva toplum koullarnda ilevi olan Katolikrgtler iin giderek daha alldk olmaya ve emekilerin,zellikle de iilerin iyilii, btn sknt ekenlerin korunma-sna ilikin demelere giderek daha ok elik etmeye balad.

77


73/386

rnein, PapaII. Jean Paul'un Afrika, Avrupa, Latin Ameri-ka, Asya lkelerine pek ok kez yapt geziler srasnda halk-

larn aclar, yoksulluklar, maddi geim skntlar, toplumsalve ulusal ynden eitsizlikleri defalarda dile getirildi. Ancak iyidileklerin ilan edilmesine karn, emekilerin bu dilekleri haya-ta geirecekleri etkin aralara sahip olma haklar, her zamanolduu gibi, reddedilmektedir. "Madem ki emein dnyasnefretin deil, sevginin dnyas olmak zorundadr" denilerek,snf savann daha nce de "kat ve yetersiz bir ema" olarakaklandn belirtmek yeterlidir. Buna benzer reeteler, yz-

yllardr emperyalist boyunduruk altndaki gelimekte olan l-kelerin halklarna da nerilmekte.Kilise iindeki, yani dinin dorudan kendi alanndaki bir y-

n dncenin, kltn "acllatrlmas", ada insanndnyadaki ruh haliyle, materyalist grleriyle fazla elime-mesi, gnmzn dinsel reti ve rgtlerinin ruhuna denkdmesi amacyla yaplmaktadr. Buradaki reform hareketi,mrn doldurmu eski elerden ve gzle grlen samalk-

lardan kurtulmak (daha dorusu, onlar ilk planda ne srme-mek) dncesiyle, kilise yasalarm ve tapnma trenlerini(ayinler) dindar insanlar iin daha ekici klmaya yneliktir.

Ayrca, XXI. Evrensel (ekmenik) Konsey tarafndan kabuledilen Liturya Yasas, Latin ayininin zellikle Asya ve Afrikalkelerinde yerel alklarla (det) birletirilmesini; sradan birdindar tarafndan anlalr olmas iin ayinin baz blmlerin-de ve dini trenler srasnda yerel konuma dilinin, ulusal m-

ziin kullanlmasn, ayinin basitletirilmesini; sradan gnler-de "srarla nerilen" ama pazar ve bayram gnlerinde zorun-lu ilan edilen vaazlara byk bir dikkat gsterilmesini emredi-yor; ayinlere katlan herkesin arapl ekmek yemesine izin ve-riyor; sanatn btn trlerinin en geni biimde dinin hizmeti-ne sunulmasn neriyor.

"Yeniliki" eilim yanllarnn, ada bilim ve tarihsel iler-lemenin ulat baarlarn basks altnda, Katoliklii fazla-

78


74/386

syla eskimi gstermemeleri iin, kilise tarafndan uygulanan"adala yaklama" yntemleri ok eitlidir. "Yeniliki-

ler", "Kutsal Kitap "m yorumunun "acllatrlmas"n savu-nuyor, ncil'de yer alan en sama dncelerin tam anlamylaanlalr olmadnn, bu dncelerden bazlarnn sadece"halk sylencesi" olarak kabul edilmesi arsnda bulunuyor-lar. Kukusuz, bu, ncil'in tamamn phe altna sokmamak,otoritesini kurtarmak iin yaplyor.

Son zamanlarda "yenilikiler"in reform hareketi, kilise y-neticilerinin Papa tarafndan desteklenen bir blmnn etkinkar hareketiyle karlamakta (Latin ayin sistemine mutlakauyulmas, bekrln korunmas vb. isteniyor).

Gnmz Katolik kilisesi, dini gzden dren tarihsel ger-eklerle kendi arasna bir snr ekme amal kampanyasn bu-gn de srdryor. Papa II. Jean Paul bile, Galilei Galileo'nunkilise tarafndan cezalandrlmas olayn, bilimle din, kiliseylednya arasndaki "yararl" birliin nndeki engellerin kald-rlmas ynnde yapt arlar iin kullanarak, bu olayn birhakszlk ve hata olduunu kabul etti.

Katolik kilisesinin kitleler zerinde, emeki ynlar arasn-da sahip olduu etkinin korunmas iin mcadele etmek, onun baat sorunudur. Katolikliin her trl nlemle yenilgiye ura-tlmaya a

s.d. skazkina - emek din ve İnsan (ateistin başucu kitabı)

Documents