1. Uvod

Probijanje rupa,odnosno busenje se vrsi sa:probojcem,presom,a za mekse materijale upotrebljavaju se kruzni prosjekaci za rupe,klijesta za probijenje rupa i busenje se vrsi sa busilicom

1

2.Probijanje rupa

2.1.Probijanje rupa probojcem i presom

U limovima se probijaju rupe,ako ih treba spojiti zavrtnjima ili zakovicama,te su potrebne odgovarajuce rupe za njihove svornjake(stabla).Npr. U građevinskoj bravarnici dobijaju dijelovi celicnog lima prosjeke najrazlicitijeg oblika.Rupe u tankim limovima probijaju se najprostije pomocu probojca(sl.1),ali ne na premekoj podlozi(olovnoj ili drvenoj ploci).No, za deblje limove,plosnate ili profilne sipke nije vise dovoljna udarna sila cekica za probijanje rupa.Stoga se za takve radove mora upotrijebiti presa za probijanje rupa(sl.2),na kojoj se mogu pomocu poluga izazvati velike sile na alatu za probijanje.

Sl.1.

2

Sl.2.

Alat za probijanje rupa je dvodjelan.Na mjestu probojca dolazi ovdje patrica(zig).Kao podloga sluzi celicna rezna ploca,tzv.matrica sa otvorom koji ima tacan oblik poprecnog presjeka patrice.

2.2.Postupak pri izrezivanju i probijanju rupa

Probijanje rupa je slicno postupku rezanja,utoliko sto se i ovdje matrijal najprije zareze uslijed prodiruceg probojca ili patrice,Zatim se izbije i,konacno odreze(smakne) (sl.3.)

3

Sl.3.Radni proces probijanja rupa:

a. Namjestiti limb. Zbijanje i pocetno rezanjec. Rezanje(smicanje)d. Izbacivanje otpatkae. Vracanje patrice(ziga)f. Probijanje rupa u predmetu

Prilikom probijanja rupa i izrezivanja,ivice(bridovi) reza cine zatvorenu liniju.Suprotno od reza makaza koje napreduju postepeno, radni proces probijanja rupa odvija se naglo.

Prilikom povratnog hoda,patrica se zaglavi uslijed prethodne deformacije u rupi i podize sa sobom predmet. Da bi se ovo sprijecilo, matrica ima tzv,skidac (pridrzac)

2.3.Alati za probijanje rupa

4

Probojci (sl.3.) se izrađuje najcesce od okruglog celika koji se moze kaliti.Okrugli ili proizvoljno drukcije oblikovani dio sjeciva se prethodno otkuje, oturpija na konacnu mjeru i kali. Kao sjecivo djeluju ostre ivice donje povrsine,kao protusjecivo-npr,zidovi rupe navrtke (matice) ili vlakna panja od tvrdog drveta.

Za probijanje rupa u meksim materijalima,kao sto su koza,karton ili guma, upotrbljavaju se kruzni prosjekaci za rupe (sl.4.). Njihovo prstenasto sjecivo nastaje busenjem okruglog celika i ostrenjem zida,brusenjem. U prosjekacu se otpatci pomicu prema gore u cilindricnoj rupi i mogu gore ispadati kroz odgovarajuce otvore.

sl.4.

Klijesta za probijanje rupa su male prese za rupe.Patrica i rezna ploca se pokrecu jedna prema drugoj pomocu dvostrane poluge.U toku radnog hoda se obicno stisce konusna opruga.Prednapon opruge stvara povratni hod,kada se popuste rucke.

Postoje razne konstrukcije klijesta za probijanjerupa.Klijesta za probijanje rupa u materijalima od metala (kovine) su jace konstrukcije nego klijesta za meke materijale.

5

Da bi se dobile potrebne velike rezne sile,npr, za probijanje celicnog lima pomocu ruke,ova klijesta imaju tzv, dvostruke poluge.To znaci da se sila ruke ne prenose neposredno na patricu i reznu plocu,vec se tamo prevode preko drugog para poluga-slicno kao na makazama sa polugama.

Pomocu ovog dvostrukog prenosa polugama,pri podesnom izboru duzina krakova,lako se postizu rezne sile 10-15 puta vece od upotrijebljene rucne sile.

2.4.Presa za probijanje rupa

Na presama za probijanje rupa (sl.5.) postize se potrebni hod amo-tamo patrice, najcesce pomocu tzv,ekscentra.To znaci da se pomocu ekscentricno ulezistenog rukavca potiskivac sa patricom pokrece naprijed,odnosno natrag.Za probijanje rupa potrebna je velika rezna sila.Postize se pomocu 1-2m dugacke rucne poluge koja zakrece ekscentar.

Sl.5.

6

Presa za probijenje rupa;funkcija sastavnih dijelova:

a) Rucna poluga sa ekscentricno smjestenom povrsinom pritiskab) Drzac patrice (ziga)c) Rezni alat(patrica)d) Rezna ploca(matrica)e) Lim sa otpatkom

Patrica,najcesce okrugla,koja je ucvrscena u glavi potiskivaca,ima tackalo(konus) za centriranje.Zbog toga je moguce probijati rupe tacno prema >ocrtanju<, pomocu prethodno ocrtanih i tackalom obiljezenih sredista.

Dio patrice koji prodire u materijal i otvor rezne ploce (matrice) su konicni.Zbog toga patrica slobodno prolazi mimo zidova kroz rupu,a otpadak kroz otvor matrice,te je izbjegnuto preveliko trenje. Otpadak ispada vrlo lako.

Sl.6.

Vretenska presa za probijanje rupa:

a) Navojno vretenob) Navrtke sa lijevim i desnim navojemc) -//-d) Poluge

7

e) Nepomicna okretna tackaf) Pomicne okretne tackeg) Drzac patriceh) Patricai) Matricaj) Predmet

2.5.Rezna sila i otpor rezanja

Ako treba u limu probiti ili stancati,npr,cilindricni otpadak,mora za potrebne rezna sila biti veca od otpora rezanja u povrsini reza.

Velicina otpora rezanjaje zavisna:

1) Od cvrstoce smicanja u kp/mm2 materijala koji treba probiti2) Od velicine povrsine presjeka u mm2koju treba smaknuti

Opcenito se moze reci potrebna rezna sila za probijanje rupa je veca ,sto je cvrsci materijal i sto je veca rezna povrsina zidova rupe.

2.6.Probijanje rupa u raznim materijalima

Prilikom probijanja rupa,materijal se na ivicama otvora nasilno deformise.Samo zilavi materijali kao meki celik,,meki bakar ili mesing i aluminij,izdrze ovo naprezanje.Krte ili tvrde materijale,kao alatni celik,celik za opruge,liveno gvozđe-puknu pri probijanju rupe.

Debljina materijala ne smije nikad biti veca od precnika rupe.

8

2.7.Busenje na busilici

Masine (strojevi) i sprave,limeni sudovi,kotlovi,mostovi i mnoge druge gradnje vecinom se sastavljaju od mnogih pojedinih dijelova,npr, pomocu zavrtanja ili zakovica.

Sl.7.

Da bi se dobilo potrebno rezno kretanje,burgija se obrce (rotira) i kako napreduje skidanje strugotine,polako se pomice naprijed u sve dublji provrt (sl.8.)

Sl.8.

9

3.Literatura:

1) V.Aukić“Masinski materijali“ Beograd,19802) T.Brezovac“Tehnoloski materijali“ Beograd,19763) M.Sipovac“Tehnoloski materijali“ Beograd,19764) Internet

10

4. SADRZAJ:

1.Uvod.................................................................................................1

2.Probijanje.........................................................................................2

2.1.Probijanje rupa probojcem i presom..........................................2

2.2.Postupak pri izrezivanju i probijanju rupa...................................3

2.3.Alati za probijanje rupa...............................................................4

2.4.Presa za probijanje rupa.............................................................6

2.5.Rezna sila i otpor rezanja............................................................8

2.6.Probijanje rupa u raznim materijalima.......................................8

2.7.Busenje na busilici......................................................................9

3.Literatura........................................................................................10

4.Sadrzaj............................................................................................11

11

12