Univerzitet Istocno Sarajevo

Politika konkurencijeSadrzaj

Uvod

Politika konkurencije predstavlja spoj dva suprotna podsticaja. Sa jedne strane, postoji zalaganje za koncentraciju poslovanja, koja dovodi do racionalizacije proizvodnje i ostvaruje koristi od ekonomije obima. Sa druge strane, postoji i opravdanje za politiku protiv trustova koja sprjecava monopolizaciju i kroz povecanje konkurencije istovremeno povecava blagostanje.

U ovom polju, pravna regulativa EU obuhvata politiku protiv organizovanja kartela koji narusavaju konkurenciju kao i kontrolu drzavne pomoci. Razvijena su pravila i procedure za suzbijanje ponasanja koje narusava principe konkurencije, za onemogucavanje drzavne pomoci koja iskrivljuje unutrasnju konkurenciju kao i za ispitivanje spajanja prilikom preuzimanja. Pravila konkurencije su direktno primenljiva u svim drzavam clanicama i njihovo sprovodjenje je obavezno. Komisija evropske unije ima posebnu odgovornost u vezi sa pravilnim djelovanjem konkurencije u EU, jer ona rukovodi mnogo vecim brojem preduzeca nego bilo koja zemlja clanica. Osnovna pravila (ukljucujuci izuzetke) EU o politici konkurencije mogu se naci u Ugovoru iz Rima i odlukama Evropskog suda pravde.Pravila konkurencije zasnovana su na pretpostavci da se koncentracija (privatne) ekonomske moci unutar monopola, oligopola, kartela i drugih struktura trzista koje imaju slicne negativne efekte na potrosace mora staviti van zakona i regulisati i kontrolisati. Pojedinacna ekonomska sloboda mora se ojacati pravilima trzisne konkurencije. Cilj ovakvog pristupa jeste da se izvrsi alokacija faktora prema kriterijumima efikasnosti i tako doprinese povecanju prosjecnog zivotnog standarda. Godine 1985. EU je prihvatila nacrt, poznat kao Program 1992, koji je obuhvatao 282 mjere za stvaranje istinskog jedinstvenog unutrasnjeg trzista u EU do kraja 1992. godine. Njegov najveci rezultat bilo je uklanjanje necarinskih barijera na unutrasnju trgovinu u EU, sto je trebalo da poveca konkurenciju i poboljsa konkurentnost roba i usluga iz EU u odnosu na izvoznike u SAD, Japanu i novoindustrijalizovanim zemljama. Program je uklonio granicne formalnosti, uveo medjusobno priznavanje standarda, ustanovio jedinstvenu licencu i domacu kontrolu nad finansijskim uslugama, kao i otvorio ugovore o nacionalnim javnim nabavkama za dobavljace iz ostalih drzava clanica EU.Oblasti politike konkurencije u EU su :

1. Antimonopolska politika

2. Karteli

3. Merdzeri

4. Liberalizacija

5. Drzavna pomoc

Antimonopolska politika

Konkurencija je osnovni mehanizam trzisne ekonomije koja podstice firme da nude potrosacima dobara i usluga po najpovoljnijim uslovima. To ohrabruje efikasnosti i inovacije i smanjuje cijene. Da bi bili efikasni, konkurencija zahtijeva od kompanija da djeluju nezavisno jedna od druge, ali da osjete konkurentski pritisak. Evropska antimonopolska politika je razvijena iz dva centralna pravila koja su navedena u Ugovoru o funkcionisanju Evropske Unije: Prvo,sporazumi izmedju dva ili vise nezavisnih trzisnih operatera koji ogranicavaju konkurenciju su zabranjeni clanom 101. iz Ugovora. Ova odredba pokriva i horizontalne sporazume (izmedju stvarnih ili potencijalnih konkurenata koji posluju na istom nivou lanca snabdjevanja) i vertikalne ( izmedju firmi koje posluju na razlicitim nivoima, odnosno sporazum izmedju proizvodjaca i njegovog distributera). Samo ograniceni izuzeci su predvidjeni u opstoj zabrani. Primjer nelegalnog ponasanja koji povrjedjuje clan 101 je stvaranje kartela izmedju konkurenata (sto moze uljucivati cijenu- fiksiranje i/ili dijeljenje trzista). Drugo, clan 102. Ugovora zabranjuje firmama koje imaju dominantan polozaj na determinisanom trzistu da zloupotrijebe taj polozaj, npr. naplacivanjem nerealnih cijena, ogranicavanjem proizvodnje, ili odbijanjem inovacija na stetu korisnika. Evropska komisija je ovlastena od strane Ugovora da primjeni ova pravila zabrane i drzi niz istraznih ovlastenja u tom smislu (npr. inspekcija u poslovnim i neposlovnim prostorijama, pisani zahtjevi za informacijama itd.). Ona moze izreci novcane kazne preduzecima koja krse EU antimonopolska pravila.

Od 1. maja 2004. godine sve nacionalne konkurentske vlasti su takodje ovlastene da u potpunosti primjenjuju clanove 101 i 102 Ugovora kako bi se osiguralo da konkurencija nije izoblicena ili ogranicena. Nacionalni sudovi takodje mogu primjeniti ove odredbe u cilju zastite prava pojedinaca dodijeljenih gradjanima na osnovu Ugovora.

Kao dio ukupnog provodjenja zakona konkurencije EU, Evropska komisija je razvila i sprovela politiku o primjeni zakona o konkurenciji EU u postupcima za naknadu stete pred nacionalnim sudovima. Ona takodje saradjuje sa nacionalnim sudovima kako bi osigurala dosljednu primjenu pravila EU o konkurenciji u okviru drzava clanica.Primjer krsenja Ugovora o funkcionisanju EUEvropska komisija kaznila Johnson & Johnson i Novartis sa 16 miliona eura za odlaganje ulaska na trziste generickog lijeka Fentanil Evropska komisija je izrekla kazne od 10 798 000 eura americkoj farmaceutskoj kompaniji Johnson & Johnson i 5 493 000 eura za Novartis iz Svajcarske. U julu 2005. njihove holandske podruznice zakljucile su monopolski sporazum da odloze ulazak na trziste jeftinije genericke verzije lijeka Fentanil u Holandiji, u suprotnosti sa antimonopolskim pravilima. Fentanil je lijek 100 puta mocniji od morfijuma.J & J je prvobitno razvio fentanil i ima ga komercijalizovanog u razlicitim formatima od 1960.U 2005. godini J & J-ova zastita fentanila u Holandiji je istekla i Novartisov holandski ogranak, Sandoz, bio je na ivici pokretanja generickog fentanila. Vec je proizveo neophodan materijal za pakovanje. Medjutim, u julu 2005. godine umjesto da pocnu da prodaju genericku verziju Sandoz zakljucuje takozvani sporazum o saradnji sa Janssen-Cilag, J & J- ovom holandskom podruznicom. Sporazum obezbjedjuje snazan podsticaj za Sandoz-a da ne udje na trziste. Zaista, dogovorene mjesecne isplate premasile su zaradu koju je Sandoz ocekivao od prodaje svog generickog proizvoda. Shodno tome, Sandoz nije ponudio svoj proizvod na trzistu. Sporazum je zaustavljen u decembru 2006. godine kada je treca strana trebala da pokrene genericki fentanil.Sporazum je odlozio ulazak na trziste jeftinijeg generickog lijeka za 17 mjeseci i zadrzao cijene za fentanil u Holandiji veoma visoke- na stetu pacijenata i poreskih obveznika koji finansiraju holandski zdravstveni sistem.Zasto su J & J i Novartis zakljucili taj sporazum? Prema internim dokumentima Sandoz bi se uzdrzavao od ulaska na holandsko trziste u zamjenu za dio u kolacu. Umjesto konkurencije, Janssen-Cilag i Sandoz dogovorili su se o saradnji tako da nemaju genericko skladiste na trzistu i tako sacuvaju visoku cijenu lijeka. Janssen-Cilag nije razmotrio druge potencijalne partnere za takozvani kopromotivni sporazum vec je bio fokusiran na svog bliskog konkurenta Sandoz-a. Sandoz se bavio veoma ogranicenim ili nikakvim kopromotivnim aktivnostima.Evropska komisija je stoga zakljucila da je predmet ovog sporazuma bio antimonopolskog tipa i da je povrijedjen clan 101. Ugovora o funkcionisanju EU. U postavljanju visine kazne komisija je uzela u obzir trajanje prekrsaja i njegovu tezinu. U junu 2013. godine komisija je usvojila prijedlog za Direktivu koja ima za cilj da olaksa zrtvama nekonkurentske prakse da prevazidju stetu.Karteli

Akcija protiv kartela je specificna vrsta antimonopolskog provodjenja. Kartel je grupa slicnih, nezavisnih kompanija koje se udruze da poprave cijene, da ogranice proizvodnju ili da dijele trzista ili kupce izmedju sebe. Umjesto da se takmice jedni sa drugima oni se oslanjaju na medjusobni dogovor pravca djelovanja, sto smanjuje njihove podsticaje da obezbjede nove ili bolje proizvode i usluge po konkurentnim cijenama. Kao posljedica toga, njihovi klijenti (potrosaci ili druga preduzeca) na kraju placaju vise za manji kvalitet. To je razlog zasto su karteli nelegalni prema zakonu konkurencije EU i zasto Evropska komisija namece teske kazne za preduzeca koja su umjesana u kartele.Posto su karteli nelegalni, oni su obicno veoma tajni i dokaze o njihovom postojanju nije lako naci. Politika blagosti pri izricanju kazni (leniency policy) podstice kompanije da predaju unutrasnje dokaze kartela Evropskoj komisiji. Prva kompanija iz bilo kog kartela koja to uradi nece morati da plati novcanu kaznu. Ovo rezultira u kartelima koji su nestabilni. U poslednjih nekoliko godina, vecina kartela je otkrivena od strane Evropske komisije nakon sto je jedan clan kartela priznao i zatrazio popustljivost, mada Evropska komisija takodje uspjesno nastavlja da sprovodi sopstvene istrage za otkrivanje kartela.Od 2008. godine kompanije pronadjene od strane Komisije da su ucestvovale u kartelima mogu da rijese svoj slucaj priznavanjem ucesca u kartelu i dobice manju kaznu zauzvrat.GodinaIznos u

20091 055 441 400

20102 655 125 579

2011614 053 000

20121 875 694 000

20131 882 975 000

Total8 083 288 979

Novcane kazne (prilagodjene sudskim odlukama) od 2009-2013

Deset najvisih kartelskih kazni po predmetu (od 1969)GodinaIme slucajaIzrazeno u

2012TV i kompjuterske monitor cijevi1 470 515 000

2008Auto staklo1 354 896 000

2013Evro kamatni derivativi1 042 749 000

2007Liftovi i pokretne stepenice832 422 250

2010Vazdusni transport799 445 000

2001Vitamini790 515 000

2008Vosak za svijecu676 011 400

2007/2012Gasom izolovano postrojenje675 445 000

2013Yen kamatni derivativi669 719 000

2010LCD648 925 000

Primjer razotkrivanja kartela

Banke kaznjene sa 1,7i milijardi euraBrisel -- Evropska komisija kaznila je osam banaka iz EU i SAD sa 1,71 milijardom evra zbog tajnog dogovaranja kako bi profitirale od derivativnih hartija od vrijednosti. Banke su kaznjene zbog namjestanja kamatnih stopa, euribora i tibora.

Komesar za konkurenciju Joakin Almunja rekao je da je najgore sto su se u skandalu s medjubankarskim stopama LIBOR i EURIBOR u kartelu "dogovarale banke koje je trebalo meusobno da se nadmecu". To su banke Barklis (Barclays), Dojce bank (Deutse Bank), Rojal bank of Skotland (Royal Bank of Scotland), Sosiete zeneral (Societe Generale), Kredi agrikol (Credit Agricole), HSBC, JPMorgan, UBS, Sitigrup (Citigroup) i RP Martin. Evropska komsija saopstila je da ima iskljucivu odgovornost za kaznjavanje kartela u Evropskoj ekonomskoj oblasti. Cetiri kaznjene banke su formirale kartel koji je povezan s kamatnim derivativima denomiranim u evru. Sest banaka je ucestvovalo u jednom ili vise bilateralnih kartela povezanih s kamatnim derivativima denomiranim u jenu, sto je zabranjeno po propisima EU, navodi Evropska komisija. Dvije od osam banka, Barklis i UBS, izuzete su od finansijskih kazni zato sto su otrkile postojanje kartela i pomagale u istrazi. Najveca kazna, u iznosu od 725.36 miliona evra odredjena je za Deutsce banku. Kamatni derivativi, poput dogovora o terminskim kursevima, svopova, fjucersa i opcija, su hartije od vrednosti za trgovinu u odredjenom roku. Te finansijske proizvode koriste banke i druge kompanije za poslovanje u uslovima rizika od fluktuacija stopa.

Njihova vrijednost zavisi od referentnih kamatnih stopa poput Londonske medjubankarske stope LIBOR koja se koristi za razlicite valute, izmedju ostalih za jen, ili Evropske medjubankarske stope EURIBOR koja se koristi za evro. One odrazavaju troskove medjubankarskog pozajmljivanja za datu valutu i koristi se kao osnova za razlicite finansijske derivative. Banke se s druge strane medjusobno nadmecu u trovini sa ovim derivativima. U slucaju kamatnih derivativa u evru, kartel su obrazovale od septembra 2005. do maja 2008. Barklis, Deutce banka, RBS i Sosiete zeneral sa ciljem da uticu na cijene derivativa. Svajcarska UBS banka je ranije tokom ovog procesa priznala da je namjestala tibor, ali je izbjegla novcano kaznjavanje, jer je "otkucala" druge velike banke ukljucene u namjestanje.Merdzeri

Zasto se merdzeri ispituju na Evropskom nivou?

Dok kompanije udruzivanjem snaga (u daljem tekstu merdzera) mogu prosiriti trziste i donijeti koristi za ekonomiju, neki merdzeri mogu smanjiti konkurenciju. Kombinovanje aktivnosti razlicitih kompanija moze dozvoliti kompanijama, na primjer, da razviju nove proizvode ili da smanje proizvodnju ili troskove distribucije. Kroz njihovu povecanu efikasnost, trziste postaje konkurentnije i potrosaci imaju koristi od viseg kvaliteta robe po fer cijenama.Medjutim, neki merdzeri mogu smanjiti konkurenciju na trzistu, najcesce stvaranjem ili jacanjem dominantnog igraca. To ce da naudi potrosacu kroz vece cijene, smanjen izbor ili manje inovacija. Povecana konkurencija u okviru Evropskog jedinstvenog trzista i globalizacija su medju faktori koji je cine atraktivnom za kompanije da udruze snage. Takve reorganizacije su dobrodosle u tolikoj mjeri da ne ugrozavaju konkurenciju i stoga su u stanju da povecaju konkurentnost evropske industrije, poboljsaju uslove rasta i podizu zivotni standard u EU. Cilj ispitivanja predlozenih merdzera je sprijeciti stetne posljedice na konkurenciju. Merdzeri koji idu izvan nacionalnih granica bilo koje drzave clanice ispituju se na evropskom nivou. To omogucava kompanijama koje trguju u razlicitim drzavama clanicama EU da dobiju odobrenje za njihovo spajanje.

Koji merdzeri su ispitani od strane Evropske Komisije?

Ako godisnji promet kombinovanog poslovanja premasuje navedeni prag u uslovima globalne i EU prodaje, ponudjeno spajanje mora izvjestiti Evropsku Komisiju koja ce to da ispita. Ispod tih pragova, nacionalne vlasti za trzisnu konkurenciju mogu razmotriti spajanje. Ova pravila se odnose na sve merdzere bez obzira gdje u svijetu spajanjem imaju svoje sjediste, djelatnosti ili proizvodne objekte. To je tako jer cak i merdzeri izmedju kompanija koje rade izvan EU mogu uticati na EU trzista ako posluju u EU. Kada su merdzeri zabranjeni ili odobreni?

Svi predlozeni merdzeri dostavljeni Evropskoj Komisiji se ispituju da se utvrdi da li ce oni znacajno uticati na efikasnu konkurenciju u EU. Ako ne, oni ce biti odobreni bezuslovno. Ako ometaju, oni moraju biti zabranjeni da se zastite poslovi i potrosaci od visih cijena ili ogranicenog izbora robe i usluga. Predlozeni merdzeri mogu biti zabranjeni, na primjer, ako se spajaju glavni konkurenti ili ako bi spajanje znatno oslabilo efikasnu konkurenciju na trzistu, narocito stvaranjem ili jacanjem dominantnog igraca.

PAGE - 1 -

_1449342165.xls