serie uitgaven door bemiddeling der comperpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/04/...serie...
TRANSCRIPT
26
•
Serie uitgaven door bemiddeling der Commissie voor de Volkslectuur No. 126.
SERA T OEPA DARJA.
KARA OA IPOE
M. SOEKARMAN
I
ALIA
MA GOE POESTAKA.
to
WELTEVREDEN.
KA-ETJAP WONTE ING PA GETJAPAN
RUYGROK & Co.- BETAWI:-: 1913
Sera! Oepa Darja.
~ PNRI 6p __
I
"•
PNR6(> __
•
•
•
•
•
BEBOEKA.
Serat pamboekaning nalar poenika anjariosaken· lelam- Ipahan saha remb"agipoen Djegoel, Poendjoel, Kamprettoewin Sagoeg, tetoeladan tjarios soepados sageda ambirat gateng watak ingkang djirihan toewin ingkang kirangprajogi.
Ing sadereng saha sasampoenipoen para maos angoeningani ing bab gantjaripoen tjarios poenika, saking atoerpanoewoen koela: moegi para maos karsaha aparing samodra pangaksama, awit ing saloegoenipoen koela poenikataksih tjoto sanget ingatasipoen eJateng temboeng-temboeng,mekaten malih Qateng pangiketing oekara; njamoet-njamoetsanget sagedipoen memper bilih katimbang kalian seratserat karanganipoen para saged ingkang samppen kaloka,kados ta: para poedjangga toewin para sardjana sanessanesipoen.
Wondene wontenipoen koela atjoemantaka reka-reka angarang waoe, boten pisan-pisan amelik dipoen-wastanana saged, saking pandjangkahing manah koela, namoena oepadosageda amewahi bab kawontenanipoen serat- erat Djawi,loewoeng kangge waosanipoen para lare Qoesoen.
Saking kaderenging manah koela, koela sampoen botenbage pisan-pisan mengeng. jen ta kagoedjenga ingakatah,amargi saking awoning oekara sarta galap-gang aetingetrap-etrapanipoen temboeng toewin sapano gailanipoen.
Ing woesana para maos moegi sampoen kirang ing pamengkoe.
We/tevreden, Augu tus 1912katanc;lan
po n S. MANGOENPOESTAKA.
~ PNRI 6p __
,S ERA TOEPAD ARJA., .
\ Karanganipoen( M. SOEKARMA (MA OOE POESTAKA).
Ing ctesa KeQoeng-kawoek ana sawidjining djoeroe-martani kang andoeweni anak lanang loro, pembarepe aran siDjeQoel (D), penggoeloene aran si Poendjoel (P). SiDjeQoel maoe kangengerake marang sawidjining priajikang amengkoni ing desa kono, moelane moenggoeh ingpinter Ian djadjahe kawroehe angoengkoeli aQine; denesi Poendjoel amarga selawasc moeng manggon ing desabae, sarta kekoempoelane moeng bangsaning wong tani,moela loe\ 'ih bOQo ora lanQep panggraitane kaja denekakancrane, kepinterane kedjaba matjoe!, anggaroe, maloekoeora ana maneh; menakono oega banget enggone goegonto hon, ia ikoe wedi (angandel) marang gendroewo, setan,te!ekan weQon Ian sapanoenggalane.
o pama ana sawidjining oewong toea ing desa konokang anjaritakake, jen kali kae ana setane goenQoel,oetawa kajoe geQe ikoe ana gendroewone, gawene anggoQaing wong kang paQa loemakoe ing sangisore, Ian sapanoenggalane ikoe ban et ing pangandele, nganti andadekakemengkoro ing gi!oke, sarta rina wengi tansah di-eling-elingbae, marga samar bok menawa kagoQa oetawa kagawa(digonQol) ing gendroewo Ian setan kang woes ditjaritakakemaoe. Mengkono maneh menawa ana salah sawidjiningtangcra teparone kang mentas kesripahan, jen ing wajah bengisi P endjoel maoe dipoerih metoe saka lawanging omah
•bae ora wani, senadyan didjorog-djorogna sarta di-opahanasarea!, ora pisan-pisan gel em, amarga andoeweni pikirankoeatir bok menawa digoQa (diwedeni) ing won~ l<angmati maoe.
KllOedjoe sawidjining dina si DjeQoel tilik moelih, bandjoer dikan9ani ing aQine, temboenge:
-5-
P. "Kang, kang, soemoer koewi rak ana memedine."D "Memedi apa, apa kowe woes weroeh?"P.. "Emboeh ta, dadi saben bengi tansah njoeara katjo-
·pakan bae, ki." ..•D. "Eh, goroh, ikoe rak ko4ok oetawa iwak kang lagi
molah; memedi ikoe loegoene rak ora ana."P. "Ko4ok keprije ta, kang, dadi jen awan daksetitekake
ora ana barang-barange, ki."D. "Kan4amoe kok aneh, loemrah bae ko<;toke mesti wedi
marang kowe, moelane bandjoer anQelik (ora katon)."P. "Biah, kowe ki kok angrengkel, wong kene sing
ngroengokake saben dina, kok dipaido."D. "Dipaido maneh, wong kan4amoe ora rnemper karo
nalare, moeng angger moeni bae."P. "E, la, kowe meksa maido temenan, kang, ajo, mengko
bengi paQa disetitekake, jen kowe maido."D. "Ajo, totohane apa; jen doedoe gend/oewo dak-
tern piling en<;lasmoe, ja."P. "Ia."D. "la, jen mengkono, seksenana, ja, Pret I)."K. "la, daksekseni, adja koeatir, anggere akoe me gko
jen wis, meloe nempil."D. "la, mengko meloea andjotos."Poendjoel bandjoer angadjak njatakake menjang soe
___ moer, lemboenge~ - - - - - - - - - - - - - - - -
P. "Ajo, sa-iki pa<;la dinjatakake <;Iisik, mengko arak oraana koQoke."
o + K. "Ajo."Botjah teteloe bandjoer paQa loemakoe menjang soe-
• moer anjatakake; satekane ing soemoer, si Poendjoeltjelatoe :
P. "Hara, rak ora ana barang-barang, ta."D. "Akoe maoe rak oewis kanQa menjang kowe, ta,
ko4ok Ian iwak ikoe jen awan mesti ora wani ngaton,amarga wedi marang kowe (manoesa), nalare koeatir jenkopilara, amarga kang akeh-akeh botjah ikoe <;Iernen banget
I) PnH = Kampret (K) namanipoen lare.
.....-
-6-
ambalang sarta amantjingi ko<;tok kang' tanpa perloe.Senjatane moela kang kaj:I mengkono maoe, saka panimbangkoe ora prajoga banget, awit amesakake, m~stine
ko<;1ok .~ang dipantjing sarta dibalang ikoe, pangrasane ora'beda kaja jen kowe kena poetjoeking keris oetawa ketibanIirambil saka ing oewit. Apa ia ora mengkono?"
• Mara titenana, mengko bengi. pa<;ta dinjatakake, ko<;tokearak pating krampoel angambang, ana kang taroeng(gegocjon) ana kang loemban, pa<;ta amboeroe senengingatine <;1ewe-<;1ewe, djalaran ing wajah ikoe woes ora njanggasoemelang, jen bakal katiban pitenahing manoesa kangsenjata andadekake laraning awake; pratingkahe kangkaja mengkono ikoe, bandjoer anganakake soeara patingtjarcblocng kang ko-:uani memedi maoe."
P. "Eh, goroh, ora ngandel akoe, dadi embah kae wisnO'cndika menjang akoe, jen soemoer kene iki ana singtoenggoe ~dji, ki."
D. ,,0, 0 0, koewi rak saka geblegmoe bae, anggoegoemarang edjar djelomprongan."
P. "Digo O'oe maneh, wong kan<;tane wong toea, jenora di~o gae, mengko nemae salah."
D. ,,0 elentja hanget panemoe ikoe; apa jen wis kanc;lane wong toea ikoe mes!i kena di-oegemi Ian mestibener'? Jen moenggoeh ing akoe ora, amarga senadyanwong toeaha pisan wis mes!i andoeweni sisip."
_ ----.P. -"Ab.- -jen -m-a -pant.j.en-b@fl€r,---wcmg -teea-mangsagelema nganc;lani; karo dene maneh enggone wong toeawani anganc;lakake marang botjah maoe, arak wis pinikirbener Ian prajogane."
D. "t, mengko, ta, mengko, dakkanc;lani, adja bandjoerkliroe panampamoe mengkono; anane simbah angan<;tanimarang kowe mengkono maoe, arak amoeng di-enggomeden-medeni marang kowe bae, soepaja panggarapmoe·marang sael110er ikoe adja kongsi sagelem-gelemmoe, kajata: boktjemploengi watoe, bata, bokpantjingi nganggotjatjing Ian sapepac;lane; amarga lekas kang mengkonon1<1 , bandjoer andadekake regeding banjoe soemoer,wekasan koerang prajoga jen ka-ombea ing wong-wong sarta
~ PNRI 6p __
•
•
-7-
kowe sekabene; amarga saka regeding banjoene soemoermaoe, bisa oega bandjoer andadekake lelara weteng, goec;tig I.an sapanoenggalane."
P. "Ah, kok isih maido, akoe, kanc;tamoe maae."D. "ja wis, ta, tjekaking remboeg mengko b~ngi bae
pac;ta dinjatakake maneh, sa-iki adja kakehan remboeg, ajo,pac;ta moelih bae."
P. "Ajo."Ing wajah bengine tengah wengi, botjah teteloe maoe
isih pac;ta melek, perloe angroengokake soeara kang patingtjarebloeng ana ing soemoer kaja adat sabene; barengana soeara karoengoe, Poendjoel bandjoer enggal tjeloeloek:
P. "Kae, 10, roengokna, ta, kang, jen kowe ora ngandel,ati-ati, sida digonc;tal poekangmoe temenan, kowe mengko!"
D. "Eh, dadi akoe iki kopac;takake kowe bae, jen kowekoewi memper andoewenana wedi, ajo, ta, pa<;ta dinjatakake."
P. "Ajo, anggere kowe sing ana ngarep, l)ampret singana boerikoe, akoe sing ana tengah."
K. + D. "la, ajo; ia ajo."Botjah teteloene bandjoer pa<;ta mangkat; ketrangane
satekaning soemoer, kang anjoeara maoe njata jen ko<;tokkang pac;ta leloemban Ian iwak kang pa<;ta ngambangsakantjane, pating pantjoelat; si Dje<;toel tjelatoe:
D. "Koewi, 10, waspadakna, apa kang katon ing kowe?"P. ,,0,0, ia, kang, bener kan<;tamoe, akoe wis trima kalah."D. "La, sa-iki -wis teiela -Ht-g kalah~, a~ laft- si
Kampret, wis mesti bakal anagih apa kang dadi djan~
djimoe."P. "Ah, emoh, wong lagi sepisan, kok, sa-iki akoe an
djaloek kanjatan maneh, sepisan engkas."D. "Kanjatan apa, sing wis kelakon maoe, arak wis
tetela terang, ta?"P. "Tetelaha kae, wong lagi sepisan, akoe amesti doeroeng
pati ngandel, jen njatane memedi ikoe ora ana temenan,amarga toemrap oewong pa<;ta prekaran bae, doeroengdi-anggep ing c;te<;toewoeran, jen doeroeng ana seksinesatitik-titike teloe; (semono maoe, akoe kroengoe kar.~~lI1e
pak loerah menjang pak tjarik c;tek bijen kae, ora kok akoe
PNRI
-8-
wis weroeh Qewe). Mara, tjoba, ajo paQa' menjang kramatan kene, ing kono Qek maoe bengi ana swara karoengoeagaloer-galoer sa-emper swaraning asoe, ajo, ikoe .pa(,1adinjatakRke, mengko jen pantjen ana kanjatahane kaja'kang oewis kelakon maoe, akoe bakal anoeroet apa kangdad i karepmoe."
D. "la, ajo, ananging jen mengko kowe lidok (goroh)maneh, ati-atia, adja takon dosamoe; ajo, Pret meloea."
K. "Ajo, si Poendjoel koewi kon ana ngarep bae,kar bene noedoehake dalane."
P. "AIl, emoh, akoe aneng tengah bae, kowe bae Qisika,mengko daktoedoehake dalane."
K. "Apa kowe ikoe wedi, teka dikon Qisik bae ora gelem ?"P. "Ngisin-isini, dadi botjah lanang ikoe wedi, kaja kowe,
doewelli watak weden."K. "Ajah, tan<;Jane dikon loemakoe <;Jisik bae ora gelem."P. "La \\.ong sikilkoe lagi lara boeboelen, kok, mengko
jen ketjotjog eri, arak beka."D. "Wi ta, wis, adja kakehan remboeg, mengko akoe
tak-ana Ilgarep, teloengane akoe kang toea, mati-matiaora dadi apa sing wis wareg pe<;ies asin."
Woe ana botjah teteloe maoe bandjoer paQa loemakoesinambi abebanjolan, satekane ing enggon kang sinedya,50eara kang memper soearaning asoe maoe isih keroengoegerellg- ereng bae; Poendjoel bandjoer tjelatoe:
P. "Kang, akoe wedi, djaloek gan<;Jeng bae."D. "Biah, botjah semono geQene, ana swaraning asoe
bae wedi, ora i<;Jep temen isin, jen mangan bae saboQagentek toer ora tawa-tawa."
P. "Ah kowe ikoe, teka kang ora-ora kokanQakakf."D. ,,0, Allah, njatane ia bae, teka moekir barang."P. "Ia jen a50e, nek doedoe swaraning asoe, pije?"D. "La apa, apa akoe pangling ngono, karo swaraning •
asoe bae."P. "La jen swaraning memedi ka-emper-emperake asoe,
keprije ?"I<drangane swara kang dikira swaraning memedi
dening Poendjoel maoe swaraning asoe temenan, ia ikoe
~ PNRI~ ..... _
•
•
-9-
swaraning asoe kang lagi lara banget ; enggone geranggereng maoe bok menawa karepe andjaloek toeloeng,moerih tinoeloengana ing lian. Dje~oel bandjoer tjelatoe:
• D."Ta, koewi, 10, elekna mripatmoe, arak asoe t~menan,
ta, dikan"ani oewong begedoet bae." •P. "Endi, endi, apa temenan, ta?"D. "Jen ora temenan apa goroh, dipa~akake awake ~ewe
bae, gawene sok anggorohi, gilo, wis terang, kowe. sa-iki."P. ,,0, 0, ia njata bener kowe temenan, kang."D. "Lah, ia, sa-iki keprije karepmoe, apa kowe sida
manoet marang akoe apa ora?"K. "Ah, gelem ora gelem amesti dakpeksa soepaja
manoet, wong djangdjine maoe arep manoet, kok."P. "Ora, ta, kowe adja kadereng nepsoe marang akoe,
akoe arep kan~a sepisan engkas."K. "Apa kang arep kokan~akake maneh ?"P. "Roengokna: seksi ikoe sabetjik-betji l ne satitik,
isih loewih betjik akeh; kene iki ana kajoene growongmangloeng menjang ing kali, ikoe djare-djarene di-enggonigendroewo, saben bengi tansah agereng-gereng bae,wangoene gendroewone lagi lara, ikoe akoe andjaloek paQadinjatakake ~isik."
K. "Ah, kowe ikoe, 10, teka neka-neka bae kangko-oetjapake, djan~ne maoe jen wis ana kenjatahane terangbab memedi ing koeboeran bandjoer arep manoet ingDje~oel karo akoe (golong pikir), wekasan bandjQN_
-anggorohi maneh, oewong doeweoedjar teka ora kenadi-oegemi mengkono, mentjla-mentjle ora ana njatane."
P. "Ora, ta, wis sepisan engkas iki, jen wis kelakonakoe bakal manoet agolong pikir temenan; adja koeatir,mengko menek akoe anggorohi maneh, ketokken poetjoeICing daridjikoe."
K. "Ah, emoh, sa-iki kowe koedoe anetepi kan~amoemaoe, jen ora gelem, kowe mesti dakdjotosi temenan,amarga akoe oewis angrasa djengkel pikirkoe."
D. "Lo, 10, mengko, ta, mengko, sarehna pikirmoe Qisik,adja bandjoer kesoesoe nepsoe bae. Ja wis, ta, tinimLangpac;ta padoe, sa-iki sekarepe Poendjoel, ajo, pa~a ditoeroeti,
~p
-10-
tjikbene lega pikire. Apa, Djoel, kang kotakokake maoe?"P. "Kono koewi, 10, ana kajoene kang growong, djarene
di-enggoni gendroewo, saben bengi tansah agereng-g~ren~
bae, saka wedikoe, ia ikoe amarga saka oedjaring akeh,·akoe nganti ora wani Iiwat ing satje<;taking kekajon growongmaoe."
D. ,,0, 0, apa temenan kan<;tamoe ikoe ?"P. "Temenan, dadi sing kan<;ta menjang akoe pak ge<;te,
ki, kang."D. ,,0, Allah, kowe koewi, 10, won~ dikanQani bola-bali
men kono, teka bo<;tomoe ora bisa ilang-ilang, bok sebarangkoewi naanggo dipikir sing dawa, jen doeroeng tetelaterang benere, adja goeroe-goeroe digoegoe."
P. "La, prije, apa akoe ora ngandel kan<;tane pak ge<;te,menako di-arani ora amaeloe."
D. "Ah, apa jen kanQane pak ge<;te ikoe wis mesti kenadi-end lak ~ "
P. " ek ora, la, sapa kang dak-endel Ian daktoeroet."D. ,E, la ngrengkelmoe koewi kok ora mari-mari, ing
maoe akoe rak woes kanQa ing kowe, kanQane wong toeaikoe ana kang wadjib ka-endel sarta ora, awit terka<;tangana ocga kana moeng djelomprongan bae, kaja ta: wong toeaok a ring tjelatoe:
1 Adja ok wani-wani gan<;toelan lawang, moen<;takditjaplok Betara-Kala.
2 Adja ok ~ ani-wani angidoni oemoer, moen<;tak goewing lambene.
3 Adja sok wani-wani linggih ing tampah, moen<;takandoeweni lara ajan.
4 Adja sok wani-wani linggih ing bantal, moen<;tak laraoedoenen.
5 Adja sok wani-wani koeQoeng koekoesan, moen<;takditjaplok ing baja.
6. Prawan ikoe adja sok wani-wani linggih ing loempang, moen<;tak kedjeroem I).
I) Kedjeroem = pangala-alaning tangga teparo ing naJika anawong kang arep anakokake prawan kang bakal kanggo bodjooetawa mantoene.
~ PNRI $ __
•
•
-11-
7. Adja sok wani-wani mangan karo kasangga, jen wisakir moenQak tansah andadekake sesanggane wong toeane.
8.• Djaka Ian prawan ikoe adjo sok nganggo kernbang,'jen dadi penganten moendak noedjoe larang kern bang.. .
9. Adja sok wani-wani anjarnboet gawe ing wajahsoeroep, moenQak dadi ranQa tanggoeng.
10. Jen njapoe adja wani-wani nganti pating djalepret,moenQak entoek bodjo go(,iekwok asimbar (,ia(,ia.
11. Adja sok angan(,iegake oewoeh, rnoen(,iak angen(,iakake ridjeki; mengkono ing sapenoenggalane.
Wroehanamoe, oedjar kang kaja rnengkono maoe, kabehloegoene moeng oedjar djalomprongan bae, anane parawong toea pa(,ia anganggo oedjar djalornprongan rnengkonoikoe, amoerih para botjah-botjah adja ana kang pa(,iaanglakoni tingkah kaja ikoe, awit ikoe kabeh peranganepatrap kang ora prajoga, pelajoene ora lia moeng aaaweka-oetamaning botjah, moenggoeh terange m ngkene:
1. Adja sok wani-wani gan90elan lawang, moen(,iak ditjaplok ing Betara-Kala; ikoe saloegoene rnoeng anglarangimoerih botjah-botjah adja paQa ganc;loelan lawang maoe,awit sepisan lawange moenc;lak gelis roe ak, kaping pinQone moen(,iak agawe ewoehing wong kang liwat ing kont).
2. Adja sok wani-wani ngidoni soemoer, moen9akgoewing lam bene ; ikoe saloegoene moeng anglarangi rnoerih botjah-botjah adja nganti ana kang pac;la angidonisoemoer maoe, awit menawa soemoer ikoe di-idonana andadekake koerang prajoga, amarga banjoene soemoer ikoep?Qa di-ombe ing wong akeh.
3. Adja sok wani-wani linggih ing tarnpah, rnoenc;lakandot'weni lara ajan; ikoe saloegoene rnoeng anglarangimoerih para botjah-botjah tjilik adja nganti ana kang pac;laIinggih ing tampah rnaoe, amarga sepisan tampahe moenQak djebol, kapin(,ione sarehning tampah ikoe pirantikanggo wac;lah panganan kang arep di-olah, sarta kanggowa(,iah panganan kang oewis mateng, dadi ora prajogajen ta kalinggihana.
4. Adja sok wani-wani Iinggih bantal, rnoen(,iak andoeweni lara woedoen; ikoe saloegoene moeng anglarangi
~ PNRI 6p __
12 -
moerih botjah-botjah tjilik adja nganti ana kang pa~a anglinggihi bantal maoe, amarga sepisan bantale moen~ak
reged Ian gelis soewek; k"pin~one sarehning banta.1 iko~
panggonan irah, dadi koerang prajoga jen ta kalinggihana.·5. Adja sok wani-wani koe90eng koekoesan, moen<.iak
ditjaplok ing baja; ikoe saloegoene moeng anglarangimoerih para botjah-botjah tjilik adja nganti ana kang pa93wani-wani koe90eng koekoesan maoe, amarga koekoesanikoe piranti kanggo pangedanging sega (wa<.iahe) dadikoerang prajoga F~n kanggo koe90eng; kaping pin<.ionekoekoe ane mes~ibandjoer reged kena reregeding sirah,ko k baline sirah bandioer reged kena reregedingkoeka san, bisa oega andadekake roesaking koekoesan.
6. Prawan ikoe adja sok wani-wani anglinggihi loempang. besoek jen ana salah sawidjining wong kanganakokake, moen<:Jak kedjeroem (oleh pamboedjoek alasaka tang rr .... teparo); ikoe saloegoene moeng anglarangimoerih para botjah-botjah wadon adja nganti ana kangpac;la wani-wani anglinggihi loempang, amarga loempangikoc piranti kanggo pan<:Jcploke sekabehing pepanganankana koedoe nganggo digeplok, sarta kanggo pambebakingberas kang bakal di- dang, dadi ora prajoga jen kalin~
gihana (dibokongi).7. Adja ok wani-wani mangan karo kasangga, jen wis
akir moen9ak tansah dadi sesangganing wong toea bae;ikoe aloegoene moeng anglarangi moerih para botjah-botjahadja nganti ana kang pa<:Ja wani-wani mangan karo kasangga, amarga kedjaba mangan kasangga ikoe dideleng ingakeh ora prajoga (saroe), oega andoeweni koeatir bokmenawa panganan kang dipangan maoe bandjoer woetahora kalap (roegi).
8. Djaka Ian prawan ikoe adja sok wani-wani nganggokembang sadoeroenge dadi penganten, jen dadi pengantenmoen<:Jak noedjoe larang kembang; ikoe saloegoene moenganglarangi moerih pa~a djaka Ian prawan maoe adjaana kang pa9a wani-wani anganggo kembang, amargapatrap kang mengkono ikoe. toemraping djaka Ian prawankoerang pantes dinoeloe ing akeh (saroe).
~ PNRI Dp __
•
•
- 13-
9. Adja sok wani-wani anjamboet gawe ing wajahsoeroep, ing besoeke moen~ak dadi ran~a tanggueng;ikoe 6aloegoene moeng anglarangi moerih para prawan'prawan adja nganti ana kang pa~a wani-wani anjamboetgawe ing wajah soeroep, amarga ing wajah soeroep ikoewis peteng, temahan andadekake alaning samoebarangkang sinamboet maoe.
10. Jen njapoe adja sok wani-wani nganti patinglepret (isih reged), ing besoeke moen~ak entoek bodjo
kang ago~ekwok asimbar ~a~a; ikoe saloegoene moenganglarangi moerih prawan-prawan adja nganti ana kangpa~a wani-wani anjapoe isih katon reged, amarga oraprajoga, isih katon sepet menjang mripat.
11. Adja sok wani-wani njapoe angen~egakeoewoeh,moen~ak angen~akake ridjeki; ikoe saloegoene moenganglarangi moerih para botjah-botjah kang njapoe maoeadja nganti ana kang pa~a wani-wani angen<;legake oewoeh,awit kang mengkono ikoe koerang prajoga, apa manehoewoeh maoe jen ditjekeri ing pitik mesti bandjoer werata maneh, dadi ilang bae enggone anandangi gawe.
Dene moelane enggone anglarangi maoe nganggo diseranani weweden mengkono, soepaja botjah-botjah pa<;laandoewenana wedi anglakoni djalaran pepatjoeh maoe;awit ora koerang-koerang botjah kang wangkal ora manoetmarang pitoetoering wong toeane, amarga ora doewe wedi,moelane senadjan oedjar maoe djelomprongan, anangingprajoga jen ka-enoeta, awit ikoe ora lia amoeng pamoerihmarang kabetjikan; nanging pa<;la soemoeroepa, jen ikoemaoe senjatane oedjar djelomprongan. Mengkono oegapak ge<;le enggone anoetoeri marang kowe, jen ing kajoegrowong ikoe ana gendroewone, ikoe saka panemoekoeia bener, amarga pamo~rih soepaja botjah-botjah tjilik kabehadja nganti ana kang pa<;la wani-wani penekan ana ing kajoekono, awit moen<;lak tiba, sebandjoere mali katjegoering kali; kajoene arak ana ing pinggir kali, ta?"
P. "Ia."D. "La, ia, moelane kang mengkono maoe eling-elingen,
adja bandjoer moeng kedaoet-daoet bo<;lomoe mengkono ;
- 14-
dadi saloegoene gendroewo ikoe ora ana temenan, senjatane moeng kanggo panggiri-giri bae, soepaja pa<;taamitoeroeta lantaran wedi, dene soeara kang anggfrengmaoe saka panemoekoe mengkene:
•Kajue kang growong ikoe, mestine sa-emper kentongan,
ia ikoe kang djero growonge amba dawa, bolonganetjioet, dadi menawa katempoeh ing angin, kang mestiballdjoer angallakake soeara kang goemrenggeng, ora bedakaja delle boemboeng oetawa sempritan kang kanggodolanan botjah tjilik; ngerti?"
P. "la, kang, kaja-kaja ia bener kan9amoe maoe, nangingpandjaloekkoe: betjike ajo pa<;la dinjatakake bae, soepajaleaa atiko , dadi ora mill<;lo-gaweni."
D. "la, ajo, ta, wis dakterake, nanging pradjangdjikoe:kowe jeri episan iki meksa ambrengkelo maneh, ati-atinenbae."
P. "Ora, ta, wis, sepisan iki akoe bakal manoet goe111010na, adja soemelang pikirmoe."
Botjah teteloe bandjoer pa<;la mangkat anjatakake kajoemaoe' satekalle ing panggonan kang sinedya, swara kanggocmrcnggeng ora keroengoe, ia ikoe djalaran ora anaanain. Poendjocl bandjoer tjelatoe maneh temboenge:
P. "Ta, delle teka ora ana swarane moeni."K. + D. "Kowe ikoe teka aneh, la wong ora ana
angin, moeni saka apa, hara, tjoba, mengko jen ana anginroengokna."
P. "Ah, goroh, wong angin bac katik bisa angoenekake,kaja menoellg a."
D. "E, la, botjah iki, koemat gembloenge maneh, djaremaoe wi ngandel, sa-iki ambalik maneh, kok ora mengertiakoe. Mengko, ta, akoe arep takon: kowe wis taoe weroehsawangan dara apa doeroeng?"
P. "Oewis."D. "Roepanc kaja apa, tangane jen kowe wis weroeh?"P. "R epanc meh ana empere karo sempritan boem-
boeng, dolanane botjah angon, ia apa ora?"D. "Ia bener, ikoe jen arep ngenggokake ing darane
kana arep dipasangi keprije, pandokoke ana ngendi?"
~ PNRI $ ....,._
•
•
- 15-
P. "Kaja-kaja gadjege ditjantjang ana ing boentoetdara."• D.•"Ia bener; jen darane ora maboer sawangane maoe1110eni apa ora?"
P. "Ora moeni."D. "La bisane moeni jen darane pinoedjoe apa?"P. "Angger darane moeloek oetawa miber gadjege
mesti bandjoer moeni."D. "Ora, gadjege, pantjen jen darane noedjoe moeloek
oetawa miber, sawangane maoe moeni temenan, amargakesentor ing angin, dadi prasasat kaja dene sempritankaseboel, moelane bandjoer moeni; mengkono oega growonganing kajoe ikoe, ora beda karo sawanganing daramaoe, dadi moenine moeng jen pinoedjoe katempoeh(kasilir) ing angin bae."
P. ,,0, ia, bener kowe, kang."Ora antara soewe bandjoer ana angin sc"milir saka
kidoel anempoeh growongan kajoe maoe, moela bandjoeranganakake soeara goemrenggeng kaja pangirane Poendjoel kang dadi berdondi. Botjah teteloe maoe barengangroengoe soeara goemrenggeng (ia ikoe soearaning growongan katempoeh ing angin maoe) bandjoer pa<;la amarani njegak anjatakake.
D. "Ta, sa-iki keprije pengrasamoe, terang apa doeroeng?"
P. "la, kang, sa-iki akoe wis ngandel temenan, jensenjatane gendroewo ikoe ora ana; amarga saka ikoe,sa-.iki wis manoet apa kang dadi karepm e, akoe orapisan-pisan anjoelajani pane moe."
D. "la, akoe ia boengah banget, dene kowe wis doeweati roedjoek Ian akoe mengkono."
Poendjoel bandjoer anje<;laki ing growonganing kajoemaoe, soemedya anjetitekake djeroning growongan, tangane karogohake mendjero.
Djegoel weroeh jen si Poendjoel anje<;laki growongananjatakake djerone nganti tangane kalebokake, bandjoerenggal-enggal amarani andingkik saka boeri, si Poendjoeldigetak sarta ameden-medeni, temboenge:
~ PNRI $ ..... ,_..
- 16-
"AQi, aQi, ati-ati digonQol gendroewo temenan kowemengko !"
Si Poendjoel kaget andjenggirat bandjoer loemajo.e asi~
pat koeping kambi angoewoeh-oewoeh, temboenge:"To~loeng! toeloeng! ana gendroewo ! ana gendroewo!"Si DjeQoel soemoeroep tingkahing aQine mengkono
maoe oekak atine sarta tjela!oe:D. "Djoel! Djoel! Djoel! mandega ora ana barang
barang."Poendjoel angroengoe pangoewoehing kakangane meng
kono maoe bandjoer anoleh sarta mandeg. DjeQoeltjelatoe maneh:
"Djarene wis ngandel temenan, digiri-giri mengkonobac djeb el loemajoe asipat koeping, kaja diboeroe matjan; keprije kanQamoe maoe, kok djeboel njlalemong."
P. "Ah la, wong kowe bisa gawe-gawe bae."D. "All," ora, sabab saka ikoe, jen pantjim kowe wis
ngandel temenan mangsa wedia jen moeng diwedenimengkono bae."
P. "0, ia, kang, arehning akoe iki lagi anjar-anjaranpanganagepkoe marang kawroehmoe, dadi isih rada ganggam pikirkoe, doeroeng ngandel babar-pisan."
D. "Adja mengkono, koedoe kosampoernakake babar-pisan, adja tanggoeng (mog I) kene ora meloe kana oramel e (kaja dedongenganing gagak kang keloe marangm rak), moen<;tak ora ingakoe rana-rene."
K. "La, sa-iki akoe bakal nagih pradjangdjian marangPoendjoel, keprije karepmoe?"
P. "Mangsa bOQoa kowe, akoe rnoeng manoet bae, marga wi. roemangsa kalah pradjangdji."
K. "La, sa-iki akoe kelakon anggrajang en<;tasmoe."P. "la, enja, anggere kakang DjeQoel amoepakati, akoe
ora bakal serik, djaragan wis daksedjakake."D. "Mengko, ta, Prei, akoe arep toetoer marang kowe."K. "Toetoer apa, enggal dakroengokne."D. "la, ananging wekaskoe sadoeroenge akoe aweh
pratikel, kowe gelema mitoeroet marang pratikelkoe kangbakal dakkan<;lakake marang kowe."
~ PNRI 6p ....._
- 17-
K. "Ah, kowe ki kok an~h, anggalap menangmoe e;tewebae, ia j~n pitoetoer betjik, jen moeng djalompronganbae, keprije?": D. '"Ah, ora, anane akoe kane;ta menjang kowe mengkono maoe, amesti prajoga jen kotoeroeta, sa-oep rna oraprajoga mangsa dakkane;takna marang kowe." .
K. "Mengko betjike gek moeng toemrap marang awakmoee;tewe, ora toemrap marang akoe Ian sakabeh-kabehe?"
D. "Ora, ia toemrap marang kowe, ia toemrap marangsakabehe; mengko jen panimbangmoe ora prajoga ingatase sekabehe, kowe ia adja gelem amitoehoe."
K. "Ia, jen mengkono, mara tjoba kane;takna, dakroengokne."
D. "Mengkene: Oedjarmoe kang akeh-akeh marang siPoendjoel ikoe, ora ana goenane toemrape marang awakmoee;tewe Ian marang si PoeRdjoel, amarga sa-oepam<l si Poendjoel ikoe menanga ora entoek koekoeban apl-apa kangamigoenani toemrap awake, mengkono oega kowe Jen menang oega ora ana pakolehe apa-apa, malah-malah andadekake etjrahing enggonmoe sedoeloeran, kang temahane pae;taandadekake ing kapitoenanmoe sakeloron, angelinganaoedjaring bebasan, jen roekoen ikoe agawe santosa, kajadene dongenging wong kang angakon anoegel sada marang anak-anake, amarga anak-anake maoe ing rina Ian wengi amoeng tansah atjongkrah bae. Sekawit anak-anake maoe pae;ta dikon anoegel sada nidji, sawise pae;ta toegel bandjoer dikon anoegel sada bengketan agenti-genti, nangingora kelakon toegel (tetoeladan jen roekoen ikoe agawesantosa) ananging jen tansah tjongkrah (ora roekoen) tansahpisah ing sedoeloere, ora woeroeng andadekake sangsara(jaikoe kaja dongeng sapi kang kamangsa ing matjan,amarga pisah lawan kantjane). Terange mengkene: Ana sapilora banget ing soepekete, menjanga ngendi bae amoengtansah roentoeng-roentoeng; sapi maoe doewe satroe jaikoesingabarong kang doemoenoeng ing alas satjee;take pangonaning sapi maoe, ananging sarehning singabarong maoeroemangsa ora koeagang ananggoelangi koerdaning sapiloro, dadi ora wani an~ganggoe gawe ;soewening soewe sapi
2
- 18-
lora maoe bandjoer etjrah sabab padoe, dadi wis orakoempoel, apa maneh jen golek pangan ora tabe roentoengroentoeng kaja sabene; singabarong weroeh tindake sapikang kaja mengkono maoe banget andadekake boengahing.atine, !lmarga roemangsa bakal katoetoegan karepe; sapimaoe tjekake kelakon kena kamangsa ing singabarong.
Amarga saka tetoeladan ikoe moelane saka ing panemoekoe kaloepoetane si Poendjoel marang kowe betjik apoeranenbae, oepaja anambahana sentosaning awakmoe sakeloron."
K. ,,0, ia bener oedjarmoe ikoe, akoe tjongong banget,la kowe maoene teka nganggo giri-giri arep naboki, marangPoendjoel, dadi akoe ia manoet bae, amarga akoe roemang a edoeloerkoe toea moeng kowe."
D. ,,0, oedjarkoe kang kaja mengkono maoe, saloegoenemoeng ana lambe bae, ora pisan-pisan daklebokake ingatikoe, dene anane akoe doewe ·oedjar kang kaja mengkono, 1110 -ih i Poendjoel kekarepane bisaha djoemboehkaro kekarepamoe Ian kekarepakoe."
K. "la, ia, bener kowe."Kampret bandjoer andjaloek pangapoera akeh-akeh kambi
anga ih-a ih marang i Poendjoel, temboenge:K. ,pi adja andadekake atimoe ja, oedjarkoe kang wis
kaweto akeh-akeh marang kowe maoe adja pisan-pisankora akake. marga ing wektoe maoe akoe lagi kalimpoet,ora dakpikir ala Ian betjike sarta bakal toemibane ing boeri(jaikoe amarga saka b090koe), moela kang gege ingpe ngapoeramoe."
P. "Ora kang. mengkono oega akoe ia ngapoeranen sakehing kaloepoetakoe, moeng pamoedjikoe maring Allah,moega-moega Iinestarekna enggonkoe sedoeloeran karo •kowe ing salawas-Iawase."
D. "Ajo wis pa\ia moelih, iki wis wengi, sesoek moen9akkawanan. "
K. + P. "Ajo."Botjah teteloene bandjoer pa\ia moelih aroentoeng-roen
toeng kambi bebanjolan ing sedalan-dalan; satekane ingomah botjah maoe bandjoer pa9a toeroe ing Iintjak pen9apa nganti toemeka ing wajah esoek; botjah teteloe
PNRJ __
- 19-
maoe saka kesele enggone toeroe nganti sawengi oraanglisik; satangine botjah teteloe maoe (jaikoe ing wajah
oek .oemoen-oemoen) bandjoer pa<;la menjang pakebonanangloempoekake larahan perloe di-obong kanggo an~ropok
pohoeng enggone ambe<;lol ing pategalan kono oega; sadoeroenge pohoenge mateng botjah teloe maoe pa<;la api-apiarerasan sinambi gegoejon (angenteni matenging pohoeng),ora wetara soewe Dje<;loel andoeweni panemoe, temboenge:
D. "Dakpikir-pikir oewong koewi gege-tjilik, soegihmlarat kirakoe rekasaning pikire pa<;la bae."
K. "Pa<;la bae keprije ta Doel, teka doeroeng pat! ngertiakoe." .
D. "Enggonkoe angarani pa<;la bae koewi mengkene:manoengsa ikoe ge<;lea, tjilika, soegiha, melarata mestiandoeweni kasenengan ingatase awake gewe-c;lewe, kang tetimbangane paga karo ka:'anane, tegese senenge atine oraana bedane, kaja ta: akoe Ian kowe (oewong ilik sartawong mlarat) angropok pohoeng mengkene iki, senengingati kirakoe ora beda jen katan9inga karo priaji wedanaoetawa wong soegih kang lagi ngoen djoek wedang karoc;lahar roti Ian mertega. Wong mlarat doewe 90ewit/2,50ikoe senenge atine mesti wis amac;lani priaji oetawa wongsoegih kang anggembol Qoewit / 25. Akoe Ian kowebisa toekoe djarik rega / 1 ikoe senenge atine mesti wisama<;lani jen dara wedana moen90et njamping regaf 10 kae; kaja mengkono ing sabandjoere."
Si Kampret bareng kroengoe oedjare Djec;loel kaja• mengkono maoe bandjoer amikir-mikir, woesana bandjoer
atjelatoe, temboenge:• "K. la, pamikirkoe, bener banget panemoemoe ikoe
Doel. Dadi jen mengkono mirid pane moe ikoe, oewongkang pametoene f 25 sesasi kehing wetoening 90ewit koedoe moeng saparoning wong kang pametocne./50 sesasi,Ian sapretelone wong kang pametoene ./ 75 sesasi,mengkono sebandjoere, kaja ta oepama wong kang pametoene f 75 maoe enteking belandjane ing sedina f 1,50wong kang pametoene / 50, koedoe f 1, sedinane, mengkono maneh wong kang pametoene /25 koedoelO,50-.
* PNRI $ ....,.......
-20-
Oepama wong kang pametoene / 75 oedoete ing sadinadinane rokok kang rega /O,SO ing satoese, wong kang pametoene / 50, koedoe oedoet rokok kang satoese rega /O,~dene •wong kang pametoene / 25 oedoete koedoe rokokkang atoese rega / 0,15 (soekoer bage bisa angoerangisaka rcregan ikoe). Jen wong kang pametoene / 75sesa i nganggo djarik kang rega / 3, wong kang pametoene / 50, sesasi djarike koedoe rega / 2, wong kanfl;pametoene / 25 sesasi koedoe djarik rega J 1. Denewong kang pametoene ing sesasi koerang saka/25 koedoeandoeweni tetimbangan Qewe, amarga jen ora mengkonome ti bakal reka a oeripe (semono maoe kedjabapen angg jen anoedjoe pa amoean). Apa ora bener?"
D. ,,0, ia Qasar mengkono jen amboeroe oetamane, ananaing akoc goemoen banget dene tindak kang mengkonomaoe ora loemrah dilakoni ingakeh, mangka wis tetelaing vetarflane; ora koerang-koerang wong kang pametoenekoerang / 25 esasi panganggo-sapanganggone, patrap-apatrape an<Yoengkoel-oengkoeli wong kang pametoene
/ 50.- e asi, kaja ta: oepama wong kang pametoenee ai/ 50.- maoe oedoet siaaret, jen nganggo djarik
rega / 2.-, jen tajoeban tomboke moeng f 0,50, wongkana pametoene f 25.- maoe oedoete sroetoe rega/O,05sidji, djarike rega f 6.- jen tajoeban tomboke f 1,50 iaikoe moeng anoeroeti ardaning ati (oegoengan) soepriheingalema ingakeh; ia bener kang mengkono maoe anda-
----aekaRe enenglllg atTi1e ran garange~nanging apa oraandadekake kasangsaraning oeripe djalaran kekoerang~n?
aloegoe njata amarga ra koerang-koerang wong kang doe- •we patrap kaja mengkono maoe bandjoer andadekake ingka ang arane oeripe, temahan soewe-soewe bandjoer oraloemrah ingakeh amarga saka mlarate, malah ana oegakangbandjoer anindakake patrap angkara (semono maoe kangpametoene mligi blandjane ora doewe simpenan Qoewitliane) ananging senadjan simpenane wis akeha apa oraprajoga jen simpenane maoe dl-oewet-oeweta; apa taalane 'Wong anggemeni barang darbeke? Kaja-kaja orabakalana wong kang kelakon njaroe; aloewoeng jen andoeweni
~ PNRI ~"','_
- 21 -.
patrap kang angewak-ewakake kaja kaseboet Qoewoer maoetartamtoe ora koerang tangga teparone kang ngewani, ia• ner'iog nalika isih ketjoekoepan akeh wong kang paQaandoeweni melik, (angelingana oedjaring bebaS1S: anagoela ana semoet) ananging apa panrimane wong-wong kangwis kedanan maoe bakal selawas-Iawase? Kaja-kaja ora.
Ora moeng lora oetawa sidji bae kang ing nalika soegihe rinaketan ing sanak-sanak Ian tangga teparone, nangingbareng wis mlarat paribasane ana: ora ana kang soedingamboes, (jaikoe amarga wis ora ana pakolehc)."
Toemeka semono panemoene DjeQoel si Poendjoelbandjoer anjamboengi, temboenge:
P. "la, dakpikir-pikir oewong koewi enggone amoerihbetjiking awake nganti ora ctoeng barang-baranlr, ngdntidirewangi enlek banQane, cwa semono senadjan wis tetelanjatane, ananging sckabehing wong mes!i ora elem jendi-aranana amrada awake Qcwe."
DjeQoel amangsoeli, temboenge:D. "La sa-iki kowe wis soemoeroep jen sekabehing wong
ikoe mes!i ambetjikake awake Qewe, moelane kowe menawa anampani wadoele apa bac. senadjan bodjomoeQewe pisan, kang angala-ala marang wong liane, adjaenggal-enggal kogoegoe jen kowe doeroeng anjoemoeroepiQewe, amarga jaikoe maoe, sekabehing wong senadjanwis soemoeroep ing loepoete, kang akeh-akeh mes!i ambenerake Ian ambetjikake awake Qcwe; sewoe sidji oewongkang bandjoer roemangsa ing loepoetc Qewe ikoe? Ananging apa wong kang moengkir ingloepoete maoe beller?
• Ora, amarga oewong kang moengkir ing loepoete ikoemesti bandjoer ora ana oewong lia kang ambenerakeIan aweh sesoeroepan kang terang, dadi malah kapitoenan, awit pantjene soemoeroep ing benere bandjoer orabisa soemoeroep. Apa sababe oewong paQa moengkiring loepoete ikoe? Ora lia arnoeng sabab saka isinmenawa tjinela ing akeh. Pantjene oewong loepoet ikoeora perloe isill, amarga ora amoeng oewong sidji loraIan oewong kang koerang sesoeroepane bac kang doeweToepoet, sakabehing wong mes!i doewe loepoet; apa
PNRI $ ..,...._..
..... 22-
mar!eh oewong kang doeroeng akeh sesoeroepane oradoewea loepoet, senadjan para sardjana Ian para loe oerpisan i ih doewe loepoet. Sakeh-kehing oewong ake~
kang ora eneng atine menawa kaloepoetane maoe ginelar ing lian, malah ora koerang-koerang oewong padoenganti andadekake etjrah amarga saka ditoedoehake ingloepoete kaseboet ~oewoer. Kang mengkono maoe sakapanem ekoe loepoet banget, malah pantjene oewong kangdo we loepoet ikoe, jen ana kang anoedoehake loepoet\ adjib amoen~i-mo n<;li Ian aweh panarima marang ingwong kang anoedoehake ing loepoete maoe."
Lagi toemeka semono enggone pa<;la reremboegano!ehe ngropok pohoeng kaselak mateng; botjah teteloenebandjo r pa9a reboet ~isik adia-dinia sinambi gegoejon;sawi e mangan bandjoer lelinggihan menjang peri<;lapa,sawoe e aso ing sawetara, i Poendjoel pitakon marang
~
Dje~o I temboenO'e:P. "Kan, kang, akoe arep takon maneh ambaleni pa
n engaalane kang wis daktakokake ingarep."D. , Apa kan arep kotakokake maneh, apa bab memedi?"P. "Ora, kan~ane wong toea-toea ing Ke<;loeng Djambal
(ing bengawall Sala) ikoe jell moeni kemrasak ing wajahbengi, amratan~ani F~n ing sawah-sawah sakiwa tengenekon bakal kekoeranaan banjoe; apa kang mengkonoma e bener, kang?"
D. "La kowe keprije panemoemoe, apa bener apa loepoet oedjar kang kaja mengkono ikoe; ara pikiren."
Pocndjo I bandjoer meneng ing sawetara kambi amikirmikir, ananging ora bi a nemoe, woesanane bandjoer •tjelatoe, temboenge:
P. "Ora bisa nemoe kang akoe, mara age ta terangna,keprije sababe dene terka<;lang moeni terka<;lang ora."
Dje~oel anerangakc temboenge:D. "Roengokna, kang di-arani Ke<;loeng Djambal ikoe
sawidjining ke<;loeng kang akeh karange, ia apa ora?"P. "la, njata temenan kang pantjen mengkono."D. "La, sa-iki mengkene, moelane ing kono maoe terka-
<;lang anjoeara terka<;lang ora, ketrangCHle mengkene: .
~ 6pPNRI~ ..-
- 23-
Ke90eng Djambal maoe enggone moeni kemrasak wisda iteni marambah-rambah mesti ing mangsa ketiga, dadi. is ttteia jen moenine kemrasak maoe amarga saka kekoerangan banjoe, awit loemrahe ing wajah ketiga ikoe kali-kalipa«:ta asat, dadi jen mengkono ia bener kang angarani jenKe«:toeng Djambal maoe moeni, sawah-sawah ing sakiwatengene kono bakal kekoerangan banjoe kaja kan~amoe,
marga moenine mesti ing wajah terang (ketiga), malahora moeng sakiwa tengene kono bae kang kekoeranganbanjoe, senadjan ing lia-liane panggonan ia mengkonooega."
P. "Kekoerangan banjoe keprije ta kang teka dadianganakake swara?"
D. "Ah, kowe koewi kok bo~o temen, kaja mengkonobae ora bisa andoega-doega (amikir); karange ing KeQoeng Djambal maoe mestine ora werata. ang akehnganggo menQak-men~oekoel toer ami rang-miring."
P. "Ia."D. "Jen mangsa ketiga banjoene maoe arak mes!i tjilik ta."P. "la, bener kang, sawise mengkono keprije?"D. "La, ia, moelane bandjoer anganakake soeara ke
mrasak, marga banjoene moeng se!itik, ka!ik nganggo miliana ing karang kang miring toer pating barendjoel, dadiHining barfjoe goemrodjog tansah amolak-malik, nerakwatoe oetawa karang, temahan anganakake soeara kajakang kotakokake maoe."
P:- ,,~ jei1waJah awan senadjan kehgaha plsat1lekaora ana soearane, kroengoene jen. moeng ing wajah bengi
• bae, ikoe apa sababe, apa ora memper jen ikoe panggawene lelemboet?"
D. ,,0, koewi mengkene sababe: moelane jen awansoearane maoe ora keroengoe, amarga ketawoer deningsoeara roepa-roepa, kaja ta: soearaning oewong-oewongoenining gamelan, terbang, lakoening kareta, grobag,pembengingehing djaran, pembengahing kebo, sapi, oenining manoek-manoek Ian soearaning kewan lia-Iiane.
Anane jen ing wajah bengi soeara maoe tje!a awelawela djalaran ing wajah bengi ikoe ora pati akeh soeara
24 -
kaja jen ing wajah awan, awit oewong Ian kewan sartalia-liane kaja kaseboet ing ~oewoer wis pa~a toeroe kabeh."
P. "la, wis, ngandel akoe; sa-iki akoe arep takon manelr.apa sa~abe dene jen ing wajah ren~eng teka ora anjoeara."
D. "E, e, botjah iki, wong wis dikanQani kaja mengkono kok meksa doeroeng tampa, pantjene Iiane kowejen wis diterang-terangake kaja mengkono maoe arakbandjoer bisa amikir ing bab lia-liane; kebanF;eten temenenagonmoe tinitah oerip ikoe, teka tanpa mosik babarpisan alimoe anggagas kaja mengkono baa ora bisanjan<;iak."
P. "Ora ta kang, adja akeh-akeh kang ko-oetjapake,enggal terangna soepaja dang lega atikoe."
D. "Wero ha moelane jen ing wajah ren<;ieng ikoe oraana oearane kemrasak, amarga banjoene kali ge<;ie (kebak isi b~njoe) dadi iline ngleneng bae, ora moentjratIlloentjrat kaja jen ing wajah ketiga (ne<;ieng-ne<;ienge esatina banjoe) iline nen<;iangi waloe Ian pa<;ias."
P. "la kang ikoe wis anoljogi panemoemoe ikoe."D. "Ora poel akoe arep takon marang kowe, apa sababe
dene maoene kowe doewe ati kang djirihan, wedi marangoetjaping lian kang doeroeng karoean temene?"
P. ,,0, kang Illoelane akoe andoeweni pikiran kang kaja 'mengkono ikoe, amarga ing salawas-Iawaskoe, akoedoeroeng kroengoe oedjar kang kaja kan<;iamoe maoe, sabensaben wong toea aparing pitoedoeh (tjerita) ora lia-Iiakedjaba moeng jen: ing soemoer ikoe ana kang toenggoe,ing kajoe growong ikoe ana gendroewone, ing kali kanakae ana selane, mengkono ing sapenoenggalane; ing sarehning ora moeng para sepoeh sidji loro bae kang paringpitoedoeh, ananging meh kabeh bae, dadi akoe kepeksangandel bandjoer maras atikoe, amarga wis akeh seksine,jaikoe para sepoeh maoe."
D. "La wong ora kopikir kang, dawa <;iisik, apa kowewis weroeh <;iewe ta marang memedi kan<.ianing parasepoeh kang kotjaritakake maoe?"
P. "la, doeroeng."D. "Kena apa teka kowe goegoe, sebarang ikoe arak
~ PNRI $ ............
- 25- ,koedoe nganggo ditaliti kang sal ih ~isik, adja enggalenggal anggoegoe menawa kowe doeroeng anjoemoeroepi
• ~ew~ oetawa seksi kang tetela benere.P. "la, kang bener kowe ; jen mengkonQ saka p nemoe
koe botjah tjilik ikoe ora prajoga banget jen ta kagirigiria marang memedi, kaja ta: ana gendroewo, anatetekan, ian sapanoenggalane, mengkono oega ia koerangprajoga F~n ta diweden-wedenana, jen di-epek Welanda,Tjina Ian Iia-Iiane maneh, amarga kang -kaja mengkonomaoe bisa oega bandjoer andadekake djirihing botjah maoe,sarta andadekake tjlingoese, awit saka wedi ing Welanda,Tjina Ian sapanoenggalane kaseboet ~oewoer."
D. "Dasar ia njata kan~amoe ikoe, moelane kowe besoek meoawa doewe anak, adja aweh digiri-giri marangmemedi kaja kang kotjaritakake maoe, soepaja ing boerine menawa wis. ge~e andoeweni ati tatag I n kendelan;apa maneh oewong doewe anak ikoe perloe banget disekolahake menjang ing pamoelangan kagoengane kangdjeng Goepermen kang wis dise~iakake ing koeta-koeta Ianpanggonan Iia-liane kang perloe, oekoer bage bisa anjekolahake Welanda, ora-orane anggcre wis bi a tamat ingpamoelangan angka I oetawa \I bae ingatase wong tani oegawis loemajan kanggo sangoening oeripe, tegese matia-matjalajang kang perloe disoemoeroepi, Ian noelis-noelis ora bakalbatal (ambalekake). tambah-tambah wong kang wis tamating pasinaoene maoe senadjan moeng tamat ina pamoelangan asor pisan, barang darbeke ora bakal gampangdi-apoesi ing lian awit wong kang arep ngapoe i mesti
• mamang pikire, apa maneh kang sawi ing tamat pasinaoene maoe bandjoer saregep matja lajang kawroeh liaIiane (kang ora angel pangoepajane, dene ingendi-endi panggonan wis dise~iani boekoe-bo koe watjan dening kangdjeng Goepermen kanggo ing wong boemi Ian maneh ingtoko ia ora koerang) mesti bakal moen~ak-moen~ak ingkapinterane. Botjah disekolahake ikoe wis tjeta wela-welajen ing tembe boeril1e bakal akeh banget pikolehe toemrapmarang si botjah kang disekolahake maoe, jaikoe orabakal kangelan enggone golek pangoepa-djiwa toemrap
~ PNRI $ ......_
- 26-
oeripe, sarta ora gampang tjinintoeng ing lian; anangingapa sababe dene akeh oewong kang pa~a eman anjekolahake anake, toer ora sepiraha pembajare? Apa t>a~a-,
<,lemen menawa anake bo~o ora weroeh ing bongkotpoetjoeking aksara Ian kerep ingapoesan ing oewong lian ?Apa enggone abot anjekolahake maoe amarga ora koeatpambajare ? Kaja-kaja ora, amarga anganakake ~oewitfO.10se a i bae wis bi a anjekolahake anake ing pamoelangan<,line, kang akabehe 'praboting pasinaoene wis ora perloeanganakake <,lewe, dene wis di e<,liani dening kangdjengGoepermen; apa kang mengkono maoe ora majar?
Sakeh-kehing oewong ora koerang-koerang kang doewepamikir kleroe, jaikoe eman marang anake kang disekolahake, amarga sedina-dina tansah kepanasen ana ing dalanIan sok digitiki ing goeroene, apa maneh jen ing panggonanpadoeno ng(lll(~ kono ora ana pamoelangan, koedoe kapek a pi ah Ian <;1eweke (kang doewe' anak) wekasanandadekake e ah ing atine amarga angangen-angenanake. Amarga toewoeh pikire kang kaja mengkono maoe,anake bandjoer diwetokake saka pamoelangan, moengdikon dolan ana ing omah bae; me ti bae kang mengkonoikoe andadekake seneng Ian boengahing anake, ananginggek keprije apa botjah maoe ing tembe boerine bakalbisa eneng? Kirako mes!i ora, awit djamane sa-ikibarang-baran panggawe koedoe dikan!eni pinter sastra,jen ora mengkono mes!i bakal kesoerana-soerang oeripe."
P. "Ia kang, prajoga banget panemoemoe ikoe, moelaia bakal dake tokake. Ora kang akoe arep takon manehmarang kowe, toer akeh kang bakal daktakokake." ,
D. "APd kang' arep ko takokake maneh?"P. "Ia isih bab panoenggalane memedi."D. "Ah kok bab mengkono bae ko-oeleg-oeleg, apa ora
ana liane maneh kang kotakokake?P. "Ia ben ta, karebene pa~ang babar pisan atikoe."D. "Tjoba kangakna, sabisa-bisakoe dakdjawabe."P. "Akoe wis marambah-rambah kroengoe oedjaring
wong, jen akabehing wong kang andoeweni ati panasten,drengki, djoelig Ian lia-Iiane, ikoe jen wis toemekaning
~ PNRI $ ..101'_..
- 27-
pati pen~emaning djisime mesti bandjoer growong, awitdjart~ne bandjoer malih dadi memedi, kaja ta: wergon,bioeng toeloeng, tetekan Ian sapanoenggalane, dadi sakehing koeboer kang growong ikoe mesti pengemaningwong kang atine Ian tandoeke ala (panasten, drengken Iandjoelig maoe) ora-orane ia penc;lemane wong kangandoeweni lakoe ala kaja ta: maling, njoendel Ian IiaHane; ikoe apa ia c;lasar njata?"
D. ,,0, wroehanamoe, ikoe saka panemoekoe oega moengoedjar djalomprongan bae, kaja kang wis dakkanc;lakakekaseboet ingarep maoe; ikoe sanjatane moeng wewalermoerih para oewong-oewong kabeh adja ana kangwani-wani anglakoni panggawe ala, dadi ia prajoga jentinoeroeta, amarga plajoene ora Iia amoeng menjangpanggawe betjik, moenggoeh ketrangane panemoekoemengkene:
Moelane koebuer (penc;leman) ikoe ana kang growongoetawa ora, amarga pangoeroege djisim maoe ora pac;labae, terkagang mac;let pangoeroege terka<;lang ora, kangmac;let pangoeroege maoe mestine ora bisa growong, dadisenadjan pen<;lemane wong kang ing nalika oeripe doewe ati drengken, panasten, menawa maget pangoeroegekirakoe ia 0ta bisa growong; mengkono oega ko ok-baline wong kang nalika oeripe atine betjik, menawa ora mac;letpangoeroege ia bandjoer growong, amarga kang kaja
___men~kono_ikoLje.n lretiban oedan---l.an-kepida~pidak- ing- - wong Ian kewan gampang longsore."
. "Ia kok ana empere kang kanc;lamoe ikoe.• Kaping pinc;lone nalika ana plahara (angin gec;le) akoe
kroengoe kanc;laning oewong mengkene. Moela:le ana plahara maoe amarga njai Rara kidoel (ratoening c;lec;lemit)karsa tindak ameng-ameng. dadi angin maoe minangkapakoermatane, moelane oewong-oewong pac;la bandjoerangoermati ngobong menjan, ngobong oejah, njebar oejahing pajon, sapepac;lane, awit angoermati njai Rara kidoelmaoe, nanging doedoe angine. Ikoe keprije, apa patrapkang kaja mengkono maoe ia bener?"
D. "Ah, ikoe saka panemoekoe kaja-kaja kok ia ora,
PNRI p--
- 28
tanc;lane ora ana kanjatahane apa-apa, dene angin wislocmrahe terka<;lang gec;le terkac;lang tjilik."
P. "Oedjaring akeh djarE~ne kang moeni goemroeboeg •ikoe waraning para wadya-bala lelemboet kang pa<;laanc;lerekake tindake njai Rara kidoel maoe."
D. "Ah, g roh, I emrah bae anjoeara goemroeboeg,lawona aka ge<;lening angin, lagi angin tjilik baeoearaning menjan a koeping wi weng-wengan, apa maneh
an ine ge<;le toer anradjang gegoc;longaning kekajon,me ti bae bandjoer anganakake soeara goemrenggeng(goemroeboeg). "
P. "La, katik ngangcro dikoetoegi barang."D. ,,0, koewi arak sing gelem, kang ora gelem ia ora
apa-apa."P. "la, oewis sa-iki akoe takon maneh; pak ge<;le wis
kan~la menjeng akoe jen ing papringan satjec;laking kramatan lor kene iki ana memedine tetekan, kowe apa iangandel kang menakono ikoe?"
D. ,Ora naandel akoe, apa kowe wis weroeh c;lewe ta?"P. "Akoe ia doeroeng taoe weroeh woedjoede, nanging
oearane akoe wis kerep kroengoe c;lewe toer terang.Keprije panemoem e, rehnin cr ikoe wis ana seksine."
D. "Kirakoe kang moeni maoe doedoe oearaning memedi,anan~ring earan in0' epri ncr kang pac;la <;Iempet ing <;Iapoeran."
P. ,Prin Qempet keprije ta kan<;lamoe ikoe, akoe kokdoeroeng terang babar pi. an . "
D. ,,1engkene takkan<;lani: "Epring ikoe jen isih anac;lapoeran arak <;Iempet ta Ian kantja-kantjane."
P. "Ia bener."D. "Amarga aka koempoeling pring akeh, dadi goc;longe
ia akeh (angremboejoeng), amangsane katempoeh inganain, epring maoe bandjoer ojag, temahan epringe bandjoerke oet-kinesoet, wocsana anganakake soeara kang ko-aranitetekan maoe."
P. "Apa temenan ta kang, ara tjoba ajo pac;la dinjatakake moerih terange babar pisan, adja aminc;lo gaweni."
D. "Ajo, Kampret di-adjak ja?"P. "Ia; ajo Pret meloea."
~ 6PNRI •__
•
•
-29-
K. "Ajo, anggere kowe adja anggon(,ieli akoe."Botjah teteloe bandjoer pa(,ia loemakoe agegantjangan
anjiltakake ingisor papringan, satekane ing kono padaangroengokake menawa ana soeara keroengoe. Ora antara soewe ana angin soemribit anempoeh ing l;lapoeraning epring kang tinoenggoe maoe, temahan amarga sakagosok-ginosoking pring Ian kantja-kantjane bandjoeranganakake soeara pating kreket. Dje(,ioel bandjoer tjelatoe:
D. "Ara roengokna Djoel, arak temenan ta pambatang-koe."
P. ,,0, ia bener kowe kang; wis ta ajo pa(,ia moelih."D "Ajo. "Botjah teteloe bandjoer pa(,ia moelih, satekane ing omah
si Poendjoel takon maneh temboenge:P. "La, kaping pate, sa-iki akoe arep takon bab impen,
akoe wis kerep weroeh wong angan(,iakak(impene, kaja tadiboeroe matjan, ngoen<;loeh ge<;lang, ngoen al remboelanIan sapepa<;lane, ikoe djan~ne anan(,iakake jen kang ngimpimaoe bakal nemoe kanoegrahan. Ana oega kang angan(,iakake impene: jen tjoplok oentoene, adoe krama, diroeboeng siwoer Ian sapepa(,iane, ikoe djare ilapat jenbakal kasripahan, sarta awake <;h~we kana arep mati.Ikoe apa bener?"
D. "Ah, jen saka panemoekoe moenggoeh bab impenikoe ora kena digoegoe."
P. "La, katik ana kang nganggo disarati ngetok poetjoeking ramboet barangkaeapaperloene ?" - - -
D. ,,0, ikoe arak kang ora mengerti (isih ngenggonigoegon-toehon), jen moenggoeh ingakoe kang mengkonomaoe ora perloe, awit saloegoene impen ikoe ketranganemengkene (nanging moeng kira-kira bae):
Impen ikoe moeng kembanging toeroe bae, saben toeroene kakehan amasti bandjoer akeh impene, mengkonooega jen enggone toeroe maoe ketin9ihan (ketoempanganbarang-barang), kaja ta: kenn9ihan goeling, ketin9ihanbantal, sikile kagoebed ing kemoel, tangane ketin(,iihaning awake <;Iewe, ikoe sok bandjoer anganakake impenala, kaja ta ngimpi kebroekan kajoe, ngimpi sinrimpoeng
~ PNRI 6p ........_
- 30-
ing oewong, rnengkono sapepa<;lane, jaikoe kang di-aranitin<;lihen. Jen kowe ora ngandel rnenawa kowe pinoedjoetin<;lihen, sa-oewise kowe eling bandjoer talitinen, .ing ~
panggonan kono golekana sababe. Kaping pin<;lone ananeakoe bisa ngarani jen irnpen ikoe rnoeng saka kern bangingtoeroe, tan<;lane oewong kang doeroeng taoe noenggangoetawa wer eh praoe kapal, rnesti ora bisa nCTimpi noenggang praoe kapal; kang bisa ngimpi noenggang praoekapal maoe kang mesti rnoeog wong kang ahli noenggangpraoe kapal bae; mengkono maneh wong kang doeroengtaoe weroeh ing negara Welanda, ia ora bisa (taoe) ngimpido moenoeng ing negara Welanda, ia apa ora?"
P. "La akoe wong doeroeng taoe weroeh segara tekangimpi wer eh egara!"
D. ,,0, koewi lllengkene, anane kowe doeroeng taoeweroeh lllangka bandjoer ngilllpi, ikoe pambatangkoe kowe
ra lia am -ti andoeweni kepenCTin arep weroeh segarakanCT ko-impekake maoe, toer atimoe notol (madjoe)ban get, jen ora abab saka lllen CT kono maoe-maoene koweme ti mentas ana wong lian kang anjaritakake bab segaramaran kowe; ia apa ora?"
P. "Ia c)ik, <;lek anoe kae akoe ditjaritani bab anane segara kidoel deninCT kantjakoe; saka pintere enggone angan<;lakake nganti andadekake kepengining atikoe, temahan bandjoer ngimpi kaja kang wi dakkan<;lakake ing kowe maoe."
D. "La, ia moelane wekaskoe"'----Rollla-Q9fILa ko~e Mija _ - - ngandeI marang impenmoe.'-;- -
P. "La kae terka<;lang kok ana impen kang andaradarsih(notjogi)."
D. "Ah koewi arak rnoeng terka<;lang bae, dadi moengkapinoedjon."
P. "Apa temenan ta kan<;lamoe ikoe?"D. "Jen ora temenan apa perloe dakkan<;lakake ing kowe,
ora ta jen kowe ora ngandel tjoba njatakna, bab kan<;lakoe sababing wong ngimpi maoe."
P. "Ia tjoba jen akoe sesoek ngimpi daknjatakne kangsetiti apa njata kaja kan<;lamoe maoe kang dadi sababe."
Si Poendjoel bandjoer rnoelih ; bareng bengine Poendjoel
• PNRI $ .......-..
•
- 31 -
mapan toeroe, ora soewe saking kepatine enggone toeroebandjoer ngimpi dibanda ing potitie, weka3an Poendjoelgero:-gerb angaroehara; ing wektoe ikoe sedoeloere wadonaran si Sa<,ioeg lagi kabeneran angtilir, kroengoe jen si Poendjoel tin<,iihen bandjoer enggal-enggal digoegah, areng siPoendjoel wis tangi si Sa<,ioeg bandjoer pitakon, temboenge:
S. "Kowe maoe ngimpi apa Djoel?"P. "Ngimpi dibanda ing politie. Ketrangane bener
kan<,iane kang Dje<,ioel, jen tinQihen ikoe mesti ana sababekang ngewoeh-ewoehi ing toeroene."
S. "Keprij~ ta kan<,iamoe ikoe kok ora ngerti akoe."P. "Kang Dje<,ioel c;lE~k maoe awan mentas kanc;la me
njang akoe, anerangake jen tinc;lihen iko~ ketrangane mestiana barang-barang kang angaroe-biroe ing awake nalikanetoeroe, kaja ta: ketin<,iihan bantal, kesrimpet ing kemoelIan sapepa<,iane, mengkono maneh kanc;lane kakang, oewongngimpi ikoe ala Ian betjik oega ora kena di-oeg_mi amargasabarang kang di-impekake maoe mesti metoe saka panggagase c;Iewe ing nalika doeroeng toe roe, kaja ta maoeneanggagas enggala rabi karo si anoe kae, wekasane benginebandjoer ngimpi ketemoe karo si anoe maoe, mengkonoing sapanoenggalane.
Panemoene kakang kang kaja mengkono maoe akoeangroedjoeki banget (ngandel) amarga akoe wis anemoeseksi, jaikoe nalikane akoe ngimpi di-eroet ing politiemaoe, ketrangane taknjatakake, djeboel sikilkoe kagoebeding koloraning saroeng goeling, (njeple i, kaja kanc;lanekakang Djec;loel) dadi saka panemoekoe rehning bab tin<,iihen wis tetela terang, dadi jen mengkono senadjanngimpia lia-tiane maneh ia ora njebal saka ikoe."
S. "Ia pantjen mengkono, amarga ing sa-oepama sabenngimpi moeng tansah digagas ing ala Ian betjike bae,oewong-oewong amasti pac;la koeroe djalaran saka enggonengrasakake impene; ia jen impene maoe tincmoening pamikire bakal nemoe begdja mesti seneng temahan lemoe,bareng tinemoening pamikire bakal nemoe tjilaka apa orabandjoer andadekake soesahing atine kang temahanekoeroe awake? Kirakoe ia. Moelane akoe bfsa kanc;la
~ PNRI 6'(> ....._
- 32-
mengkono ikoe, amarga akoe wis ngalami gewe ing sadjrone sedina sawengi nganti ngimpi rambah kaping lima(limang bab). Amirid enggonkoe ngimpi ikoe· bae,. .oewong-oewong wis mesti ora bakal kober golek sangangpangan' kanggo ing sa-anak bodjone, (djalaran soesahbanget anggaga impelle) apa jen wis mengkono orabakal kelakOIl mati djalarall kaliren oetawa Ilglaloe?"
Toemeka semollo ellggone paga reremboegan si SagoegIan si Poendjoel balldjoer paQa toeroe malleh, amargaing wektoe ikoe palltjen isih sirep-sireping oewong. Barena ing wajah C oek si Sa90eg Ian si Poendjoel bandjoerpa9a tangi, si Sa90eg allggoQog wectang ana ing pawon,i Poendjoel anjapoe ing pen9apa sawise rampoeng ban
djoer paQa angombe wedang sinambi areremboegan;Poendjoel tjelatoe:
P. "Joe, joe, akoe kok kepengin banget dadi priaji(abdining '~atoe) senadjan tjilik-tjilika pisan angger wisdjeneng priaji me ti wi bakal marem atikoe, amargaakoe kroengoe oedjaring akeh: jen dadi priaji ikoe senadjan balandjanc paribasalle moeng sigara, menawa belandja maoe peparinge ang Nata, mesti bakal tjoekoepkanggo mangan ing sa-anak-bodjone, amarga wis olehberkahing Ratoe. Dakpikir-pikir pantjen oeriping manoesaikoe oetamaning-oetama ora kaja wong dadi abdining Ratoe, amarga mesti bakal kadjen keringall ingsapaga-pagane,apa maneh panjamboet gawene loewih kepenak tinimbangwong lia-liane, toer mesti kena kapestekake wetoeningbalandjane dadi jen moeng arep oetang-oetang bae mestiakeh kana ngandel. Amarga saka ikoe teka kepenginbanaet akoe dadi priaji (abdining Ratoe ikoe)? Sa-iki akoedakmaaang ing ka-onQeran ja joe, kira-kira jen moengngarah dadi kadjineman I) bae kok bakal bisa kelakon."
S. ,,0, 0, 0, kliroe panemoemoe ikoe. Sanjatane wongdadi priaji ikoe pantjen enaking-enak, ananging semono
I) Kadjineman poenika menawi lo·emrap ing wewengkonipoenKandjeng Goepermen apangkat oepas; ananging pangkat kadjinemanwaoe wontenipoen ing Soerakarta sampoen ka-etang golonganingpriantoen.
.. PNRI $ ....,.......
- 33 -
maoe kang bisa oleh panakat mantri <;Jistrik (on<;Jt'r-<;Jistrict)Ian sadjadjare, amarga belandjane mesti bakal tjoekoepkapangan Ian kanggo keloemrahan ing sa-anak-bodjone,apa maneh i ill doewe pangarep-arep apangkat Panewoe(Wedana), Kliwon (onder-regent) Ian sabandjoere; barengmoeng pangkat kadjineman bae, apa pangkat ikoe bakalbisa angenakake Ian kadjening awake amarga belandjanemoeng / 10 sesa i, kirclkoe ora bakal tjoekoep dipanganing sa-anak-bodjone; Ian apa jen wis oleh pangkat kadjineman maoe bakal bi a doewe pangarep-arep pangkatHane kang 90ewoer ingatasc akowe? Jen saka pane moekoe akoe ora amrajogakake banget marang kekarepamoemaoe, amarga dakpikir-pikir pamaaangmoe bae kira-kiraora bakal koerang saka 4 - 5 taoen; sadjrone emonotaoen maoe ing sa-oepulll3 kowc anjamboet gawe lianc arakwis akeh ka-oentoensamo~ (apa ia ora mengkono?)ananging jen kowe magang wis mesti bakal kapitoenan,amarga adjrone semono taoen ikoe kowe ora bakaloleh pitoeas ing panjamboet gawcmoe, dadi koedoeanganakake san<;iang pangan <;Jewe, mangka pamanganIan san<;Jangmoe sa-oepama / 5 bae ing esasine, sadjrope4 - 5 taoen maoe wis ana /240 - /300 sarehning semono maoe d.:lkkira ora anjoekoepi kopangan Ian kosanc;langdadi koedoe f 7,50 sesa i, ing 4-5 taoen wis ana/360.-/450.-. Menjang ngendi enggonmoe golek c;loewit semono _
- ~ - - lIlao-e len -ora-dIkoeali- ing- wong Toea apa -bakal bisa- -
kelakon? Mangka wong toeamoe (bapak, simbok) sa-iki,wis djempo ora bisa ngoepaja san<;iang pangan maneh,dadi mesti bakal andadekake ing sangsaraning oeripmoe
• (kedjaba ta jen ing nalika magang maoe isih dikoeati boe-toehe ing wong toeane). Dene l11oenggoeh prakara di-adjeniing lian ikoe jen akoe daksepelekake banget, amargaprakara ikoe gampang banget pamoerihe, jaikoe anggersoegih <;ioewit ia mesti di-adjeni ing wong; oetawa maneh jen akoe prakara ikoe kok ora pati dakpikir temenan, awit oewong oerip ikoe ora bakal wareg Ian senengdjalaran di-adjeni ing wong bae mesti koedoe seranaQoewit (bakal sepira senenge atine menawa wong wis
3
~ PNRI 6p __
-34-
ora towong panjekele Qoewit?), senadjan di-adjenanaing wong akeh menawa koerang mangan (loewe) ia orabi a eneng, mangka wong oerip ikoe perloe bangetamboerpe enenging pikire, sabab ikoe kang anoentoenimarang kabetjikan Ian weninge pikire.
aha panemoekoe ingatase sakowe (kang sakira ora bisaanggajoeh ing pangkat kana moerwat) kaja loewih betjikanjamboet gawe liane bae kang temtoe kena kapestekakeolehe 90ewit, jaikoe anjamboet gawe ing toko-toko ing pabrik-pabrik, oetawa dedaaangan ing sakadare, ora-oraneanjamboet gawe tani bae kaja-kaja oega wis anjoekoepikanago sangoening oeripe, (emono maoe kang petel ingpanjamboet gawene). Gadjege sasoemoeroepkoe doeroengana priaji kang soegih anderbala, jen priaji maoe oraentoek tetinggalan saka ing wong toeane, oetawa bodjoneanjamboet gawe liane; ananging akoe wis kerep weroehw ng tani kang bi a seneng oeripe ; oetawa maneh ora koerang-koerang wong soegihe anderbala djalaran anggonededagangan, nganti bisa doewe omah Ian toko-toko k~ng
angebaH~bati, temahane bandjoer andjalari geQe Ianredjaning negara kang didoenoengi, kaja ta: toko-tokoWelanda, Tjina Ian toko-tokone wong boemi. Sa-oepaman ara ikoe ora ana toko-t kone apa negara maoe kenain aranan redja? Kira-kira ora, amarga saka ikoe wistete!a jen njamboet gawe dagang ikoe ka-etoeng oetamanin -oetama, dene amoerakabi marang in~ sakabeh-
KabeJ1e. - - - - - -
anjatane moenggoeh ing akoe, kepenaking-kepenakiko ora kaja wong anjamboet gawe dagang, ka-etoengse<;leng ora kaja wong anjamboet gawe tani, anangingtjilakaning-tjilaka ora kaja wong dadi priaji (semono maoepriaji kang belandjane f 25 mengisor; delenga Pemimpinbagi orang jang hendak mem iIih pentjaharian serie A.djilid I.) amarga dakpikir wong dagang ikoe pantjenakeh ka-oentoengane temenan; moerih kowe enggal mengerti kaja mengkene pepin<;lane:
Oepamane wong dagang djarik saka koeta di-edolmarang padesan satjeQaking kono, ikoe regane ing dalem
~ PNRI 6p _
•
- 35-
sidji-sidjining djarik kang panoekoene / 1.- apes-apesewis bisa oh~h bati / 0,25; kang panoekoene / 2.- bisaol~ti bati j 0,50; dadi oepama enggone dodolan maoeing sadinane kagawe ratjak bisa adoI kang reg / 1.rambah kaping sepoeloeh bae, wis bisa oleh bali / 0,25X to = / 2,50; j~n bisa adol kang rega / 2. ram bahkaping sepoeloeh, wis bisa oleh bali/O,SO X 10 =/5.apa ka-oentoengan semono ing sedina maoe ora ama<;Janipriaji kang apangkat malltri belandja f 75.- sesasi, Ianangoengkoeli priaji kang belandjane f 25. - f 50.- sesasi, mangka wataking bakoel ikoe wetoening <;Joewite(boetoehe) loewih setitik tenimballg priaji kang apangkatmantri I nanging jen pametoene adjeg semono maoe, jenkoerang saka ikoe mestine ia dikoerangi) dadi jen mengkono mesti loewih seneng oeripe, amarga <;Joewit semonomaoe jen ora kanggo rojal mesti tjoekoep d' angan Ianbisa anjeJengi kang kanggo aodjaga awake jen pinoedjoeora bisa anjamboet gawe."
Toemeka semono enggone paQa reremboegan kesaroetekane si Broedjoel (B), jaikoe kongkonane si Dje<;Joeltemboenge:
B. "Koela noewoen."P. "Sinten nikoe?"B. "Koela."P. "Koela sinten?"B. "Koela Broedjoel, kengkenanipoen ingkang raka
Djegoel. "P. "E, Broedjoel!"B. "Inggih."P. "Tekamoe kene dikongkon apa karo kakang?"B. "Soan koela mriki dipoen-kengken kalian ingkang
raka, sapoenika oegi sampean dipoen-adjeng-adjeng sageda<;Jateng ingrika."
P. "Ana apa ta, sadjake kok perloe banget?"B. "Kilap, koela boten soemerep perloenipoen."P. "La sa-oengkoermoe maoe kakang lagi ewoeh apa?"B. "Boten ewed poenapa-poenapa, namoeng djagongan
kalian Kampret kemawon."
PNRJ Dp --
- 36-
P. "la, kan<;laha <;Ii ik, mengko se<;lela engkas akoetaknoetoeti ."
B. "In gih, ampoen koela kelilan."P. ,,~a, ilo akoe doe\ ~ keren Qoewit 5.sen anggonell
toekoc rokok ana in., dalan."B. "In~ ih, noewocn."Broedjoel bandjoer moclih; atekanc ing omah doeroeng
nganti pra aben Oje<;loel ka elak pitakon.O. "Keprije, apa wi ketemoe karo i Poclldjocl?"B. "ampoen, malah pinanggih aweg lelinggihall
kalian inakang bok ajoe aQoe•. "D. "La maoe kanc.!anc agoeh teka apa ora?"B. "Inagih saaah, nlJngkc sckc9ap bac;le noesoel."O. "Ia \ is, k w' bandjoer tata-tatilha anggoc;log wedallg
maneh."
B. "Inggih."I
~apoengkoere si Brocdjocl, Pocndjoel bandjoer tata-tatamangkat karo i Sac,Joeg; satek ne ing omahe si OjeQoelbandjoer a abawa, tjelatocnc:
P "Koel noewoen."O. "Elo Poendjoel, rewantTllloc kart apa maneh?"P. "I aro bok ajoe ac;loe ; la kae ana boeri lagi mampir
warocng t ekoe kinang.'O. ,Elo, b k ajoe wiloedjena bok ajoe?"
"In aih, wilocdjeng."D. "Bok aioe teka boten ketingal-keti nga!."
"Tian wont n gria kcmawon."D. ,,1\\ang a bok aioe madjeng kemawon."
"Inggih, sampoen."D. "Kok kadingaren bok aioe ker a rawoeh mriki."S. "Inggih, kedjawi kangcn ac;li, (dene sampocn lami
boten pinanggih) kaping kalihipoen perloe baQe amirengaken rcmbaaipocn aQi kalian Poendjoel, awit koela waoewonten ing gria sampoen dipoen-witjanteni tjetjoelikaningrcmbagipoen aQi; mangga koela-atoeri dangoe Qateng poenP endjoe!."
O. "Apa ia ta Ojoel?"P. "la, jaikoe amarga saka ocwising pangandelkoe
~ PNRI~ _
- 37-
marang impen kaja pitoetoermoe (awit akoe wis anjatakake ~ewe), dadi wis ora mamang, akoe bandjoer kan9a
enjang bok ajoe, sarta bok ajoe oega roedjoek kaja panemoemoe maoe, moelane bandjoer meloe mre e iki."
D. ,,0, ia soekoer bage sewoe."P. "Ora kang, kowe kok ngoendang akoe sadjak gita
gita maoe ana perloene apa ?"D. "Ora ana perloene apa-apa moeng arep dakadjak
anoetoegake remboeg panoenggalane c;lek Iwingi dadiora ketanggoengan, bLlbar pi an engaonkoe anjoeroepnjoeroepake marang kowe, moelane sa-iki apa kang ekiraandadekake petenging atimoe adja nganggo wigih-wigihbandjoer prasadjakena ing akoe, mengko mesti bakal dakdjawab ing sabisa-bisakoe akanti senenging atikoe."
P. ,,0 kang, ia banget ing panarimakoe dene kakangsaloegoe ngeman Ian tresna menjang akoe kata <;la sardjoeama<;langake roeweding pamikirkoe akanti soetjining ati,toer maneh mawa pinerJokake anaretek kongkonanangloeroe kang ora tje9ak tebane.
Ora liwat ing sarehning akoe ora bisa amale pitoe-:loenge kakang kang akeh-akeh, moela moen goesti Allahkang bakal apeparing piwales."
D. n Wroehanamoe Djoe\, In enggoeh prasetyamoe menjang akoe kang akeh-akeh ia banaet ing panarima Ian boengahing atikoe; senadyan kowe ora bakal bi a amale
~ - -agawe senetlgH-lg--pi-kirlree-kaj-a ta paweweh taIrtia=1iarre,.' anggere kowe wis bisa soemoeroep Ian mangerti ap.a
maneh bisa angenggo (nglakoni), ikoe boengahing atikoe• wis angoengkoeli jen kopoendjoeng adjedjo<;langan amili
loemintoe, amarga pantjen kaja mengkono ikoe kangdakesti ing rina kelawan wengi. Sawise mengkonokowe soemoeroepa, jen wong toea ikoe kaja ta : akoe menjang kowe, kowe menjang a<;li-ac;limoe, ikoe wis wadjibeaweh piwoelang Ian anjoeroep-njoeroepake ing sabisabisane, amarga oewong ikoe loewih toea wi mestiloewih akeh kawroeh Ian djadjahe, dadi akoe enagonkoe angoeroeni remboeg ing kowe maoe ora doemoenoeng akoe pitoeloeng menjang kowe, ananging ikoe
>$.-PN
- 38-
panljen oewi dadi wadjibkoe; moela saka panemoekoewong kapernah enom di oeroep-soeroepake ing wong toeasok ana kang bandjoer wani amadoni Ian angewani moeng"amitoeroet iner sakarepe <;iewe, ikoe akoe ora amrajogakake ban et (angelingana jen sakabehing wong ikoeora bakal soemeeroep ing loepoete <;iewe), mengkonooega wong toea kang ora djoeweh anenoetoeri Iananjoer ep-njoeroepake ing oewong enom ikoe ia koerangprajogane, amarga montjhing pikire botjah ikoe ora Iiakedjaba moeng di oeroep-soeroepake ing wong toeaneoetawa goeroene saka etitik. Poenapa boten mekaten
bok ajoe?"
"Inggih, ke ingaihan <;ii."Toemeka semono 'i Poendjoel handjoer amikir-mikir
kang bakal tinakokake, temboenge:P. ,Ia kang temenan kan<;iamoe ikoe, amarga sanjatane
manoeng a ik e jen ora erana erosok-ginosok, toelar-toemoelar. liroe-tiniroe, ora bakal bisa mintir pikire kangweka ane bandjoer ana kang pinter angloewih-Ioewihi;kaja dene para ardjana ik e bi ane pinter ia saka oleheanenoelar. Kirakoe anadyan manoeng a ikoe titahkana loewih pinter <;iewe tinimbang titah (iane Ian bisaanalairake kekar pane serana tjelatoe, ananging menawamanoe a maoe wiwit tjilik moela (botjah) di-oeworakekaro kewan ana ing alas (dadi ora bi a sesrawoenganIan wong akeh) botjah maoe ora bakal bisa tjelatoe kajaloemrahing manoe a, Ian ora bisa doewe pamikir, amargaadjroning ana alas kono maoe ora bisa oleh tetoelaran
Ian gosokan karo manoengsa, kedjaba moeng karokewan."
D. "I?a ar ia njala mengkono; jen ana kang kelakonkaja kan<;lamoe ikoe mestine moeng bisa ing tata tjaraningkewan kekoempoelane bae."
P. "Amirid tetoeladan ikoe jen mengkono wong doeweanak, ikoe anake praj ga ban get jen pinoeriha kekoempoelan karo para moerid, amarga mesti bakal ketjipratankepinterane saka setitik, sarta maneh prajoga dilaranganakekoempoelan karo botjah-botjah kang sekira ora betjik di-
PNRI~ ..... _
- 39-
koempoeli, amarga ikoe ora woeroeng bakal ketoelaranpatrap kang ora oetama."
D. "Menawa bisa anglakoni oetawa njingkiri pantjenia prajoga kang mengkono ikoe."
Ora wetara soewe Broedjoel bandjoer teka anjanggaberi ngladekake wedang Ian panganan; sawi e rampoengenggone nenata Dje<;loel bandjoer angantjarani nandoekake wedang menjang Sa<;loeg, bareng wi pa<;la ngombe.Poendjoel amiwiti remboeg maneh, temboenge:
P. "Ora ta kang prakara ikoe maoe pangremboege man<;Iega semono bae, amarga akoe wis mengerti kabeh, sa-ikiakoe arep noetoegake remboegkoe <;Iek wingi."
D. "la, mara age we<;larna dakroengokne."P. "Sa-iki akoe takon moenggoeh ka-anane wong
angadji donga Ian kondangan, ikoe apa ana perloene?"D. "jen bab ikoe akoe ora bisa kan<;la k ng terang ;
ananging sarehnlllg bab angadji, donga, maoe kaleboewewilangane oetama inO'atase bangsa Djawa, sarta oraagawe rekasaning lakoe, mengkono maneh ikoe ka-etoengmarang agama, moelane betjik dile tarekna, awit kang mengkono maoe toedjoene kaja-kaja ora lia amoeng amoerih betjike marang awake <;Iewe; dene prakara kondangan(si<;lekah) ikue akoe ora bisa aweh pratikel, amarga ikoekaleboe keloemrahan kang perloe ingatase wong Djawaoega, ananging akoe aweh weroeh, bangsa Europa ikoesaweroehkoe ora ana kang niat anganakake sigekah kaja
J" akoe Ian kowe (bang a Djawa) ewa dene oeripe ia oraapa-apa, malah-malah ardjaning oeripe angoengkoeloengkoeli bangsakoe. la apa ora, Pret?"
K. "Ia pantjen mengkono."D. "Amarga saka ikoe moe lane akoe moeng anjarah ing
kowe keprije kang dadi kekentjenganing pikirmoe akoeora bakal amenging sarta ora ngakon, amarga prakaraikoe moeng goemantoeng ana ing tetimbangamoe gewe."
P. "la, kaja dakpikir-pikir loewih betjik anganggo tatatjarane kang wis kelakoe ingakeh bae."
D. "Bener oedjarmoe ikoe, amarga menawa kowe oramengkonoa kang mesti bandjoer di-ewani ing bangsamoe
uPNRI __
-40-
<;Jewe, temahan andadekake koerang prajoga ingataseoeripmoe."
P. "a-iki akoe arep takon maneh; akoe wis marambah- •rambah .weroeh wong pa<;Ja anggegoeroe ing bab k~<;Iotan
(pamoerih adja n anti te<;Ja ing gegaman), atosing baloengwoeleding koelit, O'eg er e adji-adji panglemoenan moerihadja kong i bi a dinoeloe ing lian pengasihan moerihdika ihana ing panc;!oewoerane, Ian lia-liane maneh; apakang mengkono maoe ia bener?"
D. "Kan<;lamoe ikoe m enggoeh aka panemoekoe, oranjata, kctranO'ane menakene, nanging kogoegoe Ian oranel11a a bo<;l a.
Bab ato ing baloeJlO' Ian w eledin a koelit, ikoe wis tetelaing gorohe amarga ing adjegkoe oerip akoe doeroengamranggoeli wong kan~ ambalekake (ora te<;las) deningluelllarapin~ mimi (dibec,lil) arta poetjoeking keris (disoedoek in Y keris) Ian ap pa<;lanc."
P. "Dadi akoe wis kerep banget kroengoe oedjaringwong akeh ki, jen i ~a<;lap Ian si Waroe ikoe ora te<;laslapak palocning pan<;le."
D. "Apa kang kokan<;lakakc ikoe kowc wis weroeh<;lew' ?"
P. "Ia doeroeng!"D. "La, kowc kok dj boel ngand I, akoe oega wis kerep
bae keroengoe oedjarinO' won(y kaja kan<;lamoe maoe,ananging akoe ora g eg e babar pi an, abab akoe doerocnO' noen koeli <;Iewe."
P. "Ora ta kang am erih tjekaking remboeg arel1l1ingprakara ikoe akoe i ih bingoeng banget enggonkoe angra-akake, jaik e djalaran sak1 akehinO' seksinc (wong kang
kan<)a menjang akoe akeh) maela betjik terangna baekang tjeta Ian gamblang, soepaja akoe bisa nimbangnimbang, amarga jen ra mengkono bisa oega andadekakeseling oeroepkoe."
D. "Moenggoeh aka panemoek e jen kowe arep amboedikoeating awakmoe, ikoe ora perloe jen nganggo angaegoeroeakanti wraaad Ian sarat roepa-roepa, ananging tjoekoep kowebandjoer amar oedia angkat djnendjoeng kang abot-abot
~ PNRI 6p __
- 41 -•
saka setitik saben esoek, kaja ta ngangkat wesi, ganQoelananglemesake awak Ian sapepaQane, ikoe arne ti bandjoer
isa koeat awakmoe, amarga ototmoe bisa kentjeng sababsaka koelina enggonmoe angkat djoendjoeng saber esoekmaoe; anane akoe bisa kanQa menjang kowe mengkonomaoe dakpirid kaja bangsa Europa kang paQa rosa-rosadjalaran saka pengadjaran (koelina).
Akoe wis marambah-rambah andeleng tontonaningbangsa Europa kang ban get andadekake goemoening atikoe,jaikoe andelen~ ing karosan Ian kawegigane, kaja ta:oentoene koe;lt kanggo anjakot wesi kang ora entenO'bobote, koeat kanggo anjakot hangkoe Ian lia-liane kangsabandjoere bandjoer kadjocndjoeng nganggo 0 ntoene;awake koeat di-entjiki oewong lim3 oetawa nenem; awakekena katekoek ana ing sadjroning etang kang moeng sat joekoepe bae; talapakaning ikile bi a kanggo angadegakeanQa kang dipeneki ing botjah, malah ana kang bisanoenggang pit (raQa angin) ana ing papan blabag tjioetmalengkoeng m enggah kang ora tjen<;lek <;Ioe\"oere; kaj 1
mengkono Ian apepaQane. Anane bisa ana iarake tont nankang kaja mengkono ikoe ora amarga saka nO'elmockaja kang kokangakake maoe, ananO'ing amoeng amargasaka pangadjaran (koelina) bae."
P. ,,0, ia kang akoe wis ngandel jen sabarang panggawe kaja kang dakkan<;lakake maoe amoeng saka koelina
_ _ (pengadjal"<l+l) ---a-n anging----Bra aka---ng~ oe-dj ~ fY<Hnttfl t raIan i arai lia-liane. tanQane akoe oega wis taoe nontonkoemiQi geQe kang asoene bisa loemoempat koerang I ewih
• Qoewoere ana 5 Meter, toer loempatane maoe mawa geni;mangka asoe ikoe ora bisa tjantoek-Iawoeng menjangdjapa, dadi wis terang jell moeng djalaran saka koelinane(pangadjaran)."
D. "La, ia kedjaba ikoc akoe doewe seksi manch terange bab koelina maoe; ananging akoe arep takon menjang kowe Qisik: wong kang mesti ing panjamboetgawene Ian karo kang t)ra mesti anjamboet gawe, ikoekeprije pandelengmoe?"
P. "Saka pangrasakoe kok kaja ora ana bedane ta kang."
- 42-•
D. "Ah, goroh, ikoe arak amoeng saka koerang setitimoe bae; jell saka pangrasakoe wong kang mesti panjamboet gawene karo wong kang ora rnesti anjamboetgawe, .ikoe mesti loewih koeat wong kang mesti ingpanjamboet gawene maoe, awit awake ing saben dinaamoeng tansah kagawe njamboet gawe (rekasa) dadi rneh
ra beda kaja dene adjar gan<;toelan, Ian angangkati wesiaben esoek kaja kang wis dakkan<;takake ingarep;
menakono maneh wong kang mesti penjamboet gawenerna e (toemrap wong ing koeta) mesti loewih ringkihtlnimban a wong padesan ing tanah ngare (rosa wongde aile) djalaran panjal11boet aawene loewih abot; kajata won de a gawene l11emikoel, rnatjoel, Ian lia-lianemaneh kang abot-abot, ananging wong negara ora.
Wong ing padesan tanah ngare maoe rnesti kalah ka-'ro ane jen... katimbang kar wong desa ing pagoenoengan,al11arga wong ing pagoenoengan ikoe kedjaba oleh hawakang loewih kepenak, panjamboet gawene ia loewih abot;loewihing abote panjamboet gawene maoe, ora djalaranjen wona pa~oenoengan ikoe panjamboet gawene loewihakeh, ananging kang andadekake sababe djalaran sakaloel11akoene, jaikoe saka akehing djoerang-djoerang kangdiliwati, jen loemakoe amoeng tansah moenggah rnoe<;toenbae, dadi enadyan gawanane pa<;taha abote, wong ingpag enoengan maoe me ti loewih rekasa tinirnbang Ianwong ing . tanah ngare, jaiko~ amaJ:ga~aka Lek.asaning.
- - Takoene, Inoelane mesti loewih rosa.La a-iki wis tetela jen rosaning awak maoe arnarga
aka dikoelinakake, ia apa ora; mara pikiren kang ternenan."P. "Ia bener kan<;tamoe ikoe."D. "La ia, 111 elane bangsa Europa kang akeh pa<;ta
t1miara gan<1oelan, wesi gegloen<;1oengan Ian Iia-liane,ikoe perloene kanggo angoelinakake jen ing wajah esoekoetawa sore, soeprihe soepaja andadekake koeating awake.Arak inggih mekaten ta, bok ajoe?"
S. "Inggih pantjen mekaten."P. "Sa-iki akoe takon ,bab adji-adji panglemoenan Ian
penga ihan, ikoe ketrangane keprije?"
~ PNRI$ ....._
'.•
-43-
D. "jen bab ikoe akoe doeroeng bisa anerangake kangbener, amarga akoe doeroeng weroeh {iewe wong kangbisa ngilang; ananging moenggoeb saka p(\nemoekoe{iewe, bab adji-adji panglemoenan maoe akoe oega wis orangandel babar pisan, emboeh jen toemrape kow ; denebab pengasihan ikoe saka panemoekoe rnengkene: ananebatoer ikoe di-asihi ing bendarane (pan{ioewoerane) ikoesaka panernoekoe ora djalaran saka adji-adji Ian isarat,ananging kang mesti amoeng djalaran kanggep ing panjamboet gawene, kaja ta kanggep enggone gender, kanggepenggone ngladeni Ian sapanoenggalane; ia apa ora ?"
P. "Ia pantjen mengkono kang, bener banget ikoe."D. "Ing sa-oepama batoer maoe ora weroeh rnarang
bendarane (kesed ing sabarang gawe) apa ia di-asihi ingbendarane maoe? Moenggoeh saka panernoekoe senadyandi-oempoek-oempoeka djapa sakehing djapa, jen toernindaking panjamboet gawene kaja mengkono rna c, kira-kiraloerahe (pen{ioewoerane) ora bakal andoeweni asih; keprijepanemoernoe ?"
P. "Ia bener mengkono, kang."D. "Sa-iki wis tetela jen asihing bendarane ikoe arnoeng
djalaran saka di-edoli saregeping panggawean, anangingora djalaransaka djapa-mantra ; dadi jen mengkono adji-adjipengasihan maoe wis tetela gorohe, moe lane welingkoemenjang kowe, bok menawa ing boen kowe kasoewitakake,kang saregep ing toemandangmoe gawe; menawa kowe
-saregep-mermrnd<nrg -gawt-rnengkono, rn-eranmoemeSfiandoeweni asih amarga roemangsa jen kotjoekoepi panggaweane; adja pisan-pisan kowe ngendelake marang djapamantra Ian isarat lia-liane, moeng saregep ing gawekang koedoe kolakoni. Arak inggih ta bok ajoe?"
S. "Inggih {ii, koela djoemoeroeng kados pamanggihsampean nikoe."
P. "Ambaleni bab setan. Wong kang lara panas-tiskang bandjoer andaleming, ikoe oedjaring akeh djarenedjalaran saka kasoeroepan ing setan; ikoe apa ia benerta kang?"
D. ..9, koewi goroh oega."
* PNRl $_.......
- 44-
P. "La kae teka ana kana daleming: djare di9a<;ioenging oewong, djare ana wong manakroek-mangkroek ing
pangcret Jan apepac)ane."D. ,,0, ikoe menukcnc teranlTe: weroeha ananc won~ lara
pana 'maoe bandjoer andaleming mengkono, amaraa wonglara pana ikoe a\ ake akodjoer me ti pana."
P. "la, bandjoer keprijc toeto ge?"D. "Pana jnl:{ awake maoe temahan anjoemocki marang
oeteke. dadi oetcke mch kaja dLne kagoc)og mcngkono;mangka won T ikoc jcn octeke ora kepenak ame ti orabisa bencr (djedjcg) cngetanc, pandelenge ora tcrang.anuelok kaloelllproeking djarik bac bandjocr di-aranibaronaan, oewong, a oe, Ian lia-liane, wckasan bandjoeranualeming. Moclane wong lara pana ikoc handjoerenggal dikompresa (kapocpo kan ing sirahe) kang ac;lcma<)cm. ocpaja enggala wara ."
. "Inggih c;li pantjen mckatcn, kocla tjonc)ong angetkado, pamanggih sampean nikoc; wontenipocn koclaagcd ocroen rcmbag mckatcn waoe amaraj kocla piam
bak ampoen anaalami."P." dadi F~n mcnakono wong lara oah kae ia abab
kaja mengkono ikoe?""la, ananain cr jen lara oah ikoe djarene oeteke wi
Haring babar pi an dadi panualeminge ia loewih banget,ora kok jen lMa oah ikoe djalaran aka kesoeroepanetan, moelanc jen anambani wong kang docwe lara oall
ikoc koedoc digroedjoccrj banjoe sirahe, soeprihe bi ahatell' maneh oetcke, wcka an bandjoer poelih kaja maoemaoene."
... .. '~ :;,.-....c-:. c
~ PNRI~__