SEYHAN HAVZASINDA İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM

STRATEJİK ADIMLAR

HazırlayanlarDr. Nuran Talu

Hande Özüt

Ekim 2011, Ankara

1

İÇİNDEKİLER

I - Türkiye’de İklim Değişikliğinin Etkilerine Uyum ve Havza Boyutu

II - Seyhan Havzasında İklim Değişikliği Uyum Stratejisi İhtiyacı

III – Seyhan Havzasında İklim Değişikliğine Uyum Stratejisine Doğru - Sonraki Adımlar

I - Türkiye’de İklim Değişikliğinin Etkilerine Uyum ve Havza Boyutu

2

Akdeniz Avrupa’sının güney kuşağının bir parçası olan Türkiye, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC) kapsamındaki bilimsel çalışmalardaki öngörülere göre, iklim değişikliğine karşı yüksek derecede hassas bölgeler içinde yer almaktadır. Türkiye’nin “İklim Değişikliği Birinci Ulusal Bildirimi”nde1, mevcut iklim değişikliği etkileri arasında yükselen yaz sıcaklıkları, batı illerinde kışlık yağış miktarının azalması, yüzey sularının kaybı, kuraklıkların sıklaşması, toprağın bozulması, kıyılarda erozyon ve su baskınları gibi etkiler rapor edilmiştir. Bu durum özellikle gıda üretimi ve kırsal kalkınma için suyun bulunabilirliği üzerinde çok büyük bir olumsuz etki yapmaktadır. Bu etkilerin gitgide daha şiddetli olacağı tahmin edilmektedir.2

Birinci Ulusal Bildirimin “Detaylı Gözden Geçirme Raporu”nda; Türkiye’nin maruz kaldığı etkiler ve hassasiyetler arasında artan kuraklık riski, azalan kişi başı su miktarı, aşırı yağış olaylarına bağlı sel ve taşkın riskleri, çölleşme ve çeşitli ekosistemlerde bozulma ve biyoçeşitlilik kaybı sıralanmıştır.3 Aynı Raporda, Türkiye’nin iklim değişikliği etkilerini ele alan (hidroelektrik üretim kapasitesi, artan enerji ihtiyacı, su temini ve depolaması için gerekli yatırımlar, turizm ve ormanlar, vb.) detaylı ve ulusal bir etkilenebilirlik değerlendirilmesine duyulan ihtiyaç belirtilmiştir.

Bu eksiklikleri giderme yolunda bugüne kadar yapılan çeşitli çalışmalar, Türkiye’de iklim değişikliğinden etkilenebilecek alanların başında su kaynaklarının ve tarım sektörünün geldiğini göstermiştir. Esasen Türkiye’de iklim değişikliğinin etkilerine uyum sağlamakla ilgili politikalar, yasal, kurumsal ve finansal ihtiyaçlar yeni yeni tartışılmaktadır. İklim değişikliği ile ilgili mevcut politikalar ve uygulamalar değerlendirildiğinde, uyum sağlama faaliyetlerinin henüz “yumuşak uyum”4 aşamasında olduğu görülmektedir. Bu politikaların uygulama zemini bulacağı bölgesel/havza düzeyinde ise farkındalık, kurumsal ve finansal açıdan kapasite yetersizlikleri dikkat çekmektedir.

Oysaki, iklim değişikliğinin farklı coğrafyalara farklı şekilde yansıyacağı dikkate alındığında, gerek politikaların gerekse bilimsel çalışmaların Türkiye ölçeğinde yeterli olmadığı bilinmektedir. İklim değişikliğine uyumda en temel ihtiyaç etkilenebilirliklerin yerinde/yöre koşullarında tespiti olup, iklim değişikliğine bilimsel yaklaşımların önemi de burada ortaya çıkmaktadır. Bunun için Türkiye’nin iklim geleceğine dair strateji ve

1Ocak 2007. 2 Örneğin, Gediz ve Büyük Menderes Havzaları’nda bu yüzyılın sonunda yüzey sularının %50’sinin kaybolacağı, tarımsal, evsel ve sanayide su kullanımında aşırı su sıkıntısı yaşanacağı tahmin edilmektedir. 3 Aralık 2009.4 Yumuşak” uyum: “Yumuşak” uyum sağlama önlemleri, bilgi, kapasite oluşturma, politika ve strateji belirleme ve kurumsal düzenlemelere ağırlık verir (soft adaptation). “Sert” uyum: “Sert" uyum sağlama önlemleri, setler, deniz duvarları ve takviye edilmiş binalar gibi sermaye mallarını içeren belirli teknolojiler ve önlemlerin kullanılmasını içerir (hard adaptation).

3

politikalarının yerel düzeyde; “havza” ve “alt havza” bazında ayrıca oluşturulması lazımdır.5

İklim değişikliğinin etkilerine havza bazında uyum sağlamak için olmazsa olmazlar arasında; havzalarda modellemelerin (kış aylarındaki sıcaklık değişmesi, kış yağışlar, sıcaklık artışları vb) ve iklim projeksiyonlarının yapılması, veri bilgi sitemlerinin geliştirilmesi ve entegrasyonu, ekosistemleri izleme sistemlerinin oluşturulması, akademide, araştırma kurumlarında ve kamuda insan kaynaklarının geliştirilmesi sayılabilir. Ayrıca, iklim bağımlı ekonomik sektörlere (tarım, enerji, su, turizm, balıkçılılık) bölgesel düzeyde odaklanmak gerekmektedir. Böylece insanların geçim kaynaklarının iklim etkilerine maruz kalma ölçüsü de ortaya çıkacaktır.

İklim değişikliğinin en önemli etkisinin su döngüsü üzerinde olacağı tüm bilimsel raporlarda açıkça belirtilmektedir. Yarı kurak bir coğrafyada yer alan Türkiye’de bu durum, suyun verimli kullanılmasını, ekosistem için nehir ve derelerin ıslahını, akımlarının güvenli ve sürdürülebilir olmasını gerektirmekte, su potansiyelinin tamamının etkin yönetilmesini zorunlu kılmaktadır. Yağış ve sıcaklık değişimlerinden en çok etkilenecek hidrolojik süreçlerin başında akarsu akımlarının gelmesi; iklim değişikliğinin, su havzaların su potansiyellerinde önemli değişimlere neden olacağını göstermektedir.

Bu durum Türkiye’de; su havzalarında tarım güvenliği için su kaynakları sistemlerinin iklim değişikliklerine karşı duyarlılıklarının araştırılması ve su havzalarındaki iklim uyumlu stratejik ürünlerin iklim uyumlu olması bakımından gözden geçirilmesi gibi bir dizi ihtiyaca işaret etmektedir6. Ayrıca havzalarda su potansiyellerinin değişmesinin havzalarda yer alan içme suyu, sulama ve enerji amaçlı baraj haznelerinin arz sürekliliklerinde de önemli sıkıntılar ortaya çıkaracağı bilinmektedir. Bu açıdan havzalarda su kaynaklarından elde edilen ekonomik ve sosyal faydaların ve sektörel ihtiyaçların iklim değişikliğinin etkileri de dikkate alınarak entegre bir bakış açısı ile planlanması ve değişen iklime uyum sağlayarak arttırılması önemlidir.

Bugün gelinen noktada; Türkiye’de su kaynaklarının yönetiminde, hidrojeolojik sistem bütününde 25 nehir havzasında yapılan uygulamalar, havzalarda su potansiyelinin sağlıklı belirlenmesi ve gelecekteki sektörel su ihtiyaçlarının tespit edilebilmesinde, iklim değişikliğinin su kaynakları üzerine etkilerini de dikkate alan yeni projeksiyonlara ihtiyaç olduğunu göstermektedir.

5 Örneğin, Seyhan Havzasında yapılan çalışmalar, etkilenebilirliklerin havzanın bazı bölgelerinde farklı ölçülerde olduğunu ve bu açıdan bu bölgelere daha fazla önem verilmesi gerektiğini göstermiştir. 6 Örneğin, Seyhan Havzasında buğday çok stratejik bir üründür ve havzada çok uzun bir geçmişe sahiptir ve mevcut koşullarda sulu ve kuru koşullarda yaygın biçimde üretilmektedir.

4

Bu çerçevede su kaynaklarının yönetimine dair geleneksel politikalar yeniden değerlendirilmekte olup, havzalarda ve alt havzalarda yüzeysel ve yer altı su kaynakları potansiyelleri ve planlamaları, havza ölçeğinde rezervuar işletme politikaları, sulama suyu ihtiyaçları, su depolama miktarları, havzalar – arası su aktarma uygulamaları7, yağış-akış ilişkileri, taşkın riski planlamaları, iklim risklerini dikkate alacak şekilde yeniden gözden geçirilmeye başlanmıştır. Mevcut havza yönetim planlarının uygulamalarının da bu yönde revize edilmesi gündemdedir. İklim değişikliğinin etkilerine havza boyutunda uyum sağlama noktasında ulusal politikalara bakıldığında; DSİ’nin Stratejik Planında (2010 – 2014); “Ülkemizin yeraltı ve yerüstü tüm su kaynaklarının geliştirilmesi, çok amaçlı kullanılması ve korunması kapsamında, nehir havzalarının sürdürülebilir su yönetimi politikalarının belirlenmesi ve uygulanması”nın temel amaçlardan biri olarak belirlendiği görülmektedir. Havzalarda suyun kalitesinin ve miktarının korunmasının ve/veya iyileştirilmesini hedef alan bu yöndeki çalışmalarda, iklime uyum da dikkate alınmakta ve 25 havzada aşağıdaki faaliyetler yürütülmektedir:

o İklim değişikliğinin su kaynaklarının miktar ve kalitesine etkileri belirlenerek pilot havzalar bazında çalışmaların yapılması, uygulama önerilerinin geliştirilmesi ve

o Muhtemel iklim değişikliği senaryolarına göre adaptasyon politikaları ve uygulama önerilerinin geliştirilmesi ve uygulanmasının sağlanması.

İklim değişikliğine uyumda su döngüsünün, iklim bağımlı hemen her sektör için vektör özelliği taşıması noktasında; Türkiye’de suya en çok gereksinim duyan tarım sektörü, kilit sektörlerden biri olarak karşımızdadır. Bugün Türkiye, kısıtlı su bütçesine rağmen tarımsal su kullanımını 2030 yılına kadar 29,6 milyar m3'ten 72 milyar m3'e çıkarmayı planlayan, bir diğer deyişle, tarımsal su tüketimini %143 oranında artırmayı hedefleyen bir ülkedir. Bu artışın, iklim değişikliği etkileri dikkate alınarak gerek ülke çapında ve gerekse özellikle Seyhan havzası gibi tarım sektörünün başat olduğu bölgeler için sağlıklı bir şekilde değerlendirmesi lazımdır.

Türkiye’de su havzalarında iklim değişikliğinden kaynaklanan tarımda kuraklık8 boyutu öncelikli önemdedir. Tarımsal kuraklığın baskısı altında tarımsal üretimin düşmesi, gelecekteki nüfus artışlarıyla daha da etkin hale gelerek gıda ihtiyacının artması, tarımsal kuraklıkla mücadeleyi ayrıca önemli kılmaktadır. İklim değişikliğinin etkilerine uyum sağlamak için toprak kaynaklarının korunması, ekolojik dengenin sürdürülmesi, kuraklığa dayanıklı bitki çeşitlerin geliştirilmesi ve hidrolojik kuraklığın9 minimize 7 Örneğin, Seyhan Havzasında Zamantı Havzası’ndan Develi Havzası’na aktarılarak, Develi Ovası’nın ve Sultansazlığı’nın su eksikliklerinin giderilmesi yönünde DSİ tarafından planlama çalışmaları bulunmaktadır. 8 Tarımsal Kuraklık: Toprakta bitkinin ihtiyacını karşılayacak miktarda suyun bulunmaması olarak tarif edilebilir. 9 Hidrolojik Kuraklık: Aküferler (yer altı suları), göller ve rezervuarlar gibi hazır su kaynaklarının istatiksel ortalamanın altına düşmesiyle olur. Bu şartlar ortalama yağış zamanlarında bile su kullanımı arttığında, rezervler azaldığında ortaya çıkabilir.

5

edilmesi, kuraklıktan kaynaklanan olumsuz sosyal ve ekonomik etkilerin azaltılmasını sağlayacaktır. Bu durum gelecekte artacak olan gıda ihtiyacının karşılanması için önemlidir. Türkiye’de tarımsal kuraklığın önlemesine dair strateji ve politikalar 2008 yılından bu yana uygulanmakta olup, iklim değişikliğinin etkileri bu çerçevede dikkate alınmaktadır.

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yürütülen “Türkiye Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Stratejisi ve Eylem Planı”nda; Türkiye’de havzalarda iklim değişikliğinin etkilerinin su kaynakları üzerine baskısını önlemek amacıyla bir dizi hedef ve eylem belirlenmiştir. Bu tedbirler, il düzeyinde10 kuraklıkla mücadele için yapılan çalışmalarda ayrıca dikkate alınmaktadır.

Tablo: TAKEP - Su Havzalarında Su Kaynaklarının İklim Değişikliğine Uyum İçin Bütüncül Yönetimi

AMAÇ: Su havzalarında su kaynaklarının iklim değişikliğine uyum için bütüncül yönetimi

HEDEFSu kaynaklarının havza temelinde geliştirilmesine yönelik çalışmaların, bütüncül bir yaklaşımla ve değişen tüketim taleplerini karşılamakta esneklik sağlayan bir şekilde planlanması

EYLEMLERBaşlangıç-Bitiş Tarihleri

Çıktılar ve Başarı Göstergeleri

Sorumlu/ Koordinatör Kuruluş11

İlgili Kuruluşlar12

Eylem 1: Entegre Nehir Havzası Yönetim Planlarının ekosistem hizmetleri ve iklim değişikliğinin etkileri dikkate alınarak hazırlanması

2012-2020

Su kaynaklarının yönetiminde iklime uyum

ÇOB-DSİ TKB, YY, OGM, DSİ, ÇYGM

Eylem 2: Mevcut ve planlanan “Havza Koruma Eylem Planları” ve “Koruma Alanları Haritaları”nda iklim değişikliğinin etkilerinin dikkate alınması ve gerekli revizyonların yapılması

2012-2020

Daha etkin korunmuş havza

ÇOB ÖÇKK

Eylem 3: Baraj ve gölet havzaları başta olmak üzere tüm havzalarda erozyon ve rüsubat kontrolü projelerine hız verilmesi

2012-2020

Etkin su depolama imkanlarının artırılması

DSİ AGM, Büyükşehir Belediyeleri, OGM

Eylem 4: Havzalarda kaçak yer altı suyu kullanımının engellenmesi ve bu konuda halkın bilinçlendirilmesi

2012-sürekli

Bilinçlendirme faaliyetleri, su kaynaklarının korunması

DSİ TKB, MEB, YY, STKlar

Kamu kurumsallığı açısından bakıldığında; Türkiye’de su altyapı hizmetleri, barajlar, hidroelektrik santraller, sulama, içme kullanma ve sanayi suyu

10 Kuraklıkla mücadele için her il kendi dinamiklerine ve özel koşullarına uygun “İl Kuraklık Eylem Planı” hazırlamıştır. Ayrıca illerde “Tarımsal Kuraklık İl Kriz Merkezleri” kurulmuştur.11 Tablodaki Kuruluşlar Haziran 2011 öncesinde uygulanan kamu yönetimi yapısına aittir. 12 Tablodaki Kuruluşlar Haziran 2011 öncesinde uygulanan kamu yönetimi yapısına aittir.

6

temini hizmetleri ve havza bazında su kaynaklarının bütüncül yönetimi öteden beri Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’nün görevidir.13 2011 yılı itibariyle yenilenen Türk kamu yönetimi sisteminde; DSİ’nin yanı sıra; Orman ve Su İşleri Bakanlığı’na bağlı Orman Genel Müdürlüğü ile bu Bakanlığın bazı temel hizmet birimleri de su kaynaklarının kalite ve kantite açısından yönetiminde önemli yetkiler ve görevler almışlardır.

Orman Genel Müdürlüğü, toprak muhafaza ve havza ıslahı ile ilgili olarak;

o su havzalarında kaliteli ve azami miktarda su elde etmek, erozyonu önlemek, sel, çığ ve taşkınları kontrol altına almak, toprak, su ve bitki dengesini korumak amacıyla ilgili birimlerle işbirliği halinde ve katılımcı anlayış çerçevesinde hazırlanan entegre havza ıslahı ana planının gerektirdiği iş ve işlemleri yapmak veya yaptırmakla ve

o entegre havza ıslahı projelerini uygulamaya koymak ve planda yer alan yatırımları izlemek, değerlendirmek, proje bilgilerini ilgili birimlere raporlamak ve gerektiğinde yapılmasını sağlamakla görevlidir.14

Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nın hizmet birimlerinden “Su Yönetimi Genel Müdürlüğü”nün görevlerinin hemen hepsi havzalarda su kaynaklarının yönetimi ile doğrudan ilgilidir. Bu görevler aşağıda sıralanmıştır:15

o Su kaynaklarının korunması, iyileştirilmesi ve kullanılmasına ilişkin politikaları belirlemek.

o Su yönetiminin ulusal ve uluslararası düzeyde koordinasyonunu sağlamak.

o Su kaynaklarının kıyı suları dahil olmak üzere koruma-kullanma dengesi gözetilerek, sucul çevrenin ekolojik ve kimyasal kalitesinin korunması ve geliştirilmesini sağlamak amacıyla havza bazında nehir havza yönetim planları16 hazırlamak, hazırlatmak, bütüncül nehir havzaları yönetimi ile ilgili mevzuat çalışmalarını yürütmek.

o Havza bazında kirliliğin önlenmesi ile ilgili tedbirleri ilgili kurum ve kuruluşlarla birlikte belirlemek, değerlendirmek, güncellemek ve uygulamaların takibini yapmak.

o Yer üstü ve yer altı sularının kalite ve miktarının korunmasına yönelik hedef, ilke ve alıcı ortam standartlarını ilgili kurum ve kuruluşlarla birlikte belirlemek, su kalitesini izlemek veya izletmek.

13 1954 yılında kurulan DSİ Genel Müdürlüğü, “Orman ve Su İşleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” ile Temmuz 2011’den bu yana Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nın bağlı kuruluşu olarak görev yapmaktadır (Karar Sayısı: KHK/645, 4 Temmuz 2011 tarih ve 27984 Mükerrer Sayılı Resmi Gazete).14 Orman ve Su İşleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (Karar Sayısı: KHK/645, 4 Temmuz 2011 tarih ve 27984 Mükerrer- Sayılı Resmi Gazete, Madde 30).15 Orman ve Su İşleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (Karar Sayısı: KHK/645, 4 Temmuz 2011 tarih ve 27984 Mükerrer Sayılı Resmi Gazete, Madde 9).16 AB Su Çerçeve Direktifi’nin provisyonlarından biri olarak Türkiye’nin nehir hava yönetim planlarını hazırlaması gerekmektedir.

7

o Taşkınlarla ilgili strateji ve politikaları belirlemek, ilgili mevzuatı ve taşkın yönetim planlarını hazırlamak.

o Nehir havza yönetim planlarına uygun olarak sektörel bazda su kaynaklarının tahsislerine ilişkin gerekli koordinasyonu yapmak.

o Su kaynaklarının korunması ve yönetimi ile ilgili uluslararası sözleşmeler ve diğer mevzuattan kaynaklanan süreçleri takip etmek, sınır aşan ve sınır oluşturan sulara ilişkin işleri ilgili kurumlarla işbirliği içinde yürütmek.

o Ulusal su veri tabanlı bilgi sistemini oluşturmak.

Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nın temel hizmet birimlerinden olan “Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü” de su havzalarının geliştirilmesine yönelik ulusal ve bölgesel düzeyde planlama yapmakla, politika ve stratejiler belirlemekle sorumlu kılınmıştır.17

Yine Temmuz 2011’de kurulan Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın18 temel görevlerinden biri; “Çevrenin korunması ve iyileştirilmesi ile çevre kirliliğinin önlenmesi için prensip ve politikalar tespit etmek, standart ve ölçütler geliştirmek, programlar hazırlamak; bu çerçevede eğitim, araştırma, projelendirme, eylem planları ve havza koruma planları ile kirlilik haritalarını oluşturmak, bunların uygulama esaslarını tespit etmek ve izlemek, iklim değişikliği ile ilgili iş ve işlemleri yürütmek” olarak tanımlanmış olup, bu Bakanlık iklim değişikliği ile mücadelede birincil sorumlu olarak görülmektedir.19

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın temel hizmet birimlerinden Mekansal Planlama Genel Müdürlüğü, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü ve Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü’nün ülkede, yerel düzeyde/bölge/havza bazında su yönetimi ile ilgili olan yönetsel ve fiziki planlama açısından görevleri vardır.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü su kaynaklarının korunmasına dair; “Yeraltı ve yerüstü sularının, denizlerin ve toprağın korunması, kirliliğin önlenmesi veya bertaraf edilmesi maksadıyla hedefleri, ilkeleri ve kirletici unsurları belirlemek, kirliliğin giderilmesi ve kontrolüne ilişkin usul ve esasları tespit etmek, acil müdahale planları yapmak ve yaptırmak”la görevlidir. 20

17 Orman ve Su İşleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (KHK Karar Sayısı: 645, 4 Temmuz 2011 tarih ve 27984-Mükerrer- Sayılı Resmi Gazete, Madde 7).18 Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (Karar Sayısı: KHK/644, 4 Temmuz 2011 tarih ve 27984 Mükerrer Sayılı Resmi Gazete).19 Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (Karar Sayısı: KHK/644, 4 Temmuz 2011 tarih ve 27984 Mükerrer Sayılı Resmi Gazete, Madde 2/b).20 Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (Karar Sayısı: KHK/644, 4 Temmuz 2011 tarih ve 27984 Mükerrer Sayılı Resmi Gazete, Madde 8).

8

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü su kaynaklarının korunmasına dair; “Yeraltı ve yerüstü sularının, denizlerin ve toprağın korunması, kirliliğin önlenmesi veya bertaraf edilmesi maksadıyla kirliliğin giderilmesi ve kontrolüne ilişkin uygulamaları sağlamak, yeraltı ve yerüstü su, deniz ve toprak kirliliğine karşı hazırlıklı olmak, müdahale ve mücadele kapasitesini artırmak için gerekli tedbirleri almak ve aldırmak; çevrenin korunması, maksadıyla uygun teknolojileri belirlemek ve bu maksatla kurulacak tesislerin vasıflarını tespit etmek ve bu çerçevede gerekli tedbirleri almak ve aldırmak” la görevlidir.21

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Mekansal Planlama Genel Müdürlüğü; “Havza ve bölge bazındaki çevre düzeni planları da dahil her tür ve ölçekteki çevre düzeni planlarının ve imar planlarının yapılmasına ilişkin usul ve esasları belirlemek, havza veya bölge bazında çevre düzeni planlarını yapmak, yaptırmak, onaylamak ve bu planların uygulanmasını ve denetlenmesini sağlamak”la görevlidir.22 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından ülke geneli için hazırlanan “Atık Su Arıtma Eylem Planı (2008-2012)” ile 25 havza ve alt havzada yer alan illerdeki altyapı koşulları da değerlendirilerek atıksu arıtımı ile ilgili eylem planları hazırlanmıştır. Yapılan bu planlamalarda, atık su arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun toplam belediye nüfusuna oranının Türkiye genelinde 2010 yılında % 73’e, 2012 yılında ise % 80’e ulaşması hedeflenmiştir.

Bu hedeflere ulaşabilmek için atık su arıtma tesislerinin su havzalarına göre planlanmasına başlanmış, bu çerçevede 25 hidrolojik havzada atık su arıtım hedeflerine dayanan “Havza Koruma Eylem Planları” yapılmaya başlanmıştır.23 Bu planlarda havzaların su potansiyeli ve su kirlilik durumu tarımsal, evsel ve sanayi kaynaklı kirleticiler olarak analiz edilmekte, mevcut koruma alanlarına olan baskılar saptanmış ve geleceğe yönelik olarak havzada yer alan atık su arıtma tesisleri için yatırım ve yenileme ihtiyaçları belirlenmektedir.

Havza Koruma Eylem Planları kısa, orta ve uzun vadelerde ele alınan her havza için kırsal ve kentsel ve endüstriyel atıksu altyapı yönetimi, su kaynaklarının yönetimi (potansiyel envanter, akarsu ıslahı, akım ve su kalitesi izleme, yönetimde yapılanma - Havza Su Ajansı kurulması gibi -vb) 21 Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (Karar Sayısı: KHK/644, 4 Temmuz 2011 tarih ve 27984 Mükerrer Sayılı Resmi Gazete, Madde 9).22 Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (Karar Sayısı: KHK/644, 4 Temmuz 2011 tarih ve 27984 Mükerrer Sayılı Resmi Gazete, Madde 7).23 İlk aşamada havzalardaki su kalitesi, kirletici kaynaklar, korunan alanlar ve içme suyu kaynakları göz önüne alınarak Türkiye coğrafyasındaki 25 adet hidrolojik havza puanlandırılmıştır. Yapılan bu önceliklendirme doğrultusunda, aralarında Seyhan havzasının da yer aldığı ilk 11 Havzada koruma eylem planlarının yapılmasına karar verilmiştir. Bu Planların yapımı TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi Çevre Enstitüsü tarafından üstlenilmiştir.

9

ağaçlandırma, erozyon mera islah çalışmaları, tarımsal kirlilik yönetimi ile çevresel bilgi sistemleri ile ilgili eylemleri içermektedir. Ayrıca, söz konusu “Havza Koruma Eylem Planları”nın, AB Su Çerçeve Direktifi’nin gereği olarak hazırlanması gerekli olan “Nehir Havzası Yönetim Planları” için önemli bir başlangıç noktası olduğu değerlendirilmektedir.

İklim değişikliğinin etkilerine uyum sağlamak için su yönetimi alanında sorumlulukların çok sayıda Bakanlık ve alt kurumlarına dağıtılmış olması, kuruluşlar arasında önemli ölçüde koordinasyon ihtiyacını gündeme getirmiştir. Yasal zeminde, doğruda etkileşim içinde olan su kaynakları ve iklim değişikliği ile ilgili konuların; su kaynaklarının bütüncül yönetiminin Orman ve Su İşleri Bakanlığı yetkisinde, iklim değişikliğinin etkilerine uyum sağlama hususunun ise Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yetkisinde olması durumu söz konusu karmaşık yapıyı doğrulamaktadır. Söz konusu iki Bakanlığın yanı sıra, iklim değişikliği ile ilgili diğer kamu kuruluşlarının yetkileri de dikkate alındığında (Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı vb.), bu durumun gerek merkezdeki politikaların tespitinde ve gerekse yerel/bölgesel uygulamalarda karmaşa yaratacağı kaçınılmazdır. Özetle; Türkiye’de iklim değişikliği etkilerinin su havzaları düzeyinde dikkate alınması için öne çıkan ihtiyaçlar, başta kurumsal karmaşanın çözülmesi olarak ortaya çıkmaktadır. Türkiye genelinde tüm havzalarda su potansiyelinin ve tüketimlerin belirlenmesi, iklim değişikliğinin su kaynakları üzerine etkilerinin modellenmesi, değişik senaryolar altında uyum ihtiyaçlarının ve maliyetlerin tespit edilerek su kaynaklarının planlamasının uzun döneme yansıtılması aynı derecede önemlidir.

II - Seyhan Havzasında İklim Değişikliği Uyum Stratejisi İhtiyacı

Doğu Akdeniz’de Nil’den sonra ikinci büyük havza konumunda olan Seyhan Havzası,24 IPCC tarafından dünya çapında iklim değişikliğinden en fazla etkilenecek bölgelerden biri olan Akdeniz Havzası’nda yer almaktadır. Havza, Türkiye ve Avrupa’nın en verimli tarım alanlarını barındırmaktadır. Seyhan Havzası coğrafi yapı olarak yüksek stepler/dağlık alanlar, geçiş bölgeleri, alçak düzlükler ve Çukurova Deltasından oluşmaktadır. Biyolojik çeşitlilik bakımından da dünyanın en zengin bölgelerinden biri olan havza; kuru tarım, sulu tarım ve hayvancılık olmak üzere bölge insanına çeşitli tarımsal olanaklar sunmaktadır.

24 Havza kapsamı: Adana, Kayseri, Niğde Sivas, İçel, Kahramanmaraş.

10

Seyhan Havzası'nın su toplama alanı yaklaşık olarak 20.731 km2 olup, Seyhan Barajı’na kadar olan kısım Yukarı Seyhan olarak tanımlanmaktadır. Aşağı Seyhan Havzası olarak tanımlanan ve barajın mansabında kalan kısım ise Tarsus ve Yüreğir ovalarından oluşmaktadır.

Türkiye'nin en verimli topraklarının bulunduğu Çukurova'da yer almasından dolayı, Aşağı Seyhan Havzasında yoğun tarımsal faaliyetler gerçekleşmektedir. Tarımsal kirliliğe ek olarak, Seyhan Barajı'nın hemen mansabında yer alan Adana İli ve civarındaki pek çok noktadan gerek Seyhan Nehri’ne, gerekse drenaj kanallarına evsel ve endüstriyel atıksu deşarjları yapılmaktadır.

Seyhan Havzasında İklim ve Değişiklikleri

Seyhan Havzası’nda yükselti farklılığından dolayı havza içersinde farklı iklimler hakimdir. Denize en yakın olan havzanın alt bölümlerinde kışlar ılık ve yağışlı, yazlar ise kurak ve sıcak geçerken, havzanın üst bölümlerinde yükselti ile iklimde değişmekte bu bölümlerde karasal iklim görülmektedir.

Kıyıdan İç Anadolu‟ya uzanan havza iklim yönünden üç farklı kesimi kapsar. Çukurova ve yakın eteklerden oluşan kıyı kesimlerde yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır. Ulukışla‟dan Pınarbaşı‟na ve daha kuzeye uzanan kesim İç Anadolu özelliklerini yansıtır. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve yağışlıdır, Kayseri kıyı kesiminden daha karasaldır.

Aşağıda iki küresel iklim modelinin (ECHAM5 ve CCSM) A2 simülasyonuna göre Seyhan Havzası ve çevresinde 30'ar yıllık ortalama kış P-E (yağış-buharlaşma) değişimleri gösterilmektedir:25

Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) tarafından yürütülen ön çalışmalar uyarınca; Seyhan Havzası’nın da içinde yer aldığı Akdeniz

25 Değişimler referans dönemden (1961-1990) olan farkları ifade etmektedir (http://agora.itu.edu.tr/).

11

Bölgesi küresel ısınmaya karşı en hassas ve savunmasız bölge olarak tespit edilmiştir.

Türkiye’de iklim ile tarımsal sistemler arasındaki ilişkiyi analiz edebilmek amacıyla, İnsan ve Doğa Araştırmaları Enstitüsü (RIHN, Japonya), Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) ve Çukurova Üniversitesi’nin işbirliğiyle “Kurak Alanlarda İklim Değişikliğinin Tarımsal Üretim Sistemlerine Etkisi” (ICCAP)26 başlıklı bir araştırma projesi yapılmış ve bu çalışma Mart 2007’de sonuçlanmıştır. Bu projede, temel çalışma bölgesi olarak, Türkiye’de Seyhan Nehri Havzası da dahil olmak üzere Akdeniz’in doğu kıyısındaki kurak ve yarı kurak alanlar, vaka çalışma alanları olarak seçilmiştir. Projede Seyhan Havzası’nın seçilmesinin diğer temel bilimsel nedenleri aşağıda sıralanmıştır:

o Atlantik anomalileri, Hadley dolaşımları ve batılı rüzgarlar nedeniyle, akıntıların etkisi altında bulunması, Akdeniz Bölgesi’nin küresel ısınma yönünden duyarlı bir alan olması.

o Havzanın, Türkiye ve Avrupa için önemli bir gıda üretim alanı olması. Havzanın üst kesimlerinde yaygın olarak hayvancılık ve çayır -meracılık yapılması.

o Buğday gibi çok stratejik bir ürünün, havzada çok uzun bir geçmişe sahip olması, buğdayın sulu ve kuru koşullarda yaygın biçimde üretilmesi.

26 ICCAP işbirliği; Japonya’daki on beş üniversite ve araştırma enstitülerinden gelen Japonya ekibindeki mezun öğrenciler dahil, yaklaşık kırk araştırmacı ve beş üniversiten gelen Türk ekibindeki ortalama aynı sayıdaki araştırmacılar, İsrailli araştırmacılar ve Türkiye’deki temas noktası görevleri çerçevesinde başta Adana Çukurova Üniversitesi olmak üzere devlet kuruluşlarından oluşmuştur.

12

o Seyhan Nehri’nin ulusal nitelikli su olması, havzanın tümünün ulusal sınırlar içerisinde bulunması.

Proje; Hidroloji ve Su Kaynakları, Sulama-Drenaj, Bitkisel Verimlilik, Vejetasyon, Tarımsal Ekonomi gibi konulardaki araştırma grupları tarafından gerçekleştirilmiştir. Proje kapsamında ele alınan çalışmalarda; klimatoloji, meteoroloji, yüzey ve yeraltı suları hidrolojisi, sulama mühendisliği, agronomi, ürün fizyolojisi, toprak bilimleri, ormancılık, hayvancılık, antropoloji gibi konular yer almıştır.27

Hidroloji ve Su Kaynakları grubu kapsamında incelenen “Seyhan Nehri Havzası’nda Tarım Güvenliği İçin Su Kaynakları Sistemlerinin İklim Değişikliklerine Karşı Duyarlılıklarının Araştırılması” başlıklı çalışma, küresel ısınma sonucunda meydana gelecek olan iklim değişikliğinin Türkiye’deki su kaynaklarına olan etkilerinin öngörülmesine yönelik yürütülmüştür. Bu kapsamda, su kaynakları sistemlerinin bu tür değişimlere karşı gösterecekleri tepkileri denetleyen parametreler tanımlanmış, böylelikle duyarlılıklarının Seyhan Havzası özelinde ortaya konulması sağlanmıştır. Bunun için havza ölçeğinde uygulanan dağınık parametreli deterministik hidrolojik modeller kullanılmıştır. Modelin dayandığı varsayımlar geleceğe ilişkin projeksiyonlar olarak yorumlanmalıdır.

Bu proje kapsamında Genel Sirkülasyon Modeli (GCMs) ve havza hidrolojik modeli çıktılarını havza ölçeğine indirgeyen bir modelleme çalışması yapılmıştır. Çalışmada SRES (Emisyon Senaryoları Özel Raporu) A2 senaryosu seçilerek MRI ve CCSR adlı iki yöntemle hesaplamalar yapılmış; MRI’ya göre sıcaklığın +2 oC artacağı, yağışın -159 mm azalacağı28 ve CCSR’ye göre de sıcaklığın +2,7 oC artacağı, yağışın -161 mm azalacağı öngörülmektedir.

Yağışlardaki azalmanın Ocak, Nisan, Ekim, Kasım ve Aralık aylarında diğer aylardan daha fazla olacağı, 1.818 nolu akım gözlem istasyonu için ortalama aylık akımların şimdiki duruma göre dikkate değer biçimde azalacağı, Nisan, Mayıs ve Haziran aylarındaki azalmanın diğer aylara göre fazla olacağı ve aylık pik akımın şimdikinden daha önce görüleceği belirtilmiştir.

Nehirlerdeki akış miktarı, gerçekleşen su çekimi, su temini ve su talebi gibi konuları kapsayan su kaynakları sistemine etkileri konusunda da çalışma yapılmıştır. Bu çalışmada arazi ve su kullanımlarına göre yatırımların düşük olduğu koşullara (Senaryo 1) ve yatırımların yoğun olduğu koşullara (Senaryo 2) göre senaryolar üretilerek değerlendirme yapılmıştır.

27 T.C. İklim Değişikliği 1. Ulusal Bildirimi, Ocak 2007 (Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Kapsamında).28 Havzanın büyük bir bölümü kışlık ortalama yağışı 700 mm olan Akdeniz iklim kuşağında yer almaktadır. İlkbahar ve kış yağışları büyük su yapılarında tutulmakta; sulama ve enerji üretimi için kullanılmaktadır.

13

Nehirlerde gerçekleşen su çekimi ile mevcut akış arasındaki oran su stresini göstermektedir.

Bu oranın 0,4’ü aştığı bir bölgede yüksek su stresinin olduğu, yani suya aşırı bir talebin olduğu ifade edilmektedir. 0,4’ten daha az olan bu değerin, gelecek periyotta Senaryo 1’e göre 0,6-0,8 arasında, Senaryo 2’ye göre 0,6-1,2 arasında olacağı öngörülmüştür. Barajdaki su miktarına göre de Seyhan Barajı’nın gelecekteki rezervuar hacmi Senaryo 1’e göre şimdikinden daha az ve bazı durumlarda boş, Senaryo 2’ye göre sıklıkla boş olacağı belirtilmektedir. Su temininin, su talebine olan oranının göstergesi olan güvenirlik katsayısına bakıldığında, bunun genellikle 1 olduğu ve baraj su temininin talebi karşıladığını gösterdiği, gelecekte Senaryo 1’e göre güvenirliğin; MRI’de 1’den 0,9’a doğru ve CCSR’de 1’ den 0,8’e doğru değiştiği, Senaryo 2’ye göre ise MRI’de 1’den 0,7’ye doğru ve CCSR’de 1’den 0,5’e doğru değiştiği belirtilmektedir.

Bu sonuçlara göre Havzada, küresel ısınmanın akımlardaki azalmaya olan etkisiyle, akışa göre su çekim oranının artacağı, gelecekte Senaryo 1’e göre su kaynakları sisteminde su temininin talebi karşılamasının mümkün olacağı, buna karşılık Senaryo 2’ye göre küresel ısınma ve yukarı havzadaki su taleplerindeki artışın su kıtlığı yaratacağı öngörülmektedir.

Yapılan modelleme çalışmaları sonuçlarına göre, Seyhan Havzasında yeraltı suyu potansiyelinde de önemli düşüşlerin olacağı belirlenmiştir. Adana Ovası’nda yeraltı suyu kaynakları iklim değişikliklerinden önemli oranda etkilenmektedir. Yukarı Seyhan Havzası’nda yeraltı suyunun beslenmesinde meydana gelecek azalma doğrudan doğruya Adana Ovası’nda kuzeyden oluşan yeraltı suyu akışını da etkilemektedir. Aynı şekilde, ova üzerine düşen yağıştan olan beslenmede de bir azalma görülmektedir.

Öte yandan, sulama suyu ihtiyacının karşılanması amacıyla daha çok su çekimi gerçekleştirileceğinden, yeraltı suyu seviyesinde önemli düşüşler söz konusu olmaktadır. Model tarafından hesaplanan yeraltı suyu bütçesi bileşenlerindeki değişimlerden, Adana Ovası akiferi ve yeraltı suyu kaynaklarının iklim değişikliklerine karşı yüksek derecede duyarlı olduğu görülmektedir. Sistemin duyarlılığı, büyük oranda Adana Ovası akiferine içe akışla beslenmede meydana gelen azalmadan kaynaklanmaktadır.

Yeraltı suyu seviyesinde meydana gelen düşüş, Havzada ova akiferinde tuzlu su girişinin de ilerlemesine neden olmaktadır. Sistemin yeraltı suyu modeli, tuzlu su girişi uzunluğunun yeraltı suyu seviyesindeki düşüşe karşı duyarlı olduğunu ortaya koymaktadır. Projeksiyonlar, gelecekte yeraltı suyunun kuyularla çekiminde %50 oranında meydana gelecek bir artışın, 2080 yılı sonunda tuzlu su kamasının kara içine doğru 10 km kadar ilerlemesine neden olacağını göstermektedir. Depolamadaki azalma, doğal olarak yeraltı suyu kalitesinde de bozulmaya neden olacaktır. Adana Ovası’nın kıyı kesimlerinde yeraltı suyunun tuzluluğu deniz tuzluluğunun %25’ine ulaşabilecektir.

14

Özetle, tüm bu bilimsel çalışmaların29 sonuçlarında; 2070 yılında Seyhan Havzası’nda hava sıcaklığının 2-3,5°C artacağı, yağışların % 25-35 azalacağı, dağlardaki karların daha erken eriyeceği, sulama suyunun azalacağı, tarımsal ürün deseninin havzada değişmek zorunda kalacağı, kuru ve sulu tarım bölgelerinin etkileneceği, yeraltı suları üzerindeki kullanım baskısının artacağı ve kirlenme riskinin oluşacağı, kıyı bölgelerinde ise 10 km içerilere kadar yeraltı sularına tuzlu deniz suyunun karışacağı öngörülmektedir.

Seyhan Havzası Koruma Eylem Planı

Seyhan Havzası Koruma Eylem Planı; TÜBİTAK-MAM Çevre Enstitüsü tarafından hazırlanmış olup kısa, uzun ve orta vadeler olarak 2011-2040 periyodunu kapsamaktadır. İklim değişikliğine uyum ile doğrudan ilgili olarak, Seyhan Havzası Eylem Planında kısa vadede (2010-2015) “Yüzeysel su kaynaklarının korunması ve geliştirilmesi; Havzadaki yerleşimlerin iklim değişikliği ve kuraklık etkilerine karşı direncini arttırmak üzere baraj rezervuar kapasitelerinin arttırılması ve gerektiğinde havzalar arası su transferleri ile acı ve tuzlu sulardan (deniz suyu) tatlı su üretimi de içeren alternatif çözümler geliştirilmesi” hedeflenmiştir.

Planda ele alınan temel konular; atıksu yönetimi, katı ve tehlikeli atık yönetimi, yayılı kaynak kirliliği yönetimi ve kontrolü (tarımsal kirlilik yönetimi, hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan kirlilik yönetimi), ağaçlandırma, erozyon kontrolü ve mera ıslahı çalışmaları, su kaynakları yönetimi, sıcak noktalarda getirilecek çözümler (Çatalan Barajı Havzası, Dipsiz Lagünü, Havzadaki inşaat ve planlama aşamasındaki HES’ler, Aşağı Seyhan Havzası ve diğer) ve havza çevresel bilgi sisteminin kurulması olarak belirlenmiştir. Bu alanlarda planlanan birçok faaliyet iklim değişikliğinin etkilerine uyum sağlamayı dolaylı da olsa destekleyici mahiyettedir.

Ayrıca Seyhan Havzasında fiziki planlama faaliyetlerinden olarak, hem Havzada yer alan illerde hem de bölgesel ölçekte Çevre Düzeni Planı30

çalışmaları yürütülmektedir. Temel amacı;

o Koruma-kullanma dengesinin kurulmasına yönelik politika ve stratejilerin belirlenmesi,

o çarpık kentleşme ve sanayileşmenin önlenerek kentsel ve kırsal gelişmelerin sağlıklı bir şekilde yönlendirilmesi,

o tarım arazilerinin amaç dışı kullanımının önlenmesi29 Çukurova Üniversitesi, TÜBİTAK, RIHN-Japonya ve DSİ çalışmaları. 30 Çevre Düzeni Planı (ÇDP): Dengeli ve sürekli kalkınma amacına uygun olarak ekonomik kararlarla ekolojik kararların bir arada düşünülmesine imkan veren, rasyonel doğal kaynak kullanımını sağlamak üzere kalkınma planları ve varsa bölge planları temel alınarak yapılan ve tarım, turizm, konut, sanayi, ulaşım vb. genel arazi kullanım kararlarını, politika ve stratejilerini belirleyen, bölge veya havza bazında 1/50.000 veya 1/100.000 ölçekte hazırlanan, plan hükümleri ve plan açıklama raporuyla bütün olan üst ölçekli fiziki plandır.

15

o hassas alanların (kıyılar, ormanlar, içme ve kullanma suyu havzaları, doğal, kültürel ve tarihsel değerler vb) korunması ve

o alt ölçekli planlara esas olacak politika, strateji ve arazi kullanım kararların üretilmesi

olan Çevre Düzeni Planları, Havzada; Adana31 ve Kayseri’de32 ‘il’ düzeyinde; Niğde33 ve yine Kayseri’de34 ‘bölge’ düzeyinde hazırlanmıştır/hazırlanmaktadır.

Seyhan Havzası’nda Topluma Dayalı İklim Değişikliğine Uyum Hibe Programı (Birleşmiş Milletler)

2009-2011 yılları arasında uygulanan “Türkiye’nin İklim Değişikliğine Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi Birleşmiş Milletler Ortak Programı”nın en önemli bileşenlerinden biri Seyhan Havzası’nda iklim değişikliğine uyuma dair örnek uygulamaların gerçekleştirilmesidir. Ortak Program kapsamında yöre için yapılmış olan iklim değişikliğinden etkilenebilirlik çalışmaları katılımcı bir süreçte havza bazında ele alınmış ve iklim değişikliğine uyum konusunda olası önlemler belirlenmiştir. Yöre şartlarına uygun bu önlemler, hibe programının öncelikli konularını oluşturmuştur.

Seyhan Havzasında tarım ve gıda güvenliği, su kaynakları ve kalitesi, halk sağlığı, afet risk yönetimi, havza ve kıyı alanlarının yönetimi, doğal kaynakların yönetimi ve altyapı başlıkları altında 18 proje desteklenmiştir.35 Topluma dayalı uyum yaklaşım ile Havzada iklim değişikliğinin, çevresel ve sosyo-ekonomik sistemlere etkilerinin araştırıldığı söz konusu projelerle, uzun vadede iklim değişikliğine uyum konusunda kapasite geliştirme ve farkındalık yaratmak amaçlanmıştır.

Desteklenen pilot uygulamaların; tarım, su yönetimi, gıda güvenliği, iklim değişikliğinin yol açtığı kuraklık, taşkın, orman yangınları gibi afetlere dair risk yönetimi, kıyı bölgelerinin yönetimi, doğal kaynak ve ekosistem hizmetlerinin yönetimi, bulaşıcı hastalıklara dair riskler, toplumsal cinsiyet açısından iklim riskleri, geçim kaynaklarına etkiler, iklim değişikliğinin etkilerine dair bilgi ve verinin yönetimi gibi temel konularda, iklim değişikliğinden etkilenebilirliği azaltacak ve eksiklikleri giderecek yönde olmuştur.36

Aşağıdaki Tabloda hibe kaynak ile desteklenen projeler ve bu projeleri yürüten kurumlar gösterilmektedir:

31 1/100.000 ölçekli Adana İli Çevre Düzeni Planı (2009).32 1/50.000 ölçekli Kayseri Çevre Düzeni Planı (Kayseri Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılmıştır, 2005). 331/100.000 Ölçekli Kırşehir Nevşehir Niğde Aksaray Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planı (2008)34 1/100.000 Ölçekli Yozgat-Sivas-Kayseri Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planı (Kayseri Valiliği tarafından yapılmaktadır, 2011). 35 18 projeden 12’si Adana’da, 4’ü Kayseri’de ve 2’si Niğde’de uygulanmıştır.36 http://www.iklim.mdgf-tr.org

16

  Proje Adı Proje Sahibi/İl1 Seyhan Nehri Havzası’nda Hayvansal Üretim ve

Çevresel Faaliyetlerin İklim Değişikliğine Adaptasyonu

Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zooloji Bölümü (Adana)

2 Çiftçilerin Su ve Enerji Kısıntısına Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi

Sarız Kaymamalığı Köylere Hizmet Götürme Birliği (Kayseri)

3 İklim Değişimine Uyum Çerçevesinde Seyhan Havzası Yüzey Suyu Kaynakları Potansiyelinin Saptanması, Taşkın Risklerinin Belirlenmesi ve İdare Edilmesine Yönelik Su Yönetim Politikalarının Geliştirilmesi

Devlet Su İşleri VI. Bölge Müdürlüğü (Adana)

4 İyi Tarım Sağlıklı Toplum Adana Ticaret Borsası5 Adana İli Yüreğir İlçesi Halkının İklim Değişikline

Uyum Kapasitesinin Oluşturulması, Desteklenmesi ve Geliştirilmesi

Yüreğir Belediyesi (Adana)

6 Çatalan İçme Suyu Havzası’nda Doğal Kaynakların Sürdürülebilirliği İçin Doğru Tarım Tekniklerinin Geliştirilmesi

Adana Tarım İl Müdürlüğü (Adana)

7 İklim İzcileri Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği Adana Şubesi (Adana)

8 Kayseri İlinde İklim Değişikliği Nedeni İle Tarımsal Üretimde Karşılaşılacak Risklere Karşı Bölge Çiftçisinin Eğitim Yoluyla Bilinçlendirilmesi

Kayseri Tarım İl Müdürlüğü (Kayseri)

9 İklim Değişikliğine Bağlı Olarak Balıkların Üreme Döneminde Oluşan Değişimlerin İzlenmesi ve Balıkçılık Yönetimine Uyarlanması

Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi (Adana)

10

Adana, Niğde Yerel Küresel İklim Değişikliği Etkileri İzleme ve Tahmin Etme İşbirliği Ağının ve Bu Ağa Altyapı Teşkil Edecek İnternet Bazlı Küresel İklim Değişikliği Etkileri İzleme Coğrafi Karar Destek Sisteminin Tasarlanması ve Kurulması

Adana Valiliği İl Çevre Orman Müdürlüğü(Adana)

11

Kuraklığa ve Tuzluluğa Dayanıklı Yöresel Sebze Genotiplerinin Belirlenmesi ve Korunması

Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü (Adana)

12

Seyhan Nehri Havzası’ndaki Yoksul Çiftçiler ve Kadınlara Yönelik “Süt Üretimi Amaçlı Saanen Süt Keçisi Yetiştiriciliği”

İç Anadolu Kuraklıkla Mücadele ve Ekolojik Yaşam Derneği

13

Bulaşıcı Hastalıklar İzleme ve Kontrol Sistemi Çukurova Üniversitesi Tropikal Hastalıklar Araştırma ve Uygulama Merkezi (Adana)

14

Seyhan Havzası’nda Orman Ekosistemlerinin ve Ormancılığın İklim Değişikliği’ne Uyum Sağlaması: Ekosistem Hizmetleri (Sosyal), Biyolojik Çeşitlilik (Çevresel) ve Orman Ürünleri (Ekonomik)

Adana Orman Bölge Müdürlüğü (Adana)

15

Seyhan Deltası’nda Küresel İklim Değişikliğine Bağlı Deniz Seviyesi Yükselmesine Uyum ve Etkilerin Azaltılması

Kuş Araştırmaları Derneği Adana Şubesi(Adana)

16

Kayseri İli’nde İklim Değişikliğinin Olası Etkileri Konusunda Kırsal Halkın Bilinç Düzeyinin Arttırılması

Kayseri ve Köyleri Eğitim ve Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği (Kayseri)

17

Yeni Teknoloji Kullanarak Pınarbaşı Sulamalarında Tasarruf

Karaboğaz, Kılıçmehmet, Büyükpotuklu Sulama

17

Birliği (Kayseri)18

Haydi Kızlar Fotoğraf Çekelim Genç Doğa Derneği (Niğde)

Yine, “Türkiye'nin İklim Değişikliğine Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi Birleşmiş Milletler Ortak Programı” kapsamında, Seyhan havzasındaki illerde sanayide temiz üretim ve eko-verimlilik çalışmaları sürdürülmüş, bu çerçevede 3 farklı sanayi sektöründe su verimliliğini artıran pilot uygulamalar yapılmıştır. Sanayi tarafından hammadde olarak kullanılan suyun tüketimini azaltarak ya da, enerjide ve kimyasallarda tasarruf sağlayarak ve CO2 emisyonunu düşürerek iklim değişikliği etkilerine uyum sağlamayı hedefleyen bu uygulamalar; gıda ve içecek sektöründe Adana' ve Kayseri’de, metal işleme ve makine sektöründe Niğde’de ve kimya sektöründe yine Adana’da gerçekleştirilmiştir. Bu pilot uygulamaların yan kazanımları olarak; üretim sürecinde ve ürün kalitesinde iyileşme, sanayilerde proses sürelerinin kısalması, iş gücünden tasarruf, bakım-onarım maliyetlerinin azalması ve atık su arıtma maliyetlerinde azalma olmuştur.

III – Seyhan Havzasında İklim Değişikliğine Uyum Stratejisine Doğru - Sonraki Adımlar

Seyhan Havzasında iklim değişikliğinin etkilerine uyum sağlamak amacıyla yapılan tüm çalışmalar temelde, Havzada iklim değişikliği risklerini yönetme kapasitesini geliştirmeyi amaçlamaktadır. Seyhan Havzası’nda iklim değişikliğine uyum için yerel bir Strateji geliştirmek ihtiyacı; elde edilen birikimler doğrultusunda, yerel/bölgesel kuruluşların ve diğer tüm ilgili kesimlerin kapasitelerini artırarak iklim değişikliğine uyum yaklaşımının, Havzadaki planlama faaliyetlerine dahil/entegre edilmesini sağlamaktır. Bu stratejiler Havzada tespit edilen etkilenebilirlik alanları/sektörlere dairdir.

Seyhan havzasında iklim değişikliğinin etkilerine uyum sağlamak için yapılan “toplum-tabanlı” projelerin çıktıları37 iklim değişikliği etkilerini ve önceliklerini yerel düzeyde belirlemede Türkiye’de ilk örnektir. Seyhan Havzasında iklim uyumuna dair yapılan tüm çalışmalar; bir yandan “Ulusal İklim Değişikliği Uyum Stratejisi ve Eylem Planı”na yerel düzeydeki ihtiyaçların yansıtılması yönünden, öte yandan diğer havzalara yol gösterici olmak bakımından bir model olarak dikkate değerdir.

Yine Havzadaki bu faaliyetler; Türkiye’nin iklim değişikliği ile mücadelede uluslararası taahhütlerin (BM, AB diğer) ışığında yasal ve kurumsal yeni ihtiyaçları da gündeme getirmiş olması bakımından da önemli olmuştur. Ayrıca, yöre insanının iklim değişikliği ile mücadelede, farkındalığını arttırmaya ve yerel bilginin birikmesine/toplanmasına dair önemli adımlar atılmıştır.

37 “Birleşmiş Milletler Seyhan Nehri Havzası’nda İklim Değişikliğinde Topluma Dayalı Uyum Programı” çerçevesinde desteklenen projeler.

18

Havzada yapılan iklim uyum faaliyetleri, kimi zaman tehditlerin ve fırsatların kesiştiği noktalarda, acil ya da yeni fırsatlara işaret etmiş, kimi zaman daha ekonomik uygulamaların olunabileceğini, proje faaliyetlerinde ölçek büyütmenin faydalı olacağını, geliştirilerek uygulanabileceğini, hatta projelerin aynı tip olarak uygulanabilirliğini göstermiştir.

Havzada iklim değişikliğinden etkilenen sektör ve alanları sağlıklı tespit etmek için temel ihtiyaç, etkilerin bilinmesi ve ölçülmesi olmuştur. Burada iklim bağımlı sektörler arasındaki birleşik etkiler (combined impacts) önemlidir. Ancak Türkiye’de politikaların ve uygulamaların yetersizliği nedeniyle, iklim değişikliğinin birleşik etkileri yeterince dikkate alınmamaktadır.

Örneğin Havzada erozyon paternlerindeki değişikliklerden ve arazi bozulmalarından kaynaklanan gıda üretimi ile ilgili arazi kullanımı değişikliği, gıda güvenliği politikalarında bugün itibariyle yer almamaktadır. Yine denizde, sularda su yükselmelerinin balık stoklarını ve balıkların yer değişimine etkisinin sürekli takip edilip incelendiği bir bakış açısı henüz yoktur. Yine, iklim değişikliğinden kaynaklanan toprak kaybının turizm sektörüne “önlem etkisi” (measure impact) gibi çalışmalar yapılmamakta bu etkiler ölçülmemektedir.

Seyhan Havzasında, Türkiye’deki diğer su havzaları ile karşılaştırıldığında, daha ileri düzeyde araştırmalar mevcut ve yapılıyor olsa da, Havza düzeyinde halen çok çeşitli senaryolar kullanılarak çalıştırılmış kapsamlı modeller yoktur. Veri toplama ağlarının ve meteorolojik istasyonların yeterli olmaması38 modellerin çıktıları ile somut bir bağ kurulamamasını getirmekte, bu nedenle çok sayıda ve kapsamlı modellere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu modellerin ve bu modellerle beslenmiş bilimsel çalışmalara ve projeksiyonlara (örneğin kuraklık projeksiyon endeksleri ihtiyacı gibi) halen önemle ihtiyaç vardır. Bunun için Havza ölçeğinde anlamlı istatistiklerin ve bilginin uygun ölçeklerde üretilmesi lazımdır.

Seyhan Havzasında yapılan etkilenebilirlik değerlendirmeleri kapsamında, iklim değişikliğine bağlı su sorunlarının Havza üzerindeki etkilerinin en öncelikli konu olduğu tespit edilmiştir.39 Aşağıda Havzada tespit edilen etkilenebilirlik alanları ve genel ihtiyaçlar sıralanmıştır:

Su Kaynakları: Uyuma ve sürdürülebilir su yönetimine (yüzey ve yeraltı suları) yönelik stratejilerin geliştirilmesi; farklı sektörlerdeki (içme suyu, sanayi, sulama) ihtiyaçların belirlenerek gerçekçi arz/talep dengelerinin sağlanması, su kaynaklarının verimli bir şekilde kullanımının sağlanması ve havza ölçeğindeki ani değişimlerin (kuraklık ve taşkın) su kalitesi üzerinde oluşturacağı baskıların minimum seviyelere indirilmesi, barajların (içme 38 İklim etkilerinin sağlıklı belirlenmesi için ülke çapında ve havzalarda, kırsalda ve ekosistem hizmetlerinin yoğun olduğu bölgelerde meteoroloji istasyonlarına ihtiyaç vardır. 39 Türkiye’nin İklim Değişikliğine Uyum Kapasitesinin Güçlendirilmesi Birleşmiş Milletler Ortak Programı, Seyhan Havzası Topluma Dayalı İklim Değişikliğine Uyum Hibe Programı, “Sistem Yaklaşımı Çalışma Toplantısı Sentez Raporu”, Şubat 2009 (Hazırlayan Dr. Deniz Koca).

19

suyu/sanayi su temini, sulama, hidroelekrik enerji, taşkın kontrol barajları) geliştirilmesi, sulama ve drenaj sistemlerinin yapılması; su temini ve arıtım tesislerinin geliştirilmesi;

Havza ölçeğinde su kaynaklarının yönetimi için yapılacak değerlendirmelerin, mevcut ve planlanan işletme politikalarının iklim değişikliğine uyum sürecinde ulusal ve bölgesel politikalara dahil edilmesi ve bu yönde karar verme mekanizmalarının desteklenmesi;

Tarım/Gıda Güvenliği: Havza ölçeğinde tarımsal sulamalara temin edilen suyun değerlendirilmesi (tarım sektöründe su tasarrufu) ve iklim değişikliği çerçevesinde, temin edilmesi öngörülen tarımsal su kaynaklarının belirlenerek tarım ve gıda güvenliğinin bu çerçevede ele alınması;

Doğal Afet Risk Yönetimi: İklim değişikliğinden kaynaklanan belirsizlikler bir anda ortaya çıkacak afet (Havzada özellikle kuraklık) olaylarını da tetiklemektedir. Bu açıdan su kaynakları yönetimi ve işletme politikalarının ve planlamaların, afetlerin (taşkın kontrolü ve geleceğe yönelik tahminler) ortaya çıkaracağı risklerin optimal bir sistemle/mekanizmayla dengelenmesini sağlayacak şekilde, kurumlar arasındaki yetki ve görev dağılımı netleştirilerek hazırlanması;40

Doğal Kaynak Yönetimi: Sulak alanları besleyen su kaynaklarının tespit edilmesi ve planlaması, sulak alanların ihtiyaç duyacağı suyun temini kapsamında önlemlerin alınması (rezervuar yapıları vb.) yoluyla Havzada ekosistem hizmetlerinin verimli yönetiminin ve sürdürülebilirliğinin sağlanması; baraj ve gölet havzaları başta olmak üzere tüm havzalarda erozyon ve rüsubat kontrolü;

İnsan Sağlığı: Seyhan Havzasında aşırı hava olaylarının insan sağlığı üzerine etkilerinin araştırılması, kuraklık nedeniyle şehir şebeke sularının kirlenmesi ile artacak virus, bakteri vb.nin önüne geçilmesi için kurumsal altyapının güçlendirilmesi.

Yukarıda genel olarak yapılan etkilenebilirlik değerlendirmelerinin daha somutlaştırılması amacıyla, Havzada, başta su kaynakları ve tarım sektörü olmak üzere iklim bağımlı diğer sektörlerde kapsamlı modellerin yapılarak, etkilerin belirlenmesi, ölçülmesi ve projeksiyonların yapılması gerekmektedir. Bu da daha fazla veri ve bilgi ve bilimsel araştırma demektir.

Gelinen noktada; Havzadaki etkilenebilirlik alanlarında Seyhan Havzasında uyum sağlamak için geleceğe yönelik olarak ortak ve bütünleyici çözümlere halen ihtiyaç vardır. Süreçte alınan dersler, Seyhan havzasında iklim değişikliğine uyum için bölgesel bir stratejinin çerçevesinin temelde üç noktaya dayandırılmasının faydalı olacağı değerlendirilmiştir. Bunlar:40 “Seyhan Havzası’nda Kurak Alanlarda İklim Değişikliğinin Tarımsal Üretim Sistemleri Üzerine Etkileri (ICCAP)” Projesinin faaliyetlerinden biri olarak “Adana İli Küresel Isınma Strateji Raporu” hazırlanmış ve bu Rapor DSİ tarafından Adana “Yerel Sulak Alan Komisyonu” ile paylaşılmıştır.

20

1. Politika: Ankara politikalarının (tarım, kırsal kalkınma, bölgesel gelişme, sağlık, turizm gibi) iklim değişikliğine uyum sağlamada Havza düzeyinde etkin planlanmasına ve uygulanmasına dair yeni strateji ve politikaların geliştirilmesi, buna yönelik olarak; ilgili tüm kuruluşların/kesimlerin yönetişim, koordinasyon, izleme ve değerlendirme kapasitelerinin güçlendirilmesi lazımdır.

2. Bilim ve Teknoloji: Seyhan Havzasında iklim değişikliğinin etkilerine

uyum sağlamak için kapsamlı bilimsel çalışmalardan, araştırma ve geliştirme faaliyetlerinden, güvenilir verilerden ve en iyi teknolojilerden uyum çabalarını destekleyici araçlar olarak yararlanılması, bilginin toplumun her kesimine ulaştırılması ve bu alanda araştırma ve geliştirme kapasitesinin arttırılması gerekecektir.

3. Uygulama ve Yatırımlar: Havzada iklim değişikliğine uyum sağlamak için taşra altyapısının (kurumsal, insan kaynağı ve finansla olarak) ve farkındalığın güçlendirilmesi lazımdır. Havzada yerelden merkeze değişen ölçek ve seviyelerde uyuma yönelik uygulamaların ekonomik, sosyal ve çevresel açılardan izlenmesi ve değerlendirilmesi, bu çerçevede altyapının iyileştirmesi, yeni altyapı (tarımsal sulama gibi) ihtiyaçlarının belirlenmesi, yeni araştırma ve veri sistemlerinin tespiti, alternatif teknoloji yatırımları ve erken uyarı sistemleri gibi yatırımların önceliklendirilerek,41 finans politikaları ve finansal mekanizmalar/araçlar (sigorta planlamaları gibi) desteği ile hayata geçirilmesi lazımdır.

Seyhan Havzasında etkilenebilir alanlarda iklime uyum sağlamak için belirlenen stratejik adımlar ve öncelikler aşağıda ayrıntılı olarak verilmiştir.

SU KAYNAKLARININ YÖNETİMİ

Su döngüsündeki düzenin değişmesi, su kaynaklarının kalitesinde ve temininde önemli değişikliklere neden olacak ve suyun hayati öneme sahip

olduğu gıda üretimi dahil olmak üzere, iklime bağımlı birçok sektörü etkileyecektir.

Türkiye’de iklim değişikliğinden kaynaklanan yaz sıcaklıklarının artması, kış yağışlarının azalması (özellikle batı illerinde), yüzey sularının kaybı,

kuraklıkların sıklaşması, toprağın bozulması, kıyılarda erozyon ve su

41 Seyhan Havzasında doğal afetlerin risklerini yönetme çalışmaları çerçevesinde, “Türkiye'nin İklim Değişikliğine Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi Birleşmiş Milletler Ortak Programı” desteği ile 2011 yılında Adana Meteoroloji Bölge Müdürlüğü ile işbirliği içinde İskenderun ili Aşkarbeyli İlçesi için ‘Taşkın Erken Uyarı Sistemi Pilot Çalışması’ gerçekleştirilmiştir.

21

baskınları gibi etkiler doğrudan su kaynaklarının varlığını tehdit etmektedir.

STRATEJİK ADIM 1: Seyhan Havzası bazında kurumlar arası işbirliğini destekleyecek ve Havza Entegre Yönetimini koordine edecek bir iklim etkileri yönetim mekanizmasının mevcut ve yeni oluşturulacak kurumlarla yapılandırılması

ÖNCELİKLER

1. Su kaynaklarının nitel ve nicel yönetiminin etkin ve büyük bir birikime sahip tek bir genel müdürlük olan DSİ’nin yetki ve koordinasyonuna verilerek, iklim değişikliğinin tahmini, izlenmesi, bu yönde alt yapının bu kurumsal mekanizma içinde geliştirilerek tesis edilmesi

2. Su kaynaklarının Havza boyutunda planlaması ve tahsisi için kurumlar arasında yetki karmaşasının giderilmesi

3. OSİ Bakanlığının temel birimlerinden olan “Su Kaynakları Yönetim Genel Müdürlüğü’nün fonksiyonlarını yetki karmaşasını önlemek amacıyla DSİ bünyesinde değerlendirilmesi

4. Su yönetiminden sorumlu, yönetim birikimine sahip DSİ’nin yeniden yapılandırılması, envanter, etüt, planlama, proje, inşaat, işletme faaliyetleri çerçevesinde iklim değişikliğinin etkilerine uyum amaçlı olarak kapasitesinin geliştirilmesi, teknik personel ve donanım eksikliğinin giderilmesi

5. Havzadan sorumlu DSİ Bölge Müdürlükleri arasından koordinatör Bölge Müdürlüğünün tespit edilmesi ve havza bazında envanter su kalitesi su yönetimi, işletme çalışmaları vb. hizmetleri yerine getirmesi

6. Havza bazında su yönetiminin başarısında sağlıklı tahsis envanterinin önemi dikkate alındığında, Seyhan havzasında su tahsislerinin denetiminin etkinleştirilmesi görev yapan bir iradeye bırakılması

STRATEJİK ADIM 2: Seyhan Havzasında iklim değişikliğinin su döngüsü üzerindeki mevcut ve potansiyel etkilerinin belirlenmesi ve uyum için bilim temelinde gerekli araçların geliştirilerek uygulanması

ÖNCELİKLER

1. Günümüz bilimsel ve teknolojik seviyesine uygun olarak havza-alt havza bazında ve sayısal ortamda sağlıklı tek bir veri tabanının oluşturulması ve sistematik güncelleştirilmesi, sürekliliğinin sağlanması

22

2. Bu verilerden yararlanılarak Seyhan Havzası İD senaryolarının hazırlanması

3. Havza bazında Seyhan Havzasına özgün havza ölçekli atmosferik modelleme sisteminin oluşturulması ve güncellenmesi

4. Akarsuların fiziksel ve kimyasal verilerinin elde edilmesinde ve veri paylaşımında kurumlar arasında işbirliğinin güçlendirilmesi42

5. İklim değişikliğine uyumu esas alan havza bazında işletme senaryolarının hazırlanması

6. Seyhan Havzası Entegre Havza Yönetim Planının, İD modellemeleri ve senaryoları dikkate alınarak revize edilmesi

7. Havzada su kaynaklarının yönetimi amaçlı yapılan tüm planların (kalkınma, yönetim ve fiziki özellikli) iklim değişikliği modelleri ve senaryoları dikkate alınarak birbirlerine entegre edilmesi

8. Havzadaki yatırımlarda ÇED’lerin ‘iklim etki analizlerini’ dikkate alınarak yapılması ve mevcut yatırımların ÇED’lerinin bu çerçevede izlenmesi

STRATEJİK ADIM 3: Seyhan Havzasında Entegre Havza Yönetimi prensiplerinin iklim uyum stratejilerini yönlendirecek şekilde hayata geçirilmesi

ÖNCELİKLER 1. Toprak ıslah çalışmalarının ve su kaynakları yönetiminin Seyhan

Havzasında toprak verilerinin güncellenerek ele alınması

2. İklim değişikliğini esas alan senaryolara uygun olarak hidrolik enerji kaynaklarının planlanması ve yönetimi

3. İklim değişikliğinin kıyılara etkisinin tahmini, izlenmesi, alt yapısının kurumsal yapı içinde tesis edilmesi bu konuda mevzuat alt yapısının oluşturulması,

4. Tarımsal sulamanın iklim etkilerini dikkate alarak verimli hale getirilmesi43

5. Havzada, kırılgan (etkilenebilir) bölgelerdeki HES yatırımlarının iklim değişikliği risklerini dikkate alınarak planlanması

42 DSİ ve EİE Genel Müdürlükleri arasında işbirliğinin güçlendirilmesi. 43 Örnek eylem: İşletmede olan DSİ Projelerinin, klasik sulama projelerinin planlama, uygulama ve finansman hizmetlerinin iklim uyumu açısından önceliklendirilmesi.

23

6. Yeraltı ve yerüstü su kaynaklarının korunması için atık su arıtma tesislerinin çeşitli alternatifler içerisinde en uygun alıcı ortama deşarj edilmesi

7. Havzada su tutma yapılarının inşası

8. Yüzeysel akışların periyodik olarak ölçülmesi

9. Havzada tarımsal sanayide eko-verimlilik çalışmaları ile su kaynaklarının yönetiminin akılcı olması

STRATEJİK ADIM 4: Havzadaki resmi kurumların ve diğer tüm paydaşların su yönetiminin uyum kararlarının etkin uygulanması ve halk katılımının sağlamasına yönelik olarak eğitimi ve kapasite artırımı

ÖNCELİKLER

1. Havzadaki kamu kurum personelinin su yönetimi ile ilgili mevcut görev ve sorumlulukları kapsamında uyum stratejilerinin uygulanmasına yönelik teknik bilgi, donanım ve uygulama pratiği kapasitesinin arttırılması

2. İçme suyu, tarım, sanayi su kullanımları, halkın verimli su kullanımı konusunda eğitilmesi ve bilgilendirilmesi

3. Kentsel, sanayi ve tarımsal amaçlı su kullanımında ilgili paydaşların verimli su kullanımı konusunda eğitilmesi ve bilgilendirilmesi

4. Yer altı suyu rezervlerinin kullanımı ve kalitesinin korunması konularında ilgili kesimlerde bilinçlendirme, eğitim ve kapasite artırımı

5. STRATEJİK ADIM 5: Su yönetiminde uyum stratejilerini hayata geçirecek yeni ve esnek mali kaynak mekanizmalarının havza bazında kurgulanması ve ulusal ve uluslararası mali destek mekanizmaları ile desteklenmesi

ÖNCELİKLER

1. Havzada su kaynaklarının iklim değişikliğinin etkilerine uyum için kendi kendini finanse eden uygulamaların artırılması

2. Uluslararası kaynaklar araştırmalarının yapılması

3. Su kaynaklarının en iyimser % 74 'ünün sulamada kullanılması nedeniyle, önceliğin sulama yatırımları ve sorunlarının giderilerek finans kaynakları ve yatırımlarının yönlendirilmesi

24

STRATEJİK ADIM 6: Seyhan Havzasında yer alan kentlerde su yönetiminin iklim değişikliğinin etkilerine uyum sağlama yönünde ele alınması

ÖNCELİKLER

1. Havzada yer alan kentlerde su yönetiminde iklim değişikliği senaryoları kapsamında arz-talep dengesinin sağlanması

2. Yerleşim planlamasında doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımını, ekolojik dengenin korunmasını, kirliliğin önlenmesini, su ve enerji verimliliğini dikkate alan uygulamaların yapılması

3. Kentlerde su kullanım verimliliğinin artması için su kaçakları ve kaçak su kullanımının tespit edilmesi ve kayıp-kaçak oranının azaltılmasına yönelik önlemlerin alınması,

4. Yerleşimlerde entegre su yönetimi ve planlaması için, kanalizasyon ve yağmur suyu toplama sistemlerinin ayrılması, toplanan ve arıtılan suyun yeniden kullanılması44

TARIMDA ÜRETİM VE GIDA GÜVENLİĞİ

İklim değişikliği nedeniyle su döngüsündeki ve sıcaklıklardaki değişiklikler ile olası mevsimsel kaymaların, Seyhan Havzasında doğrudan bu

sistemlerin kontrolünde olan tarım sektörünü etkilemesi kaçınılmazdır. Sıcaklık ve yağış düzenin değişimine bağlı olarak tarımsal zararlıların yayılım alanları ve türlerinde artışlar söz konusu olacaktır. Havzada tarımda öngörülen iklim değişiklikleri, üretimi, üretim yerlerini ve

hayvancılığı etkileyecek, aşırı hava olaylarının şiddeti, sıklığı ve artma olasılığı tarımda rekoltenin azalması riskini önemli ölçüde artıracaktır. Bu

durum doğrudan gıda güvenliği ile ilgilidir. İklim değişikliğinin tarım 44 Yürürlükteki “Ulusal İklim Değişikliği Strateji”sinde yer alan atık suların kentsel yeşil alanlarda etkin kullanımının sağlanması hedefi gibi.

25

sektörüne olan etkisi, gıda güvenliği açısından esastır. Çünkü Havzada tarım, sosyo-ekonomik açıdan en öncelikli sektördür ve nüfusun ihtiyaç

duyduğu gıda temininde önemli bir konumdadır.

STRATEJİK ADIM 1: Seyhan Havzasında iklim değişikliğinin tarımsal üretim ve gıda güvenliği üzerindeki etkilerini azaltmaya yönelik olarak tarımda kuraklık önlemlerinin alınması

ÖNCELİKLER

1. Havzada yer alan illerde İl Kuraklık Eylem Planlarının güncellenmesi

2. Meteorolojik gözlem istasyonlarının ve erken uyarı sistemlerinin Havzada yaygınlaştırılması

3. Havzada kuraklığa dayanıklı olan tohumların koruma altına alınması

4. Kuraklığa ve tuzluluğa dayanıklı bitkilerin korunması

5. Seyhan havzası için “Kuraklık Araştırma Merkezi”nin kurulması

STRATEJİK ADIM 2: Seyhan Havzasında iklim değişikliğinin tarımsal üretim ve gıda güvenliği üzerindeki potansiyel etkilerini ortaya koyan ve çözüm alternatiflerine temel teşkil edecek bilimsel verilerin üretilmesi ve araştırmaların yapılması

ÖNCELİKLER

1. Havzada tarımsal biyoçeşitliliğinin ve iklim değişikliğine uyum yeteneği yüksek bitki ve hayvan genotiplerinin kapsamlı değerlendirilmesi45

2. Tarımsal üretimde iklim değişikliğine uyumu destekleyen üretim yöntemlerinin araştırılması 46

45 Örnek eylemler: 1. Havzada tarımsal biyoçeşitlilik envanterinin çıkarılması; 2. Kurak ve tuzlu alanlara dayanıklı bitki türlerinin belirlenmesi konusunda araştırma çalışmaları.46 Örnek eylemler: 1.Toprak rutubetini koruyan doğrudan ekim uygulamaları konusunda araştırma ve demonstrasyon çalışmaları; 2. Kurak alanlarda uygulanabilecek ekim nöbeti sistemleri konusunda araştırma ve demonstrasyon çalışmaları.

26

3. Mevcut tarımsal veri tabanlarının iklim değişikliği konusunda çalışmalara uygun şekilde güncellenmesi, zamansal ve konumsal çözünürlüğe sahip hale getirilmesi47

4. Bilimsel çalışma sonuçlarının ve yapılan faaliyetlerin çıktılarının ilgili paydaşlarca paylaşımı48

5. Seyhan Havzasında illerdeki üniversiteler ve araştırma kuruluşlarında/araştırma enstitülerinde49 toprak ve su yönetimi alanlarında iklim değişikliğinin etkilerine uyum sağlamak amaçlı bilimsel çalışmaların ve araştırmaların desteklenmesi

6. Havzadaki mevcut tarım sektörüne dar araştırma enstitülerinin laboratuarlarının sayılarının arttırılması/donatılması

7. Havzada yer alan illerde /bölgesel olarak tarım-gıda teknoparklarının kurulması için ön araştırmaların yapılması

8. Havzadaki iklim değişikliğine uyum gösterebilecek ürünlerin tespiti

STRATEJİK ADIM 3: Seyhan Havzasında tarımda su kullanımında verimliliğin sağlanması

ÖNCELİKLER

1. Yukarı Seyhan Havzası Master Planı50 kapsamında sulama projeleri planlama çalışmalarının güncellenmesi

2. Seyhan Nehri Taşkın Kontrolü, Tahmin ve Uyarı Sistemi Yapılabilirlik Etüdü’nün güncellenmesi51

3. Kayseri Develi 2. Merhale Sulaması Planlama Revizyonu ve Proje Yapım İşi’nin güncellenmesi52

4. Finans sektöründe tarımda damla sulama desteği ve ödeme kolaylığı uygulamalarının yaygınlaştırılması53

47 Örnek eylem: Seyhan Havzası Toprak Haritalarının sayısal ve uluslararası standartlara uygun bilimsel ve teknolojik düzeye uygun hale getirilmesi.48 Örnek eylemler: 1.havzada uyum konusunda bilimsel çalışmaları koordine eden bir kuruluş belirlenmesi, 2. havza ile ilgili çalışan araştırmacılar arasında bir ağ oluşturulması.49 Kamu kuruluşlarının araştırma enstitüleri ve diğer. 50 Kayseri (1981-1984).51 Seyhan (1993-1994).52 Kayseri (2006-2009).53 Örneğin, Ziraat Bankası damla sulama için % 50 hibe ve geri ödeme kolaylığı sağlamaktadır.

27

5. İşletmede olan DSİ tarımsal sulama projelerinin; klasik sulama sorunları dikkate alınarak planlama, uygulama ve finansman hizmetlerinin rehabilite edilerek önceliklendirilmesi

6. DSİ tarafından Havzadaki İl Özel İdarelerine verimli sulama yatırımları için kaynak desteği verilmesi

STRATEJİK ADIM 4: Seyhan Havzasında iklim değişikliğinin tarımsal üretim ve gıda güvenliği üzerindeki etkilerini azaltmaya yönelik mevcut mevzuatın ve planların değerlendirilmesi ve uygulamaya yönelik eksiklerinin giderilmesi

ÖNCELİKLER

1. Orman ve mera alanlarının korunması ve ıslahı konusunda mevzuattaki eksikliklerin giderilmesi

2. Arazi miras hukukunun yeniden gözden geçirilmesi ve arazi toplulaştırmasının uygulamaya geçirilmesi

3. İyi tarım uygulaması ve gıda atık yönetimi ile ilgili uygulamalarda mevzuat eksikliğinin giderilmesi

4. Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanununun daha etkin şekilde uygulanması

5. İklim değişikliğine uyum konusunda yerel yönetimlerin, kamu kurumlarının görev ve sorumluluklarını belirleyen mevzuat eksikliğinin giderilmesi ve kurumların stratejik planlarına uyum ile ilgili hedeflerin konması

6. Tarımsal laboratuarların ilçeler bazında oluşturulması, bu anlamda Ticaret Borsalarının ve STK’ların desteklenmesi

7. Çevre Düzeni Planlarının havza bazında ve toprak haritaları üzerine yapılması

8. 1/5000 ölçekli “Seyhan Havzası Arazi Kullanım ve Kabiliyeti Haritasının hazırlanarak bu Haritayı esas alan “Seyhan Havzası Arazi Kullanım Planı”nın sayısal ve uluslararası standartlara uygun bilimsel ve teknolojik düzeye uygun hale getirilmesi

STRATEJİK ADIM 5: Seyhan Havzasında tarımsal üretim ve gıda güvenliğine etkilerinin belirlenmesi ve uyum sağlamak için ilgili kurumlar arasında koordinasyonun kurulması

ÖNCELİKLER

28

1. Havzada iklim değişikliği konusunda, tarımsal üretimin sürdürülebilirliği ve gıda güvenliğinin sağlanmasında çeşitli kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlayacak bir birim oluşturulması

2. Üniversite, Araştırma Enstitüleri, Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri ve çiftçiler arasında koordinasyonun sağlanması

3. Tarımsal sanayici ve üretici arasında iklim değişikliğine uyum için ortak çalışmaların artırılması

STRATEJİK ADIM 6: Seyhan Havzasında sürdürülebilir tarım uygulamalarının iklim değişikliği etkilerini dikkate alarak (iyi tarım, organik, doğa dostu) havzada yaygınlaştırılması

ÖNCELİKLER

1. İyi tarım uygulama desteklerinin yaygınlaştırılması, iklim değişikliğinin etkilerine karşı geçim kaynaklarının çeşitlendirilmesi

2. İyi tarım uygulama sertifikasyon uygulamasının uluslararası geçerliliğinin sağlanması

3. Sebzelerinin tür ve çeşitliliği üzerine araştırma ve geliştirme çalışmalarının teşviki

4. Havza ölçeğinde organik tarımın teşviki54

5. İnsan, gıda ve çevre güvenliği açısından entegre tesislerinin artırılması ve denetim mekanizmasının geliştirilmesi

STRATEJİK ADIM 7. Seyhan Havzasında tarımsal faaliyetlerde iklim değişikliğine uyum konusunda bilinç, eğitim ve kapasite arttırılması

ÖNCELİKLER

1. Tarım üreticilerinin ve sanayicilerin tarımsal uyum konusundaki öncelikler, alternatifler, uygulamalar konusunda eğitim ve bilincin artırılması

2. İlgili kamu kurumlarındaki teknik personele yönelik kapasite arttırma çalışmalarının düzenli hale gelmesi

3. Seyhan Havzasında, özellikle Aşağı Seyhan’da tarım KOBİ’lerinin geleneksel tarım yöntemlerinden uzaklaşarak, iklim duyarlı yenilikçi

54 Organik tarım uygulamalarında nitratın kullanılmaması içme suyu kaynaklarının kirlenmesine önemli bir engeldir.

29

yöntemleri kullanmaları için farkındalıklarının ve kapasitelerinin (teknoloji ve finansman desteği olarak) artırılması

4. Tarım İl özellikle İlçe Müdürlüklerinin çiftçilere; tarımsal destekler, hibeler, tarımsal uygulamalar vb. konularda daha fazla bilgilendirmesi

5. Çiftçi-Üniversite-Tarım kuruluşları arasında diyaloğun ve bilgi akışının artarak devam ettirilmesi

6. Havzadaki illerde “İl Toprak Koruma Kurulu” üyelerinin iklim değişikliğinin etkilerine uyum konusunda bilgilendirilmeleri.

STRATEJİK ADIM 8. Seyhan Havzasında iklim değişikliğine tarım sektöründe uyum çalışmaları için ilgili kamu ve özel sektörden, ulusal ve uluslararası kaynaklardan finans kaynaklarının oluşturulması

ÖNCELİKLER

1. Tarımsal üretimde iklim değişikliğine uyum konusunda yapılan projelere çiftçiye alternatif gelir kaynakları yaratmak için öncelikli olarak destek verilmesi, teşvik sisteminin geliştirilmesi

2. İklim değişikliğine uyumu dikkate alan tarımsal üretim uygulamalarının pazarlama kapasitesinin desteklenmesi

3. Uluslararası organizasyonlarda proje işbirliği çalışmaları ile havzaya finansal destek sağlanması

4. İklim değişikliğinin hayvansal üretime etkisi ve uyum için Havza bazında sahaya aktarılacak çalışmaların özellikle desteklenmesi

EKOSİSTEM HİZMETLERİ, BİYOÇEŞİTLİLİK VE ORMANCILIK

Sağlıklı ekosistemlerin yarattığı mal ve hizmetler doğrudan ya da dolaylı olarak insanlara ulaşmakta, bu da sürdürülebilirlik koşullarını

sağlamaktadır. Örneğin, ormanlar sadece kereste sağlamakla kalmaz, aynı zamanda toprağı tutar, suyun kalitesini bozacak kirletenleri doğrudan

toprak köklerine ulaşmadan temizler, sel kontrolü yapar, suyun akaçlama havzasındaki devinimini düzenler. Ekosistemlerin ayrıca, karbonu önemli ölçüde depolayan humuslu alanların, sulak alanların ve derin denizlerin

30

iklimin düzenlenmesinde doğrudan rolü olduğu unutulmamalıdır. İklim değişikliğinin karasal ve denizel ekosistemlerin yanı sıra biyolojik

çeşitliliğin de kaybına neden olacağı bilinmektedir. Bu durum, türleri, toplumun bağımlı olduğu ekosistemleri ve bunların sağladığı hizmetleri

önemli ölçüde etkileyecektir. İklim değişikliğine uyum açısından bakıldığında ekosistem hizmetleri, başta tarım sektörü olmak üzere bir dizi

sektörün etkinliğinin sağlanması ile ilgili alt sektörlerde (bitkisel ve hayvancılık üretimi, gıda güvenliği, ormancılık gibi) esneklik ve risk

azaltmada önemli ölçüde rol oynamaktadır.

STRATEJİK ADIM 1: Seyhan Havzasında iklim değişikliğinin biyoçeşitlilik ve ekosistemler, ormanlar üzerindeki etkisinin değerlendirilmesi ve izlenmesi

ÖNCELİKLER

1. Havzadaki biyolojik çeşitlilik ile ilgili temel verilerin tamamlanması, güncellenmesi

2. İç sularda tür çeşitliliğinin ve indikatör türlerle ilgili biyolojik parametrelerin belirlenmesi.

3. Nadir, endemik, nesli tehlike altında ve ekonomik türlerin dağılım haritalarının oluşturulması ve popülasyon parametreleri ile bunların değişimlerinin modellenmesi

4. Deniz, içsu ve karasal ekosistemlerde biyoçeşitlilik değişiminin ve tür çeşitliliğinin sürekli izlenmesi

STRATEJİK ADIM 2: Seyhan Havzasında ekosistem yönetim ve koruma planlamalarına ve pratiklerine iklim değişikliğine uyum konularının entegre edilmesi

ÖNCELİKLER

1. Havza genelinde biyolojik çeşitlilik bakımından öncelikli alanların belirlenerek, kayıpların önlenmesi için bu alanlara özgü eylem planlarının yapılması

2. Havzada odun dışı orman ürünleri envanterinin yapılarak, iklim değişikliğinden az etkilenen odun dışı orman ürünlerinin ekonomik olarak kullanımının sağlanması (aromatik ve tıbbi bitkiler vs.)

31

3. Besin zincirinin alt halkalarındaki ekonomik değeri olmayan su ürünlerinin işlenerek ekonomik olarak değerlendirilmesi

4. Balıkçılık faaliyetlerinin iklim değişikliği ile uyumlu hale getirilmesi55

5. Denize alanlarında ve iç sularda besin zincirinin alt halkasında bulunan, ekonomik değeri olmayan hedef dışı türlerin ekonomik açıdan işlenerek değerlendirilmesi

6. Orman alanlarında iklim değişikliğinin etkilerinden kaynaklanan arazi kullanım değişiminin tespit edilmesi

7. Havzadaki biyolojik çeşitlilik katmanlarının orman amenajman planlarıyla entegrasyonu çalışmalarının biran önce tamamlanması

STRATEJİK ADIM 3: Seyhan Havzasında, ekosistem, biyoçeşitlilik ve ormancılık alanlarında iklim değişikliği etkilerinin tespitinde sağlıklı veri yönetimi

ÖNCELİKLER 1. “Seyhan Havzası Biyolojik Çeşitliliği Veri Kataloğu”nun hazırlanması56

2. Tehdit altındaki ve ekonomik olan türlerin haritalanması

3. Havzadaki abiyotik çevresel faktörler ile ilgili verilerin güncel ve kapsamlı bir hale getirilmesi

4. Toprak haritalarının yenilenmesi/yapılması (tarım arazilerinin dışındaki araziler için yapılması)

5. Havzadaki ekosistemlerin izlenmesi; ekosistemlerin maruz kaldığı iklim değişikliğinden ve insan faaliyetlerinden kaynaklanan etkiler (etki türleri, etkileme gücü, sıklığı vb.) ile ilgili verinin toplaması, nicel hale getirmesi ve ilgili birimlerle paylaşımı

6. Havzada Ormanlık bölgelerde OGM tarafından iklim etkileri için meteoroloji izleme istasyonlarının kurulması

STRATEJİK ADIM 4: Seyhan Havzasında, ekosistem, biyoçeşitlilik ve ormancılık alanlarında iklim değişikliği etkilerinin tespiti ve uyum sağlamak için bilimsel çalışmaların artırılması, ilgili kuruluşların yönetim kapasitelerinin bu yönde geliştirilmesi

ÖNCELİKLER

55 Örnek: Balık yumurtlama dönemindeki değişikliğine bağlı olarak avlanma yasağı tarihlerinin değiştirilmesi, iklim değişikliği etkisiyle havzada popülasyonu azalmış türlerin daha az avlanması gibi. 56 Veri Kataloğu vasıtasıyla biyolojik çeşitliliğe dair hangi verinin hangi kurumdan temin edileceği belirlenecektir.

32

1. Havzada biyolojik çeşitliliğe etkilerin sağlıklı tespiti için çözünürlülüğü yüksek olan iklim değişikliği projeksiyonlarının çalışılması

2. Havzada nadir endemik vb. ve ekonomik türlerin dağılımı ve popülasyon değişimlerinin modellenmesi çalışmalarının yapılması

3. Türler üzerindeki insan kaynaklı etkilerin tespiti ve izlenmesi (Kirlilik, balıkçılık vb)

4. Biyoçeşitlilik üzerinde iklim dışı etkilerin belirlenmesi (farklı ekosistemlerdeki etkilerin belirlenmesi)

5. Havzada ekosistem ve iklim konularındaki bilimsel çalışmaların ve araştırmaların desteklenmesi ve koordinasyonu amaçlı bir “Enstitü” kurulması

6. Korunan alanlarda iklim değişikliğinin etkilerini belirleme ve izlemeye yönelik araştırma çalışmalarının yapılması

7. Havzadaki ekosistem hizmetleri ve bu servislerle doğal riskler/afetler arasındaki ilişkinin mevcut durumunu ve potansiyelini ortaya koyacak araştırma ve modelleme çalışmalarının yapılması

8. İklim değişikliğine uyumlu orman desenlerine geçiş için bilimsel araştırmaların yapılması

9. Akarsuların fiziksel ve kimyasal parametrelerinin tespiti

STRATEJİK ADIM 5: Havzada iklim değişikliği ve ekosistem konularında bilinçlendirme faaliyetlerinin artırılması

ÖNCELİKLER

1. Havzanın ekolojik değerlerini ve biyolojik çeşitliliğini öne çıkarmak ve habitat kayıplarını belirlemek amacıyla bir “müze” kurulması

2. Karar vericilerin iklim değişikliğine uyum sağlamanın doğal değerlerin korunması bağına dair konularda eğitilmesi

3. Havzadaki Yerel Sulak Alanlar Komisyonlarının iklim değişikliğinin etkileri ve uyum sağlama yönünde güncel bilgilerle donatılması

4. Çevresel parametrelerin izlenmesiyle ilgili olarak hizmet alımından ziyade, yetkili personelin bilgi ve ekipman kapasitelerinin arttırılması

5. Orman köylülerinin iklim değişikliğinin etkilerine uyum sağlamak konusunda bilinçlendirilmesi

33

DOĞAL AFET VE RİSK YÖNETİMİ

İklim değişikliğine bağlı olarak özellikle kuraklık ve taşkın gibi su döngüsünün değişmesine duyarlı doğal afetlerin sıklığı, şiddeti ve ülke

çapındaki mekansal dağılımlarında artışlar öngörülmektedir. Örneğin kış aylarında yüzeysel akışa geçen su miktarının artması, taşkınlar konusunda

ilave önlemlerin alınması ve mevcut altyapının geliştirilmesini gerekli kılacaktır. Benzer şekilde yağışların şiddetinin artacağı öngörülen bölgeler vardır. Dolayısıyla bu tür bölgelerde hem kırsal hem de kentsel alanlarda

taşkın riski ortaya çıkacak veya mevcut taşkın riski artacaktır. İklim değişikliğinin etkilerinin bir başka önemli boyutu olan orman yangınları,

Akdeniz Havzası’nda özellikle güney bölgelerde yıl boyunca tehlike olarak görülmekte ve orman yangınlarındaki bu artışın, istilacı türlerin

yayılmasına, dolayısıyla orman yangınlarının daha geniş alanlara sıçramasına neden olacağı öngörülmektedir.

34

STRATEJİK ADIM 1: Seyhan Havzasında iklim değişikliğinin etkilerinden doğan risklerin sektörel ve alansal olarak belirlenmesi

ÖNCELİKLER

1. Seyhan havzasında su kaynaklarına, tarım ve gıda, halk sağlığı, sanayi ve kentsel yerleşim alanlarında ve sektörlerde risk ve afetlere maruz kalma ölçülerini gösteren analizlerin yapılması, sürekli izlenmesi ve güncellenmesi

2. Etkilenebilirlik analizindeki öncelikli alan ve sektörlerin belirlenmesi (erken uyarı sistemlerinin kurulması gibi amaçlarla)

3. Havzadaki illerdeki Kuraklık İl Kriz Merkezlerinin kapasitesinin güçlendirilmesi

STRATEJİK ADIM 2: Seyhan Havzasında afet öncesi korumaya yönelik önlemlerin iklim değişikliğinin etkilerini de dikkate alacak şekilde ilgili tüm planlama pratiklerine entegre edilmesi

ÖNCELİKLER

1. Havzadaki sektörel ve yönetim planlarının (İl Tarım Master Planları, bölgesel Tarım Master Planları, Havza Koruma Eylem Planı, bölgesel Çevre Düzeni Planları, illerin Kurumsal Strateji Planlarının, vb) etkilenebilirlik analizi ve riskler dikkate alınarak gözden geçirilmesi/hazırlanması

2. Havzada TAKEP’in Afet Risk Azaltma Planının, İl Acil Yardım Planlarının iklim değişikliğine uyum faktörlerini, afete maruz kalma bağlamında etkilenebilirlik analizlerini ve riskleri içerecek şekilde yeniden gözden geçirilmesi

3. Havzada yer alan illerde Nazım İmar Planları ve Uygulama İmar Planlarının Kentsel yerleşimlerin afetlere karşı hazırlık olmasını destekleyecek şekilde hazırlanması57

STRATEJİK ADIM 3: Seyhan Havzasında afet ve risk yönetimini iklim uyum önlemleri ile entegre edecek kurumlar arasında bir koordinasyon mekanizmasının kurulması

ÖNCELİKLER

57 Örnek eylem: Daha fazla yeşil alan.

35

1. Afet ve risk yönetimi ile ilgili yerel kurumlar arasındaki yetki karmaşasının önlenmesi58

2. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının daha aktif ve tanınabilir olması

3. Türkiye Afet Risklerinin Azaltılması Platformu’nun59 Seyhan Havzası bazında örgütlenmesi

4. İklim değişikliğinin etkilerine dair Havadaki bilimsel araştırma sonuçlarının doğal afetlerle ilgili kurum ve/veya kişilerle paylaşılması

STRATEJİK ADIM 4: Seyhan Havzasında iklim değişikliğinden kaynaklanan doğal afet ve acil durumlara hazırlıklı olma kapasitesinin tüm kurum ve sektörlerde artırılması

ÖNCELİKLER

1. Etkilenebilirlik analizindeki öncelikli alan ve sektörler için özellikle kuraklık için erken uyarı sistemlerinin kurulması

2. Yerel yönetimlerin yerleşim alanlarının altyapılarını gözden geçirmesi ve bu na yönelik gerekli kaynakların araştırılması

3. Kentlerde sele dayanıklı altyapı sisteminin gözden geçirilmesi

4. Ormanların yangınlara karşı korunma önlemlerinin artan riskleri dikkate alarak organize edilmesi

5. Doğal afet kapsamında görev alacak birimlerin araç-gereç parkının iyileştirilmesi

STRATEJİK ADIM 5: Seyhan Havzasında iklim değişikliğinden kaynaklanan riskin paylaşımının ve transferlerinin gerçekleştirmesi

ÖNCELİKLER58 Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının (AFAD) yerel düzeydeki kuruluşları; İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri ve Sivil Savunma Arama ve Kurtarma Birlik Müdürlükleri’dir. Sivil Savunma Arama ve Kurtarma Birlik Müdürlüklerine 11 ilde (deprem riskinin yüksek olduğu iller) bölgesel sorumluluk verilmiş olarak, doğrudan merkeze bağlıdırlar. Geri kalan diğer illerde Arama Kurtarma Ekipleri vardır. İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri ile Sivil Savunma Arama ve Kurtarma Birlik Müdürlükleri ile yetki ve görev çakışması yaşanmaktadır. Önerilen; Sivil Savunma Arama ve Kurtarma Birlik Müdürlüklerinin İl Afet ve Acil Durum Müdürlüklerinin altında yeniden örgütlenmesidir (Türkiye’nin İklim Değişikliğine Uyum Ulusal Stratejisi ve Eylem Planı).59 “Türkiye Afet Risklerinin Azaltılması Platformunun Kuruluş, Görev ve Çalışma Esasları” Bakanlar Kurulu Kararı (Karar Sayısı: 2011/1320, 12 Şubat 2011 tarih ve 27844 sayılı Resmi Gazete).:

36

1. Tarım sigortaları uygulamalarında Devlet desteğinin eğitimlerle arttırılarak yaygınlaştırılması için Havza düzeyinde planlamaların yapılması

2. Tarım sigortasının yaygınlaştırılması konusunda eğitim faaliyetlerinin yapılması

3. Doğal Afet Sigortası (DASK) kapsamının genişletilerek iklim değişikliği kaynaklı afetleri de içerecek şekilde genişletilmesi

STRATEJİK ADIM 6: Seyhan Havzasında iklim değişikliğinden kaynaklanan doğal afetler konusunda toplumda bilinç artırımı,

ÖNCELİKLER

1. Başta hassas gruplar olmak üzere (kadınlar, yaşlılar vb) toplumun tüm kesiminde kapasite ve bilinç artırımı

2. Bilinçlendirme faaliyetlerine sivil toplum kuruluşlarının ve meslek örgütlerinin aktif katılımının sağlanması

3. Havzada özellikle erozyon ve yangın ile ilgili eğitim faaliyetlerinin yapılması

4. Eğitim müfredatına “iklim değişikliğinin etkileri, riskler çözümler” gibi konuları içeren derslerin dahil edilmesi

İNSAN SAĞLIĞI

Değişen iklim koşullarının, ayrıca insan sağlığı üzerinde önemli ölçüde etkiler yaratacağı, hatta yaratmakta olduğu bilinmektedir. Aşırı iklim

olaylarının daha sıklaşması nedeniyle hava koşulları ile bağlantılı ölümler ve hastalıklar artabilir. Örneğin ardışık çok sıcak günlerin sayısındaki artış özellikle yaşlılar ve kronik kalp-damar veya solunum hastalığı olanlarda akut sağlık sorunlarını doğrudan etkileyecektir. İklim değişikliğine bağlı

olarak artacak taşkın riski de bulaşıcı hastalıkların yayılma risklerini ve bu risklerin mekansal boyuttaki dağılımlarını değiştirecektir. Artan göç ve

37

turizm gibi insan hareketlilikleri, bulaşıcı ve/veya yeni hastalık yapıcı mikroorganizma veya vektörlerin ortama girmeleri ve yeni yaşama

ortamları bulmaları beklenen ısınma karşısında muhtemel olduğundan bir diğer risk alanını oluşturacaktır. Ayrıca iklim değişikliği nedeniyle, zoonozlar (hayvanlar ve insanlar arasında doğal olarak aktarılan

enfeksiyon ve hastalıklar) gibi haşarat tarafından taşınan ciddi bulaşıcı hastalıkların yayılması ihtimali bulunmaktadır

STRATEJİK ADIM 1: Seyhan Havzasında aşırı hava olaylarının insan sağlığı üzerine etkilerinin araştırılması

ÖNCELİKLER

1. Epidemiyolojik risk haritalarının tüm Seyhan havzası için genişletilerek düzenlenmesi.

2. Havzada sıcak dalgaları ve kuraklık gibi aşırı hava olaylarının insan sağlığı üzerindeki sıklığının, düzeyinin ve risklerinin izlenmesi, değerlendirilmesi

3. Riskli bölgelerdeki, risk etkenlerinin genotipik haritalarının çıkartılması

4. Kuraklık nedeniyle şehir şebeke sularının kirlenmesi ile artacak virus, bakterinin önüne geçilmesi için kurumsal altyapının oluşturulması

5. Göçün engellenmesi, sosyal problemlerin belirlenmesi ve kontrolü için çalışmalar yapılması.

STRATEJİK ADIM 2: Seyhan Havzasında meteorolojik verilerle/iklim değişikliği ile bağlantısı bulaşıcı hastalıkların araştırılması/izlenmesi

ÖNCELİKLER

1. Salgın hastalıkların doğal afet nedeniyle olup olmadığının Havzada araştırılması

2. İklim değişikliğine bağlı yeniden önem kazanacak ya da bölgede yeni görülecek mikroorganizmalarda ve vektörlerinde görülmesi muhtemel değişikliklerin belirlenmesi ve önlenmesi, mikroorganizmaların eradikasyonu.

3. Havza ölçeğinde bulaşıcı hastalıkların hangi yörelerde daha fazla olduğuna dair risk tespit çalışmalarının yapılması

4. Havzada salgın hastalıkların doğal afet nedeniyle olup olmadığının araştırılması

38

STRATEJİK ADIM 3: Seyhan Havzasında aşırı hava olaylarının ve iklim değişikliklerinin insan sağlığı üzerine etkilerinin tespiti için ilgili kurumların kapasitelerinin arttırılması, toplumun bilgilendirilmesi, eğitim faaliyetlerinin yapılması

ÖNCELİKLER

1. Kurumlar arasında spiral entegrasyonun sağlanması için, kurum yetkililerinin düzenli olarak iklim değişikliğine bağlı ortaya çıkacak insan sağlığı ile ilgili olası felaket senaryolarının çözülmesine yönelik düzenli toplantılar yapılması.

2. Havzadaki illerde İl Sağlık Müdürlüklerinin üniversitelerle iklim değişikliğinin insan sağlığına etkilerinin tespitine yönelik olarak işbirliği tesis etmesi ve ortak çalışmalar yürütmesi

3. Havzada erken uyarı sistemlerinin iklim değişikliğinin etkilerinden doğal insan sağlığı risklerini içerecek şekilde tesisi/düzenlenmesi

4. Havzada iklim değişikliğinin insan sağlığına etkilerinin tespiti için ilgili kurumlarda araştırma ve laboratuarlar için uygun bütçe tahsisi

5. İklim değişikliğine bağlı ortaya çıkması muhtemel hastalıklar, korunma ve kontrolü hakkında ilkokul düzeyinden başlayarak toplumda farkındalık yaratılması, sürekli eğitim ve bilgilendirme toplantılarının düzenlenmesi

6. Havzada illerdeki Devlet hastanelerinde tropikal hastalıklar için kliniklerin kurulması/arttırılması60

60 Havzada tropikal hastalıklar özellikle çadır köylerde yaşaya insanların sağlığı açısından önemlidir.

39