sivas ta yoksulluk poverty in sivas
TRANSCRIPT
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
1/89
SVASTA YOKSULLUK
Nejat STN
Cumhuriyet niversitesiSosyal Bilimler Enstits
Lisansst Eitim - retim ve Snav Ynetmeliinin Sosyoloji Anabilim Dal
Uygulamal Sosyoloji Bilim Dal iin ngrd
YKSEK LSANS TEZ
Olarak Hazrlanmtr.
Tez Danman
Yrd. Do. Dr. Ziynet BAHADIR
SVAS
UBAT 2007
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
2/89
ZET
Bu almada Sivasta yoksulluk sorununun boyutlar, yoksullarn Avrupa
Birlii balamnda kreselleme olgusuna baklar ele alnmaktadr.
rneklem grubu Sivas il merkezinde yaayan yoksullarlasnrlandrlmtr. Sivas il merkezi evreninde, her bir mahalleden olmak zere
1595 aile reisine anket uygulanmtr. Bu erevede Sivasta yaayan yoksullarn;
ya, cinsiyet, gelir gider durumlar aratrlm, Avrupa Birliine ve gelecee
bak alar deerlendirilmitir.
zellikle 20. yzyln son eyreinde varln ve buna bal olarak
olumsuz etkilerini hissettiren kreselleme olgusunun yoksulluk sorununa etkileriaratrlmtr. Kreselleme salt olarak yoksulluk nedeni deildir. Gelimi
lkeler iin zenginleme nedeni olabilirken, az gelimi lkeler iin
yoksullatrma tehdidini de barndrmaktadr. Dnya Bankas, IMF gibi
uluslararas finans kurulularnn az gelimi lkelere ynelik politikalar
yoksulluun artmasna neden olmutur. Devlet, klmekle birlikte, sosyal
olmaktan uzaklam, bu da yoksulluu artran etkenlerden biri haline gelmitir.
Yoksullarn; kresellemenin etkilerinden olumsuz olarak etkilendii,
akraba, komu gibi formal olmayan geleneksel yardmlama ekillerinin de
gnden gne zayflad, bulgular arasndadr.
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
3/89
SUMMARY
In this study, the dimensions of poverty in Sivas, and the views of the
poor about the concept of globalization in the context of European Union have
been studied.
The sample has been restricted to the poor living in the city center of
Sivas. In the total field under survey, the survey has been applied to 1595 chiefs
of the family, every one of whom is from a different quarter. In this context, the
age, gender and receipts and expenses of the poor living in Sivas have been
investigated, and their point of view about the future and European Union has
been evaluated.
The effects of the concept of globalization, which made its existence and
thus its negative sides felt especially in the last quarter 20th century, on the
problem of poverty have been studied. Globalization is not solely the reason of
the poverty. It may be the reason of getting richer for developed countries. The
policies of some international financial institutions such as IMF and The World
Bank against underdeveloped countries have caused the poverty to increase. As
the state got smaller, it backed out of being a social state and this situation has
turned into one of the data that the poor have been negatively affected from the
negative sides of globalization, and the conventional solidarities such as the
solidarity among the neighbours have been getting week day by day.
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
4/89
NDEKLER
Sayfa No:
ZET I
SUMMARY II
NDEKLER III
TABLOLAR LSTES IV
GR 1
I. BLM: KURAMSAL VE KAVRAMSAL EREVE 5
1. YOKSULLUK 5
1.1 Yoksulluk Nedir 6
1.2 Mutlak Yoksulluk 7
1.3 Greli Yoksulluk 8
1.4 znel Yoksulluk 9
1.5 Yoksulluk Snr 9
1.6 Yeni Yoksulluk 11
1.7 Yoksulluk Kltr 13
2. YOKSULLUUN GRNM VE SREC 16
2.1 Yoksulluun Grnm 16
2.2 Yoksullama Sreci 19
2.3 Yoksulluk Konusundaki Aklamalar 22
2.4 Yoksulluun Nedenleri ve Mcadele Politikalar 25
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
5/89
3. YOKSULLUUN GNCELLK KAZANMASI VE
KRESELLEME YOKSULLUK LKS 293.1 Yoksulluun Gncellik Kazanmas 29
3.2 Kreselleme ve Yoksulluk likisi 31
4. DNYADA VE TRKYEDE YOKSULLUK 33
4.1 Dnyada Yoksulluk 33
4.2 Trkiyede Yoksulluk 36
4.2 Trkiyenin Bu Alanda Dnyadaki Yeri 40
4.4 Sivas li zeli 41
II. BLM: UYGULAMA 44
1. ARATIRMANIN YNTEM 44
A. EVREN VE RNEKLEM SEM 44
B. VER TOPLAMA TEKN 45
C. ARATIRMADA KULLANILAN STATSTK
TEKNKLER 45
2. ARATIRMANIN BULGULARI VE YORUMLAR 46
2.1 Sivas li Merkezindeki Yoksullarn zellikleri 47
2.2 AB zelinde Kresellemeye Bak Alarnn
Deerlendirilmesi 58
2.3 Grlen KiilerinAlveri Yapma Alkanlklar
ve zellikleri 65
SONU VE DEERLENDRME 70
KAYNAKA 75
EKLER 80
EK 1- ARATIRMA ANKET FORMU 80
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
6/89
TABLOLAR LSTES
Sayfa No
TABLO 1 : Sivas li 2005 Yl Sosyal Yardmlar Dalm Tablosu 44
TABLO 2 : Aile Reislerinin Cinsiyet Asndan Dalmlar 47
TABLO 3 : Aile Reislerinin Yalarna Gre Dalmlar 47
TABLO 4 : Aile Reisinin Yerleim Birimine Gre Doum Yeri 48
TABLO 5 : Aile Reisinin i 48
TABLO 6 : Aile Reisinin Sosyal Gvencesi 49
TABLO 7 : Aile Resinin Eitim Dzeyi 49
TABLO 8 : Ailede Birden Fazla alan Says 50
TABLO 9 : Aylk Toplam Gelir 51
TABLO 10 : Ayni Yardmlar 52
TABLO 11 : Nakdi Yardmlar 53
TABLO 12 : Trkiyenin En nemli Sorunu 53
TABLO 13 : ABye Girdiimizde Sorun zlr m? 54
TABLO 14 : AB Hakkndaki Dnceler 55
TABLO 15 : Gelecee likin Umutlar 56
TABLO 16 : Yoksulluun Giderilmesi in Yaplmas Gerekenler 57
TABLO 17 : Ya ve ABye Girdikten Sonra Sorun zlecek mi
likisi 58
TABLO 18 : Ya ve AB Hakkndaki Dnce likisi 59
TABLO 19 : Aile Reisinin i Trkiyenin En nemli Sorunu
likisi 60
TABLO 20 : Aile Reisinin i ve Trkiye ABye Girince Sorunun
zlmesi likisi 61
TABLO 21 : Aile Reisinin Eitim Dzeyi ve Trkiye ABye
Girdikten Sonra Sorunun zlmesi likisi 62
TABLO 22 : Aile Reisinin Eitim Dzeyi Yoksulluun Giderilmesi
in Yaplmas Gerekenler likisi 63
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
7/89
TABLO 23 : Aylk Toplam Gelir ve Trkiyenin En nemli Sorunu
Nedir likisi 64TABLO 24 : Aylk Toplam Gelir ve Alveri Yapma ekli likisi 66
TABLO 25 : Aylk Toplam Gelir ve Ayni Yardm Alp Almama
Durumu likisi 67
TABLO 26 : Aylk Toplam Gelir ve Nakdi Yardm Alp Almama
Durumu likisi 68
TABLO 27 : Aylk Toplam Gelir ve Aylk Gda Harcamaslikisi 69
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
8/89
1
GR
Yoksulluk, tm toplumlar iin her zaman var olan bir toplumsal sorundur.
Deien, yoksulluk sorununun nitel ve nicel boyutlardr. Ayrca, yoksulluk birok
toplumsal sorunun nedeni olduu iin de iktisatlar, siyaset bilimcileri ve
toplumbilimcileri srekli ilgilendiren bir sorun olma zelliini korumaktadr.
Gnmzde, artan yoksullua kar sosyal bilimlerin ilgisi de gittike artmaktadr.
Yoksulluk konusunda ok sayda aratrma yaplmaktadr. Yine, (UN, IMF, WB vb)
kurum ve kurulularn ilgisi de kukusuz sorunun ok sayda insan
ilgilendirmesindendir. Bireysel boyutu yannda toplumu ve devleti ilgilendiren
boyutlar da vardr.
nsanlarn temel gereksinimlerini karlayamama durumu, yoksullua ilikin
en yaln tanmlamadr. Genellikle mutlak ve greli yoksulluk olarak ayrlr. Mutlak
yoksulluk, bireyin /hane halknn yaamn srdrebilecek asgari refah dzeyini
yakalayamamas (gdasn temin edememe, salk hizmetlerinden yeterince
yararlanamama) olarak tanmlanrken; greli yoksulluk, gelir gruplarndaki
farkllktan kaynaklanr. Toplumun ortalama refah dzeyinin altnda olma durumunu
anlatr (kullandklar eyalar, oturduklar semtler vb. ile tanmlanr).
Yoksulluk sorunu, dier toplumsal sorunlardan u ynleriyle farkldr:
Birok toplumsal sorunun nedenidir, Hep varolan sorunlardandr.
Yoksulluk lkelere ve dnemlere gre farkllk gsteren bir sorundur.
uluslararas tanmlamada, kalknmada geri kalm nc dnya lkeleri tmyle
yoksul lke kabul edilmektedir. Ancak yoksulluu bu lkelere zg bir olgu olarak
alglamak her halde yanl olur. nk gelime aamasnda bulunan bu lkelerde
deiik boyutlarda yoksulluk olduu gibi, gelimi lkelerde de yer yer ve zaman
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
9/89
2
zaman, yoksulluk yaand bilinmektedir. kalknmam lkelerde lke apnda
ya da mutlak yoksulluktan sz edilirken, sanayilemi lkelerde yerel ya danispi yoksulluktan sz edilmektedir (Mezzinolu, 1998:7-8).
Yine, sanayilemenin ilk evrelerinde dk cretler ve kt yaam koullar
nedeniyle yaygn bir yoksulluk gzlendi ancak gelimi lkelerde refah devleti
anlay ile (zellikle II. Dnya Sava sonrasndaki gelimelerle) mutlak yoksullukla
mcadele geni lde baarld. Gnmzde ise, yeni yoksulluk kavram, tketim
toplumunda yetersiz olan birey veya alyor olduu halde yoksul olanlar iin
kullanlmaktadr. yaam projelerinin alma, mesleki uzmanlk ve iten daha
ok tketici tercihleri etrafnda kurulduu tketim toplumunda fakir olmak ok farkl
bir eydir. Yoksul olmak bir zamanlar anlamn isiz olma durumundan aldysa,
bugn anlamn esas olarak yeterince tketemiyor olma durumundan almaktadr. Bu
fark yoksulluk iinde yaama tecrbesini ve bunun sefaletinden kurtarlma ans ve
olanaklarn farkllatrr (Bauman,1999:10). zellikle 1980 sonras yaygnlaan
yoksulluun nedenleri ve boyutlar, nceki dnemlerden farkldr. nk
kreselleme olgusunun g kazanmasyla zengin ve yoksul arasndaki kutuplama
da hzla bymtr. Bugn kresel sorunlarn banda yoksulluk ve gelir
dalmndaki adaletsizlik gibi sorunlar gelmektedir.
Yoksulluk sorunu, endstrileme ncesi dnemlerde geleneksel toplum
yapsnda, sosyal yardmlar ve sosyal dayanma ile giderilmeye allmtr. Kiinin
doumla birlikte girdii evrede bulduu geleneksel yardmlama, karlksz ve ayn
toplumda yaayan insanlarn yardmlama trdr. Ayn aile, ayn mahalle, kent
veya lke iinde yaayan insanlar arasndadr. Bu geleneksel yardmlama ve
dayanmann amac, toplum ierisinde btnl korumaktr. Oysa, modern
topluma geile birlikte, yardmlar kurumsallam; oluturulan sosyal politika
nlemleri ile yoksulluk da dahil olmak zere pek ok sorunla ilgili daha dzenli
zmler ortaya karlmtr.
Tarihsel srete hep varolan ancak, gnmzde yeniden nem kazanan
yoksulluk, bu aratrmann konusu olarak seilmitir.
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
10/89
3
Aratrmann temel amac, sosyolojik birikimden yararlanlarak, zellikle sonyllarda dnyada ve lkemizde gittike artt gzlemlenen yoksulluk sorununa
ilikin Sivas ilinde durum tespiti yapmak, yoksulluun grnmn ve boyutlarn
belirlemek ve yoksulluun en aza indirgenmesi iin uygun politikalara ynelik
gelitirebilecek zm nerileri sunabilmektir.
Yoksullua ilikin genel bilgilere, literatr incelemesi sonucu ulalm; Sivas
ili merkez ile zelindeki yoksullua ait verilere ise, yaplan anket uygulamasyla
elde edilmitir. zellikle son 30 ylda yoksulluun yeni nedenleri ve sonular ortaya
ktndan, almada kreselleme ve yoksulluk ilikisine de ksaca yer verilmeye
allmtr.
Dnyadaki iletiim teknolojisinin geliimi ile 20. yzyln son eyreinde,
sanayi devriminden bu yana geen sreden daha hzl bir gelime kaydetmitir.
Kreselleme denildiinde insanlarn aklna ilk gelen; ok uluslu markalar, internet
ve iletiimdir. Bu hzl gelimenin kreselleme olgusuyla balantl olduu aktr.
Dnyada muhteem zenginliin ve korkun yoksulluun hzl bir ekilde
kutuplamas; ve bu uurumun gittike artmas da ayn yllara rast gelmektedir.
Kreselleme olgusuyla zenginin daha zengin, yoksulunsa giderek daha yoksul
olduu genellikle belirtilen, zerinde durulan bir noktadr.
Gnmzde ekonomi politikalarnn genel ynelimi neoliberaldir. Az
gelimi lkelere Dnya Bankas, IMF gibi uluslararas kurulular araclyla
yapsal uyum ad altnda sunulan -dayatlan- ekonomik programlarn sonularna
bakldnda; hem, ulusal ekonomi politikas belirleme olanan yitirip uluslararas
ekonomik glere ve rgtlere baml olduklarn, hem de, yoksulluun kayg verici
boyutlarda yaandn ve kresel sorunlarn banda yoksulluk sorununun geldiini
grmek mmkndr.
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
11/89
4
Yoksulluk sorununun yaygnlamas ayn zamanda dier toplumsal sorunlarn
artmasna da neden olmaktadr. Yoksul insanlarn yaam koullar ktdr. Yoksulaile, eitime ilikin olumsuz yaam koullarna sahiptir, ocuunu okutamama ve
erken okuldan ayrlmayla isizlik sorunu krklenir. Baarszlk veya alma gibi
nedenlerle okuldan ayrlma erken evlenmeyi beraberinde getirir. Erken evlenme
sonucu erken yata ocuk sahibi olma dourganln artmas gibi sonular ortaya
karr. Bu nedenle yoksulluk sorununu en aza indirgemek iin de ok ynl
politikalarn oluturulmas ve soruna bu ekilde yaklalmas gerekmektedir.
Yoksulluun hem nedenleri hem de boyutlarnn, Sivas Merkez ile
evreninde ele alnaca bu alma, daha nce Sivasta yoksulluk zerine bir alma
yaplmad iin nem tayabilir. zellikle yoksullua ilikin tespitlerin,
oluturulacak yoksulluu nleme stratejilerinde yararl olmas umulmaktadr.
almann birinci blmnde konunun kavramsal erevesi yer almaktadr.
Yoksulluun tanm, ltleri, boyutlar, grnm ve gstergeleri, yoksulluk
teorileri, yoksullukla baa kma politikalar ve yoksulluk nedenlerine genel olarak
deinilmektedir. Aratrmann bu blmnde rakamsal verilere pek fazla
girilmemeye allmtr. nk yoksullua ilikin eitli hesaplama yntemleri
olmas nedeniyle lkeler arasnda, hatta lke ierisinde blgeler ve iller arasnda bile
farkl gstergeler ortaya kabilmekte ya da rnein yoksulluk aratrmas yapan
sendikann verileri, baka bir kurulu ya da kiinin verilerinden farkl olabilmektedir.
Ayrca, veriler gnden gne hzla deiebilmektedir. Yine almann bu blmnde,
kreselleme yoksulluk ilikisine, Trkiyedeki duruma ve Sivas iline ait genel
bilgilere yer verilmektedir.
kinci blmde ise, aratrmann metodolojisine ( aratrmada bilgi toplama
yollar ve aralar, evren ve rneklem seimi ve anket uygulamasna ilikin
aklamalar) ve aratrma sonucu elde edilen bulgulara yer verilmitir. Anket verileri
SPSS istatistik programnda deerlendirilmi, bulgular yorumlanmtr. Aratrmann
bulgular grup halinde ortaya konulmutur. Birinci grup bulgularda anket
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
12/89
5
uygulanan aile reislerinin ya /cinsiyet gibi demografik zellikleri; ikinci grup
bulgularda doduklar yerler, eitim, alma koullar ve cretleri, sahip olduklarev eyalar gibi sosyo ekonomik gstergeleri; nc grup bulgularda ise yaam
standartlar ve daha iyi yaam artlar iin istedikleri, gncel olan Avrupa Birlii
sembolnde sorunlara ilikin bak alar tespit edilmeye allmtr. Sonular
zerinde deerlendirme yaplm ve neriler sunulmutur.
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
13/89
6
I. BLM: KAVRAMSAL VE KURAMSAL EREVE
1. YOKSULLUK
Yoksulluk tanm ve ltleri zaman ierisinde ok deiiklie uramtr.
Yoksulluun tespiti ve yoksullukla mcadele programlarnn hazrlanmas ve
gelitirilmesi iin tanm ve lm tekniklerinin bilinmesi gerekmektedir. Toplumsal
farkllklar, yoksullara bak as, zaman ierisinde deien neden ve sonu
ilikilerine gre ok farkl tanmlar ve kavramlar ortaya kmtr. Yoksulluun
kapsam lkeden lkeye, dnemden dneme, refah dzeyindeki gelimelere bal
olarak farkllklar gstermektedir. Gerekte, yoksulluk tanmlanmas ve snrlarnn
izilmesi zor bir kavramdr. Yoksulluk dzeyi bakmndan lkeler aras ve ayn lke
ierisinde dnemler aras karlatrma yaplabilmesi ve politikalar retilebilmesi,
toplam nfus ierisinde kimlerin yoksul olarak nitelendirileceine karar verilmesini
gerektirir. Bu nedenle yoksulluk snr, mutlak yoksulluk, greli yoksulluk gibi
kavramlar da nemlidir.
20. yzylda deien dnyayla birlikte yoksulluk kltr, yeni yoksulluk,
tketim toplumu gibi yeni kavramlar ortaya kmtr. zellikle kresellemenin
yaygnlamasyla birlikte iletiim ann genilemesi, ok uluslu sermayenin
glenmesi ve sosyal refah devleti anlaynn zayflamasyla yoksulluk konusunda
yeni yaklamlar da grlmektedir. Yoksulluk sorununun en aza indirilebilmesi,
toplumsal refahn salanabilmesi iin yoksulluun her ynyle iyi bilinmesi,
nedenleri ve sonularnn ortaya konulmas esastr. Bunun iin de yoksullukla ilgili
baz temel tanm ve kavramlarn almn yapmak gerekmektedir.
1.1 Yoksulluk Nedir?
En genel tanmyla yoksulluk, insanlarn temel ihtiyalarn karlayamama
durumudur (Trkiye statistik Yll, 2004). Daha geni bir tanmla yoksulluk,
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
14/89
7
genellikle maddi kaynaklardan, bazen de kltrel kaynaklardan yoksun kal ndn
ifade eden bir durumdur (Marshall, 1999; 825). ensese (2003:63-64) gre,zerinde gr birliine varlm bir tanm olmad gibi, genellikle insanlarn
ihtiyalarn karlamak iin yeterli kaynaa sahip olamama durumu veya ok
benzer biimlerde mutlak asgari refah dzeyinin altnda kalma durumu ve
yaamda kalmak iin gerekli mal ve hizmetlere olan ihtiyalar n karlanamamas
durumu olarak tanmlanmaktadr.
Grld gibi; yoksulluun tanmlanmasnda ihtiya, refah ve yeterli
kaynak gibi greceli kavramlar yer almakta ve bu da belirsizlie neden olmaktadr.
Genel anlamda yoksulluk, toplumsal refah dzeyi, toplumun yaam standardnn
mutlak veya greli olarak minimum bir dzeyinin altnda kalan kiinin stats olarak
tanmlanr. Daha spesifik bir tanmlama, "toplam gelirin yaam srdrebilmek iin
gerekli olan minimum ihtiyalar karlayamamas durumu" eklinde yaplabilir
(Tsiad Raporu, 2000; 4).
ok eitli tanmlara bir yenisini eklemek yerine yukardaki betimlemelerden
elde edilen karmla, yoksulluk; muhta kiinin kendisini ve geindirmek zorunda
olduu kiilerin geimini yaad yerin yerel ltlerine gre karlayamama
durumu olarak alglanabilir. Yaanlan yerin yerel ltlerinin farkllklar gstermesi
olaandr. Daha nce de belirtildii gibi, lkeler aras veya ayn lke iinde blgeler
aras ekonomik farkllklar olmas doaldr. Bu da yoksulluun tespitinde yerel
ltlerin gz nnde bulundurulmas gereini gsterir. Asgari cretin tespitinde de
sk sk dile getirilen ancak henz gerekletirilemeyen yerel l y gz nnde
bulundurma gerei de nemlidir.
Yoksulluk tanmlanmasnda mutlak yoksulluk, greli yoksulluk eklinde iki
ayr deerlendirme lt kullanlr. Mutlak ve greli yoksulluk arasndaki temel
fark, yoksulluk izgisinin belirlenmesi aamasnda ortaya kmaktadr. Mutlak
yoksullukta, bireylerin yaamlarn srdrebilmek iin gerek duyduu minimum
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
15/89
8
ihtiyalar zerinden bu izgi belirlenirken, greli yoksullukta ise, toplumun ortalama
gelir dzeyi temel alnarak yoksulluk oran belirlenir.
1.2 Mutlak Yoksulluk:
Mutlak yoksulluk, hanehalk veya bireyin yaamn srdrebilecek asgari
refah dzeyini yakalayamamas durumudur Baka bir deyile mutlak yoksulluk,
nsann yaayabilmesi iin gerekli temel ihtiyalarn karlayamayacak durumda
olma halidir. Yoksul kii gnlk yaamn srdrmekte glk eker, gdasn temin
edemez, salk gereksinimlerinden yeterince yararlanamaz. Mutlak yoksul oran, bu
asgari refah dzeyini yakalayamayanlarn saysnn toplam nfusa orandr. Bu
nedenle mutlak yoksulluun ortaya karlmas, bireylerin yaamlarn
srdrebilmeleri iin gerekli olan minimum tketim ihtiyalarnn belirlenmesini
gerektirir. Bu deer zerinden yoksulluk snr hesaplanr (Tsiad Raporu, 2000; 96).
Mutlak yoksullukta eitli yntemlerle yoksulluk snr hesaplanr. Bunlardan
en sk kullanlan sadece minimum gda harcamas maliyetini esas alr. Bunun iin
bir kiinin yaamn srdrebilmesi iin gerekli olan minimum kalori ihtiyac
hesaplanr (Dnya Bankasnn 1990daki almasna gre bir insann hayatta
kalabilmesi iin gerekli minimum kalori miktar 2400 k/caldir). Daha sonra bu
kalori ihtiyacn karlayacak gda harcamas maliyeti hesaplanr (Tsiad
Raporu,2000;96). Mutlak yoksulluk snr az gelimi lkeler iin kii bana gnde 1
$, Latin Amerika ve Karaibler iin 2 $, Trkiyenin de dahil edildii Dou Avrupa
lkelerinin de iinde bulunduu grup iin 4 $, gelimi sanayi lkeleri iin 14,40 $
olarak hesaplanmtr (www.denizfeneri.org).
Mutlak yoksulluk snrnn belirlenmesinde fiyatlarn nemli olmas, ayn lke
iinde kent ve kr iin farkl yoksulluk izgilerinin belirlenmesini gerekli klmtr.
Bu nedenle de gnmzde mutlak yoksulluk kavram, lkeden lkeye ve ayn lke
iinde de deien greli bir kavramdr. Mutlak yoksulluk snr deimekle birlikte,
http://www.denizfeneri.org%29/http://www.denizfeneri.org%29/ -
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
16/89
9
mutlak yoksul en temel gda ihtiyacn karlayamama durumu iin kullanlan bir
kavramdr.
1.3 Greli Yoksulluk:
Greli yoksulluk ise, hep var olacaktr denebilir. nk, gelir gruplarndaki
farkllklar ister istemez bir greli yoksulluktan sz etmemize nedendir.
Tanmlanmas daha zor ancak daha yaygndr. Greli yoksulluk, toplumun ortalama
refah dzeyinin belli bir orannn altnda olma durumunu tanmlar. Greli
yoksullarn tespitinde kiilerin kullandklar eyalar, oturduklar semtler belirleyici
durumundadr. Yoksulluk snrnn belirlenmesinde referans noktas, birey veya hane
halklarnn ortalama refah dzeyleridir. Refah lt olarak tketim dzeyi veya
gelir dzeyi seilebilir. Ancak yoksullukla ilgili gelimi lkelerdeki ou
aratrmada yoksulluun belirlenmesinde tketim yerine toplam gelir alnr (Tsiad
Raporu, 2000; 98).
Toplam geliri belli bir dzeyin altnda kalan birey veya hane halk yoksul
olarak tanmlanr. Greli yoksulluun lkeden lkeye deimesi gibi ayn lke
ierisinde de blgeler aras fakllklar gstermesi olaandr. Bir baka tanma gre
ise greli yoksulluk, minimum kalori ihtiyacnn yansra, temel kltrel ve
toplumsal adan tketimi yoksul olanlar iin de zorunlu grlen mallarn kapsama
alnd yoksulluk trdr. Bununla birlikte deerlendirmelerde az rastlanan bir
kriter daha vardr. nsann salk hizmetlerine, temiz su kaynaklarna, eitim
hizmetlerine ulaabilirlii, uzun bir yaam srme hakk ve srdrlebilirlik
kriterlerine dayal olarak, yeni frsat ve seenekleri kullanabilmek iin gerekli alt
yapnn varl ya da yokluu ile belirlenen yoksulluk kriteridir. Bu endeks Birlemi
Milletler tarafndan yaplmtr (www.denizfeneri.org).
http://www.denizfeneri.org%29/http://www.denizfeneri.org%29/ -
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
17/89
10
1.4 znel Yoksulluk:
Yoksulluk dzeyinin tespitinde yukarda anlatlanlardan olduka farkl bir
yaklam, znel yoksulluk yaklamdr. Bu yaklamda temel dnce, madem ki
yoksulluk toplumun kabul edecei minimum bir yaam standard dzeyiyle ilgilidir
yleyse yoksulluk izgisini belirlemenin bir yolu, byk lekli anketler yaparak
toplumun bu konudaki grn belirlemektir (Tsiad Raporu, 2000; 98).
znel yoksulluu belirleyebilmek amacyla yaplan anketlerde farkl
yntemler kullanlr. Deneklere, yoksul olmamak, iyi bir gelire sahip olmak gibi baz
zel hedeflere ulaabilmek iin yeterli olduunu dndkleri gelir miktar sorulur.
Bu yntem Leyden yaklam olarak bilinir. rnein ABDde Gallup aratrma
irketi, "Bu toplumda drt kiilik bir ailenin geinebilmesi iin minimum ne kadar
haftalk gelir kazanmas gerekir?" eklinde bir soruyu aratrmaya katlanlara
yneltir.
znel yoksullukta, anket sonularndan refah dzeyleri ile gelirler arasnda
balant kurularak, kritik bir refah dzeyi seilip ona karlk gelen gelir dzeyi
yoksulluk izgisi olarak kabul edilir. Minimum gerekli gelir kamuoyu yoklamasyla
bir kez belirlendiinde, bu yantlar zamanla reel olarak artan yoksulluk izgileri
retilmesinde kullanlr (Tsiad Raporu, 2000; 99).
znel yoksulluk pratik bir yntem olmadndan sk kullanlan bir yntem
deildir.
1.5 Yoksulluk Snr:
Yoksul ile yoksul olmayanlarn ayrld noktaya, yoksulluk snr ya da
yoksulluk izgisi denir. Yoksulluu belirleyen bir izgidir. Yoksulluk snr asgari
cretin belirlenmesinde kullanlr. Asgari cret minimum dzeyde yaayabilmek ve
temel ihtiyalarn karlayabilmek iin gereken en az crettir. Oysa eitli kurum ve
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
18/89
11
kurulularn belirledii yoksulluk snr ile her yl belirlenen asgari cret arasnda bir
uurum vardr. rnein Trkiye Kamu-Sen'in hesaplamalarna gre, Mays 2006'da1.963.44 YTL olan 4 kiilik ailenin ''yoksulluk snr'', 25.56 YTL artarak, 1.989
YTL oldu. Aklamaya gre, alan tek kiinin ''alk snr'' ise ayn dnemde 11.64
YTL (yzde 1.54) artarak, 754.14 YTLden, 765.78 YTLye ykselmitir
(http://www.acikogretimonline.com/habergoster.asp?id=978). Trkiyede eitli
sendikalarn ve dier sivil toplum kurulularnn dnem dnem yapm olduklar
yoksulluk aratrmalarnda birbirlerine yakn rakamlar ortaya kmaktadr.
Yoksulluk ve alk snr verileri bu ekildeyken; lkemizde 23.12.2005 yl 26032
sayl Resmi Gazetede yaymlanan teblile asgari cret 16 yandan bykler iin
brt 531 YTLdir (net 380 YTL). Grld gibi her ne kadar asgari cretin
belirlenmesinde yoksulluk snr verileri gz nne alnsa da, her iki rakam arasnda
uurum vardr. (http://www.ivdb.gov.tr/pratik/oranlar/uc.htm). 2007 yl ilk alt ay
iin (Ocak 2007 Haziran 2007) asgari cret belirleme komisyonu asgari cretin
23.00 YTL arttrlarak, 403.00 YTL olarak, ikinci alt ay iin de (Haziran 2007
Ocak 2008) 419.00 YTL olarak kabul edildiini aklamtr.
Yoksulluk snrn belirlemek olduka gtr. Aslen yoksulluk izgisi, bir
toplumda yoksul olanlarla olmayanlar birbirinden ayrmakta kullanlan izafi bir
hattr. Greli yoksulluk yaklam altndaki yoksulluk snr, ortanca (medyan) gelirin
belli bir yzdesi (%40, %50, %60) olarak belirlenir (www.bilgiyonetimi.org).
Yoksulluk izgisinin, ortalama gelirden bamsz olarak, her alanda
kullanlabilecek kesin bir deer olarak belirlenmesinde temel yaklam n plana
kmaktadr. Asgari gda harcamas yaklamna gre, mutlak yoksulluk snr
bireyin gnlk kalori gereksinimini karlayan bir besin sepetinin maliyeti esasna
gre belirlenmekte ve yaa, cinsiyete ve yaanlan yere bal olarak farkl
biimlerde hesaplanabilmektedir. 2.444,5 kalorilik gnlk besin gereksinimi esasna
gre yoksulluk snrn 1994 yl iin kii bana ortalama 1,207,920 TL veya 44,50
dolar olarak belirlemi ve Devlet statistik Enstits.nn 1987 Hanehalk Tketim
http://www.acikogretimonline.com/habergoster.asp?id=978)http://www.ivdb.gov.tr/pratik/oranlar/uc.htm)http://www.bilgiyonetimi.org%29/http://www.bilgiyonetimi.org%29/http://www.ivdb.gov.tr/pratik/oranlar/uc.htm)http://www.acikogretimonline.com/habergoster.asp?id=978) -
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
19/89
12
Harcamalar Anketi verilerini kullanarak, yoksulluk orann Trkiye genelinde
hanehalk baznda % 15,17, fert baznda ise % 14,24 olarak hesaplamtr.
Mutlak yoksulluk izgisinin saptanmasnda kullanlan ikinci yntem temel
gereksinimler yaklamdr. Asgari gda harcamasna ek olarak gda d
harcamalar da hesaba katmas bu yaklam bir nceki yaklamdan ayrmaktadr.
Bu yaklama gre yoksulluk snr 1994 verileri kullanlarak fert bana yllk 1,437
USD olarak belirlenmi ve bu esasa gre Trkiye genelinde yoksul hane halk
oran % 31 olarak hesaplanmtr. Devlet statistik Enstits (DE) ise ayn yaklam
kullanarak yoksulluk orann 2003 yl iin kentlerde % 22,30, krda % 37,13,
Trkiye genelinde ise % 28,12 olarak belirlemi ve hanehalk byklnn ve
krsal blgelerde yaamann yoksulluk riskini arttrd, eitim dzeyinin ise bu
riski azaltt sonucuna varmtr.
Hanehalk gda harcamalarnn tm gelire orannn bir yoksulluk gstergesi
olarak kullanlabilecei dncesiyle, gelirin belirli bir oranndan fazlasn
(genellikle % 40) gda harcamalarna ayran hane halklarn yoksul olarak
tanmlayan gda oran yaklam mutlak yoksulluk izgisinin saptanmasndaki
nc yaklam oluturmaktadr (nder, enses; 2005).
1.6 Yeni Yoksulluk:
20. yzyln son eyreinden sonra olumsuz etkileri daha hzl ve youn bir
ekilde grlen kreselleme nceki dnemin retici toplumunun yerine, tketici
toplumu yaratmtr. zelletirme politikalar ve uluslararas sermayenin gcn
arttrmasyla toplumsal yapda da deiiklikler olmutur. zellikle yazl ve grsel
medyada birtakm reklam teknikleriyle, kredi kart kullanmnn zendirilmesi ve
ok hzl bir ekilde artmas yeni bir yoksulluk kavram yaratmtr.
Yeni yoksulluk kavram bir anlamda kentsel yoksulluktur. K. Tuna bunu u
ekilde aklar: Trk toplumunun sosyal tabakalamasnn nemli bir gstergesi
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
20/89
13
olarak deerlendirilmelidir. Artk yeni bir katmandr. Kreselleme ve bunun
getirdii ekonomik balantlarn ortaya kard ilikiler sonucu, Trkiyede sosyaltabakalamann alt katlarnda bulunanlar, artk herhangi bir ekilde bunu
deitiremeyecek derecede skma iindedir. nsanlarn belli abalar ve birikimler
sonucunda bir eyleri elde edebilmelerine olan inanlar, bunlarn baz eyleri
frenlemesi, anlalr veya ho karlar klmas, yerini yava yava bu skmann
getirdii davranlara itebilir. Bu insanlar toplumsal hareketlilikten uzak kaldklar
iin kendi ilerinde de sosyalleme gsteremez; rf, adet gibi toplumun ortak hareket
etmesini salayan mekanizmalar ortadan kalkar. Sonu, 50 YTL iin adam
ldrmeye kadar gidebilir. Artk bunlar, sabreden, kreden, bir lokma, bir hrkayla
geinen kesim deil. Ona bir tabak yemek verseniz, bir eyler gtrseniz, i bulsanz,
bir eyler yapsanz, iine yaramayacak. O, ounlukla toplumun dier kesimlerine de
dmanca hisler besliyor. Bu toplumun iinde yerleri ve itibarlar olduunu
anlatmamz, gstermemiz lazm. Batda, yoksulluk ve sosyal dlanmlk birlikte
ele alnyor. Trkiyede henz bu yok. (www.denizfeneri.org).
Birlemi Milletler Kalknma Program UNDPnin ekonomik desteiyle
Boazii niversitesi retim yelerinden Prof. Dr. Aye BURA ve Prof. Dr.
alar KEYDER tarafndan yaplan Yeni Yoksulluk ve Deien Sosyal Politikalar
konulu aratrmada eski yoksullukta yaama katlma umudunun olduu; bu umudun
yeni yoksulluk kavramnda kaybolduu vurgulanmaktadr. Kreselleme ve son
yllarda glenen neoliberal dalga ncesinde, yoksullarn modern yaama katlma
umudu olduuna dikkat eken Prof. Keyder, "Kyden kente gelenler nce enformel
sektrde i buluyor, bir sre sonra formel sektre geebiliyor, zaman iinde 2 gz
oda da olsa ev sahibi olabiliyor, epeyce bir sre alsa da sonunda modern ya amn bir
paras olabiliyordu. Bugn artk yoksullarn byle bir umudu kalmad," saptamasn
yapmaktadr. (Tamer, 2002).
http://www.denizfeneri.org%29/http://www.denizfeneri.org%29/ -
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
21/89
14
A.7 Yoksulluk Kltr:
Bat lkelerinde 19. yzyln balarnda ortaya kan endstrileme srecinin
hzlanmas, kent merkezlerine byk glerin de hzlanmasnn en byk
nedenlerinden biridir. Krsal kesimdeki hzl nfus art da topran blnmesi
sorununu ortaya karmtr. Bu da krdan kente g krklemitir. G alma
eilimindeki kentlerin yetersiz ve gsz yaps da zaman ierisinde kentleme
sorununu dourmutur. Krdan kente g eden insanlar byk kentlerde isizliin
artmasyla birlikte kenar mahallelerde ucuz konutlar ve gecekondu blgelerinde
yaamaya balamlardr. Bu oluum gecekondulama ve getto srecini
hzlandrmtr. Trkdoann da belirttii gibi; Gecekondular, sanayileme ile
kentleme arasndaki uyumun veya kltrel dengenin salanmay nedeniyle
meydana geldii iin, ou kez, byk kentlerde yaayan insanlarn yarsna
yaklaan bir kesimi, gelir azl ve geim sknts nedeniyle sefalet yuvalar haline
gelirler. Bu insanlar yaadklar fiziksel ve sosyal evre ile ayn tutum ve hayat
biimlerini paylatklar iin, toplumun egemen kltrnden ayrlr ve zamanla
kendilerine zg bir yan kltr alan tekil ederler. Bu yan kltr alan genellikle
yoksulluk kltr olarak ifade edilmektedir (Trkdoan, 1977; 8).
Yoksulluk kltrnde, fertlerin ulusal kurumlarla btnleme olanaklarnn
yokluu, aa seviyede toplumsal rgtlenme gzlemlenmektedir. Krsal kesimden
byk kentlere genler ayn inanlar, deerleri ve yaam tarzlar ayn olan
insanlarla bir blgede yaarlar. Bu insanlarn temel zellikleri arasnda srekli geim
sknts, dk cret, renim ve eitim yetersizlii grlmektedir. Yoksulluk
kltrnde kadercilik anlay da hakimdir. Yoksulluk kltrnn varl toplumsal
reform ve yenilik hareketlerini de engellemektedir. nk yoksulluk kltrn
ortadan kaldrmak, yoksulluu ortadan kaldrmaktan daha zordur (Trkdoan,
1977;19).
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
22/89
15
2. YOKSULLUUN GRNM VE SREC
2.1. Yoksulluun Grnm:
Bir lkede maddi anlamda yoksulluun varl, o lkede sosyal koruma ve
sosyal yardm sisteminin yetersiz olduunun ve sosyal politikalarn etkin bir ekilde
uygulanmadnn nemli bir gstergesidir. Gelir dalmnn dengesiz olduu,
yoksul nfusun youn olduu lkemizde yoksulluu giderici ve nleyici sosyal
yardm mekanizmas ve sosyal hizmetler byk nem tamaktadr. Yoksulluk
sorunu eitli toplumsal kesimleri farkl dzeylerde etkilemekte, her kesimin
yaantsnda farkl sorunlar beraberinde getirmektedir (Kahveci, 2004; 280).
II. Dnya Sava sonras dnemde, az gelimi lkelerin uzun dnem
ekonomik gelime eilimlerinin ve refah dzeyi gstergelerinin topluca
deerlendirildii almalarn Morawetz ile balad sylenebilir. Bu abalar daha
sonraki yllarda bata Dnya Bankas olmak zere eitli uluslararas kurulular ve
bamsz aratrmaclar tarafndan srdrlmtr. zellikle son yirmi ylda, lke
dzeyinde yaplan yoksulluk aratrmalarnn saysnda nemli bir art sz
konusudur. Buna kout olarak son on ylda Dnya Bankas ve Birlemi Milletler
Kalknma Programnn bu almalarn bulgularndan da yararlanarak, bu
gstergeleri btn lkeler iin topluca sunma yolunda youn aba harcadklar ve
nemli bir yol katettikleri gzlenmektedir (enses, 2003; 113).
lkemizde 1960larda balayan planl almalar dnyadaki yoksulluk
aratrmalar ve politikalaryla paralel gelime gstermitir. Bunun ok eitli
nedenleri olmakla birlikte, zellikle Dnya Bankas ve Birlemi Milletler gibi
uluslararas kurulularn etkisi de olmutur.
Yoksulluk incelemeleri de gstermektedir ki, yoksullukla mcadele
politikalar yeterli olmadnda, yoksulluk yeniden retilmektedir; yoksulluk ve
yoksullama adeta bir ksr dng ierisindedir. yle ki, yoksul ailenin gelir
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
23/89
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
24/89
17
Dk mr beklentiler vardr, bebek lm oran yksektir Genellikle belirli mahallelerde kt artlardaki konutlarda yaarlar Dourganlk oranlar yksektir Eitim seviyeleri dktr bulabilme olanaklar dktr Kazanlarnn ounu temel gda ihtiyalarn karlamakta kullanrlar.
(www.canaktan.org/ekonomi/yoksul-luk/birinci-bol/aktan-vural-yoksulluk.pdf)
2.2 Yoksullama Sreci:
Yoksulluk tanmlamasnn alan, her geen gn genilerken bu alann iine
giren unsurlarn dar bir tanmlama ile ifade edilmeleri gtr. Yoksulluk dinamiktir,
toplumsal unsurlarn bir ounda yaanan bir yoksullama sreci olarak kendini
yeniden tanmlamaktadr. Dnya sistemine bir btn olarak bakt mzda, yoksul
alanlarn kaba izgilerle ayrld alanlar grebiliriz. Gney Kuzeye, evre Merkeze,
Kr Kente gre daha yoksuldur. Allagelmi gelir dalm kategorileri iinde de altsnflar doal olarak st snflara gre daha yoksuldur. Bu tasnif yaadmz dnya
da ne derece anlaml, tartlr. Yoksul / varsl ayrm yaam alanlar zerinden
yaplabilir olmaktan giderek uzaklamakta, yoksulluk, kamusal alan iinde bir
okluk olarak ortaklaa alann ortak paydasn oluturan ve her yerde oluan bir
geliimin ad olmaktadr. Bu geliim kreselleme dediimiz birikim rejiminin
toplumsal izdmnden kaynaklanmaktadr. Kreselleme sreci en yaln haliyle
sermayenin uluslararas dolam srecindeki serbestisi ile aklamasn bulurken, bu
sre kamusal alan ilikilerini piyasa egemen belirlenim dzeyine ekmi, toplumsal
alan ve devlet piyasa dinamiklerine giderek daha fazla baml hale gelmitir. Piyasa
dinamiklerinin eitsizlik yaratc elerinin giderek toplumsal alanda daha fazla
hissedilir olmas yoksulluk sorununu bu dnemde toplumsal tartma konularnn ilk
srasna tamtr (Temelli, 2003; 3).
Kreselleme ncesi dnemin yoksulluk tanmlarnn bu dnemin
tanmlarndan farkl bir kategorik belirlenime sahip olduunu grmekteyiz. Sosyal
http://www.canaktan.org/ekonomi/yoksul-luk/birinci-bol/aktan-vural-yoksulluk.pdf)http://www.canaktan.org/ekonomi/yoksul-luk/birinci-bol/aktan-vural-yoksulluk.pdf) -
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
25/89
18
devlet srecinde piyasa toplum ilikisinin dayand uzla zemininde, devletin
sermaye birikim rejimiyle olan ikin ilikisi, yoksulluk azaltc bir iktisadi politikaeklinde karmza kmtr. Bu dnemin yeniden retim koullarna uygun bir
yaplanmadr. zellikle, pazar sorunsalnn ulus snrlamas altnda zmne dayal
modelin i pazara olan gereksinimi, i pazarn kitle profilinin geliime muhta
dinamii, yoksullukla mcadelede nemli bir etken olarak kendini gstermitir.
Toplumsal masraflar veya sosyal harcamalar, hangi tanmlamay alrsak alalm,
ilevsel olarak piyasa toplum ilikisinde oynad rol, bir yanyla ekonomik
geliimin salanmasnda etkiliyken, dier taraftan toplumsal yapnn
sosyalizasyonunu ve buna bal olarak da toplumsal haklarn salanmasyla ilintili
olarak yoksulluun azaltlmasna yardmc olmutur. Bu dnemin yoksul, yoksulluk
tr kavramlarnn dayand profil, toplumsal alanda madur olandr, ama bu
maduriyet sistem d etkenlere bal olarak ortaya kan bir ilikiyle aklanmakta,
toplum tarafndan da byle alglanmaktadr. Sosyal devlet tanmlamasyla anlan
birikim rejimi kamusal alan btncl bir eklemlenmeyle belirlemekte, eklemlenen
alanlar arasnda atmac bir yap sergilenmemektedir. Dlamann olmad,
darda kalann ise iradi bir davran sergiledii kabul edilirse, sistem unsurlar
arasnda bark ilikileri yaratc bir rol oynamtr veya bu ynde gelimitir
diyebiliriz. (Temelli, 2003; 5).
Kreselleme dnemi bark ilikilerin yerini, bark olmayan alanlara terk
etmesiyle yeni bir hegemonya ilikisini karmza karmtr. Burada asli
hegemonya piyasadr. Yok olan, toplum piyasa ilikisine dayal olarak
gelitirilmeye allan kamusal alandr ve bu alan, yerini yeni kamusal alana
brakrken, toplumsal unsurlarn zellikle haklar konusunda var olan
dzenlemelerden yoksun kalmas yoksulluk tanmlamasn da deiime uratmtr.
Yoksulluk iradi bir olgu olmaktan syrlp, kamusal alann hegemonik ilikileri
iinde yer alamayan toplumsal unsurlarn karlat bir sreci anlatmaktadr.
Piyasann deerleme sreci darda brakmay hzlandrrken, devletin sosyal
fonksiyonunu terk etmesi, darda kalanlarn sosyal kazanmlarn giderek
azaltmtr. Bu sre devam etmektedir. Sosyal devlet uygulamalarnn birikim
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
26/89
19
rejimi zerinde yarataca maliyet, kreselleme dnemi yeniden retim srecinde
kendine yer bulamamtr. Post dneminin hem retim organizasyonu, hem pazarailikin uygulamalar, hem ulus devlet d belirlenim emalar itibariyle yaratt
dnm, teknolojinin tm gelimiliine karlk, kamusal alanda yoksulluu
artrc bir grnt sergilemitir. Post dnemde neoliberal iktisat politikalar
Keynesyen iktisat politikalarnn yerini alrken, sistemin dnm beraberinde
toplumsal unsurlarn da yeniden belirlenimine neden olmutur. Bu unsurlarn iinde
okluk olarak yoksullar n plandadr ve ortaya kan yoksulluk grntlerinde
ocuklar, kadnlar, isizler bata olmak zere bir ok toplumsal unsur kategorik bir
snfsal tanmn dnda, ortak paydada bulumaktadr. Dnemin popler konusunu
oluturan yoksulluk, eitli endeksleme yntemleriyle lmlemeye tabi tutulurken,
mutlak ve nispi yoksulluk snrlarnn belirlenimi nem kazanm, sosyal bilimler
alannda zerinde en ok durulan konulardan biri olma zellii gstermitir. Tm bu
almalar bireysel yoksulluk zerinden hareket etmekte, yoksullukla mcadele yeni
bir sosyal alan iinde zmlenmeye allmaktadr. Bu sosyal alan piyasa devlet
ilikisini kesintiye uratmakszn, toplumsal alann kendi i yapsnn yeniden
dzenlenmesine ynelik olarak tasarlanmaktadr. Sosyal ilevli devlet btelerinin
etkinsizlii vurgusu terk edilmeksizin, devletin mali disiplini konusu srekli
yinelenmekte, bu alann dnda kalan paylam sreleriyle yoksullua zm
retme zerinde almlar salanmaya allmaktadr. Piyasann srekli toplumsal
alann kaynaklarna ynelik aleyhte geliimi ve bu geliim sonucu yaratm olduu
sosyal alandaki tahribat engellenmeksizin bir zmn ortaya kmas g
gzkrken, bunun yan sra devletin sosyal alan boaltmas kresellemenin
yaratm olduu yoksullama srecini daha da hzlandrmaktadr. Yoksullama
zerinde bu anlamyla yeni bir ykn ortaya kt bir gereklik olarak
karmzdadr. (Temelli, 2003; 4).
Bu dneme grsel olarak baktmzda, Dnya nfusunun byk
ounluunun hzla yoksullatn, Dnya gelirinin daha da adaletsiz daldn,
isizliin hzla artn grmekteyiz. Trkiye asndan da durum ayn paralellikte
geliim gstermektedir. Gelir dalm hzla bozulmakta, isizlik artmakta, g
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
27/89
20
rakamlar ykselmekte, yeni kent yoksulluu dnemin en belirgin znesi olmaktadr.
Sokak ocuklar, sokakta alan ocuklar, ucuz ve kaak emek, esnek alma,taeronlatrma, zelletirme gibi bir ok kavram incelendiinde yoksulluun
tahribat daha iyi gzlenebilmektedir. Bunlarn yannda sadece konsolide btenin
iine baktmzda bile, dolayl vergilerin paynn hzla ykselmesi, faiz
demelerinin giderek arlk kazanmas, sosyal nitelikteki harcamalarn azalmas
toplumsal gereksinimlerin karlanamamasnn yan sra var olan sosyal geliimin de
gerilediini gstermektedir. Sosyalleme dinamii dk olan Trkiye gibi lkelerde
eitim, salk, sosyal gvenlik alanlarnda gzlenen bu gelimeler doal olarak
yoksulluu ve yoksunluu artrmaktadr (Temelli, 2003; 5).
2.3 Yoksullua likin Baz Aklamalar:
Yoksulluk konusundaki baz aklamalara bakldnda, bir teorinin yoksulluu
bireye bal olarak ele ald grlmektedir: lk yoksulluk teorileri, belki de bu
konudaki teorilerin en basitleriydi. Bu teoriler yoksulluun, yoksullarn kendisinden
kaynaklandn ileri srmekteydiler.Yoksulluk ekenler, kendi yaamlarn
srdrebilmek iin, ya aciz olduklarndan ya da istemediklerinden tr geimlerini
salayamamaktaydlar. Bu grte bireyin iinde bulunduu ne toplum ne de sosyal
gruplar nemliydi. Toplum yoksullarn gereksinimlerini karlamakla ykml
deildi (Haralambus ve Holborn, 2001:85). zellikle 19. yzylda moda olan bu
gre bugn ok az sosyolog katlmaktadr ama bir dnem savunulmutur.
Herbert Spencer Sefih Yaam: ngiliz sosyolog Herbert Spencer yoksullar
iddetle eletirmitir. Sefih yaam srenlerin eylemlerini engellemek iin onlara
yardm etmek doal deildi. Spencer, almak tembellik yapanlarn yemek
yemesine izin verilmemesi gerektiini savunmaktayd. Belirli bireylerin yoksul
olmasnn aklanmasnda anahtar, onlarn ahlaki karakterinin nedenlerinin
incelenmesinde bulunabilirdi. Spencer devletin bireylerin yaamna mmkn
olduunca az mdahale etmesi gerektiini dnmekteydi. (Yoksullukla mcadele
tembellik ve moral dklnn tm nfusa yaylmasna neden olabilirdi).
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
28/89
21
(almak yerine yardm almak daha ekicidir). Gl olann yaamn srdrmesi
szn bilindii gibi biyolog Charles Darwin deil Spencer zdeyi halinegetirmitir. Eer toplumun gelimesi ve daha baarl olmas isteniyorsa gl olan
ve ok alanlarn gcnn karl olan dle sahip olabilmesine izin verilmeliydi.
Otlaklar: Yoksullukla ilgili bu tr aklamalar halen modern Britanyada
etkisini srdrmektedir. Bu tr teorilerin popler olmasnn nedenlerinin bir
ksmnda Britanya medyasnda yoksullukla ilgili haberler etken olabilir. Peter
Golding ve Sue Middletona gre birok gazete haberinde yoksulluk yardm alan
kiiler otlaklar olarak sergilenmektedir.
Tam tersine atmac yaklamda yoksulluk ekenler bu durumdan sorumlu
tutulamaz gr vardr: kaynaklarn adaletli bir ekilde datlamamas
nedeniyle yoksulluun varln srdreceini ve bunun da toplumun baarszl
olduunu ileri (sren bu yaklama gre) yoksullar madurlar olarak
deerlendirilmelidirler. Bir ok atma kuramcs toplumda yoksulluun varln
daha geni yapsal glerle, zellikle tabakalama sisteminin varlyla ilikilendirir
(Haralambus ve Holborn, 2001:90). rnein, Marksistler yoksulluun kapitalizmin
doasnda var olan kanlmaz bir sonu olduuna inanrlar.
Ksaca, yoksulluu bireysel gren bir anlaytan yoksulluu birey ya da grupta
aramak yerine toplumun btnnde arayan bir anlaya doru gelinmitir. Bugn
yoksulluun sosyolojisinde daha ok atmac yaklam etkili olup, snf anahtar
kavram ile aklanmaya allmaktadr.
Ancak yine gnmze doru gelindike, yeni sa da denilen anlaya gre,
dk gelir refah devletinin cmertliinden kaynaklanmaktadr gr ile
karlanmaktadr. rnein Marsland, zellikle evrensel refah koullarna yani
dk ya da yksek gelirli olmalarna baklmakszn toplumun tm yeleri iin refah
koullar sunulmasna eletirel bakmaktadr. Britanyadaki eitim, salk hizmetleri
ve ocuk yardm Marslandn eletirel bakt rneklerdir. Marsland, bu yardmlarn
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
29/89
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
30/89
23
srecine girilmesi, ksaca sosyal refah devletinin tasfiyesiyle beraber milyonlarca
insan evsiz yaama ve salksz beslenme problemleriyle kar karya kalmtr(Soyak, 2004:5). 1980lerin bandan itibaren uygulanan bu politikalarn amac,
gelimekte olan lkelerin d borlarnn en azndan faizini dzenli olarak geri
deyebilecekleri ekonomik ortamn yaratlmas olsa da yapsal uyum programlarnn
yoksullukla balantlar asndan ortaya kan gerek etkileri de belirtmektedir:
Byk lekli iten kartmalar neticesinde kamu sektrnde kitlesel isizliin
ortaya kmas, arzi ve dk cretli yeni tip ilerde art, sendikalarn
faaliyetlerinin zayflamas ve emek standartlarnn tedrici olarak anmas, bedava ve
eriilebilir kamu hizmetlerinin azalmas ve devletin sosyal rolnn zayflatlmas,
sosyal programlar iin btenin kesilmesi ve kamu hizmet sektrlerinin
zelletirilmesi, temel besin maddelerinde ktlk, evrenin bozulmas, temel mal ve
hizmetlerin fiyatlarnn artmas, okur yazarlkta azalma, nfusun nemli bir ksmnda
zellikle de kadn ve ocuk nfusunda saln bozulmas ve kolera ve verem gibi
hastalklarn yeniden grlmeye balanmas (Soyak, 2003:1). Sonu olarak yapsal
uyum politikalar ile yoksulluk arasnda bir iliki kurulmaktadr.
uygulamal aratrmalarn byk bir ounluunun, yapsal uyum
programlar erevesinde neoliberal politikalarn uyguland lkelerde yoksullua
ilikin gstergelerin genellikle ktletii sonucuna vardklar sylenebilir. Bir ok
durumda yapsal uyum politikalaryla e anl olarak uygulanan istikrar
programlarnn yoksulluk zerindeki etkisinin genellikle olumsuz ynde olduu
konusunda daha da yaygn bir gr birlii vardr (enses, 2003:198). Yoksulluk
sorununun sistemik nedenlerden kaynakland tezini benimseyen enses (2003:13),
dnyann bir ok lkesinde giderek artan sosyal ve ekonomik kutuplamaya karlk,
blm sorunlarna daha duyarl olan Japonya, sve, Norve ve hatta Tayvan ve G.
Kore gibi lkeler yoksulluk konusunun zmsz bir sorun olmadna iaret
etmektedir.
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
31/89
24
2.4 Yoksulluun Nedenleri ve Mcadele Politikalar:
Yoksulluk nedenleri tarihsel bir anlay ierisinde; kresel, lke ve blge
dzeylerinde ele alnmaldr. nk yoksulluk hem ok nedenli hem de zaman
ierisinde gelien deien koullarla deiime urayabilmektedir. Zamana bal
olarak yeni yoksullama nedenleri ortaya kmaktadr.
Bu almada yoksulluun nedenleri temel olarak i (bireysel) ve d
(toplumsal) nedenler olmak zere ikiye ayrlmtr.
Yoksulluun i nedenleri kiinin kendi artlarndan kaynaklanmaktadr.
Bireyin zrl olmas, kimsesiz olmas, yal olmas, alkolik olmas gibi iinde
yaad toplumla daha az ilgili nedenlerdir. Kukusuz bu nedenler bireyin iinde
yaad toplumun refahyla da ilgilidir, ancak arlkla kendilerinden kaynaklanan
sosyal veya fiziksel nedenleri iermektedir.
Yoksulluun d nedenleri ise bireyin daha ok ierisinde yaad sosyo-
ekonomik durumdur. Beslenme, salk, dengesiz cret dalm, isizlik gibi
nedenlerden kaynaklanmaktadr. Bireyin iinde yaad toplumu ve iinde yaad
dnyay da unutmamak gerekir. Refah dzeyi iyi olmayan bir toplumda yoksullama
sreci d nedenlerden daha fazla etkilenmektedir. Ya da refah dzeyi iyi olan bir
toplum ierisinde dnyadaki gelimeler bu toplumu da etkileyebilmektedir. Bu da
yoksullama srecine etki edebilmektedir.
ve d nedenler gz nne alndnda balca yoksulluk nedenlerini u
ekilde sralayabiliriz:
Yksek isizlik Olumsuz fiziksel salk Engellilik hali Duygusal sorunlar Alkolizm kumar ve uyuturucu bamll Aile ye saysnn fazlal
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
32/89
25
sizlik veya iten karlma Sua maruz kalma ya da su faili olma Boanma ve terk edilme alma yaamna ilikin olumsuz nedenler Erken emeklilik Kresellemenin olumsuz etkileri
Grld gb yoksulluun nedenlerinin yannda yoksulluk sorununu
yaayan bireylerin ortak zellikleri de nemlidir. Yoksullar gelir bakmndan dk bir gelire sahiptirler Kt beslenirler Dk mr beklentileri vardr Kt koullarda ve konutlarda yaarlar Genellikle kenar mahallelerde ve krsal kesimde yaarlar Dourganlk oranlar yksektir Bebek lm oranlar yksektir ocuklar erken okuldan ayrlarak alma yaamna atlarak aile gelirine
katkda bulunurlar
Eitim seviyeleri dktr Kullandklar eyalar snrldr. Vasfszlk nedeniyle kolay i bulamazlar Gelirleri mevsime, yla ve bulduklar ie gre deiebilir. Sabit gelirleri
yoktur
Kazanlarnn %70i temel gda maddelerine gider.
ok nedenli olmas nedeniyle yoksulluu nlemek iin uygulanacak
politikalarn da ok geni kapsaml ve egdm ierisinde olmas gerekmektedir.
Yoksulluun, bir ksr dng ierisinde olduu ve bu ksr dngnn halkalarnn
koparlmas gerektii daha nce belirtilmiti. Yoksulluu nlemeye ynelik sosyal
politikalarn birbiriyle egdml ve birbirini destekleyecek nitelikte olmasgerekmektedir.
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
33/89
26
ekil 2.
Yoksulluu nlemek iin, ekil 2.de grld gibi Gelir, Salk,
Dourganlk, Beslenme ve Eitim politikalar birlikte ve egdm ierisinde
yrtlmelidir. Yoksulluk ksr dngs politikalarn disiplinler aras bir almayla,
birlikte ve e zamanl uygulanmasyla krlabilecektir.
Yoksulluu nlemeye ynelik kresel boyutta, ounlukla uluslararaskurulular politika retmektedir. Dnya Bankas, IMF (Uluslararas Para Fonu),
Birlemi Milletler gibi kresel kurulularn uyguladklar bu politikalar yoksulluu
nleyemedii gibi artmasna da engel olamamlardr.
Yoksulluu nlemeye ynelik politika oluturma abalarn ve yaptrmlar,
yoksullukla mcadelede etkin olamayan bir rol stlenen Dnya Bankas, IMF gibi
uluslararas kurulularn tekelinden karlarak, niversiteleri, sivil rgtleri ve
yardm kurulularn da iine alan geni bir dzeyde deerlendirilmelidir.
Gelir
Salk
Dourganlk
Eitim
Beslenme
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
34/89
27
3. YOKSULLUUN GNCELLK KAZANMASI VE
KRESELLEME YOKSULLUK LKS
Daha nce de belirtildii gibi yoksulluk hep varolan bir sorundur ancak son
dnemlerde artm olduundan gncellik kazanan bir sorundur da. Bu nedenle
kreselleme yoksulluk ilikisi zerinde de ksaca durmak gerekir.
3.1 Yoksulluun Gncellik Kazanmas:
Yoksulluk eitli dzlemlerde byk ilgi gren bir konudur. Birok lkede
krsal kentsel ve ulusal dzeylerde olduu gibi, hane halk ve toplumsal cinsiyet gibi
mikro dzeylerde de ele alnmaktadr. Bunun gibi uluslar aras kurulularn da
katksyla, kresel balamda da ilgi ekmektedir. Bu ilgi akademik dzlemde ve
sosyal ve ekonomi alanlarnda politikalar yannda medya katnda da yerel ulusal ve
uluslararas dzeylerde srmektedir (enses; 2003: 31).
Her insan topluluunda baz gruplarn korunma gereksinimi vardr. zellikle
endstri devrimiyle birlikte i hayatna katlm yoksulluun artmasnn gze
arpmasna neden olmutur. retimin n planda olup insan unsurunun geri plana
itilmesi bunu daha da krklemitir. Juan Luis Vives 1526da Bruges kent meclisi ve
senatosuna hitaben yazd De subventione pauperum adl metinde, yoksullarn
yoksulluktan kurtarlmasn savunmutur. Tm toplumun yararna olacak bir
toplumsal mhendislik uygulamas nermitir (Bernasconi, 2004; 18-24).
Bu konuda ilk nlem 1601 ylnda ngilterede Kralie Elizabeth tarafndan
karlan Yoksulluk Yasas olmutur. Bu yasada devletin bu konuda aktif grev
almasnn gereklilii savunulmutur. Bu konu, 1968 ylnda Birlemi Milletler
tarafndan tekrar gndeme getirilmitir. Devletlere yoksulluu azaltc baz nlemler
almalar gereklilii vurgulanmtr.
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
35/89
28
Bat Avrupa lkeleri, kinci Dnya Sava sonrasnda uzun sren bir refah
dnemi yaad. Mutlak anlamda yoksulluk bu lkeler iin nemli bir sorunoluturmad. Bunda, hzl byme yannda, refah devleti kapsamnda dk gelirli
kesimler iin devletin salad gelir destei, yaygn salk ve eitim hizmetleri ve
isizlik sigortas gibi uygulamalar etkili oldu. Ancak, yoksulluk artan isizliin de
etkisiyle bu lkelerde 1970li yllarn ortalarndan itibaren, yeniden gndemin st
sralarna trmanmaya balad. Yoksulluk, 1980li ve 1990l yllarda nemli bir art
gstererek Avrupann sosyal birlikteliini tehdit eden boyutlara ulat. Avrupa
Komisyonu, 1980 ylnda toplam yoksul insan saysn 30 milyon, 1987 ylnda 44
milyon ve 1990 ylnda 52 milyon olarak belirledi (enses, 2003:18-19).
zellikle 1980 sonras neoliberal politikalarn yaygnlat ve ekonomik
kresellemenin olumsuz sonular yansmaya baladnda yoksulluk ve bal
sosyal sorunlar gndemdeki nemini arttrmtr. Ancak o dnemde Trkiye ile
yaplan anlamalar yoluyla balayan yapsal uyum srecinde Dnya Bankas,
yoksulluk konusunu lkelerin bir i sorunu olarak grerek yaklak 10 yl sreyle
gndeminden byk lde karmtr. Bu dnemde bata ABD ve ngiltere olmak
zere, gelimi lkelerde de neoliberal ekonomi politikalarnn yaygnlamas, buna
bal olarak igc piyasalarnn esnekletirilmesi sreci erevesinde sendikalarn
ve sosyal adalet yanls sivil toplum kurulularnn etkilerinin azalmas ve sosyalist
lkelerde, 1980li yllarn sonunda nihai k hazrlayan gelimelerin hz
kazanmas da yoksullukla mcadele yanls bir ortamn olumasn engellemitir.
Dnya Bankasnn yoksulluk konusuna bak asndaki temel deiiklik 1990
Dnya Kalknma Raporu ile gereklemitir. Dnya bankas bu raporla yoksulluk
konusunun 10 yllk bir aradan sonra yeniden dnerek ve yapsal uyum
politikalarnn yoksulluk zerindeki olumsuz etkilerinin uzun bir sre gz ard
edildiini itiraf ederek yoksulluu gelime topluluunun kar karya olduu en
acil sorun olarak tanmlamtr (enses:2003, 40-41). 1990 Dnya Kalknma
Raporu ile birlikte; Dnya Bankas, IMF ve uluslararas kredi kurulular gnmze
kadar yoksullukla mcadele yollaryla yakndan ilgilenmilerdir.
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
36/89
29
Dnya Bankasnn 2000 ylndaki son kalknma raporunda da yoksulluu
azaltc politikalar gze arpmaktadr. Ancak yoksullukla mcadele nerilerinde deareyi yine zelletirme ve piyasa mekanizmasnda grmektedir. (Dnya Bankas
Kalknma Raporu:2000, 62)
3.2 Kreselleme ve Yoksulluk likisi
Yoksulluk sorunu incelenirken ve zm yollar zerinde almalar
srerken, sadece lkesel ve blgesel zellikler ele alnmamal, bunlar yannda
kresel dinamikler de gz nnde bulundurulmaldr. Kreselleme ok farkl
boyutlarda etkisini gstermektedir. Bunlardan en nemlisi de ekonomik
kresellemedir ve kresellemenin bu boyutu farkl lke ve blgeleri farkl
biimlerde etkilemektedir. Kimi lkeler kreselleen ilikilerden daha fazla yarar
salad gibi, kimi lkeler bundan fazlasyla zarar grmektedir. zellikle ekonomik
anlamda kreselleme ve buna neden olan yeniden yaplanmay amalayan
neoliberal ekonomi politikalar pek ok gelimekte olan lkeyi ve toplumu olumsuz
etkilemitir. IMF, Dnya Bankas ve uluslararas kredi kurulularnn zorlamas ile
oluturulan pazar ekonomisi, zelletirme ve ihracata ynelik kalknma modelleri
gelimekte olan lkelerin hemen hepsinde isizliin artmasna, cretlilerin gerek
gelirlerinin dmesine ve gelir dalmndaki dengesizliin artmasna neden
olmutur. (ztrk, 2004; 665)
Kavram olarak ok geni bir anlama sahip olan kreselleme olgusu,
eitli bak alarna gre farkl yorumlanmaktadr. Kreselleme tanm hangi ama
ve kim iin kullanldna bal olarak deimektedir. rnein Latouchea gre
kreselleme dnyann batllamasdr. Ferguson kreselleme kavramn
kapitalizmin stnln yaymak iin bir klf olarak tanmlar. Giddens ve Beck
modernleme ve kresellemeyi eit tutar. evrelerine gre kreselleme
firmalarn etki alanlarn ve karlarn artrmak iin bir stratejidir. Kimi sivil
kurululara gre kreselleme olumlu sosyal amalar gerekletirmek iin bir
aratr; evre hareketi ve demokratikleme buna rnektir (ztrk, 2004; 669).
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
37/89
30
Son zamanlarda en ok kullanlan kavramlardan olan kreselleme, kimilerine
gre yeni bir aama olmayp, kapitalist gelimenin gnmzdeki biimi iken;kimilerine gre de yirminci yzyln son eyreinde enformasyon teknolojilerinin n
plana kmasyla yaanan yeni bir sretir. eitli alanlarda (ekonomik, toplumsal,
kltrel, politik) etkileri olan kreselleme srecinin, baz toplumsal sorunlarla da
devam etmekte olduu belirtilebilir.
Temel baz kresel sorunlar, Zencirkran (2006:658) yle belirtmektedir:
Yoksulluun kresel dzeyde art, gelir dalm adaletsizlii, her dzeyde
eitsizliin art, isizlik riskinin art ve istihdam srelerinin ksalmas ve bu
srecin alanlar asndan gelecek belirsizlii yaratmas, kresel ekonomik krizler,
rksal ve dinsel ayrmcln art, kresel terrn ykselmesi, her trl
fundementalist hareketlerin saysnda art, ocuk igcnn saysnda art,
azgelimi lkelerin iinde bulunduu alk, yoksulluk ve bor dngs, kresel
kirliliin art, kresel iklim dengesinin bozulmas, salk problemleri (aids,
uyuturucu, alkolizm, obezite ve kanserin ykselii), global dzeyde uyuturucu
trafii ve insan ticaretindeki art.
Grld gibi kreselleme ona baklan yere gre deiik anlam ieren ok
geni kapsaml bir olgudur. Ayrca, kresellemenin tamamen olumsuz sonular
ortaya kardn sylemek de doru olmayacaktr. rnein, tm dnyadan ok hzl
haberdar olabilme ya da bilgiye erime olanaklarnn zaman ve mekan snrlamalar
gibi engeller olmadan genilemesi, iletiim teknolojisindeki olaanst gelimeler
sayesindedir ama ayn iletiim teknolojisi sermayenin de nerede karl ise oraya adeta
k hz ile aktarlabilmesini mmkn klmaktadr. Kresel ekonomide kukusuz
kazananlar var ama bu ekonomik sreten olumsuz etkilenen lkeler de insanlar da
var. irketin karlln srdrebilen bir st dzey ynetici ok yksek dzeyde
cretle alrken, zelletirme kapsamnda isiz kalabilenler de bulunmaktadr. Bu
nedenle, kreselleme iin elikili anlamlar ieren bir sre nitelemesi uygun
denebilir.
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
38/89
31
1990larda kresel ekonomiye ylda yaklak 10 trilyon dolar eklenmi
ekonomik gelimeye ramen yoksulluk iinde yaayan insanlarn says 1milyardan fazla- pek deimemitir. 1 milyar 200 milyon insan gnde bir dolardan
daha az parayla yaamaktadr; 2.8 milyar insan 2 dolardan daha az parayla
yaamaktadr. Ve en gelimi lkelerde bile 130 milyondan fazla insan yoksulluk
iinde yaamaktadr (Kloby,2005:15).
ABDde 1980lerden bu yana nfusunun en zengin yzde 5inin gelirleri,
yzde 21 orannda artmtr. Buna karlk en alttaki yzde 60lk kesimin hayat
standartlarnn olduu gibi kaldna ya da dtne tank olunmutur (Tabb,
2002:26).
Kolbye (2005:82) gre, en zengin Amerikallar giderek daha fazla servet ve
gelir elde ederken, orta dzeyli gelir grubundakiler yaam mcadelesi vermekte ve
en alt tabakada yoksulluk artmaktadr. Yoksulluk oranlarnn ortaya koyduu gerek,
1960larda yoksulluu azaltma konusunda nemli ilerleme kaydedilmi ancak
1970lerin ortalar ve sonu arasnda bu ilerleme durmutur. Daha sonra yoksulluk
1980 ve 90larn balarnda arpc biimde artm ve yeni bin yla yaklarken
(1990larn sonundaki ekonomik bymeyle birlikte) durmutur. Kolby, nemli bir
noktay da u arpc cmlelerle belirtir: Her bir Amerikaly yoksulluk dzeyinin
stne karmann bedeli ne olaca merak edilebilir. Bu ulusal kaynaklarn
kapasitesini aan bir sorun mudur? Gereken para, yllk federal btenin %5inden
daha azdr. Yoksulluu nemli lde azaltmaya engel olan ey, finans kapasitesinin
yetersizlii deildir.
Ekonomik kreselleme, dnyadaki ekonomi politikalarnn uluslararas finans
kurulularnca ve ok uluslu irketler tarafndan belirlendiini bir noktadadr.
Endstri toplumlarnda mal ve hizmet retiminin kalitesi ve bunlarn pazarlanmas
anlamnda ok yararl olduu gzlemlenmektedir ancak kresellemeyle birlikte yeni
toplumsal ve evrensel sorunlar ortaya kmtr. Geleneksel retim faktrlerinden
toprak ve emek faktrnn ikincil duruma dt kreselleme srecinde ynetim
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
39/89
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
40/89
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
41/89
34
4. DNYADA VE TRKYEDE YOKSULLUK
4.1 Dnyada Yoksulluk:
Son dnemde kaydedilen btn teknolojik ve ekonomik gelimelere karn,
yoksulluk bugn dnyann kar karya olduu en nemli sorunlarn banda
gelmektedir. Bu durumu uluslararas kurulular da kaygyla izlemekte ve zm
araylarna girmektedir. Birlemi Milletler 1996 yln Yoksullukla Savam Yl,
1997 - 2006 dnemini de Yoksullukla Savam On Yl ilan etmittir. 2000 ylnda
yaplan Milenyum Zirvesinde de mutlak yoksulluk iinde yaayan insan saysnn
2015 ylna kadar yarya indirilmesi ynnde ilke karar alnmtr. Dnya Bankas
2000 / 2001 Dnya Kalknma Raporunu btnyle yoksullukla savam konusuna
ayrmtr. 17 Ekim gn de Birlemi Milletler Yoksullukla Mcadele Gn olarak
kararlatrlmtr.
Dnyada yoksulluun boyutlarn btnsel olarak grebilmek iin, ulusal ve
uluslar aras gelir dalm aratrmalarn bilmemiz gereklidir. Ulusal dzeyde
yaplan aratrmalarn metotlar ve hesaplama yntemleri farkllk
gsterebilmektedir. Dnyada gelir dalm konusunda dzenli ve kapsaml gelir
dalm istatistiklerini yapan kurulularn banda Dnya Bankas gelmektedir.
lkeler btnyle dikkate alndnda ve gelimilik dzeyleri
karlatrldnda, yksek, orta ve dk gelirli lkeler olarak snflandrlmaktadr.
Bugn Filipinli bir ifti, New Yorklu bir avukatn kazandna ancak iki ylda
eriebiliyorsa, Amerikallar her yl lokanta ve spermarketlerde 30 milyar dolar
harcayabiliyorsa ki bu da Bangladein GSMHna eitse, bu durum olduka byk
bir gelir dalm eitsizliini ortaya koymaktadr (E Glolu, 2003; 3).
Dnyada yoksulluun Gney Asya ve Gney Sahra lkelerinde younlat
grlmektedir. Gney Sahra lkeleri yoksulluk oran asndan Gney Asya
blgesini de amakta ve yaklak her iki kiiden birinin yoksul sayld bir grnmsergilemektedir (www.bilgiyonetimi.org/cm/).
http://www.bilgiyonetimi.org/cm/)http://www.bilgiyonetimi.org/cm/) -
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
42/89
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
43/89
36
politikalarnn sonularn deerlendirmek asndan bu bilgiler olduka nem
tamaktadr. Sz konusu zirvenin sonu bildirgesinde dnyada 1,2 milyar insanngnde bir dolardan daha az, dnya nfusunun yarsnn da iki dolardan daha az bir
gnlk gelir dzeyine sahip olduu ve onlarn alk, hastalk, isizlik, umutsuzluk ve
okur yazar olamamaya mahkum olduklar kaydedilmektedir. Bir baka adan ifade
etmek gerekirse dnya nfusunun yarsndan fazlasnn gda, ime suyu, salk,
eitim ve modern enerji olanaklarndan olduka yetersiz yararland gerei ortaya
kmaktadr (Uzun, 2003; 160- 163).
Dnya Bankasnn Yeni Binyl Kalknma Hedefleri adl raporunda kresel
ekonomi politikalar deimezse gnde 2 $ ve altnda gelirle geinmek zorunda olan
dnya nfusunun yars iin 2050 ylnda da deien birey olmayaca
ngrlmektedir. Bu rapora gre 35 trilyon $ olan dnya gelirinin, 46 yl sonra drt
kat artarak 135 trilyon $a kmas beklenmektedir. Ancak dnya gelirinin %20sine
sahip olan yoksul ve gelimekte olan lkelerin paynn ancak iki kat artaca
hesaplanmaktadr. Yoksulluk ve gelir dalm adaletsizliini ortaya koyan temel
veriler u ekilde sralanmtr:
Dnyann en fakir 48 lkesinin toplam milli geliri, dnyann en zengin 3kiisinin servetinden daha azdr.
1960larda dnya nfusunun en zengin %20lik kesimi, en yoksul%20lik kesime gre 30 kat fazla para harcarken; 2000li yllara
gelindiinde bu oran 75 kata kadar kmtr.
Gelimekte olan lkeler gelimi lkelerden ald her 1 $lk bor iin 13$ geri deme yapmak zorundadrlar. (Cumhuriyet, 2004; 13)
4.2 Trkiyede Yoksulluk:
Trkiyedeki duruma bakldnda Trk toplumundaki geleneksel
yardmlamalarn hep varolduu belirtilebilir. Hkmetlerin ald nlemlerle hayata
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
44/89
37
geirilen kimi uygulamalar, salk sigortas, yeil kart, 65 ya ve zeri geliri olmayan
yurttalara maa balanmas vb.dir. Her ne kadar sosyal devlet olma ilkesibenimsenmi olsa da hayata geirilmedii bir gerektir.
Trkiye Cumhuriyeti 1982 Anayasasnn 2. maddesinde Trkiye
Cumhuriyeti, toplumun huzuru. milli dayanma ve adalet anlay iinde, insan
haklarna saygl, Atatrk milliyetiliine bal, balangta belirtilen temel ilkelere
dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir demektedir. Dier bir
ifadeyle Anayasamzda hukukun stnl ve insan haklarna sayg esas zerine
kurulmu hukuk devleti anlay ile ekonomik olarak gsz durumda olanlar
korumak zere sosyal adalet ve toplumsal dengeyi salamakla grevli olan sosyal
devlet anlay birlikte dzenlenmitir (TC 1982 Anayasas, 1984; 15).
Anayasa Mahkemesi de sosyal hukuk devleti ilkesi iin yle bir yorumda
bulunmaktadr. Sosyal hukuk devleti, gszleri gller karsnda koruyarak
gerek eitlii yani sosyal adaleti ve bylece toplumsal dengeyi salamakla ykml
devlet demektir; kiinin korunmas, toplumda sosyal gvenliin ve sosyal adaletin
salanmas yolu ile gerekleir ( DPT Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan, 2001;
55).
Yoksulluk izgisi, greli yoksulluk mutlak yoksulluk gibi ok sayda tanm
ve kavramn olmas, bu alanda yaplan aratrmalara da yansmakta ve her tanma
gre farkl yoksulluk oranlar bulunmaktadr. Ama tm almalarn ortak sonucu
Trkiyede yoksulluun ok yaygn ve zm aciliyet tayan bir sorun
oluturduudur.
2000-2004 yllarn kapsayan Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan verilerine
gre, Trkiyede salkl bir yaam srmek iin gerekli olan minimum gda harcama
dzeyine sahip bulunamama durumu olarak tanmlanabilen mutlak yoksulluk oran
yaklak yzde 8dir. Mutlak yoksulluk oran krsal ve kentsel yerler iin srasyla
yzde 11,8 ve yzde 4,6dr ( DPT Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan, 2001; 52).
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
45/89
38
alan kesimdeki yoksullar iindeki en yksek pay yaklak yzde 50 ile
cretsiz aile iileri oluturmaktadr. Bu kesimi yzde 24,7 ile yevmiyeli iilerizlemektedir. ktisadi etkinlik koluna gre ise, yoksullarn yzde 73,5ini tarm ve
ormanclkla uraan kesim meydana getirmektedir. Birlemi Milletler tarafndan
gelitirilmi olan nsani Gelimilik Endeksine gre Trkiye, 174 lke arasnda 1995
ylnda 69. srada iken 1999 ylnda 86. sraya dmtr ve bu dzeyi ile orta insani
gelimilik dzeyine sahip lkeler arasnda yer almaktadr. Bu blmde sz edilen
tm almalarn 2001 ylnda yaanan ekonomik krizden nceki verilere dayal
olduunu belirtmek gerekmektedir. Kriz sonras dneme ilikin veriler mevcut
olmamakla birlikte, yoksulluun ve isizliin boyutlarnn daha da artt aktr
(SHP Acil Eylem Plan, 2002; 9-11).
Yoksulluk Trkiyenin nde gelen sosyolojik bir gereidir. Trkiyenin
%40 yoksuldur. Bunu Trkiye statistik Kurumunun lke nfusunun %20lik
dilimler halinde gsteren verilerinde de izlemek mmkndr. Buna gre son verilere
gre 67 milyon olan lke nfusunun her bir dilimi 13.4 milyondur. Bunlar n ulusal
gelirden aldklar pay ise u ekildedir.
1. En Yoksul Kesim: Toplam nfus iindeki oran %20, milli gelirden aldklarpay %4.9,
2. Yoksul Kesim: Toplam nfus iindeki oran %20, milli gelirden aldklarpay %8.6,
3. Orta Gelir Grubu (Orta Direk): Toplam nfus iindeki oran %20, milligelirden aldklar pay %12.6,
4. Az Zenginler: Toplam nfus iindeki oran %20, milli gelirden aldklar pay%19.0,
5. ok Zenginler: Toplam nfus iindeki oran %20, milli gelirden aldklarpay %54.9dur.
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
46/89
39
En yoksul ve en zengin kesimlerdeki kii bana den gelir ortalamaslkenin her iki u arasndaki mesafenin derinliini gayet ak biimde ortaya
koymaktadr. Milli gelirin %4.9unu paylaan %20lik yoksul kesimde kii bana
den ortalama gelir 530 $dr. Buna karlk en zengin %20 nfus, milli gelirin
%54.9unu paylam yani kii bana 5.932 $ dmtr. Bunun baka bir anlam da
lkede yaratlan her 100 lirann 55 liras %20lik dilime gidiyor, geri kalan 45 liray
da lkenin %80i paylayor demektir (Doan, 2004; 109-119).
Devlet statistik Enstitsnn Hanehalk Tketim Anketi 2003 verilerine
gre; bir nceki yla gre nfusun en yoksul %20lik kesiminin tketim
harcamalarndaki pay %9.3ten %8.8e gerilerken, en zengin %20lik dilimin pay
%38.2den %39.8e ykselmitir. Arada kalan %20lik dilimin harcamalar
iindeki pay da d gstermitir (Milliyet, 2004; 8). Grlyor ki; zengin ve
yoksul arasndaki fark giderek bymektedir.
zellikle 1980 sonras tek kutuplu bir hale gelen dnyada kapitalizmin yeni
biimi neoliberalist anlayn etkisi giderek artmtr. Dnyada Thatcherizm ve
Reaganizm bir dneme damgasn vururken lkemiz de yansmalar zalizm gibi
yeni liberal uygulamalar merulatrmak gibi bir abaya girmitir. 20. yzyln son
eyreinde kreselleen dnyayla birlikte yukarda szedilen yoksul ve zengin
arasndaki fark ok hzl bir ekilde almtr. d borlanma, ithalattaki art,
isizlik, sosyal devletin giderek klmesi, zaten enflasyonist olan ekonominin
giderek ktlemesine ve yoksulluun artmasna zemin hazrlamtr.
Trkiyede yoksullukla ilgili geleneksel yardmlar ve sosyal hizmete ilikin
kurumsal yardmlar sz konusudur. Bu konuda yasal dzenlemelerin yeni olmasna
karn geleneksel kurumlarn yaptklar yardmlar ok eskilere dayanmaktadr.
Osmanl dneminde Darlfnun, Darlaceze, aevleri yoksullukla mcadelede
nemli grevler almlardr.
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
47/89
40
Trkiyedeki sosyal yardm hizmetlerine bakldnda karlan kanunlarla
yoksullara ynelik snrl yardmlar yaplmaktadr.
1976 ylnda karlan 2022 sayl yasa ile kimsesiz ve gsz 65 yan
zerindeki herhangi bir sosyal gvenlik kuruluunun yardmndan yararlanmayan
kiilere yardm yaplmaktadr. 1977 ylnda bu cret yaklak olarak asgari cretin
yars iken gnmze gelene dek yava yava drlmtr. Bugn 2022 sayl yasa
erevesinde alnan cret ayda net 50 YTL civarndadr.
Halk arasnda Fak-Fuk Fon olarak bilinen ve 1986 ylnda Babakanlk
bnyesinde kurulan Sosyal Yardmlama ve Dayanmay Tevik Fonu (SYDTF)
yoksul kimselere yardm etmek, sosyal yardmlamay ve dayanmay glendirmek
amacndadr. 2003 yl ierisinde saylar 951e ulaan ile vakflar araclyla
eitli yardmlar verilmektedir. Ancak fon kaynaklarnn baarl bir ekilde
kullanld sylenemez. SYDTFnun gelirleri yoksullukla mcadeleden ok siyasal
iktidarlar tarafndan i bor demeleri ve bte aklarnn kapatlmasnda
kullanlmtr (Gl, 2003; 54-59).
Yoksulluklara ynelik hizmetlerin en kapsamls ve etkili olan 1935 ylnda
kurulan ocuk Esirgeme Kurumudur. 1983 ylnda hizmetlerin tek elde toplanmas
ve daha etkin bir ekilde salanmas iin 2828 sayl yasa karlmtr. Bu yasayla
Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu (SHEK) yeni bir yap lanma iine
girmitir.
karlan 2828 sayl SHEK (Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme
Kurumu) yasasyla kurum yoksullar tespit etmek, uygun koullarda gereksinimleri
salamak, birden fazla kurum veya kurulutan yardm alanlar ya da almaya
alanlar tespit edip bu yardmlardan etkin bir ekilde toplumun tm kesimleri
tarafndan yararlanmasn salamak amacndadr. Bununla birlikte toplumun dier
kesimlerindeki kaynaklar harekete geirmek de kurumun grevleri arasndadr.
SHEK yoksullar iin ayni ve nakdi yardmlar yapmaktadr. Bunun dnda yoksul
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
48/89
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
49/89
42
lkemizde her iki alanda da yasa ve rgt okluu sz konusudur. Bu da
zaman zaman hizmet tekrarna ve kaynaklarn verimli kullanlmamasna yolamaktadr. Dier yandan sosyal yardm ltlerinin aklkla belirlenmemi olmas,
sz konusu hizmetleri sunan kurulularn keyfi yorumlarna yol aan bir uygulamay
beraberinde getirmektedir. Ayn koullar tayan bireyler farkl uygulamalarla
karlamaktadr.
lkemizde yaplan sosyal yardmlarn hak olup olmad da tartma
konusudur. Oysa sz edilen lkelerde sosyal yardmlar kiiler iin hak saylp yarg
mercileri nnde talep edilmektedir. rnein Almanyada bu amala Sosyal
Mahkemeler kurulmutur. Ancak zellikle Avrupa Birlii lkelerinde sosyal
devletin nemi gn getike nem kazanrken, lkemizdeki yapsal uyum paketleri
erevesinde alnan nlemlerle devletin kltlmesi dndrcdr. Trkiyede;
anayasada belirtildii halde, henz tam bir sosyal devlet ilkesi nitelii tamamken,
devletin sosyal harcamalarnn uluslararas finans kurulularnca kstlanmasnn
istenmesi ve bu yndeki bask sosyal devlet ilkesinin gcn azaltmtr
4.4 Sivas li zeli:
1970li yllara kadar gelimenin temel gstergesi olarak grlen kii bana
gelir; toplumsal gelimilii yeterince aklayamayan, yalnzca talep genilemesini
aklayabilen dar kapsaml bir gstergedir. Gerekte gelime kavram; fiziki kapasite
bykl ve gelir art gibi ekonomik gelimeler yannda, bunlarn gelir gruplar
ve blgeleraras dalm ile sosyal ve kltrel birikimlerin yanstlabildii toplumsal
gelime dzeyini ifade etmektedir. Bu anlayla gelime; lkenin ekonomik, sosyal,
siyasal ve kltrel yaplarndaki ilerlemeyi kapsamakta ve bir btn oluturmaktadr.
Bu bakmdan, illerin ve blgelerin gelimilik sralamasnda; kii bana den milli
gelirin artrlmas eklinde zetlenebilecek ekonomik byme kavramyla beraber,
yapsal ve insani gelimeyi iine alan ve llebilen btn sosyal deikenleri de
ieren bir sosyo-ekonomik gelime lt daha anlaml olabilmektedir.
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
50/89
43
llerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas Aratrmasnda illerinsosyo-ekonomik gelimilik sralamasn ve endeks deerlerini belirleyen temel
faktrler; illerin sahip olduklar nfus bykl, yzlm ya da ehirleme oran
gibi bir takm yzeysel byklkler olmayp, sralamay belirleyen balca faktrler;
illerdeki demografik yapnn, igc talebinin, eitimin ve salk hizmetlerinin,
fiziki ve sosyal altyap olanaklarnn, retim seviyesinin ve her eyden nemlisi gelir
dzeyinin il nfusunun ihtiyalarn karlamada saladklar baardr.
Bu amala, Sivas ilinin sosyo-ekonomik yaps, kii bana gelir dzeyinin
yan sra, dier gstergeler (ekonomik, sosyal, kltrel) asndan da ele alnp
deerlendirilmitir. 81 ilin yer ald 2003 Yl Sosyo-Ekonomik Gelimilik
Sralamasnda, Sivas ili 81 il ierisinde 53. srada yer alrken, Anadolu Blgesi
illeri ierisinde ise onuncu srada bulunmaktadr ( Anadolu Blgesinde Ankara 1.,
Yozgat sonuncu srada yer almaktadr.) (www.sivas.gov.tr).
Sivas ilinde 1987 ylnda 788 dolar olan kii bana GSYH rakamnn yllar
itibariyle art gstererek, 2001 ylnda 1.399 dolar olarak gerekletii
grlmektedir. Yllar itibariyle, Sivasta kii bana den GSYH TL baznda
srekli art gsterirken, dolar baznda en yksek seviyesine 1.945 dolarla 1998
ylnda ulamtr.
Belirtildii gibi sadece ekonomik gstergeler gelimilik lt deildir.
Ekonomik gstergelerin yan sra sosyal gstergelerin de nemi byktr. rnein;
Trkiyede okur-yazarlk oran, toplam nfusun %87.32si iken, Sivasta bu orann
%85.40 olduu grlmektedir. Bu oranla Trkiye ortalamasnn altnda kalmaktadr.
2005 yl verilerine gre bebek lm oran Trkiyede %0.35.3 iken, bu oran
Sivasta %0.37dir (http://www.sivas.gov.tr/sivas/dosya/1140773238yasam.doc).
http://www.sivas.gov.tr%29/http://www.sivas.gov.tr/sivas/dosya/1140773238yasam.doc)http://www.sivas.gov.tr/sivas/dosya/1140773238yasam.doc)http://www.sivas.gov.tr%29/ -
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
51/89
44
Sivas Valiliince hazrlanan 2005 yl verilerine gre il nfusunun %95.58i
sosyal gvence altndadr (Yeil kart ve 2022 sayl yasa kapsamndakiler dahilolmakla birlikte 2005 yll Salk Mdrlnden alnan bilgiye gre il ve ileler
genelinde il nfusunun %19.88i, 162.000 kii yeil kart gvencesindedir). Yine ayn
yl Trkiye Kurumu verilerine gre bu kuruma kaytl isiz says 10.695tir.
Tablo 1. Sivas li 2005 Yl Sosyal Yardmlar Dalm Tablosu
(http://www.sivas.gov.tr/sivas/dosya/1140773238yasam.doc)
Trkiye Kzlay Dernei Sivas ubesinin verilerine gre 2005 ylnda toplam
gda yardm 103.000 YTL, salk yardm 12.500 YTL, giyim yardm 52.000 YTL,
ilk orta ve yksekrenim rencilerine salad burs miktar 105.000 YTLdir.
Sivas ilinde bugne kadar yoksullukla ilgili kapsaml bir aratrma
yaplmam olmakla birlikte, Sivas Belediyesinin Sivasn yoksulluk haritas
karlmasyla ilgili aratrma halen srmektedir.
KURUM ADI YARDIM K VE
(ADET) SAYISI
YARDIM TUTARI
(YTL)SYDV Ayni / Nakdi 73..215 5.019.867
Ekmek Yardm 6.800 Adet(Gnlk)
532.100
Yemek Datm 1.800 Adet(Gnlk)
592.000
Aylk Gda Yardm 950 Kii 35.000
Ramazan Gda Yardm 5.000 Paket 200.000
naat Malz. Yardm 112 Kii 40.000
Odun Yardm 800 Aile 20.000
Aceze Sevk Yardm 287 Kii 8.540
Sivas Belediyesi
Toplam - 6.447.507
Giyim 10.763 Adet -
Ayakkab /Terlik 8.492 ift -
Ev Eyas 340 adet -SosyalMarketten
TOPLAM 3.052 Aile -
http://www.sivas.gov.tr/sivas/dosya/1140773238yasam.doc)http://www.sivas.gov.tr/sivas/dosya/1140773238yasam.doc) -
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
52/89
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
53/89
45
belirlemek iin tabakal rnekleme yntemi kullanlmtr. Hane reisleriyle birebir
grlerek, hazrlanan anket formu uygulanmtr.
Aratrmamz tanmlayc aratrma olup kesitsel bir zellik tamaktadr.
B. VER TOPLAMA TEKN:
Aratrmada veri toplama arac olarak anket ve yazl kaynaklara bavurma
(literatr inceleme) teknikleri kullanlmtr.
Ankette Sivas ilindeki yoksulluun betimlenmesi ile ilgili sorular yer
almaktadr. Anket sorular, aile reisi zelinde tm aileyi kapsayan sorulardr. Aile
reisinin ya, cinsiyeti, doum yeri, ii gibi belirli deikenleri ieren olgusal
sorular, Sivas il merkezindeki yoksulluun betimlenmesi iin kullanlacak sorular
ve Avrupa Birlii balamnda kresellemeyi ve gelecee ait dnceleri ieren
sorular yer almaktadr. Anket uygulamasnda 1595 aile reisine 25er adet soru
sorulmutur.
Tm aratrma srecinde yazl kaynak taramas srmtr. Yoksulluk
konusuyla ilgili ok fazla kaynak olmas, uygulanan anket says ve
deerlendirilmesi, zaman yetersizlii, yoksulluk konusuyla ilgili kaynaklarda
yoksulluk ve kreselleme olgusuna ok eitli alardan baklmas almada
karlalan glkler olarak sralanabilir.
C. ARATIRMADA KULLANILAN STATSTKSEL TEKNKLER:
Verilerin analizi srasnda dz tablo, apraz tablo, chi-square (x), ve
Pearson Olasl Katsays (Confficient Contingency) istatistik teknikleri
kullanlmtr.
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
54/89
46
Belirli basit veriler (ya, cinsiyet gibi) dz tablo almnda verilmitir. Dz
tablo ounlukla iki stundan oluan tek boyutlu (tek deikenli) bir dalmalandr. Burada ilk stun incelenen deikenin eitli seeneklerine, dier stun da
bu seeneklerin nitel deerlerine (skla) ayrlmaktadr.
apraz izelge gzlemlerin birden ok deikenin seeneklerine gre
birlikte dalmn veren bir izelgedir. Ayn birimler zerinde ayr deikenlerin
seeneklerine ilikin gzlemlerden olumu diziler apraz izelge iinde dile
getirilmektedir. Her deiken iin ayr bir boyut ayrldndan, bu izelgeler ok
boyutludur.
Chi-square (x) rneklemde yer alan deikenler arasnda bir iliki olup
olmad ile ilgilidir. zellikle sosyal bilimlerde yaygn olarak kullanlmasnn
nedeni, lmlerin elde edildii lein nominal olmas halinde bile gvenli bir
snamann yaplabilmesine olanak salamasdr (elebi, 1990; 39).
te yandan rneklemdeki deikenler arasnda bir ilikinin var olup
olmadn renmek kadar, eer var ise, bu ilikinin derecesini ve gcn, bu
ilikinin evrende de geerli olup olmadn renmek isteyebiliriz. nk en az iki
deiken grubu arasnda iliki vardr demek ayrdr, varolan bu iliki gl bir iliki
demek ayrdr. te bu nedenle, Pearsonn Contingency Confficenti (olaanlk
katsays) kullanlr (elebi, 1990; 39).
2. ARATIRMANIN BULGULARI VE YORUMLAR:
Bu blmde alan aratrmamzdan elde ettiimiz veriler tablolar halinde
sunulmakta, tablolarla birlikte, tablolarn analizi ve verilere ilikin yorumlar da yer
almaktadr. Bulgularmz grup halinde ortaya koyulmutur. Birinci grup
bulgularda anket sorularna verilen yantlar dz tablolar halinde verilmitir. Ya,
cinsiyet, doum yeri, gelirleri gibi temel zellikleri bu grupta yer almaktadr. kinci
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
55/89
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
56/89
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
57/89
49
Tablo 6: Aile Reisinin Sosyal Gvencesi
Sosyal gvencesi olmayanlarn oran %13.3tr. Yine snrl derecede salk
gvencesi olarak dndmz yeil karta sahip olanlarn oran ise %19.7dir. Bu
iki deeri topladmzda grlen kiilerin %33nn sosyal gvencesinin ya hi
olmad ya da snrl dzeyde olduu grlmektedir. Bu yksek bir orandr. Sosyal
Gvenlik kurumlarndaki egdm eksiklii ve uygulamalardaki farkllklar,
Trkiyede sosyal gvenliin de -yoksullukla ilikili- farkl bir sosyal sorun olduu
gstermektedir. Yine de 15 yllk bir gemie sahip olan yeil kart uygulamasnnbu konudaki a ksmen de olsa kapad dnlmelidir.
Tablo 7: Aile Reisinin Eitim Dzeyi
Beklendii gibi, grlen kimselerin eitim seviyeleri dktr. Okur-
yazar olmayanlarn oran %11.4le olduka yksek bir orandadr. Okur-yazar
olmayanlarla ilkokul mezunu olanlarn oran tm grup ierisinde yardan fazladr.
Sosyal Gvencesi Say %Yok 212 13.3
SSK 706 44.3
Emekli Sand 231 14.5
Ba-Kur 131 8.2
Yeil Kart 315 19.7
Toplam 1595 100
Eitim Dzeyi Say %
Okur-yazar deil 182 11.4
lkokul 727 45.6
Ortaokul 226 14.2Lise 359 22.5
niversite 101 6.3
Toplam 1595 100
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
58/89
50
almann 1. Blmnde de vurguland gibi yoksulluk ok nedenli bir
olgu ve ksr dng ierisindedir. Yoksulluk ksr dngsn krmak iinuygulanacak politikalar da ok ynl olmaldr. Bunlardan biri de eitimdir.
almada yneltilen sorulardan biri de hane halk ierisinde kimlerin
yaaddr. Bu soruya verilen yanta gre %95.4 ekirdek aile biimindedir. Anne,
baba ve ocuklardan oluan kent ailesi grnm vardr.
Ka ocuunuz var? Sorusuna verilen yantlarn %10u ocuum yok
eklindedir. Geriye kalan %90 oranndaki grupta ise 1 ve 4 arasnda dengeli bir
dalm gzlenmitir.
Tablo 8: Ailede Birden Fazla alan Says
Grld gibi aile reisinden baka alan grup olarak ocuk geliyor. Aile
btesine katk yapmak iin genellikle ocuklar okuldan erken ayrlarak almak
zorunda kalmaktadrlar. Anket uygulamasnda -srasyla ilkokulda, ortaokulda,
lisede ve niversitede- okuyan ocuunuz var m? Sorusuna verilen yantlarda
oranlar ilkokuldan niversiteye doru kademeli olarak dmektedir.
Aile Reisi Dnda alan Say %
Yok 1267 79.4
ocuum/ocuklarm 198 12.4Eim 43 2.7
1.Derece Akrabam 86 5.4
Toplam 1595 100
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
59/89
51
Tablo 9: Aylk Toplam Gelir
Tablo 9da da grld gibi %13 gibi yksek bir orann dzenli geliri
olmad ve %5.8lik bir grubun 250 YTL alt geliri grlmektedir. En byk grup
olan %44.3lk grupta gelirin 251-500 YTL olduu grlmektedir. Buradan da
anket uygulanan kiilerin %63nn gelirinin 500 YTLnin altnda olduu sonucu
kmaktadr. Her ne kadar sivil toplum kurulularnn ve devlet kurumlarnn farkl
yoksulluk snr rakamlar aklasalar da 500 YTLlik aylk gelir her iki rakamn daaltnda kalmaktadr.
Anket uygulamasnda yneltilen sorulardan biri Alverilerinizi genellikle
ne ekilde yapyorsunuz? sorusudur. Bu soruya verilen yantlarn %47.5i nakit
alveri seeneini iaretlemitir. Kredi kart ile alveri yapanlarn oran %8.3 ile
snrldr. Hem nakit hem de taksit/veresiye alveri yapanlarn toplam oran
%81dir. Buradan da gelir grubu dk olan kiilerde kredi kart kullanmaalkanlnn ok dk olduu gzlemlenmektedir.
Oturduunuz ev kendinizin mi? sorusuna verilen yantlarda %55.1lik
orannn kendi evinde, %31.3lk orann da kirada oturduu gzlemlenmitir.
Bununla birlikte %13.5lik bir grup da bir yak nnn evinde kira demeden
oturmaktadr.
Aylk Toplam Gelir Say %
Dzenli gelirim yok 207 13.0
250 YTL alt 93 5.8
251-500 YTL 706 44.3
501-750 YTL 297 18.6
751-1000 YTL 180 11.3
1001 YTL ve zeri 112 7.0
Toplam 1595 100
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
60/89
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
61/89
53
Tablo 11: Nakdi Yardmlar
Nakdi yardm alanlarn oranlar da ayni yardm alanlarla benzerlik
tamaktadr. %91.7lik bir blmn nakdi yardm almad, alanlar arasnda ise en
byk orann Sosyal Yardmlama ve Dayanma Fonu kapsamnda olduu
grlmektedir. Yardmlarn kurumsallamas baka bir alma olabilecek ekilde
kapsam gerektirmektedir. Ancak sosyal yardmlar konusunda Valiliin, yerel
ynetimlerden daha fazla yardm yapt sonucunu karabilmektedir.
Tablo 12: Trkiyenin En nemli Sorunu
Sizce Trkiyenin en nemli sorunu nedir? sorusuna verilen yantlar
byk oranda isizlik sorununda toplanmtr. % 76.3 gibi byk oran isizlikten
yaknmaktadr. almann kuramsal erevesinde de ska ifade edildii gibi
Ayni Yardm Say %Almyorum 1463 91.7
Yallk Ayl 18 1.1
SYDF 71 4.5
Akrabalarmdan 34 2.1
Komularmdan 3 0.2
Belediyeden 6 0.4
Toplam 1595 100
En nemli sorun Say %
Yoksulluk 218 13.7
Salk 48 3.0
Eitim 101 6.3
evre Kirlilii 7 0.4
Kentleme 4 0.3
ssizlik 1217 76.3
Toplam 1595 100
-
8/7/2019 Sivas Ta Yoksulluk Poverty in Sivas
62/89
54
yoksulluk ok nedenli bir sorundur. Ancak bu ok neden arasnda da en byk
etkenlerden biri isizliktir. Yaplan grmelerde hemen her ailede bir isiz olduugzlemlenmitir. Grlen kiiler neden yoksul olduklarn da bu ekilde ifade
etmektedirler. sizlik sorunundan sonra %13.7lik bir oran da yoksulluk sorununa
iaret etmektedir. Anket uygulanan kiilerin isizlii ilk sradaki sorun olarak
grmeler