sivi fakamo‘oni ako ‘a tonga foomu onoedu.gov.to/images/docs/2014 tfsc/tfsc tala 'o tonga...

23
1 FIKA ‘A‘AHI FIKA SIVI SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA FOOMU ONO 2014 TALA ‘O TONGA PEPA FEHU‘I MO E TALI Taimi : Houa ‘e 3 KĀTAKI TĀNAKI HO‘O PEPA SIVÍ KI HE FAISIVÍ ‘I HE ‘OSI ‘A E SIVÍ. KONGA FAKAMATALA MAAKA LAHI ‘O E TAIMIʹ A MAHINO ‘O E LAUKONGÁ 25 Miniti ‘e 40 E FATU TOHÍ 30 Miniti ‘e 60 F POTO‘I LEÁ 15 Miniti ‘e 20 H TA‘ANGÁ 30 Miniti ‘e 60 Tohi ho‘o talí ‘i he feitu‘u ‘oku ‘oatu ‘i he pepa ko ‘ení. Fakapapau‘i ‘oku kakato e pepa siví (peesi 1-23) kimu‘a pea ke toki kamata. Kapau teke fiema‘u ha pepa pea kole ki he tokotaha faisiví. Hiki ho FIKA SIVÍ ‘i he puha ‘oku hā atu ‘i ‘olunga he to‘omata‘ú pea mo ia ‘i he loto peesi faka‘osí. 100 MAAKA FAKAKĀTOA NGAAHI FAKAHINOHINÓ ‘Oku KONGA FĀ ‘a e pepa siví: Tali KOTOA ‘a e ngaahi fehu‘i ‘i he konga takitaha.

Upload: others

Post on 08-Aug-2020

40 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 1

    FIKA ‘A‘AHI

    FIKA SIVI

    SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA FOOMU ONO

    2014

    TALA ‘O TONGA

    PEPA FEHU‘I MO E TALITaimi : Houa ‘e 3

    KĀTAKI TĀNAKI HO‘O PEPA SIVÍ KI HE FAISIVÍ ‘I HE ‘OSI ‘A E SIVÍ.

    KONGA FAKAMATALA MAAKA LAHI ‘O E TAIMIʹ A MAHINO ‘O E LAUKONGA ́ 25 Miniti ‘e 40 E FATU TOHÍ 30 Miniti ‘e 60 F POTO‘I LEA ́ 15 Miniti ‘e 20 H TA‘ANGA ́ 30 Miniti ‘e 60

    • Tohi ho‘o talí ‘i he feitu‘u ‘oku ‘oatu ‘i he pepa ko ‘eni ́.

    • Fakapapau‘i ‘oku kakato e pepa sivi ́ (peesi 1-23) kimu‘a pea ke toki kamata.

    • Kapau teke fiema‘u ha pepa pea kole ki he tokotaha faisiví.

    • Hiki ho FIKA SIVI ́ ‘i he puha ‘oku hā atu ‘i ‘olunga he to‘omata‘u ́ pea mo ia ‘i

    he loto peesi faka‘osi ́.

    100MAAKA FAKAKĀTOA

    NGAAHI FAKAHINOHINO ́

    • ‘Oku KONGA FĀ ‘a e pepa siví: Tali KOTOA ‘a e ngaahi fehu‘i ‘i he konga takitaha.

  • 2 KONGA A : MAHINO ‘O E LAUKONGÁ (MAAKA 25)

    Talanoa I (Maaka 13)

    Lau ‘a e talanoa ‘oku hā atu ‘i laló pea tali ‘a e Fehu‘i 1 – 10́.

    KOMIUNITĪ SAPA‘ATÁ

    1 5 10 15 20 25 30 35

    ‘I he fakamatala ki he anga ‘o e nofo fakaono ‘aho ‘i Kalisí, ‘oku mahino ‘a e taki taha ma‘ana ‘a e ngaahi fonuá ‘o uho ‘aki ‘a e nofo fe‘ite‘itaní. Na‘e pule tāfataha ‘a e Ha‘a Tu‘í na‘e ‘anautolu pē ke ‘eikitau, fakamaau pea toe taula‘eiki foki. Ka ‘i ai ha me‘a mamafa, ‘e folofola ‘a e Tu‘i ́ ke fakataha mai ‘a e hou‘eiki ‘e ni‘ihi ‘o nau alea‘i ia. Ne ‘iloa ‘a e fakataha ́ ni ko e Poula pē ko e Fakataha Tokoni ‘i he tūkunga founga pule‘i ‘o Tonga ́ ni.Na‘e fai e tala fono ‘i he fakataha mai ‘a e kakaí. ‘I he hili ‘a e folofola ‘a e Tu‘í pea toki fakamamafa ki ai ‘a e hou‘eiki ko iá. Na‘e tolu ‘a e fa‘ahinga he kakai ‘o Kalisí, ko e hou‘eiki ́, kakai tau‘ataina ́ mo e popula ́. Na‘e koloa‘ia ‘aupito ‘a e Hou‘eiki ́ pea lahi e kelekele na‘a nau ma‘u ́ mo ‘enau kau hopoate ́. Ne pehē foki mo e ma‘u kelekele ‘a e kakai tau‘atainá, ka koe kau popula ́ na‘e ngāue pē ma‘a hou‘eiki. Ko e sosaieti mohu akonekina ‘a Kalisi ́, ‘o uho ‘i he nofo fakafāmili ́. Ne faka‘apa‘apa lahi ‘a e fānau ́ ki si‘enau mātu‘á, pea tafunaki ‘a e valoki ‘a e tamaí ki hono fohá. Na‘e ‘ikai ke mo‘ui mo‘ulaloa ‘a e uaifí he na‘a ne kau lahi ki he pule‘i ‘o e fāmili ́. Ka mali ha taha kuo pau leva ke ne ‘oatu ha fu‘u totongi ki he mātu‘a ‘a e fefiné. Ko e kakai fa‘a ngāue ‘a e kau Kalisi ́. Na‘a mo e uaifí mo e ngaahi ‘ofefine ‘o e Hou‘eiki ́ na‘a nau lālanga tupenu mo tuitui, pea na‘e ‘ikai te nau mā kenau kau he foo ́ mo e ‘utu vai ́. Na‘e pehē kia hou‘eiki mo honau ngaahi foha ́ na‘a nau polepole ‘i he ngaahi faiva ́, kae ‘uma‘ā ‘a e ngaohi kai ́. Ko ‘enau me‘atokoni ́ ko e pulumokau, sipi, kosi, siisi mo e mā pea pehē ki he ngaahi fua‘i ‘akau hangē koe ‘olive mo e fiki. Ko ‘enau kava ́ ‘a e uaine ́, ka na‘e ‘ikai tenau inu ke konā, na‘e lilingi ‘a e fungakava ́ ki he kelekele ́ ma‘ae ‘Otua ́. Na‘a nau manako lahi ki he hivá mo e me‘é, pea ‘ilonga ha taha faiva na‘e lahi hono tokangaekiná. Ko e me‘a ‘e taha na‘e lelei ‘i he kuonga ko iá ko e tauhi ne fai ki he ‘āunofo ́. Na‘e tapu ke fehu‘i pe ko hai ia, pē ki he ‘uhinga ‘o ‘ene ha‘ú kae ‘oua kuo ne kai ‘o mākona. Pea kapau ko ‘ene ha‘u ́ ko e kumi hūfanga kuo pau ke tauhi mo malu‘i ia neongo pē ko hoto fili. Ka na‘e ‘ikai lahi ‘a e ‘ofa he kuonga ko iá. ‘Iloange ha ‘eiki ‘e vaivai ‘e fakamālohia ia, pea na‘e ‘ikai tenau lau ‘a e kaiha‘a ́ mo e tamate ́ ko ha hia palakū. Neongo ko e kuonga fakapo‘uli ka na‘e ‘ikai te nau nofo movete ‘o hangē ko e ‘uluaki kakai ‘o Falanise ́ mo Siamané, ka na‘a nau nofo he ngaahi kolo na‘e ‘aa‘i maka pea na‘e langa maka foki ‘a e ngaahi temipalé. Na‘e pehē mo e ngaahi fale ‘o hou‘eiki ́ pea na‘e naunau‘ia ‘aupito. Na‘e masani kehe ‘a e kofu ‘o e kakai mā‘olunga ́ pea na‘e tuitui koula mo siliva. Na‘e ngaohi ukamea ‘enau mahafú. Na‘e kofu ukamea kotoa ‘a e hou‘eikí ‘i he taú ‘o fai mei he tumu‘aki ́ ki he ‘aofiva‘eʹ, na‘e mapelu ngofua pē ‘o hangē ko e tupenuʹ kae ‘ikai ke ‘asi ha tao ai. Neongo e kāpui ha toko taha ‘e ha tokolahi ‘o hono fili, ‘e ‘ikai tenau loko lava ha me‘a.

  • 3

    Na‘e ‘ikai ha‘anau pa‘anga ka na‘a nau fetongi pē ‘enau ngaahi koloa ́. Hei‘ilo pe na‘a nau lava e laukonga ́ mo e tohi nima ́ pe ‘ikai, ka na‘a nau poto ‘i he tongi maká mo e pulotu hiva ́.

    (OHI MEI HE MAKASINI KOLISI KO TUPOU , 1847)

    NGAAHI FEHU‘Í́

    1. Ko e hā e ‘uhinga ‘o e ngaahi fo‘i leá ni ‘i hono ngāue‘aki kinautolu he talanoá?

    a) uho (laine 2) _______________________________________________________________________

    e) tafunaki (laine 13) _______________________________________________________________________

    f) fungakava (laine 21) _______________________________________________________________________

    h) ‘aunofo (laine 24 _____________________________________________________________________(2)

    2. Tohi mai ha tūkunga ‘e ua ‘i he nofo ‘i Kalisí ‘oku ne fakamahino‘i ‘a e pule tāfataha ‘a e Ha‘a Tu‘í? (i)__________________________________________________________________________ (ii)_______________________________________________________________________(2) 3. ‘Oku ‘uhinga ki he hā ‘a e fo‘i lea “ai” (laine 7) ‘i he‘ene tu‘u he palakalafí? ____________________________________________________________________________

    ____________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________(2)

    P.3

    6

  • 4 4. Tohi mai ha fo‘i lea he palakalafi 3́ ‘oku fakahā ai ‘e he tokotaha fa‘u tohí ‘ene faka‘ofa‘ia he mātu‘á. ____________________________________________________________________________

    ____________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________(1)

    5. Ko e hā ha fatongia na‘e tatau ai pē ‘a e tu‘á mo e hou‘eikí ‘i he nofo ‘a Kalisí? ____________________________________________________________________________

    ____________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________(1)

    6. Ko e hā ha fa‘ahinga ‘ulungaanga fakafonua ‘oku ne fakamahino‘i ko e kakai tui ‘Otua ‘a e kau Kalisí? ____________________________________________________________________________

    ____________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________(1)

    7. Hiki mai ha palopalema ne fehangahangai mo e sosaieti Kalisi ‘o ono‘ahó. ____________________________________________________________________________

    ____________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________(1)

    8. Ko e hā ha tō‘onga ‘oku mātu‘aki ta‘e‘amanekina ‘i hono fakahoko ‘e Kalisi ki he ‘aunofó? ____________________________________________________________________________

    ____________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________(1)

    P.4

    5

  • 5 9. Ko e hā nai ‘a e tūkunga teuteu ngalingali ne hoko ai ‘a Kalisi ‘o mālohi he ngaahi fepaki fakakautaú? ____________________________________________________________________________

    ____________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________(1)

    10. Ko e hā e founga fefakatau‘aki ne ngāue‘aki ‘e he kau Kalisí? ____________________________________________________________________________

    ____________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________(1)

    13

    P.5

    2

  • 6 Talanoa II (Maaka 12)

    Lau ke mahino ‘a e ngaahi fakamatala ‘oku hā atú pea tali ‘a e fehu‘i 1-8́.

    TALANOA II

    1 5 10 15 20 25 30 35

    Tokua ko e me‘a ‘i he mahu fakaenatula pē ‘a e ngaahi motu ‘o Polinisiá na‘e ‘ikai ai ke fu‘u vivili ‘a e fiema‘u ke ngāue‘i e ngaahi ma‘u‘anga mo‘ui ́. ‘Oku ngali ko e ‘uhinga lahi eni ‘o e ‘ikai ke fu‘u tupulekina fēfē fau ‘a e poto fakatekinolosiaʹ mo faka‘ekonomikaʹ ‘i he ngaahi sosaieti ‘o Polinisiá. ‘I he fakahoa atu mo e ngaahi Sosaieti Melanisiá, na‘e ‘ikai fu‘u tokanga ‘a e kau Polinisiá ia ki he ngaahi me‘a fakamatelié pē ko e fe‘auhi tānaki koloa ke makatu‘unga ai ha ma‘u ha langilangi ‘i he nofo fakasosaietí. Na‘e mamahi‘i ‘e he kau Polinisiá ia ha ngaahi me‘a ta‘efakamatelie hangē ko honau talatupu‘a ́ mo e fanangá, ngaahi ouau fakalotú, ngaahi vā fakaha‘a mo fakamatakalí, ko e tukufakaholo ‘o e ngaahi hohoko fakatotó mo e ngaahi tupu‘angá , mo hono lalanga ‘o e ngaahi ‘ulungaanga fakafonuá. Ko e nonofo fakasōsialé mo e fetu‘utaki fakapolitikale ‘i he ngaahi sōsaieti ‘o Polinisiá na‘e lalava‘aki ‘a e ngaahi me‘a ko ‘ení mei he to‘utangata ki he to‘utangata. ‘Oku ngali ko e ‘uhinga lahi ia ‘o e mahu‘inga hono tauhi ‘o e me‘a ko e tukufakaholo ‘i he ngaahi Sosaieti ‘o Polinisia ‘i he kuohilí. Pea ‘oku ngali foki ko e, ‘ulungaanga ko e ‘apasiá mo e fakakaukau ko e toputapu ́, ko e ongo taula mālohi ia ‘o e tukufakaholo ‘o e nofo fakasōsialé mo e fakapolitikalé ‘i he ngaahi Sosaieti ‘o Polinisiá. ‘I he lau faka-Polinisiá, ko ha‘a ‘Otuaʹ na‘e ‘i ai honau “mana” pea ko kinautolu na‘e fai ki ai e manavahé mo e ‘apasiaʹ he ‘oku nau tāpuhā pea na‘e taku ai kinautolu ko e fa‘ahinga toputapu. Pea ‘i he mahu‘inga ‘o e me‘a ko e tukufakaholo fakatoto mo e me‘a ko e tupu‘anga ki he ma‘uma‘uluta ‘a e nofo fakasosaieti ‘i Polinisiá na‘e fai atu ai e hohoko mo e kumi tupu‘anga ‘a e hou‘eiki taki ‘o Polinisiá ‘o a‘u ki ha‘a ‘Otuá. ‘Oku hā eni ‘i he ngaahi talatupu‘a ‘o e ngaahi Ha‘a Tu‘í mo e hou‘eikí ‘i he meimei hono kotoa ‘o e ngaahi motu ‘o Polinisiá. Ko e tala tukufakaholo ko ‘eni ‘o e tupu‘anga faka‘otua ‘o e hou‘eiki Polinisiá, ‘oku ngali na‘e tupu mei ai ‘a ‘enau toputapú mo ‘enau mavahe atu mei he toenga ‘o e kakaí ‘o nau hoko ko e ngaahi ha‘a. ‘Oku ‘ikai ke lava ha kau atu ki ai, ngata pē ‘i hano fanau‘i kita ki ai. Neongo ‘a e tukufakaholo faka-Polinisia ko ení, ‘oku hā ‘i he ngaahi fanangá mo e ngaahi tupu‘a ‘e ni‘ihi na‘e lava pē ke hoko si‘a taha tu‘a ‘o kau ki he ngaahi ha‘a ‘eiki fakapolinisiá ‘o makatu‘unga ‘i ha‘ane fu‘u mātu‘aki lava me‘a pē mohu faiva- hangē ko ha to‘a tete‘e, kaivai pē toutai ‘iloa, mafia mana pē taula tevolo.

    LILIU MEI HE ‘OTUMOTU PASIFIKI(The Pacific Islands)

    Fa‘u ‘e Douglas L. Oliver, 1961.

  • 7 NGAAHI FEHU’Í 1. Ko e hā e ‘uhinga na‘e ‘ikai ke fu‘u fakalakalaka ai ‘a e poto fakatekinolosia ‘o e sōsaieti Polinisiá? ____________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________(1)

    2. Fakamatala‘i mai ‘a e kehekehe ‘a e fakamamafa ‘a e Sōsaieti Polinisiá mei he Sōsaieti Melanisiá fekau‘aki mo e langilangi ‘i he nofo fakasosaietí.

    ____________________________________________________________________________

    ____________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________(2)

    3. Fai ha‘o fakamatala ki he ‘uhinga ‘oku mamahi‘i ai ‘e he ngaahi Sosaieti Polinisiá ‘a hono lalanga ‘o e ngaahi ‘ulungaanga fakafonuá.

    ____________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________(1)

    4. Ko e hā ‘oku mahu‘inga ai ki he sōsaieti Polinisiá ke hohoko ke a‘u ki ha‘a ‘Otuá?

    ____________________________________________________________________________

    ____________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________(2)

    5. Ko e hā ‘oku mahu‘inga ai ‘a e hohoko ‘a e hou‘eiki taki ‘o Polinisiá ke a‘u ki he Ha‘a ‘Otuá?

    ____________________________________________________________________________

    ____________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________(2)

    8

    P.7

  • 8 6. Ko e hā ha founga ‘e lava ke a‘u ai ha taha ki he Ha‘a ‘eiki fakapolinisiá? ____________________________________________________________________________

    ____________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________(1)

    7. Tohi mai ha fo‘ilea he palakalafi 4́ ‘oku fakahāa‘i ai ‘e he tokotaha fa‘utohí ‘a ‘ene ongo‘i ‘ofa ki he kakai tu‘á.

    __________________________________________________________________________(1) 8. ‘Omai ha hingoa te ne lava ‘o katoi ‘a e kakano ‘o e talanoá pea mo e ‘uhinga

    kuo ke ‘oange ai ‘a e hingoa ko iá. ____________________________________________________________________________

    ____________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________(2)

    4

    P.8

    12

  • 9 KONGA E FATU TOHI MAAKA 30 (Miniti 60) Fehu‘i 1 : Fa‘u ‘Ēsei (Maaka 15) Fa‘u ha‘o ‘ēsei fo‘i lea ‘e 200-300 ‘o ngāue‘aki ‘a e kaveinga ko ‘eni ́. Kaveinga : Kai e maá he kakava ho mata ́. Poupou pē ‘ikai poupou. __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

  • 10 __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    P.9-10

    15

  • 11 Fehu‘i 2 : Fa‘u Talanoa (Maaka 15) Ngāue‘aki ‘a e kupu‘i lea ko ‘eni ́ ke fa‘u‘aki ha‘o talanoa. Ko e lōlōa ‘o e talanoá ko e fo‘ilea ‘e 200-300. Kaveinga: Nofo ‘i Lelenga. __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

  • 12 __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    P.11-12

    3015

  • 13 KONGA F PŌTO‘ILEA MAAKA 15 (Miniti ‘e 20) Fehu‘i 1; Kalama (Maaka 5) ‘I he palakalafi ‘i laló, ‘oku ‘i ai ‘a e fo‘ilea ‘e hongofulu ‘oku hala hono ngāue‘aki ́. Hiki ‘a e ngaahi fo‘ilea halá pea mo honau ngaahi fakatonutonu ́ ‘i he feitu‘u ‘oku faka‘atā atuʹ.

    Ko e ha na‘a mou ‘alu ai ‘o fakaha ‘oku teeki mahino‘i ‘a e taimi e tuuta mai ai ‘a e pepe? Nae tonu kemou hau o fakaongoongo mai kiate au.

    LEA HALA FAKATONUTONU 1.

    2.

    3.

    4.

    5.

    6.

    7.

    8.

    9.

    10.

    P.13

    5

  • 14 Fehu‘i 2 Fakatonutonu Lea (Maaka 5) Fetongi ‘a e ngaahi fo‘ilea ‘oku laine‘i he palakalafí ke hoa ‘a hono ngāue‘aki ́ ki he ‘Ene ‘Afió.

    Hili ‘ene foki mai mei Nu‘usilá na‘a ne ‘alu leva ‘o sio ki he ‘ene ngoue ́. Ne fakaleaange ‘a hono hoa ́, pe ‘oku fiemālie pē ki he tūkunga ‘ene ngoue ́ pea ne fakahāange ‘io ka ‘oku ne fiema‘u ha me‘akai he ‘oku fu‘u fiekaia.

    LEA KE FETONGI FETONGI 1.

    foki

    2.

    ‘alu

    3.

    sio

    4.

    ‘ene ngoue

    5.

    fakaleaange

    6.

    hoa

    7.

    fiemālie

    8.

    fakahāange

    9.

    me‘akai

    10.

    fiekaia

    P.14

    5

  • 15 Fehu‘i 3 : Lea Muli mo e Lea Tonga (Maaka 5)

    Fetongi ‘a e ngaahi fo‘ilea muli kuo laine‘í ‘aki ‘a e ngaahi lea faka-Tonga ‘uhinga totonu ́.

    1. feila : __________________________________________________________ 2. fakakengi : __________________________________________________________ 3. ‘etivaisi : __________________________________________________________ 4. tulai : __________________________________________________________ 5. soisi : __________________________________________________________ 6. komifooti : __________________________________________________________ 7. mingikolo : __________________________________________________________ 8. laiki : __________________________________________________________ 9. sitaila : __________________________________________________________ 10. tulasi : __________________________________________________________

    Pita: Sione ko ho‘o feila he siví koe‘uhi ko e fakakengi ai pē. Na‘a ku ‘osi ‘etivaisi koe ke ke tulai ke mavahe kaepangoʹ ko ho‘o soisi pe ia ‘a‘au.

    Sione: ‘Oku ke mo‘oni pe ka ‘oku ou komifooti pe he mingikolo mo kinautolú. Pita: Sione, ‘oku ‘ikai teu laiki ‘i ho‘o sitailá pea kuo kamata ke ‘auhia ‘eku

    tulasi ́meia te koe.

    P.15

    155

  • 16 Konga H KO E TA‘ANGÁ MO E TUKUFAKAHOLÓ Maaka 30 (Miniti ‘e 60) Fili ‘ia A pe ko E ‘o fa‘u mei ai ho‘o talí. 1. Fatu Ta‘anga ́ mo e Maaú. (Maaka 15)

    ‘Oku ua ‘a e fotunga ‘o e Heliakiʹ ko e Heliaki fakafeitu‘u mo e Heliaki Fakamāmani Lahi. Fili ‘ia A pe ko E pea siakale‘i ‘a e mata‘itohi ho‘o filí.

    A. Fekau‘aki mo e Heliaki Fakafeitu‘ú, tohi mai e hingoa ‘o ha ongo ta‘anga ‘e ua

    na‘a ke ako ki ai pea mo e hingoa ‘o e ongo punaké. Hiki mai ha kupu ‘e ua ‘o e ta‘anga takitaha pea fakamatala‘i mai ‘a ‘ene fekau‘aki mo e naunau ‘o e Heliaki Fakafeitu‘ú.

    E. Fekau‘aki mo e Heliaki Fakamāmani Lahí, tohi mai e hingoa ‘o ha ongo

    ta‘anga ‘e 2 pea mo e hingoa ‘o e ongo punake takitaha. Hiki mai mo ha kupu ‘e 2 ‘o e ta‘anga takitaha pea fakamatala‘i mai ‘a ‘ena fekau‘aki mo e Heliaki Fakamāmani Lahí.

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

  • 17 __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    P.16-17 15

  • 18 2. Talatupu‘angaʹ (Maaka 15)

    Fili ‘ia A pe ko E ‘o fai ki ai ha‘o fakamatala ‘o ‘oua toe si‘i hifo he fo‘ilea ‘e 300́.

    A. Fakamatala‘i mai ‘a e tupu‘anga mo e tukufakaholo ‘o e ngaahi ‘Otua ‘o e

    talatukufakaholó pea pehē ki he ‘Otua ‘oku tui kiai ‘a Tonga he lolotonga ní. Fakakau ‘i ho‘o fakamatalá ‘a hona faikehekeheʹ mo hona faitatauʹ.

    Poupou‘i ho‘o fakamatalá ‘aki ha ngaahi fakamo‘oni mei ha talanoa ‘oku

    fehangahangai ai ‘a e tūkunga ‘o e ngaahi ‘Otua he talatukufakaholó moia he lolotonga ni ́.

    E. Ko e Talatupu‘angá ko e fakava‘e ‘o e nofo tukufakaholo fakasōsiale ‘a e Tonga ́

    mei he kuohilí. Ko e hā leva ‘ene fekau‘aki pe fehangahangai mo e lave ‘a e totonu ‘a e tangata ́ ‘oku fakamamafa‘i ai ‘a e Totonu mo e Ngeia tatau ‘a e fa‘ahinga ‘o e tangatá?

    Poupou‘i ho‘o fakamatalaʹ ‘aki ha ngaahi fakamo‘oni mei ha ongo talanoa na‘a

    ke ako he lēsoni Tala ‘o Tonga ́ pea pehē ki ho‘o ‘ilo mo e a‘usia he lolotonga ní. __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

  • 19 __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________

    P.18-19

    3015

  • 20

    KĀTAKI ‘OKU TUKU ‘ATĀ PE ‘A E PEESI KO ‘ENIʹ.

  • 21

    KĀTAKI ‘OKU TUKU ‘ATĀ PE ‘A E PEESI KO ‘ENIʹ.

  • 22

    KĀTAKI ‘OKU TUKU ‘ATĀ PE ‘A E PEESI KO ‘ENIʹ.

  • 23

    FIKA SIVI

    TALA ‘O TONGA

    2013 (Ki he tokotaha maaka pē)

    KONGA FAKAMATALA MAAKA MAAKA FAKALELEI

    KATOA

    A MAHINO ‘O E LAUKONGA ́ 25

    E FATU TOHI ́ 30

    F POTO‘I LEÁ 15

    H TA‘ANGA ́ 30

    KĀTOA 100