siyaset bilimi unite14

8/3/2019 Siyaset Bilimi unite14

1/18

Amerikallarn son derece genifl hrriyetini fark etmemek imkanszdr. Ayn flekilde,

bu hrriyetin herkes arasnda eflit oluflu da kolayca anlafllabilir. Fakat bizzat flahit

olmadan anlafllmayacak fley, Birleflik Devletlerde hkm sren siyasi faaliyettir.

Amerikan toprana iner inmez bir nevi grlt ile karfllaflrsnz; her ynden

mphem bir uultu ykselir, kulanza bin ses birden gelir ve bu seslerden her biri

baz toplumsal ihtiyalar ifade etmektedir. Etrafnzda her fley hareket etmektedir;

flurda bir mahalle halk kilise inflasnn gerekli olup olmadn incelemek iintoplanmfltr, burada bir temsilci semek iin alflmaktadr; daha tede bir Kantonun

milletvekilleri baz mahalli ihtiyalar iin fikir vermek zere alelacele flehre gitmekte;

baflka bir yerde bir kyn iftileri bir okulun veya yolun plann tartflmak zere

sabanlarn terk etmektedir. Baz vatandafllar, sadece devletin gidiflatn onayla-

madklarn beyan etmek amacyla toplanrlarken, dier bazlar iktidardakilerin

vatann babalar olduunu ilan etmek zere bir araya gelirler. Nihayet bir baflka grup

da devletin aksaklklarnn bafllca sebebi olarak ayyafll grdkleri iin bir itidal

rnei vermek zere birleflirler.

(Kaynak:Alexis de Tocquville,Amerikada Demokrasi, ev: Taner Timur, TrkSiyasi limler Dernei Yaynlar, 1962)

265

Kamuoyu-Propaganda veSiyasal Katlma14


2/18

266 Siyaset Bi l imi

Anahtar Kavramlar

Kamuoyu

Siyasal Kan Kamuoyu nderleri

Propaganda

Siyasal Katlma Semen Sosyolojisi

Amalarmz

Bu niteyi alfltktan sonra;

kamuoyu ve propaganda kavramlarn aklayacak ve

bunlarn siyasal yaflamdaki rol ve nemi zerinde duracak,

kamuoyunun nasl olufltuu, hangi ara ve araclarn kullanld, fakl top-

lumlarda kamuoyu ve propagandann nasl bir grnm oluflturduunu

tartflacak ve

nitenin en sonunda da geri kalmfl lkelerde kamuoyunun zelliklerini

gzden geireceksiniz.

indekiler

GRfi

KAMUOYUNUN OLUfiUMU

Aralar ve Araclar

Sreler ve Propaganda

FARKLI TOPLUMLARDA KAMUOYU VE PROPAGANDA

oulcu sistemlerde Kamuoyu Tekilci Sistemlerde Kamuoyu

Geri Kalmfl lkelerde Kamuoyu

SYASAL KATILMA

Katlmann fllevi Biimi ve Dzeyi

Katlmay Belirleyen Etkenler

SEM SOSYOLOJS

Oy Vermede Rol Oynayan Etkenler

Seme ve Seilme Eflitliini Bozan Nedenler


3/18

GRfiKamuoyu ounluun kansn yanstabilecei gibi, baz durumlarda yanstmaya-

bilir de. Aznln kararl bir biimde benimsedii bir grfl, ounluun gevflekolarak benimsedii bir grfle ar basabilir. Bu gibi durumlarda, kamuoyu aznl-n etkisi altnda oluflabilir. Ama ne olursa olsun, kamuoyu siyasal yaflamda ken-disini siyasal bir g gibi duyurur. Ulusal dzeyde olsun uluslararas dzeyde ol-sun, demokratik bir rejimde olsun bask rejiminde olsun hkmetleri etkiler, siya-sal kararlarn ynlendirilmesinde rol oynar. Kamuoyunun oluflumunda ise, eflitlipropaganda tekniklerinin nemi giderek artmaktadr.

KAMUOYUNUN OLUfiUMUKamuoyunun oluflumunda eflitli aralar ve araclar grev stlenirler. Oluflumunkendisi ise, birok srelerin ve bu srelerde kullanlan tekniklerin bir rndr.

Aralar ve AraclarKamuoyuna temel oluflturan siyasal kanlarn biimlenmesinde, elbette ki nce ki-flinin bireysel zellikleri rol oynar. Dnyaya gelirken sahip olunan ve ou kaltmyoluyla kazanlmfl bulunan fiziksel ve ruhsal zellikler bir hareket noktasdr. Son-ra buna, aileden bafllayarak bir dizi kk grubun etkisi katlr. ocuklukta kaza-nlan temel tutumlara giderek baflkalar eklenir. Kan, kiflisel tutumun belirli bir so-ruya verdii yanttr. Ama kifli o konuyla yakndan ilgili deilse, ya bir kan belir-mez ya da beliren kan ok gevflek olur. Bu gibi durumlarda kifli etkileflime dahafazla aktr.

Nasl ki, temel tutumlarn yani kifliliklerin belirlenmesinde, aileden bafllayaraktoplumsal evrenin belirli bir etkisi varsa, o temel tutumlara baml olmakla bera-

ber, kanlarn oluflum ve deifliminde de gene ayn evrenin etkisi bulunur. Aile, iflve arkadafl gruplar, yesi olduu sendika, dernek ya da siyasal parti gibi kurulufl-lar, bu srete derece derece rol oynarlar. Bireysel eilimleri giderek grup kanla-ryla btnleflir.

Acaba kamuoyunun oluflumunda kitle iletiflim aralarnn etkisi nedir? Kiflileronlardan m daha ok etkileniyor, yoksa yakn evrelerindeki baz kiflilerden mi?Paul Lazarsfeldin ABDde yapt arafltrmalar, TV dahil en geliflmifl kitle iletiflimaralarnn bile, yz yze iliflkilerdeki kadar etkili olamadn ortaya koyuyordu.Baflka lkelerde yaplan benzer arafltrmalar da benzer sonular verdi. Yazl ba-sn; radyo, televizyon, sinema gibi kitle iletiflim aralar, kiflilerin ancak var olangrfl ve kanlarn glendirebiliyor, ama deiflmelerinde fazla etkili olamyordu.Kifliler kendi eilimlerine uygun gazeteleri alyor, eilimlerine uygun yazarlarokuyordu. Radyo ve televizyonda da, eilimlerine uygun haber ve yorumlardandaha ok etkileniyordu.

Buna karfln, devlet ve siyaset adamlar, hangi siyasal sistem iinde olurlarsa ol-sunlar, kamuoyunu etkilemek amacyla kitle iletiflim aralarna byk nem ver-mifllerdir. Hfz Topuzun arafltrmas, II. Abdlhamitgibi bir diktatrn, sadeceyerli basn deil yabanc basn bile denetlemeye alfltn ortaya koyuyor. Abdl-hamit yerli basna sk bir sansr uygulamakla yetinmemifl, hakknda olumsuz ya-zlar yazlmasn nlemek iin, Pariste yaynlanan 17 gazeteye de para datmflt.

Dar evrelerde asl etkili olanlar kamuoyu nderleridir. Kitle iletiflim aralar-nn yaymak istedikleri dflnce ve bilgileri alp yorumlayan ve baflkalarna akta-ranlar onlardr. Geliflmifl lkelerde bile var olan bu durum, zellikle geri kalmfl l-

267nite 14 - Kamuoyu-Propaganda ve Siyasal Kat lma

Aile, ifl ve arkadafl gruplar,yesi olduu sendika,dernek ya da siyasal partigibi kurulufllar kanlarn

oluflum ve deiflimindenemli rol oynarlar.


4/18

kelerde ok daha fazla geerlidir. retmen, muhtar, imam, aa, fleyh ve benzerikiflilerin aldklar bilgileri kendi eilimlerine gre szgeten geirdikten sonra kr-sal kesim insanna aktardklarn biliyoruz. Kiflilerin, kitle iletiflim aralarnn yay-mak istedikleri mesajlar almalar ve yorumlamalar zorlafltka, bu gibi kan ya dakamuoyu nderlerinin etkisi artmaktadr.

Kamuoyu nderlerinin ya da genel olarak bilgi aktaran kiflilerin zgrce dav-randklarn sanmak yanlfltr. Bilgiyi aktaran, karflsndaki kiflinin hofluna gidecekfleyler sylemek zorunluluunu ounlukla duyar. Bylece karflsndakini etkiledi-i kadar ondan da etkilenir. Bir konuda oluflmakta olan kamuoyu, karfllkl etkile-flim iinde, giderek kendi kendini glendirmifl olur

.Kamuoyunun oluflmasnda nderlerin rol nedir? Tartflnz.

Sreler ve Propaganda

Kamuoyu ancak baz bilgilere dayanarak oluflabilir. Kamuoyunun oluflumunda ilkaflama bu bilgilerin iletilmesi olduu iin, nce bu iletme ifllevini yerine getirenaralar ve araclar zerinde durduk. Oluflumdaki ikinci aflama ise, iletilen bilgilerinalnmasn, alglanmasn kapsar. Bu aflamada belirli sreler ve propaganda tek-nikleri rol oynar. Verilen bilgileri alpayklama srelerini bilmek, kamuoyunuynlendirmek isteyenler iin ok nemlidir.

Kamuoyunu, duygularyla deil, aklyla deerlendirme yapabilen, bilinli insantopluluunun kans saymak kuflkusuz ki yanlfl olur. Kitlelerin bilinli bir sadu-

yusuolduu grfl bilimsel deil, ideolojiktir. Kamuoyunun ne srld gibisalkl oluflabilmesi koflula baldr: Bireylerin yeterli ve doru haber almalar;aldklar bilgileri duygularndan uzak, akllaryla deerlendirmeleri ve karlarnsalama umudu ile, kamu ifllerine yakn bir ilgi gstermeleri. Oysa bu koflu-lun bir araya gelmesi ve zellikle de, kamuoyunu oluflturanlarn ounluunun budurumda bulunmas son derece zordur.

Salkl bir kamuoyunun oluflmas hangi koflullara baldr? lkmeizdeki kamuoyu oluflu-munu da dikkate alarak tartflnz.

Alfred Sauvy, kamuoyunun oluflumu srasnda alnan bilgilerin baz durumlar-da biim deifltirerek, sapmalara urayarak alglanmasnda, belirli kurallarn ege-men olduuna dikkati ekiyor:

Maddesel karlar sz konusu olduunda, bilgiler bu karlar koruyacak bi-imde sapmaya urayarak alglanyor. rnein; tketiciler, fiyat artfllarn

hep gerekte olduundan daha yksek deerlendiriyorlar. Vergi mkellef-leri, genellikle gelirlerinin tahminlerinden ok daha yksek olduunu gre-rek hayrete dflyorlar. Tarmsal rnlerle ilgili iyimser haberler kulaktankulaa daha da iyimserleflerek, saylar daha da artarak dolaflrken, karamsarhaberler ksa mrl oluyor. Umut verici bilgiler abartlarak yaylrken, umutkrc olanlar abucak unutuluyor.

Duygularn ve tutkularn sz konusu olduu durumlarda, bilgilerdeki sapmabu duygu ve tutkular glendirici ynde gereklefliyor. Dindar kifli mucize-ler grmeye ya da duymaya, inansz kifliye oranla ok daha yatkn oluyor.Ayn flekilde, rnein uan daireleri inanmayanlar deil, ounlukla inanmaeilimindekiler gryorlar. Savafl srasnda dflmann yapt vahfletle ilgili

bilgiler abucak yaylp inanlrken, kendinden olanlarn benzer davranflla-


Bir konuda oluflmakta olankamuoyu, karfllkl etkileflimiinde, giderek kendi kendiniglendirmifl olur.

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


5/18

ryla ilgili bilgiler kuflkuyla karfllanp abucak unutulabiliyor. Bir bilim ada-m bile, kendi kuramn glendirecek deneyleri ve olaylar hemen g-rrken, tersi durumlar alglamakta zorluk ekebiliyor.

Toplumsal ortak bir davayla ilgili olaylar sz konusu olduunda, sapma,gruptaki dayanflma ve tutarll glendirecek ve desteklenen mcadeleyihakl gsterecek biimde ortaya kyor. Savaflta ordunun gc, durumu,baflarlaryla ilgili olarak hep gven duyucu bir kamuoyunun oluflmas ola-sl yksek oluyor. nk gereksinme bu yndedir. Nasl ki, barflta da si-yasal partilerin yeleri ayn olaylara farkl gzlklerle bakyorlar. Olaylar vekoflullar, bir kuflku bunalmna yer vermeyecek, yaplan zverileri haklgsterecek biimde gryor ve deerlendiriyorlar.

tenlikle, bilinsiz olarak, istenmeden yaplan sapmalarla, kiflinin kendi tu-tumunu hakl gstermek iin bilerek ve isteyerek baflvurduu sapmalar hepayn ynde oluyor. Sz konusu tutumun maddesel, zihinsel ya da duygusal

oluflu sonucu deifltirmiyor.

Sauvyya gre maddesel karlar sz konusu olduunda bilgilerin sapmaya urama neden-leri nelerdir? Aklaynz.

ok nemli olaylar dflnda, kamuoyunda hzl deiflmelerin olmadn syle-yebiliriz. Kendi kansnn tersini gsteren olaylar ya da kantlarla karfllaflan her bi-rey, grfln ve tutumunu deifltirmeye hazr deildir. Kimisi bu yeni verileri de-erlendirmeye bir lde olsun akken, kimisi savunmaya geerek tutumunu da-ha da katlafltrabilir. Kamuoyundaki deiflme, en lmllardan bafllayarak, zamanla,ar ar gerekleflir.

Nasl ki, kamuoyunun oluflumuna yardm eden bilgilerin alglanmas belirli ku-rallara gre gereklefliyorsa o oluflumu etkilemek amacyla yaplan propagandannda belirli kurallar vardr. Jean-Marie Domenach bu kurallar flyle sralyor:

Basitlefltirme ve tek dflman kural: Propaganda her fleyden nce konu-yu basitlefltirip, herkes tarafndan kolaylkla anlafllabilecek hale sokmayaalflr. Yaflasn A, Umudumuz B, Kahrolsun C, Katil Dgibi slogan-lar, etkili bir siyasal propagandann vazgeilmez gelerindendir. Dost vedflman, iyi ve kt bellidir.

Kabaca, genel ifadelerle anlatma kural: Bu kuralda, kitlelere verilmekistenen mesajlarn basitlefltirilmesinin doal bir sonucudur. Hitlernl Kav-gam kitabnda flyle diyor: Her propaganda, anlatm dzeyini, yneldii

kitleler iindeki en dflk anlama yeteneine gre dzenlemek zorunda-

dr.Partiler iktidara ulafltklarnda eflitli toplum kesimleri iin neler yapa-caklarn programlarnda ayrntl bir biimde yazabilirler.

Tekrar kural: Hitlere gre, propaganda az sayda dflnce ile snrlandr-lp, o az saydaki dflnce bkmaz usanmaz bir biimde tekrarlanmaldr.Nazizmin propaganda iflleri sorumlusu Gbbelsin flu sz nldr: Aynfleyi iki bin yldr tekrarlad iindir ki Katolik kilisesi etkisini srdryor.

Aslnda ticari reklamlarda da ayn kuraln geerli olduu sylenebilir. Srek-li duyulan fley, doruymufl gibi bilin altna yerleflebilir.

Sevileni kullanma kural: Sfrdan bafllayarak bir topluma herhangi bir d-flnceyi ya da herhangi bir rn istenildii anda kabul ettirme olana yok-tur. Ancak toplumun daha nce benimsemifl olduu fleylerden hareketle,

ona yeni baz fleyler de verilebilir. rnein; bir dini ya da ideolojiyi benim-


Kendi kansnn tersinigsteren olaylar ya da

kantlarla karfllaflan herbirey, grfln ve tutumunudeifltirmeye hazr deildir.

SIRA S ZDE


6/18

semifl olanlara, Sizin inancnz yanlfltrdiye propaganda yapmak, dava-y daha peflinen kaybetmek anlamna gelir. Oysa,Esasta ben de sizinle ay-n inanc paylaflyorum, ama...diye bafllamak, en azndan syleyecekle-rinizin daha dikkatli dinlenmesini salayabilir.

Oybirlii ve bulaflma kural: nsan toplumda yalnz baflna yaflamadiin, grubun ya da yesi olduu birden ok grubun etkisi altnda kalr. Ogruplardaki egemen dflnceye ters dflmemeye alflr. Kararsz olan kifliise, ounlukla bir grfl olmadndan dolay deil, ama farkl evrelerinetkisi altnda kaldndan dolay bu durumdadr. Propagandann amac, be-lirli yndeki etkileri glendirmek ve toplumda nemli bir kesimin de o g-rfl benimsedii inancn yaratmaktr. ounlua uymak, ondan etkilen-mek genel ve gl bir eilimdir.

Propagandann toplumda nemli bir kesimin de o grfl benimsedii inancn yaratmaya

alflmasnn nedenlerini tartflnz.

zellikle siyasette, her propagandann bir karfl-propagandas bulunur. Kendigrfllerini yaymak isteyenler; bir yanda da karfllarndakilerin grfllerini rtme-ye alflrlar.

zellikle siyasette, her propagandann bir karfl propagandas bulunur. Kendigrfllerini yaymak isteyenler; bir yanda da karfllarndakilerin grfllerini rtme-ye alflrlar. Karfl tarafn propagandasn oluflturan geler birbirinden ayrlarak te-ker teker ele alnp zayflatlr. Hatta bu geler baz durumlarda birbirlerine karflkullanlr. Rakip propagandann zayf taraflar n plana karlarak, ncelikle onoktalar rtlr.

Karfl propagandann bulunmas durumunda, en iyi dzenlenmifl propagandalarbile baflarszla urayabilir. Otoriter rejimlerdeki resmi propagandann etkisininykseklii, karfl propaganda olanaklarnn byk lde kslmfl oluflundandr.

Propaganda, kamuoyunun oluflumu srasnda zellikle kararsz kesimler ze-rinde etkili olur. Byk bunalm dnemlerinde ortaya kan kararsz ortamlarda,propagandann etkisi ile kamuoyunun bir utan teki uca ksa aralklarla kayma-s olasl artar.

Kararsz kesimler byk bunalm dnemlerinde propagandadan nasl etkilenirler?

FARKLI TOPLUMLARDA KAMUOYU VEPROPAGANDAGerek kamuoyu, gerekse o kamuoyunun oluflumunda rol oynayan propaganda,siyasal atflma ve uzlaflma srelerinde byk nem taflr. Ama bu nem, bir yan-dan toplumun geliflme dzeyine ve kltrel zelliklerine, te yandan da rejimin ni-teliklerine gre deiflir.

oulcu Sistemlerde Kamuoyuoulcu sistemler, toplumda koflullar, karlar ve dolaysyla grflleri birbirindenfarkl kesimlerin varln kabul ederler. Farkl koflullarn rn olan kar ve g-rfllerin yasal yollardan dile getirilmesini, savunulmasn salamaya alflrlar. Top-lumda belirli bir uzlaflmann, ancak bu barfl atflmann konusunda ortaya ka-bileceine inanrlar. oulcu demokrasi ya da zgrlk demokrasi olarak adlan-

drlan siyasal sistem iflte bu temel zerinde oluflmufltur.


Jean-Marie Domenacha gresfrdan bafllayarak birtopluma herhangi bir

dflnceyi ya da herhangibir rn istenildii andakabul ettirme olana yoktur.

zellikle siyasette, herpropagandann bir karflpropagandas bulunur.Kendi grfllerini yaymakisteyenler; bir yanda dakarfllarndakileringrfllerini rtmeyealflrlar.

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


7/18

oulcu demokrasinin temeli nedir? Propaganda ve demokrasi iliflkisini tartflnz.

Bir siyasal sistemin, kamuoyunun oluflumuna katkda bulunmak asndan tmtoplum kesimlerine eflit olanaklar salayabildii lde, salkl bir toplumsal uz-laflmaya ulafllabileceini syleyebiliriz. Kamuoyunun tek yanl etkiler altnda olufl-tuu durumlarda dengeden uzaklafllr, siyasal kararlar da tek yanl olmaya bafllar.Bu kararlarla karlar ya da dnya grflleri badaflmayan toplum kesimleri patla-maya, rejime karfl kmaya itilirler.

Sartorinin de vurgulad gibi, bir kannn halk arasnda yaylmasn salamak-la, bir kannn halk tarafndan oluflturulmasn salamak arasndaki ayrm temelde-dir. Birinci durum bask rejimlerinde, ikinci durum ise demokratik rejimlerde szkonusu olabilir. Bask rejimlerinde, kamuoyunu oluflturan aralarn hemen tmdevletin tekelindedir. Demokratik rejimlerde, byle bir devlet tekeli daha bafllan-

gta reddedilmifl olmakla birlikte, kamuoyunun serbeste oluflumunu zorlafltran,hatta baz durumlarda nleyen engeller vardr. Kimi toplum kesimlerinin sesi da-ha fazla kt gibi kimi konularn da serbeste tartfllmasn engelleyen tabularbulunur. Baz dinsel ya da ulusal konular bu erevede saylabilir.

Demokratik rejimlerde kamuoyunun serbeste oluflumunu zorlafltran engeller nelerdir?

Demek ki, oulcu toplumlarda oluflan kamuoyu ile tekilci toplumlarda g-dlen kamuoyu arasndaki temel fark, bu konuda bir devlet tekelinin bulunupbulunmamasndan kaynaklanmaktadr. Ondan tesi, bir nitelikten ok derecefarkl olmaktadr.

Baz oulcu sistemlerde radyo ve televizyonun devlet tekelinde olduunu bi-liyoruz. Bunun amac, iktidarda bulunanlara, kamuoyunun oluflturulmas asn-dan bir avantaj salamak deildir. Byle bir olana, haberleri saptrma ve halkayanlfl bilgi verme iin deerlendiren bir siyasal iktidar, grevini ktye kullanyordemektir. Radyo ve televizyon kadar yaygn ve etkili iletiflim aralarn dev-let tekelinde bulundurmann oulcu bir sistemdeki nedeni, onlarn her-hangi bir toplum kesimince tek yanl kullanlmasn nlemektir. Oysa ikti-darn onlar tek yanl kullanmas da oulcu sistemin mantna ters dfler.

Baz oulcu sistemlerde radyo ve televizyon niin devlet tekelindedir?

Tekilci Sistemlerde KamuoyuBaskc rejimler, ok seslilie ve dolaysyla da, kamuoyunun farkl etkilerin so-nucunda oluflmasna izin vermezler. Tm iktidar tek elde toplanmfltr ve devleteliyle sistemli bir biimde yrtlen propagandann amac da, iktidarn grfl-nn tm toplum tarafndan benimsenmesini salamaktr. Rejimin temel felsefesi-ne, resmiideolojisine ters olan grfllerin sylenmesi ve savunulmas yasaktr.oulcu sistemlerin karflt olarak, bu sistemlerin tmn de tekilciolarak nite-lendirebiliriz. Artk serbeste oluflan bir kamuoyu deil, gdml bir kamuoyusz konusudur.

En byk basklar ve ileri teknikler, mutlak gdml bir kamuoyu yaratama-maktadr. Ama adafl rejimler iinde bu konudaki en byk baflary LeninveHitlersalamfltr.


Propaganda, yandantoplumun geliflme dzeyineve kltrel zelliklerine, teyandan da rejimin nitelikler-ine gre deiflir.

Kamuoyunun tek yanl etkileraltnda olufltuu durumlar-da dengeden uzaklafllr,siyasal kararlar da tek yanlolmaya bafllar.

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


8/18

Leninci propaganda, sadece yetifltirilmifl propagandaclar deil, ayn zamandayetifltirilmifl kflkrtclar da kullanyordu. Propagandacnn grevi, bir kifliye ya dakk bir gruba birok dflnceyi, bir ideolojinin temellerini iletmekti. Kflkrtcise, tek bir dflnceyi ya da kk bir dflnce grubunu byk bir kitleye gtr-mekle ykmlyd. Kapitalist sistemin eliflkilerinin yaratt somut bir hakszlk-tan hareket eden kflkrtc, hoflnutsuzluk yaratmaya, bu ak hakszla karfl kitle-yi harekete geirmeye alflacakt. O haksz durumun ideolojik aklamasn yapmagrevi ise propagandacya aitti. Propaganda ve kflkrtmann arkasndan da rgt-lenme gelmeliydi.

Leninci propaganda, kamuoyunu komnist partisinin st dzey yneticileriningrflleri dorultusunda oluflturmaya alflr. Dorunun ne olduuna orada kararverilir ve kamuoyu da o erevede oluflturulur. Ama bu ereve daraldka hoflnut-suzluklarn artmas, sonunda da parti iinde byk temizliklerin yaplmas kanl-maz olur. Parti ynetiminin ya da o ynetime egemen olan tek bir kiflinin izledii

siyaset gerei, baz durumlarda tarihsel gerekler bile saptrlmfltr.adafl siyasal propaganda tekniklerinin geliflmesine en byk katky Hitlerve

Gbbelsin yaptn syleyebiliriz. kisi de tekilci bir toplum yaratmak amacylakullanlsa da, Leninci ve Hitlerci propagandalar arasnda byk farklar vardr. Kul-landklar aralar bile farkl amalar iin kullanmaktadrlar. Lenin Toprak ve Ba-rflslogann kullanrken, gerekten de topran paylafltrlmasn ve savafln sonaerdirilmesini neriyordu. Oysa Gbbels,Alman halknn Hristiyan uygarln sa-vunmak iinsavafltn sylerken, bunun gereklerle hibir ilgisi yoktu. Lenincisloganlar aklc ve somut bir temele dayanrken, Hitlerci sloganlarn tek amac duy-gulara ve heyecanlara hitap etmekti, halkta kin ve kudret arzusu yaratmakt.

Hitler ve Gbbels, adafl siyasal propaganda tekniklerine hangi katky yapmfllardr?

Mussolini, adafl insann hayret verecek kadar inanmaya hazr bir yaratk ol-duunu sylyordu. Hitlerise bu konuda daha da ilgin grfllere sahipti: Halkbyk ounluuyla kadns bir ruh haline sahiptir. Dflnceleri ve davranfllar,

akl yrtmenin rn olmaktan ok duygularnn yaratt izlenimlerin rn-

dr. (...) ktidara geldiimiz zaman, her Alman kadnn bir kocas olacaktr.

Hitlerci propagandann temel ilkelerinden birisi, halka dflnme frsat brak-mamakt. Halk dflnmemeli, kendisi yerine dflnenleri duygularyla benimseme-liydi. Birgn Yahudi sorunu, birgn komnist barbarl, baflka birgn dfl sorunlargndeme geliyordu. Bu konulardan birisiyle ilgili propaganda aniden durabilir vebeklenmedik bir anda yeniden bafllayabilirdi.

Hitlerci propaganda halkn Hitleri sevmesini deil, ondan bylenmesini, onunelinde bir ara, bir robot olmasn salyordu.

Hitler propaganday hangi amalarla kullanmfltr?

Geri Kalmfl lkelerde KamuoyuBamszln yeni kazanmfl olan birok Asya ve Afrika lkesinde henz bir ulu-sal btne ait olma bilinci domamfltr. Geleneksel toplumdaki kabile tr ie d-nk yaflam biimini srdrmektedir. Bireyin ilgisi ve bilgisi kabilesinin snrlarnok nadiren aflabilmektedir. Kentlerde oturan aznlk bile, ounlukla etnik ve din-sel gruplara blnmfl olarak birbirlerinden kopuktur. ounlukla bir dil ve inan

birliinin bile bulunmayfl, kltr birliini ve ulusal dzeyde kamuoyu oluflturul-masn olanakszlafltrmaktadr.


oulcu toplumlarda oluflankamuoyu ile tekilci toplum-larda gdlen kamuoyuarasndaki temel fark, bukonuda bir devlet tekelininbulunup bulunmamasndankaynaklanmaktadr.

Gdml kamuoyu yaratmakonusunda en bykbaflary Lenin ve Hitlersalamfltr.

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


9/18

Geleneksel yapnn bozulmad, iflblmnn ve farkllaflmann yeterince ge-liflmedii bu gibi toplumlarda, adafl anlamda kar ve bask gruplaryla siyasalpartiler de olamaz. Oysa kamuoyunun oluflumu asndan bu tr gruplaflma ve r-gtlenmelerin rol byktr. Geri kalmfl lkelerin ounda tek partili sistemlerinve askeri diktatrlklerin ar bastn gryoruz. Geri kalmfl lkelerin yapsalzelliklerinin sonucu olan bu durum da, etkin bir kamuoyunun oluflumunu engel-leyici bir rol oynamaktadr.

Geri kalmfl lkelerde etkin ve yaygn bir kamuoyu niin yoktur?

lke gelifltike kentleflme oran artmakta, eitim dzeyi ykselmekte, etnik b-lnmelerin yerini toplumsal iflblmnn yaratt blnme ve rgtlenmeler al-makta, kitle iletiflim aralar geliflmekte, kamuoyunun etkinlii artmakta ve rejimdemokratikleflmektedir. Geleneksel yap tekilci ve baskc rejimleri kolaylafltrr-

ken, yapnn oulcu ynde deiflmesi ile birlikte daha uyank ve hareketli bir ka-muoyu doabilmektedir.

SYASAL KATILMAYurttafllarn siyasal yaflama nasl ve ne lde katldklar ile neden katldklar so-rularn ayr ayr incelemekte yarar var. Eski Yunann dorudan demokrasisindengnmzn sanayi demokrasisine gelinceye dein, siyasal katlmann sadece bii-mi ve dzeyi deil, ayn zamanda itici nedenlerinde de nemli deifliklikler ortayakmfltr.

Siyasal katlma nedir?

Katlmann fllevi Biimi ve DzeyiHalkn siyasete katlmas, halk egemenlii kavramnn yaygnlaflmas ve meflrulu-un lt olmasyla geliflti. Gnmzde bir rejimin demokratiklii, halka tandsiyasal katlma olanaklar ile llr hale geldi.

Siyasal katlmann amac ve ifllevinin ne olduu sorusunun tek yant yoktur. Si-yasal katlmannrejimden rejime nem sralamas deiflen birok ifllevi bulunduugibi, siyasal katlmann kendisi de, ara olmann yan sra ayn zamanda bir ama-tr. Hibir sonu vermese bile, katlma yollarnn ak bulunmas, toplumsal gerili-mi azaltc, yurttafllk duygularn glendirici bir etki yapar.

adafl demokrasiler, katlma olanaklarn sanayi kurulufllarna ve zerk ku-rumlara kadar uzatmaktadrlar. flilerin iflletmelerin, retim yelerinin ve hatta

rencilerin niversitelerin ynetimine katlmalar uygulamalar oalmaktadr.Ekonomik demokrasi olarak da adlandrlan birinci uygulamann amac, verimlili-i arttrmak ve yabanclaflmay gidermektir.

Siyasal katlma, eflitli toplum kesimlerine temsil olana salayarak, toplumdabelirli bir dengenin ve uzlaflmann oluflumunu kolaylafltrr. Katlm olanaklar de-iflik bir biimde arttka, toplumdaki gler dengesinin siyasete barfl yollardanyansmas ve siyasal istikrarn artmas doaldr. Eer toplumdaki baz kesimler ye-terli katlma olanaklarna sahip deillerse bir katlma bunalm doar. O toplumkesimleri, kendilerine gleri orannda etkin olma frsat tanmayan sisteme karflkarlar. Bat Avrupada 1848 ifli ayaklanmalar bu tr bir katlma bunalmnn r-nyd. Oy hakknn geniflletilmesi, sendikal hak ve zgrlklerin salanmasyla

bunalm atlatld. Rejime karfl olan toplum kesimleri, rejimin temel gvencelerin-den birisi durumunu geldiler.


Leninci propaganda,kamuoyunu komnistpartisinin st dzey

yneticilerinin grflleridorultusunda oluflturmayaalflr.

Bamszln yenikazanmfl olan birok Asyave Afrika lkesindeounlukla bir dil ve inanbirliinin bile bulunmayfl,kltr birliini ve ulusaldzeyde kamuoyuoluflturulmasnolanakszlafltrmaktadr.

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


10/18

Siyasal katlmann yarar nedir? Trkiyede siyasal katlma iliflkin ne gibi olumluluk veolumsuzluklar grmektesiniz, yakn evrenize iliflkin gzlemlerinizle birlikte tartflnz.

Siyasal katlma, sistemin barfl yollardan zaman iinde deiflmesine olanak ta-nrken, ayn zamanda karfl gleri sistemle btnlefltirmifl ve bir anlamda sistemide glendirmifl olur. Siyasal sistemin ve toplumsal dzenin, deiflen koflullara g-re kendilerini yenilemelerine olanak verir.

Kuflkusuz ki, tm yurttafllar siyasal yaflama ayn lde katlmazlar. Amerikalsiyasal bilimci R.A. Dahl, katlmann drt boyutta incelenebileceini savunuyor: l-gi, nemseme, bilgi ve eylem. Siyasal olaylar izleme derecesi ilgiyi, onlara veri-len nem derecesi nemsemeyi, onlarla ilgili olarak sahip olunan veriler de bil-giyi gsterir. Siyasal kararlar etkilemek iin gsterilen abalar eylemdir. DenizBaykaln nerdii l snflandrma ise daha sade ve aktr. Siyasal olaylar iz-

leme, onlar hakknda tutum taknma ve onlarn iine karflma. Bylece siyasalolaylar izlemeden bafllayp, onlar etkilemeye ynelik eylemlere kadar uzanan birsiyasal katlma yelpazesi oluflmaktadr. Yurttafllarn ne kadarnn hangi boyutta ka-tldn saptamak, gerek siyaset bilimi asndan, gerekse lkeyi ynetenler ve y-netmek iddiasnda olanlar iin nemlidir.

Katlma dzeylerini deerlendirirken, onlarn da kendi ilerinde derecelendiril-diklerini unutmamalyz. rnein siyasal ilgi, olaylar radyo ve televizyon izlemek-le olabilecei gibi, yazl basn izlemeye, bu konudaki ayrntl haber ve yorumla-r okuyarak bir sonu karmaya, belirli evrelerde onlar tartflmaya kadar da uza-yabilir. Siyasal eylem, sadece oy vermekle snrl kalabilecei gibi, partilerin top-lantlarna katlmaya, onlara ye olmaya, orada etkin grevler almaya, partininaday olmaya kadar da gidebilir.

Siyasal katlmann yasal olmayan biimleri de vardr. Yasa dfl rgtlere ilgiduymak, onlarn yesi veya yneticisi olmak, gizli toplantlara katlmak, yasaklan-mfl afifl basp bildiri datmaktan bafllayp silahl mcadeleye kadar uzanan eylem-lere giriflmek, hep bu erevede deerlendirilebilir. Yasa dfl siyasal katlma biim-leri, rejimin katlndan ve basklardan kaynaklanabilecei gibi, belirli dflnce vekar gruplarnn toplumdan destek grmemelerinden, yasal yollardan etkili olma-malarndan da kaynaklanabilir. Barfl yollardan salanamayan etkinin yasa dflyollardan salanmaya alfllmas, ayn zamanda bir umutsuzluun ifadesi olabilir.

Yasa dfl siyasal katlma biimlerini tanmlayarak nedenlerini aklaynz.

Katlmay Belirleyen EtkenlerSiyasal katlma da, birok apraz etkenin rn olarak ortaya kan bir tutumdur.Bireysel olanlardan bafllayarak bu etkenleri flylece sralayabiliriz:

Yafl ve cinsiyet, aile, eitim, meslek, gelir, yerleflme biimi.eflitli arafltrmalar, siyasal katlma eiliminin orta yafl gruplarnda dierlerine

oranla daha yksek olduunu gsteriyor. Genler bunalml dnemlerde, i vedfl nemli sorunlarn gndemde olduu ortamlarda yksek oranda siyasal katl-ma eilimi iine girdikleri halde, bunu izleyen dnemlerde ilgilerinde azalma ola-bilmektedir. Bu durum, zellikle yksek renim yapan genlerde belirgindir.Genlere umut verebilen ynetimler, onlardaki enerjiyi ok yapc bir katlmladeerlendirebilmektedir.


Gnmzde bir rejimindemokratiklii, halkatand siyasal katlmaolanaklar ile llr halegeldi.

adafl demokrasiler,katlma olanaklarn sanayikurulufllarna ve zerkkurumlara kadaruzatmaktadrlar.

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


11/18

Kadnlarn siyasete duyduklar ilginin erkeklerden daha az olduunu da dahance grmfltk. zellikle ocuk dourma ifllevinin kadnda oluflu, onu ev iflleri-ne ynlendirmektedir. Bylece de, siyasal olaylarn onun ilgi alan dflna taflmasdoallaflmaktadr.

Ailenin, ocuun eitiminde ve dolaysyla da temel tutumlarnn oluflumunda-ki nemli roln biliyoruz. zellikle siyasal ilgi dzeyinin yksek olduu aileler-de, ocuun da ailesinin eilimlerinden etkilenmesi doaldr. Anne ve babanneitim dzeylerinin yksek olduu ailelerde bu etkinin daha belirgin olmas bek-lenebilir. Ama tersi durumlarda ve zellikle de ocuun yksek renim yapmashalinde, ocuk zerindeki aile etkisi azalacaktr.

Gzlemler, gelir dzeyi ile siyasal katlma eiliminin doru orantl olduunuortaya koyuyor. Gelir dzeyi ykseldike siyasal olaylara ilgi artarken, en dflkgelir gruplarna gidildike bu ilgi tamamen yok olabiliyor. Yoksul snflarn temsi-line ynelik siyasal partilerin bulunmad durumlarda, btn partilerin yneticile-

ri, yasama ve yrtme organnn yeleri, st ve orta gelir dzeyindekilerle snrlkalabiliyor.

Kadnlarn siyasette yeterince yer almamasnn nedenleri neler olabilir? Tartflnz.

Siyasal katlma eiliminin doru orantl artp ya da eksildii bir baflka deifl-ken de eitim dzeyidir. Eitimin, kiflilerin siyasal olaylarla ilgili bilgi edinmele-rini, o bilgileri yorumlamalarn, kendi toplumsal durumlar ve sorunlaryla ba-lantsn kurmalarn kolaylafltrd lde siyasal katlma eilimlerini arttrmasdoaldr. Ama eitim dzeyinin byk lde gelir dzeyine baml olduu daunutulmamaldr. Alt gelir gruplar ayn zamanda dflk bir eitim dzeyindebulunduklarndan, onlarn siyasete ilgisizliklerinin bu iki etkenin ortak rnolduu sylenebilir.

Meslek, bir anlamda paray kazanma biimidir. Ne var ki, ayn gelir dzeyindeolanlar arasnda bile, siyasal katlma eilimi mesleklere gre farkllklar gsterebil-mektedir. En etkin siyasal katlmann genellikle serbest meslek gruplarnda grl-dn syleyebiliriz. Bu arada ifl evresi de siyasal katlma asndan nem tafl-yabilmektedir. Eitim dzeyinin dflk olduu, aile etkisinin azald durumlarda,ifl evresinin etkisi artmaktadr.

Siyasal katlma asndan zel bir durum, etnik ya da dinsel aznlk gruplaryla ilgilidir. Dayanflma, kendini ve benzerlerini ounlua karfl savunma duygu-su, bu gibi gruplarn siyasal yaflama daha ok katlmalarnda rol oynamaktadr. s-telik siyasal yaflama yalnz daha ok katlmakla kalmamakta, ayn zamanda ayn

ynde katlma eilimi taflmaktadrlar. Bu nedenle de, siyasal yaflamda toplumda-ki oranlarnn stnde bir arlk kazanabilmektedirler. Fransadaki Ermeni,ABDdeki Yahudi aznln rnek olarak verebiliriz. Aznlk grubunun ekonomikgc ve eitim dzeyi ykseldike, sz konusu etki de doal olarak artar.

Konuyu kapamadan nce, bireyi siyasal katlmaya iten ya da ondan alkoyanruhsal ve kiflisel nedenlere deinmekte yarar var. Siyasal katlma, bireye toplumdadaha etkili olabilme olana salar. Bu etki, rnein, iktidar partisinin bir yesi ol-mann salad olanaktan, lkenin bir st dzey yneticisi olmann salad ola-naklara kadar uzanr. Siyasal katlma, bireye baz ekonomik olanaklar da salaya-bilir. Bu, belirli grevlere gelmek biiminde olabilecei gibi, temsilcisi olduu ke-simlerin karlarn kollamak biiminde de olabilir. Hatta iktidar olanaklarn kifli-

sel kar amacyla kullanmak biiminde de ortaya kabilir. Siyasal katlma, ayn


Siyasal katlma, sisteminbarfl yollardan zamaniinde deiflmesine olanaktanrken, ayn zamandakarfl gleri sistemlebtnlefltirmifl ve bir anlam-da sistemi de glendirmiflolur.

SIRA S ZDE


12/18

zamanda inand, doru bildii bir davaya ya da toplumuna hizmet frsatdr. Tmbu etkenler, katlmay zendirir.

Bireyleri siyasal katlmaya iten veya uzaklafltran kiflisel nedenler nelerdir?

SEM SOSYOLOJSSeim, lkeyi ynetecekleri, kitleleri temsil edecekleri belirlemede baflvurulan bir

yoldur. Nasl ki, yneticilerin katlmla ya da zor kullanarak belirlenmesi de baflkabir yoldur. Halkn alanlarda toplanp, lkeyi ilgilendiren kararlar dorudan aldeski kent demokrasilerinde bile, yneticilerin kurayla ve srayla belirlenmesininyan sra, baz durumlarda seime baflvuruluyordu. Nfus artfl, sorunlarn karma-flklaflp uzmanlk gerektirmesi ve yurttafllarn siyasal konulara ayracak zamanlar-nn azalmas sonucu dorudan demokrasi olanakszlaflt. Halk temsil edecek, halkadna lkeyi ynetecek araclarn seimi zorunlu hale geldi. Bylece lkeyi, o-

unluk adna bir aznln ynettii dorudur. Ama ynetime gelme yolunun tmtoplum kesimlerine ak olmas kofluluyla, bu durumun demokrasiyle badaflma-d ne srlemez.

Bugn dorudan demokrasi neden olanakszlaflmfltr? Tartflnz.

Oy Vermede Rol Oynayan EtkenlerGenel olarak siyasal katlm etkileyen koflullar, katlmn bir biimi demek olanseimleri de etkilerler. Genel de, seimlere katlmann ve verilen oyun ynnnbelirlenmesinde rol oynayan etkenleri ayrca incelemekte yarar var. Seimlerinzellikle oulcu rejimler asndan tafld nem, seim sosyolojisinin, siyasetbiliminin hzla geliflen ve zerinde ok arafltrma yaplan bir dal olmas sonucu-

nu dourmufltur.Lipset ve Lazarsfeld, sandk baflna gidip gitmemekle ilgili olarak drt genel ei-

limden sz ediyorlar: (1) Hkmetin izledii siyaset, bir toplumsal grubun karla-rn ne kadar yakndan etkiliyorsa, o toplum kesimindeki oy verme eilimi o kadarok artar. Kamu grevlileri bu konuda rnek gsterilebilir. nk iktidara gelen-ler, bir bakma kamu grevlilerinin iflvereni olmaktadrlar. (2) Hkmet kararlar-nn kendisiyle ilgili sonular konusunda bir toplum kesimi ne kadar ok bilgi sa-hibiyse, o toplum kesimindeki oy verme eilimi o kadar artar. Hkmet kararlar-nn yarataca sonularn ak olup olmamas; toplum kesimlerinin onlar kavraya-bilmeleri iin gerekli eitim ve deneyim dzeyleri; o toplum kesimindeki bireyle-rin birlikte deerlendirme yapma olanana sahip bulunup bulunmamalar (sanayiiflisi ile ev hizmetisinin fark) gibi koflullar bu konuda belirleyici olurlar. (3) Bir

toplum kesimi zerinde, siyasal katlm ynndeki basklar ne kadar fazlaysa, otoplum kesimindeki oy verme eilimi o kadar artar. Ama bu basklarn birey ze-rindeki etkisi, bireyin yesi olduu toplum kesimiyle olan iliflkilerinin younluu-na baldr. Yani gecekondulunun, yeni gmenin, sandk baflna gitmek iin faz-la bir istek duymayabilecei gibi, henz toplumsal iliflkileri younlaflmamfl birgen ya da toplumsal iliflkileri giderek ok azalmfl bir yafll da genellikle ayn du-rumdadr. (4) Daha nce de belirttiimiz gibi, grup zerindeki basklar ayn yn-de olduunda, katlma eilimi artarken, zt ynlerde olduu zaman katlma eilimiazalr.

Lipset ve Lazarsfeldin sandk baflna gidip gitmemekle ilgili olarak sz ettikleri drt ei-

lim nedir? lkemizde oy verme davranflnn bu boyutunu tartflnz.


zellikle siyasal ilgidzeyinin yksek olduuailelerde, ocuun daailesinin eilimlerindenetkilenmesi doaldr.

Alt gelir gruplar aynzamanda dflk bir eitimdzeyindebulunduklarndan, onlarnsiyasete ilgisizliklerinin buiki etkenin ortak rnolduu sylenebilir.

Etnik ya da dinsel aznlkgruplar siyasal yaflamayalnz daha ok katlmaklakalmamakta, ayn zamandaayn ynde katlma eilimitaflmaktadrlar.

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


13/18

Oy verirken semeni kar dflnda etkileyen drt nedenden sz edebiliriz: G-

venlik istei, saygnlk istei, duygusal ballk, dinsel ve siyasal inanlar.

Gvenlik istei, kiflileri istikrar arayflna ve dolaysyla tutuculua iter. Dflk,

ama dzenli geliri olan baz toplum kesimlerinin sac partileri desteklemesi bun-

dandr. Toplumda yeterince sayg grmeyen, ayrm uygulanan, baz durumlarda

ikinci snf yurttafl olduu izlenimine kaplan etnik ya da dinsel kkenli aznlk

gruplar genellikle ilerici, deiflimden yana tutum taknrlar. Gelir dzeylerinin g-

reli ykseklii bile bu eilimi ounlukla deifltirmez.

Duygusal ballk bir partiye veya ndere ynelik olabilir. Zamanla ya kendisi-

nin ekonomik koflullar ya da partinin dorultusu deifltii halde bu duygusal ba-

llk etkisini srdrebilir. nderin veya o partinin baflars, o kifliye, tuttuu takmn

kazanmasna benzeyen ruhsal bir doyum salar. Dinsel ve siyasal inanlara bal-

ln da benzer bir durum yarattn syleyebiliriz. Baz kifliler maddesel karla-

rndan ok inanlarna, lklerine nem verebilirler. Bu durum maddesel kar ko-

nusundaki bir umutsuzluktan, umudu te dnyaya ya da yeni bir dzene bala-maktan doabilecei gibi maddesel koflullar asndan bir sknt olmamasndan da

kaynaklanabilir. Kifli doyumu, kendisiyle ayn inanc paylaflanlarla bir arada ol-

maktan, onlarla dayanflmaktan ve inanlarnn baflarsndan salar.

Duygusal balln gelir dzeyi ile iliflkisini aklaynz.

Bu genel aklamalardan sonra oyun ynnn belirlenmesinde, rol oynayan

daha somut deiflkenlere ve seim sosyolojisi alflmalarnn bunlarla ilgili verileri-

ne geebiliriz:

Tarma dayal yar kapal geleneksel toplumdan endstriye dayal ak, a-

dafl topluma geildike, oy vermedeki yresel ve blgesel etkiler azalmak-ta, toplumsal snflarn etkisi artmaktadr. Bu yeni toplumsal iliflkiler iinde

kiflinin ykselme olanaklar ne kadar oksa, tutucu eilimler o lde g-

lenmektedir. Kiflinin iinde bulunduu koflullar iyilefltirme umutlarnn azl-

lsnde ise, dzen deifliklii istekleri gndeme gelmektedir. Ayn fle-

kilde, toplumdaki eflitsizlikler arttka snf bilinci glenmekte, genel olarak

siyasal katlma ve zel olarak da yaplan siyasal tercihin sola kaymas olas-

l ykselmektedir.

Gelir dalmndaki pay azalan esnaf, zanaatkar kesiminde faflist ve gerici

eilimler geliflmeye bafllamaktadr. Trkiyede yaplan arafltrmalar, dine da-

yal akmlarn da bafllca desteinin bu toplum kesiminden kaynaklandn

gstermektedir. Sanayileflmenin ve kentleflmenin artt yrelerde sol oylar artarken, gele-

neksel toplum yapsnn deiflmedii ya da ok az deifltii yrelerde durum

tersine olmaktadr. Geleneksel yap iinde egemen olan toprak aalar,

fleyhler ve benzeri gler, kendilerine baml kitlelerin oylarn istedikleri

ynde harekete geirebilmektedirler.

Gncel nemli olaylar, zellikle kararsz semenlerin oylar zerinde etkili

olabilmektedir. rnein; fliddet olaylarnn artflnn yaratt korku, genel-

likle tutucu eilimleri glendirmekte, arayfl iinde olanlar istikrara, gl

grnene itmektedir.


Nfus artfl, sorunlarn

karmaflklaflp uzmanlkgerektirmesi ve yurttafllarnsiyasal konulara ayracakzamanlarnn azalmassonucu dorudan demokrasiolanakszlaflt.

SIRA S ZDE


14/18

Seme ve Seilme Eflitliini Bozan NedenlerBir siyasal rejim, lkedeki toplumsal gler dengesinin siyasal iktidara doru yan-

syabilmesi lsnde salkldr. Baz toplum kesimleri siyasal iktidara glerin-den fazla, bazlar ise, glerinden az etki yapabiliyorsa, siyasal bunalm kanl-mazdr. Seim, toplumsal gler dengesinin siyasal iktidara yansmasnn barflbir yoludur. G ve kar dengesinin yansmasndaki arpklklar arttka bunalm-lar da byr. Semen iradesinin doru yansmasn, seme eflitliini bozan engel-leri bu adan deerlendirmek gerekir.

Seme eflitliini bozan engellerin baflnda, herkesin oy hakkna sahip olamama-s ya da herkesin eflit oy hakkna sahip olamamas gelir. zellikle geen yzylnilk yarsnda en ok baflvurulan kstlama servet ve cinsiyetle ilgiliydi. Ancak var-lkl olan ve devlete belirli dzeyde vergi veren yurttafllara oy hakk tannyordu.

ou kanl mcadelelerle Bat Avrupada oy zerindeki servet kstlamasnn s-nrlar daralrken, okumufllara da seme ve seilme haklar tannmaya baflland.

Servet kstlamas giderek tmden kalkarken, eitimle ilgili kstlamalar biim de-ifltirerek de olsa, uzun sre varln korudu. Eitim de ekonomik olanaklara ba-l olduuna gre, aslnda bu, servetle ilgili kstlamann baflka bir grnm altndave yumuflayarak srmesi demekti.

Nazi Almanyasnda Yahudiler oy hakkndan yoksundular. Yakn bir dnemegelinceye kadar, ABDde zencilerin seme ve seilme haklar nceleri yoktu, son-ralar da kstlyd.

Seme eflitliini bozan engeller neler olmufltur?

Oy hakkna cinsiyetle ilgili olarak getirilen kstlama, hibir toplumsal gc hedef

almad iin, varln adafl demokrasilerde de en uzun srdrebilen kstlama ol-du. Atatrkn Trk kadnna seme ve seilme hakkn tanmasndan uzun yllar son-ra bile, Batnn birok demokrasisinde kadnlarn oy hakk yoktu. svirenin baz k-k kantonlarnda, bu uygulama neredeyse gnmze kadar srebildi.

Belirli sulardan mahkm olmufl kiflilerin yurttafllk haklarnn kstlanmas vebu arada seilme hakkndan yoksun braklmas da adafl uygulamalar arasnda-dr. Adi sularla ilgili konulan kstlamalar doal karfllanrken, siyasal sularla ilgi-li kstlamalar genellikle tartflma yaratmaktadr. zellikle ideolojik sular ya da d-flnce sular sz konusu olduunda, konulan kstlamalarn demokrasiye uygun-luunu savunmak zordur.

Gizli oy, ak saym ilkesi artk tm adafl demokrasilerde geerlidir. Akoy, gizli saym ilkesini uygulayan bir rejimin demokratik saylmas sz konusu de-ildir. bu nedenledir ki, Trkiyede 1950 ylna gelinceye kadar yaplan seimlerdemokratik saylmamfltr. Eer bir seimde ya da halkoylamasnda yalnz tek g-rfln propagandasnn yaplmas serbest ise, oylarn gizli verilip, saymn ak ya-plmas, birfleyi deifltirmez. yle bir ortamda semen iradesinin zgrce olufltuune srlemez.

Seimlerde gizli oy-ak saym ilkesinin benimsenmesi niin ok nemlidir?

Seme eflitliini bozan hukuksal engellerin sonuncusu olarak tek turlu oun-luk sistemi nden sz edebiliriz. O seim evresinde en ok oy alan partinin tmmilletvekillerine sahip olmas temeline dayal bu sistem, 1960 ylna kadar lkemiz-

de de uygulanyordu. rnein, Demokrat Parti, 1954 seimlerinde oylarn % 56,6s-n ald halde, yasama meclisindeki sandalyelerin % 93,2sini ele geirmiflti. Oysa


Genel olarak siyasal katlmetkileyen koflullar, katlmnbir biimi demek olan

seimleri de etkilerler.

Bir partiye veya ndereynelik duygusal bamllkzamanla ya kendisininekonomik koflullar ya da

partinin dorultusu deifltiihalde etkisini srdrebilir.

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE

Oy verirken semeni kardflnda etkileyen drtnedenden gvenlik istei,saygnlk istei, duygusalballk, dinsel ve siyasalinanlardr.

Baz toplum kesimlerisiyasal iktidara glerindenfazla, bazlar ise,glerinden az etkiyapabiliyorsa, siyasal

bunalm kanlmazdr.


15/18

oylarn % 34,8ini toplayan Cumhuriyet Halk Partisinin ayn meclisteki sandalyeoran % 5,8 idi. Seme eflitliini salamaya en yatkn sistem orantl temsildir. Busistemde, ilke olarak her parti ald oy orannda milletvekili karr.

Buraya kadar hukuksal engellerden sz ettik. Semen iradesinin zgrce yan-smasn, baz durumlarda yasalar deil toplumsal iliflki ve basklar da nleyebilir.Geleneksel yapnn srd, derebeylik dzeni kalntlarnn varln koruduu,eitim dzeyinin dflk olduu durumlarda, birey kendi zgr iradesinden ok,egemen glerin istei dorultusunda oy kullanmak durumunda kalabilir. Partikurmak, tm lkeye yaylan bir rgt iin binalar kiralamak, o binalarn masrafla-rn karfllamak, seim kampanyalar iin ilanlar ve broflrler bastrmak, byk akhava toplantlarn ve gsteri yryfllerini dzenlemek nemli parasal kaynaklargerektirir. Ekonomik bakmdan gl toplum kesimlerine dayal partilerin olanak-lar arasndaki eflitsizlik, ister istemez seimlere de yansr. Hukuksal ve toplumsalgrnml eflitsizliklerin de, byk lde bu ekonomik kkenli eflitsizliklerden

kaynaklandn sylemek yanlfl olmaz.Demokrasiler, seme eflitliini salayacak nlemleri alabildikleri lde ger-

eklik kazanr ve salkl ifller.

Hukuksal iradenin dflnda ne gibi etmenler seme iradesinin zgrce yansmasnengeller?


SIRA S ZDE

Gizli oy, ak saym ilkesiartk tm adafldemokrasilerde geerlidir.


16/18

Siyaset Bi l imi280

zetYurttafllarn, devletin eflitli dzeylerdeki karar ve uygula-

malarn etkileme eylemlerine siyasal katlma denmekte-

dir. Siyasal katlma toplumsal gerilimi azaltr ve yurttafllk

duygularn glendirir. Siyasal katlmn amac, siyasal

yneticilerin ve toplumsal istemlerin belirlenmesidir. a-

dafl demokrasiler siyasal katlm arttrmaya alflrlar. Siya-

sal katlma toplumda denge ve uzlaflma oluflumunu ko-

laylafltrr. Bylece gler dengesi siyasete barfl yollar-

dan yansyabilir. Faflist ve komnist rejimlerdeki siyasal

katlma farkldr. Ama resmi ideoloji ve yneticilerin onay-

lanmas iin halkn harekete geirilmesidir. Herkesin siya-

sal katlm farkl llerde olur. nk herkes siyasetle

ayn lde ilgilenmez. Yasal olmayan rgtlere ye veya

ynetici olmak, gizli toplantlara katlmak ise siyasal kat-lmn yasal olmayan biimleridir. Yafl, cinsiyet, aile, ei-

tim, meslek gibi unsurlar siyasal katlm etkilerler. Dinsel

veya etnik aznlk gruplarnn siyasal katlma asndan

zel bir durumu vardr. Bunlar, dayanflma ve savunma

duygularyla siyasal yaflama daha ok katlarak, siyasal ya-

flamda toplumdaki oranlarnn zerinde bir arlk kazana-

bilirler. Fransadaki Ermeniler veya ABDdeki Yahudi azn-

lk bu duruma rnektir.

Seim, lkeyi ynetecekleri, kitleleri temsil edecekleri be-

lirlemede baflvurulan bir yoldur. Seimler, oulcu de-

mokratik rejimler asndan byk nem taflr. Siyasal,toplumsal ve ekonomik dzende deifliklik isteyenler sol

partileri, kurulu dzenin korunmasn isteyenler sa parti-

leri desteklerler. Bu tr karlar dflnda semeni etkileyen

dier nedenler, gvenlik, saygnlk, duygusal ballk, din-

sel veya siyasal inanlardr. Sanayileflme ve kentleflme art-

tka sol oylar artmakta, geleneksel toplum yapsnn de-

iflmedii yerlerde durum tersine olmaktadr. Gncel

nemli olaylar ise kararsz semenleri etkilemektedir.

Bir lkedeki siyasal rejimin salkl olmas, toplumsal g-

ler dengesinin siyasal iktidara doru flekilde yansyabil-

mesine baldr. Toplum kesimleri siyasal iktidara gleri

lsnde etki yapabilmelidir. Aksi halde bunalm doar.

Seme eflitliini bozan engeller hukuksal, toplumsal ve

ekonomik olarak e ayrlabilir. Baz gruplarn, kadnlarn

oy kullanamad, buna karfl baz kifli ve gruplarn birdenok oy kullanabildii, seim blgelerinin keyfi olarak s-

nrlandrld uygulamalar hukuksal eflitsizliin baz r-

nekleridir. Geleneksel yapnn srd, insanlarn zgr

iradeleriyle deil, egemen glerin basksyla oy kulland-

rneklerde de sorunun kayna toplumun yapsdr.

Demokrasilerin salkl iflleyebilmesi seme eflitliini sa-

lamalarna baldr.


17/18

nite 14 - Kamuoyu-Propaganda ve Siyasal Kat lma 281

Kendimizi Snayalm1. Ekonomik demokrasinin amac nedir?

a. Verimlilii artrmak, yabanclaflmay gidermek

b. Siyasi katlm artrmak

c. Demokratik dflnceyi yaygnlafltrmak

d. Siyasi partileri glendirmek

e. Siyasal partiler arasndaki gelir farkllklarn

trplemek

2. Faflist ve komnist rejimlerdeki siyasal katlmann iflle-vi nedir?

a. Faflist ve komnist rejimlerde siyasal katlma yoktur.

b. Grnrde bir siyasal katlma vardr, ancak gz

boyamaktadr.

c. Halk belirli ynde harekete geirmek, seferber

etmekd. Halkn, devletin kararlarna kaytsz, flartsz itaat et-

mesini renmesi

e. Halkn zamanla siyasete karfl duyarsz ve ilgisiz

hale gelmesi.

3. Etnik veya dinsel aznlk gruplar, siyasal yaflama dahaok katlmas nasl aklanabilir?

a. Siyasi partiler bu gruplarla zel olarak ilgilen-

mektedirler.

b. Devlet bu gruplara ou zaman baz ayrcalklar

tanmaktadr.

c. Bu gruplarn ok olduu lkelerde dier gruplarsiyasetle pek ilgilenmemektedir.

d. Bu gruplarn uluslararas iliflkileri vardr.

e. Dayanflma ihtiyac, kendisini ve benzerlerini o-

unlua karfl savunma duygusu bu gruplarn siya-

sal yaflama daha ok katlmn salamaktadr.

4. Afladakilerden hangisi oy verirken semeni karlardflnda etkileyen drt nedenden biri deildir?

a. Gvenlik istei

b. Saygnlk istei

c. Duygusal ballk

d. Ekonomik g

e. Dinsel ve siyasal inanlar

5. Afladakilerden hangisi seme eflitliini bozan hukuk-sal engellerden biri deildir?

a. Herkesin oy hakkna sahip olamamas

b. Egemen glerin istei dorultusunda oy kullan-

mak zorunda kalmak

c. Baz kiflilere veya toplum kesimlerine birden fazla

oy kullanma hakk tanmak

d. Tek turlu ounluk sistemi uygulanmas

e. Seim blgelerinin snrlarnn keyfi olarak izilme-

si veya eflit olmayan blgelerde eflit sayda temsil-

ci setirilmesi

6. Afladakilerden hangisi kamuoyunun oluflumunda ki-flilerin var olan grfl ve kanlarn glendirir ve bu konu-

larn deiflmesine yol amaz?

a. Aile

b. Kitle iletiflim aralar

c. Okul

d. Arkadafl evresi

e. fl gruplar

7. Afladakilerden hangisi kamuoyunun salkl oluflabil-mesi iin gerekli koflullardan biri deildir?

a. Bireylerin yeterli haber almalar

b. Bireylerin doru haber almalar

c. Bireylerin aldklar bilgiyi akllaryla deerlendir-

melerid. Bireylerin kamu ifllerine yakn ilgi gstermeleri

e. Toplumdaki nemli kiflileri iyi dinlemeler

8. Toplumda koflullar, karlar ve grflleri birbirindenfarkl kesimlerin varln kabul eden sistemler afladaki-

lerden hangisidir?

a. oulcu sistemler

b. ounluku sistemler

c. Faflist sistemler

d. Totaliter sistemler

e. Tekilci sistemler

9. Afladakilerden hangisi tekilci sistemlerin zelliklerin-den biri deildir?

a. ok seslilie izin vermezler.

b. Kamuoyunun farkl etkilerle oluflmasna izin ver-

mezler.

c. Rejimin temel felsefesine aykr grfllerin dillendi-

rilmesine izin vermezler.

d. ktidar farkl ellerde toplanmfltr.

e. Propagandann amac iktidarn grflnn tm top-

lum tarafndan benimsenmesini salamaktr.

10.Afladakilerden hangisi lkenin geliflmesinin sonula-rndan biri deildir?

a. Kentleflme oran artar.

b. Eitim dzeyi ykselir.

c. flblm azalr.

d. rgtlenme dzeyi ykselir.

e. Kitle iletiflim aralar geliflir.


18/18

Siyaset Bi l imi282

Yaflamn inden

Trkiyede partilerin ve kifliler olarak siyasetilerin imajn

siyasetin imajndan ayr dflnemeyiz. Siyasetinin toplu-ma katks semenler nezdinde tartfllr bir konumdadr.

TSESin Veri Arafltrma ile 1994ten 2002ye gereklefltir-

dii arafltrma sonular szn ettiimiz gvensizlii ak-

a ortaya koyuyor (1):

(i) Trkiyede Partilere gvenmeyen ve zaman iinde gi-

derek byyen bir kitle var.

(ii) Trkiyenin sorunlarna zm getirebileceine, hatta

bir tehlike karflsnda lkeyi koruyabileceine tam ola-

rak gvenilen siyasi parti yok.

(iii) Parti yandafllarnn dahi kendi partilerine olan gven-

leri ok az.Bu arafltrma sonularn siyasal katlm asndan tartflnz.

Kaynak: Ferruh Uztu, Siyasal letiflim Ynetimi. Media

Cat, stanbul, 2004.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. a Katlmann fllevi, Biimi ve Dzeyi ksmn

yeniden gzden geiriniz.

2. e Katlmann fllevi, Biimi ve Dzeyi ksmn


3. e Katlmay Belirleyen Etkenler ksmn yeniden gz-

den geiriniz.

4. d Oy Vermede Rol Oynayan Etkenler ksmn


5. b Seme ve Seilme Eflitliini Bozan Nedenler

ksmn yeniden gzden geiriniz.

6. c Aralar ve Araclar ksmn yeniden gzden

geiriniz.

7. e Sreler ve Propaganda ksmn yeniden gzden

geiriniz.

8. a oulcu Sistemlerde Kamuoyu ksmn yenidengzden geiriniz.

9. d Tekilci Sistemlerde Kamuoyu ksmn yeniden gz-

den geiriniz.

10. c Geri Kalmfl lkelerde Kamuoyu ksmn yeniden

gzden geiriniz.

Yararlanlan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

ABADAN, Nermin. 1965 Seimlerinin Tahlili, SBF

Yaynlar, Ankara, 1966.

BAYKAL, Deniz. Siyasal Katlma- Bir Davranfl

ncelemesi, SBF Yaynlar, Ankara,1970.

CHARLOT, Monica. La Persuasion Politique,Armand

Colin, Paris, 1970.

AM, Esat. Siyaset Bilimine Girifl, .. Hukuk Fakltesi

Yaynlar, stanbul, 1975.

DCLE, Atilla. Endstriyel Demokrasi ve Ynetime

Katlma, ODT Yayn, Ankara, 1980.

FfiEK, Kurthan. Ynetime Katlma, TODAE Yaynlar,

Ankara,1977.

GURVITCH, Georges.Traite de sociologie, (Tome II),La Sociologie lectorale (Franois Goguel et Georges

Dupeux), PUF, Paris, 1968.

KALAYCIOLU, Ersin. Karfllafltrmal Siyasal Katlma,

.. SBF Yaynlar, stanbul, 1983.

LIPSET, S.M. Siyasi nsan (ev. M. Tuncay), Trk Siyasi

limler Dernei Yaynlar, Ankara, 1961.

LIPSET-Lazarsfeld-Barton-Linz. The Psychology of

Voting: an analysis of political behaviour(in

LINDZEY; Handbook of Social Psychology), Addision-

Wesley Publishing Co., Cambridge, 1954.

ZBUDUN, Ergun. Trkiyede Sosyal Deiflme veSiyasal Katlma, A.. Hukuk Fak. Yaynlar, Ankara,

1975.

SABUNCU, Yavuz. Sosyalist lkelerde Ynetime

Katlma, Birey ve Toplum, Ankara, 1984.

SOYSAL, Mmtaz. Halkn Ynetime Etkisi, TODAE

Yaynlar, Ankara, 1968.

UYSAL, Birkn. Siyasal Katlma ve Katlma Davranflna

Ailenin Etkisi, TODAE Yaynlar, Ankara, 1984.

NSAL, Artun. Siyaset Bilimine Girifl, (Ders Notlar 1980-

81), Teksir, SBF, Ankara.

siyaset bilimi unite14

Documents