sŁowo wstĘpu od trenera edukacji - … · słów scenariusze lekcji, wzbogacone o zachęcające...

2

Cykl edukacyjnych filmów przyrodniczych BBC Earth skierowany jest do uczniów szkół podstawowych. Tematyka wiąże się bezpośrednio z treścią nowej podstawy pro-gramowej takich przedmiotów, jak biologia, geografia, historia i etyka. Atrakcyjna for-ma, imponujące zdjęcia, starannie dobrana muzyka, dynamiczny montaż i angażują-cy w akcję głos lektora to gwarancja nauki poprzez zabawę. Opracowane przez BBC Earth materiały dydaktyczne, które zostały zaadaptowane przez polskich metodyków i nauczycieli, skupiają się na tematach związanych z fauną i florą Afryki, historią dino-zaurów oraz ukazaniem życia najmniejszych zwierząt. Odwołujące się do wielu zmy-słów scenariusze lekcji, wzbogacone o zachęcające do aktywności ciekawe karty pra-cy, nie tylko zainteresują uczniów tematem, lecz także rozszerzą wiedzę podręczniko-wą i zachęcą do dalszego odkrywania sekretów przyrody.

Anna Równy

Projekt „Mała Akademia we współpracy z BBC Earth” ma na celu uwrażliwienie młode-go widza na piękno natury. Zrealizowanym z hollywoodzkim rozmachem filmom do-kumentalnym daleko do klasycznych programów telewizyjnych – to produkcje godne wielkiego ekranu, ukazujące niezwykły świat, który zachwyca i wzrusza. W połącze-niu z magią miejsca, jakim jest kino, oraz wiedzą i doświadczeniem nauczycieli metody-ków „Mała Akademia we współpracy z BBC Earth” pozwoli z nudnych lekcji stworzyć coś niesamowitego, a z samych uczniów uczynić wielkich odkrywców i miłośników kina.

SŁOWO WSTĘPU OD TRENERA EDUKACJI FILMOWEJ

OPIS PROJEKTU

3

SPIS TREŚCI

Dzika afrykaBiologia/Przyroda: Afryka i jej główne ekosystemy .............................................................. 4

Geografia: Jak woda kształtuje życie w Afryce? ..................................................................... 13

Przyroda: Woda i jej stany skupienia .......................................................................................... 26

Mali giganciEdukacja wczesnoszkolna: Wielkie przygody małych bohaterów ................................. 34

Biologia/Przyroda: Niezwykłe gryzonie .................................................................................... 42

Geografia: Charakterystyka stref klimatycznych Ameryki Północnej ............................ 53

Przyroda: Pory roku a przystosowania organizmów do zmieniających się

warunków życia ................................................................................................................................... 67

Spacer z DinozauraMiBiologia/Przyroda: Wędrówki dinozaurów przystosowaniem do przeżycia .............. 77

Geografia: Przeszłość geologiczna zaklęta w skałach (dzieje geologiczne

obszaru Polski) .................................................................................................................................... 86

Tematy, koordynacja prac i konsultacja metodyczna: Anna RównyOpracowanie redakcyjne: Maria BiałekOpracowanie graficzne i skład: Agnieszka Liwanowska

Scenariusze są dostosowane do wymagań nowej podstawy programowej (Rozporządzenie Mi-nistra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowa-nia przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjal-nej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej; Dz.U. 2017 poz. 356) i/lub starej podstawy programowej (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształce-nia ogólnego w poszczególnych typach szkół; Dz.U. 2012 poz. 977).

Aktualność adresów do wymienionych w scenariuszach serwisów i stron internetowych zosta-ła sprawdzona przed ich opublikowaniem. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za zawartość tych stron i stron, do których linki tam się znajdują.

BBC Worldwide Ltd. jest wyłącznie licenjodawcą filmów: Tiny Giants, Walking with Dinosaurs: Prehistoric Planet oraz Wild Africa. BBC Worldwide Ltd. nie jest autorem niniejszych scenariuszy i nie ponosi odpowiedzialności za treści w nich zawarte.

4● Dzika afryka

Biologia (NPP: SP kl. 6–8, SPP: GIM kl. 2–3)Przyroda (SPP: SP kl. 6)

afryka i jej główne ekoSySteMyCzas realizacji tematu 45 min

Cele lekcjiUczeń:• rozpoznajenailustracjiilokalizujenamapiegłówneekosystemyAfryki(lasrównikowy,sawanna,pustyniagorąca)

oraz górskie obszary astrefowe;•wyjaśniapojęciaekosystem,biotop,biocenoza,biosfera;• omawiaznaczeniewodywprzyrodzie;• charakteryzujeprzystosowanieorganizmówdożyciawróżnychekosystemachAfryki;• charakteryzujeżycienasawanniewporzedeszczowejisuchej.

Metody i formy pracy• pracaindywidualnaigrupowa;• dyskusja;• kartypracy;•mapamyśli;• gałązkalogiczna.

Środki dydaktyczne•mapafizycznaświata;•mapakrajobrazowaświata;• kartypracy;•materiałydowykonaniagałązkilogicznej–wycięteelementy,papiertypuflipchartlubformatuA1,klej.

Powiązanie scenariusza z podstawą programową przedmiotuBiologia (NPP: SP kl. 6–8)VII. Ekologia i ochrona środowiska. Uczeń: 1) wskazuje żywe i nieożywione elementy ekosystemu oraz wykazuje, że są one powiązane różnorodnymi zależno-ściami.

Biologia (SPP: GIM kl. 2–3)IV. Ekologia. Uczeń: 1) przedstawia czynniki środowiska niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów w środowisku lądowym i wodnym;8) wskazuje żywe i nieożywione elementy ekosystemu; wykazuje, że są one powiązane różnorodnymi zależnościami.

Przyroda (SPP: SP kl. 6)4. Najbliższa okolica. Uczeń:1) rozpoznaje w terenie przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne składniki krajobrazu i wskazu-je zależności między nimi;2) wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie na lądzie;4) opisuje przystosowania budowy zewnętrznej i czynności życiowych organizmów lądowych do środowiska życia, na przykładach obserwowanych organizmów.13. Krajobrazy świata. Uczeń: 1) charakteryzuje warunki klimatyczne i przystosowania do nich wybranych organizmów w […] krajobrazach strefo-wych: lasu równikowego wilgotnego, sawanny, pustyni gorącej […]; 2) opisuje krajobrazy świata, w szczególności: lasu równikowego wilgotnego, sawanny, pustyni gorącej, […], rozpozna-je je na ilustracji oraz lokalizuje na mapie; 3) rozpoznaje i nazywa organizmy roślinne i zwierzęce typowe dla poznanych krajobrazów.

Przygotowanie do lekcjiLekcja powinna się odbyć po obejrzeniu filmu Dzika Afryka. Przed projekcją nauczyciel prosi uczniów, by zwrócili uwa-gę na znaczenie wody w przyrodzie i jej wpływ na życie organizmów. Przed lekcją nauczyciel kopiuje karty pracy oraz przygotowuje materiały potrzebne do stworzenia gałązki logicznej.

5● Dzika afryka

Przebieg lekcjiFAZA WSTĘPNANauczyciel przedstawia temat i cele lekcji. Przypomina uczniom, że podczas projekcji mieli zwrócić uwagę na znacze-nie wody w przyrodzie i jej wpływ na życie organizmów. Prosi o dokończenie w zeszycie zdania: „Po projekcji filmu Dzika Afryka wiem, że…”.

FAZA REALIZACYJNANauczyciel rozdaje karty pracy nr 1 (patrz s. 7). Uczniowie rozwiązują zadanie indywidualnie na podstawie informacji zapamiętanych z filmu oraz mapy fizycznej i mapy krajobrazowej świata.

Poprawna odpowiedź

Nazwa krajobrazu Zdjęcie

A pustynia gorąca 3

B lasy równikowe 4

C sawanna 1

D krajobraz wysokogórski 2

Nauczyciel wprowadza lub przypomina definicję stref krajobrazowych. Są to obszary o podobnych warunkach klimatycznych i typowej dla nich roślinno-ści, podczas opisywania których należy zwrócić uwagę przede wszystkim na roślinność, ponieważ w występowanie pewnych formacji roślinnych na danym obszarze jest ściśle związane z warunkami klimatycznymi.

Nauczyciel dzieli klasę na cztery grupy i rozdaje karty pracy nr 2 (patrz s. 8). Prosi uczniów, aby przyjrzeli się schematom przestawiającym ekosystem i biosferę i spróbowali zdefiniować wskazane pojęcia*.

Przykładowa odpowiedź• biosfera–powłokaziemi,naktórejtoczysiężycie,obejmujelitosferę,hy-

drosferę i dolną warstwę atmosfery.• biocenoza–zespółpopulacjiróżnychgatunkówzwierzątiroślin,którypowią-

zany jest ze sobą zależnościami pokarmowymi oraz konkurencją biologiczną wewnątrzgatunkową i międzygatunkową; stanowi żywą częścią ekosystemu.

• biotop – nieożywiona część ekosystemu, przestrzeń życiowaorganizmówżywych.

• ekosystem–układekologiczny,wktóregoskładwchodząbiocenozawraz z biotopem, czyli część ożywiona i nieożywiona przestrzeni środowiska na-turalnego.

Nauczyciel inicjuje dyskusję pytaniem, czy przedstawione na zdjęciach i w fil-mie krajobrazy można nazwać ekosystemem. Następnie rozdaje karty pracy nr 3 (patrz s. 9). Każdy zespół ma uzupełnić mapę myśli na temat wskazane-go przez prowadzonego (wylosowanego) ekosystemu Afryki, tj. lasu równiko-wego, sawanny, pustyni gorącej lub gór wysokich. Uczniowie muszą zastano-wić się, skąd pochodzi woda na tym obszarze i jaką rolę tam odgrywa, na jakie trudności związane z biotopem narażone są zwierzęta żyjące w danym eko-systemie i w jaki sposób sobie z nimi radzą. Po upływie wyznaczonego czasu grupy prezentują efekty swojej pracy.

Nauczyciel podkreśla, że jednym z ważnych czynników decydujących o warun-kach środowiskowych jest woda. Zauważa, że afrykańskie sawanny to obszar z wyraźnie zaznaczoną porą suchą, podczas której brakuje wody, oraz porą deszczową, charakteryzującą się intensywnymi opadami. Okresy te decydują o rozwoju i zachowaniach całych populacji zwierząt.

*W klasie 6 nauczyciel może wprowadzić pojęcia ekosystem, biotop, biocenoza i biosfera jako roz-szerzenie treści podstawy programowej lub też ograniczyć się do wskazania ożywionych i nieoży-wionych elementów opisywanych krajobrazów. Uczniowie nie będą wówczas zastanawiać się nad korelacją strefa krajobrazowa–ekosystem, lecz wskazywać, w jaki sposób elementy nieożywione krajobrazu wpływają na ożywione i odwrotnie. Przykładowa gałązka logiczna

6● Dzika afryka

Prowadzący rozdaje grupom materiały (patrz s. 10, 11), za pomocą których przygotują gałązki logiczne dotyczące za-leżności między porami roku na sawannie a liczebnością populacji zwierząt roślinożernych. Dwie grupy opracowują gałązkę dotyczącą pory deszczowej, dwie – dotyczącą pory suchej. Po upływie ustalonego czasu zespoły prezentu-ją wyniki swojej pracy.

FAZA PODSUMOWUJĄCANauczyciel prosi klasę o wypełnienie karty samooceny (patrz s. 12). Przy każdym kryterium uczniowie wpisują w od-powiednią kolumnę imię lub nazwisko według własnego uznania. Dzięki temu nauczyciel będzie mógł określić, w jakim stopniu jego podopieczni opanowali materiał (nie należy jednak na tej podstawie wystawiać ocen za udział w lekcji).

Zadanie domowePrzygotuj plakat A4 na temat wybranego zwierzęcia, które zaprezentowano w filmie Dzika Afryka. Plakat powinien zawierać zdjęcie lub rysunek zwierzęcia, systematykę, podstawowe dane, tj. wielkość, tryb życia, a także informacje o ochronie i ciekawostki.

Autorka scenariusza

ANNA ROMAńSKA – nauczycielka przyrody w SP nr 130 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Ło-dzi, trener, doradca metodyczny Łódzkiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Prak-tycznego; pasjonatka wykorzystania nowych technologii w edukacji przyrodniczej; autorka pro-gramu kształcenia przyrody „Widzę, doświadczam, działam”, innowacji pedagogicznej „Multime-dialna przygoda z przyrodą” oraz scenariuszy zajęć publikowanych m.in. na stronach Ministerstwa Środowiska i w magazynie „TIK w Edukacji”; współautorka ścieżki „Odkrywcy świata” w ramach ogólnopolskiego programu edukacyjnego #Superkoderzy i pakietu edukacyjnego do filmu przy-rodniczego Królestwo; związana z grupą SuperBelfrzy RP.

7● Dzika afryka

karta pracy nr 1

Uzupełnij tabelę, podając nazwę zaznaczonego na mapie krajobrazu oraz numer odpowiadającego mu zdjęcia.

Mapa konturowa Afryki: opracowanie własne na podstawie http://sites.miis.edu/gsipm/files/2016/02/africa-151640_1280.png

Nazwa krajobrazu Zdjęcie

A

B

C

D

1 2

43

8● Dzika afryka

karta pracy nr 2

Przyjrzyjcie się poniższym obrazkom i na ich podstawie zapiszcie definicje podanych pojęć.

Źródło ilustracji zamieszczonej z prawej strony: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:All_of_me.gif

BIOSFERA

BIOCENOZA

BIOTOP

EKOSYSTEM

Atmosfera

Biosfera

LitosferaHydrosfera

9● Dzika afryka

karta pracy nr 3

Uzupełnijcie mapę myśli.

ŹRÓDŁO WODY

WYZWANIA DLA ZWIERZĄT

EKOSYSTEM

ZNACZENIE WODY

PRZYSTOSOWANIA ZWIERZĄT

10● Dzika afryka

Materiały potrzeBne Do Stworzenia gałĄzki logicznej

Gałązka logiczna pozwala zauważyć związki przyczynowo-skutkowe. Schemat tworzy się w linii pionowej w kierunku od dołu do góry (efekt końcowy patrz s. 5). Dla jednej grupy należy przygotować następujące materiały:• liść(7kopii);• strzałka„JEŻELI”(5kopii);• strzałka„TO”(6kopii);• opisyzależnościrozcięteipomieszane(1kopia);• papiertypuflipchartlubformatuA1przeciętynapółwzdłużdłuższejkrawędzi;• klej.

to jeŻeli

11● Dzika afryka

ZWIĘKSZA SIĘ LICZEBNOŚĆ POPULACJI ZMNIEJSZA SIĘ LICZEBNOŚĆ POPULACJI

ZWIERZĘTA ŁĄCZĄ SIĘ W PARY, RODZĄ I WYCHOWUJĄ MŁODE

ZWIERZĘTA SĄ BARDZIEJ NARAŻONE NA ATAKI DRAPIEŻNIKÓW I WYCIEŃCZENIE

Z BRAKU WODY

ZWIERZĘTA NIE MAJĄ PROBLEMU ZE ZDOBYCIEM POŻYWIENIA

MIGRACJE ZWIERZĄT W POSZUKIWANIU WODY I POŻYWIENIA

RÓŻNORODNOŚĆ POŻYWIENIA DLA ROŚLINOŻERCÓW

BARDZO MAŁO POŻYWIENIA DLA ROŚLINOŻERCÓW

ROŚLINNOŚĆ ROZWIJA SIĘ, MA POD DOSTATKIEM WODY

ROŚLINNOŚĆ CZĘŚCIOWO ZAMIERA

DESZCZE PADAJĄ PRZEZ KILKA MIESIĘCY BRAK OPADÓW

PORA DESZCZOWA PORA SUCHA

12● Dzika afryka

karta SaMooceny

KRYTERIuM WIEM/uMIEM MuSZę POćWICZYć JESZCZE NIE WIEM/NIE uMIEM

Rozpoznaję na ilustracji główne ekosystemy Afryki.

Lokalizuję na mapie główne ekosystemy Afryki.

Wyjaśniam pojęcia ekosystem, biotop, biocenoza, biosfera.

Podaję przystosowania organizmów do życia w różnych

ekosystemach Afryki.

Wskazuję zależności między porami roku na sawannie

a życiem zwierząt.

13● Dzika afryka

Geografia (NPP: SP kl. 7–8, SPP: GIM kl. 2–3)

jak woDa kSztałtuje Życie w afryce?Czas realizacji tematu45 min

Cele lekcjiUczeń:• określaznaczeniewodywprzyrodzieiprzedstawiajejobieg;• omawiaświatowezasobywodnezeszczególnymuwzględnieniemwódpowierzchniowych;•wymieniaiwskazujenamapiewybraneformywódlądowychnakontynencieafrykańskim;•wskazujeprzyczynydeficytówwody;• przedstawiaprzykładrzeźbotwórczejroliwódpłynących;• uzasadniapotrzebęracjonalnegogospodarowaniazasobamiwodnymi(zwłaszczawśrodowiskucharakteryzują-

cym się poważnymi niedoborami słodkiej wody).

Metody i formy pracy• pracaindywidualnaiwgrupach;• burzamózgów;•wykład;• dyskusjakierowana;• obserwacjapośrednia.

Środki dydaktyczne• kartypracy;• tablicainteraktywnalubzestawmultimedialny;•mapafizycznaAfryki.

Powiązanie scenariusza z podstawą programową przedmiotuGeografia (NPP: SP kl. 7–8)XV. Wybrane problemy i regiony geograficzne Afryki […]. Uczeń:2) wyjaśnia na podstawie map tematycznych istnienie strefowości klimatyczno-roślinno-glebowej w Afryce;3) wyjaśnia związki między warunkami przyrodniczymi a możliwościami gospodarowania w strefie Sahelu oraz przy-

czyny procesu pustynnienia.

Geografia (SPP: GIM kl. 2–3)3. Wybrane zagadnienia geografii i fizycznej. Uczeń:6) posługuje się ze zrozumieniem pojęciem wietrzenia i erozji; przedstawia rzeźbotwórczą rolę wód płynących,

fal morskich, wiatru, lądolodów i lodowców górskich;7) rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działania czynników rzeźbotwórczych.10. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka. Uczeń:8) charakteryzuje na podstawie map tematycznych i wyjaśnia występowanie stref klimatyczno-roślinno-glebowych

w Afryce;9) wykazuje, na przykładzie strefy Sahelu, związek pomiędzy formami gospodarowania człowieka a zasobami wodny-

mi; uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania w środowisku charakteryzującym się poważnymi niedobora-mi słodkiej wody.

Przygotowanie do lekcjiLekcja powinna się odbyć po obejrzeniu filmu Dzika Afryka. Przed projekcją nauczyciel prosi uczniów, by zwrócili uwa-gę na aspekty związane z zasobami wody na kontynencie afrykańskim i uzupełnili kartę pracy nr 1 (patrz s. 17). Przed lekcją nauczyciel kopiuje karty pracy.

Przebieg lekcjiFAZA WSTĘPNANauczyciel przedstawia temat i cele lekcji. Przypomina uczniom, że podczas projekcji filmu mieli zwrócić uwagę na aspekty związane z zasobami wody na kontynencie afrykańskim.

FAZA REALIZACYJNANauczyciel prosi wybranych uczniów o przedstawienie uzupełnionych kart pracy.

14● Dzika afryka

Poprawne odpowiedzi1. Kenii; wody, pożywienia; rafy koralowe2. Nie, ponieważ na pustyni można spotkać zwierzęta, które przystosowały się do życia w tak suchym środowisku.3. Np.: do picia, do schładzania się, do mycia, do życia (żyją w środowisku wodnym).

Nauczyciel inicjuje dyskusję, pytając, do czego ludzie wykorzystują wodę. Uczniowie wypowiadają się swobodnie, a ich propozycje zapisywane są na tablicy w odpowiedniej kategorii (kategorie tworzą uczniowie z pomocą nauczyciela).

Przewidywane odpowiedzi

DO CZEGO LuDZIE WYKORZYSTuJĄ WODę?

Nauczyciel prosi chętnych, aby sformułowali wnioski. Uczniowie powinni m.in. zauważyć, że woda jest potrzebna we wszystkich dziedzinach naszego życia, bez niej nie jest możliwe życie na Ziemi.

Prowadzący przypomina, że zasoby wody na Ziemi są stałe i wynoszą około 1,4 mld km3. Na tablicy interaktywnej przedstawia podział tych zasobów (patrz s. 18). Wybrani uczniowie odczytują procentowy udział wód z podziałem na wody słodkie i słone, wody powierzchniowe, podziemne, pokrywę lodową i lodowce oraz rzeki, bagna i jeziora. Na-stępnie na prośbę nauczyciela samodzielnie formułują wnioski (powinni zauważyć, że wody słodkie, które mają pod-stawowe znaczenie dla organizmów żyjących na Ziemi, stanowią niewielką część ogólnych zasobów wody; wody po-wierzchniowe stanowią bardzo mały procent wód słodkich – tylko 0,3%; najwięcej wody słodkiej gromadzi się w po-krywie lodowej i lodowcowej).

Prowadzący zwraca uwagę na nierównomierne rozmieszczenie wód powierzchniowych na kontynencie afrykańskim związane z występowaniem stref klimatycznych i różną wielkością opadów. Rozdaje karty pracy nr 2 (patrz s. 19).

DZIEDZINA ŻYCIA PRZYKŁADY

Czynności życiowe organizmów

•dożycia(np.udorosłegoczłowiekawodastanowiok. 60% masy ciała)

•dopicia•doprzygotowywaniaposiłków

Higiena i utrzymanie czystości

•domycia•doprania•dozmywania•dosprzątania

Rolnictwo•donawadnianiapól•dopojeniazwierząt

Transport •doprzewożenialudziitowarów

Przemysł•wprocesachprodukcyjnych•doschładzaniaurządzeń•wcharakterzerozpuszczalnika

Energetyka•doprodukcjienergii•doschładzaniaurządzeń

Turystyka i rekreacja •jakoźródłorekreacjiiwypoczynku

Medycyna •jakośrodekleczniczy

15● Dzika afryka

Poprawna odpowiedź

Nauczyciel nawiązuje do fragmentów filmu, w których pokazano, jak woda ciągle krąży w przyrodzie, zmieniając stan skupienia. Wyjaśnia, że dzieje się tak pod wpływem energii cieplnej Słońca. Dzięki niej woda paruje z powierzchni mórz, oceanów, rzek, jezior, obszarów bagiennych i lodowców, a także z powierzchni gleby i roślin. Niewidoczna para wodna unosi się do góry i schładza się, na pewnej wysokości ulega skropleniu, tworząc chmury, z których może padać śnieg, deszcz lub grad.

Prowadzący dzieli klasę na trzy grupy i rozdaje karty pracy nr 3 (patrz s. 20). Uczniowie uzupełniają schemat obiegu wody w przyrodzie. Po upływie ustalonego czasu poszczególne grupy prezentują efekty swojej pracy.

Poprawna odpowiedź

Nauczyciel przedstawia uczniom kadry z filmu ilustrujące krajobrazy i formacje roślinne występujące w Afryce (patrz s. 21-24). Zwraca uwagę na rzeźbotwórczą rolę wód płynących. Wskazuje na mapie lokalizację jeziora Bogoria oraz równiny Serengeti.

AG

F

E BC

D

16● Dzika afryka

Prowadzący zauważa, że w każdym środowisku można znaleźć wiele organizmów, które przyczyniają się do całościo-wej różnorodności biologicznej ekosystemu. Niektóre ekosystemy są w stanie zapewnić przetrwanie większej różno-rodności biologicznej niż inne. Film Dzika Afryka pokazuje ekosystemy bogate w różnorodność biologiczną (lasy desz-czowe i rafy koralowe) oraz takie, w których można zaobserwować mniejszą różnorodność (np. pustynia Namib). Skala różnorodności biologicznej danego ekosystemu jest wskaźnikiem całościowego zdrowia tego ekosystemu. Prowadzą-cy inicjuje dyskusję. Pyta, czy ekosystemy w Afryce, takie jak Serengeti, są podobne do ekosystemu, w którym ucznio-wie sami funkcjonują, czy może się różnią. Prosi dzieci, by zastanowiły się, co już wiedzą o Afryce, a czego powinny się dowiedzieć, aby móc odpowiedzieć na zadane pytanie.

Nauczyciel odwołuje się do kadrów przedstawiających pustynię Namib i sawannę w porze suchej. Uświadamia uczniom problem deficytu wody na świecie. Wskazuje na potrzebę racjonalnego gospodarowania zasobami wodnymi, ponie-waż woda kształtuje życie w każdym miejscu na Ziemi.

FAZA PODSUMOWUJĄCANauczyciel rozdaje karty ewaluacji zajęć. Wykorzystując tarczę strzelecką, uczniowie mają ocenić w skali od zera do 10 materiał filmowy, swoje zainteresowanie tematem i zaangażowanie na lekcji oraz współpracę w grupie.

Zadanie domowe1. W jaki sposób można zmniejszyć codzienne zużycie wody w Twoim domu?2. Odwiedź stronę internetową www.wodapitna.pl administrowaną przez PAH i dowiedz się, w jaki sposób możesz po-móc w dostarczeniu wody potrzebującym.3. Stwórz dekalog ekologiczny, w którym podejmiesz zobowiązania prowadzące do zmniejszenia zużycia wody.

Autorka scenariusza

HANNA HABERA – nauczycielka i doradca metodyczny przyrody i geografii w Mazowieckim Sa-morządowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli; autorka i współautorka publikacji metodycz-nych z zakresu przyrody, edukacji globalnej i wykorzystywania TIK w nauczaniu geografii.

17● Dzika afryka

karta pracy nr 1

Podczas projekcji zwróć uwagę na to, jak woda kształtuje życie w Afryce, a następnie wykonaj poniższe zadania.

1. uzupełnij zdania.

Jezioro Bogoria, którego obszar i najbliższe okolice zostały uznane za obszar chroniony, leży na terenie ..........................

........................................................................................................................................................................................................................................... .(nazwa państwa)

Każdego roku, kiedy nadchodzi pora sucha, ponad milion antylop gnu i innych zwierząt roślinożernych wyrusza z rów-

niny Serengeti na poszukiwanie .................................................................................... i .................................................................................. .

W krystalicznie czystych i ciepłych wodach Morza Czerwonego powstały tętniące życiem ..................................................... .

2. Namib uchodzi za najstarszą pustynię świata. W miejscowym języku namib oznacza „miejsce, gdzie nic nie ma”. Czy po obejrzeniu filmu Dzika Afryka zgadzasz się z tym stwierdzeniem? uzasadnij swoją odpowiedź.

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

3. Do czego wykorzystują wodę zwierzęta w filmie Dzika Afryka?

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

18● Dzika afryka

poDział zaSoBów woDy na zieMi

Źródło schematu:: https://www.epodreczniki.pl/reader/c/148602/v/52/t/student-canon/m/inQqwm6N4V#inQqwm6N4V_d5e468

19● Dzika afryka

karta pracy nr 2

Podpisz odpowiednimi literami wybrane formy wód lądowych:

a. Nil;

B. Jezioro Wiktorii;

c. Tanganika;

D. Niasa;

e. Kongo;

f. Niger;

g. Czad.

20● Dzika afryka

karta pracy nr 3

Uzupełnijcie schemat przedstawiający obieg wody w przyrodzie, wpisując w kółka odpowiednie cyfry.

1. parowanie nad morzami i oceanami

2. parowanie nad lądami

3. opad nad oceanami

4. opad nad lądami

5. spływ powierzchniowy

6. wsiąkanie

7. odpływ podziemny

Źródło schematu:: opracowanie własne z wykorzystaniem ilustracji dostępnej na stronie http://www.clioonline.se/kemi/7-9/omraaden/miljoekemi/

vatten/vattnets-kretslopp/

21● Dzika afryka

krajoBrazy i forMacje roŚlinne wyStĘpujĄce w afryce

W biegu górnym rzeki, który najczęściej znajduje się w górach, woda intensywnie niszczy podłoże (erozja wgłębna).

Wilgotny las równikowy jest niezwykle bogatym środowiskiem przyrodniczym. Żyje tam przeszło połowa wszystkich gatunków roślin i zwierząt świata.

22● Dzika afryka

Gdy woda zalewa wulkaniczne doliny, powstają wielkie jeziora. To jezioro Bogoria w Kenii.

Jezioro Bogoria to wyjątkowe miejsce, które upodobały sobie flamingi.

23● Dzika afryka

Sawanna w porze suchej. Słoń musi wypić aż 200 l wody dziennie. Aby ją znaleźć, pokona nawet 50 km.

Równina Serengeti. Nadeszła pora deszczowa. Sawanna budzi się do życia.

24● Dzika afryka

Sawanna w porze deszczowej.

Pustynia Namib.

25● Dzika afryka

karta ewaluacji zajĘĆ

Oceń w skali od zera do 10: materiał filmowy, swoje zainteresowanie tematem i zaangażowanie na lekcji oraz współ-pracę w grupie.

Materiałfilmowy

Moje zainteresowanietematem

Współpracaw grupie

Moje zaangażowaniena lekcji

26● Dzika afryka

Przyroda (NPP: SP kl. 4)

woDa i jej Stany SkupieniaCzas realizacji tematu45 min

Cele lekcjiUczeń:• obserwujestanyskupieniawody;• rozróżniaparowanie,skraplanie,topnienieizamarzanie;• badadoświadczalniewarunkizmianystanuskupieniawody.

Metody i formy pracy• pracaindywidualnaiwgrupach;• doświadczenia;• obserwacje;• dyskusja;• kartypracy.

Środki dydaktyczne• kartypracy;• zestawdoświadczalny(czajnikelektryczny,kostkilodu,woda,talerzyk,łyżeczka,szklanka,kuchennarękawica);• tablicainteraktywnalubzestawmultimedialny.

Powiązanie scenariusza z podstawą programową przedmiotu Przyroda (NPP: SP kl. 4)III. Pogoda, składniki pogody, obserwacje pogody. Uczeń:4) podaje przykłady opadów i osadów atmosferycznych oraz wskazuje ich stan skupienia.

Przygotowanie do lekcjiLekcja powinna się odbyć po obejrzeniu filmu Dzika Afryka. Przed projekcją nauczyciel prosi uczniów, by zwrócili uwagę na aspekty związane z zasobami wodą i przemianami jej stanu skupienia oraz uzupełnili kartę pracy nr 1 (patrz s. 28). Przed lekcją nauczyciel kopiuje karty pracy. Dzień wcześniej dzieli klasę na trzy grupy, rozdaje karty pracy nr 2 (patrz s. 28) i roz-poczyna pierwsze doświadczenie: prosi dzieci, by nalały łyżeczkę zimnej wody na płaski talerz.

Przebieg lekcjiFAZA WSTĘPNANauczyciel przedstawia temat i cele lekcji. Przypomina uczniom, że podczas projekcji filmu mieli zwrócić uwagę na aspekty związane z wodą i przemianami jej stanu skupienia.


Poprawne odpowiedzi1. Kenia; wody, pożywienia2. Np.: do picia, do schładzania się, do mycia, do życia (żyją w środowisku wodnym)

Nauczyciel prosi uczniów, by wyjęli karty pracy nr 2 dotyczące rozpoczętego dzień wcześniej doświadczenia, które ma na celu odpowiedź na pytanie, czy zimna woda paruje. Uczniowie obserwują, co stało się z nalaną na talerz wodą i wy-ciągają wniosek (woda zniknęła, co oznacza, że zmieniła stan skupienia z ciekłego na gazowy, a zatem zimna woda pa-ruje; woda paruje w każdej temperaturze).

Nauczyciel rozdaje karty pracy nr 3 (patrz s. 29) z opisem doświadczenia, które dowiedzie, czy można zrobić deszcz w szklance. Uczniowie ponownie pracują w grupach. Włączają czajnik elektryczny wypełniony wodą. Po zagotowa-niu się wody nauczyciel przelewa jej część do szklanki. Uczniowie przykrywają szklankę suchym talerzykiem, po 2 min ostrożnie unoszą talerzyk nad szklankę, dokonują obserwacji i wyciągają wnioski. Dzieci powinny stwierdzić, że po podniesieniu talerzyka zobaczyły przemianę wody ze stanu ciekłego w stan gazowy, czyli parowanie – w wyniku inten-sywnego parowania gorącej wody woda w stanie gazowym zaczęła się unosić, gdy napotkała zimną powierzchnię ta-lerzyka, ochłodziła się i skropliła, duże krople nie mogły utrzymać się na spodzie talerzyka i spadły do szklanki – czy-li zaczął padać deszcz.

27● Dzika afryka

Nauczyciel rozdaje karty pracy nr 4 (patrz s. 29) z doświadczeniem, które pokazuje, co się stanie z kostkami lodu, gdy je podgrzejemy. Uczniowie ponownie włączają czajnik elektryczny wypełniony wodą. Po zagotowaniu się wody na-uczyciel znów przelewa jej część do szklanki. Tym razem uczniowie przykrywają szklankę suchym talerzykiem i kła-dą na nim cztery kostki lodu. Po 2 min dokonują obserwacji i wyciągają wnioski. Dzieci powinny stwierdzić, że kostki znacznie się zmniejszyły, a przybyło wody w stanie ciekłym, a zatem mamy do czynienia z przemianą wody w stanie stałym w wodę w stanie ciekłym, czyli z topnieniem lodu.

Nauczyciel nawiązuje do fragmentów filmu, w których pokazano, jak woda ciągle krąży w przyrodzie, zmieniając stan skupienia. Wyjaśnia, że dzieje się tak pod wpływem energii cieplnej Słońca. Dzięki niej woda paruje z powierzchni mórz, oceanów, rzek, jezior, obszarów bagiennych i lodowców, a także z powierzchni gleby i roślin. Niewidoczna para wodna unosi się do góry i schładza się, na pewnej wysokości ulega skropleniu, tworząc chmury, z których może padać śnieg, deszcz lub grad (warto tu odwołać się do drugiego doświadczenia). Prowadzący ilustruje swoją wypowiedź ka-drami z filmu, które przedstawiają różne stany skupienia wody (patrz s. 30).

Nauczyciel odwołuje się do obrazu przedstawiającego wędrówkę słoni w poszukiwaniu wody. Uświadamia uczniom problem deficytu wody na świecie. Wskazuje na potrzebę racjonalnego gospodarowania zasobami wodnymi, bo bez wody nie ma życia na Ziemi

FAZA PODSUMOWUJĄCANauczyciel rozdaje karty ewaluacji zajęć. Wykorzystując tarczę strzelecką, uczniowie mają ocenić w skali od zera do 10 materiał filmowy, swoje zainteresowanie tematem i zaangażowanie na lekcji oraz współpracę w grupie.

Zadanie domoweW jaki sposób można zmniejszyć codzienne zużycie wody w Twoim domu?

Autorka scenariusza


28● Dzika afryka

karta pracy nr 1

Podczas projekcji zwróć uwagę na zagadnienia związane z wodą i przemianami jej stanu skupienia, a następnie wyko-naj poniższe zadania.


Leżąca na równiku góra, której szczyty są pokryte lodem i śniegiem, to .......................................................................................... .

Każdego roku, kiedy nadchodzi pora sucha, ponad milion antylop gnu i innych zwierząt roślinożernych wyrusza

z równiny Serengeti na poszukiwanie ................................................................................ i .............................................................................. .

2. Do czego wykorzystują wodę zwierzęta w filmie Dzika Afryka?

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

karta pracy nr 2

Czy zimna woda paruje?

1. Nalej łyżeczkę zimnej wody na płaski talerz. 2. Następnego dnia sprawdź, co stało się z wodą.3. Zapisz obserwacje.

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

4. Zapisz wnioski.

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

29● Dzika afryka

karta pracy nr 3

Czy można zrobić deszcz w szklance?

1. Włącz czajnik elektryczny wypełniony wodą. 2. Gdy woda się zagotuje, poproś nauczyciela o przelanie części jej do szklanki. 3. Przykryj szklankę suchym talerzykiem.4. Po 2 min załóż rękawicę kuchenną i ostrożnie unieś talerzyk nad szklankę.5. Zapisz obserwacje.

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

6. Zapisz wnioski.

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

karta pracy nr 4

Co się stanie z kostkami lodu, gdy je podgrzejemy?

1. Włącz czajnik elektryczny wypełniony wodą. 2. Gdy woda się zagotuje, poproś nauczyciela o przelanie części jej do szklanki. 3. Przykryj szklankę suchym talerzykiem. 4. Na talerzyku połóż cztery kostki lodu.5. Po 2 min sprawdź, co się stało.6. Zapisz obserwacje.

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

7. Zapisz wnioski.

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

30● Dzika afryka

róŻne Stany Skupienia woDy

Kiedy temperatura powietrza spada poniżej 0°C, zamarzająca woda przybiera fantastyczne i niepowtarzalne kształty.

Wraz ze wzrostem wysokości spada temperatura powietrza. W wysokich górach woda występuje w postaci śniegu lub lodu (temperatury ujemne).

31● Dzika afryka

Po długim okresie suszy na równinie Serengeti tworzą się chmury. Nadchodzi pora deszczowa.

32● Dzika afryka

Pora deszczowa na sawannie.

Sawanna w porze suchej. Słoń musi wypić aż 200 l wody dziennie. Aby ją znaleźć, pokona nawet 50 km.

33● Dzika afryka

karta ewaluacji zajĘĆ

Oceń w skali od zera do 10: materiał filmowy, swoje zainteresowanie tematem i zaangażowanie na lekcji oraz współ-pracę w grupie.

Materiałfilmowy

Moje zainteresowanietematem

Współpracaw grupie

Moje zaangażowaniena lekcji

34● Mali giganci

Edukacja wczesnoszkolna (NPP: SP kl. 1–3)

wielkie przygoDy Małych BohaterówCzas realizacji tematu3 × 45 min

Cele lekcjiUczeń:• rozpoznajeinazywazwierzętaorazroślinyprzedstawionewfilmie;• przypisujedaneorganizmydookreślonegoekosystemu(las,pustynia);•wymienia rodzaj pożywienia poszczególnych zwierząt i rozróżnia zwierzęta drapieżne, roślinożerne i wszystkożerne;• tworzyprostełańcuchypokarmowe;• kształtujeumiejętnośćsamodzielnegozdobywaniaiselekcjiinformacjipozyskiwanychzróżnychźródeł.

Metody i formy pracy• pracaindywidualna,wparachiwgrupach;• kartypracy;• pogadanka;•metodyczynnościowe;•metodygierizabaw;• elementymetodyprojektowej.

Środki dydaktyczne• globus;• kartypracy;•małeżetonylubplastikowenakrętki;• dużyarkuszpapierupodzielonynatrzyczęści:ROŚLINOŻERCY,DRAPIEŻNIKI,WSZYSTKOŻERCY;•większeilustracjeprzedstawiająceorganizmywystępującewfilmielubkartonikizichnazwami;• zadanieinteraktywne;• plastikoweobręczelubpapierowetalerzykialbokolorowekartkidotworzeniałańcuchówpokarmowych;• pojemnikzpatyczkamidolodówlubszpatułkamilaryngologicznezzapisanyminanichnazwamizwierzątlubsło-

wem KABOOM!;• tablicainteraktywnalubzestawmultimedialny.

Powiązanie scenariusza z podstawą programową przedmiotuI. Edukacja polonistyczna. 1. Osiągnięcia w zakresie słuchania. Uczeń:

1) słucha z uwagą wypowiedzi nauczyciela, innych osób z otoczenia, w różnych sytuacjach życiowych, wymagają-cych komunikacji i wzajemnego zrozumienia; okazuje szacunek wypowiadającej się osobie;

2) wykonuje zadanie według usłyszanej instrukcji; zadaje pytania w sytuacji braku rozumienia lub braku pewności zrozumienia słuchanej wypowiedzi;

5) słucha i czeka na swoją kolej, panuje nad chęcią nagłego wypowiadania się, szczególnie w momencie wskazywa-nia tej potrzeby przez drugą osobę.

2. Osiągnięcia w zakresie mówienia. Uczeń: 1) wypowiada się płynnie, wyraziście, stosując adekwatne do sytuacji techniki języka mówionego: pauzy, zmianę in-

tonacji, tempa i siły głosu; 2) formułuje pytania dotyczące sytuacji zadaniowych, wypowiedzi ustnych nauczyciela, uczniów lub innych osób z otoczenia; 3) wypowiada się w formie uporządkowanej i rozwiniętej na tematy związane z przeżyciami, zadaniem, sytuacjami

szkolnymi, lekturą czy wydarzeniem kulturalnym;6. Osiągnięcia w zakresie samokształcenia. Uczeń:

2) korzysta z różnych źródeł informacji, np. atlasów, czasopism dla dzieci, słowników i encyklopedii czy zasobów in-ternetu i rozwija swoje zainteresowania;

IV. Edukacja przyrodnicza. 1. Osiągnięcia w zakresie rozumienia środowiska przyrodniczego. Uczeń:

2) rozpoznaje i wyróżnia cechy ekosystemów, takich jak: łąka, jezioro, rzeka, morze, pole, staw, las, las gospodarczy; określa składowe i funkcje ekosystemu na wybranym przykładzie, np. las, warstwy lasu, polany, torfowiska, mar-twe drzewo w lesie;

3) rozpoznaje wybrane zwierzęta i rośliny, których w naturalnych warunkach nie spotyka się w polskim środowisku przyrodniczym;

4) odszukuje w różnych dostępnych zasobach, w tym internetowych, informacje dotyczące środowiska przyrodni-czego, potrzebne do wykonania zadania, ćwiczenia;

35● Mali giganci

Przygotowanie do lekcjiLekcja powinna się odbyć po obejrzeniu filmu Mali giganci. Wcześniej warto przypomnieć nazwy kontynentów. Jeden uczeń kręci globusem, a drugi zamyka oczy i zatrzymuje globus palcem. Po otwarciu oczu stara się nazwać kontynent, na którym trzyma palec, a jeśli umiejętności na to pozwalają – odczytać nazwy państw lub krain geograficznych. Za-miast globusa podczas zabawy można też wykorzystać narzędzie Google Earth (https://www.google.pl/intl/pl/earth). Bezpośrednio przed projekcją nauczyciel prosi uczniów, by zwrócili uwagę na to, na którym z kontynentów rozgry-wa się akcja i jakie zwierzęta występują w filmie. Przed lekcją nauczyciel kopiuje i/lub odpowiednio przygotowuje kar-ty pracy oraz pozostałe materiały.

Przebieg lekcjiFAZA WSTĘPNANauczyciel krótko omawia treść Małych gigantów, sprawdza, ile dzieci zapamiętały. Przypomina zaprezentowane zwie-rzęta i rośliny oraz środowisko, w którym dzieje się akcja (w trakcie można przyczepiać do tablicy ilustracje). Prowa-dzący prosi, aby każdy uczeń zadał koledze jedno pytanie na temat treści obejrzanego filmu lub – jeśli grupa jest młod-sza – sam zadaje pytania.

FAZA REALIZACYJNANauczyciel proponuje grę w parach (karta pracy nr 1, patrz s. 37). Rozdaje po dwie takie same plansze z ilustracjami oraz żetony lub plastikowe nakrętki. Każdy gracz zasłania swoją planszę, po czym wybiera jeden obrazek. Uczniowie na zmianę zadają sobie pytania dotyczące ilustracji w taki sposób, aby kolega mógł odpowiedzieć tylko „Tak” lub „Nie” i zakrywają żetonami (nakrętkami) obrazki niepasujące do zdobytej informacji. Wygrywa osoba, która pierwsza odgad-nie nazwę organizmu wybranego przez kolegę. Należy zwrócić uwagę, aby uczniowie zadawali sobie pytania dotyczą-ce wyglądu danego organizmu, trybu życia czy miejsca bytowania, a nie zgadywali ich nazwy.

Jeśli nauczyciel pracuje z grupą uczących się czytać pierwszoklasistów lub utrwalających tę umiejętność drugoklasi-stów, może zaproponować wykreślankę (patrz karta pracy nr 2, s. 38) Łatwiejszą wersję można stworzyć na stronie http://www.swiatnauczyciela.pl/narzedzia/wykreslanka/generator.

Następnie prowadzący zbiera dzieci w kręgu, pośrodku kładzie duży arkusz papieru podzielony na trzy części: RO-ŚLINOŻERCY,DRAPIEŻNIKI,WSZYSTKOŻERCY.Zadajepytaniaorodzajpożywieniawybranychzwierząt,przyoka-zji wprowadzając zapisane na arkuszu pojęcia. Na arkuszu umieszcza w odpowiednich miejscach zdjęcia zwierząt lub kartoniki z ich nazwami. Posiłkując się zadaniem interaktywnym zamieszczonym na stronie https://www.buliba.pl/na-sze-gry/gry-edukacyjne/lancuchy-pokarmowe.html prowadzący przedstawia dzieciom dokładniej wybrany łańcuch pokarmowy. Na koniec układa pośrodku kręgu plastikowe obręcze lub papierowe talerzyki albo kolorowe kartki oraz zdjęcia bohaterów filmu lub kartoniki z ich nazwami i prosi dzieci, aby spróbowały stworzyć łańcuch pokarmowy.

Do utrwalenia wprowadzonego zagadnienia nauczyciel wykorzystuje grę Kaboom! Prowadzący dzieli klasę na kil-ka grup liczących 6–8 osób. Każdej grupie rozdaje 30 drewnianych patyczków po lodach lub szpatułek laryngolo-gicznych, na których wcześniej zapisał nazwy zwierząt, i 10 patyczków z napisem KABOOM! Wszystkie 40 patycz-ków umieszcza w pojemniku w pionie, tak aby napisy były niewidoczne. Uczniowie po kolei losują patyczki, odczytu-ją nazwy zwierząt i określają ekosystem, w którym funkcjonują (las, pustynia), oraz przyporządkowują zwierzę do da-nej grupy pokarmowej. Jeśli uczeń odpowie poprawnie, zatrzymuje patyczek dla siebie. Jeśli uczeń wylosuje patyczek z wyrazem KABOOM!, musi odłożyć wszystkie zdobyte patyczki do pojemnika. Warto wykorzystać planszę z podzia-łem zwierząt z poprzedniego ćwiczenia, ponieważ w tym zadaniu nie chodzi o sprawdzanie wiedzy, a jedynie o jej utrwalanie. Jeśli uczniowie kilkakrotnie wylosują sowę i powtórzą określenia las oraz drapieżnik, z pewnością zapamię-tają te informacje na dłużej. W zależności od potrzeb zadanie łatwo zmodyfikować – można np. poprosić uczniów, aby układali zdania na temat danego zwierzęcia (miejsca występowania, trybu życia, wyglądu).

Nauczyciel proponuje ostatnią aktywność – informuje uczniów, że teraz wykonają komiks (w parach lub małych gru-pach, jeśli nauczyciel ma do dyspozycji papier formatu A1; przykładowe kadry – patrz s. 39, 40). Dzieci muszą wybrać ekosystem oraz zwierzę, które będzie bohaterem komiksu.

FAZA PODSUMOWUJĄCANauczyciel pyta uczniów, co najlepiej zapamiętali, które zadanie podobało im się najbardziej. Prosi o uzasadnienie swo-jej wypowiedzi. Tak prowadzi rozmowę, by zachęcić podopiecznych do poznania innych ekosystemów w innych czę-ściach świata lub zorganizowania wycieczki do pobliskiego lasu i scharakteryzowania panujących tam warunków oraz napotkanej flory i fauny.

Zadanie domoweWykonaj zadanie z karty pracy w domu.

36● Mali giganci

Autorka scenariusza

JOANNA APANASEWICZ–nauczycielkaedukacjiwczesnoszkolnejwMałejSzkolewKoninieŻa-gańskim i języka angielskiego w klasach młodszych i w przedszkolu; trenerka w programie Mistrzo-wie Kodowania; autorka scenariuszy i artykułów dotyczących wykorzystania technologii informa-cyjno-komputerowych w edukacji; uwielbia prace ręczne, wykonuje proste pomoce dydaktyczne przy wykorzystaniu prostych przedmiotów z otoczenia; członkini grupy Superbelfrzy RP, aktywnie działa na Facebooku w grupie SuperbelfrzyMini.

37● Mali giganci

karta pracy nr 1

•Wybierzjedenobrazek.

•Nazmianęzadawajciesobiezkolegąpytaniadotycząceilustracjiwtakisposób,abydałosięodpowiedziećtylko„Tak” lub „Nie”. Uwaga! Pytania powinny dotyczyć wyglądu danego organizmu, trybu życia czy miejsca bytowania, np.: „Czy twój organizm to zwierzę?”, „Czy twoje zwierzę prowadzi nocny tryb życia?”.

• Zakrywajobrazkiniepasującedozdobytejinformacji.

•Wygrywaosoba,którapierwszaodgadnienazwęorganizmuwybranegoprzezkolegę.

38● Mali giganci

karta pracy nr 2

Wykreśl nazwy 16 organizmów. Nazwy mogą być zapisane poziomo i pionowo.

39● Mali giganci

przykłaDowe kaDry koMikSu

40● Mali giganci

41● Mali giganci

karta pracy w DoMu

Wybierz jedno ze zwierząt i postaraj się znaleźć jak najwięcej ciekawostek na jego temat. Możesz je przedstawić za po-mocą rysunku, mapy myśli lub książeczki, którą wykonasz według poniższej instrukcji. Do zbierania informacji wyko-rzystaj albumy przyrodnicze, słowniki, leksykony, encyklopedie lub sieć internet. Pamiętaj, aby nie przepisywać wszyst-kich informacji, a jedynie wybrać te najciekawsze. Możesz poprosić o pomoc rodziców.

42● Mali giganci

Biologia (NPP: SP kl. 5–8, SPP: GIM kl. 2–3)Przyroda (NPP: SP kl. 4, SPP: SP kl. 5–6)

niezwykłe gryzonieCzas realizacji tematu45 min

Cele lekcjiUczeń:• charakteryzujesystematykęitrybżyciawybranychorganizmównaprzykładziepasikoniszkiipręgowca;• podajecechyssaków,wtymgryzoni;•wskazujeprzykładywspółzależnościantagonistycznychinieantagonistycznychwprzyrodzie;• definiujepojęciekonkurencji;•wymieniaczynniki,októremogąkonkurowaćorganizmy;• opisujedziałania,którepozwalajązapobiegaćlubzwyciężaćwkonkurencji.

Metody i formy pracy• pracaindywidualna,wparachiwgrupach;• burzamózgów;•wykładilustrowany;• kartypracy.

Środki dydaktyczne• kartypracy;• losy;• tekstźródłowy;• rebus;• schemat;• kartony.

Powiązanie scenariusza z podstawą programową przedmiotuBiologia (NPP: SP kl. 5–8)II. Różnorodność życia. 1. Klasyfikacja organizmów. Uczeń:

2) przedstawia charakterystyczne cechy organizmów pozwalające przyporządkować je do jednego z odpowiednie-go królestwa.

7. Różnorodność i jedność świata zwierząt:13) ssaki – uczeń:b) dokonuje obserwacji przedstawicieli ssaków […] i przedstawia ich cechy wspólne oraz opisuje przystosowania ssa-

ków do życia w różnych środowiskach.VII. Ekologia i ochrona środowiska. Uczeń:

3) analizuje oddziaływania antagonistyczne: konkurencję wewnątrzgatunkową i międzygatunkową, pasożytnictwo, drapieżnictwo i roślinożerność;

4) analizuje oddziaływania nieantagonistyczne: mutualizm obligatoryjny (symbioza), mutualizm fakultatywny (pro-tokooperacja) i komensalizm.

Biologia (SPP: GIM kl. 2–3)III. Systematyka […]. Uczeń:9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, sta-wonogów […], mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawi-ciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech.IV. Ekologia. Uczeń: 1) przedstawia czynniki środowiska niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów w środowisku lądowym i wodnym;2) wskazuje, na przykładzie dowolnie wybranego gatunku, zasoby, o które konkurują jego przedstawiciele między sobą i z innymi gatunkami, przedstawia skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej.

Przyroda (NPP: SP kl. 4)VI. Środowisko przyrodnicze najbliższej okolicy. Uczeń:6) wymienia i opisuje czynniki warunkujące życie na lądzie oraz przystosowania organizmów do życia;9) odróżnia organizmy samożywne i cudzożywne, podaje podstawowe różnice w sposobie ich odżywiania się, wska-zuje przystosowania w budowie organizmów do zdobywania pokarmu.

43● Mali giganci

Przyroda (SPP: SP kl. 5–6)4. Najbliższa okolica. Uczeń:2) wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie na lądzie;4) opisuje przystosowania budowy zewnętrznej i czynności życiowych organizmów lądowych do środowiska życia, na przykładach obserwowanych organizmów.

Przygotowanie do lekcjiLekcja powinna się odbyć po obejrzeniu filmu Mali giganci. Przed projekcją nauczyciel prosi uczniów, by zwrócili uwa-gę na przedstawione w filmie gatunki gryzoni, ich cechy budowy i tryb życia, które pozwalają im przetrwać w zamiesz-kiwanym środowisku.

Przebieg lekcjiFAZA WSTĘPNANauczyciel przedstawia temat i cele lekcji. Przypomina uczniom, że podczas projekcji filmu mieli zwrócić uwagę na ce-chy budowy i tryb życia gryzoni.

FAZA REALIZACYJNANauczyciel rozdaje uczniom karty pracy nr 1 (patrz s. 45–47), następnie dzieli klasę na cztery grupy. Każdy zespół lo-suje zadanie (patrz s. 48). Po upływie określonego czasu grupy prezentują wyniki swojej pracy. Pozostali uczniowie po weryfikacji odpowiedzi uzupełniają brakujące dane w swoich kartach gatunku.

Nauczyciel prosi uczniów o porównanie obu gatunków. Grupy 1 i 2 poszukują cech wspólnych, grupy 3 i 4 cech różnią-cych. Po upływie ustalonego czasu zespoły przedstawiają wnioski.

Prowadzący rozdaje karty pracy nr 2 (patrz s. 49; warto zauważyć, że pozostałe określenia są cechami wspólnymi dla rzędu gryzoni), następnie prosi uczniów, by na podstawie filmu spróbowali dokonać analizy warunków i środowiska ży-cia obu gatunków i dokończyli zdanie: „Aby przeżyć, bohaterowie filmu muszą…”.

Nauczyciel rozdaje karty pracy nr 3 (patrz s. 49). Uczniowie w parach rozwiązują rebus, następnie szukają skojarzeń i synonimów słowa KONKURENCJA. Zastanawiają się, co może ono oznaczać w przyrodzie, w jaki sposób lub o co mogą konkurować ze sobą organizmy.

Nauczyciel rozdaje karty pracy nr 4 (patrz s. 50). Omawia schemat, wyjaśniając, czym różnią się współzależności an-tagonistyczne od nieantagonistycznych*. Następnie rozdaje grupom paski z opisami różnych współzależności (patrz s. 51). Uczniowie zapoznają się z informacjami na paskach, szukają nazw tych, których brakowało na schemacie (kon-kurencja, neutralizm) i próbują dopasować je do odpowiedniej grupy. Po uzupełnieniu schematu prowadzący rozdaje paski z przykładami współzależności (patrz s. 51) i prosi uczniów o dopasowanie przykładów do opisów. Po upływie ustalonego czasu zespoły prezentują wyniki swojej pracy.

FAZA PODSUMOWUJĄCANa koniec zajęć nauczyciel rozdaje karty pracy nr 5. Uczniowie indywidualnie, w parach lub w grupach rozwiązują za-danie sprawdzające umiejętność nazwania przykładowych współzależności antagonistycznych według poznanej na lekcji klasyfikacji. Po upływie wyznaczonego czasu przedstawiają efekty swojej pracy.

Zadanie domoweWykonaj zadanie z karty pracy w domu. Zadanie dla dociekliwychW przypadku konkurencji obie populacje ponoszą straty. W jaki sposób zwierzęta mogą uniknąć konkurencji lub zwy-ciężyć w tej interakcji?

*W klasach młodszych nauczyciel może wprowadzić pojęcia współzależności antagonistycznej i nieantagonistycznej oraz omówić ich rodzaje jako roz-szerzenie treści podstawy programowej. Lepiej jednak zrezygnować z tych treści i skupić się na zależnościach pokarmowych i konkurencji między przed-stawicielami tego samego gatunku oraz między gatunkami. Wskazane jest też rozróżnienie drapieżników i roślinożerców. Uczniowie mogą np. podzielić występujące w filmie zwierzęta na dwie grupy i omówić cechy budowy zewnętrznej drapieżników lub stworzyć łańcuchy pokarmowe.

44● Mali giganci

Autorka scenariusza

ANNA ROMAńSKA – nauczycielka przyrody w SP nr 130 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Ło-dzi, trener, doradca metodyczny Łódzkiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Prak-tycznego; pasjonatka wykorzystania nowych technologii w edukacji przyrodniczej; autorka pro-gramu kształcenia przyrody „Widzę, doświadczam, działam”, innowacji pedagogicznej „Multime-dialna przygoda z przyrodą” oraz scenariuszy zajęć publikowanych m.in. na stronach Ministerstwa Środowiska i w magazynie „TIK w Edukacji”; współautorka ścieżki „Odkrywcy świata” w ramach ogólnopolskiego programu edukacyjnego #Superkoderzy i pakietu edukacyjnego do filmu przy-rodniczego Królestwo; związana z grupą SuperBelfrzy RP.

45● Mali giganci

karta pracy nr 1

Królestwo

Gromada

Rząd

Rodzina

Rodzaj

Gatunek

Ekosystem

Sposóbodżywiania się

Rozmnażanie

Liczba miotów w ciągu roku:

………………………………………........................................

Czas trwania ciąży:

………………………………………........................................

Ilość młodych w miocie:

………………………………………........................................

Kto opiekuje się młodymi:

………………………………………........................................

Kiedy młode opuszczają gniazdo:

………………………………………........................................

Kiedy młode osiągają dojrzałość płciową?

………………………………………........................................

Liczba miotów w ciągu roku:

………………………………………........................................

Czas trwania ciąży:

………………………………………........................................

Ilość młodych w miocie:

………………………………………........................................

Kto opiekuje się młodymi:

………………………………………........................................

Kiedy młode opuszczają gniazdo:

………………………………………........................................

Kiedy młode osiągają dojrzałość płciową?

………………………………………........................................

SySt

eMa

tyk

atr

yB

Życ

ia

46● Mali giganci

paSikoniSzka Stepowa

Pod tą oryginalną nazwą kryje się jeszcze bardziej oryginalne stworzenie królestwa zwierząt. Swoisty wilk wśród rzę-

du gryzoni, wyjący do księżyca i grasujący na swoje ofiary po pustyniach Ameryki. Należąca do gromady ssaków pasi-

koniszka ma trójkątną w kształcie głowę z wysoko osadzonymi, dużymi uszami i równie wielkimi, czarnymi oczami, któ-

re przystosowane są do nocnego trybu życia. Futro jest gęste, szczególnie na korpusie. Ogon wynosi 1/3 długości cia-

ła. Gryzonie te należą do rodziny chomikowatych i żyją w północnym Meksyku i w południowo-zachodniej części Sta-

nów Zjednoczonych (głównie stany Teksas, Nowy Meksyk, Arizona, Kalifornia i Newada). Występują na terenach pu-

stynnych i preriowych. Przed upałami chronią się w norach pod ziemią.

Pasikoniszka stepowa to jeden z trzech gatunków należących do rodzaju pasikoniszek. Prowadzi nocny tryb życia.

Podczas polowań mogą przemierzyć wiele kilometrów, w czasie, których wykorzystują bardzo dobry węch i słuch.

Do ich diety zaliczyć można wszelakie bezkręgowce spotykane na amerykańskiej pustyni, w tym śmiertelnie jadowite

skorpiony i pająki. Swoją drapieżność nie ograniczają tylko do bezkręgowców. Polują też na niewielkie węże, jaszczur-

ki, a nawet inne drobne gryzonie, w tym przedstawicieli własnego gatunku. Jednak najniezwyklejsze jest polowanie na

jadowite gatunki skorpionów. W czasie ataku potrafią być wielokrotnie ukłute kolcem jadowym w głowę i tułów. Jed-

nak obserwując walkę i nieustanne żądlenia, widać, że drapieżnik nie odczuwa żadnych skutków powodowanych przez

atak skorpiona, nawet w przypadku najbardziej jadowitego w tej części kontynentu – arizońskiego czarnego skorpiona.

Ta niespotykana odporność wynika z milionów lat ewolucji i doboru naturalnego, jaki zaszedł u tego rodzaju.

Po pełnej polowań nocy pasikoniszki muszą się skryć w swoich norach nim nastanie świt. Osamotniony osobnik, któ-

ry nie zdążył się ukryć, jest narażony na całą pulę zagrożeń, poczynając od niebezpiecznego upału i skwaru pustynne-

go dnia. Kiedy temperatury na nagrzanej ziemi osiągają nawet 48°C, łatwo jest o udar lub odwodnienie. Osobniki takie

są łatwym łupem dla dziennych drapieżników, m.in. orłów, sokołów i kukawek. Nie są to warunki dla pasikoniszek, któ-

re nieprzyjazny skwar wolą przeczekać w chłodnych i bezpiecznych norach. Często nory te dzielą wraz z nieświszczu-

kami, zwanymi popularnie pieskami preriowymi. Liczne obserwacje pozwalają wywnioskować, że oba gatunki tolerują

się wzajemnie w jednym systemie tuneli.

Samica rodzi w ciągu roku od dwóch do trzech miotów. Po liczącej 32–47 dni ciąży rodzi od dwóch do siedmiu mło-

dych, średnio czworo. Najczęściej przypada to w okresie pomiędzy późną jesienią a wczesną wiosną (od września do

lutego). Młodymi opiekują się oboje rodzice. To rzadkie w świecie gryzoni, gdzie młodymi zajmuje się zwykle matka.

Młode rodzą się nagie i ślepe z wagą nieprzekraczającą 3 g. Gniazdo opuszczają po czterech–pięciu tygodniach, a doj-

rzałość płciową osiągają w okresie trzeciego miesiąca.

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://hipcio.sklep.pl/informacja/57/pasikoniszka

47● Mali giganci

prĘgowiec aMerykaŃSki

Pręgowiecamerykańskinależydokrólestwazwierząt.ŻyjeliczniewewszystkichwschodnichstanachUSAinapo-

łudniowymwschodzieKanady.Najczęściejzamieszkujelasyliściaste.Żyjegłównienaziemiipodczasleśnychwędró-

wek wydeptuje sobie stałe trasy i ścieżki. Jak duża część rzędu gryzoni zakłada pod ziemią rozległe i skomplikowa-

ne korytarze, często pod zwalonymi i wyrwanymi drzewami, stale je rozbudowując. Większość roku spędza samotnie

broniąc terytorium w pobliżu swojej nory. Ogon pręgowca jest pokryty nastroszonym, lecz niezbyt długim włosem,

a w czasie biegu pręgowiec unosi go do góry. Jego sierść ma kolor rudawy, wzdłuż grzbietu ciągnie się pięć czarnych

pręg oddzielonych od siebie szarymi smugami. Ciało pokryte włosami jest cechą prawie wszystkich ssaków, do któ-

rych gromady należy nasz bohater.

Pręgowiec amerykański to gatunek należący do rodzaju Tamias (Pręgowiec) z rodziny wiewiórkowatych. Nie jest wy-

brednym zwierzęciem i jego jadłospis jest bardzo obszerny. Najczęściej żywi się różnymi nasionami, orzechami i jago-

dami. Od czasu do czasu zjada nawet ślimaki, owady, pająki, a nawet pisklęta i ptasie jaja. Niekiedy chwyta też myszy

i małe węże. Najwięcej pożywienia znajdują w lesie na ziemi, jednak jeśli jest to konieczne potrafi zrywać orzechy

i owoce wiszące jeszcze na drzewie. U pręgowca występują worki policzkowe, które wypełnione pokarmem mogą osią-

gnąć wielkość głowy. Po znalezieniu pokarmu zjada tylko jego część, a resztę chowa jako zapasy na zimę w którejś ze

swoich licznych kryjówek. Pręgowiec ma bardzo dobry węch, który pomaga mu w szukaniu zapasów.

Najczęściej rozmnaża się dwa razy w roku. Po raz pierwszy następuje to między lutym, a kwietniem, później między

czerwcem, a sierpniem. wychowanie młodych spada na barki samicy. Ciąża trwa 31 dni i po tym czasie w bezpiecznie

wygrzebanym gnieździe rodzi się od czterech do pięciu młodych. Przez okres miesiąca żywią się mlekiem matki, po-

tem zaczynają jej towarzyszyć w wyprawach po pokarm. W wieku sześciu–ośmiu tygodni opuszczają gniazdo i rozpra-

szają się po okolicy. Młode rozwijają się bardzo szybko. W wieku trzech miesięcy są już całkowicie dojrzałe. Wyrusza-

ją wtedy na poszukiwanie własnego terytorium, gdzie zadomawiają się i spędzają zimę. Z reguły następnej wiosny są

już zdolne do rozrodu.

Źródło: opracowanie własne na podstawie https://pl.wikipedia.org/wiki/Pr%C4%99gowiec_ameryka%C5%84ski, http://www.ekologia.pl/wiedza/zwierze-

ta/pregowiec-amerykanski

48● Mali giganci

loSy z zaDaniaMi

Grupa 1Na podstawie otrzymanego tekstu uzupełnijcie część tabeli dotyczącą

systematyki pasikoniszki stepowej.


trybu życia pasikoniszki stepowej.


systematyki pręgowca amerykańskiego.


trybu życia pręgowca amerykańskiego.

49● Mali giganci

karta pracy nr 2

Podkreśl wspólne cechy ssaków.

• 7kręgówszyjnych

• pojedynczaparaciąglewzrastającychsiekaczy

• obecnośćwytworównaskórka

• krótkiekończynyidługiogon

• ciałopokrytewłosami

• brakkłów

• dużarozrodczość

•młodepourodzeniukarmionemlekiemmatki

• służączłowiekowijakozwierzętadomowelublaboratoryjne

• głównieżyworodne

• obecnośćgruczołówwskórze(potowe,łojowe,zapachowe,mleczne)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

karta pracy nr 3

Rozwiąż rebus.

ń = N A L K = N

Źródło ilustracji: https://pixabay.com

50● Mali giganci

karta pracy nr 4

Uzupełnij schemat.

51● Mali giganci

paSki Do karty pracy nr 4

WILK POLUJE NA DZIKA

DRAPIEŻNICTWO – sposób odżywiania się organizmów, polegający na wykorzystaniu

jako pokarm ciała innego zwierzęcia prowadzący do śmierci ofiary.

SOWAIŻMIJAPOLUJĄNAMYSZ

KONKuRENCJA – jedna z interakcji, w której dwie populacje tego samego

lub różnych gatunków, zazwyczaj o podobnych wymaganiach środowiskowych, rywalizują

o ten sam czynnik środowiskowy (np. pokarm, partner, przestrzeń, światło, woda).

KLESZCZŻYJEWCIELELISAPASOŻYTNICTWO – forma współżycia

dwóch organizmów, z których jeden czerpie z tego korzyści, a drugi ponosi szkody.

POPULACJA NIEDŹWIEDZI POLARNYCH I NIEDŹWIEDZI BRUNATNYCH

NEuTRALIZM – typ współżycia, w którym populacje nie wpływają na siebie

w sposób bezpośredni.

GRZYBYŻYJĄWSYMBIOZIEZ KORZENIAMI DRZEW

MuTuALIZM – cechujące się obopólnymi korzyściami, w stopniu tak dużym,

że praktycznie uzależnia od siebie obie populacje.

DO MUSZLI, W KTÓREJ MIESZKA RAK PUSTELNIK PRZYTWIERDZA SIĘ UKWIAŁ

PROTOKOOPERACJA – oddziaływanie międzygatunkowe opierające się na współpracy

dwóch populacji, które odnoszą wzajemne korzyści, lecz mogą żyć także samodzielnie.

To współżycie korzystne, lecz niekonieczne.

HIENA ZJADA POZOSTAWIONE PRZEZ LWA RESZTKI POKARMU

KOMENSALIZM – inaczej współbiesiadnictwo, jeden organizm czerpie widoczne korzyści,

nie szkodząc drugiemu.

52● Mali giganci

karta pracy nr 5

Wstaw odpowiednie znaki:

→ jeśli jest to przykład pasożytnictwa

> jeśli jest to przykład drapieżnictwa

↔ jeśli jest to przykład konkurencji

TASIEMIEC CZŁOWIEK

NIEDŹWIEDŹ PSTRĄG

SARNA JELEń

SĘP HIENA

WILK RYŚ

PCHŁA PIES

KOT MYSZ

WILK SARNA

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

karta pracy w DoMu

Podaj cztery przykłady współzależności antagonistycznych zaprezentowanych w filmie Mali giganci. Uzupełnij tabe-lę według wzoru.

Lp. Przykład Rodzaj zależności Opis

1. pręgowiec – łośkonkurencja

międzygatunkowapręgowiec konkuruje z łosiem

o pożywienie (żołędzie)

2.

3.

4.

5.

53● Mali giganci

Geografia (SPP: GIM kl. 2–3)

charakteryStyka Stref kliMatycznych aMeryki północnejCzas realizacji tematu45 min

Cele lekcjiUczeń:• określawpływwybranychczynnikówklimatotwórczychnaklimatAmerykiPółnocnej;•wskazujenamapieAmerykiPółnocnejstrefyklimatyczne,podajeichnazwyorazodpowiadająceimtypyklimatu;• napodstawieklimatogramówopisujecechywybranychtypówklimatu;• przyporządkowujeroślinyizwierzętadowybranychstrefklimatycznychAmerykiPółnocnej;• określaantropogeniczneprzyczynyiskutkizmianklimatu;• proponujesposobyprzeciwdziałaniazmianomklimatu.

Metody i formy pracy• pracaindywidualna,wgrupachizcałymzespołem;•wykład;• dyskusjakierowana;• burzamózgów;• kartypracy.

Środki dydaktyczne• kartypracy;• atlasgeograficzny;• podręcznik;• tablicainteraktywnalubzestawmultimedialny;•mapafizycznaAmerykiPółnocnej.

Powiązanie scenariusza z podstawą programową przedmiotuGeografia (SPP: GIM kl. 2–3)1. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń:2) odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych;5) dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych;8) analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych, tematycznych, turystycznych.3. Wybrane zagadnienia geografii i fizycznej. Uczeń:1) charakteryzuje wpływ głównych czynników klimatotwórczych na klimat;2) charakteryzuje na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg temperatury powietrza i opadów atmosfe-rycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych położonych w różnych strefach klimatycznych; ob-licza amplitudę i średnią temperaturę powietrza; wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a tem-peraturą powietrza;3) wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map temperatury powietrza i opadów atmosfe-rycznych oraz map stref klimatycznych na Ziemi.

Przygotowanie do lekcjiLekcja powinna się odbyć po obejrzeniu filmu Mali giganci. Przed projekcją nauczyciel prosi uczniów, by zwrócili uwa-gę na aspekty związane ze strefami klimatycznymi występującymi w Ameryce Północnej i uzupełnili kartę pracy nr 1 (patrz s. 57). Przed lekcją nauczyciel kopiuje karty pracy.

Przebieg lekcjiFAZA WSTĘPNANauczyciel przedstawia temat i cele lekcji. Przypomina uczniom, że podczas projekcji filmu mieli zwrócić uwagę na aspekty związane ze strefami klimatycznymi występującymi w Ameryce Północnej.


Poprawne odpowiedzi1. liściaste i mieszane; np. puchacz wirginijski, wilk szary, łoś wschodnioamerykański, żaba drzewna; pustynnych lub pu-styni Sonora; np. skorpion, grzechotnik, myszołowiec, żółw, jaszczurka

54● Mali giganci

2. strefa klimatów umiarkowanych – świadczy o tym występowanie czterech pór roku, drzew liściastych, takich jak np. dąb oraz zwierząt takich jak łoś, puchacz, wilk szary; strefa klimatów zwrotnikowych – świadczy o tym występowanie roślinności sucholubnej i gromadzącej wodę (kaktusy), istnienie wyschniętych koryt rzecznych, twarda, wysuszona zie-mia z powodu bardzo małej ilości opadów lub ich braku

Nauczyciel dzieli klasę na pięć grup (losowe odliczanie do pięciu) i rozdaje karty pracy nr 2 (patrz s. 58-60). Posługując się atlasem i samodzielnie dobranymi mapami, uczniowie uzupełniają tabelę. Po upływie ustalonego czasu poszczególne zespoły prezentują wyniki pracy w kolejności zgodnej z numeracją grup. Nauczyciel prosi uczniów o ułożenie wypełnio-nych pięciu kart w taki sposób, aby odwzorować rzeczywiste położenie stref klimatycznych na kontynencie.


STREFA KLIMATYCZNA TYP KLIMATu

Strefa klimatów okołobiegunowych•subpolarny(podbiegunowy)•polarny(biegunowy)

Strefa klimatów umiarkowanych

Odmiany ciepłe:•morski•przejściowy•kontynentalnyzodmianąwybitnie kontynentalną•suchykontynentalnyzodmiana wybitnie suchą

Odmiany chłodne:•morski•przejściowy•kontynentalny•wybitniekontynentalny

Strefa klimatów podzwrotnikowych

•morski•kontynentalny•suchykontynentalnyzodmiana wybitnie suchą

Strefa klimatów zwrotnikowych•wilgotnyzodmianąkontynentalną•suchykontynentalnyzodmiana wybitnie suchą

Strefa klimatów równikowych•wybitniewilgotny•wilgotny•suchyiwybitniesuchy

Prowadzący pyta uczniów, co dostrzegają. Uczniowie powinni zauważyć, że klimat Ameryki Północnej jest niezwykle zróżnicowany, występują tam wszystkie strefy klimatyczne oraz wszystkie typy klimatu. Nauczyciel rozpoczyna dysku-sję dotyczącą przyczyn tak dużego zróżnicowania klimatycznego Ameryki Północnej. Uczniowie swobodnie wypowia-dają się na temat wybranych czynników kształtujących klimat tego kontynentu (mogą korzystać z podręczników, atla-sów); zapisują swoje pomysły w tabeli na tablicy, która uwzględnia zależności przyczynowo-skutkowe.

N

STREFY KLIMATYCZNE W AMERYCE PÓŁNOCNEJ

55● Mali giganci


CZYNNIK KSZTAŁTuJĄCY KLIMAT SKuTEK

położenie geograficzneIm dalej od równika, tym mniej energii słonecznej dociera do powierzchni Ziemi.

ukształtowanie terenu

Południkowy układ Kordylierów ogranicza wpływ Oceanu Spokojnego na klimat tego kontynentu. Te same wysokie łań-cuchy górskie umożliwiają swobodny przepływ mas powie-trza w kierunku północnym i południowym. Zdarza się latem, że ciepłe i wilgotne powietrze znad Zatoki Meksykańskiej do-ciera aż do południowej Kanady. Zimą natomiast polarne po-wietrze dociera do półwyspu Floryda, niszcząc przymrozkami np. plantacje pomarańczy.

oddziaływanie prądów morskich

Zachodnie wybrzeża są obmywane przez zimny prąd Kalifor-nijski, co powoduje zmniejszenie opadów na obszarach po-zostających w zasięgu oddziaływania tego prądu. Wschodnie wybrzeża mają większą sumę opadów, ponieważ oblewane są przez wody ciepłego Prądu Zatokowego.

wysokość nad poziomem morzaWraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza spada temperatura powietrza. Na ogół obszary górskie charaktery-zują się wzrostem sumy opadów.

różne właściwości rozległych obszarów lądowych i morskich

Powietrze nad morzami i oceanami jest bardziej wilgotne niż masy powietrza nad powierzchniami lądowymi. Powietrze morskie sprawia, że lata są chłodniejsze, zimy cieplejsze, zaś sumy opadów wyższe niż na obszarach pozostających pod wpływem kontynentalnych mas powietrza.

Nauczyciel zwraca uwagę na rozciągłość południkową kontynentu, która sprawia, że Ameryka Północna leży w zasię-gu wszystkich stref klimatycznych.

Prowadzący nawiązuje do filmu, przypominając o przedstawionych w nim strefach klimatycznych: strefie klimatów umiarkowanych (klimat umiarkowany ciepły przejściowy) i strefie klimatów zwrotnikowych (klimat zwrotnikowy kon-tynentalny suchy z odmianą wybitnie suchą). Prezentuje klimatogramy przedstawiające rozkłady temperatury i opa-dów w ciągu roku w tych dwóch wybranych typach klimatu występującego w Ameryce Północnej (patrz s. 61). Prosi uczniów, by odczytali minimalne i maksymalne średnie miesięczne temperatury powietrza, obliczyli roczną amplitudę i średnią temperaturę powietrza oraz określili wielkość opadów w ciągu roku.

Nauczyciel prosi uczniów, aby posługując się atlasem, określili występującą w Ameryce Północnej roślinność naturalną dla wymienionych odmian klimatu.

Przewidywane odpowiedziklimat umiarkowany ciepły przejściowy – lasy liściaste i mieszane; klimat zwrotnikowy kontynentalny suchy z odmianą wybitnie suchą – pustynie i półpustynie Nauczyciel prosi o przypomnienie nazw zwierząt, które wypisali w karcie pracy nr 1. Uczniowie wymieniają nazwy zwie-rząt i przyporządkowują je do właściwej formacji roślinnej, tj. amerykańskich lasów liściastych i mieszanych oraz pusty-ni Sonora. Prowadzący wskazuje na mapie lokalizację pustyni, ilustruje i uzupełnia wypowiedzi uczniów, wyświetlając kadry z filmu i zdjęcia z innych źródeł (patrz s. 62-65), oraz dodaje własny komentarz.

WYBRANE CZYNNIKI KSZTAŁTuJĄCE KLIMAT AMERYKI PÓŁNOCNEJ

56● Mali giganci

Nauczyciel odwołuje się do obrazu przedstawiającego las liściasty i prosi uczniów o wskazanie zagrożeń klimatycz-nych dla tej i innych formacji roślinnych.

Przewidywane odpowiedzi• anomaliapogodowe(np.nietypoweokresysuszylubintensywnychopadów,nietypowedladanychobszarówsilne

wiatry)• corazczęstszegwałtownezjawiskaatmosferyczne(np.wichury,intensywneopadydeszczu,gradu)• systematycznywzrosttemperaturypowietrzapodwpływemznacznegozwiększeniaemisjigazówcieplarnianychdo

atmosfery (efekt cieplarniany)•występowaniekwaśnychdeszczy• tworzeniesięsmogu•występowanieupałówisusz,awkonsekwencjiogromnychpożarównp.wChorwacji,Grecji

Prowadzący zwraca uwagę na ingerencję człowieka w atmosferę ziemską, np. poprzez spalanie coraz większej ilości paliw kopalnych. Często przynosi to negatywne skutki w postaci zmian klimatycznych, które bezpośrednio oddziałują na świat organizmów żywych (ludzie, rośliny, zwierzęta). Nauczyciel zachęca uczniów do zastanowienia się, jakie dzia-łania można podjąć, aby zmniejszyć wpływ człowieka na zmiany klimatu.

FAZA PODSUMOWUJĄCANauczyciel prosi uczniów, aby dokończyli zdania: „Dowiedziałem się, że…” oraz „Na zajęciach zaskoczyło mnie, że…”.

Zadanie domoweWykonaj zadanie z karty pracy w domu.

Autorka scenariusza


57● Mali giganci

karta pracy nr 1

Podczas projekcji zwróć uwagę na zagadnienia związane z klimatem Ameryki Północnej oraz światem roślin i zwierząt żyjącym w danej strefie klimatycznej, a następnie wykonaj poniższe zadania.


Mały pręgowiec to gryzoń z rodziny wiewiórkowatych, który zamieszkuje lasy ..............................................................................

Ameryki Północnej. Inne trzy zwierzęta żyjące na tym obszarze, to:

•........................................................................................,

•........................................................................................,

•.........................................................................................

Pasikoniszka to gatunek gryzonia z rodziny chomikowatych, który występuje na obszarach .....................................................

Ameryki Północnej. Inne trzy zwierzęta żyjące na tym obszarze to:

•........................................................................................,

•........................................................................................,

•.........................................................................................

2. Podaj nazwy dwóch stref klimatycznych występujących w Ameryce Północnej, których dotyczył film. uzasadnij swój wybór.

•strefaklimatów...........................................................................–świadczyotym..........................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................................................................................

•strefaklimatów...........................................................................–świadczyotym..........................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................................................................................

58● Mali giganci

karta pracy nr 2

Grupa IPosługując się atlasem geograficznym, dobierzcie odpowiednie mapy, aby uzyskać informacje na temat zaznaczonej strefy klimatycznej, a następnie uzupełnijcie tabelę, zachowując układ stref klimatycznych zgodnie z zaznaczonym kie-runkiem geograficznym.


Strefa klimatów

............................................................................................

•...................................................................................................

•...................................................................................................

Grupa IIPosługując się atlasem geograficznym, dobierzcie odpowiednie mapy, aby uzyskać informacje na temat zaznaczonej strefy klimatycznej, a następnie uzupełnijcie tabelę, zachowując układ stref klimatycznych zgodnie z zaznaczonym kie-runkiem geograficznym.


Strefa klimatów

............................................................................................

•...................................................................................................

•...................................................................................................

N

N



59● Mali giganci

Grupa IIIPosługując się atlasem geograficznym, dobierzcie odpowiednie mapy, aby uzyskać informacje na temat zaznaczonej strefy klimatycznej, a następnie uzupełnijcie tabelę, zachowując układ stref klimatycznych zgodnie z zaznaczonym kie-runkiem geograficznym.


Strefa klimatów

............................................................................................

•...................................................................................................

•...................................................................................................

•...................................................................................................

Grupa IVPosługując się atlasem geograficznym, dobierzcie odpowiednie mapy, aby uzyskać informacje na temat zaznaczonej strefy klimatycznej, a następnie uzupełnijcie tabelę, zachowując układ stref klimatycznych zgodnie z zaznaczonym kie-runkiem geograficznym.


Strefa klimatów

............................................................................................

•...................................................................................................

•...................................................................................................

•...................................................................................................

•...................................................................................................

•...................................................................................................

•...................................................................................................

•...................................................................................................

•...................................................................................................

N

N



60● Mali giganci

Grupa VPosługując się atlasem geograficznym, dobierzcie odpowiednie mapy, aby uzyskać informacje na temat zaznaczonej strefy klimatycznej, a następnie uzupełnijcie tabelę, zachowując układ stref klimatycznych zgodnie z zaznaczonym kie-runkiem geograficznym.


Strefa klimatów

............................................................................................

•...................................................................................................

•...................................................................................................

N


61● Mali giganci

kliMatograMy

Klimat umiarkowany ciepły przejściowy

Klimat zwrotnikowy kontynentalny suchy z odmianą wybitnie suchą

62● Mali giganci

roŚliny i zwierzĘta wyStĘpujĄce na puStyni Sonora

Mysz pasikoniszka oraz grzechotnik. W tle widoczne gigantyczne kaktusy, których na pustyni Sonora jest ponad 50 gatunków.

Pasikoniszka i myszołowiec w otoczeniu saguaro – sukulentów z rodziny kaktusowatych.

63● Mali giganci

Saguaro osiągają wysokość do 20 m. Ich wiek ocenia się na 200 lat. Mogą ważyć powyżej 8 ton.

Źródło zdjęcia: https://pixabay.com/

64● Mali giganci

roŚliny i zwierzĘta wyStĘpujĄce na terenie aMerykaŃSkich laSów liŚciaStych i MieSzanych

Pasikoniszka i skorpion. Jaszczurka podczas polowania.

Pręgowiec i łoś w jesiennej scenerii. Wilk szary.

65● Mali giganci

Puchacz wirginijski.

Pręgowiec – gryzoń z rodziny wiewiórkowatych, którego środowiskiem są głównie lasy liściaste.

66● Mali giganci

karta pracy w DoMu

Schematyczny rysunek przedstawia diagram diamentowy. W każde pole diagramu wpisz propozycje działań zapobie-gającym zmianom klimatu, które każdy może podjąć w życiu codziennym. Najważniejsze i najbardziej skuteczne pro-pozycje działań umieść na górze diagramu, mniej istotne – na dole. Krótko uzasadnij swój wybór.

Uzasadnienie wyboru:

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

67● Mali giganci

Przyroda (NPP: SP kl. 4)

pory roku a przyStoSowania organizMów Do zMieniajĄcych SiĘ warunków ŻyciaCzas realizacji tematu45 min

Cele lekcjiUczeń:• opisujeiporównujecechypogodywróżnychporachroku;•wymieniaczynnikiwarunkująceżycienalądzie;• określaprzystosowaniawybranychorganizmówdozmieniającychsięwrazzporamirokuwarunkówżycia.

Metody i formy pracy• pracaindywidualnaiwgrupach;• burzamózgów;• sesjaplakatowa;• dyskusjakierowana;•mapamyśli.

Środki dydaktyczne• kartypracy;• koloroweklockilego:białe,żółte,zielone,czerwone;• karteczkisamoprzylepne;• tablicamultimedialnalubzestawmultimedialny.

Powiązanie scenariusza z podstawą programową przedmiotu Przyroda (NPP: SP kl. 4)III. Pogoda, składniki pogody, obserwacje pogody. Uczeń:8) opisuje i porównuje cechy pogody w różnych porach roku.VI. Środowisko przyrodnicze najbliższej okolicy. Uczeń:6) wymienia i opisuje czynniki warunkujące życie na lądzie oraz przystosowania organizmów do życia.

Przygotowanie do lekcjiLekcja powinna się odbyć po obejrzeniu filmu Mali giganci. Przed projekcją nauczyciel prosi uczniów, by zwrócili uwa-gę na aspekty związane z pogodą oraz przystosowaniem organizmów do warunków życia zmieniających się wraz z po-rami roku. Przed lekcją nauczyciel kopiuje karty pracy.

Przebieg lekcjiFAZA WSTĘPNANauczyciel przedstawia temat i cele lekcji. Przypomina uczniom, że podczas projekcji filmu mieli zwrócić uwagę na aspek-ty związane z pogodą oraz przystosowaniem organizmów do warunków życia zmieniających się wraz z porami roku.

FAZA REALIZACYJNANauczyciel rozdaje karty pracy nr 1 (patrz s. 69). Po upływie wyznaczonego czasu chętni prezentują swoje prace na fo-rum klasy. Z wszystkich uzupełnionych kart pracy powstaje plakat Wizytówka ulubionej pory roku.

Nauczyciel dzieli klasę na cztery grupy (kolorowe klocki lego: białe – zima, żółte – lato, zielone – wiosna, czerwone – je-sień) i rozdaje karty pracy nr 2 (patrz s. 70–73). Zadaniem dzieci jest opracowanie mapy myśli, przedstawiającej cechy pogody w Polsce w poszczególnych porach roku. Każda grupa opisuje pogodę innej, losowo wybranej pory roku. Po upływie wyznaczonego czasu poszczególne grupy prezentują swoje prace. Opracowane mapy myśli tworzą wystawę klasową, która charakteryzuje zmiany pogody w Polsce w ciągu roku.

Nauczyciel prosi uczniów, aby indywidualnie zastanowili się, co zmienia się w ich codziennym funkcjonowaniu wraz z nadejściem kolejnych pór roku. Mogą brać pod uwagę np. dostosowanie sposobu ubierania się, odżywianie, spędza-nie wolnego czasu, ogrzewanie lub chłodzenia domu, prace w ogrodzie, zabawy na powietrzu. Swoje przemyślenia każde z dzieci zapisuje lub rysuje na czterech karteczkach samoprzylepnych (jedna karteczka przeznaczona dla jednej pory roku). Następnie uczniowie, przemieszczając się po sali lekcyjnej, przyklejają swoje karteczki do plakatów prezen-tujących poszczególne pory roku. Chętni mogą zaprezentować efekty swojej pracy na forum klasy. Nauczyciel podsu-mowuje ćwiczenie stwierdzeniem, że zmieniające się pory roku wpływają na wiele dziedzin naszego życia.

68● Mali giganci

Prowadzący zachęca uczniów, by zastanowili się, jak zmiana pogody w poszczególnych porach roku wpływa na zacho-wanie zwierząt. Dzieci swobodnie się wypowiadają, a ich odpowiedzi są zapisywane na tablicy.

Przewidywane odpowiedzi• Zimą,niektóreptakiprzylatujądonaszdalekiejpółnocy,np.gileijemiołuszki.• Zimąptakistrosząpiórka,żebyimbyłocieplej.• Latemzwierzętaopiekująsięswoimidziećmi,np.bociany.• Podkonieclatainapoczątkujesieniniektóreptaki,np.bocianyiłabędzie,odlatujązPolskidociepłychkrajów. Wraz z nadejściem wiosny wracają do Polski.•Niedźwiedzieiborsukizapadająwsenzimowy.•Wiewiórkagromadzizapasynazimę–zbieranasiona,orzechyigrzyby.• Zwierzętazmieniająfutrozletniegonazimowe,którejestbardziejgęsteilepiejchroniprzedzimnem.•Niektórezwierzęta,np.gronostaj,zmieniająkolorfutra(zimąjestbiałe,alatembrązowe).

Nauczyciel rozdaje karty pracy nr 3 (patrz s. 74). Prezentuje kadry z filmu Mali giganci z wybranymi zwierzętami. Prosi uczniów, aby w grupach uzupełnili tabele. Wybrany zespół przedstawia efekty swojej pracy. Pozostałe grupy uzupeł-niają wypowiedzi kolegów.


zwierzę przystosowania zwierzę przystosowania

mysz pasikoniszkaodporna na jad skorpiona

bardzo szybkapręgowiec

robi zapasy na zimęzapada w zimowy sen

jest bardzo szybki

myszołowiecma świetny wzrok jest bardzo szybki

puchaczma ostre szpony

i zagięty diób

skorpion jest jadowity wilk ma ostre kły

Nauczyciel przypomina uczniom, że każdy organizm uzależniony jest od warunków, jakie panują w środowisku. Do naj-ważniejszych czynników środowiskowych mających duży wpływ na życie organizmów lądowych należą: dostęp do wody, rodzaj podłoża, wiatr, nasłonecznienie i temperatura.

FAZA PODSUMOWUJĄCANauczyciel prosi uczniów, aby dokończyli zdania: „Dowiedziałem się, że…” oraz „Na zajęciach zaskoczyło mnie, że…”.

Zadanie domoweNarysuj na środku kartki wymyślone przez siebie zwierzę, nadaj mu nazwę i opisz, w jaki sposób zdobywa pokarm, po-rusza się, broni przed zagrożeniami i przystosowuje do zmieniających się pór roku.

Autorka scenariusza


NA PuSTYNI GORĄCEJ

ZWIERZęTA Z FILMu MALI GIGANCI

W LESIE LIŚCIASTYM

69● Mali giganci

karta pracy nr 1

Zapisz nazwę swojej ulubionej pory roku i krótko uzasadnij swój wybór. Wymyśl i narysuj logo (symbol) wybranej pory roku.

Moja ulubiona pora roku

.........................................................................................................................

Lubię ......................................................................................, ponieważ

.........................................................................................................................

.........................................................................................................................

.........................................................................................................................

.........................................................................................................................

.........................................................................................................................

.........................................................................................................................

.........................................................................................................................

70● Mali giganci

karta pracy nr 2

GRuPA IOpracujcie mapę myśli przedstawiającą cechy pogody wiosennej. Uwzględnijcie odpowiedzi na poniższe pytania.

• Kiedysięrozpoczynaikończydanaporaroku?• Iletrwaopisywanaporaroku?•Czysłońcewpołudniejestwysoko,czynisko?• Jakajesttemperaturapowietrza–wysoka,czyniska?• Jakajestdługośćdniainocyiczydzieńsięwydłuża,czyskraca?• Jakiesąopadyiosady?Czyjestichdużo,czymało?

Cechy pogodywiosennej

71● Mali giganci

GRuPA IIOpracujcie mapę myśli przedstawiającą cechy pogody letniej. Uwzględnijcie odpowiedzi na poniższe pytania.


Cechy pogodyletniej

72● Mali giganci

GRuPA IIIOpracujcie mapę myśli przedstawiającą cechy pogody jesiennej. Uwzględnijcie odpowiedzi na poniższe pytania.


Cechy pogodyjesiennej

73● Mali giganci

GRuPA IVOpracujcie mapę myśli przedstawiającą cechy pogody zimowej. Uwzględnijcie odpowiedzi na poniższe pytania.


Cechy pogodyzimowej

74● Mali giganci

karta pracy nr 3

Po obejrzeniu karów z filmu Mali giganci wpiszcie w odpowiednie miejsce tabeli nazwy prezentowanych zwierząt oraz ich przystosowania do życia w środowisku lądowym.

zwierzę przystosowania zwierzę przystosowania

NA PuSTYNI GORĄCEJ

ZWIERZęTA Z FILMu MALI GIGANCI

W LESIE LIŚCIASTYM

75● Mali giganci

kaDry Do karty pracy nr 3

Mysz pasikoniszka i skorpion.

Mysz pasikoniszka i myszołowiec.

Wilk szary.

76● Mali giganci

Puchacz.

Pręgowiec i jego zapasy na zimę.

77● Spacer z DinozauraMi

Biologia (NPP: SP kl. 5–8, SPP: GIM kl. 2–3)Przyroda (NPP: SP kl. 4)

wĘDrówki Dinozaurów przyStoSowanieM Do przeŻyciaCzas realizacji tematu 45 min

Cele lekcjiUczeń:•wymienieniarodzajezależnościwystępującychmiędzyorganizmami;•wyjaśnienia,wjakisposóbdrapieżnikiiroślinożercywzajemnieregulująswojąliczebność;• omawiaprzystosowaniaroślinożercówdozjadaniapokarmuroślinnegoorazochronyprzeddrapieżnikami;• omawiaprzystosowaniaorganizmówdodrapieżnictwa;• porównujeprzystosowaniawspółczesnychroślinożernychidrapieżnychzwierzątzprzystosowaniamigadów,żyją-

cych miliony lat wcześniej;• potrafiwykorzystywaćnowoczesneprogramykomputerowewcelachedukacyjnych.

Metody i formy pracy• pracaindywidualnaiwgrupach;• pogadanka;• burzamózgów;• odwróconaklasa;• krągwiedzy;• kartypracy.

Środki dydaktyczne• kartypracy;• zdjęcia;• zestawpytań.

Powiązanie scenariusza z podstawą programową przedmiotuBiologia (NPP: SP kl. 5–8)VII. Ekologia i ochrona środowiska. Uczeń: 1) wskazuje żywe i nieożywione elementy ekosystemu oraz wykazuje, że są one powiązane różnorodnymi zależnościami; 3) analizuje oddziaływania antagonistyczne: konkurencję wewnątrzgatunkową i międzygatunkową, pasożytnictwo, dra-pieżnictwo i roślinożerność.

Biologia (SPP: GIM kl. 2–3)IV. Ekologia. Uczeń: 4) przedstawia, na przykładzie poznanych wcześniej mięsożernych ssaków, adaptacje drapieżników do chwytania zdo-byczy; podaje przykłady obronnych adaptacji ich ofiar;6) wyjaśnia, jak zjadający i zjadani regulują wzajemnie swoją liczebność.

Przyroda (NPP: SP kl. 4)II. Umiejętności i stosowanie wiedzy w praktyce.6. Wskazywanie przystosowań organizmów do środowiska życia i zdobywania pokarmu.7. Dostrzeganie zależności występujących między poszczególnymi składnikami środowiska przyrodniczego, jak rów-nież między składnikami środowiska a działalnością człowieka.I. Sposoby poznawania przyrody. Uczeń:6) korzysta z różnych źródeł wiedzy o przyrodzie.VI. Środowisko przyrodnicze najbliższej okolicy. Uczeń:9) odróżnia organizmy samożywne i cudzożywne, podaje podstawowe różnice w sposobie ich odżywiania się, wska-zuje przystosowania w budowie organizmów do zdobywania pokarmu;


Przygotowanie do lekcjiLekcja powinna się odbyć po obejrzeniu filmu Spacer z dinozaurami. Przed lekcją nauczyciel kopiuje karty pracy oraz prosi uczniów, by przygotowali jak najwięcej informacji na temat dinozaurów, ich przystosowań, trybu życia, okresu pa-nowania na ziemi (karta pracy nr 1 – patrz s. 80).

Przebieg lekcjiFAZA WSTĘPNANauczyciel pyta uczniów, czy podobał im się obejrzany film oraz nawiązuje do informacji ogólnych na temat dinozau-rów. Co uczniom szczególnie utkwiło w pamięci po obejrzeniu filmu? Na co zwrócili uwagę, przygotowując się do lek-cji? Co ich szczególnie zainteresowało w materiałach źródłowych? Z jakimi problemami musiały zmagać się dinozau-ry na co dzień? Dlaczego dinozaury mogły osiągać tak duże rozmiary? (Ze względu na dużą wilgotność i ilość tlenu w powietrzu – ok. 35%, obecnie to 21%). Dlaczego dinozaury mogły królować na Ziemi przez 150 mln lat? Na jakie przy-stosowania do przetrwania uczniowie zwrócili uwagę? Dlaczego dinozaury żyły i polowały grupowo? (Aby zwiększyć prawdopodobieństwo przetrwania. Roślinożercy stawali stadnie w obronie młodych i chorych, drapieżcy natomiast skuteczniej polowali na swoje ofiary). Dlaczego dinozaury przemierzały znaczne odległości? (Odbywały nawet kilku-setkilometrowe wędrówki w poszukiwaniu pożywienia oraz wody, wpływały na to także zmiany klimatyczne. Drapież-niki często podejmowały wędrówki za stadami roślinożerców).

Nauczyciel opowiada kilka ciekawostek na temat przystosowań dinozaurów do życia, prezentując odpowiednie rysun-ki i zdjęcia (patrz s. 81), np.: •wielkiekolcenagrzbieciekentozauraniebyłyjegobronią,jakbysięmogłowydawać,alesłużyłyraczejjakowymien-

nik ciepła – do utrzymania wyższej temperatury ciała; badania dowodzą, że dinozaury, w przeciwieństwie do dzisiej-szych gadów, były stałocieplne – wskazują na to chociażby ich gęsto unaczynione kości (co jest charakterystyczną cechą stałocieplnych ptaków i ssaków) czy mała powierzchnia ciała w stosunku do objętości; część dinozaurów mia-ła ciała pokryte piórami, co dodatkowo izolowało przed utratą ciepła;

•wepocedinozaurównajpopularniejszymiroślinamibyłypaprotniki,któreporastałyogromneobszarylądowe,takjak obecnie trawa; paprotniki są ciężkostrawne i niskokaloryczne, dlatego aby się najeść do syta, roślinożercy musie-li jeść prawie przez cały dzień; zęby szybko się ścierały i w ciągu życia były kilkukrotnie wymieniane; dinozaury po-łykały, podobnie jak dzisiejsze ptaki, kamienie (tzw. gastrolity), które wspomagały rozcieranie roślin w żołądkach.

FAZA REALIZACYJNANauczyciel wprowadza uczniów w temat lekcji. Zauważa, że aby przetrwać, zwierzęta muszą mieć szereg przystoso-wań. W związku z tym między organizmami występuje szereg różnorodnych zależności i wzajemnych oddziaływań międzygatunkowych i wewnątrzgatunkowych, w tym pokarmowych. Oddziaływania te można podzielić na trzy grupy: neutralne, nieantagonistyczne i antagonistyczne. Neutralne to obojętne dla obu gatunków, np. wiewiórka i konik polny. Nieantagonistyczne to takie, w wyniku których przynajmniej jeden gatunek korzysta, a drugiemu nie przynoszą strat, np. współpraca glona i grzyba tworzących porost lub zjadanie pasożytów skórnych u nosorożca przez bąkojada. Od-działywania antagonistycznie przynoszą straty przynajmniej jednemu gatunkowi.

Nauczyciel zadaje pytania:• Jakieznacieprzykładyoddziaływańantagonistycznych,którewystępująwprzyrodzie?

- konkurencja roślinożerność, drapieżnictwo i pasożytnictwo•Czypamiętacienazwydinozaurów,widzianychnafilmie,którebyłydrapieżnikami?

- np. Troodon, Alphadon, Hesperonychus, Quetzalcoatlus, Nanuasaurus, Chirostenotes• Jakiemiałyprzystosowaniadobyciadrapieżnikiem?

- np. ostre kły, masywna budowa ciała, silne mięśnie, doskonały węch, wielkość ciała• Jakiepojawiłysięgatunkiroślinożerne?

- np. Pachyrhinosaurus, Edmontonia, Edmontosaurus• Jakiemiałyprzystosowaniadozdobywaniapokarmuiobronyprzeddrapieżnikami?

- np. maskujące ubarwienie, stadny tryb życia, dobry słuch, współpraca między osobnikami, opieka nad potomstwem•Czywspółcześniemamywprzyrodziedoczynieniazdrapieżnictwemiroślinożernością?Czyprzystosowaniadzisiej-

szych gatunków są podobne do tych przed 200 mln lat?

Nauczyciel rozdaje karty pracy nr 2 (patrz s. 82). Zadaniem uczniów jest podać przykłady wymienionych w karcie od-działywań, posegregować zdjęcia zwierząt, dzieląc je na drapieżne i roślinożerne, oraz dopasować rodzaj przystoso-wania do zdobywania i trawienia pokarmu.

Poprawne odpowiedzi2.

Przystosowania do drapieżnictwa Przystosowania do roślinożerności

1, 2, 3, 4, 5, 9, 10, 11, 12, 17, 18, 19, 20, 21 4, 5, 6, 7, 8, 10, 13, 14, 15, 16, 17, 22


3.

Zwierzęta roślinożerne Zwierzęta drapieżne

Pachyrhinosaurus Hesperonychus

Sarna Questzalcoatlus (pterozaur)

Edmontonia Manuasaurus

Zając szarak Wilk szary

Edmontosaurus Chirostenotes

Troodon

FAZA PODSUMOWUJĄCATę część lekcji nauczyciel może zrealizować na dwa sposoby.•Nauczycieldzieliklasęnacztero-lubpięcioosobowegrupy.Każdazgrupprzygotowujenakartachpracynr3(patrz

s. 84) zestaw siedmiu pytań dotyczących omawianych treści. Następnie przedstawiciele poszczególnych zespołów zadają po jednym pytaniu grupie kolejnej (grupa pierwsza zadaje pytanie grupie drugiej, grupa druga zadaje pyta-nie grupie trzeciej itd.). Uczniowie wyznaczonej grupy mają pierwszeństwo w odpowiedzi na zadane pytanie. Za po-prawne udzielenie odpowiedzi otrzymują punkty. Punkty przydzielają uczniowie grupy zadającej pytanie w konsul-tacji z nauczycielem (0–5 punktów). Jeżeli grupie nie uda się odpowiedzieć na pytanie, szansę otrzymują inne grupy, które zdobywają w ten sposób 1 punkt jako premię do swojej odpowiedzi. Jeżeli żadna z grup nie zgłosi się do udzie-lenia odpowiedzi, odpowiadają sami zadający pytanie, również otrzymując dodatkowy 1 punkt. Punkty systematycz-nie zapisywane są na tablicy i sumowane, a uczniowie odpowiednio nagradzani ocenami.

•Uczniowiesiadająwkręgunakrzesłach.Nauczycielzadajepokoleipytaniadotycząceomawianychzagadnień(przy-kładowe pytania – patrz s. 85). Jeśli dany uczeń nie zna odpowiedzi, na pytanie mogą odpowiadać inni, po podnie-sieniu ręki. Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń „przesiada się” o jedno miejsce dalej – staje za krzesłem kolegi. Na zakończenie zajęć nauczyciel nagradza osoby, które przemieściły się o największą liczbę miejsc.

Zadanie domowePrzygotujcie w grupach krótki interaktywny quiz dotyczący zagadnień i treści poruszanych na lekcji, np. za pomocą aplikacji Kahoot*. Po sprawdzeniu testów przez nauczyciela najciekawsze prace zostaną zaprezentowane klasie na ko-lejnej lekcji, a pozostali uczniowie będą mogli dołączyć do gry.

Autorka scenariusza

JOANNA URBAńSKA – nauczyciel biologii, chemii i fizyki w Gimnazjum im. Jana Pawła II w Su-sku; nagrodzona tytułem Nauczyciela Roku 2016 w konkursie „Głosu Nauczycielskiego” i MEN; za-łożycielka i prezes fundacji Edu-Inicjatywa, skupiającej się na działaniach na rzecz edukacji i ekolo-gii; autorka scenariuszy zajęć edukacyjnych oraz doświadczeń chemicznych dla Centrum Wiedzy o Wodzie Hydropolis, scenariuszy w projekcie IBE „Narzędzia w działaniu” (scenariusz lekcji fizyki zdobył I miejsce w kraju), ekspertyzy dotyczącej niestandardowych metod sprawdzania efektów uczenia na lekcjach chemii dla IBE, projektów edukacyjnych dofinansowanych przez UE; ekspert i opiekun szkół podczas realizacji projektów unijnych.

Bibliografia1. Encyklopedia „Odkrycia młodych Larousse Gallimard” nr 3 (str. 44–45) i nr 4 (str. 54, 56, 61).2. http://dinozaury.info/ciekawostki.php3. http://dinosaurpictures.org/Kentrosaurus-pictures4. http://www.encyklopedia.dinozaury.com/index.php?title=Gastrolit5. http://jurapark.pl/blog/klub-paleomaniaka-odcinek-iv_bestie-na-diecie/6. http://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,385786,dinozaury-wedrowaly-sezonowo-po-kilkaset-kilometrow.html7. https://www.youtube.com/watch?v=RBs340oUf2w8. http://www.npseo.pl/data/various/files/szkolenie_DZS_XXIw/Kahoot+Quiz+instrukta%C5%BC.pdf9. https://www.youtube.com/watch?v=DPBIvhK9EHI

* Test przygotowuje się na stronie www.getkahoot.com, a rozwiązuje się na www.kahoot.it. W internecie można znaleźć szereg filmów i dokumentów pokazujących krok po kroku, jak przygotować test, np. https://www.youtube.com/watch?v=RBs340oUf2w oraz http://www.npseo.pl/data/various/files/szkolenie_DZS_XXIw/Kahoot+Quiz+instrukta%C5%BC.pdf.


karta pracy nr 1

Na podstawie załączonych adresów postaraj się dowiedzieć jak najwięcej na temat życia, różnorodności gatunków, sposobów odżywiania oraz innych przystosowań do przeżycia.

https://www.youtube.com/watch?v=hhMgrsDA9PM

https://www.youtube.com/watch?v=DPBIvhK9EHI

http://dinozaury.info/

NOTATKI

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................


iluStracje Do ciekawoStek

KENTOZAUR

GASTROLITY U DOLNOKREDOWEGO CERATOPSA

Źródła ilustracji: http://dinosaurpictures.org/Kentrosaurus-pictures, http://www.encyklopedia.dinozaury.com/index.php?title=Gastrolit


karta pracy nr 2

1. Uzupełnij tabelę odpowiednimi przykładami podanych interakcji.

bakterie w żołądku przeżuwacza zając i trawa

wilk i sarna kleszcz i pies

żuk gnojowy i kopytny ssak hieny i sępy

drapieżnictwo mutualizm

roślinożerność komensalizm

konkurencja

pasożytnictwo

2. Dopasuj podane przystosowania do rodzaju odżywiania się zwierząt.

1. długi ogon

2. dobry słuch

3. silne szpony

4. dobry węch

5. silnie umięśnione nogi

6. życie stadne

7. pierwotniaki i grzyby w żołądku

8. długie kończyny

9. szybki bieg

10. maskujące umaszczenie ciała

11. duże oczy ułatwiające widzenie o zmroku

12. umiejętność skradania się

13. smukła sylwetka ciała

14. duże, ruchome małżowiny uszne

15. drobne kamienie (gastrolity) w żołądku

16. różnorodne wytwory skórne, kolce, pancerz itp.

17. dobry wzrok

18. ostre kły

19. szerokie nozdrza

20. stadny tryb życia

21. ostre pazury

22. długi układ pokarmowy

Przystosowania do drapieżnictwa Przystosowania do roślinożerności

ANTAGONISTYCZNE

RODZAJ ODDZIAŁYWANIA

NIEANTAGONISTYCZNE


3. Połącz przedstawione na ilustracjach zwierzęta ze sposobem odżywiania się.

ZWIERZĘTADRAPIEŻNE

ZWIERZĘTAROŚLINOŻERNE

Poza kadrami z filmu wykorzystano ilustracje z następujących źródeł: http://www.zajeczaki.pl/zajac.htm, http://www.wilk.pentex.pl/odmiany.php,

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Reh11ibb.jpg


karta pracy nr 3

Na podstawie informacji omawianych na dzisiejszej lekcji oraz zapamiętanych z filmu Spacer z dinozaurami napiszcie siedem pytań skierowanych do kolegów. Zwróćcie uwagę na to, aby były one precyzyjnie sformułowane. Pamiętajcie, że powinniście znać odpowiedzi na zadawane przez was pytania.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………


pytania i polecenia Do koła wieDzy

• Podajtrzygatunkidinozaurów.

•Czyzapanowaniadinozaurówpojawiłysięjużssaki?

•Conazywamyoddziaływaniamiantagonistycznymi?

•Conazywamyoddziaływaniaminieantagonistycznymi?

•Wymień5przystosowańdodrapieżnictwa.

•Dlaczegowukładziepokarmowymroślinożernychzwierzątżyjąpierwotniakiibakterie.

• Jakiestrategiestosujązwierzęta,abyniedaćsięzjeśćdrapieżnikom?Wymień3.

• Czypokarmroślinnyjestłatwostrawny?

•Cotosągastrolity?

• Jakiewystępująoddziaływaniamiędzygatunkowe?

•Omówznaczeniedługiegoogonaudrapieżnychssaków.

•Dlaczegoniektórezwierzętadrapieżneprowadzążyciestadne?

•Dlaczegozwierzętaroślinożerneżyjąstadnie?

•Dlaczegoukładpokarmowyzwierzątroślinożernychjestznaczniedłuższyniżuzwierzątdrapieżnych?

•Dlaczegouzwierzątwystępująwytworyskórne,takiejakkolceczypancerz?

•Omówznaczeniedrapieżnikównaregulacjęliczebnościpolucjiinnychgatunkówzwierząt.

• Jakzmieniasięliczebnośćdrapieżnikówiichofiarwczasie?

•Dlaczegozazmniejszeniemliczbyofiarpodążazmniejszenieliczebnościdrapieżnychzwierząt?

•Wymień5przystosowańofiardotego,abyniedaćsięzjeść.


Geografia (NPP: SP kl. 7)

przeSzłoŚĆ geologiczna zaklĘtaw Skałach (Dzieje geologiczne oBSzaru polSki)Czas realizacji tematu45 min

Cele lekcjiUczeń:•wykorzystujeróżnorodneźródłainformacjigeograficznej,potrafijeanalizowaćiwyciągaćwnioski;•wymienianazwygłównychjednostektektonicznychEuropyiPolskiorazwskazujejenamapie;• opisujenapodstawietabelistratygraficznejnajważniejszewydarzeniageologicznenaobszarzePolski;•wymienianazwyer,wktórychwystąpiłyruchygórotwórcze;•wymienianazwygórotworówkaledońskich,hercyńskichialpejskichorazwskazujejenamapie;• znapojęciegeologia,wieczymzajmujesiętanauka.

Metody i formy pracy• pracaindywidualna;• burzamózgów;•wykładilustrowany;• pokaz;• kartypracy;• dyskusja.

Środki dydaktyczne• kartypracy;• przezroczystenaczynie(słoik),przezroczystepojemnikizawierające:mąkę,kaszę,piasek,makaron,ryżitp.;• tablicainteraktywnalubzestawmultimedialny;• podręcznik;• atlasgeograficzny;• okazygeologicznetorfu,węglabrunatnegoiwęglakamiennego(opcjonalnie).

Powiązanie scenariusza z podstawą programową przedmiotuGeografia (NPP: SP kl. 7)IX. Środowisko przyrodnicze Polski na tle Europy [...]. Uczeń:5) przedstawia wpływ ruchów górotwórczych i zlodowaceń w Europie na ukształtowanie powierzchni Polski.

Przygotowanie do lekcjiLekcja powinna się odbyć po obejrzeniu filmu Spacer z dinozaurami. Przed projekcją nauczyciel prosi uczniów, by zwrócili uwagę na możliwości powstawania skamielin z udziałem dinozaurów (odciski – tropy, szkielety, cmentarzy-ska, zęby itp.)

Przebieg lekcjiFAZA WSTĘPNANauczyciel przedstawia uczniom temat lekcji i nakreśla jej cele. Przypomina, że podczas projekcji filmu mieli zwrócić uwagę na możliwości powstawania skamieniałości dinozaurów.

FAZA REALIZACYJNANauczyciel objaśnia znaczenie terminu geologia i zakres badań, jakimi zajmuje się ta nauka. Informuje uczniów o pły-towej budowie litosfery (zewnętrznej warstwy kuli ziemskiej) oraz o ruchach płyt wywołanych siłami wnętrza Ziemi, oraz o tym, że płyty rozsuwają się lub zderzają ze sobą. Przy wykorzystaniu mapy w podręczniku lub w atlasie geogra-ficznym omawia położenie Polski na tle głównych jednostek tektonicznych Europy, następnie wykonuje krótkie i proste doświadczenie – pokazuje uczniom przezroczyste pojemniki z przygotowanymi sypkimi materiałami, następnie wsy-puje przygotowane produkty do słoika w dowolnej kolejności, ale tak, by uczniowie nie znali tej kolejności (czynność można wykonać np. za biurkiem); może przechylać słoik podczas wsypywania różnych produktów, aby warstwy mia-ły różną miąższość. Potem pokazuje słój uczniom i pyta, w jakiej kolejności wsypywane były produkty, która warstwa jest najstarsza, a która najmłodsza, który osad (produkt) powstał jako trzeci.


Nauczyciel informuje uczniów, że dzieje Ziemi, liczące około 4,6 mld lat, zostały podzielone na ery i okresy i zestawio-ne w tabeli stratygraficznej. Najstarsze okresy znajdują się na dole tabeli, tak jak w pokazie warstwa produktu wsypa-na do słoja pierwsza. Banalne doświadczenie pozwoli zapamiętać uczniom fakt, że tabelę stratygraficzną czyta się od dołu do góry, czyli od okresów najstarszych do najmłodszych.

Uczniowie samodzielnie analizują tabelę stratygraficzną, zwracając uwagę na wydarzenia w poszczególnych okresach. Następnie określają okresy występowania ruchów górotwórczych (orogenez).

Prowadzący rozdaje karty pracy nr 1 (patrz s. 88). Uczniowie, korzystając z mapy geologicznej Europy w podręczniku lub w atlasie, podają przykłady górotworów z poszczególnych orogenez i zapisują ich nazwy w tabeli.

Nauczyciel przypomina pojęcie skamieniałości. Rozdaje karty pracy nr 2 (patrz s. 89) i pyta, o czym informują nas ska-mieniałości. Uczniowie podają swoje propozycje, które po uzasadnieniu i zatwierdzeniu wpisywane są do tabeli.

Przewidywane odpowiedzi•warunkiklimatyczne(temperatura,wilgotnośćpowietrza,opady)• składgatunkowyfloryifauny• zwyczajezwierząt(rozmnażanie,dieta,życiestadnelubosobniczeitp.)• budowazwierząt• rozmieszczenielądówioceanów• składchemicznypowietrzaatmosferycznegoorazwódoceanówijezior

W odniesieniu do obejrzanego przez uczniów filmu nauczyciel pyta, czy w Polsce żyły dinozaury. Podaje informację o warunkach, jakie panowały na terenie Polski w okresie kredy. Niestety, nie były one zbyt korzystne dla dinozaurów, gdyż większa część obszaru obecnej Polski zalana była wodami mórz. Niemniej jednak na terenie naszego kraju doko-nano wielu znalezisk mezozoicznych skamieniałości dinozaurów. Nauczyciel sygnalizuje, że zadanie domowe będzie polegało na odszukaniu w internecie wiadomości o miejscach znalezisk śladów dinozaurów na terenie Polski.

Prowadzący prezentuje kadry z filmu (patrz s. 90) i prosi uczniów o komentarz dotyczący sposobu powstawania ska-mieniałości dinozaurów mezozoicznych.

Przewidywane odpowiedzi•masowewymieranie(pożar,utonięcie,zatruciegazamiwulkanicznymi,spadektemperaturyitp.)• śmierćwwynikuatakudrapieżnika• częściszkieletu(zęby,pazuryitp.)• tropy• jaja• śmierćzestarości• śmierćzbrakupożywienia

FAZA PODSUMOWUJĄCANauczyciel podsumowuje lekcję, zwracając uwagę na znaczenie skał i skamieniałości w odtwarzaniu dziejów Ziemi.

Zadanie domoweKorzystając z różnych źródeł informacji, przedstaw lokalizację miejsc na obszarze Polski, w których odnaleziono śla-dy dinozaurów z ery mezozoicznej.

Autor scenariusza

PAWEŁ SŁOWIAK – nauczyciel geografii i przyrody w V LO im. A. Witkowskiego w Krakowie, na-uczyciel geografii w Zespole Szkolno-Przedszkolnym im T. Kościuszki w Ryczowie oraz w Prywat-nym Gimnazjum z Oddziałami Dwujęzycznymi nr 2 im. Noblistów Polskich w Krakowie; autor arty-kułów naukowych z zakresu geografii fizycznej oraz współautor publikacji popularnonaukowych, m.in.: Cuda Natury 2, Encyklopedia Podręczna oraz Encyklopedia Powszechna; ma uprawnienia przewodnika beskidzkiego.


karta pracy nr 1

Wpisz po trzy nazwy górotworów Europy powstałych w podanych okresach górotwórczych. Wykorzystaj mapy geo-logiczne w podręczniku lub w atlasie geograficznym.

orogeneza kaledońska orogeneza hercyńska orogeneza alpejska

Nazwy górotworów z poszczególnych orogenez (ruchów górotwórczych)


karta pracy nr 2

Zapisz w tabeli, jakich informacji dostarczają nam skamieniałości.

Informacje o dziejach Ziemi, jakich dostarczają nam skamieniałości(„Przeszłość geologiczna Polski zaklęta w skałach”)


kaDry z filMu


Geografia (SPP: GIM kl. 2–3)

przeSzłoŚĆ geologiczna zaklĘtaw Skałach (Dzieje geologiczne oBSzaru polSki)Czas realizacji tematu45 min

Cele lekcjiUczeń:•wykorzystujeróżnorodneźródłainformacjigeograficznej,potrafijeanalizowaćiwyciągaćwnioski;•wymienianazwygłównychjednostektektonicznychEuropyiPolskiorazwskazujejenamapie;• charakteryzujegłównejednostkitektonicznePolski;• opisujenapodstawietabelistratygraficznejnajważniejszewydarzeniageologicznenaobszarzePolski;•wymienianazwyer,wktórychwystąpiłyruchygórotwórcze;•wymienianazwygórotworówkaledońskich,hercyńskichialpejskichorazwskazujejenamapie;• opisujeprocespowstawaniawęglakamiennego;• rozpoznajerodzajewęglaicharakteryzujewarunki,wktórychpowstawały.

Metody i formy pracy• pracaindywidualna;• burzamózgów;•wykładilustrowany;• pokaz;• kartypracy;• dyskusja.

Środki dydaktyczne• kartypracy;• przezroczystenaczynie(słoik),przezroczystepojemnikizawierające:mąkę,kaszę,piasek,makaron,ryżitp.;• tablicainteraktywnalubzestawmultimedialny;• podręcznik;• atlasgeograficzny;• okazygeologicznetorfu,węglabrunatnegoiwęglakamiennego(opcjonalnie).

Powiązanie scenariusza z podstawą programową przedmiotuGeografia (SPP: GIM kl. 2–3)1. Mapa – umiejętność czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń:8) analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych, tematycznych, turystycznych.4. Położenie i środowisko przyrodnicze Polski. Uczeń:2) opisuje najważniejsze wydarzenia (obrazy) z przeszłości geologicznej Polski: powstanie węgla kamiennego, powsta-wanie gór oraz zalewy mórz.

Przygotowanie do lekcjiLekcja powinna się odbyć po obejrzeniu filmu Spacer z dinozaurami. Przed projekcją nauczyciel prosi uczniów, by zwrócili uwagę na możliwości powstawania skamielin z udziałem dinozaurów (odciski – tropy, szkielety, cmentarzy-ska, zęby itp.)

Przebieg lekcjiFAZA WSTĘPNANauczyciel przedstawia uczniom temat lekcji i nakreśla jej cele. Przypomina, że podczas projekcji filmu mieli zwrócić uwagę na możliwości powstawania skamieniałości dinozaurów.

FAZA REALIZACYJNANauczyciel przy wykorzystaniu mapy w podręczniku lub w atlasie geograficznym omawia położenie Polski na tle głów-nych jednostek tektonicznych Europy. Wykonuje krótkie i proste doświadczenie – pokazuje uczniom przezroczyste po-jemniki z przygotowanymi sypkimi materiałami, następnie wsypuje przygotowane produkty do słoika w dowolnej ko-lejności, ale tak, by uczniowie nie znali tej kolejności (czynność można wykonać np. za biurkiem); może przechylać sło-


ik podczas wsypywania różnych produktów, aby warstwy miały różną miąższość. Potem pokazuje słój uczniom i pyta, w jakiej kolejności wsypywane były produkty, która warstwa jest najstarsza, a która najmłodsza, który osad (produkt) powstał jako trzeci.

Nauczyciel informuje uczniów, że dzieje Ziemi, liczące około 4,6 mld lat, zostały podzielone na ery i okresy i zestawio-ne w tabeli stratygraficznej. Najstarsze okresy znajdują się na dole tabeli, tak jak w pokazie warstwa produktu wsypa-na do słoja pierwsza. Banalne doświadczenie pozwoli zapamiętać uczniom fakt, że tabelę stratygraficzną czyta się od dołu do góry, czyli od okresów najstarszych do najmłodszych.

Uczniowie samodzielnie analizują tabelę stratygraficzną, zwracając uwagę na wydarzenia w poszczególnych okresach. Następnie określają okresy występowania ruchów górotwórczych (orogenez).

Prowadzący rozdaje karty pracy nr 1 (patrz s. 93). Uczniowie, korzystając z mapy geologicznej Europy w podręczniku lub w atlasie, podają przykłady górotworów z poszczególnych orogenez i zapisują ich nazwy w tabeli.

Nauczyciel omawia proces powstawania węgla kamiennego, uwzględniając czynniki morfologiczne, klimatyczne i roślin-ne panujące w przeszłości. Jeśli to możliwe, prezentuje okazy geologiczne torfu, węgla brunatnego i węgla kamiennego.

Nauczyciel przypomina pojęcie skamieniałości. Rozdaje karty pracy nr 2 (patrz s. 94) i pyta, o czym informują nas ska-mieniałości. Uczniowie podają swoje propozycje, które po uzasadnieniu i zatwierdzeniu wpisywane są do tabeli.

Przewidywane odpowiedzi•warunkiklimatyczne(temperatura,wilgotnośćpowietrza,opady)• składgatunkowyfloryifauny• zwyczajezwierząt(rozmnażanie,dieta,życiestadnelubosobniczeitp.)• budowazwierząt• rozmieszczenielądówioceanów• składchemicznypowietrzaatmosferycznegoorazwódoceanówijezior

W odniesieniu do obejrzanego przez uczniów filmu nauczyciel pyta, czy w Polsce żyły dinozaury. Podaje informację o warunkach, jakie panowały na terenie Polski w okresie kredy. Niestety, nie były one zbyt korzystne dla dinozaurów, gdyż większa część obszaru obecnej Polski zalana była wodami mórz. Niemniej jednak na terenie naszego kraju doko-nano wielu znalezisk mezozoicznych skamieniałości dinozaurów. Nauczyciel sygnalizuje, że zadanie domowe będzie polegało na odszukaniu w internecie wiadomości o miejscach znalezisk śladów dinozaurów na terenie Polski.

Prowadzący prezentuje kadry z filmu (patrz s. 95) i prosi uczniów o komentarz dotyczący sposobu powstawania ska-mieniałości dinozaurów mezozoicznych.

Przewidywane odpowiedzi•masowewymieranie(pożar,utonięcie,zatruciegazamiwulkanicznymi,spadektemperaturyitp.)• śmierćwwynikuatakudrapieżnika• częściszkieletu(zęby,pazuryitp.)• tropy• jaja• śmierćzestarości• śmierćzbrakupożywienia

FAZA PODSUMOWUJĄCANauczyciel podsumowuje lekcję, zwracając uwagę na znaczenie skał i skamieniałości w odtwarzaniu dziejów Ziemi.

Zadanie domoweKorzystając z różnych źródeł informacji, przedstaw lokalizację miejsc na obszarze Polski, w których odnaleziono śla-dy dinozaurów z ery mezozoicznej.

Autor scenariusza

PAWEŁ SŁOWIAK – nauczyciel geografii i przyrody w V LO im. A. Witkowskiego w Krakowie, na-uczyciel geografii w Zespole Szkolno-Przedszkolnym im T. Kościuszki w Ryczowie oraz w Prywat-nym Gimnazjum z Oddziałami Dwujęzycznymi nr 2 im. Noblistów Polskich w Krakowie; autor arty-kułów naukowych z zakresu geografii fizycznej oraz współautor publikacji popularnonaukowych, m.in.: Cuda Natury 2, Encyklopedia Podręczna oraz Encyklopedia Powszechna; ma uprawnienia przewodnika beskidzkiego.


karta pracy nr 1

Wpisz po trzy nazwy górotworów Europy powstałych w podanych okresach górotwórczych. Wykorzystaj mapy geo-logiczne w podręczniku lub w atlasie geograficznym.

orogeneza kaledońska orogeneza hercyńska orogeneza alpejska

Nazwy górotworów z poszczególnych orogenez (ruchów górotwórczych)


karta pracy nr 2

Zapisz w tabeli, jakich informacji dostarczają nam skamieniałości.

Informacje o dziejach Ziemi, jakich dostarczają nam skamieniałości(„Przeszłość geologiczna Polski zaklęta w skałach”)


kaDry z filMu

sŁowo wstĘpu od trenera edukacji - … · słów scenariusze lekcji, wzbogacone o zachęcające...

Documents