sÜleyman demİrel...

1

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ BANKACILIK VE FİNANS UZAKTAN ÖĞRETİM TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

2014

ISPARTA

2014

PARA-BANKA TEORİ VE POLİTİKASI DERS NOTU

1

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİBankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim

Tezsiz Yüksek Lisans Programı

DERS HEDEFİ

Para-Banka Teori ve Politikası dersini alan öğrenciler aşağıdaki becerileri kazanacaktır:

Paranın tanımı, fonksiyonları ve özellikleri hakkında bilgi sahibi olacaklar.

Para miktarı tanımlarını kavramsal bir dille ifade edebilecekler.

Para rejimlerini öğrenerek aralarındaki farklılıkları değerlendirebilecekler.

Parasal kesimin finansal sistem içerisindeki konumu hakkında bilgi sahibi

olacaklar.

Para talebini açıklayan teoriler hakkındaki farklılıkları öğrenecekler.

Para arzı teorisi hakkında bilgi sahibi olacaklar.

Faiz teorilerini ve bunlar arasındaki farklılıkları değerlendirebilecekler.

Ödemeler dengesi ve para miktarı arasındaki ilişkiyi öğrenecekler.

Para politikasının ne olduğu, para politikasının hedefleri ve araçları hakkında bilgi

sahibi olacaklar

Makro ekonomik genel denge ve para arasındaki ilişkiyi farklı iktisat okulları

açısından değerlendirebilecekler.

2



DERS PLANI

Bölüm Ders İçeriği İşleneceği Hafta

Birinci Bölüm Para Kavramı: Tanımı Fonksiyonları ve

Özellikleri 1. Hafta

İkinci Bölüm Para Miktarı Tanımları 2. Hafta

Üçüncü Bölüm Para Rejimleri ve Temel İlkeler 3. Hafta

Dördüncü Bölüm Parasal Kesimin Finansal Sistem İçindeki

Konumu 4. Hafta

Beşinci Bölüm Para Talebi Teorisi 5. ve 6. Hafta

Altıncı Bölüm Para Arzı Teorisi 7. ve 8. Hafta

Yedinci Bölüm Faiz Teorisi 9. ve 10. Hafta

Sekizinci Bölüm Ödemeler Dengesi ve Para Miktarı 11. Hafta

Dokuzuncu Bölüm Para Politikası 12. ve 13. Hafta

Onuncu Bölüm Makro Ekonomik Genel Denge ve Para 14. Hafta

3



BİRİNCİ BÖLÜM

PARA KAVRAMI: TANIMI, FONKSİYONLARI VE

ÖZELLİKLERİ

BÖLÜM HEDEFİ

Para Kavramı: Tanımı, Fonksiyonları ve Özellikleri bölümünde öğrenciler aşağıdaki

becerileri kazanacaktır:

Para kavramını tanımlayabilecekler.

Parayı ekonomide incelememizi gerektiren konular

hakkında bilgi sahibi olacaklar.

Paranın ekonomideki fonksiyonlarını öğrenecekler.

Paranın özelliklerini kavramsal bir dille ifade

edebilecekler

TEMEL KAVRAMLAR

Para Kavramı

Devresel Dalgalanmalar

Faiz Oranları

Bütçe Açıkları

Enflasyon

Paranın Fonksiyonları

Trampa Ekonomileri

Paranın Özellikleri

Para İkamesi

4



BÖLÜM İÇERİĞİ

1.1. Paranın Tanımı

1.2. Parayı Ekonomide İncelememizi Gerektiren Konular

1.2.1. Devresel Dalgalanmalar

1.2.2. Para ile Enflasyon Arasındaki İlişki

1.2.3. Faiz Oranında Gözlenen Hareketler

1.2.4. Bütçe Açıklarıyla Enflasyon Arasındaki İlişki

1.3. Paranın Fonksiyonları

1.3.1. Mübadele Aracı Olma Fonksiyonu

1.3.2. Hesap Birimi Olma Fonksiyonu

1.3.3. Değer Saklama Aracı Olma Fonksiyonu

1.4. Paranın Özellikleri

1.4.1. Herkes Tarafından Kabul Edilmesi

1.4.2. Homojenlik

1.4.3. Dayanıklı Olması

1.4.4. Taşımaya Elverişli Olması

1.4.5. Bölünebilir Olması

1.4.6. Taklit Edilememesi

1.4.7. Değerini Koruması

5



1.1. PARANIN TANIMI

İktisat biliminin yakın geçmişine bakıldığında büyük ilgi gören alanlarından bir tanesi para

teorisi ve politikası alanıdır. Yapılan araştırmalar incelendiğinde bu rahatlıkla

görülmektedir. Fakat bu araştırmalar çok çelişkili sonuçlara ulaşmışlardır (Paya, 2013: 1):

Bazı araştırmalar, parasal faktörlerin ekonominin genel dengeleri üzerinde önemli

sonuçlar doğurduğu sonuçlarına ulaşırken,

Bazı araştırmalar, parasal faktörlerin ekonominin reel dengeleri üzerinde pek etkisi

olmadığı sonucuna varmıştır.

Fakat bu çelişkili sonuçlar parasal konuların önemini azaltmamış, aksine para teorisi ve

politikası makro ekonominin bütünü içinde ayrıcalıklı bir yer edinmiştir (Paya, 2013: 1).

Günlük yaşamda parasal gelişmelere artan bir ilgi söz konusudur. Günümüzde hükümetler

para politikalarına çok büyük önem vermektedir. Son zamanlarda iktisat politikalarının en

gözde aracı para politikalarıdır. Diğer taraftan kamuoyunun ve medyanın parasal

gelişmelere özel bir ilgi gösterdiği açıkça görülmektedir. Parasal gelişmelere duyulan bu

ilginin iki nedeni vardır (Paya, 2013: 1):

Teknolojik gelişmeler (elektronik bankacılık vb. gelişmeler)

Piyasa ekonomisinin ideolojik düzeyde yeniden itibar kazanması

Ekonomik hayatta bu kadar önemli bir hale gelen para nedir? İktisadi analizde para

(money), malların ve hizmetlerin satın alınmasında ve borçların geri ödenmesinde genel

olarak kabul edilen şey olarak tanımlanır (Ünsal, 2005: 473).

1.2. PARAYI EKONOMİDE İNCELEMEMİZİ GEREKTİREN KONULAR

Parayı incelememizi gerektiren konuları dört temel başlık altında sınıflandırabiliriz.

1.2.1. Devresel Dalgalanmalar

Devresel dalgalanmalar, bir ekonomideki toplam üretimin (GSMH) zaman içinde

dalgalanmasıdır.

6



Para ile toplam çıktı arasında bir ilişki var mıdır? Bu ilişki ortaya konabilirse devresel

dalgalanmalara karşı para bir araç olarak kullanılabilir. Bu da parayı incelememizi

gerektiren nedenlerden biridir.

1.2.2. Para ile Enflasyon Arasındaki İlişki

Enflasyon, fiyatlar genel düzeyindeki devamlı ve hızlı artışlar olarak tanımlanır. Bir başka

ifadeyle parasal gelirdeki fiili büyümenin, üretimdeki fiili büyümeden daha yüksek

olmasıdır (Akdiş, 2011: 328). Para arzı artışı ile enflasyon arasında pozitif bir korelasyon

vardır. Bu korelasyon enflasyonun nedenlerinden birinin para arzı artış hızı olabileceğini

göstermektedir. Bu da parayı incelememizi gerektiren nedenlerden biridir.

1.2.3. Faiz Oranında Gözlenen Hareketler

Faiz oranları, ekonomi açısından son derece önemli bir makro ekonomik değişkendir.

Çünkü faiz oranları firmaların yatırım kararlarını, hanehalkının tüketim harcamalarını ve

ulusal para talebini yakından belirlemektedir (Öztürk, 2014: 314). Bir diğer ifadeyle faiz

oranı tüketiciler açısından tasarrufu belirleyen bir değişken iken, yatırımcılar açısından ise

bir maliyet unsurudur. Gerek yatırımlar gerekse tasarruflar toplam talep açısında

belirleyicidir. Bunlar değişirse ekonominin üretmek gerektiği mal miktarları değişir.

Faizdeki değişim ile para miktarı arasında ise görünürde bir ilişki mevcuttur. Bu da parayı

incelememizi gerektiren nedenlerden biridir.

1.2.4. Bütçe Açıklarıyla Enflasyon Arasındaki İlişki

Hükümet harcamaları, hükmet gelirlerinden (vergi gelirlerinden) büyük ise bu durum

kısaca bütçe açığı diye nitelendirilir (Ünsal, 2005: 541). Bütçe açıklarının kapatılma

GSMH Olması gereken büyüme

Gerçekleşen büyüme

Devresel dalgalanmalar

t

7



yollarından biri halktan borçlanmadır. Fakat bütçe açıklarının halktan borçlanarak

kapatılmasında bir sınır vardır. Bu sınır aşılırsa para basılarak bütçe açıkları kapatılır. Bu

yöntem ise enflasyona neden olmaktadır. Yine bu yüzden parayı incelememiz

gerekmektedir.

1.3. PARANIN FONKSİYONLARI

Para, medeniyetin en büyük icatlarından biri olarak kabul edilebilir. Toplumda iş

bölümünün gelişmesinde, ticaretin ve sanayinin bugünkü düzeylere gelmesinde paranın

büyük bir rolü vardır. Paranın ekonomiye bu katkısı, paranın üç temel fonksiyonu ile

ilgilidir (Paya, 2013: 17).

1.3.1. Mübadele Aracı Olma Fonksiyonu

Toplumsal ve ekonomik gelişme sürecinde işbölümü ve uzmanlaşma süreci yaşanmaktadır.

Bireyler tüm ihtiyaçlarını kendileri karşılamak yerine üretimde başarılı olduğu mal ve

hizmetleri daha fazla üretmekte ve diğer bireylerle mübadele etmektedir. Mal ve

hizmetlerin değişimi için ortak bir mübadele aracına ihtiyaç vardır. Para bu anlamda herkes

tarafından kabul edilen ortak bir mübadele aracıdır. Paranın en önemli işlevi mübadele

aracı olmasıdır (Öztürk, 2014: 24).

Paranın mübadele aracı olmadığı ve dolayısıyla da mübadelenin mal-para-mal biçiminde

değil de mal-mal biçiminde yürütüldüğü ekonomilere trampa (takas) ekonomileri denir.

Trampa ekonomisi isteklerin çifte beraberliğini gerektirmektedir. Örneğin buğday verip

ayakkabı satın almak isteyen çiftçinin karşısında, ayakkabı satıp buğday satın almak

isteyen bir başka üreticinin varlığı gerekmektedir. Bu beraberliğin olmaması durumunda

değişim ve dolayısıyla da ihtisaslaşma ve işbölümü gerçekleşmez. Bu yüzden de paranın

mübadele aracı olması, paranın iktisadi etkinliğini arttıran bir unsurdur (Ünsal, 2005: 473-

474).

Paranın mübadele aracı olması bazı sonuçları da peşinden sürüklemektedir (Parasız, 2012:

7):

Birinci olarak para yasal bir fiyat elde etmektedir. Bütün borçlar para ile ödenebilir.

Hiç kimse takas şeklinde bir ödeme isteyemez.

8



İkinci olarak ellerine para geçenler bunu hemen harcamaya zorunlu değildir. Kişi

parayı para olarak muhafaza edebilir, parayı tasarruf olarak elde tutabilir.

Üçüncü olarak, para bir mübadele vasıtası olduğundan piyasaya arz edilen herhangi

bir mala dönüştürülebilir. Çünkü para genel bir satın alma gücünden

yararlanmaktadır.

1.3.2. Hesap Birimi Olma Fonksiyonu

Mübadele edilen mal ve hizmetlerin fiyatları para ile hesaplanmaktadır. Zamanın, ağırlığın,

uzunluğun ölçüsü olduğu gibi değerin de bir ölçüsü vardır. Her türlü maddi varlığın değeri

para ile ölçülmektedir. Para hesap birimi görevi yapmaktadır. Tüm bireyler, işletmeler,

devlet ve kurumlar varlıklarını hesaplarken para birimini kullanmaktadır. Bireyler gelir ve

servetlerini para birimi cinsinden ifade etmektedir. İşletmeler varlıklarını bilançolarında

para birimi ile göstermektedir. Devletler gelirlerini para olarak tahsil etmektedir. Para, mal

ve hizmetlerin değerinin belirlenmesinde bireylerin, firmaların ve devletlerin mal

varlıklarının ve borçlarının hesaplanmasında kullanılan en temel araçtır. Para, mal ve

hizmetlerin fiyatlandırılmasına olanak tanımaktadır (Öztürk, 2014: 25).

n tane mal üreten parasal bir ekonomide, her malın belirli bir fiyatı ve dolayısıyla da n tane

fiyat vardır. Buna karşılık n tane mal üreten trampa ekonomisinde, her malın kendi

dışındaki (n-1) mal cinsinden bir fiyatı dolayısıyla da n(n-1) tane fiyatı vardır. Ancak

örneğin buğdayın ayakkabı cinsinden fiyatı ayakkabının buğday cinsinden fiyatından farklı

olmadığından ve bu husus her mal için geçerli olduğundan, n mal üreten bir ekonomide

aslında n(n-1)/2 tane fiyat vardır. Örneğin 1.000 tane mal üretilen parasal bir ekonomide

1000 tane fiyat olmasına karşılık, 1.000 tane mal üreten trampa ekonomisinde 1.000(1.000-

1) /2=499.500 tane fiyat vardır. Dolayısıyla da hesap birimi olarak para, fiyat sayısını

azaltan ve bu bağlamda mübadeleyi kolaylaştıran ve böylece etkinliği arttıran bir araçtır

(Ünsal, 2005: 474).

1.3.3. Değer Saklama Aracı Olma Fonksiyonu

Bireyler gelirlerinin tümünü hemen harcamamaktadır. Bireyler gelirlerinin bir kısmını

gelecekteki harcamaları için saklamaktadır. Para, satın alma gücünü gelirin elde edildiği

9



zamandan harcamaların yapılacağı zamana kadar saklamaktadır. Para bireylerin elde

ettikleri kazançları daha sonra ihtiyaç duyduklarında harcamalarına olanak sağlamaktadır.

Bireyler tasarruf ettikleri gelirlerini para olarak ellerinde tutabilmektedir. Para tasarrufların

borç olarak alınıp verilmesini kolaylaştırmaktadır. Tasarrufların para olarak tutulması

gereksinim duyulduğunda borç alınmasını veya borç verilmesini kolaylaştırmaktadır.

Tasarruflar para olarak yapıldığında kredi (borç) alıp verme yolu ile bunların diğer bireyler

tarafından kullanılmaları mümkün hale gelmektedir (Öztürk, 2014: 25).

Her para bir değer biriktirme aracıdır. Fakat her değer biriktirme aracı bir para değildir.

Paranın dışındaki değer biriktirme araçları (tahvil, hisse senedi, ev, araba, vb) mal ve

hizmetlere ve diğer finansal aktiflere derhal çevrilebilecek kadar likit değildir (Öztürk,

2014: 25-26). Para ise en likit değer biriktirme aracıdır.

Paranın değer saklama fonksiyonunu yerine getirmesi için değerini koruması

gerekmektedir. Enflasyonist dönemlerde para değer saklama fonksiyonunu

kaybetmektedir. Fiyatlar genel düzeyinin artması paranın reel değerinin azalmasına neden

olmaktadır. Ulusal paranın reel değerinin azalması bireylerin yabancı paralara yönelmesine

neden olmaktadır. Diğer bir ifade ile para ikamesi söz konusu olmaktadır (Öztürk, 2014:

26).

1.4. PARANIN ÖZELLİKLERİ

Bir objenin para olarak tanımlanabilmesi için bazı özellikler taşıması gerekmektedir. Bu

özellikleri şu şekilde sıralayabiliriz:

1.4.1. Herkes Tarafından Kabul Edilmesi

Paranın mübadele aracı olabilmesi için genel kabul görmesi şarttır. Para olarak kabul

edilen objeler toplumdaki tüm bireyler tarafından kabul edilmelidir. Bir ülkede altın,

gümüş gibi değerli madenlerin yanı sıra çekler, senetler, hisse senetleri, tahviller, yabancı

ülke paraları da paranın fonksiyonlarını yerine getirebilmekle birlikte para olarak

tanımlanmamaktadır. Bu objelerin para olabilmesi için toplumun tüm bireyleri tarafından

para olarak kabul edilmesi ve kullanılması gerekmektedir (Öztürk, 2014: 27).

10



1.4.2. Homojenlik

Homojenlik, parayı temsil eden objelerin tümünün aynı maddi değeri temsil etmesidir

(Paya, 2013: 20). Paranın homojen bir nitelik taşımaması, standart olmaması yaygın olarak

kullanımını engellemektedir. Dolayısıyla da paranın kolay tanınması ve yapıldığı

maddenin her birinin aynı değerde olması gerekmektedir (Öztürk, 2014: 28).

1.4.3. Dayanıklı Olması

Paranın hemen yıpranmaması fiziksel olarak dayanıklı olması gerekmektedir. Madeni

paraların uzun yıllar kullanılmasının atında yatan en önemli neden budur. Altın, gümüş,

bakır gibi madenler oldukça dayanıklı olup, zaman içinde kolay kolay bozulmamaktadır.

Dayanıksız madenlerden yapılmış ödeme araçlarının çok sayıda alış veriş işleminde

kullanılması mümkün değildir (Öztürk, 2014: 28).

1.4.4. Taşımaya Elverişli Olması

Para olarak kullanılan objelerin taşımaya elverişli olması gerekmektedir. Mal para ve ve

madeni para sisteminin benimsendiği dönemlerde paranın bir yerden bir yere nakledilmesi

her zaman önemli sorunlar içermektedir. Bu nedenle iyi para da bulunması gereken en

önemli özelliklerden biri kolay taşınır olmasıdır (Öztürk, 2014: 27).

1.4.5. Bölünebilir Olması

Paranın mübadele işlemini kolaylaştırabilmesi için küçük parçalara bölünebilir olması

gerekmektedir. Mal paranı en önemli sakıncası bölünememesidir. Farklı değerlere sahip

malların birbirleriyle mübadele edilmesinde paranın bu özelliği büyük önem taşımaktadır.

Paranın bölünebilir olması en düşük değerli mallardan en yüksek değerli mallara kadar her

türden malın alım satımını gerçekleştirirken para üstü almayı sağlamaktadır (Öztürk, 2014:

28).

11



1.4.6. Taklit Edilememesi

Para olarak kullanılan objelerin kolay taklit edilememesi gerekmektedir. Kağıt paralarda

yanılmayı, aldanmayı engellemek için filigran resimler ve madeni bantlar kullanılmaktadır.

Paranın taklit edilmesi demek kolayca çoğaltılması anlamına gelmektedir. Kolaylıkla

çoğaltılan paraların miktarının kontrol edilebilmesi ise imkansızdır (Öztürk, 2014: 28).

1.4.7. Değerini Koruması

Paranın genel kabul görmesi için değerini koruması gerekmektedir. Değerini korumayan

paralar elde tutulmak istenmez. Paranın değerinin olmamasının nedeni kendisi ile başka

mal ve hizmetlerin satın alınabilmesidir. Paranın değeri, para ile satın alınabilen mal

miktarı ile belirlenmektedir. Paranın değeri arttıkça daha çok mal ve hizmet satın

alınmakta, paranın değeri azaldıkça satın alınan mal ve hizmet miktarı azalmaktadır

(Öztürk, 2014: 29). Para zaman içerisinde değerini koruyamazsa para ikamesi dediğimiz

olay yaşanır. Para ikamesi sürecinde, yerli para yerine artan ölçüde yabancı para

kullanılmaya başlanır (Paya, 2013: 20).

KAYNAKÇA

AKDİŞ, Muhammet, Para Teorisi ve Politikası, Gazi Kitabevi, Ankara, 2011.

ÖZTÜRK, Nazım, Para Banka Kredi, Ekin Yayınevi, Bursa, 2014.

PARASIZ, İlker, Para Teorisi ve Politikası, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2012.

PAYA, M. Merih, Para Teorisi ve Para Politikası, Türkmen Kitabevi, İstanbul, 2013.

ÜNSAL, Erdal M., Makro İktisat, İmaj Yayınevi, Ankara, 2005.

sÜleyman demİrel...

Documents