sól, tungl og stjörnur
DESCRIPTION
Sól, tungl og stjörnur. Glósur úr 3. kafla. 3-1: Sólkerfið verður til. Geimþokukenninging: Kenning um að sólkerfið eigi upptök sín í gríðarstóru gas- og rykskýi Efnin í skýinu voru aðallega vetni og helín - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
Sól, tungl og stjörnur
Glósur úr 3. kafla
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-1: Sólkerfið verður til
Geimþokukenninging: Kenning um að sólkerfið eigi upptök sín í gríðarstóru gas-
og rykskýi Efnin í skýinu voru aðallega vetni og helín Sprengistjarna hafði þau áhrif á þetta ský að þungum
frumefnum rigndi inn í hana og urðu hráefni í plánetur seinna meir.
Við þetta fór þokan líka að falla saman. Þrýstingur í miðju hennar varð svo mikill að vetniskjarnar fóru að renna saman og mynda helín – og þar með myndaðist sólin.
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-1: Sólkerfið verður til
Plánetur (Reikistjörnur) mynduðust þegar efnið í kringum hina nýmynduðu sól fór að safnast í kekki – þeir stærstu urðu frumplánetur
Á plánetum næst sólu var hitinn svo mikill að lofttegundir gufuðu upp og hnettirnir eru því aðallega úr málmum og grjóti
Á plánetum fjær sólu tolldu gastegundir við hnettina sem urðu risastórir ,,gasrisar”
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-1: Sólkerfið verður til
Tungl eru fylgihnettir pláneta, og mynduðust úr efni umhverfis pláneturnar eftir að þær fóru að kólna
Milli Mars og Júpíters myndaðist smástirnabelti
Við ystu mörk sólkerfisins er efnisský þar sem halastjörnur eru taldar eiga uppruna sinn
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-2: Hreyfing reikistjarnanna
Kenningin um að jörðin væri flöt var einungis við líði meðal þjóða sem hvorki ferðuðust né bjuggu við sjó.
Kenningin um að jörðin sé kúlulaga er studd athugunum manna í daglegu lífi: Ef við göngum á fjall sjáum við lengra út á sjó Skuggi sólar við tunglmyrkva er alltaf bogadreginn
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-2: Hreyfing reikistjarnanna
Jarðmiðjukenningin var viðurkennd allt fram á 17. öld. Rök fyrir henni: Við sjáum himinhnetti sveima umhverfis jörðu Maðurinn er æðsta sköpunarverkið, því rökrétt að
hann búi í miðju alheimsins Hlutir detta alltaf niður – leita í átt að miðju
alheims Aristóteles og Ptólemaíos voru helstu
hugsuðirnir að baki þessari kenningu
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-2: Hreyfing reikistjarnanna
Sólmiðjukenningin er sú kenning sem við höfum nú um Sólkerfið.
Fyrst sett skipulega fram af Kópernikusi. Skv. henni er Jörðin er ein af reikistjörnunum
sem eru á braut um sólu, og tungl snúast um reikistjörnurnar
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-2: Hreyfing reikistjarnanna
Umferðartími plánetu er sá tími sem það tekur hana að fara einn hring í kringum sólu.
Snúningstími plánetu er sá tími sem það tekur hana að snúast einn hring um sinn eigin möndul
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-2: Hreyfing reikistjarnanna
Kepler setti fram kenninguna um að brautir reikistjarna umhverfis sólu væru sporbaugar
Newton skýrði ástæður þess að pláneturnar hreyfast eins og þær gera með því að skilgreina þyngdarlögmálið
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-3: Yfirlit um sólkerfið
Í sólkerfinu eru: Sólin Pláneturnar (reikistjörnur) Tungl (fylgihnettir) Halastjörnur Geimgrýti
Röð reikistjarnanna frá Sólu er: Merkúr – Venus – Jörðin – Mars – Júpíter – Satúrnus –
Úranus – Neptúnus - Plútó
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-4: Innri reikistjörnurnar
Merkúríus
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-4: Innri reikistjörnurnar
Merkúríus: Merking nafnsins: sendiboði guðanna Lofthjúpur nær enginn Alsettur gígum eftir loftsteina Umferðartími (árið) er 88 dagar Snúningshraði (sólarhringur) er 59 jarðar-
sólarhringar Hver dagur mjög langur hiti verður mjög hár á
daginn og mjög lágur á nóttinni: frá – 170°C til 400°C
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-4: Innri reikistjörnurnar
Lofthjúpur Venusar
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-4: Innri reikistjörnurnar
Yfirborð Venusar
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-4: Innri reikistjörnurnar
Venus Merking nafnsins: ástargyðja Rómverja Frá jörðu sést hún aðeins á morgnana eða á kvöldin “Tvíburi jarðar”: svipuð að stærð og þéttleika Mjög þykkur lofthjúpur, m.a. Brennisteinssýra og Koltvísýringur.
Veldur gífurlegum gróðurhúsaáhrifum, háu hitastigi (480°C) sem breytist lítið milli dags og nætur
Möndulsnúningur frá austri til vesturs, öfugt við flestar aðrar plánetur (bakhreyfing)
Umferðartími: 225 jarðarsólarhringar Snúningstími: 243 jarðarsólarhringar (ATH! lengri en árið)
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-4: Innri reikistjörnurnar
Mars
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-4: Innri reikistjörnurnar
Mars: Merking nafnsins: hernaðarguð Rómverja Rautt yfirborð stafar af ryðjárni sem þekur
jarðveginn 2 tungl: Fóbos (ótti) og Deímos (ógn) Frosið vatn á pólunum
Suðurpóll Mars
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-4: Innri reikistjörnurnar
Mars, frh: Yfirborðið þakið uppþornuðum árfarvegum Óvirk eldfjöll, hið stærsta er Ólympsfjall, 25 km hátt Miklir sandstormar geisa um alla plánetuna
Sandstormar hylja yfirborð Mars, sumarið 2001
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-4: Innri reikistjörnurnar
Smástirnabeltið: Milli Mars og Júpíters er belti af hundruðum þúsunda
grjóthnullunga og kletta Stærsta smástirnið er 1000 km í þvermál
Loftsteinn
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-5: Ytri reikistjörnurnar
Júpíter og nokkur tunglanna á sveimi í kringum hann
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-5: Ytri reikistjörnurnar
Júpíter: Merking nafnsins: æðsti guð
Rómverja Langstærsta pláneta sólkerfisins Á ýmsan hátt líkur sólinni (kalt
yfirborð en heitur kjarni; aðalefni vetni og helín)
Er að öllu eða langmestu leyti úr lofttegundum
Yfirborðið er síbreytilegt skýjamynstur
Rauði bletturinn á yfirborðinu er risastór stormsveipur
Rauði bletturinn er á sífelldrei hreyfingu
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-5: Ytri reikistjörnurnar
Júpíter, frh: Hefur gríðarstórt segulhvolf,
sem teygir sig a.m.k. inn á braut Satúrnusar
Hefur 63 tungl. Stærstu tunglin kallast
Galíleótunglin og eru: Jó: mikil eldvirkni Evrópa: Ganímedes: stærsta tunglið Kallistó: alþakið gígum
Eldgos á Jó
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-5: Ytri reikistjörnurnar
Satúrnus
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
Satúrnus
Helsta einkenni Satúrnusar eru hringirnir Nefndur eftir guði landbúnaðar og uppskeru Hringirnir eru 7 en hver er gerður úr smærri
hringjum. Vegna snúningshraðans er hnötturinn flatur til
pólanna og í lofthjúpinum geisa vindar sem ná allt að 1800 km/klst hraða. Tungl eru 60 Stærst tunglanna er Títan
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
3-5: Ytri reikistjörnurnar
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
Úranus
Fannst undir lok 18. aldar Hefur 27 tungl var himnaguð Rómverja Gashjúpurinn er blágrænn að lit, aðallega úr
metani, helíni og vetni Hitinn er um -210°c efst í skýjahulunni Möndulhallinn er svo mikill að Úranus liggur
eiginlega á hliðinni. Hefur um sig hringi gerða úr metanís
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
Neptúnus
Þegar brautarreikningar Úranusar stemmdu ekki við raunveruleikann tóku stjörnufræðingar að gera ráð fyrir reikistjörnu utar sem hafði áhrif á Úranus
Þessi stjarna var Neptúnus sem fannst 1846 Hefur 8 tungl og það stærsta nefnist Tríton, sem
hreyfist í gagnstæða stefnu við möndulsnúning Neptúnusar
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
Geimgrýti Geimgrýti eru grjót og
málmhnullungar af ýmsum gerðum og stærðum. Þeir skella á lofthjúpi jarðar í milljónatali hvern sólarhring
Flestir brenna upp í lofthjúpinum og kallast þá loftsteinar sem orsaka stjörnuhröp
Komist loftsteinn í gegnum lofthjúpinn til jarðar kallast hann hrapsteinn
Leoníta loftsteinadrífan utan úr geimnum 1997
HlíðaskóliHelga Snæbjörnsdóttir
Lífhvolf
Lífhvolf er það fjarlægðarbil sem reikistjarna þarf að uppfylla til að líf geti hugsanlega þrifist á yfirborði hennar
Úrslitaatriði eru hæfilegur hiti og fljótandi vatn