SOLAK

SOLAK ykler

Nikolai Leskov

ngilizceden eviren: Emin E.

Bu eviri, gnll bir almann rndr.

letiim: eminvee@gmail.com

Nisan 2014

NDEKLER:

Solak6

htiyar Dahi....62

Mhendisler atosundaki Hayalet..76

SOLAK

Tulal a Solak ile elik Pirenin Masal Viyana Kongresi 1sona erdikten sonra ar

Alexander Pavlovi, Avrupadaki deiik lkeleri yle bir dolamaya karar verdi. Pek ok lkeye gitti; dosta karland ve oradaki deiik insanlarla samimice konutu. Oradaki insanlarda onu artan bir ey vard. Nedense her taraf, kan tartmalarda onu kendi yanna ekmeyi baaryordu. Fakat onun yannda biri vard ki tm bu olanlardan hi de honut deildi. Bu ahs, Don taraflarnda gelmi bir Kazak olan Platov2du. Platov, Don kysndaki iftliini zlyor ve ar, Rusyaya geri dndrmeye alyordu. Ne zaman ar ve pei sra, azlar ak bir ekilde ona refakat edenleri yabanc bir eyle ilgilenirken grse hemen kouyor ve onlara:

Peki, anlyorum hepsi gzel, fakat bizim lkemizdekiler de en az bunlar kadar iyidir diyordu. Ve bylece arn dikkatini bu yabanc eyden uzaklatrmaya alyordu.

1 Viyana Kongresi, Eyll 1814-Haziran 1815 2 Matvei vonovi Platov (1751-1818), Don kysndaki Kazak ordusunda grev yapm nl Kazak general. 1812-1815, Fransz-Rus savann popler bir kahraman.

7

ngilizler, arn kendi lkelerine geldiini haber aldklarnda, onun bu yabanc hayranl hakkndaki her eyi duydular ve onu, baz tatl hilelerle oyalamaya karar verdiler. Bylece onun dikkatini Ruslardan baka bir eye ekmi olacaklard. Pek ok konuda baardlar da. zellikle de byk parlamentonun olduu yerde. Ve Platov orada, sylemek istediini Franszca olarak syleyemedi. Aslnda o, evli olduu ve tm Franszlar bo eyler konuup kafasn iirdikleri iin Franszcay hi sevmiyordu. ngilizler, ara yiyecek depolarn, cephanelikleri, sabun imalathanelerini ve daha baka pek ok yeri gezdirdiler ve ona kendi sahip olduklar her eyin, Ruslarn sahip olduklar ve vndkleri eylerden ne kadar daha iyi olduunu gsterdiler. Bunun zerine Platov kararn verdi.

Bu kadar yeter. Buna u ana kadar dayanmtm ama artk daha fazla katlanamam. Franszca konuamasam bile insanlarmz kk dremem.

Byle kendi kendine sylenmesinin zerinden ok gemeden ar:

Sen ve ben yarn onlarn tfek mzelerine gideceiz dedi, orada ngilizlerin sahip olduu pek ok harika ey sakl. Sen de artk onlar grnce, ngilizlerin, bizim hibir eyde iyi olmadmz hakkndaki grlerine katlrsn ve onlarla tartmay brakrsn.

Platov, ara cevap vermedi. Sadece byk, irkin burnunu kll pelerinine gmd ve odasna ekildi. Emir erine, sepetinden bir ie Kafkas votkas getirmesini emretti; bardan hepsini bir dikite iti; gezici

8

tapnann nnde dua etti; kendini iyice pelerinine sarp sarmalad ve:

Bunun zerine iyi bir uyku ekmeliyim diye dnd. Ve ylesine bir grltyle horlamaya balad ki, evde bulunan hibir ngiliz, o gece uyku yz grmedi.

Ertesi gn ar, Platov ile mzeye gitti. Yanna

baka hibir Rus almad nk kendilerine verilen araba sadece iki kiilikti.

Tarif edilmesi imkansz bir girii, sonu gelmez koridorlar, birbirine gemi odalar olan byk bir binaya geldiler. Her trden bstn olduu son byk odann ortasnda, bir glgeliin tam altnda Apollo Belvybeerynin heykeli duruyordu.

ar yrrken, bir yandan da Platovun, grdklerinden arp armadn anlamak iin ona bakyor ve onun nelere baktn anlamaya alyordu. Fakat Platov gzlerini yere dikmi, hibir eye bakmadan, uzun admlarla yryor ve bir yandan da byn halka eklinde kvryordu.

Kendilerine klavuzluk eden ngiliz, onlara abucak, orada bulunan tm harika eyleri gstermeye ve savata ne kullandklarn anlatmaya balad: Denizde kullanlan barometre, piyadeler iin devetynden ve svariler iin su geirmez trden pelerinler... ar tm bunlar grdke mutlu oluyor, memnuniyetini

gsteriyordu. Ama Platov susuyor ve somurtuyordu. Bunlarn hibiri ona bir ey ifade etmiyordu.

Nasl byle olabiliyorsun? dedi ar. Niin bir ey sylemiyorsun? Burada seni etkileyen hibir ey yok mu?

Platov: Beni etkileyen bir tek ey vardr dedi. Benim

kazak evlatlarm, bunlarn hibiri olmadan savatlar ve on iki milleti lkenin dna srdler.

Bunlarn hepsi nyarg dedi ar. Neyi kastettiinizi bilmiyorum diye cevaplad

Platov, fakat sizinle tartmaya cesaret edemem. Bu yzden azm kapatyorum.

Ama ngiliz onlardaki bu anlamazl fark etmiti. Bu yzden onlar Apollo Belvybeerynin heykelinin olduu yere gtrd ve heykelin bir elinden bir mortimer marka tfek, dier elinden de bir tabanca alarak:

Baknz dedi biz neler yapabiliyoruz. Ve tfei ara uzatt.

ar, Tsarskoye Seloda byle bir eye sahip olduundan, mortimer marka tfekte herhangi bir olaanstlk gremedi.

Bu tfek, kimin tarafndan yapld bilinmeyen esiz bir yapm dediler ona. Amirallerimizden biri onu, Calabriadaki korsan bir kaptann kemerinden skp almt.

ar tabancay inceledi ve gzlerini ondan alamad. Oo! dedi hayranlktan nefes nefese kalm bir

ekilde, bir insan nasl byle harika bir ey yapabilir ki! Platova dnerek, Rusa, Eer Rusyada byle bir ustaya

1

sahip olabilseydim dedi ok mutlu olur ve bundan gururlanrdm. O kiiye de derhal bir soylu unvan verirdim.

Platov bunu duyunca sa elini byk, torba gibi pantolonun iine soktu ve tfekler iin kullanlan bir tornavida kard. ngilizler ona tfein alamayacan syledilerse de o, onlar dinlemedi. Tornaviday bir-iki kez evirerek tfein kilidini at ve ara horozun zerindeki Rusa yazy gsterdi: Ivan Moskin, Tula kasabasndan

ngilizler aknlk iinde birbirini drtklemeye ve Aldatlmz diye fsldamaya baladlar. ar da bu durumu grnce Platova:

Onlar niin zdn? diye sordu. Beni de zm oldun. Daha fazla duramam, hadi imdi gidelim.

ki kiilik arabalarna bindiler ve geri dndler. ar oradan bir baloya geti, fakat Platov koca bir Kafkas votkasn devirdi ve bir Kazak gibi ses kararak yataa uzand.

ngilizleri alt etmekten ve arn, Tulal ustay fark etmi olmasn salam olmaktan dolay mutluydu, ama bir ey cann skyordu: Acaba ar, niin ngilizler iin zldn sylemiti?

arn onlar iin zlmesini gerektirecek ne oldu ki? diye dnd. Bunu bir trl anlayamyordu.

Bu konuda byle derinlemesine dnrken kalkt. ki kere ha kard ve uykuya dalasya kadar votka imeyi srdrd.

ngilizler de uyuyamadlar, nk sinirliydiler. ar baloda gzel vakit geirirken onlar ara kar, Paltovun

11

hayal dnyasn bile dehete drecek bir savan hazrl ierisindeydiler.

Ertesi gn Paltov, gnaydn demek iin arn

yanna gittiinde, mparator ona: ki kiilik arabay komalarn emret dedi

bugn birka mzeyi daha gezeceiz. O zaman Platov, ara: Bu kadar yabanc eye baktmz yetmez mi?

deme cesaretini gsterdi. Artk Rusyaya dnmemizin zaman gelmedi mi?

Fakat ar: Hayr dedi Burada grmek istediim birka

harika ey daha var. zellikle de vndkleri u birinci snf ekerler.

Bunun zerine yola koyuldular. ngilizler, ona yaptklar kaliteli eyleri gsterdiler.

Platov bunlara bakt ve: Bana fabrikalarnzda retilen Molveaux3

ekerini gsterin dedi. ngilizler, Molveaux ekerinin ne olduunu

bilmiyorlard. Aralarnda fsldatlar, birbirlerine ka gz iareti yaptlar, Molveaux, Molveaux diye tekrar edip durdular, ama onun Rusyada retilen bir tr eker olduunun farkna varamadlar. Her trl ekere

3 Tula ve St. Petersburgda retilen bir tr Rus ekeri.

1

sahiptiler fakat Molveauxyu bilmiyorlard ve buna da hayret ediyorlard.

yleyse vnmek iin hibir gerekeniz yok dedi Platov. Gelip bizi ziyaret edin de size Bobrinsky Fabrikasnda retilmi gerek Molveauxlu ay ikram edeyim.

Fakat ar onu kolundan ekti ve alak sesle: Politikam altst etme dedi. Daha sonra ngilizler, ar en son harikalarnn

iinde olduu mzelerine davet ettiler. Burada dnyann drt bir yanndan getirilmi, en byk piramitten, plak gzle grlebilecek kadar en kk pireye kadar her trl madensel eya ve bcek bulunuyordu.

ar daveti geri evirmedi. Msr piramitlerine ve mumyalara baktlar.

Ayrlacaklar zaman Platov kendi kendine: ok kr dedi, her ey yolunda gitti. ar

artacak hibir ey yoktu. Fakat son odaya ulatklarnda orada uzun kollu yelek giymi ve nlk takm iilerle karlatlar. iler zerinde hibir ey olmayan bir tepsi tutuyorlard.

ar kendisine byle bir tepsi uzatlmasna ard. Bunun anlam nedir? diye sordu. iler: Bu bizim majestelerine mtevazi hediyemiz

yantn verdiler. Fakat nedir bu? Ltfen u noktaca bakar msnz?

1

ar gsterilen yere bakt ve orada, gm tepsinin zerinde grlebilecek en kk toz zerreciini grd.

iler: Eer arzu ederlerse majesteleri parman

yalayp onu eline alabilirler dediler. Niin bu toz zerreciini almak isteyeyim ki! O bir toz zerrecii deil. Bir pire! Yayor mu? O, hayr yaamyor dediler. O saf ngiliz

eliinden yaplmadr. Biz onu bir pire biiminde dvdk ve iine zemberekli bir saat yerletirdik. Eer anahtar yavaa evirirseniz dans etmeye balar.

ar merakland ve: Anahtar nerede? diye sordu. Orada, hemen nnzde dedi ngiliz iiler. yleyse neden gremiyorum? diye sordu ar. nk bir mikroskoba ihtiyacnz var Bir mikroskop getirdiler ve ar gerekten de

tepside, pirenin hemen yannda duran bir anahtar grd. Ltfen elinize aln onu dediler. Pirenin

karnnda zel bir delik var. Anahtar oraya sokup yedi kez evirince pire dans etmeye balayacak...

ar zor zar anahtar ald. Onu zorlukla baparma ile iaret parma arasnda tutabildi. Dier eline de pireyi ald. Anahtar gsterilen yere sokar sokmaz, pirenin n tylerinin hareket etmeye baladn hissetti; sonra ayaklarnn oynamaya baladn grd ve sonra pire sanki havada uuyormu gibi ani bir atlay yapt.

14

Ardndan pirenin iki yannda da bir deiim gzlendi ve bunun zerine pire kadril dans yapmaya balad.

ar hemen ngilizlere bir milyon ruble verilmesini emretti. Paray diledikleri gibi, gm be kopeklik veya kk banknotlar halinde alabilirlerdi.

ngilizler banknotlardan pek haberdar olmadklar iin gm paray tercih ettiler. Sonra da kurnazlklarnn bir baka rneini gsterdiler. Pireyi ara verdiler. Fakat onu iine koyabilecekleri bir kutular yoktu. Ve ar da ne pireyi ne de anahtar kutusuz tayamazd. ngilizler kutuyu kaybetmilerdi. iler tamamyla elmas kapl, fndk byklnde bir kutu yapmlard ve ortasn oyarak pireyi oraya yerletirmilerdi. Fakat kutuyu ara veremezlerdi nk o Maliye Bakanlna aitti ve ngilizlerin bu konuda ok kat kurallar vard. ar bile olsa onu kimseye hediye edemezlerdi.

Bunun zerine Platov ok sinirlendi: Tm bu dalaverelerinizin anlam nedir? diye

sordu. ara bir hediye verdiniz ve karlnda da bir milyon ruble aldnz; bu sizin iin yeterli deil mi hala! Neyden yaplm olursa olsun her trl kutuyu alabilirsiniz siz.

Fakat ar: Politikalarm bozma dedi meseleleri oluruna

brak. Bunlar seni ilgilendirmiyor. Her eyin kendine gre bir zm var. Sonra ngilizlere dnerek:

Bu fndk byklndeki kabuk ne kadar acaba? diye sordu.

ngilizler onun iin be bin daha istediler. ar:

15

deyin dedi ve pire ile anahtar ayn kutuya yerletirdi. Kaybetmemek iin de kutuyu tamamen sedef kakmal ve balina kemiinden yaplm seyahat sandnn iine koydu.

ar, ngilizlerden ayrlrken nazike: Siz dnyada bu ii yapan ilk zanaatkrlarsnz

dedi benim insanlarm sizi alt edebilecek hibir ey yapamazlar.

ngilizler bundan ok memnun olmutu ve Platovun ar yalanlayabilecek hibir eyi yoktu. Yalnzca mikroskobu ald ve kimse grmeden cebine sokuturuverdi. Onun da dier eyalarla birlikte gitmesi gerekiyordu nk zaten yeteri kadar para demilerdi.

Rusyaya dnesiye kadar arn bundan haberi olmad. Ksa sre sonra yola kmlard nk arn halletmesi gereken sava meseleleri vard ve bu da onu kara kara dndryordu. Rusyaya dnnce Taganrogdaki Papaz Fedot4ya gnah kartmay dnyordu. Yol boyunca aralarnda ho diye nitelenebilecek pek az konuma geti. Her ikisinin kafas da sonsuz dncelerle doluydu. ar, ustalkta ngilizlerin bir einin daha olmadn dnyordu. Platov ise kendi vatandalarnn da ayn eyleri yapabileceklerini ama yeterli eitimlerinin olmadn savunuyordu. ngilizlerin her eyde; bilimde ve yaamn genelinde farkl kurallar

4 Papaz Fedot: mparator Aleksander Pavlovi, Taganroddaki lmnden hemen nce, tesadf eseri olarak Saygdeer Aleksey Fedetov-ekovski isimli bir papaza gnah kartmt. Bu durumdan yararlan Fedot, daha sonra kendisini Majestelerinin Gnah kartcs ilan etmiti.

1

vard. Eer her insan ayn frsatlara sahip olursa ayn eyleri yapabilirdi.

ar artk bu tr eyleri daha fazla dinlemek

istemiyordu. Bu yzden Platovdan kendisini daha fazla rahatsz etmemesini istedi. Bylece sessizlik iinde yolculuk ettiler ve Platov da hncn, durduklar her istasyonda byk bir bardak votkadan ve tuzlu biskvileri

17

kemirmekten karyordu. Sonra iine bir libre Zhukov ttn koyduktan sonra byk piposunu ateliyor ve arabann arkasnda, arn yanndaki yerini alyordu sessizce. ar dar bakyor, Platov ise br pencereden piposunun dumann flyor ve rzgarn, dumann gtrmesine izin veriyordu. Bu ekilde St. Petersburga vardrlar, fakat ar, oradan Papa Fedotya giderken Platovu yanna almad.

Ruhani meseleler iin uygun biri delisin dedi ve ayrca ok fazla sigara iiyorsun. Kafam, piponun isiyle doldu.

Platov incinmiti. Eve gitti, somurtarak kanepeye uzand ve orada kald sre boyunca Zhukov ttnnden imeye devam etti.

ngiliz eliinden yaplm, bu gz kamatrc pire,

Aleksander Pavlovi, Taganrogda lesiye kadar, balina kemiinden yaplm kutusunda kalmaya devam etti. Kutu, yeteri kadar iyiletiinde mparatorieye teslim edilmek zere Papaz Fedotya verilmiti. mparatorie, pirenin oynayp zplamasn grd zaman glmsedi, fakat onunla ilgili pek de bir ey sylemedi.

Bu benimki, bir dulun kaderi dedi artk hibir ey beni artmyor. Bylece St. Petersburga dndnde, kutuyu, miras kalan dier pek ok eyle birlikte, yeni ara teslim etti.

18

mparator Nikolay Pavlovi, tahta karken karlat olaylar yznden5 balangta pek dikkat etmedi bu pireye. Fakat bir gn, kardeinden kalan kutuya bakarken, onun iinde bir enfiye kutusu buldu. Onun iinden bir elmas fndk, onun iinden de bir elik pire kt. Ama uzun sre almad; ta ki yere konana kadar.

ar, aknlkla pireye bakt ve: Bu ne biim ey! dedi kardeim bununla niin

ilgilenmi olabilir ki? Yanndakiler, onu alp atmak istedilerse de ar: Hayr dedi Bunun bir anlam olmal. Anikov Kprsnn karsnda kk eyleri

tartmakta usta bir kimyac vard. Onu arp, pireyi ona gsterdiler. Kimyac onu dilinin zerine koydu ve:

Souk dedi baz kat metaller gibi souk. Sonra hafife diledi onu. Eer msaade ederseniz unu syleyeyim ki, bu gerek bir pire deil. Bir kopya. Metalden yaplm ve bizim iiliimiz, yani bir Rus iilii, deil.

ar, hemen bunun nereden geldiine ve ne anlam ifade ettiine dair aratrma yaplmasn emretti.

Aceleyle kaytlara, evraklara baktlar ama onda sz eden herhangi bir ey bulamadlar. Birbiri ardna saraydaki insanlara sormaya baladlar fakat hi kimse onun hakknda herhangi bir ey bilmiyordu. ok kr ki Don kysndan gelme, Kazak Platov yayordu; hala somurtmu bir ekilde kanepesine uzanyor ve piposunun iiyordu. Sarayda bir sorun olduunu duyar

5 Kasm Ayaklanmas, 18 5

1

duymaz kanepesinden kalkt, piposunu att ve btn madalyalarn taknarak arn karsna kt.

Ne istiyorsun, syle bakaym benim cesur ihtiyarm dedi ar.

Kendim iin bir ey istemiyorum diye cevaplad Platov. Bana yetecek kadar etim ve ieceim var; hibir eksiim yok. Buraya, sarayda bulunan bcek hakknda rapor vermeye geldim. Olay ngilterede, benim gzmn nnde gerekleti. Ve bylece btn olay anlatt. Orada bir anahtar var ve bende de onu grebileceimiz bir mikroskop. Eer anahtar alr ve onun karnna sokarsanz, istediiniz kadar zplar ve size her trl muzipe dans yapar.

Anahtar beline sokulduunda pire, bahsedilen ekilde zplamaya balad.

Onun ince ve ilgin bir iiliin rn olduu doru, Majesteleri dedi Platov, fakat kendimizi bu hayranla kaptrmamalyz. Tuladaki veya Sesterbekteki (Sestroretsk, o gnlerde byle telaffuz ediliyordu) usta sanatkrlarmza bunu gstermeli ve bundan daha iyisini yapp yapamayacaklarn grmeliyiz. Bylece, ngilizler de, Ruslardan daha iyi olduklarn syleyemezler artk.

ar Nikolay Pavlovi, Rus halkna byk bir gven besliyordu ve herhangi bir yabancy onlardan stn grmekten nefret ediyordu. Bu yzden Platova:

ok iyi syledin, benim cesur ihtiyarm dedi, bunu kantlayacana gveniyorum. Bu kutuya artk ihtiyacm yok; onunla yeteri kadar uratm. Bu yzden onu da beraberinde gtr. Artk kanepene uzanp daha fazla somurtma. Senin, o sakin Don kylarna git ve

oradaki Kazaklarla yaamlar hakknda, sadakatleri hakknda ve baka nelerden holanyorsan onlar hakknda samimice konu. Ve Tulaya getiin zaman, bu bcei oradaki ustalarma gster; onun hakkndaki dncelerini iste. Kardeimin bundan ok etkilendiini ve bunu yaptklarndan dolay yabanclara vgler dzdn; fakat benim onlara gvendiimi; onlarn, dierlerinden daha kt olmadklarn dnmelerini istediimi anlat onlara. Benim szlerime deer verecekler ve bunun iin bir eyler yapacaklardr.

Platov, elik pireyi ald ve Don kysna giderken,

yolunun zerinde olan Tulaya urayarak, oradaki tfek ustalarna onu gsterdi ve onlara arn ne dediini ve onlardan ne istediini anlatt.

Bunla ilgili ne yapacaksnz, sevgili halkm? diye sordu.

Biz, efendim, arn nazik szleri dorultusunda hareket ederiz ve onu asla unutmayz. nk o, insanlarna gvenir. Fakat u anda hemen, bir dakika ierisinde ne yapacamza karar veremeyiz. Ve ngiliz halk da aptal deildir ayrca. Aslnda onlar olduka zekidirler ve onlarn sanat pek ok duyguyu birlikte ierir. Onlar alt edebilmemiz iin dnmemiz ve Tanrnn yardmn istememiz gerekiyor. Ve siz efendimiz, en az armz kadar bize inanan siz de, Don kysndaki sakin evinize gidin ve bizi pire ile ba baa

1

brakn. Ve tabii kutuyu da, arn altn enfiye kutusunu da. Belki de Don kysnda iyi bir dinlenme, savata aldnz yaralar iyiletirecektir. Ve geri dnerken Tulada durduunuzda bizi arrsnz. O zamana kadar, Tanr yardm ederse, biz de onun hakknda bir eyle dnm oluruz.

Platov, Tulal insanlarn ok fazla zaman istemesinden ve ne yapmay umduklarn tam olarak sylememelerinden memnun olmad. Bunu onlara syledi ve onlarla Don Kazaklarna zg bir kurnazlkla konumaya balad. Fakat Tulal adamlar da kurnazlkta ondan aa kalmyorlard. Hemen akllarna u dnce gelmiti: Platovun onlara inanacandan ve bu cesur planlarn, henz onlar ii tamamlamadan kimseye sylemeyeceinden nasl emin olabilirlerdi ki?

Ne yapacamz biz de bilmiyoruz dediler sadece Tanrya gveneceiz ve arn, bizim hakkmzdaki nazik szlerinden dolay znt duymayacan umacaz.

Platov, baka bir takm kurnazlklar daha denedi ama onlarla baa kamayacan anlaynca enfiye kutusunu ve iindeki bcei vererek:

Syleyebileceim daha fazla bir ey yok dedi. Artk sizin bileceiniz i bu. Sizlerin nasl birileri olduunuzu biliyorum. Bu yzden size gvenmekten baka yapabileceim bir ey yok. Fakat siz de kendinize inanmalsnz. Elmas baka bir eyle deitirmeye almayn ve bu gzel ngiliz yapmn bozmayn. ok fazla zaman harcamayn, nk hzl seyahat edeceim. ki hafta gemeden, St. Petersburga tekrar geri dnmek

iin Don kysndan ayrlyor olacam. Bu yzden, bu sre iinde ara gstermek iin bir eyler hazrlamalsnz.

Tfek ustalar, ellerinden geleni yapacaklarna dair onu rahatlattlar.

Bu gzel yapm bozmayacaz dediler ve elmas da deitirmeyeceiz. ki hafta yeterli bir sre. Geri dndnzde, Tanrnn deerli kulu ara gsterecek bir ey alacaksnz.

Fakat tam olarak ne? Tulallar bunu sylemeyecek kadar zekiydiler.

Platov, Tuladan ayrlnca, tfek ustalarndan,

ilerinde en usta olan -bir tanesi de a solakt. Yananda doutan bir leke vard. Salar hep alnnn zerine sarkard-i arkadalarna ve ailelerine veda ettiler. Torbalarn hazrladlar. Yanlarna biraz yiyecek aldlar ve hi kimseye tek bir kelime sylemeden kasabay terk ettiler.

Bununla birlikte, Moskova tarafna deil, tam tersine, Kiev tarafna doru yneldikleri grlyordu. Bu yzden azizlerin mezarlarnda dua etmeye veya orada her zaman ok sayda bulunan din adamlarndan tavsiye almaya gittikleri dnld.

Geree yakn olmasna ramen asl gerek bu deildi. Ne zaman ne de uzaklk, Tulal tfek ustalarna Kieve haftalk bir yry yapmalarna ve sonra da ngiliz ulusunu utandracak bir i karmalarna izin

verirdi. Dua etmek iin Moskovaya gitseler daha iyi olurdu. nk oras sadece iki doksan verstlik idi ve ehirde de yeteri kadar aziz vard. br taraf da Orele kadar iki doksan verstlik idi ama Orelden Kieve be yz verstlik yok vard daha.

Acele etmeden gitmeleri gereken bir yoldu bu. Yoksa dinlenmek iin uzun zamana gereksinim duyarlar ve ayak ikinlii, el titremesi de cabas olurdu.

Baz insanlar, tfek ustalarnn Platova kendilerini vdklerini ve korkarak, arn altn enfiye kutusunu, elmasn ve onun iindeki pireyi alp, Platovu ok g bir durumda brakacak ekilde katklarn syleyebilirdi.

Fakat u anda btn bir ulusun erefi sz konusuyken iiler iin byle bir iddia, son derece temelsiz ve uygunsuzdur.

Metal sanatnda ustalam zeki Tulallar, ayn

zamanda din konusundaki baarlaryla da tannrlard. Bu nn sadece kendi blgelerinde deil, kutsal Athos Danda da bilinmesinden holanrlard. Her tonda gzel ark syleyebildikleri gibi, Akam anlarn nasl resmedeceklerini de bilirlerdi. Eer kendilerini manastr hizmetine adarlarsa, manastra en ok para toplayan, en ok hizmet eden kiiler onlar olurlard. Kutsal Athos Danda, Tulallar hep en iyisini yapan insanlar olarak bilinirlerdi. Eer yle olmasayd Rusyann karanlk kelerinde yaayan bu insanlar, Dounun uzak

4

kelerinden gelmi kutsal eyalar hibir zaman gremeyeceklerdi ve Athoslular, Ruslarn cmertliinin ve dindarlnn kant olan bu eyalardan mahrum kalacaklard. Athosun Tulallar, bu kutsal eyalar lkenin her tarafna tayorlard. Ve ayrca hibir eyi olmayan bir yerden bile kilise iin para toplayabilecek kadar zekiydiler. Kutsal Tulallar kendilerini kiliseye adamtlar ve her biri de nemli birer din adamyd. Bu yzden, sorumluluu zerine aldklar iin Platova ve tm Rusyaya sorumlu olan bu tfek ustasnn Moskova yerine gneye gitmelerine armamak gerekirdi. Onlarn niyetleri Kieve deil, Mtsenske gitmekti. Buras, onlarn Orel Guberniasnn ayr bir blgesiydi. Burada, ok eskiden, tatan bir han zerinde, Zuska Nehrinin akntsna kaplarak gelmi bir Aziz Nikolas ikonu vard. Bu tehdit edici ve korkutucu ikon, Aziz Nikolas, gm bir elbise iinde ve esmer bir yzle tasvir ediyordu. Azizin bir elinde bir tapnak, dier elinde de ismi Savataki Zafer olan bir kl vard. in btn gizi bu zafer kelimesindeydi. Genel anlamda Aziz Nikolas, yerel deyile Mtsenskin Nikolas, ticaretin ve sava efendisiydi. Bu yzden tfek ustas dua etmek iin onun ikonun nne gitmilerdi. nce ikonun nnde, sonra da tatan han nnde ibadetlerini yaptlar ve geceleyin de eve geri dndler. Hi kimseyle tek bir kelime konumadan, byk bir gizlilik iinde ilerine baladlar. Solakn evinde toplandlar, kendilerini ieri kilitlediler, kepenkleri kapattlar ve ikonun nndeki lambay yakarak ie baladlar.

5

lk gn dar kmadlar. Sonra ikinci gn, nc gn....kk ekilerden kan ses dnda hibir ey duyulmuyordu. Bir ey iliyorlard ama ne olduunu hi kimse bilmiyordu.

Herkes meraklyd, fakat herhangi bir ey kefedebilmi kimse yoktu. erideki iiler kimseyle konumuyor ve kendilerini dardaki hi kimseye gstermiyorlard. Her trden insan, eitli bahanelerle kaplarn alyor; bir lamba, biraz tuz veya buna benzer eyler istiyorlard. Ama ne olursa olsun, iiler onlara kapy amyorlard. Tm bu sre boyunca ne yediklerini kimse bilmiyordu. Belki korkarlar da dar karlar umuduyla, yan kapda, yangn ktn syleyerek baryorlard. Bylece belki dar karlar ve ieride ne yaptklarn aa vururlard. Ama hibir ey bu kurnaz iileri kandramyordu. Bir keresinde Solak, ban ve omuzlarn dar karm:

stediiniz gibi yann, bizim iimiz var demi ve kepengi hzla arparak iinin bana dnmt.

Bu arada dardaki insanlar, kepenklerin arasndan, bir atein yandn grebilmiler ve rsn zerinde n n ten ekicin sesini duyabilmilerdi.

Ksacas btn i byle byk bir gizlilik ierisinde yaplm ve hi kimse ne olduuna dair herhangi bir ey renememiti. Bu i, Kazak Platovun, sakin Don kysndan ara gitmek iin dnmesine kadar srd. Bu sre boyunca tfek ustas hi kimseyle konumadlar ve hi kimseyi grmediler.

Platov, byk bir hzla ve byk bir trenle

seyahat etti. nce arabaya oturdu; sonra iki Kazak asker, srcnn iki yanndaki kutulara oturdular ve krbalaryla atlar acmaszca kamlamaya baladlar. Bylece yol boyunca hep drtnala gittiler. Eer Kazaklardan herhangi biri uyuklayacak olursa, arabann hz dmesin diye Platov ona, botunun ucuyla bir hatrlatmada bulunuyordu. Byle bir hatrlatmann etkisiyle sayesinde atlar hibir istasyonda duramyor ve her dura soluksuz geiyorlard. Sonra Kazaklar, krbalarnn ynn tersine eviriyorlar ve src de arabay geride braktklar hana srmek sorunda kalyordu.

Tulaya da ayn ekilde girdiler. nce Moskova Gei Kapsna varacak kadar hzl gittiler. Sonra da geriye dnmek iin Kazaklar, krbalarn devreye soktular ve Tulaya varasya kadar da dinlenmediler.

7

8

Tulaya vardklarnda bir hana girdiler. Atlar baland ama Platov arabadan dar kmad. Kazaklardan birine, kendilerine pireyi brakt Tulallar hemen yanna getirmesini emretti.

Kazaklardan biri, tfek ustalarna, olabildiince abuk gelmek ve gelirken de ngilizleri rezil edecek almay da beraberinde getirmelerini sylemek zere kt. Fakat daha o uzaklamadan, Platov, dierinin acele etmesini sylemek iin bir baka asker daha gnderdi. Sonra bir tane daha, bir tane daha... Btn askerleri gnderdikten sonra bu sefer de orada bulunan halktan insanlar onlarn arkasndan gndermeye balad. Ve sonra bacaklarn sabrszlkla arabadan kararak kendisi de oraya komak istedi. Sinirinden dilerini gcrdatyordu. Gidenlerin hepsi de ok yava davranyor gibi geliyordu ona.

Bu gnlerde her ey hzl ve duyarl bir ekilde yaplmalyd. Dolaysyla, Rusya iin deerli olabilecek bir tek dakika bile boa harcanmamalyd.

almann en gzel paras zerinde alan

Tulal iiler, onu neredeyse bitirmek zereydiler. Askerler ise hedeflerine doru nefes nefese kouyorlard. Fakat kalabalktaki insanlar onlara ok uzak deillerdi. Bu yzden de ayakaltnda kalyor ve eziliyorlard. Durumu

fark edince aceleyle evlerine daldlar ve bulabildikleri herhangi bir yere saklanmaya baladlar.

Askerler eve vardklarnda tfek ustalarn bararak ardlar; fakat onlar kapy amaynca kepenkleri krmaya altlar. Ama kepenkler olduka salamd. Bunun zerine kapy denediler; ne var ki o da meeden yaplm bir kirile skca kapatlmt. Bu sefer de askerler sokakta bulduklar uzun bir kt aldlar; itfaiyecilerin yapt gibi onu atyla evin arasna sktrdlar ve bylece aty yukar kaldrdlar. Fakat ieriden oktan kirli hava yznden ii brakmak zorunda kaldlar. Tfek ustalar, devaml kk, kapal bir odada alyorlard. Bu yzden de ortada yle ok duman vard ki, temiz havaya alm bir adam orada nefes almaya dayanamazd.

Ne yapyorsunuz orada sizi lanet olas herifler diye bard haberciler. Bizi bayltacak byle pis bir kokuyu karmaya nasl cesaret edersiniz. Sizde hi Tanr korkusu yok mu?

Sadece son iviyi akyorduk. dedi iiler onu da aktmzda almay getirecektik size.

Bizi i i yiyecek imdi dedi haberciler ve bizden geriye hibir ey kalmayacak.

Fakat ustalar onlar sakinletirdiler. Sizi yemek iin zaman olmayacak dediler.

nk siz konuurken biz son iviyi akmtk. Koun ve ona geldiimizi haber verin.

Askerler koarak uzaklatlar. Fakat yine de tam emin deildiler. Tfek ustalarnn kendilerini aldatm olabileceini dnyorlard ve bu yzden de koarken

bir yandan da arkalarna bakyorlard. Fakat tfek ustalar da koarak onlar takip ettiler. O kadar ok acele ediyorlard ki nemli bir kiinin nne kmadan nce stlerine uygun bir ey giyecek zamanlar yoktu. Sadece koarken, bir yandan da stlerine paltolarn atmlard. kisinin elinde hibir ey yoktu. Fakat nc, yani Solak, elinde, iinde ngilizlerin elik piresi olan, yeil rtyle rtlm bir kutu tutuyordu.

Askerler, abucak Platovun yanna vardlar ve: Kendileri buradalar dediler. Platov, hemen tfek ustalarna dnd: Hazr m? Her ey hazr diye cevap verdiler. Verin bakalm Kutuyu ona verdiler. Atlar oktan koulmutu ve

src ile haberci oktan yerlerine yerlemitiler. Kazaklar da srcnn yanndaki yerlerini almlar ve krbalarn hazr etmilerdi.

Platov, yeil rty kaldrd, kutuyu at, enfiye kutusunu ald ve fndk byklndeki elmas dar kararak ona bakt. ngilizlerin piresi orada duruyordu fakat onun yannda baka hibir ey yoktu.

Nedir bunun anlam? diye sordu Platov. ar honut etmek istediiniz almanz nerede?

Bizim almamz da orada diye yantladlar onu tfek ustalar.

1

Ne biim bir alma bu? diye sordu Platov. Nasl aklanr ki bu! dedi tfek ustalar, hepsi

gznzn nnde; iyice bakn. Platov omuzlarn kaldrd ve adeta kkreyerek: Pirenin anahtar nerede? diye sordu. Orada diye cevapladlar. Anahtar pirenin

olduu yerde. Ayn kutunun iinde. Platov anahtar almaya alt ama onun ksa,

bcr parma ne pireyi tutabilmiti ne de pirenin beline taklnca onu altran anahtarn. Ne kadar denediyse bounayd. Bunun zerine o mehur Kazak kfrbazl kendini gstermeye balad.

Sizi alaklar, hibir eyi beceremediniz diye bard, belki de btn aleti mahvettiniz. Bunun iin banz alacam sizin.

Bize hakaret etmenize hi gerek yok. Onu size sunmak zorundaydk nk siz arn bir elisisiniz. Fakat bizden kukulandnz ve bizim, ar aldatabileceimizi dndnz iin almamzn srrn size sylemeyeceiz. Ltfen onu ara gtrn. Bylece o, ne eit bir halka sahip olduunu ve bu halktan utanmas iin bir sebep olup olmadn grecek.

Fakat Platov, onlara tekrar bard. Yalan sylyorsunuz sizi alaklar. Ama byle

devam etmenize izin vermeyeceim. inizden birisi benimle birlikte St. Petersburga gelecek ve ben de ona orada bu giz neymi syleteceim.

Byle diyerek elini uzatt, a Solak bcr parmayla, paltosundaki btn kancalar skecek ekilde

yakasndan yakalad ve onu arabann iine, ayann dibindeki yere frlatt.

St. Petersburga varncaya dein, tm yol boyunca bir kani kpei gibi burada oturacaksn. dedi ve dier arkadalarnn yerine cezalandrlacaksn ve tabii kendin iin de. Byle diyerek yanndaki askerlere dnd:

Hareket edin, uyuklamayn. Ve unu da bilin ki yarnda nce St. Petersburgda, arn saraynda olmalym.

Tfek ustalarnn, alma arkadalar iin syleyebildikleri tek ey, Platovun, onu byle yannda herhangi bir kat olmadan gtrmemesiydi, nk arkadalarnn geri dnecek gc olmayacakt. Platov, cevap vermek yerine onlara korkun, krmz, zeri yara iziyle kapl, bklm yumruunu gsterdi ve onu sallayarak:

te size kat dedi ve Kazaklara dnerek: Yola kyoruz genler diye bard. Kazaklar, src ve atlar byk bir istekle

altlar ve hibir kat olmadan Solak da beraberlerinde gtrdler. Ve Platovun emrettii gibi arabay drtnala srerek, iki gn iinde arn sarayna vardrlar.

Platov, arabadan inince madalyalarn takt ve Kazaklara, Solakn zerinden gzlerini ayrmamalarn syleyerek, onlar saray kapsnn nnde brakp ieri girdi.

Platov, ara gzkmekten korkuyordu. nk

ar yle bir insand ki her eyi hemen fark eder, her eyi hatrlar ve hibir eyi unutmazd. Platov bunu bildiinden, pireyi de soracandan emindi. Dnyadaki hibir eyden korkmayan o, imdi korkuyordu. Kutuyla birlikte saraya girdi ve onu odalardan birindeki bir sobann arkasna sessizce yerletirdi. Kutuyu sakladktan sonra arn karsna kt ve tpk sessiz Don kysnda Kazaklarla olduu gibi onunla dosta konumaya balad. ar bununla megul edeceim diye dnd. Eer pireyi hatrlarsa ve onun hakknda konuursa cevap vermek zorunda kalrm. Ama eer ondan bahsetmezse ben de sessiz kalr, hizmetiye kutuyu saklamasn sylerim. Tulal Solak da, ne kadar gerekiyorsa o kadar kalaca bir kuleye gnderilir.

Bununla birlikte Nikolay Pavlovi hibir eyi unutmuyordu. Platov, bu dosta konumasn bitirir bitirmez dorudan:

Benim Tulal iilerim ngilizlerinkinden daha iyi bir pire yapabilmek iin ne yaptlar? diye sordu.

Platov, neyin doru olduuna inanyorsa yle cevaplad soruyu.

Majesteleri dedi pire olmas gerektii yerdeydi. Onu getirdim fakat Tulal iiler daha harika bir ey yapamadlar.

Sen cesur bir ihtiyar adamsn dedi ar. Fakat senin bana bu anlattn doru olamaz.

4

5

Platov, yle olduuna dair ikna etti onu ve ona tm hikayeyi olduu gibi anlatt. Tulal iilerin, pireyi ara gstermesini istedikleri blm anlatmaya baladnda ar Nikolay Pavlovi, onun omuzuna hafife vurarak:

Buraya getir onu dedi benim insanlarmn, beni hayal krklna uratacak bir ey yapmayacaklarndan eminim. Onlar, btn anlaylarn tesinde bir ey yapmlardr muhakkak.

Sobann arkasndaki pireyi getirdiler, rty

kaldrdlar; nce altndan yaplm enfiye kutusunu sonra da elmastan yaplm fndk byklndeki kutuyu atlar. Daha nce de olduu gibi pire ayn yerde duruyordu.

ar pireye bakt ve: Kahretsin dedi. Fakat yine de Rus insanna olan

inanc sarslmad. Yanndakilere, en sevdii kz olan Aleksandra Nikolayevnay armalarn syledi ve o gelince de ona:

Senin parmaklarn narin dedi kk anahtar alp, bcein karnndaki makineyi altrr msn?

Prenses anahtar dndrmeye balar balamaz pire tylerini kmldatt, fakat ayaklarn hareket ettirmedi. Aleksandra Nikolayevna anahtar bir kez daha dndrd ama bcek ne dans etti ne de nceden yapt gibi oynayp zplad.

Platovun yz yemyeil oldu.

Sizi dolandrclar dedi imdi anlyorum bana orada niin hibir ey anlatmadklarn. O salaklardan birini yanmda getirmekle iyi etmiim.

Ve bunu syledikten sonra saray kapsna frlad. Solak salarndan yakalad ve salarnn bir ksm elinde kalncaya kadar ban ne arkaya doru sallayp durdu. Dayak atmay bitirdiinde Solak:

raklm srasnda yeterince sa kaybettim dedi ve u anda niin daha fazla kaybetmek zorunda olduumu bilmiyorum.

Niin olduunu sana syleyeceim dedi Platov. nk size gvenmi ve kefil olmutum. Fakat siz nadir bulunan bir paray bozdunuz.

Bize kefil olduunuz iin ok memnunuz dedi Solak, fakat biz onu bozacak hibir ey yapmadk. En kk eyleri bile gsterebilecek bir mikroskoptan ona bakn ve kendiniz de grn.

Platov, mikroskoptan bahsetmek iin arn yanna kotu ama bir yandan da, ksmen de olsa Solak tehdit etmekten geri kalmad.

Sen ve dierleri; ceza olarak ne gerekiyorsa vereceim size.

Kazaklara, Solakn dirseklerini arkadan skca balamaya devam etmelerini emretti. Hem merdivenleri kyor hem de kendi kendine mrldanyordu:

Of, Krallarn Kral, saf ve kutsal Bakire...... Ve byle sylene sylene merdivenlerin sonuna

geldi. Kenarda saray adamlar duruyorlard. Onu grr grmez uzaklatlar nk bann belada olduunu

7

grmtler. Belki de saraydan atlmak zereydi adam. Byle bir durumda en iyisi ondan uzaklamakt.

Platov, ara, Solakn sylediklerini aktardnda

ar neeyle: Benim insanlarmn beni hayal krklna

uratmayacan biliyordum. diye bir lk att ve hemen bir mikroskop getirmelerini emretti. Mikroskop abucak getirildi. ar, pireyi ald ve camn altna koydu; nce srtn yukar getirdi, sonra yanlardan denedi; belini ste gelecek ekilde koydu; fakat ne yaptysa hibir ey gremedi. Bununla birlikte hala inancn kaybetmemiti.

Bana hemen u tfek ustasn getirin dedi. Onu giydirmek lazm dedi Platov onu, orada

giydii kyafetleriyle getirdim. Bu yzden st ba darmadan.

nemi yok dedi ar naslsa yle getir. Platov, Solakn yanna gitti ve: Hadi bakalm dedi imdi gidip cevabn kendin

verebilirsin. yle mi? dedi Solak gideceim ve vereceim

cevabm. Nasl giyinmise yle gitti. Ayanda ezilmi botlar

vard. Pantolonunun paalarndan biri ieri sokuturulmuken dieri darda kalmt. Kancalar, zaten eski olan paltosunu yrtm, bu yzden de paltosunun

8

yakalar neredeyse parampara olmutu. Fakat o, grnn hi dert etmiyordu kendine.

Ne hakknda konumak istiyor ki? diye dnd ar istemise gitmeliyim. Katlarm yoksa bu benim suum deil. Ona bunu anlatrm.

Solak, ieri girip selam verir vermez ar: Sorun nedir, gen adam? dedi dediin gibi onu

bir mikroskobun altna koyduk ama konumaya deecek hibir ey gremedik.

Majesteleri iyice baktlar m acaba? diye sordu Solak.

Yanndaki adamlar byle konuman doru deil anlamnda iaretler ettiler ama o bunlar anlamad. Kurnazca veya dalkavuka konuamazd. Bu yzden iinden geldii gibi konumutu.

ar yanndakilere: Aklnz kendinize saklayn dedi ve izin verin de

elinden geldiince aklasn bize durumu. Sonra da Solaka dnd: Bunu deiik ekillerde mikroskobun altna

koyduk. Bir de kendin bak. Hibir ey gremeyeceksin. Bu ekilde hibir ey gremezsiniz majesteleri

dedi Solak nk bizim iiliimiz bu boyutlardaki bir ey iin ok ince bir iilik.

Peki, nasl grebilirim onu? diye sordu ar. Ayaklarndan birini mikroskobun altna

tamamyla yerletirmelisiniz. Bylece byk gerek ortaya kacak. dedi Solak, Bylece onun her bir ayandaki topuu rahatlkla fark edebileceksiniz.

Aman Tanrm dedi ar, bu gerekten de ok kk olmal.

Eer bu yol, almamz kontrol etmek iin tek yolsa elimizden geleni yapmalydk dedi

Solak. Fakat yine de baktnzda sizi artacak bir eyle karlaacaksnz.

Pireyi, Solakn syledii gibi yerletirdiler ve ar ona baktnda bir anda yz aydnland. Solakn toz iindeki ykanmam elini tuttu, onu kucaklayp pt ve yanndakilere dnerek:

Grn ite! dedi onlarn herkesten daha iyi olduunu ve beni hayal krklna uratmayacaklarn biliyordum. Gelin, istiyorsanz bir bakn ve ngiliz piresinin ayaklarnn nasl nallandn grn!

Srayla gelip baktlar. Pire gerekten de

nallanmt; hem de gerek nallarla! Fakat Solak, en artc eyin bu olmadn syledi.

Eer be milyon kez bytebilen bir mikroskobunuz olsayd dedi, her ustann, kendi yapt nal zerine adn da ilediini grebilecektiniz. Bylece hangi nal hangi Rus ustas yapm bilecektiniz.

Senin ismin de orada m? diye sordu ar. Hayr, hayr dedi Solak, benimki orda olmayan

tek isim. Niin?

4

nk benim almam buradaki nallardan daha kkt. Ben, nallarn zerine yerletirdiimiz trnaklar yapmtm. Bu mikroskop ile gremeyeceiniz bir ey bu.

Mikroskop nerede peki? diye sordu ar. Senin gibi biri byle harika bir ey retmi olabilir mi?

Biz fakir insanlarz diye cevaplad Solak, byle eylere gcmz yetmez. Fakat gzlerimiz byle iler iin eitilmitir.

arn yanndaki adamlar, Solakn bir anda arn

sevgisini kazanm olduunu grnce, onu kucaklamaya baladlar. Platov da ona yz ruble verdi ve:

San ektiim iin bala beni kardeim dedi.

41

Tanr sizi balasn diye yantlad onu Solak. Biz, bamza bu tr ilerin gelmesine alz.

Daha fazla bir ey sylemedi. arn da zaten daha fazla zaman yoktu. Hemen nall pirenin paket yaplmasn ve bir eit hediye olarak ngiltereye gnderilmesini emretti. Bylece oradaki insanlar, kendilerini etkileyemediklerini grm olacaklard. ar, btn dilleri bilen zel bir haberci bulunmasn ve pireyi onun gtrmesini emretti. Solak da onunla beraber gidecek ve ngilizlere, Tulada ne byk ustalar olduunu gsterecekti.

Platov, Solakn zerinde ha kard ve: Benim kutsamam da seninle birlikte gitsin dedi.

Yol iin sana benim kendi Kafkas votkamdan yollayacam. ok ya da az ime; sadece ortalamay tuttur.

Sznde de duru ve votkay gnderdi. Kont Nesselrode, Solaka, Tulyakovskideki umumi

banyolarda ykanmasn emretti. Salar kestirildi ve kendisine sarayn koro arkclarnn kyafetlerinden giydirildi. nk o, tpk sarayn rtbeli adamlarndan biri gibi grnmeliydi.

Bylece yol iin hazr hale getirildi. Ona, Platovun votkasyla birlikte imesi iin biraz ay verdiler; arabada sallanrken barsaklar birbirine gemesin diye kemerini iyice sktlar ve onu Londraya gtrdler. Bundan sonra Solakn, yabanc lkelerdeki maceralar balam oldu.

4

arn habercisi ve Solak ok hzl seyahat ettiler.

St. Petersburg ile Londra arasnda, dinlenmek iin hi durmadlar. Her istasyonda kemerlerini, barsaklar ile cierleri birbirine karmasn diye, vcutlarnn bir baka blgesine getirip sktlar. ara sunulmasndan sonra, Platovun emriyle, masraftan hi kanmadan, ne kadar votka isterse iebilecei sylenmiti. Solakn, hibir ey yemeden, bu emri yerine getirmesine izin verildi ve Avrupay geene dein, btn yol boyunca Rusa arklar sylettirildi. Bu arklara sadece bir tek yabanc nakarat eklenmiti:

Ai, luli, luli Cest trs joli Londraya gelir gelmez, haberci, Solak otel

odasnda brakarak, kutuyu gerekli kiilere vermek iin yola kt. Fakat Solak kzmakta gecikmedi ve buna ek olarak can bir eyler yemek istedi. Kapy ald ve hizmeti kapy atnda ona azn iaret etti. Bunun zerine hizmeti onu hemen yemek odasna gtrd.

Solak masaya oturmutu ama nasl davranmas gerektiini bilmiyordu ve tek kelime olsun ngilizce konuamyordu. Bunun zerine ne yapabileceini dnd. Yavaa masaya vurdu ve azn iaret etti. Bylece ngiliz hizmeti onun bir eyler yemek istediini anlad ve yiyecek bir eyler getirmeye balad. Fakat getirdikleri, her zaman Solakn istedikleri olmuyordu.

4

Solak da, eer beenmiyorsa, getirilenleri kabul etmiyordu. Ona kendi tarzlarnda yaptklar, st klarla bezenmi bir puding getirdiklerinde, byle bir eyin nasl yeneceini bilmiyorum dedi ve ona dokunmad. Bunun zerine pudingi aldlar ve ona baka bir ey getirdiler. Onlarn votkasndan da imedi nk rengi yeildi ve sanki iinde beklettikleri bakrn pasnn rengini alm gibi grnyordu. Kendisine en doal ne gzkyorsa onu ald ve haberciyi beklerken, souk odada onu yudumlad.

Habercinin, kendilerine bcei gtrd kiiler onu hemen en gl mikroskoplardan birinin altnda incelediler ve gazetelerden birine, hemen ertesi gn baslmas, tm insanlarn da bunu duymas iin bir yaz gnderdiler.

Ve u ii dediler, onu grmek istiyoruz. Haberci onlar otel odasna, oradan da yemek

odasna gtrd. Solak ise onlar gelesiye kadar iyi bir yemei mideye indirmiti bile. Haberci, oraya geldiklerinde, ite bu o dedi.

ngilizler, Solak, omuzlarndan sarsarak kutladlar ve sanki kendileriyle eit bir rtbedeymi gibi onunla el sktlar.

Kamerad6 dediler, Kamerad, becerikli usta. Daha sonra seninle konuacaz, ama nce salna ieceiz.

Hemen bir sr arap smarladlar ve ilkini de Solaka sundular. Fakat o, nazike ilk ien olmay reddetti. Belki de beni zehirlemek istiyorlar, nk onlar malup ettim diye dnd.

6 Almanca: Arkada

44

Olmaz dedi, bu doru deil. nce ev sahibi imeli. Ben ancak o zaman ierim.

ngilizler ondan nce itiler ve sonra da onun bardan doldurdular. Bunun zerine ayaa kalkt, sol eliyle ha kard ve orada bulunan herkesin salna iti.

ngilizler, onun sol eliyle ha kardn fark edince:

Nedir o? Lutheryan m, yoksa Protestan m? diye sordular.

Ne Lutheryan ne de Protestan diye yantlad haberci, o, bir Rus Ortodoksu.

yleyse niin sol eliyle ha karyor? O, solaktr. Her eyi sol eliyle yapar. Bu, onlar daha da fazla artt. Hemen Solakn

ve habercinin bardaklarn doldurdular ve tekrar imeye baladlar. Bu olay, gn boyunca devam etti. nc gnn sonunda artk yeter dediler. Her biri bir ie gazoz iti ve Solaka, sorularn yinelemeye balad: Nerede eitim grmt, ne renmiti, aritmetii ne kadar biliyordu?

Bizim eitimimiz basittir dedi Solak, Kutsal arklar Kitabn ve Yar-Dler Kitabn okuruz. Fakat aritmetik hakknda pek bir ey bilmeyiz.

ngilizler birbirlerine baktlar ve: Ne kadar garip! dediler. Bizim lkemizdeki her yerde eitim byle yaplr

diye cevaplad Solak. Peki, bu Rusyada okutulan Yar-Dler Kitab, ne

tr bir kitaptr?

45

Eer, kutsal arklar kitabnda, Kral Davutun ryalarla ilgili belirsiz brakt bir ey varsa onlara ek aklamalarda bulunur.

ok yazk. Aritmetiin drt ilemini bilmek, Yar- Dler kitabndan daha faydal olurdu sana. Ayrca unu da bilmi olurdun ki, her makinedeki bir ilem kesin rakamlarla hesaplanr. Bu yzden ne kadar zeki olsan da pire gibi kk bir makinenin, byk bir kesinlikle hesaplanabileceini ve pirenin, yaptn nallar tayamayacan fark edemedin. Bcein zplayamamasnn ya da dans edememesinin sebebi bu

Solak da ayn fikirdeydi. Oras tartma gtrmez dedi, biz iyi bir eitim

almadk ama lkemize balyzdr. ngilizler: Burada bizimle kal dediler, sana iyi biri eitim

veririz ve harika bir usta olman salarz. Fakat Solak, bu konuda ayn fikirde deildi

onlarla. Evde bir ailem var dedi. ngilizler, ailesine para gndermeyi nerdiler ama

bunu kabul etmedi. Biz lkemize sadk insanlarz dedi. Babam ve

annem ihtiyarlar. Dzenli olarak kendi blgelerindeki kiliseye giderler ve, her neyse, ksacas ben burada yalnz bama kalmaktan skldm, nk evli deilim.

Buna alrsn dediler. Bizim inancmz benimsersin. Biz sana bir e de buluruz.

Bu, asla olmayacak diye yant verdi Solak. Niin olmasn?

4

nk dedi, bizim Rus inancmz doru olan inantr. Bizim atalarmz bu inanca inanmlard. Bu yzden biz de ona inanmalyz.

Fakat bizim inancmz bilmiyorsun ki dedi ngilizler. Biz de ayn Hristiyanlk inancna ve ayn ncile inanrz.

ncilin herkes iin ayn olduu doru dedi Solak, ama bizim kitaplarmz daha kaln ve inancmz daha fazla ey ieriyor.

Seni byle dnmeye iten nedir? Bunu kantlayacak her eye sahibiz. Ne gibi kantlar rnein? eyler... Tanr tarafndan yaratlm ikonlarmz

var, sonra alayan ikonlarmz var, kutsal eyalarmz var. Sizinse hibir eyiniz yok. Pazar gn dnda kutsal gnnz bile yok. Ve ikinci sebep de, hukuki olarak evli olsam bile, bir ngiliz kadnyla yaamak benim iin utan verici bir ey olurdu.

Niin yle olsun? diye sordular. Bizim kadnlarmz kmseme. Temiz giyinirler ve ok iyi birer ev hanmdrlar.

Fakat Solak: Onlar tanmyorum ki! dedi. Bunun nemi yok. Onlar tanyacaksn. Senin iin

bir randevu ayarlarz. Solak utand: Yok yere kzlar rahatsz etmemeli dedi ve

tekliflerini geri evirdi. Randevu, kibar adamlar iindir, bizim gibiler iin deil. Hem Tulallar, bunu duyarlarsa onlar iin tam bir elence kayna olurum.

47

Bu szler ngilizleri meraklandrd. Eer randevu dzenlemiyorsanz, iyi bir seim

yaptnzdan nasl emin olabiliyorsunuz ki? diye sordular.

Solak onlara bu iin oralarda nasl yapldn aklad.

Eer bir adam niyetinin kz tarafndan da renilmesini istiyorsa dedi, ona ihtiyar bir kadn, bir patan gnderir. Bu kadn, kza, olann dileini iletir. Sonra hep birlikte kzn evine giderler ve onu orada, btn akrabalarnn evinde kz iyice grm olurlar.

ngilizler, onun anlattklarn anladlar ama kendilerinde byle patanlk ya da ona benzer bir gelenek olmadn sylediler. Bunun zerine Solak:

Eer bir eyi en iyi ekilde yapmak istiyorsanz, byle erefli grevleri zerine alacak biri bulunmaldr. Hem yabanclara kar iyi duygular beslemiyorken neden onlarn kzlaryla uraaym ki!

ngilizler, onun grlerini onayladlar ve omuzlarna, dizlerine, akacktan hafife vurarak:

Merakmz gidermeni istediimiz bir ey daha var dediler. Kzlarmz da ne gibi bir hata buldun ki onlardan bylesine kayorsun acaba?

Solak, soruyu olduka samimi bir ekilde cevaplad.

Onlarda herhangi bir hata bulmak istemiyorum. Sadece vcutlarn kuatan dalga dalga elbiseleri sevmiyorum. Niin, hangi amala byle bir elbise giydiklerini aklamak mmkn deil. Ayrca bu giysinin altna giydikleri, inelenmi bir baka giysi daha var. Ve

48

ellerine de bir tr orap giyiyorlar. Kadife paltolarn da srtlarna geirdiler mi sanki kk birer maymun giymi gibi oluyorlar.

Bu, seni nasl bylesine engelleyebiliyor ki kzlardan? diye sordu ngilizler glerek.

Bu, bir engel deil. Sadece korkuyorum. Onlara bakarken utanyorum ve bir an nce ekip gitmelerini istiyorum.

Sizin modanz bundan daha m iyi? diye sordular.

Tuladaki moda basittir diye cevaplad Solak,

herkes dantelli elbisesini giyer. Byk hanmefendiler bile bizim geleneksel elbiselerimizi giyerler.

ngilizler, ona kendi hanmefendilerini gsterdiler ve sonra da bir fincan ay doldurdular.

Niin byle burun kvryorsun? diye sordular.

4

ekerli olmayan eylere alk deilizdir dedi. Ruslarn yapt gibi, azna koymas iin ona bir

para eker verdiler. ngilizler, onun, ekerlerini de ktleyeceini

dnyorlard ama Solak: Bizimkilere gre daha iyi dedi. ngilizler, ona ngilizlerin yaam biimini

beendirebilmek iin baka bir ey yapmaya gerek duymadlar artk. Sadece, onu, misafirleri olarak biraz daha kalmas iin ikna edebildiler. Bylece ona fabrikalarn ve dier ilerdeki ustalklarn gsterebileceklerdi.

Ve sonra dediler, seni gemilerimizden biriyle canl olarak St. Petersburga gtreceiz.

Solak, bunu kabul etti. ngilizler, Solak korumalar altna aldlar ve

haberciyi Rusyaya geri gnderdiler. Geri haberci yksek bir rtbeye sahipti ve birok dil biliyordu ama onlar ilgilendiren haberci deil Solakt. Bylece onu yanlarna aldlar ve ona her eyi gsterdiler. Solak, onlarn btn metal, btn sabun fabrikalarn grd ve hepsinden de honut kald. lerin yaplma biimini ve zellikle de iilerin yaam biimlerini de beendi. Her iinin, her zaman, yeteri kadar yiyecei vard ve hibiri paavralar iinde gezmiyordu. Kollu yelek giyiyorlar ve yrdklerinde ayaklarn incitmeyen, ucu demirli, deri

5

botlar kullanyorlard. Krbalanmaktan korktuu iin alamad ama ilerin nasl yapldn iyice rendi. Her iinin nnde bir arpm tablosu aslyd ve her iinin bir yazboz tahtas vard. i herhangi bir ey yaptnda bu tabloya bakyor ve yaptn kontrol ediyordu. Sonra tahtaya bir eyler yazya, baz eyleri siliyor ve en sonunda doruyu buluyordu. ekiller halinde ne yazlmsa, hepsi de sonunda bir eya olarak retilmi oluyordu. Ve tatillerde de iftler toplanp, ellerinde bastonlarla, sakince, uygun bir ekilde yryorlard.

Solak, ngilizlerin yaam biimi ve almalar hakknda iyi bir fikir sahibi oldu. Fakat onun asl ilgi gsterdii ey ngilizleri artmt. Kendisinin de eski tarzda retmi olduu tfeklere hi bakmyor; asl yeni silahlarla ilgileniyor ve onlar vyordu.

Bunlar biz de yapabiliriz. diyordu. Ne zaman eski bir tfekle karlasa, parman

onun az deliine sokuyor, iindeki mermileri itiyor ve: Bizi u ana kadar alt eden ey bu demek

diyordu. ngilizler, Solakn gznn nereye taklacan hi

kestiremiyorlard. Bizim generallerin de bunlar grp grmediini

syleyebilir misiniz bana? diye sordu bir keresinde. Burada bulunanlar mutlaka grmlerdir

dediler. Ve eldiven de giymiler midir? Sizin generaller her zaman tam takm giyinirler.

Ve her zaman eldiven takarlar.

51

Solak onlara cevap vermedi. Birdenbire kendini zavall hissetmiti burada. Korkun derecede evini zlemiti.

Konukseverliiniz iin btn itenliimle teekkr ederim dedi, grdm her eyden ok memnun oldum ve grmek istediim her eyi de grdm. imdi olabildiince abuk eve dnmek istiyorum.

Onu, daha fazla kalmas iin ikna edemediler. Karadan gitmesine izin veremezlerdi nk yabanc dil bilmiyordu. Denizden gitmesi ise doru olmazd nk sonbahar ayyd ve bu yzden de deniz devaml frtnal olurdu. Fakat Solak srar ediyor ve izin veri de gideyim diyordu.

Barometreye baktk, frtna kacak dediler, boulabilirsin. Buras gerek bir deniz, sizin Finlandiya Krfeziniz deil.

Bir adamn ld her yer ayndr diye cevap verdi onlara Solak, lm, Tanrnn emri. Tamamen ldrmadan nce eve gitmek istiyorum.

Onu daha fazla tutamadlar artk. Biraz yiyecek, biraz para verdiler. Hatra olsun diye altn bir alar saat hediye ettiler. Onu souktan korumak iin ynl bir palto ve bir balk ile skca giyindirdiler ve Rusyaya gidecek bir gemiye yerletirdiler. Gerek bir centilmenmi gibi ona en iyi kabinlerini verdiler. Fakat o, gvertedeki dier centilmenlerle birlikte oturmak istemedi. Gvertenin en st katna kt ve bir muambann altna oturdu. Ne zaman bir ngiliz grse:

Nerede benim Rusyam? diye soruyor; adam, eliyle ya da bayla ona iaret ediyor; Solak da onun

5

iaret ettii yere, kendi z vatanna gzlerini dikip, sabrszlkla bakyordu.

Krfezden kp ak denizlere geldiklerinde, Solakn Rusyaya zlemi ylesine byd ki, onu teselli etmek adeta imkansz hale geldi. Frtna korkuntu. Fakat o, kamarasna gitmiyor; muambann altna oturuyor, baln bana skca geiriyor ve lkesinin olduu yere bakyordu.

Birok kez ngilizler onu daha scak bir yere gtrmeye almlard ama o yalan sylemi, bylece de onu yalnz brakmlard.

Hayr demiti, burada daha iyiyim. Eer bir atnn altna girersem beni deniz tutar.

Btn bu zaman boyunca aaya hi inmemiti; nemli bir sebep hari: aada, ngiliz kaptann bir arkada vard ve bu adam Rusa konuabiliyordu. Kaptann arkada Solak ilk grdnde armt nk denizlere pek de alk olmad belli olan bu Rus, bu kt havada, orada durmay baarabiliyordu.

yi delikanl dedi ona gel de bir eyler ielim. Solak bir bardak iti. Bir tane daha dedi adam. Solak dierini de iti ve byle diye diye bir sre

sonra ikisi de sarho oldular. Adam: Seni byle bizim lkemizden gtren sr ne, ha?

diye sordu. Bu, beni ilgilendirir diye cevap verdi Solak. Eer yleyse dedi adam, gel bir bahse girelim,

ngiliz usul. Nasl? diye sordu Solak.

5

Asla yalnz imeyeceiz; hep, beraber ieceiz.

Kim daha fazla ierse o bahsi kazanacak. Gkyz bulutlu; midem karmakark; can

skntsndan patlayacam. Daha gideceimiz uzun bir yol var. Ve dalgalardan da vatanm gremiyorum. Bu bahis belki beni neelendirir diye dnd.

Tamam dedi, kabul ediyorum. Fakat drst olacaksn Merak etme dedi Solak.

54

Bylece, anlap el sktlar. Bahisleri ak denizde balamt. Riga

Dnamndeye ulaasya kadar formlarn koruyarak imeye devam ettiler. Hibiri de dierini alt edememiti. ok iyi uyum salamlard birbirlerine. O kadar ki bir gn biri denize bakarken, deniz yzeyinde srnen bir eytan grdn sylediinde eytan hemen dierine de grnmt. Fakat denizci krmz kafal bir eytan grrken, Solak esmer, tpk zenciye benzeyen bir eytan grmt.

Ha kar ve uzakla oradan dedi Solak. Bu, derinlerden kp gelmi bir eytan.

ngiliz onunla tartmaya balad bu sefer. Bir dalg o dedi, eer istiyorsan seni denize

ataym. Korkmana gerek yok, nk bir sre sonra seni bana geri getirecektir.

Eer yleyse, suya atabilirsin beni dedi Solak. ngiliz onu kaldrd ve demirliin olduu yere

gtrd. Dier denizciler onlar grp durdurdular ve olay hemen kaptana haber verdiler. Kaptan, onlarn derhal ayn kamaraya kilitlenmelerini emretti. Onlara rom, arap ve souk yiyecekler verdiler. Bylece onlar da bahislerini devam ettirme olana buldular. Fakat kaptan scak puding verdirmedi onlara, nk stndeki ss niyetine konmu alevler onlar iin tehlikeli olabilirdi.

55

Bylece bu ikili, kilit altda, gvenli bir ekilde St. Petersburga getirildiler. kisi de bahsi kazanamamt. Limanda deiik arabalara yerletirildiler. ngiliz, ngiliz Rhtmndaki elilie gnderilirken, Solak da bir polis istasyonuna gtrdler.

Bundan sonra onlarn her ikisi de tamamyla farkl bir kaderden ac ektiler.

5

ngiliz, elilie varr varmaz, ona bir doktor ve bir

eczac gnderildi. Doktor, hastaya hemen scak bir banyo yaptrlmasn emretti. Eczac bir hap hazrlad, hastann azna koydu ve sonra iki adam hastay yumuak bir yataa yatrarak, zerini kaln rtlerle rttler ve onu terlemeye braktlar. Ayrca hastay rahatsz etmemek iin, elilikteki kimsenin haprmamasn emrettiler. Doktor ve eczac, hasta uyuyasya kadar beklediler ve sonra da ona ikinci bir hap hazrlayarak, masann zerine, bann hemen yanna koyup ktlar.

Kimsin sen, nereden geliyorsun? Pasaportun ya da belgen var m? diye sorduklarnda Solak, polis merkezinin zemininde ylece yatyordu. Solak; hastalndan, imekten ve geminin sallanmasnn zerindeki etkisinden yle zayf dmt ki tek kelime syleyecek hali yoktu. Sadece ac ac inliyordu. zerini aradlar. yi kumatan yaplm elbiselerini kardlar. alar saatini ve parasn aldlar. Bundan sonra komiser, bulabildikleri ilk kzakla onu cretsiz bir hastaneye gtrmelerini emretti.

Polislerden biri Solak kzaa bindirmek iin dar kard, fakat bir kzak bulmak olduka uzun srd, nk kzak srcleri polislerden ekiniyorlard. Tm bu sre boyunca Solak souk ta merdivenlerin zerinde yatt. Sonunda polis bir arabac bulmay baard ama bu arabann da, stnde oturmak iin bir rts yoktu. nk byle durumlarda arabaclar, polislerin bacaklar daha abuk donabilsin diye genellikle rtleri kendi

57

altlarna saklyorlard. Bylece Solak, zerinde herhangi bir rt olmadan, bir arabadan dierine tayp durdular. Dryorlar, tekrar kaldryorlar ve evirebilmek iin kulaklarn ekip duruyorlard. Onu hastanelerden birine aldlar, fakat belgeleri olmad iin hastane onu kabul etmedi. Bunun zerine ikinci bir hastaneye, sonra ncsne, drdncsne gittiler ve bu sabaha kadar byle devam etti. Dar sokaklardan, sapa yollardan getiler. Morarncaya dein, bir arabadan dierine tayp durdular onu. Sonunda bir doktorun asistan onlara, hastalarn; kimlii bilinmeyen, lmek zere olan hastalarn getirildii Obukhov cretsiz Hastanesine gtrmelerini tavsiye etti.

Oraya gittiklerinde oradakiler, polise, bir ey imzalamasn ve kendileri ilgilenene dein hastay koridordaki zemine brakmalarn sylediler.

Bu arada, elilikteki nemsiz ngiliz memur, sabah olduka ge bir vakitte kalkt. Dier hap da yuttu. Tavuk ve pilavdan oluan gzel bir kahvalt yapt. Yediklerini bir gazozla slatt ve:

Nerede benim Rus dostum diye sordu. Onu arayacam.

Giyindi ve dar kt. artc olsa da nemsiz memur Solak ksa

srede buldu. Geldiinde, Solak hala bir yataa

58

alnmamt. Koridordaki zeminin zerinde yatyordu. ngiliz geldiinde yaknd ona:

ara sylemek zorunda olduum bir ift szm var.

ngiliz, Kont Kleinmikhel7i grmeye gitti hemen. Buna nasl izin verebilirsiniz? dedi, o

paavralarnzn altnda bir insan ruhu yok mu hi? Bu zekice dnceden dolay apar topar dar

karld. Bu yzden bir daha insan ruhundan bahsetme cesaretini bulamad kendinde. Sonra birisi ona Kazak Platovu grmesinin iyi olacan syledi. Onun duygular daha sade ve daha insaniydi.

ngiliz, Platovu, yine kanepesinde oturmu, somurtuyor bir halde buldu. Platov, bu nemsiz memuru dinledi ve Solakla ilgili her eyi hatrlad hemen.

O, kardeim dedi, onu ok iyi tanyorum. Onun salarn ekmitim. Ama o zaman imdiki talihsizliime neden olacam aklma gelmemiti hi. nk grevim bitti ve tamamyla emekliye ayrldm. Hi kimse bana sayg gstermiyor artk. Fakat Komutan Skobelev8e git. O, nfuz sahibidir ve bu tr konularda tecrbesi vardr. Senin iin bir eyler yapacaktr.

nemsiz memur, Skobeleve gitti ve ona her eyi anlatt. Solakn ne biim bir hastalktan ac ektiini, bana neler geldiini..... Skobelev:

Bu hastal bilirim dedi, ancak Almanlar bunu tedavi edemezler. Sizin ihtiyacnz olan papaz ailesinden

7 ar I. Nikolas dnemindeki dileri bakan. 8 ar I. Nikolas dneminde, Peter ve Paul stihkamlarna uzun yllar komuta eden general.

5

gelen bir doktordur. nk onlar byle vakalara kklkten beri ainadrlar ve size de yardm edebilirler. Size hemen bir Rus doktoru, Martin-Solskyi aracam.

Fakat Doktor Martin-Solsky geldiinde Solak, ba kaldrma vurulup da yarld iin neredeyse lmek zereydi. Son nefesini de ald ve:

ara syleyin dedi, ngilizler, silah mermilerini tula tozuyla temizlemiyorlar. Biz de artk onlar bu ekilde temizlememeliyiz. Tanr korusun, eer bir sava olursa silahlar artk ate etmek iin kullanlamazlar.

Sadk Solak, bu son aklamasn da yaptktan sonra, ha kard ve ld.

Martin-Solsky hemen durumu not etti ve Kont erniev9den bunu, arn dikkatlerine sunmasn istedi. Fakat Kont:

Sen kusturucularnla ve mshillerinle ura diye bard ve seni ilgilendirmeyen ilere de burnunu sokma. Rusyada bu ile uraacak generaller var.

Bylece hi kimse durumu ara iletemedi ve tfekler Krm Savana kadar bu yolla temizlenmeye devam etti. Ve sava balad zaman, tfekleri doldurduklarnda iindeki kurunlar takrdamaya balad; nk mermiler tula tozuyla temizlendii iin genlemilerdi. O zaman Martin-Solsky, Solakn szlerini ernieve hatrlatnca, Kont:

Siz cerrahlar, hepinizin can cehenneme dedi, kendi iinizle ilgilenmeye bakn siz. Yoksa bana bu

9 Sava bakan ve Devlet Konyesi Bakan.

konuda bir ey sylediini inkar ederim ve senin de ban belaya girer.

nkar edecek, eminim bundan diye dnd Martin-Solsky ve azn kapad.

Eer Solakn szleri ara zamannda ulasayd, Krm Savanda her ey ok daha farkl olabilirdi.

Belki imdi tm bunlar, ok eski gnlerden kalma

bir mesele veya eski gnlerdeki bir efsane niye nitelendirilecek. Ama o gnler o kadar eski deil ve biz de bu efsaneleri unutacak kadar aceleci olmamalyz. Her ne kadar bir masal havasnda olsa ve kahraman epik bir *karakter olsa da. Solakn gerek ismi, dnyadaki dier pek ok byk dahi gibi, refah ve zenginlik uruna unutuldu gitti. Ama o yine de halk tarafndan yaratlm ilgin bir mit. Onun maceralar sayesinde insanlar, gerekten yaanm ve sadakatle resmedilmi bir tarihi tekrar yayorlar.

Artk Tulal gibi inanlmaz bir ustalarn olmadn sylemeye gerek yok. Makineler, insanlarn yapamadn yapyorlar ve dhiler de endstriye veya geree sava amyorlar artk. Geri makineler iilerin cretlerini ykseltiyorlar ama sanatsal eserler retemiyorlar. Bu da halka, biraz nce anlattmz trden efsaneleri esinlendiriyor.

iler, doal olarak, kendini bilimin emrine vermi aletlerden kazandklar avantajlardan memnunlar

1

ama eski gnleri de bir eit gurur ve sevgiyle anmsyorlar. te bu hikaye, onlardan birinin, gerekten insan ruhuna sahip olan birinin destandr.

1881

HTYAR DAH Deha, yata deildir- o bakalarn durduran her

eyi alt edebilir. La Rochefoucauld

Birka yl nce kk, yal bir hanm-bir toprak

sahibi-kendi deyiiyle rezil bir ii halletmek iin Petersburga geldi. Meselenin asl uydu: Zeki bir sosyete gencinin ba derde girmiti ve o da bu gen iin zldnden; iinde kendisinin, sakat kznn ve onun byk kznn oturduu, hemen hemen btn servetini oluturan evini rehine vermiti. Ev on be bin rubleye, ki bu ayn zamanda genci ihtiyac olan miktard, rehine vermi ve gen de paray en ksa zamanda deyeceine dair sz vermiti.

Bu kibar hanm gence inanyordu ve aslnda inanmamas iin de bir sebep yoktu. nk borlu gen, en iyi ailelerden birine mensuptu; parlak bir kariyeri ve iyi bir geliri vard. Parasal olarak byle zor bir duruma dmesi byk ihtimalle geici bir ak ya da aristokrat bir kulpte dikkatsizce oynad bir kumar meselesi yzndendi ve elbette o da kolayca halledebilecekti bunu, Petersburga varr varmaz.

Bu yal hanm gencin annesini uzun zamandan beri tanyor ve onunla olan arkadal hatrna gence

yardm ediyordu. Gen, Petersburga gitmek iin ayrldnda neeliydi ve hibir ey syleme gereini de duymamt. Ondan sonra ise i kedi-fare oyununa dnd. Sz verilen gn geldi geti. htiyar hanm, ona varln hatrlatmas iin mektuplar gnderdi. nce nazik mektuplar; sonra biraz sert; ve sonunda ise memnuniyetsizliini sezdiren, kfr ierikli mektuplar. Fakat borlu gen iini biliyordu. Mektuplarn hibirine cevap vermedi. Ama zaman geiyordu, senetlerin vadesi doluyordu ve hala hayatn evinde geireceini umut eden zavall kadn birden kendisinin, sakat kznn ve onun kznn kar karya kalaca buz gibi souu dnd.

Umutsuzluk iinde biraz para toplad; sakat kzn ve ocuunu nazik bir komusuna brakt ve adaleti yerine getirmek iin aceleyle Petersburga hareket etti.

lk balarda gayretleri sonu verdi. Grt

avukat nazik ve anlayl biriydi; mahkeme meseleyi abucak ele alm ve onun lehine karar vermiti. Fakat i yrtmeye geldiinde baz przlerle karlat ve ne yapacan bilemedi. Polisler ve icra memurlar borluya kar harekete gemiyorlard. Zaten bu baydan iyice ylmlard; ihtiyar hanmdan zr diliyorlard. Yardm etmekten byk zevk duyarlard phesiz ama.buna cesaret edemiyorlard. Borlunun kan veya evlilik bayla,

4

yksek mevkilerde akrabalar vard ve bu yzden de ona dier sululara davrandklar gibi davranamazlard.

Onun balantlar hakknda herhangi bir ey bilmiyorum. Bunu dnmyorum da. Fakat sorun ne olursa olsun kader ona iyi davranyordu.

Ayn ekilde size onunla nasl uralmas gerektiini de syleyemem. Bildiim tek ey borlunun, hibir memurun sahip olmad kadar bir gelire sahip olduuydu ve bu yzden de ihtiyar hanm kime ba vurursa vursun, hep ayn tavsiyeleri alyordu.

Niin bu kadar skntya giriyorsunuz madam? Vazgeseniz daha iyi olmaz m? O, kimseye deme yapmyorsa biz ne yapabiliriz? Eer biraz teselli verecekse size, unu syleyebilirim; siz ilk deilsiniz, sonuncu da olmayacaksnz.

Eer teselli olacaksa baym, tek ac ekenin ben olmadm dnmeyi tercih ederim. Bu hem benim hem de dierleri iin daha iyi.

Anlyoruz diye cevap verdiler, ama herkese eitlik salamaya alan bu tr dnceleri kafanzdan silmelisiniz. Bu tr dnceler sosyanist10 fikirler barndryor ve onlar uygulamak da imkansz.

Niin imkansz olsun? Onun geliri bana ve bakalarna olan borcundan ok daha fazla. Ona borlarn dettiinizde bile hala kendisine yetecek kadar paras kalacak.

Oh, madam, ok paras olan bir adamn asla yeteri kadar paras yoktur. Ama asl nemli ey, onun

10 Sosyalist demek istiyor.

5

borlarn demeye alkn biri olmamas. Eer onu ok fazla rahatsz ederseniz, banz belaya sokabilir.

Ne tr bir belaya? Peki madam, artk daha fazla soru sormayn.

Sessizce kp Nevski Caddesinden yryerek gitmeniz daha iyi olur yoksa kendinizi birden bire bu ehrin dnda buluverirsiniz.

Bana bir zr borlusunuz dedi ihtiyar hanm, size inanmyorum. O hala parasn ar ur ediyor ama siz ona iyi birisi diyorsunuz.

O, evet diye yant verdiler, elbette iyi birisidir. O sadece kt bir deyici o kadar. Eer bir adamn elinden her ey geliyorsa ite bu ktdr.

yleyse ona kar nlemler aln. Ama dediler, ite orada durmalyz. Herkese

kar nlemler alamayz. Byle bir adama bulamakla ne elde edeceinizi zannediyorsunuz?

Bulatm diyelim, ne fark eder? Bu noktada, bavurduu adam dnd ve ona

daha yksek bir makama ikayette bulunmasn tavsiye etti.

Ve bylece daha yksek makamlara gitti. Onlar

ele geirebilmek daha da zordu. Daha az konuuyorlard ve konumalar daha anlalmazd.

Nerede o? diye soruyorlard. Bizim raporlarmzda burada olmad gzkyor.

Oh, efendim diyordu ihtiyar hanm alamakl bir ekilde, onu her gn caddede gryorum. Kendi evinde yayor.

O, onun kendi evi deil. Kendisine ait bir evi yok onun. Ev, karsnn.

Fakat ayn ey. Kar ve koca birdir. Bu sizin dnceniz. Fakat bizim kanunlarmz

farkl dnyor. Zaten kars evi, ona kiralamt. Sonra da mahkemede bu konuda ikayeti oldu ondan. Bu yzden o da bir daha o eve uramad.. eytan grsn yzn! Onunla uramaktan bktk artk. Hem niye bor para verdiniz ona? Ne zaman Petersburga gelse, mobilyal apartmanlar kiralar ama hi birinde oturmaz. Eer onu savunduumuzu ya da onu kolladmz dnyorsanz yanlyorsunuz. Onu bulun ve yakalayn. Aksi takdirde kanunlar hep ondan yana olacaktr.

Ne kadar yksek bir makama ikayette bulunduunun bir nemi yoktu. Alabildii tek teselli yukarda sylenenler oluyordu. Sonra, izledii bu taraca yntemden pheye dt ve kendi kendine, her elin biraz yalanmaya ihtiyac vardr demeye balad.

Eer istemiyorsan inanma dedi, fakat arabalar da tekerlekleri yalanmadan hareket edemezler.

Bylece tekerlekleri yalamak iin harekete geti ama hayal krklna uram olarak geri dnd. ncelikle bin rubleden baladn syledi. Paray alr almaz bin rublesini onlara verecekti. Fakat kimse ona cevap vermemiti. O da bunun zerine makul bir ekilde fiyat artrmaya balam ama bin rubleye geldiinde nazike, binadan kmas istenmiti.

7

Bir katlk ii halletmek iin bin rubleyi almyorlar! dedi, ne dnyorsun bu konuda? Eskiden her ey daha iyiydi sanrm.

Fakat eskiden de ilerin nasl yrdn unutmu gzkyorsun: En ok deyen hakldr diye hatrlattm ona.

Bu konuda tamamyla haklsn dedi, o gnlerde memurlar arasnda olduka zeki kiiler bulunurdu. Bunu yapabilir misiniz? diye sorduunuzda, Rusyada hibir ey imkansz deildir diye cevap verirlerdi ve sonra da bir plan karp onu hemen uygularlard. Fakat niin imdi onlardan biri gelip canm skyor ki! Hem o adama da gvenip gvenemeyeceimi bilemiyorum. Onu her gn Mariinski Pasajndaki Vasilinin pastanesinde gryorum. Oraya gidiyorum nk ekonomik durumum kt u sralar ve her kopein11 zerine titremek zorundaym. Uzun zamandr scak bir yemek bile yiyemedim. Paralarm bu mesele iin biriktiriyorum. Ve o da oraya geliyor. nk-sanrm- fakir ve imek Fakat hkm verildikten sonra Bana be yz ruble verin, hkm yerine getireyim demiti. Ne dnyorsun bu konuda?

Sizi temin ederim sevgili bayan dedim, bu ite tamamyla sizin yannzdaym. Fakat ben kendi ilerimi bile idare edemiyorum, kald ki size tavsiyede bulunaym. Ama yine de bu birine sorabilirsiniz. Kimdir bu adam ve kim size, onu bu konuda tavsiye edebilir?

Pastane sahibine sordum, fakat o da herhangi bir ey bilmiyor. Sanrm dedi, ileri kt giden bir

11 Trkiyede kurua karlk gelen Rus para birimi.

8

tccardr ya da dnyaya unvanyla birlikte gelmi herhangi birisidir.

Peki yleyse, sen de dorudan kendisine sor. Sordum. Ona kim olduunu ve derecesini

sordum. Toplumda dedi, bu tr sorular sormak gereksizdir ve ayrca uygun deildir. Bana van vanovi12 diyebilirsin. Derecelerim de on drt tanedir13 ve bu da bana neyi uygun grrsem onu yapma hakkn salar.

Yani onun tamamyla kukulu biri olduu grndesin.

Evet, kukulu on drt tane derecenin ne manaya geldiini biliyorum. Bir zamanlar bir devlet memuruyla evliydim. On drdnc dereceden bir memurdu ve yle derdi: Ben onlara itibar etmem. Benim kafamda dhice fikirler vardr ve her zaman, yz ruble karlnda onlar uygulamaya geirmeye hazr deerli insanlarn olduunu bilirim

Fakat niin efendim diye sorardm, niin yz rubleyi art kouyorsunuz?

nk bu kuraldr ve biz asla kurallara kar gelmez ve asla daha fazlasn almayz.

Hibir ey anlamadm efendim. Anlaman da gerekmiyor. Biz yz ruble

alrken son gnlerde dierleri binlerce ruble alyor. Ben fikir ve tlerim iin iki yz ruble istiyorum. yz ruble

12 Rusyada ok yaygn bir isim. Konumac byle syleyerek, verdii ismin gerek olmadn belirtmi oluyor. Sonraki sayfalarda da bu yzden ismi yanl syleniyor. 13 arlk Rusyasnda devlet grevlilerinin on drt derecesi vard. On drdnc derece en dk dereceydi.

ise hapishaneye gitmeyi gze alarak ii yapan kiinin hakk. ay hapis. Her bir ay iin yz ruble-hepsi bu. Yardma ihtiyac olan herkes bana inanmal, nk ben sadece imkansz ileri zerime alrm. nanc olmayan kimseler iin ise hibir ey yapamam. Fakat diye ekledi kadn, nasl batan ktma aracaksn ama ben nasl olduysa o, pasajdaki adama inanyorum.

Gerekten anlayamyorum seni dedim, nasl inanabiliyorsun ona?

Benimkisi sadece bir sezgi. Ryalar gryorum ve ryamdaki her ey bana, ona kuvvetle inanmam sylyor.

Biraz daha beklemeyecek misin artk? Bekleyebildiim kadar bekleyeceim. Fakat ok gemeden daha fazla bekleyemeyecei

an geldi. Ertesi gn ihtiyar hanm, zntl bir ruh hali

ierisinde beni grmeye geldi. zntlyd nk birincisi yaknda Noel geliyordu; ikincisi evden mektup almt, birka gn ierisinde ipotek sresi dolmu olacakt; ve ncs borlusunu yolda bir hanmla kol kola grm, arkasndan koarak kolundan ekmi ve, Tanrm, bu adam bana borlu! diyerek oradan geenlerden yardm istemiti.

Fakat bu davrannn tek sonucu borlusundan uzaklatrlmak ve kamu huzurunu bozduu iin

7

mahkemeye arlmak olmutu. Ama tm bunlardan daha zc olan bir drdnc sebep daha vard: htiyar hanmn borlusuna, yurtdna kma izni verilmiti ve hemen ertesi gn kalbini balad o gzel bayanla birlikte yabanc bir lkeye gitmek iin ehirden ayrlacaklard. Orada bir veya iki yl kalacakt, hatta belki de hi dnmeyecekti. nk kadn son derece zengindi.

Her eyin onun syledii gibi olduuna phem yoktu. Adamn hizmetisine para vererek bu yakalanmas zor adamn her ann izlemi, onun hakknda bilgi toplam ve onun btn gizlerini renmiti.

Bununla birlikte ertesi gn, bu uzun ve ac verici komedinin sonunu grecekti: Ertesi gn adam uzun sreliine, belki de ebediyen, ayrlacakt nk yanndaki bayan bir an iin bile olsa kk decek olmaya katlanamyordu.

htiyar hanm, btn bunlar, Mariinski Pasajnda akam yemeini yerken on drt dereceye sahip centilmen bayla tartm ve ondan u cevab almt:

Evet, zaman ksa; fakat her ey halledilebilir. Masann zerine be yz ruble toslayn ve yreinizdeki bu yk yarn kalksn. Eer bana gvenmezseniz kaybedeceiniz on be bin rubleyi dnn.

Ve arkadam, ben dedi ihtiyar hanm, ona gvenmeye oktan karar vermitim Baka ne yapabilirim? Baka hi kimse ii zerine almayacak ama o alyor ve kendinden emin bir ekilde, Hkm yerine getireceim! diyor. Bana yle bakma ltfen. Hi de kak deilim. Neden bilmiyorum ama iimde ona kar,

71

sezgilerimden gelen gizemli bir inan vard ve ryalarmda da bunu gryordum. Bu yzden kararm verdim ve o da benimle birlikte geldi.

Nereye? ey, biliyorsun, nceleri sadece gnde bir kez,

akam yemeklerinde, pastanede buluuyorduk. Fakat byle devam ederse ok ge kalm olacam. Bu yzden onu da evime getirdim ve yarna kadar gitmesine de izin vermeyeceim. Benim yamda, elbette, hi kimse hibir eyi eksik dnmez. Onu aramak zorunda kalacaktm nk ona be yz rublenin tamamn, senetsiz vereceim.

Peki, korkmuyor musun? Elbette hayr. Baka ne yapabilirim? Ona avans

olarak yz ruble verdim bile ve o imdi, ayevinde ay ierek beni bekliyor. Senden bir ricam var: iki yz elli rublem daha var ama yz elli ruble eksik demek bu. Ltfen insafl ol ve bana bu miktar bor olarak ver. Sana geri deyeceim. Evi satsalar bile, yz elli dolar artacak.

Onun ok drst biri olduunu biliyordum. Ayrca onun byk znts de dokunmutu bana. Bu yzden geri desin veya demesin, ne nemi var diye dndm. Tanr onu kutsasn; yz elli ruble beni daha zengin de yapmaz daha fakir de. Hem o da bylece evi kurtarmak iin her yolu denemedim diye zlmeyecek.

stedii paray ald ve tehlikeli ajanyla bulumak zere ayevine gitti. Petersburglu gvenilir adamlarn yeni hilelerinin neler olduunu renmek iin ertesi sabah byk bir merakla gelmesini bekledim.

7

Fakat rendiklerim, benim beklentilerimin tamamen tesindeydi. Pasajn dhisi, ihtiyar kadnn sezgilerine ve gvenine ihanet etmemiti.

Noel tatilinin nc gn alelacele bana geldi.

Yola kmak iin giyinmiti ve elinde seyahat antas vard. Yapt ilk ey bor verdiim yz elli rubleyi masaya koymas ve ayrca on be bin rublelik banka poliesini bana gstermesi oldu.

Gzlerime inanamyorum, bu da ne demek? dedim.

Hibir ey, sadece faiziyle birlikte geri aldm param.

Fakat nasl? Yani u on drt derecenin sahibi van vaniin bir numara yaptn m sylemek istiyorsun?

Evet, yapt. Bu arada baka biri daha vard, ona yz ruble verdi, nk o olmasa bu ii halledemezdik.

Baka bir ajan daha m? Anlat bana hepsini, nasl baardlar bu ii?

Gayet drste. ayevine varr varmaz van vanie paray verdim. O da paray sayd, cebine koydu ve imdi artk gidebiliriz madam dedi, ben bir dhiyim, fakat planm uygulayabilmem iin birisine ihtiyacm var. nk bir kendi adma yasal ilemler yapamayacak bir yabancym. Bylece dar ktk ve pek ok sefil yerleri ve kulbeleri dolatk. Bir Srp

7

Savas14 aryorduk, fakat uzun zaman gemesine ramen hala bir tane bile bulamamtk. Neyse ki sonunda birini bulabildik. zbe bir yerde yayordu. Elbiseleri yrtk prtkt. zerinde Srp askeri niformas vard ve bir gazete parasna sarm olduu ttnn iiyordu. Benden istenen her eyi yapabilirim ama nce biraz imeliyim dedi.

mz bir tavernaya oturduk ve artlar zerinde tartmaya baladk. Srp Savas aylna, her ay iin yz ruble, yani toplamda yz ruble istiyordu. Bu konuda anlatk. Ben neler olduunu anlayamyordum. Sadece van vaniin ona bu paray hi tereddt etmeden verdiini grdm. Onun bu adama gvenmesi beni rahatlatt. Ben van vanile beraber bizim eve gittim. Srp Savas da ertesi sabah bizimle bulumak zere kulbesine ekildi. Sabahleyin bize geldi ve Hazrm dedi. van vani kulama Ona biraz votka getir dedi fsldayarak, cesaretlenmeye ihtiyac var. Fakat ok fazla imesine de izin verme. Neelenecek kadar imesi yeterli. Bu iteki en nemli ey onun performans.

Srp Savas votkasn itikten sonra doruca, borlunun ve yanndaki hamnn ehirden ayrlacaklar tren istasyonuna gitmiler. htiyar hanm ne olduunu kestiremiyormu. Kafalarndaki dnce tam olarak neymi ve bunu nasl uygulayacaklarm? Ama Srp

14 187 ylnda, Osmanl Devletiyle Balkan Slavlar arasnda yaplan savata, birok Rus savamak iin gnll olarak Srbistana gitmiti. Fakat bu gnlller dnte kendilerini yoksul ve isiz olarak buldular.

74

Savas onu sakinletirmi ve Her ey adil ve drst bir ekilde halledilecek demi. nsanlar yava yava istasyona gelmeye balam. Aralarnda borlu ve yanndaki hanm da varm. Bir uak biletlerini satn alm. Borlu da yanndaki hanmla birlikte oturmu; bir yandan ayn iiyor, bir yandan da zgn gzlerle istasyona bakyormu. htiyar hanm van vaniin arkasna saklanm ve borluyu gstererek, te o! demi.

Srp Savas onu grm ve Gzel diyerek hemen yerinden kalkm, gen zppenin yanndan gemi. Sonra ikinci kez gemi ve nc geiinde, nnde durarak:

Niye bana bakyorsun sen? demi. Dieri cevap vermi: Sana bakmyorum, sadece aym iiyorum. Aha! demi Sava, Demek bana

bakmyorsun, ayn iiyorsun ha? yleyse ben sana baktrmasn bilirim. te, burada ayn iin limon var; bu da ekeri ve ikolatas!.... Byle diyerek adamn yzne ak!-ak!-ak! diye vurmaya balam.

Yanndaki hanm hemen kalkp gitmi ama borlu da gitmek isteyince, polis onu, ikayeti olmadn sylemesine ramen durdurmu ve Oras kamu alandr giremezsiniz diyerek hem onu hem de Srp Savasn tutuklam. Sonra adam tam anlamyla bir elikiye dm. Kadnn arkasndan m gitsin yoksa polisin sorularna m cevap versin bilemiyormu. Bu arada polis bir rapor hazrlam ve tren de kalkm. Kadn gitmi, o ise orada kalakalm.Polise adn ve derecesini

75

syleyince polis, Bu arada aklma gelmiken, antamda size ait bir hkm var demi. Borlu adamn yapabilecei bir ey yokmu. ehirden ayrlmasn engelleyeceklerinden korktuu iin, tanklar nnde parann tamamn, faiziyle birlikte kadna vermi.

Bylece, bu byk glk de halledilmi; adalet kazanm; bar yerine getirilmi ama Noel de snk gemi tabii.

Byle zor bir sorunu halledebilecek bir adamn kendini dahi olarak grmesi onun hakkdr sanyorum.

1884

7

MHENDSLER ATOSUNDAK HAYALET

nsanlar gibi binalarn da kt nleri vardr. Kt

iaretlerin grld ya da anlalmaz glerin olduuna inanld bu tr evlerin genellikle uursuz olduu dnlr. Ruhu dnrler, akl almaz olaylarn yaand bu hayaletli evleri anlalmaz olarak nitelendirirler ama onlarn bu grleri genel anlamda kabul grmemitir.

Petersbugda, byle kt ne sahip yaplarn biri de, bugn Mhendisler atosu olarak adlandrlan Paulun tipik atosudur. atoda hayaletlerin ve ruhlarn olduuna dair ilk sylentiler, neredeyse ato yaplrken sylenmeye balanmtr. Daha mparator Paul zamannda, Byk Petern sesinin orada duyulduu ve mparator Paulun da, byk-byk babasnn hayaletini bizzat grd sylenir. Daha sonra bir yabanc dergide ve Mr. Kobekonun son Rusa kitabnda kan mparator Paulun lmyle ilgili yaz da yalanlanmamtr. Buna gre Byk Peter mezarndan kalkm ve sonunun yakn olduu konusunda byk-byk olunu uyarm; ok gemeden de kehanet gereklemitir.

Bununla birlikte hayalet, atonun duvarlarnda sadece mparator Paula deil, yanndakilere de

77

gzkmtr. Tek kelimeyle ato uursuzdur ve hayaletler ile periler gerekleecek korkun eyleri haber vermektedirler. mparator Paulun ani ve beklenmedik lm-bu olay zerine oradakilere imparatorun son grt hayaleti anmsamlardr hemen-atonun gizemli ve tehlikeli nn daha da artrmtr. O gnden sonra ato, kraliyet ailesinin mekn olma zelliini-dolaysyla da nemini-kaybeder ve yaygn bir deyile, askeri rencilere gider.

Gnmzde buras, askeri rencilerin mhendislik blm olarak kullanlmaktadr ve daha nce de birok mhendis subay yetitirmitir. Bu gen renci kalabal doal olarak ocukluk dneminin batl inanlarna hala bamldr ve ayrca hareketli, yaramaz, cesur ve merakldr. Elbette hepsi de bu kasvetli atoyla ilgili korkun hikyeleri dinlemilerdir. ocuklar bu tr korkun hikyelerle ilgilenmeye baylrlar ve onlar kendi korkularyla besleyerek baka ocuklara da bu korkuyu alamaya alrlar. Askeri renciler arasnda da bu byleydi ve hibir ey onlara bu kt alkanlklarn braktramyordu. Ta ki bir olay olup da onlar yola getirene kadar.

te bizim hikyemiz de bu olayla birlikte balyor. zellikle okula yeni gelmi, kkler olarak

adlandrlan genleri, ato hakknda esrarl hikyeler anlatarak korkutmak ve onlarda batl inanlar oluturmak

78

modayd. En ok da koridorun sonundaki, mparator Paulun akam salam girdii ama sabah l bulunduu yatak odas korkutuyordu onlar. Bykler, mparatorun hayaletinin odasndan kt ve her gece ok sevdii atosunu denetledii yalanna devam ettiler ve kkler de buna inandlar. Kilidin veya herhangi bir engelin hayaletler iin nemli olmamasna ramen oda ok iyi korunuyor ve gvenli bir ekilde kilitleniyordu. Bununla birlikte ortalkta odaya girmenin mmkn olduuna dair sylentiler dolayordu ve bunun doru olduu da grld. Her naslsa birka renci odaya girmeyi baard ve bu durum, ilerinden biri bedelini ok kt dedii rezil bir yaramazlk yapana kadar srd. Bu ocuk bu korkun odada gizli bir delik at ve oraya bir araf saklad. Gece oraya gitti, araf hibir yeri grnmeyecek ekilde batan ayaa rtnd ve Sadov Caddesine bakan pencerenin nnde durdu. Bylece caddeden geen herkes kendisini grebilecekti.

Hayalet roln oynayan gen, ato hakkndaki batl inanla ocuklar ve caddeden geip de hayalet eklini grenleri korkutmay baard. Hepsi de grdnn mparatorun hayaleti olduuna inanyordu.

ocuun oynad bu yaramazca oyun birka ay daha srd ve mparatorun geceleri dolat, pencereden Petersburga bakt sylentilerinin yaylmasna sebep oldu. Birou beyaz hayaletin pencerede ban salladna ve reverans yaptna kesin olarak inanyordu; ocuk bu tr eyleri yapabilecek biriydi elbette. Tm bunlar tartmalara ve kehanet trnden aklamalara neden oldu ve ocuun sust

7

yakalanmasyla son buldu. ocuk ibret verici bir bedensel ceza ald ve sonra da ortadan kayboluverdi. Yaygn bir sylentiye gre ansz ocuk, yoldan geen baz nemli kiileri korkutma talihsizliine uramt ve bu yzden de sert bir biimde cezalandrlmt. Hatta daha akas, renciler talihsiz ocuun sopa altnda can verdiini sylyorlar ve bu olaslk da imknsz gzkmyordu. Zamanla renciler bu sylentiye inadlar ve bylece ocuun kendisi bir hayalete dnm oldu. Arkadalar onu, alnnda elenk, btn vcudu kamlanm bir ekilde grmeye baladlar. elenkte:

Ben yalnzca biraz bal tattm, imdi lmem mi

gerek!15 yazyordu. ncildeki hikyeyi hatrlayan biri iin

ok etkileyici bir imayd bu. ocuun bu kt sonundan sonra Mhendisler

atosuna dehet salan yatak odasnn kaps ald ve orann bu esrarengiz n yklmaya alld. Ne var ki hayalet gelenei bir sre daha devam etti. renciler hala atonun, geceleri bir hayalet tarafndan ziyaret edildiine inanyorlard. Bu kan, hem gen hem de kdemli renciler tarafndan paylalyordu, ama farkl ekilde. Gen renciler hayaletlere kr krne inanyorlard. Kdemli renciler ise hayalet grntlerini bizzat dzenliyorlard, ama bu durum onlarn hayaletten

15 Eski Ahit (Tevrat)te geen bir hikaye. Saul, Yonatana, Syle bana, ne yaptn? sorusu zerine, Yonatan bu cevab verir. (bak. 1 Samuel 14:43, Tevrat)

8

korkmasn engellemiyordu. Bu mucize dzenbazlar, bir sre sonra yarattklar mucizelere kendileri inanmaya balyorlard.

Gen renciler, ibret verici bedensel cezadan sonra konuulmas yasaklanan bu hikyenin tmn bilmiyorlard, ama kdemli renciler arasnda ceza alan renciyle birlikte krbalanp dvlen baz renciler bu hayalet hikyesinin tamamn biliyorlard ve bu da onlara byk bir itibar salyordu. Onlar da bu durumdan keyif aldlar. Ta ki 185 ya da 18 ylna kadar. O yl, onlardan drt tanesi ok zor bir durumla kar karya kald. Size bunlardan, tabuttaki uygunsuz akaya karanlardan birinin hikyesini anlatacam.

185 ya da 18 ylnda Mhendisler atosunun

mdr olan General Lamnovski ld. Kendisinin renciler tarafndan sevildii sylenemezdi pek. Ayn ekilde yneticiler tarafndan da sevilmiyordu. Birok sebebi vard bunun. ncelikle onun, rencilere kabul edilemez ekilde sert davrand kansndaydlar; ayrca onlarn yemek, hastalk gibi sorunlaryla da ilgilenmiyordu. Dahas kavgac, ba belas biriydi ve en nemsiz meseleleri bile sorun haline getirirdi. Toplantlarda, o gittikten sonra, onun daha da sert olabilecei ama melek gibi karsnn bu sertlie engel olduu ve pek ok kiiyi, onun gazabndan koruduu syleniyordu. Karsn kimse grmemiti; hasta olduunu

81

dnyorlard. Ama kocasn engelleme konusunda tam bir dahi olduu kesindi.

Onun, bu sert mizac yannda, hi ho olmayan davranlar da vard. Bunlardan bazlar komikti ve renciler bunu yakaladklar anda, onun dier sama alkanlklarn da buna ekleyerek onu taklit ediyorlar ve bunlar karikatrize edecek kadar abartyorlard.

Generalin en komik alkanlklarndan biri, konuurken sa elinin btn parmaklaryla burnunu okamas idi. rencilere gre bu davranla general, kelimeleri burnundan sayordu. Merhum, konumasyla bir btn olmutu. Bazen konuurken kendini kaybettii ve konuma aralarnda bu sama davrann yapt oluyordu. O zaman kendilerini tutamyorlar ve ciddiyetlerini kaybederek glmeye balyorlard. Bu itaatsizlii fark eden general, daha ok kzyor ve onlar hemen cezalandryordu. Bylece renciler ve general arasndaki ilikiler gn getike daha da ktye gitti ve sonunda renciler u kanya vardlar: Burun, en ok utanlacak eydir.

renciler Lamnovskiyi sevmediklerinden onu kzdrmak, ondan intikamlarn almak ve onu meslektalarnn gznde kk drmek iin hibir frsat karmadlar. Bu amala, toplantlarda, generalin kara byyle uratn, baz binalarda (saac Kilisesini kastediyorlard sanrm) yapt heykeller iin eytanlara mermer getirttii sylentilerini yayyorlard. Fakat eytanlar almaktan yorulmulard (hikye byle devam ediyordu) ve onlara zgrlklerini kazandracak generalin lmn drt gzle beklemeye balamlard. Bunu daha

8

inanlr klabilmek iin generalin isim gn akam, onu ok kzdran sahte bir cenaze treni dzenlediler. Misafirlerin, generalin zel odasna ulaabilmeleri iin rencilerin bulunduu blmden generalin odasna doru hznl bir yry yapmalar gerekiyordu. Bu da rencilere, yapacaklar sahte tren iin gerekli imkn salam oluyordu. renciler bu seremonide, ellerinde kandiller, zerlerinde arafla, ilahiler syleyerek, iinde uzun burunlu bir maskesi olan cansz bir mankeni koyduklar tabutu tadlar. Tabii, olayn elebalar yakaland ve cezalandrld. Fakat ertesi gn bu affedilemez davran tekrarland. Ve bu tr davranlar, 185 ya da 18 yl boyunca, General Lamnovski gerekten lp de bir cenaze treni hazrlama gereksinimi duyulana kadar devam etti. O zamann geleneklerine gre okulun rencileri, dnml olarak tabut koruyucusu olmak zorundaydlar ve bu da gerek kahramanlar korkutacak kadar bile korkun bir olayn gereklemesine neden oldu.

General Lamnovski, sonbaharn sonlarna doru,

kasm aynda ld. ld gn, Petersburgda berbat bir grnt vard. Hava souk ve nemliydi; yerler amur iindeydi; koyu sis ve bu sisin iinden ykselen k insann sinirlerini bozuyor, dncelerini ve hayallerini etkiliyor, insann iinde bir rahatszlk ve ayn zamanda bir heyecan salyordu. In hayat zerindeki etkilerini

8

inceleyen Molechott16 orada olsayd, sanrm bize ilgin bilgiler verebilirdi bu konuda.

Evet, Lamnovskinin ld gnk hava insann sinirlerini bozuyordu. Bu yzden de merhum, tpk bir Lutheryan gibi, atonun kilisesine gtrlmedi. Bunun yerine generalin kararghndaki o byk ve hznl toplant salonuna kondu ve renciler de burada dnml olarak onu beklemeye baladlar. Ortodoks inancna gre, merhumun ld gnden ertesi gn akama kadar, kilisede onun iin bir kalabalk olmalyd. Bunun iin de atoda ne kadar renci ve hizmeti varsa hepsi de kiliseye gnderildi ve her ihtimale kar bu kural ok sk bir ekilde uyguland. Sonu olarak kilisede ayin yaplrken, atodakilerin hepsi de oraya topland ve atonun o byk odalar ve koridorlar tamamen ssz kald. Elbette, toplant salonundaki tren kyafeti iinde, ellerinde silahlaryla tabutu bekleyen nbetiler hari.

Garip bir durum vard orada da. Hepsi de huzursuzdu ve bir eylerden korkuyordu. Kalkan, yryen insanlardan konuuyorlar, sonra ilerinden bazlar dayanamayp, Kapa artk eneni! Lanet olsun hikyelerine! Sinirlerimizi bozmaktan baka bir ey yapmyorsun! diyerek konuan susturuyorlard. Ama bu durum uzun srmyor, bir sre sonra yine ayn mevzulardan konuuyorlar ve yine huzursuz olmaya balyorlard. Gecenin sonuna doru hemen hepsi de korkmu haldeydi artk. Ve ilerinden biri alayarak

16 Jacob Moleschott. 1822-18 yllar arasnda yaam olan Alman maddeci dnr.

http://tr.wikipedia.org/wiki/Alman

84

Batyay-rahiplerden biriydi- armaya gidince korkular en st noktasna vard.

Rahip onlarn, generalin tabutunun nnde yaptklar bu elenceler yznden utanmalarn salad. Onlara kar yumuak davranyordu ama onlarn duygularn nasl etkileyeceini de biliyordu.

O yryor, dedi szlerini tekrarlayarak. Onu grmyorsunuz ve gremezsi