Solunum Sisteminin gelişimi ve anatomisi

Dr. Lale Sayılgan

Embriyolojik Gelişme

Solunum sisteminin ilk taslağı ; 22-24 günlük embriyoda ilkel barsağın ventral kısmında belirir. 25-27. günlerde ilkel larinks-trakea

çıkıntısıyla gelişimini sürdürür. Uzunlamasına büyüyen bu tomurcuk laringotrakeal oluk adını alır.

Endoderm, solunum sisteminin içini döşeyen epitel ve mukoza glandlarını

Mezoderm, solunum sisteminin mezankimal yapılarını(damarlar, bağ dokusu:interstisyum)

yapar.

25-27. günde ilkel laringotrakeal çıkıntının apikal bölgesi larinksi oluşturur, kuyruk kısmı trakeayı oluşturmak üzere

uzar; daha sonra bu uzantıdan sırasıyla trakea ve bronşlar oluşur.

Solunum sisteminin intrauterin gelişimi 5 dönemde tamamlanır:

1) embriyoner dönem: ilk 6 hafta 2)psödoglandüler ve glandüler dönem:ilk 16

hafta 3)kanaliküler dönem:17-28. hafta 4)sakküler dönem: 29-35. hafta 5)alveoler dönem:36. hafta ve sonrası

32-35. haftada; alveollerde sürfaktan oluşarak postnatal dönemdeki alveol kollapsı önlenir.

Solunum sisteminin gelişmesi doğumdan sonra da devam eder:

hemen doğumdan sonrası dönem, 3-5 yaş arası dönem, 5 yaş-puberte arası dönem olmak üzere gelişme tamamlanır.

32. haftada; Ana pulmoner arterden 6 dal halinde oluşup

gelişen vasküler yapılar; truncus arteriosus’tan pulmoner arteri

oluşturmak üzere, aortanın ön yüzünden dallanırlar.

Bu vasküler yapılar, aveoler alanda, kapillerlerde ve daha sonra

venöz sistemde gelişmelerini alveoler faza değin sürdürürler.

Primitif pulmoner ven; atriumun arka yüzünden invajine olarak, sinoatrial bölgeden akciğer alanına doğru

gelişir, mezankim içinde bir çok dallara ayrılarak

alveol kapillerlerinde arteriyel yapılarla bütünleşir.

Kapillerler, alveol duvarında yoğun bir ağ oluşturur,

alveol sayısı yaklaşık 300 milyon, alveol kapiller yüzeyi 40-80 m2 kapiller hacmi 150-200 cm3

Plevra; akciğerler gelişirken kendilerini çevreleyen

Coelom’ u arkaya - yanlara iter ve splanknik alandan visseral, somatik alandan paryetal plevra oluşur.

GÖĞÜS TOPOGRAFİK ANATOMİSİ

Göğüs boşluğu; vertebral kolon, kostalar ve diafragma ile sınırlanmış olup tepesi uç tarafından kesik, tabanı aşağıda bir koniye benzer.

Seröz zarlarla 3 ayrı boşluğa bölünmüş olup etrafı solunum kasları ile çevrilidir.

İnspirasyon Kasları

Esas kaslar: diyafragma,eksternal interkostal, kıkırdaklar

arası internal kaslar Yardımcı kaslar: M. Scm, M. Scalenus ant., medius ve post.,

M. Pectoralis majör ve minör, M latissimus dorsi

Ekspirasyon kasları

İnternal interkostal, rectus abdominis, eksternal oblik, internal oblik, transversus abdominis kasları

PLEVRA

Visseral plevra ; Akciğer ve interlober fissürlere sıkı bir şekilde

yapışıktır Bronşial arterlerle beslenir; pulmoner arterin

birkaç dalından da kan alabilir.

Lenfatik drenajı hilus lenf bezlerine olur (diyafragmatik bölüm hariç).

*Diyafragmatik bölüm;A. mam. int etrafındaki sternal lenf bezleri yolu ile ön ve arka mediastinal lenf bezlerine olur.

Ağrıya duyarlı değildir. N. vagus ve sempatik zincirden sinirlerini alır.

Paryetal plevra; *Kostaların ve interkostal kasların iç,

diyafragmanın üst ve mediastenin yan yüzlerini örter.

*Kostaları örten kısım interkostal arterlerden, diyafragmatik ve med. bölümleri ise internal mammarian arterin perikardiofrenik dalından kanlanır.

*Lenfatik drenajı mediastinal lenf bezlerine olmaktadır.

*Sinirlerini, n. vagus, n. phrenicus, sempatik zincir ve interkostal sinirlerden alır.

*Diyafragmatik yüzün santral bölümü duyu liflerini phrenic sinirden, periferik bölümü ise interkostal sinirlerden alır.

SOLUNUM YOLLARI

Üst solunum yolları; burun, yüz sinüsleri, östaki borusu, farinks ve

larinks. Alt solunum yolları; trakea ve bronş ağacından oluşur.

Trakea; 6. ve 7. boyun vertebrası düzeyinde

krikoid kıkırdaktan başlar, önde louis açısı arkada 4. veya 5. göğüs vertebrası düzeyinde ana bronşlara ayrılır.

Açıklığı arkaya bakan atnalı şeklinde 20 kıkırdak halkadan yapılmıştır.

Halkaların uçları arasında kas bağı, kıkırdaklar arasında destek doku bulunur.

Trakea bifurkasyonda 70 derecelik bir açıyla sağ ve sol ana bronşlara ayrılır. Sağ ana bronş 25, sol ana bronş 45 derecelik eğim gösterir. Sağ ana bronş uzunluğu 1.5-2 cm, sol ana bronş 5 cm dir.

Ana bronşlar… lob bronşları…segment bronşları Trakeadan itibaren ortalama 23 dallanma yaparak

alveollere ulaşılır.

Ana, lob ve segment bronşları, bronş ağacının sırası ile 1., 2. ve 3. dallanmasını yaparlar.

Terminal bronşiol 16. dallanmayı, Respiratuar bronşioller 17-19. dallanmayı, Alveol kanalları 20-22. dallanmayı, Alveol keseleri 23. dallanmayı oluştururlar.

Trakea-bronş ağacı

Trakeadan alveollere kadar havayollarının görünüşü

Bronşlar, duvarında kıkırdak bulunan hava yollarıdır ve

trakea bifurkasyonundan sonra yaklaşık 10 dallanma yaparlar.

Bronşioller, duvarında kıkırdak bulunmayan ve çapları 1

mm den küçük hava yollarıdır. Trakeadan terminal bronşiollere kadar olan kısım

iletici hava yolları, daha distalde kalan kısım ise respiratuar hava yolları olarak isimlendirilir.

AKCİĞERLER

Dış yüzleri göğüs kafesi ile çevrili, iç yüzleri mediastene dönüktür; bronş ve damarların akciğere girdikleri yer hilus olarak tanımlanır.

Apeksler, önde klavikulaların yukarısında ve arkada 1. kaburga kemiği ile temas halindedirler.

Taban kısımları, diyafram kubbesine uyarak periferde orta kısımlara göre daha aşağıda bulunur. Arka kısımda da yine öne göre daha aşağıda bulunur.

Lob ve segmentler

Sağ akciğer 2 fissürle 3 loba, sol akciğer 1 fissürle 2 loba ayrılmıştır. Büyük (oblik)fissür: sağda orta ve üst lobu alt lobdan, solda ise üst

lobu alt lobdan ayırır. Arkada 4. göğüs vertebrası hizasından başlar,

aşağıya ve öne doğru uzanır, orta koltuk altı çizgisinde 5. kostayı keserek önde 6. kostanın kemik ve kıkırdak kısımlarının birleştiği yerde sonlanır.

Küçük (horizontal) fissür: orta koltuk altı çizgisinde 5. kostadan

başlayarak 4. kosta üst kenarı boyunca hilusa doğru yatay olarak uzanır.

Her lob visseral plevra yaprağı ile kaplanmıştır ve fissürlerde 2 lobun visseral yaprakları yüzyüze gelir.

Loblar segmentlere ayrılır Her segmentin bağımsız bir bronş, arter ve

venası bulunur. Loblar gibi birbirinden plevra yaprağı ile değil

ince bir konnektif doku tabakası ile ayrılırlar. Tepesi hilusa, tabanı perifere yönelik piramit

biçimindedirler.

Her 2 akciğere ait lob ve segmentler

Sağda;A- Üst lob 1. Apikal segment 2. Posterior segment 3. Anterior segment B- Orta lob 4. Lateral segment 5. Medial segment C- Alt lob 6. Süperior bazal 7. Medial bazal 8. Anterior bazal 9. Lateral bazal 10.Posterior bazal

Solda;A- Üst lob 1,2 Apikoposterior 3. Anterior Lingula 4. Süperior 5. İnferior B- Alt lob 6. Süperior bazal 7. Anterior bazal 8. Lateral bazal 9. Posterior bazal

Akciğer segmentleri;en küçük anatomik birim olan lobüllerden yapılmıştır. Her lobülün bağımsız bir arteriolü ve bronşiolü vardır.

Primer lobül; respiratuar bronşiolün distalinde kalan

kısım olup, 1 asinüs içinde yaklaşık 8 primer lobül yer alır.

Sekonder lobül; bir terminal bronşiole bağlı 5-6 asinüsten

yapılmıştır. Çapı yaklaşık 1-2.5 cm dir.

Alveoller; 1/3 mm çapında boşluklar ve çevresinde

bulunan alveolokapiler zardan oluşur. Her iki akciğerde yaklaşık 14 milyon alveol kanalı ve 300 milyon alveol vardır.

Birbirine komşu alveoller arasında kohn delikleri, alveoller ile bronşioller arasında ise lambert kanalları vardır.

Asinüs: bir terminal bronşiolün distalinde kalan

kısımdır. Respiratuar bronşioller, alveol kanalları, alveol keseleri ve alveolleri içerir.

Her respiratuar bronşiol 5-6 alveol kanalına, her alveol kanalı 3-6 alveol kesesine açılır.

Göğüs içi lenfa sistemi

1.Parietal lenf bezleri 2.Viseral lenf bezleri

Paryetal lenf bezleri

Plevra ve mediastenin dışında bulunan lenf bezleridir. 3 grup yaparlar:

1. Ön paryetal lenf bezleri:Mammaria interna arter ve veni etrafında bulunurlar. Göğüs ön duvarı, meme ve karın duvarı lenf damarları bunlara drene olur.

Paryetal lenf bezleri

2. Arka paryetal lenf bezleri:Kot aralıkları, spinal kaslar ve paryetal plevranın lenf akımını alır.

3. Diyafragma lenf bezleri:Diyafragma üstünde ksifoid arkasında bulunurlar. Diyafragma, özofagus ve karaciğer lenf damarları bunlara drene olur.

Visseral lenf bezleri

Plevra içi ve mediastende bulunan lenf bezleridir. 4 gruba ayrılırlar.

1. Ön mediastinal (brakiosefalik)lenf bezleri:üst mediastenin ön kısmında, brakiosefalik damarların önünde yer alırlar. Perikard, timus ve diyafragmanın lateral kısımlarının lenfasını toplarlar. Eferentleri trakeobronşial lenf bezleri ve duktus torasikusa drene olurlar.

2. Posterior mediastinal lenf bezleri:perikard arkasında, özofagus ve inen aortanın etrafında yerleşmişlerdir. Özofagus, perikardın arka kısmı, diyafragma ve bazende karaciğerin sol lobunun lenfasını alır. Eferentleri duktus torasikusa az bir kısmı da trakeobronşial sisteme gider.

3. Trakeobronşial lenf bezleri *Paratrakeal l.b.;Trakeanın sağında ve

solunda yer alırlar. Eferentleri alt derin servikal lenf bezleri ile bağlantılıdır.

*Trakeobronşial l.b.;trakea bifurkasyonunun iki yanında ve altında (subkarinal) bulunurlar.

*Bronkopulmoner (hiler) bezler;akciğerlerin bronş ve damarlarının çevresinde bulunurlar. Anteromedial ve posterolateral olarak iki gruptur.

*Aorta ve ductus arteriozus bezleri;solda paraaortik bölgede bulunan bezlerdir.

4. Akciğer içi lenf nodülleri; Her bronş dallanmasında yer alan ve visseral plevraya kadar uzanan bir lenf ağı sistemidir.

Akciğerin lenfatik drenajı

*Yüzeyel lenf damarları *Derin lenf damarları

Yüzeyel lenf damarları; visseral plevra altında sekonder lobülleri

çevreleyen poligonal bir ağ oluştururlar. Akım visseral plevra altından sekonder lobüller arası septumlar yolu ile hilus lenf bezlerine olmaktadır.

Derin lenf damarları; akciğer içinde bronş, arter ve venaları takip

ederler. Normalde alveol duvarlarında lenfatik damarlar bulunmaz. İnterstisyel sıvıdan oluşan lenf, alveol septumlarının kesiştiği bölgede yer alan lenf aralıkları yolu ile derin lenfatik kanallara dökülür. Ins. ve eks. sırasında akciğerlerin hareketi ile lenf sıvısı hilusa ulaşır.

Sağ akciğerin lenfa akımı tümden, sol akciğerin orta ve alt zonlarının lenfa akımı

bifurkasyon bezleri ile sağ paratrakeal bezlere ve buradan sağ lenfatik kanaldan vena innominataya dökülürler.

Sol akciğerin üst zonunun lenfa akımı ise sol trakeobronşial bezlerden sol paratrakeal bezlere

ve buradan torasik kanal yoluyla sol v. subclaviaya ulaşır.

Trakea-bronş çevresi lenf bezleri

Akciğerin damarları

Arteria pulmonalis: sağ ventrikülden çıkıp ikiye ayrılır ve akciğere

vena kanını getirir. bronş dallanmasını dış ve arka yüzlerde

izleyerek dallanır ve bronşioller hizasında kapiller hale gelir.

Akciğerin damarları

Vena pulmonalis: alveolokapiler ağdan başlar. bronşial ve arteriyel sistemden farklı bir seyir

gösterir. segment anatomisine paralel değildirler. pek çok segmentin kanını alabilirler. hilusa doğru yaklaştıkça bronşları takip

ederler ve bunların ön-iç kısmında bulunurlar. her iki akciğerden 2 tane vena pulmonalis

çıkar ve bunlar sol atriuma taşınırlar.

Bronşial arterler: akciğerin besin kaynağıdır, inen aorta yada üst interkostal arterlerden dal alabilirler, sistemik basıncı yansıtır, bronşlar, bronşioller, akciğer içi arter ve venlerin

duvarlarını ayrıca sinirleri, akciğer içi lenf düğümlerini ve bağ dokusu septumlarını da kanlandırırlar.

Bronkopulmoner anastomozlar sayesinde herhangi bir yetersizlik durumunda dokuların kanlanması sürebilmektedir.

Akciğerin sinirleri Sempatik zincir ve vagustan gelen dallardan oluşan

ön ve arka pulmoner pleksuslar hilusların ön ve arka yüzlerinde yer alırlar.

Bu pleksuslardan çıkan lifler, pulmoner arter ve bronşlara eşlik eden sinirsel ağlar oluştururlar.

Hem aferent hem de eferent lifler içerirler. Bronş ve arterleri izleyerek visseral plevraya

ulaşırlar. Bu sinirlerde ağrı uçları bulunmadığından visseral

plevra ağrıya hassas değildir.

Vagustan gelen eferent lifler, bronşları daraltır, müköz bezlere sekresyon yaptırır ve damarları genişletir.

Aferent vagus dalları ise öksürük ve hering-breuer refleksinden sorumludur.

Eferent sempatik lifler bronkodilatör ve vazokonstriktördür. Aferent sempatikler ise hava yolları ve visseral plevranın temas duyusunu temin ederler.

Paryetal plevranın inervasyonu ise;vagus, sempatik zincir, interkostal ve phrenic sinirlerle olur.

Mediasten

1.Ön kompartman; timus, substernal tiroid, paratiroid, arcus aorta ve dalları, vena innominata, lenf bezleri, bağ dokusu.

2.Orta kompartman; kalp, trakea, ana bronşlar, hiluslar, lenf bezleri, vagus ve frenik sinirler.

3.Arka kompartman; özofagus, inen aort, vena azygos ve

hemiazygos, ductus torasikus, lenf bezleri,sempatik zincir ve nervus vagus, mezankim dokusu.

Teşekkürler.