społeczno-ekonomiczne zróŜnicowanie obszarów wiejskich a

INSTYTUT ROZWOJU WSI I ROLNICTWA

POLSKIEJ AKADEMII NAUK

KONFERENCJA pt.

Społeczno-ekonomiczne zróŜnicowanie obszarów wiejskich

a perspektywy rozwoju wsi

POD PATRONATEM HONOROWYM

Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi – Pana Dr. Marka SAWICKIEGO

16 czerwca 2010 r.

Warszawa, ul. Nowy Świat 72, Pałac Staszica, Sala Lustrzana

Regionalne zró Ŝnicowanie absorpcji wsparcia unijnego dla polskiej wsi i

skutki dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju

16 czerwca 2010, Warszawa

Dr Katarzyna Zawali ńska

Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa, Polska Akademia Nauk

(IRWiR PAN)

Logika prezentacji

�Regionalny rozkład funduszy z PROW i SPO 2004-2006 oraz Płatno ści Bezpo średnich �Które regiony/obszary otrzymały najwięcej w ujęciu

absolutnym i relatywnym�Czy regiony róŜnią się strukturą absorpcji?

�Przeznaczenie pozyskanych funduszy �Na co wydatkowane są płatności dla wsi?�Czy są regionalne róŜnice w ich wydatkowaniu?

�Oddziaływanie regionalne wsparcia �Które regiony/obszary najszybciej się rozwijają dzięki

funduszom wiejskim?

�Efekty mno Ŝnikowe� Które inne sektory gospodarki jeszcze zyskują?

Regionalny rozkład funduszy PROW 2004-2006, w uj ęciu absolutnym

w mln z³

0.3 - 3.6

3.6 - 5.5

5.5 - 7.67.6 - 9.9

9.9 - 13.8

13.8 - 41.7

Źródło: Ewaluacja ex post PROW 2004-2006

Regionalny rozkład Płatno ści Bezpo średnich ujęciu absolutnym 2004-2008

mln PLN

6.8 - 58.9

58.9 - 88.6

88.6 - 111.4

111.4 - 134.3

134.3 - 180.7180.7 - 389.1

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ARiMR

Regionalny rozkład płatno ści PROW i SPO 2004-2006 w uj ęciu relatywnym do Produktów Regionalnych Brutto województw (PRB)

Wyszczególnienie

PKB średni z lat

2004-2006

Suma płatności zrealizowany

chna ROW

w mln PLN

Lokata wg PKB na

mieszkańca

Udziałw PKB % (A)

Udziałw ROW

% (B)Proporcja

B/A *

Dolnośląskie 75080 594 4 7,8% 3,8% 0,48

Kujawsko-pomorskie 45883 1256 8 4,8% 8,0% 1,68

Lubelskie 37823 1398 16 3,9% 8,9% 2,26

Lubuskie 22910 355 10 2,4% 2,3% 0,95

Łódzkie 59977 1228 7 6,2% 7,8% 1,25

Małopolskie 70261 661 9 7,3% 4,2% 0,58

Mazowieckie 203334 2575 1 21,1% 16,4% 0,78

Opolskie 22235 300 11 2,3% 1,9% 0,83

Podkarpackie 36685 606 15 3,8% 3,8% 1,01

Podlaskie 22518 1420 14 2,3% 9,0% 3,86

Pomorskie 54329 726 5 5,6% 4,6% 0,82

Śląskie 129654 328 2 13,5% 2,1% 0,15

Świętokrzyskie 24570 702 12 2,5% 4,5% 1,75

Warmińsko-mazurskie 27715 999 13 2,9% 6,3% 2,21

Wielkopolskie 91025 2018 3 9,4% 12,8% 1,36

Zachodniopomorskie 39715 570 6 4,1% 3,6% 0,88

SUMA 963714 15733 100,0% 100,0% 2%

RóŜnice w absoprcji funduszy na ROW między województwami

-RóŜne klasyfikacje funduszy

- RóŜnice między w absorpcji według róŜnych klasyfikacji

- Regionalne zróŜnicowanie absorpcji

- Determinanty zróŜnicowania absoprcji

Klasyfikacja działa ń PROW i SPO 2004-2006 wg. ró Ŝnych kryteriów

SO28.8%

SI_b41.3%

SI_e1.3%

E0.1%

TB28.6%

Klasyfikacja ekonomicznapłatno ści zrealizowane (%)

1 = Poprawa konkurencyjnośći sektora rolnego

2= Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich

3= Poprawa jakości Ŝycia na obszarach wiejskich i róŜnicowanie

A= Rozwój gospodarki Ŝywnościowej

B= Rozwój środowiska

C= Rozwój pozarolniczych działów gospodarki

D= Dochody i transfery socjalne

E= Pomoc o charakterze technicznym

TB = Transfery bezpośrednie

SO = Subsydia obszarowe

SI_B = Subsydia inwestycyjne (s.budowlany)

SI_E = Subsydia inwestycyjne (s.edukacyjny)

E= Pomoc o charakterze technicznym

Klasyfikacja wg. Osi, płatno ści zrealizowane (%)

oś 231.3%

oś 161.6%

oś 40.1%

oś 37.0%

Klasyfikacja urealniona wg J. Row i ńsk iegopłatno ści zrealizowane (%)

A35.5%D

49.7%

C7.0%

B7.7%

E0.1%

Absoprcja funduszy ROW wg kryteri ów UE i ekonomicznych

7.0%

31.3%

0.1%

61.6%

16.2%

36.6%

44.5%

2.7%0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

oś

1:k

onk

uren

cyjn

ość

oś

2: śr

odow

isk

o

oś 3

:

jak

ość Ŝy

cia

oś

4: L

EA

DE

R

PROW 2004-2006 i SPO Rolnictwo PROW 2007-2013

29% 29%

41%

1%

15%

50%

5%

30%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

TB SO SI_b SI_e

PROW 2004-2006 i SPO Rolnictwo PROW 2007-2013

TB- transfery bezpośrednie

SO – subsydia obszarowe

SI_b – subsydia inwestycyjne w kapitał fizyczny

SI_e– subsydia inwestycyjne w kapitał ludzki

RóŜnice regionalne w absorpcji dzia łańwedług klasyfikacji ekonomicznej

Świętokrzysk ie

SO19%

TB47%

SI_b32%

SI_e2%

Zachodniopomorskie

TB19%

SO50%

SI_b30%

SI_e1%

Kujawsko-Pomorskie

TB24%

SO19%

SI_b56%

SI_e1%

Podkarpackie

TB38%

SO28%

SI_e4%

SI_b30%

Wielkopol.

TB19%

SO28%

SI_b52%

SI_e1%

Lubelskie

TB39%

SO23%SI_e

2%

SI_b36%

Lubuskie

TB17%

SO47%

SI_b35%

SI_e1%

Podlaskie

TB23%

SO37%

SI_b39%

SI_e1%

War-Mazurs.

TB20%

SO33%

SI_e1%

SI_b46%

TB- transfery bezpośrednie

SO – subsydia obszarowe

SI_b – subsydia inwestycyjne w kapitał fizyczny

SI_e– subsydia inwestycyjne w kapitał ludzki

Kierunki wydatkowania funduszy unijnych

-Struktura wydatkowania funduszy w ramach PROW 2004-2006 po działaniach

- Struktura wydatkowania funduszy w ramach SPO 2004-2006 na przykładzie wybranych działań

- Kierunki najbardziej popularnych wydatków w ramach Płatności Bezpośrednich

Kierunki wydatkowania funduszy z PROW 2004-2006

100% usługi związane z działalnością grupy

Transfer dochodowy (TD) uzaleŜniony od wielkości produkcji całej grupy.

7. GRUPY PRODUCENTÓW ROLNYCH

100% inwestycje (96% w budownictwo i 4% w maszyny)

Subsydium inwestycyjne (SI) 6. DOSTOSOWANIE DO UE

30% inwestycje, 46% środki obrotowe, 14% konsumpcja

Subsydium obszarowe (SO)5. ZALESIANIE


Subsydium obszarowe (SO)4. PROGRAMY

ROLNOŚRODOWISKOWE

34% inwestycje, 46% środki obrotowe, 20% konsumpcja.

Subsydium obszarowe (SO)3. OBSZARY ONW


Transfer dochodowy (TD)2. GOSPODARSTWA

NISKOTOWAROWE

94% konsumpcja (w tym usługi), 6% inwestycje

Transfer dochodowy (TD)1. RENTY STRUKTURALNE

Sposób przeznaczenia

Rodzaj instrumentu ekonomicznego

Nazwa działania

100% usługi związane z działalnością grupy

Transfer dochodowy (TD) uzaleŜniony od wielkości produkcji całej grupy.

7. GRUPY PRODUCENTÓW ROLNYCH

100% inwestycje (96% w budownictwo i 4% w maszyny)

Subsydium inwestycyjne (SI) 6. DOSTOSOWANIE DO UE


Subsydium obszarowe (SO)5. ZALESIANIE


Subsydium obszarowe (SO)4. PROGRAMY

ROLNOŚRODOWISKOWE


Subsydium obszarowe (SO)3. OBSZARY ONW


Transfer dochodowy (TD)2. GOSPODARSTWA

NISKOTOWAROWE

94% konsumpcja (w tym usługi), 6% inwestycje

Transfer dochodowy (TD)1. RENTY STRUKTURALNE

Sposób przeznaczenia

Rodzaj instrumentu ekonomicznego

Nazwa działania

Kirunki wydatkowania funduszy z SPO 2004 -2006

11,7%

82,0%

4,0% 2,3%

za kła danie planta cji wie lo le tn ich

budynki i bud owle

wypo s arzenie w s p rzę t ruchom y

pozos ta łe

D. Inwestycje w gospodarstwa

D. RóŜnicowanie działalności rolniczej

23,8%

10,5%8,5%

14,7%

42,5%

Maszyny, urządzenia, narzędzia iwyposaŜenieŚrodki trans portu dla świadczeniawyłącznie usług transportowychBudynki mies zkalne i gospodarcze wraz zwyposaŜeniem na cele agroturystyczneObiekty budowlane d la celów projektu

Pozos tałe

4,8%

4,1%

0,8%

26,7%63,6% popra wa lub umoŜliwienie rolnikom

dos tępu do infras truktury te chn iczn ej

och rona i po prawa s tanu ś rod owis kanatu ra lne go

popra wa warunków s a nita rno-higienicznych na o bs zarach wie js kich

wzros t do cho du ro lniczego

popra wa orga nizac ji p rodukcji ro lnicze j

D. Ulepszanie infrastruktury technicznej

Kierunek wydatków PB, wg. województw

Źródło: Na podstawie badania ankietowego zleconego przez MRiRW

Odsetek osób które przeznaczyły PB na środki obrotowe, wg województw, w 2008 r.

0

20

40

60

80

100

DO

LN

OŚ

LĄS

KIE

KU

JAW

SK

O-

PO

MO

RS

KIE

LUB

ELS

KIE

LU

BU

SK

IE

ŁÓD

ZK

IE

MA

ŁOP

OLS

KIE

MA

ZO

WIE

CK

IE

OP

OL

SK

IE

PO

DK

AR

PA

CK

IE

PO

DL

AS

KIE

PO

MO

RS

KIE

ŚLĄ

SK

IE

ŚW

IĘT

OK

RZ

YS

KIE

WA

RM

IŃS

KO

-M

AZ

UR

SK

IE

WIE

LKO

PO

LSK

IE

ZA

CH

OD

NIO

-P

OM

OR

SK

IE

w %

Polska, średnio 72%

Odsetek osób które przeznaczyły PB na eduakcj ę i wychowanie, wg. województw, w 2008 r.

0

20

40

60

80

100

DO

LNOŚ

LĄS

KIE

KU

JAW

SK

O-

PO

MO

RS

KIE

LUB

ELS

KIE

LUB

US

KIE

ŁÓD

ZK

IE

MA

ŁOP

OLS

KIE

MA

ZOW

IEC

KIE

OP

OLS

KIE

PO

DK

AR

PA

CK

IE

PO

DLA

SK

IE

PO

MO

RS

KIE

ŚLĄ

SK

IE

ŚW

IĘT

OK

RZY

SK

IE

WA

RM

IŃS

KO

-M

AZU

RS

KIE

WIE

LKO

PO

LSK

IE

ZAC

HO

DN

IO-

PO

MO

RS

KIE

w %

Polska, średnio 3,4%

Oddziaływanie funduszy unijnych na rozwój regionalny

-Które województwa najszybciej rozwijały się dzięki funduszom ROW?

-Czy polityka ROW miała charakter spójnościowy?

- Od czego zaleŜało tempo rozwoju województwa na skutek polityki ROW?

- Jaką rolę odgrywała w rozwoju struktura absorpcji w tym udział inwestycji?

Regionalny Model równowagi ogólnej: rozwój regionalny i efekty mno Ŝnikowe

Rynki produktów

Cena P* Q* Ilość Rynki czynników

Konsumpcja (prywatna i publiczna)

Produkcja (globalna)

Inwestycje (prywatne i publiczne)

Handel wewnętrzny (między regionami)

Handel zagraniczny (reszta świata razem)

Czynniki produkcji (praca, ziemia, kapitał)

BudŜet państwa (centralny i lokalne, podatki, subsydia i transfery)

PodaŜ

Popyt

1 typ gospodarstwa domowego, 15 sektorów

produkcji PKD, 16 regionów

Funkcja

migracji , bezrobocie klasyczne

Dane : GUS (do zrównowaŜenia modelu) + dane ankietowe do scenariuszy

Poziom województw

Wzrost gospodarczy wojew ództw na skutek polityki PROW i SPO 2004-2006

7.8

4.94.1 3.8 3.5 3.4

2.8 2.6 2.5 2.4 2.2 2.21.8 1.7 1.4

0.9

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

6.0

7.0

8.0

9.0

PO

DL

AS

KIE

WA

RM

MA

ZU

RS

KI

KU

JPO

MO

RS

KIE

SW

IET

OK

RZ

YS

K

LUB

ELS

KIE

PO

DK

AR

PA

CK

IE

MA

LOP

OLS

KIE

DO

LNO

SL

AS

KIE

OP

OLS

KIE

LO

DZ

KIE

WIE

LKO

PO

LSK

I

SL

AS

KIE

PO

MO

RS

KIE

ZA

CH

PO

MO

RS

KI

LUB

US

KIE

MA

ZO

WIE

CK

IE

zm

iana

PK

B w

% n

a sk

utek

fund

usz

y R

OW

-Największy rozwój gospodarczy na skutek PROW 2004-2006 uzyskano w województwach w przewaŜających stopniu rolniczych (podlaskie), w przewaŜającym stopniu wiejskich (warmińsko-mazurskie) i znacząco wiejskich-znacząco rolniczych (kujawsko-pomorskie).

- Więcej zyskały województwa bidenijsze niŜ bogatsze

Spójno ściowy charakter polityki rozwoju obszarów wiejskich

Zach-Pomors kie

Opolskie

Wielkopols kie

Ku j-Pom

Lubu skie

Ma łopols kie

Pomors kieDolnośląskie

Mazowieckie

Łódzkie

Podlaskie Lub els kie

Śląs kie

Świętokrzys kie

Warm-Mazurs kie

Pod karpackie

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

% odsetek ludno ści wie jskiej w populacji regionu

% o

dse

tek

ludn

oś

ci w

iejs

kiej

pra

cują

cej w

yłą

czn

ie lu

b

głó

wni

e w

ro

lnic

twie

PW= przewaŜająco wiejskieZW = znacząco wiejskiePM = przewaŜająco miejskie

PR= przewaŜająco rolniczeZR = znacząco rolniczePN= przewaŜająco nierolnicze

Typ7PM-PR

Typ 1PW-PR

Typ2PW-ZR

Typ9PM-PN

Typ3PW-PN

Typ6ZW-PN

Typ4ZW-PR

Typ8PM-ZR

Typ5ZW-ZR

1

2 34

5

Największy rozwój gospodarczy dzięki środkom z PROW i SPO 2004-2006 uzyskały województwa w przewaŜającym stopniu rolnicze (podlaskie, lubelskie, świętokrzyskie) oraz w znaczącym stopniu wiejskie (kujawsko-pomorskie i warmińsko-mazurskie).

Rolniczość

Wiejskość

Skutki ekonomiczno-społeczne polityki ROW

- Rozwój regionów był zdeterminowany ilościąpozyskanych funduszy w relacji do PRB (%)

- Ilość funduszy zdeterminowana była z kolei kopertami regionalnymi i quasi kopertami oraz charakterystyką i przedsiębiorczością regionów

DolnoślMałopolskie

Podkarpackie

Wielkopolskie

LubelskieKujPomor

ŁódzkieOpolskie

Św iętokrzyskie

Zachodnio-pomorskie

LubuskiePomorskie

Warmińsko-Mazurskie

Śląskie

Mazow ieckie

PodlaskieR2 = 0.8062

0%

1%

2%

3%

4%

5%

6%

7%

8%

0% 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7%

Fundusze ROW jako %PRB

Wzr

ost P

RB

na

skut

ek

polit

yki R

OW

(w

ynik

z R

egP

OL)

Skutki ekonomiczno-społeczne polityki ROW

DolnośląskieMałopolskie

Podkarp

Wielkop

Lubelskie

KujPomorskie

ŁódzkieOpolskie

Św iętokrzyskie

Zachodnio-pomorskie

Lubuskie Pomorskie

Warmińsko-Mazurskie

Śląskie

Mazow ieckie

PodlaskieR2 = 0.457

0%

1%

2%

3%

4%

5%

6%

7%

8%

0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2

Wielko ść funduszy w formie SI_b (mld PLN)

Wzr

ost P

RB

na

skut

ek p

olity

ki R

OW

(wyn

ik z

Reg

PO

L)

- Rozwój regionów zaleŜał od struktury absorpcji środków – im więcej w formie inwestycji tym szybszy wzrost

- W większości województw nie nastąpiło jeszcze nasycenie inwestycjami

EFEKTY MNO śNIKOWE polityki ROW

-Dlaczego ujawniają się efekty mnoŜnikowe polityki ROW?

-Które sektory gospodarki najwięcej zyskały (w sposób pośredni) na polityce ROW?

- Przykłady wpływu wybranych działań na pozarolnicze sektory gospodarki.

- Jaki wpływ na zatrudnienie poza rolnicze mogła mieć polityka ROW?

Efekty MNO śNIKOWE PROW 2004-2006

0.01.02.03.04.05.06.0

Ro

lnic

two

Ryb

actw

o

Ko

paln

ictw

o

Prz

etw

órst

wo

prze

mys

łow

e

Ene

rga

Bu

dow

nict

wo

Ha

nde

l i

nap

raw

y

Ho

tele

ire

sta

ura

cje

Tra

nsp

ort

,

Pośr

ed

nict

wo

finan

sow

eO

bsłu

gan

ieru

cho

mośc

iA

dm

inis

tra

cja

pub

liczn

a

Ed

uka

cja

Och

rona

zdro

wia

Po

zost

ałe

usł

ug

i

w %

Największy wpływ na pozarolnicze działy gospodarki (liczone wzrostem produkcji) odnotowano w sektorze budowlanym, energetycznym, kopalnictwie (róŜnego rodzaju) oraz sektorach związanych z turystyką i obsługąfinansową.

Źródło: Wyniki modelu RegPOL, wzrost produktu wg sektorów

Efekty mno Ŝnikowe wybranych dzia łań w wybranych województwach

Lubelskie (doradztwo)

-1.0

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

6.0

7.0

Edu

kacj

a

Tra

nspo

rt

Ele

ktr

. gaz

iw

oda

Prz

em

ysł

Us

ług

ifin

ans

owe

Ryb

actw

o

Kop

aln

ictw

o

Bu

dow

nic

two

Han

del

Zd

row

ie

Us

ług

im

iesz

kani

ow

e

Ho

tele

ire

sta

ura

cje

Usł

ugi

pozo

stał

e

Rol

nic

two

Adm

inis

tra

cja

publ

.

0

2

4

6

8

10

12

Bud

owni

ctw

o

Ele

ktr.

gaz

iw

oda

Kop

alni

ctw

o

Prz

emys

ł

Tran

spor

t

Usł

ugi

mie

szka

niow

e

Ry

bact

wo

Usł

ugi

finan

sow

e

Han

del

Hot

ele

ire

stau

rac

je

Usł

ugi

pozo

sta

łe

Edu

kacj

a

Zdr

owie

Rol

nict

wo

Adm

inis

trac

jaP

ublic

zna

wz

rost

w %

Dostosowanie do standardów (Wielkopolskie)

Doradztwo (Lubelskie)

Efekty mno Ŝnikowe a Zatrudnienie ludno ści wiejskiej

PODLASKIE

8,5%

15,7%

20,3%

9,8% 10,7% 11,7%

4,3%1,0%

12,5%12,0%

3,4%3,4%

1,0%0,7%2,4%

0,7%

5,3%2,4%

0,5%

7,0%

0,0%

5,0%10,0%

15,0%20,0%

25,0%

Prz

emys

łpr

zetw

órst

wa

roln

o-sp

oŜ

Ele

ktr.

gaz

iw

oda

Bud

owni

ctw

o

Han

del

Hot

ele

ire

stau

racj

e

Tra

nspo

rt

Usł

ugi

finan

sow

e

Usł

ugi

mie

szka

niow

e

Adm

inis

tracj

aP

ublic

zna

Edu

kacj

a

Wz

rost

/udz

iał %

Wzrost produkcji/usług na skutek polityki ROW Udział zatrudnienia ludności wiejskiej

Efekty mnoŜnikowe polityki ROW w województwie Podlaskim ujawniły się najbardziej w sektorach: budowlanym, energetycznym, finansowym i turystycznym, z kolei udział ludności wiejskiej w strukturze zatrudnienia w tych sektorach w tym województwie jest niewielki.

Rekomendacje na przyszło ść

�Potrzebnych jest więcej działań w formie inwestycji infrastrukturalnych , bo przynoszą największy wzrost oraz efekty mnoŜnikowe.

�Za mało jest inwestycji w kapitał ludzki . Kiedy inwestycje infrastrukturalne się nasycą (choćjeszcze daleko do tego) inwestycje miękkie powinny stanowić główny element rozwoju – z jednej strony wspieranie innowacji, korzystanie z nowych technologii a z drugiej programy przekwalifikowania i mobilności zawodowej

�Za mało jest działań sprzyjających tworzeniu nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich . Na razie w większy sposób powstają pośrednio niŜna skutek kierunkowych działań


�Działania typowo inwestycyjne s ą trudniejsze w absorpcji więc naleŜałoby dąŜyć w kierunku ich upraszczania. Lepsze proste subsydium inwestycje niŜ transfery bezpośrednie.

� Dotychczasowy regionalny podział funduszy ROW sprzyjał wyrównywaniu szans – więcej środków relatywnie dostały województwaprzewaŜającorolnicze i przewaŜająco wiejskie, które są jednocześnie biedniejsze.

�Jednak województwa te rzadziej były w stanie absorbowa ć te środki w postaci najbardziej efektywnych inwestycji a za to częściej otrzymywały środki na ROW w postaci transferów dochodowych mających często charakter socjalny.


� Koszty kwalifikowane działań inwestycyjnych sąwaŜną wytyczną tego, do jakich sektorów i podmiotów trafi ą ostatecznie fundusze . Jeśli np. wprowadzono by przepis, Ŝe usługi związane z funduszami na ROW powinny być wykonywane przez firmy operujące na obszarach wiejskich to oprócz rolników, beneficjentami tych funduszy byliby nie związani z rolnictwem mieszkańcy wsi

�Obecnie zbyt duŜa dysproporcja istnieje między korzyściami z programów ROW dla rolników a bezrolnych mieszkańców wsi.

�Polityka ROW w Polsce dość równomiernie rozkłada środki na wyrównywanie szans i na rozwój - potrzebna jest decyzja o docelowej proporcji.

Dziękuj ę za uwagę !

IRWiR: www.irwirpan.waw.pl

społeczno-ekonomiczne zróŜnicowanie obszarów wiejskich a

Documents