sport i zdravljesportizdravlje.rs.ba/files/godina ix, broj 1/srb.pdf · vladan marković, goran...

1

SPORT I ZDRAVLJE

NAUČNO-STRUČNI ČASOPIS IZ OBLASTI FIZIČKOG VASPITANJA I

SPORTA

Godina IX, Broj 1. 2014. ISSN 1840-152X

www.sportizdravlje.rs.ba

2

SPORT I ZDRAVLJE NAUČNO STRUČNI ČASOPIS IZ OBLASI

FIZIČKOG VASPITANJA I SPORTA

Izdavač Univerzitet u Istočnom Sarajevu

Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta

Glavni i odgovorni urednik

dr Danko Pržulj, redovni profesor

Redakcijski odbor Recenzentski odbor

1. Dragoslav Jakonić (Novi Sad, Srbija) 2. Slobodan Stojiljković (Niš, Srbija) 3. Nenad Suzić (Banja Luka, BiH) 4. Milovan Bratić (Niš, Srbija) 5. Radivoj Radosav (Novi Sad, Srbija)

6. Milivoje Karalejić (Beograd, Srbija) 7. Raviojla Pavlić-Mandić (Sarajevo, BiH) 8. Radivoje Krsmanović (I.Sarajevo, BiH) 9. Martin Pupiš (Banska Bystrica, Slovačka) 10. Radoslav Bubanj (Niš, Srbija) 11. Milentije Branković (Niš, Srbija)

12. Vladimir Koprivica (Beograd, Srbija) 13. Aleksandar Naumovski (Skoplje, Makedonija)

14. Cvijeta Krsmanović (I.Sarajevo, BiH) 15. Branimir Mikić (Tuzla, BiH) 16. Jordan Donev (Sofija, Bugarska)

17. Radovan Čokorilo (Novi Sad, Srbija) 18. Milena Mikalački (Novi Sad, Srbija) 19. Rajko Kuljić (Novi Sad, Srbija) 20. Veselin Jovović (Nikšić, Cma Gora) 21. Dragan Popović (Leposavić, Srbija) 22. Izet Rađo (Sarajevo, BiH)

23. Simo Vuković (Banja Luka, BiH) 24. Slaviša Đurđević (Beograd, Srbija) 25. Darko Kalajdžić (Novi Sad, Srbija)

26. Nenad Lalić (I.Sarajevo, BiH)

27. Danko Pržulj (I.Sarajevo, BiH)

Adresa uredništva:

Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta

Univerziteta u Istočnom Sarajevu

Stambulčić bb, 71420 Pale, Bosna i Hercegovina

tel/fax: 00387 (0)57 226 836 e-mail:

[email protected]

Urednik u redakciji: dr Milomir Trivun,

vanredni profesoor

Sekretar redakcije: dr Borislav Cicović, docent

Tehnički urednik: Ljubica Nikolić

Prevod na engleski: Vesna Lazarević, Oslo

Norveška (str.23:28 i 85:91)

Tiraž: 300

Štampa: “Grafosemberija” a.d. Bijeljina

UDC 796.011/797(05)

1. Dragoslav Jakonić (Novi Sad, Srbija)

2. Danko Pržulj (I. Sarajevo, BiH) 3. Dobrica Živković (Niš, Srbija) 4. Đorđe Nićin (Beograd, Srbija)

5. Izet Rađo (Sarajevo, BiH) 6. Jordan Donev (Sofija, Bugarska) 7. Veselin Jovović (Nikšić, Cma Gora)

8. Vladimir Koprivica (Beograd, Srbija) 9. Branimir Mikić (Tuzla, BiH) 10. Muriz Hadžikadunić (Sarajevo, BiH) 11. Darko Kalajdžić (Novi Sad, Srbija) 12. Martin Pupiš (Banska Bystrica, Slovačka) 13. Slobodan Stojiljković (Niš, Srbija)

14. Milentije Branković (Niš, Srbija)

15. Milovan Bratić (Niš, Srbija) 16. Radivoje Krsmanović (I.Sarajevo, BiH) 17. Nenad Suzić (Banja Luka, BiH) 18. Dragan Popović (Leposavić, Srbija)

19. Simo Vuković (Banja Luka, BiH) 20. Ratko Stanković (Niš, Srbija)

21. Cvijeta Krsmanović (I.Sarajevo, BiH) 22. Radoslav Bubanj (Niš, Srbija) 23. Milivoje Karalejić (Beograd, Srbija) 24. Slaviša Đurđević (Beograd, Srbija)

25. Radomir Kostić (Niš, Srbija)

26. Toplica Stojanović (Niš, Srbija) 27. Tomislav Okičić (Niš, Srbija)

mailto:[email protected]

S P O R T I Z D R A V L J E

ISSN 1840-152X Pale, 2014. godina 9 broj 1: str. 4-92 UDC 796

SADRŽAJ 2014/1

Pregledni naučni rad

Srđan Baralić .

doi: 10.7251/SHTSR1401005B

SAMOPOUZDANJE KAO FAKTOR OPŠTEG STAVA PREMA PROFESIJAMA

PSIHOLOGA I LJEKARA ................................................................................................................. 5

Orginalni naučni rad

Ranko Bojanić, Jelena Pejičić, Sreten Marković

doi: 10.7251/SHTSR1401016B

UTICAJ TRENAŽNOG RADA NA RAZVOJ FUNKCIONALNIH

SPOSOBNOSTI KOD MLADIH SPORTISTA

................................................................................................................................................................ 16


Borislav Cicović, Dejan Kulundžić

doi: 10.7251/SHTSR1401024C

RAZVOJ REPETITIVNE SNAGE MLADIH DŽUDISTA POD

UTICAJEM PROGRAMIRANE VIŠESTRANE PRIPREME ....................................................... 24

Stručni rad

Dejan Čokorilo

doi: 10.7251/SHTSR1401030C

KARAKTERISTIKE USPJEŠNOG VOĐE U FUDBALSKOM KLUBU ..................................... 30


Senad Čoković, Milan Stamenković, Ranko Bojanić doi: 10.7251/SHTSR1401036C

METODE USAVRŠAVANJA TEHNIČKO-TAKTIČKIH ZNANJA SPORTISTA .................... 36


Ida Kabok, Cvijeta Krsmanović doi: 10.7251/SHTSR1401040K

EFIKASNOST USVAJANJA KOŠARKAŠKIH ELEMENATA KOD UČENIKA SA

POSEBNIM POTREBAMA ................................................................................................................ 40


Sreten Marković, Miloš Mitov, Senad Čoković doi: 10.7251/SHTSR1401052M

PARAMETRI INDIVIDUALIZACIJE PLANIRANJA I PROGRAMIRANJA

TRENAŽNOG RADA SA SPORTISTIMA ...................................................................................... 52

6


Vladan Marković, Goran Pašić, Dejan Kulundžić

doi: 10.7251/SHTSR1401058M

ANALIZA ZAVESLAJA PRSNOG PLIVANJA NA 100 METARA U ATINI 2004.

GODINE

................................................................................................................................................................ 58


Mićo Mićić, Nenad Lalić, Milan Lazić

doi: 10.7251/SHTSR1401065M

PROJEKTNI MENADŽMENT-SAVREMENI I SLOŽEN PROCES UPRAVLJANJA

RAZVOJEM SPORTA, REKREACIJE I IGRE U GRADU BIJELJINI ..................................... 65


Goran Pašić, Milomir Trivun, Gorana Tešanović doi: 10.7251/SHTSR1401073P

ASIMETRIJA PREDNJEG I ZADNJEG VESLAČA U KANU DVOSJED SLALOMU

................................................................................................................................................................ 73


Danko Pržulj, Dejan Kulundžić

doi: 10.7251/SHTSR1401085P

RAZLIKE IZMEĐU DJEČAKA I DJEVOJČICA ŠESTIH RAZREDA OSNOVNIH

ŠKOLA U NEKIM MOTORIČKIM SPOSOBNOSTIMA I MORFOLOŠKIM

KARAKTERISTIKAMA .................................................................................................................... 85

Upustvo za autore................................................................................................................................. 92

7

Orginalni naučni rad SPORT I ZDRAVLJE IX (2014) 1: 5-15

PREGLEDNI NAUČNI RAD

Srđan R. Baralić

JU Centar za socijalni rad, Istočno Novo Sarajevo

UDK 159.9.072

doi: 10.7251/SHTSR1401005B

SAMOPOUZDANJE KAO FAKTOR OPŠTEG STAVA PREMA PROFESIJAMA

PSIHOLOGA I LJEKARA

Sažetak

U ovom radu je prikazan dio rezultata empirijskog istraživanja kojim smo nastojali da

utvrdimo izvore koji utiču na formiranje opšteg stava prema profesijama psihologa i ljekara.

Zanimalo nas je da ispitamo da li samopouzdanje i socijalno-iskustvene karakteristike

predstavljaju statistički značajne determinante u formiranju ovih stavova. Smatrali smo

interesantnim vidjeti i prema kojoj profesiji su pozitivni stavovi usmjereniji.

Istraživanje je vršeno na uzorku 202 studenta I, II, III i IV godine studija na dva

fakulteta u Palama od kojih 62,40% sa Filozofskog fakulteta i 37,60% sa Pravnog fakulteta.

U kvalitativnoj analizi dobijenih stavova utvrđeno je da ispitanici imaju češće negativan stav

prema profesijama psihologa i ljekara. Takođe, utvrđeno je da je stav prema profesiji ljekara

višestruko pozitivniji u odnosu na profesiju psihologa. U pogledu razlika opšteg stava prema

profesijama psihologa i ljekara, obzirom na samopouzdanje, utvrđeno je da postoji statistički

značajna razlika u dobijenim rezultatima (Chi-square=193,885; df=4; p<0,01; C

coeff.=0,704) i (Chi-square=162,573; df=4; p<0,01; C coeff.=0,672), odnosno da

samopouzdanje predstavlja bitan faktor u formiranju opšteg stava prema profesijama i

psihologa i ljekara.

Ključne riječi: samopouzdanje, samoefikasnost, stav, predrasude.

UVOD

Čini se da aspiracije u životu pojedinca zahtjevaju određeni nivo samopouzdanja,

samovrednovanja da nešto možemo i trebamo učiniti kako bi se došlo do određenog cilja. Da

bi se preduzela bilo kakva aktivnost nesumnjivo je potrebna i motivacija koja, u određenom

smislu, pokreće aspiraciju i čini je mogućom. Samopouzdanje u odnosu na druge faktore nije

kvintesenca1, jer od njega suštinski ne zavisi život pojedinca. Međutim, njegov značaj

možemo prepoznati kada govorimo o samom kvalitetu života. Zreo čovjek se tokom života

suočava sa različitim problemima počev od školovanja, zaposlenja, stupanja u bračnu

zajednicu, zasnivanje porodice i sl. Upravo se ovdje prepoznaje bitnost istraživanja samopou-

zdanja i njegovog uticaja, između ostalog i na pojedine stavove.

1 Kvintesenca (l. Quinta essentila) – peta suština, fil. prvotno: eter, koji je Aristotel dodao kao peti uz 4 elementa

(vatru, vodu, vazduh i zemlju).

8

Kroz Adlerov koncept osjećanja manje vrijednosti pojedinac još od samog rođenja ima

potrebu da zauzme životni prostor drugih u okruženju (u smislu primanja i davanja ljubavi,

okupiranja pažnje drugih i sl.), boreći se pritom sa drugima za prevlast. U ovom kontekstu,

kontekstu primarnog kruga socijalizacije, individua će imati pozitivno ili negativno iskustvo,

koje će se kasnije odraziti na njeno samopouzdanje. Oslanjajući se na psihoanalitičku teoriju

socijalno orjentisanu, kao i Bandurinu socijalno-kognitivnu teoriju, naglasak ćemo staviti na

prve godine života, ne isključujući bitnost socijalnih iskustava tokom kasnijeg života. Dijete u

svom djetinjstvu, obzirom na podsticanje ili degradiranje od strane roditelja i drugih sa kojima

ima bliske odnose, razvija odnosno suzbija motivaciju, aspiraciju, samopouzdanje kroz

uspijehe ili neuspijehe. Zreo pojedinac u sebi nosi poruke iz djetinjstva koje će kasnije, tokom

života, dobiti svoju pravu ekstenziju. Nadalje, razmatrajući Bandurinu teoriju, postignuće

ćemo posmatrati kao rezultat interakcije personalnih karakteristika pojedinca i socijalnih

faktora.

U nastojanju da definišemo pojam samopouzdanja dolazimo do problema njegovog

preciznog određenja, o čemu su saglasni i mnogi autori. Samopouzdanje najbolje izražava

sintagma ’’Ja mogu’’ zbog čega se često povezuje sa pojmom samoefikasnosti. Doživljaj

kompetentnosti prilikom ponašanja usmjerenog ka određenom cilju je osnovni mehanizam

ljudskog djelovanja koje Bandura (1991) određuje kao samoefikasnost. Govoreći o

samoregulacijskom mehanizmu ovaj autor navodi nekoliko osnovnih podfukcija, а тo su:

samoopažanje ponašanja, procjene istih u odnosu na lične standarde i afektivna samoreakcija.

Svojim eksperimentalnim istraživanjima (Bandura 1982) pokazuje da je viši stepen

indukovane samoefikasnosti povezan sa višim stepenom postignuća i nižim stepenom

emotivne pobuđenosti.

Samopouzdanje je relativno važna komponenta integriteta ličnosti. Čine ga kognitivni

i afektivni sadržaji, a u osnovi je da Ja (Ego) posjeduje kognitivnu i afektivnu ravnotežu

usmjerenu ka cilju koji se treba dostići. Koliko će čovjek imati povjerenja u sebe zavisiće od

uspiješnosti u rješavanju osnovnih životnih pitanja kao što su obrazovanje, ljubav, brak,

profesija, društveni položaj i sl. Uspješnost u ovim namjerama, te priznavanje od strane

drugih ljudi snažno će uticati na samopouzdanje i njegovo učvršćivanje. U mnogim teorijskim

razmatranjima eventualni gubitak samopouzdanja se ocjenjuje kao uvod u teškoće ličnosti.

Rijavec i Miljković (1999) navode da nam samopouzdanje omogućava da postojeće

sposobnosti i crte ličnosti iskoristimo na najbolji mogući način. Nadalje, navode da se

samopouzdanje uopšteno odnosi na osjećaj koji imamo o sebi i svojim vrijednostima,

odnosno osjećaj sposobnosti da se nosimo sa svim životnim izazovima. Prema Bajraktarević

(2004) pouzdanje uključuje sve, način na koji pojedinac misli, osjeća i djeluje.

Psihoterapeut Nathaniel Branden (1969) koji je dao značajan doprinos u razumjevanju

pojmova samopoštovanja i samopouzdanja, navodi da čovjekom vlada strah u onoj mjeri

koliko mu nedostaje samopoštovanja. To je strah od stvarnosti u kojoj se pojedinac osjeća

neadekvatno, strah od činjenica o sebi koje izbjegava ili ih potiskuje. On smatra da

samopouzdanje čine dva osnovna elementa: samosvijest (uvjerenje u vlastite sposobnosti) i

samopoštovanje (osjećanje lične vrijednosti). Prema njemu, samopouzdanje se razvija kroz

proces vršenja različitih akcija i evaluacije njihovih rezultata koje dobijamo iz okruženja.

Dobijene podatke stalno upoređujemo sa onim što smo očekivali, sa onim što su drugi od nas

očekivali, kao i sa onim što drugi postižu.

U razmatranjima koristi od samopouzdanja Bajraktarević (2004) navodi da ono može

pomoći pojedincu u: formiranju pozitivnih emocija, održavanju koncentracije, postavljanju

ciljeva, prevazilaženju napora, struktuiranju strategije, u odlučujućim psiho-loškim

9

momentima. Nadalje, iako je samopouzdanje presudan faktor učinka ono podrazu-mjeva

prethodno postojanje drugih bitnih elemenata, npr. vještina, sposobnosti i sl.

Bandurina socijalno-kognitivna teorija definiše ponašanje kao trijadnu, recipročnu

interakciju između faktora ličnosti, ponašanja i konteksta socijalnog okruženja. Ovi faktori

nemaju podjednaku snagu, odnosno podjednak uticaj na ponašanje. Uticaj određenih faktora

zavisiće od same osobe, kao i od specifičnosti situacije u kojoj se ponašanje odigrava.

Govoreći o samoefikasnosti Bandura (1986) je određuje kao kapacitet za organizaciju i

aktivnosti koje su potrebne za prevazilaženje aktuelne situacije. Veća je vjerovatnoća da se

uspješno izvrši potrebna radnja kada postoji vjera u uspjeh, kada imamo visoku samoefi-

kasnost, odnosno samopouzdanje. U svojoj studiji o samoefikasnosti, koju smatra glavnim

posrednikom između ponašanja i promjena u ponašanju, Bandura vjeruje da pojedinac može

da kontroliše svoje misli, osjećanja i postupke, ali da to nije lak zadatak i da u tome mogu

pomoći čovjekova znanja i vještine. Heslin i Klehe (2006) smatraju da nisko samopouzdanje

može proizvesti da se određeni zadaci ili radnje teže izvršavaju, dok će ljudi sa visokim

samopouzdanjem nastojati da prepreke vide kao priliku da pokažu šta znaju i umiju, što će im

dati elan da u tome i uspiju.

Obzirom da smo u ovom istraživanju tragali za izvorima opšteg stava prema

profesijama psihologa i ljekara smatramo bitnim obrazložiti pojam stava. Kada je riječ o

stavovima, Rot (1977) smatra da je priroda stava da utiče na gotovo sve naše mentalne

funkcije: opažanje, suđenje i mišljenje, emocionalne reakcije i na našu akciju. Veliki dio naših

stavova postaju dio naše ličnosti. Istraživanja pokazuju da se brže i bolje uče i pamte

informacije koje su u skladu sa našim stavovima, a teže i slabije pamti ono što je u soprotnosti

sa njima.

O predrasudama Dunđerović (2004) govori kao o stavovima koji nisu zasnovani na

činjenicama ili opravdanim razlozima i koji redovno prenaglašeno uključuju emocionalnu

komponentu i koje je veoma teško mjenjati. Predrasude su rigidne i veoma otporne prema

podacima koji su u suprotnosti sa generalizacijama koje one sadrže. Kao i ostali stavovi,

predrasude su stečene socijalnim učenjem, najčešće učenjem po modelu.

Predmet ovog empirijskog istraživanja je sagledavanje i utvrđivanje prirode stavova

studenata prema profesiji psihologa i ljekara, kroz prizmu samopouzdanja kao crte ličnosti u

užem smislu, te socijalno-iskustvenih obilježja. Drugim riječima, istraživanjem se želi utvrditi

kako studenti procjenjuju svoje samopouzdanje i kako se ovo odražava na formiranje opšteg

stava prema profesijama psihologa i ljekara. Interesuje nas da li i koliko samopouzdanje, kao

faktor ličnosti, utiče na pozitivnost stavova prema profesijama psihologa i ljekara. Takođe,

smatrali smo interesantnim vidjeti prema kojoj profesiji su pozitivni stavovi usmjereniji, kao i

njihove izvore.

Cilj istaživanja je da se ispitaju i analiziraju psihološka i socijalno-iskustena obilježja

kao faktori koji determinišu stavove prema profesijama psihologa i ljekara, te da se tom

prilikom sagleda pravilnost raspodjele podataka među varijablama, tj. da se utvrdi smjer i

intenzitet njihove povezanosti.

METOD RADA

Uzorak ispitanika

Istraživanjem je obuhvaćen uzorak od 202 studenta I, II, III i IV godine studija

Filozofskog i Pravnog fakulteta u Palama. Od ukupnog broja dobijenih anketnih upitnika 5

10

upitnika je odbačeno iz dalje obrade zbog očigledno neozbiljnog popunjavanja, tako da

ukupan uzorak čini 197 ispitanika. Radi se o prigodnom uzorku, a fakulteti su odabrani na

osnovu njihove dostupnosti. Struktura uzorka po polu, godini studija, fakultetu i mjestu

provedenog djetinjstva i rane mladosti prikazana je u Tabeli 1. Upitnici su grupno zadavani

studentima koji su dobrovoljno pristali da učestvuju u istraživanju.

Tabela 1. Struktura uzorka f %

Pol

Muški

Ženski

Godina studija

Prva

Druga

Treća

Četvrta

Fakultet

Pravni

Filozofski

Mjesto provedenog djetinjstva i rane mladosti

Selo

Malo mjesto

Grad

51

146

69

61

41

26

74

123

14

80

103

25,88

74,11

35,02

30,97

20,81

13,20

37,57

62,43

7,11

40,61

52,28

Tehnike i instrumenti istraživanja

U skladu sa prirodom problema i ciljem istraživanja opredjelili smo se za metodu

teorijske analize primarnih i sekundarnih izvora, te metodu sistematsko-neeksperimentalnog

istraživanja ili SURVEY metodu. Tehnika korištena u ovom istraživanju je anketa, odnosno

anketni upitnik.

Upitnik se sastoji iz tri dijela: prvi dio je opšti i sastoji se od 4 socijalno-iskustvena

pitanja. Drugi dio se sastoji od dvije petostepene skale Likertovog tipa, a sastoje se od ukupno

36 ajtema inkorporiranih u jednu skalu, prema kojima su ispitanici izražavali stepen

pozitivnog/negativnog stava prema profesijama psihologa i ljekara. Ova skala je konstruisana

od strane studenata odsjeka za Psihologiju (generacija 2002/03.) Filozofskog fakulteta Pale,

uz mentorstvo prof. dr Ratka Dunđerovića. Treći, integralni dio ovog anketnog upitnika čini

skala za ispitivanje stepena samopouzdanja (prema Dunđerović, 2004).

Skala za ispitivanje stava prema profesiji psihologa je od prvobitnih 18 ajtema

redukovana na 11 zbog utvrđene niske pouzdanosti određenog broja ajtema. Unutrašnja

homogenost skale, iskazana Alfa Krombah koeficijentom, iznosi 0,800 što predstavlja

zadovoljavajući nivo pouzdanosti skale. Skala za ispitivanje stava prema profesiji ljekara je

od prvobitnih 18 redukovana na 11, takođe zbog utvrđene niske pouzdanosti određenog broja

ajtema. Unutrašnja homogenost skale stava prema profesiji ljekara iznosi 0,715 što ukazuje na

zadovoljavajući nivo pouzdanosti skale. Skala samopouzdanja sastoji se od 30 ajtema.

Unutrašnja homogenost skale iznosi 0,996 što ukazuje na zadovoljavajući nivo pouzdanosti

skale.

Obrada podataka vršena je pomoću računara i paketa za statističku obradu podataka

SPSS, a primjenjivani su različiti statistički postupci: mjere srednjih vrijednosti i odstupanja

11

od njih, testiranje razlika među segmentima ukrštenih varijabli pomoću χ² testa i C koeficijent

– koeficijent kontingencije ili mjera povezanosti među varijablama.

REZULTATI ISTRAŽIVANJA

U ovom dijelu istraživačkog rada daćemo prikaz dobijenih podataka, odnosno stavova

prema profesiji psihologa i ljekara. Najprije ćemo se baviti distribucijom stavova prema

navedenim profesijama, a zatim prirodom povezanosti između posmatrane crte ličnosti u

užem smislu (samopouzdanja) i nađenih stavova. Takođe, razmatraćemo i prirodu

povezanosti između dobijanih stavova i socijalno-iskustvenih obilježja.

Analizom tvrdnji koje čine skalu stavova prema profesiji psihologa utvrđen je raspon

koji se kreće od 1,37 do 3,52, s tim da prve dvije tvrdnje imaju nešto višu skalnu vrijednost u

odnosu na ostale, što je prikazano u tabeli 2.

Tabela 2. Opšti stav prema profesiji psihologa

Tvrdnje SV

Stepen slaganja

Po

tpu

no

se

sla

žem

Ug

lavn

om

se

sla

žem

Neo

dlu

čan

sam

Ug

lavn

om

se

ne

sla

žem

Uo

pšt

e se

ne

sla

žem

f

%

f

%

f

%

f

%

f

%

Većina psihologa je izgubila vezu sa svakodnevnim

životom. 3,52

12

6,1

17

8,6

68

34,5

56

28,4

44

22,3

Mnogo je korisnije razgovarati sa popom nego sa

psihologom. 3,45

8

4,1

16

8,1

95

48,2

36

18,3

42

21,3

Ni sa kim se ne može otvoreno i sa toliko povjerenja

razgovarati kao sa psihologom. 2,79

23

11,7

41

20,8

44

22,3

50

25,4

39

19,8

U životu je psihologija mnogo više potrebna nego što se

smatra. 2,19

5

2,5

15

7,6

48

24,4

73

37,1

56

28,4

Psihološke knjige i časopisi su korisni i treba ih redovno

čitati. 2,15

3

1,5

20

10,2

35

17,8

84

42,6

55

27,9

Poznavanje psihologije pomaže potpunijem razumjevanju

svojih i tuđih postupaka. 2,05

6

3,0

13

6,6

27

13,7

89

45,2

62

31,5

Psihologiju, kao predmet, treba uvesti u sve srednje škole. 1,95 12

6,1

12

6,1

27

13,7

50

25,4

96

48,7

Psiholog svojim pitanjima može da navede ljude da sami

uvide svoje probleme i pronađu njihovo rješenje. 1,90

0

0

9

4,6

30

15,2

90

45,7

68

34,5

Psihološko savjetovanje bi moglo da pomogne pri rješavanju

problema mnogih ljudi. 1,85

2

1,0

7

3,6

21

10,7

96

48,7

71

36,0

Svaka škola, bolnica i fabrika treba da ima psihologa. 1,77 6

3,0

11

5,6

19

9,6

57

28,9

104

52,8

Ljudi se bolje osjećaju kada znaju da ih neko razumije i da

im može pomoći u prevazilaženju problema. 1,37

1

0,5

3

1,5

7

3,6

45

22,8

141

71,6

Visoka skalna vrijednost prve tvrdnje govori da se svaki drugi ispitanik potpuno i

uglavnom saglasio oko toga da predrasuda, da je većina psihologa izgubilo vezu sa

svakodnevnim životom, ne stoji, a što je izrazio tek svaki sedmi ispitanik. Sljedeća tvrdnja

jeste da je mnogo korisnije razgovarati sa popom nego sa psihologom što je potpuno i

uglavnom prihvatilo tek 12% ispitanika. Indikativan je pokazatelj da je oko ovog stava

neodlučno gotovo svaki drugi ispitanik, a potpuno i uglavnom ga odbacuje gotovo 40%

12

ispitanih. Najmanje prihvaćen stav u skali se odnosi na afirmativni stav da se ljudi bolje

osjećaju kada znaju da ih neko razumije i kada im može pomoći u prevazilaženju problema

koji je u potpunosti odbacilo 71,6% ispitanih, dok se samo 0,5% u potpunosti slaže sa

postavljenom tvrdnjom.

Analizom tvrdnji koje čine skalu stavova prema profesiji ljekara utvrđen je raspon koji

se kreće od 1,80 do 4,22, s tim da prve dvije tvrdnje imaju nešto višu skalnu vrijednost u

odnosu na ostale, što je prikazano u tabeli 3.

Tabela 3. Opšti stav prema profesiji ljekara

Tvrdnje SV

Stepen slaganja

Po

tpu

no

se

sla

žem

Ug

lavn

om

se

sla

žem

Neo

dlu

čan

sam

Ug

lavn

om

se

ne

sla

žem

Uo

pšt

e se

ne

sla

žem

f

%

f

%

f

%

f

%

f

%

Bolje je posjećivati travare nego ljekare. 4,22 3

1,5

2

1,0

34

17,3

67

34,0

91

46,2

Samo dokoni ljudi često posjećuju ljekare. 3,72 9

4,6

22

11,2

52

26,4

47

23,9

67

34,0

Profesija ljekara je danas precjenjena. 3,32 19

9,6

22

11,2

66

33,5

57

28,9

33

16,8

Ogroman procenat ljudi uspješno rješava svoje probleme bez

savjeta ljekara. 3,12

23

11,7

38

19,3

47

23,9

70

35,5

19

9,6

Ljekari u ljudima ne vide čovjeka, već samo slučaj

bolesnika. 3,12

32

16,2

26

13,2

56

28,4

53

26,9

30

15,2

Treba imati više povjerenja u sebe nego u ljekare. 3,02 25

12,7

39

19,8

47

23,9

57

28,9

29

14,7

U današnje vrijeme i najbezazlenija operacija nosi sa sobom

veliki rizik. 2,59

55

27,9

48

24,4

33

16,8

45

22,8

16

8,1

Naši ljekari veoma često postavljaju pogrešnu dijagnozu. 2,47 46

23,4

62

31,5

49

24,9

31

15,7

9

4,6

Ljekari ulivaju veliko povjerenje. 2,45 9

4,6

19

9,6

58

29,4

77

39,1

34

17,3

Osnove medicine, kao predmet, treba uvesti u sve srednje

škole. 2,04

10

5,1

11

5,6

43

21,8

46

23,4

87

44,2

Medicinske knjige su pune korisnih savjeta. 1,80 6

3,0

3

1,5

14

7,1

96

48,7

78

39,6

Dobijeni rezultati ukazuju da se više od 80% ispitanika uglavnom i uopšte ne slaže sa

stavom da je bolje posjećivati travare nego ljekare, dok se oko 2% njih slaže sa ovom

tvrdnjom. Takođe, stav da samo dokoni ljudi često posjećuju ljekare je u značajnoj mjeri

odbačen (50% i više). Indikativan je i stav da naši ljekari veoma često postavljaju pogrešnu

dijagnozu oko čega je uglavnom i potpuno saglasno svaki drugi ispitanik, dok ovakav stav

potpuno odbacuje manje od 5% ispitanih. Gotovo 45% ispitanika se uopste ne slaze sa stavom

da osnove medicine, kao predmet, treba uvesti u sve srednje skole.

Najmanje prihvaćena tvrdnja je da su medicinske knjige pune korisnih savjeta sa čim

se uglavnom i u potpunosti ne slaže više od 85% ispitanih, dok se u potpunosti slaže nešto

više od 4% ispitanika.

Na osnovu rezultata može se izvesti zaključak da su predrasude o profesijama i

psihologa i ljekara u malom stepenu izražene, budući da ispitanici imaju osnovne uvide u to

13

da psiholozi nisu izgubili vezu sa svakodnevnim životom, kao i da je bolje posjećivati ljekare

nego travare. Primjetno je da nedostaje povjerenje ispitanika u kompetentencije, naročito

ljekara, što je izraženo stavom svakog drugog ispitanika da naši ljekari veoma često

postavljaju pogrešnu dijagnozu, te da u današnje vrijeme i najbezazlenija operacija nosi sa

sobom veliki rizik. Takođe, prisutna je i niska motivisanost ispitanika za informisanjem i

upoznavanjem o složenosti ovih profesija, kao i u kojim oblastima rada su one veoma

potrebne. Ovo je izraženo stavom gdje je tek svaki deseti ispitanik iskazao da se u potpunosti

i uglavnom slaže sa tim da svaka škola, bolnica i fabrika trebaju da imaju psihologa, kao i da

su medicinske knjige pune korisnih savjeta što je prihvatilo nešto manje od 5% ispitanih.

Dobijeni rezultati prikazani grafikonom br. 1. i 2. pokazuju da je najveći broj

ispitanika (70%) ima izrazito i uglavnom negativan stav prema profesiji psihologa. S druge

strane, pozitivan stav je iskazalo tek 5% ispitanika. Suprotno ovome, opšri stav prema

profesiji ljekara je iskazan relativno ujednačeno, sa neznatnom prevalencom pozitivnog stava.

Pozitivan stav prema profesiji ljekara (svaki treći ispitanik) je iskazan šest puta češće u

odnosu na stav prema profesiji psihologa (gotovo svaki osamnaesti ispitanik).

Grafikon 1. Kategorije opšteg stava prema profesiji psihologa

Grafikon 2. Kategorije opšteg stava prema profesiji ljekara

14

Odgovor na pitanje zašto ispitanici pozitivnije određuju profesiju ljekara možemo

tražiti u dostupnosti, odnosno svakodnevnoj upućenosti na ovu profesiju. S druge strane,

psihologija kao nauka i praksa je relativno mlada, te nedovoljno afirmisana i dostupna.

Razloge izraženog i negativnog stava prema profesiji ljekara možemo tražiti, između ostalog,

i u sistemu zdravstvene zaštite. Pored toga što „ljekari često postavljaju pogrešnu dijagnozu“,

oko čega se saglasio svaki drugi ispitanik, sistem od pojedinca traži da novčano participira pri

svakom pregledu i intervenciji, što može da stvara negativniju sliku o ovoj profesiji.

Analizom dobijenih rezultata i utvrđenih razlika između intenziteta samopouzdanja i

opšteg stava prema profesiji psihologa, možemo konstatovati da su rezultati pokazali odre-

đenu pravilnost raspodjele što potvrđuju i statistički postupci koji ukazuju na povezanost

između varijabli (Chi-square=193,885; df=4; p<0,01; C coeff.=0,704), što je prikazano u

tabeli br. 4.

Tabela 4. Samopouzdanje i opšti stav prema profesiji psihologa

Intenzitet samopouzdanja Opšti stav prema profesiji psihologa

Total Izrazito i uglavnom

negativan stav Neutralan stav

Izrazito i uglavnom

pozitivan stav

Izrazito snažno i snazno

samopouzdanje

Count 0 17 11 61

% 0,0 60,7 39,3 100,0

Umjereno samopouzdanje

Count 13 28 0 41

% 31,7 68,3 0,0 100,0

Izrazito slabo i slabo

samopouzdanje

Count 128 0 0 128

% 100,0 0,0 0,0 100,0

Total Count 141 45 11 197

% 71,6 22,8 5,6 100,0

Analizom dobijenih rezultata između intenziteta samopouzdanja i opšteg stava prema

profesiji ljekara, statistički postupci govore da su podaci pokazali statistički značajnu po-

vezanosti između varijabli (Chi-square=162,573; df=4; p<0,01; C coeff.=0,672), što je

prikazano u tabeli br. 5.

Tabela 5. Samopouzdanje i opšti stav prema profesiji ljekara

Intenzitet samopouzdanja Opšti stav prema profesiji ljekara

Total Izrazito i uglavnom

negativan stav Neutralan stav

Izrazito i uglavnom

pozitivan stav

Izrazito snažno i snazno samopouzdanje

Count 28 0 0 28

% 100,0 0,0 0,0 100,0

Umjereno

samopouzdanje

Count 30 11 0 41

% 73,2 26,8 0,0 100,0

Izrazito slabo i slabo

samopouzdanje

Count 0 67 61 128

% 0,0 52,3 47,7 100,0

Total Count 58 78 61 197

% 29,4 39,6 31,0 100,0

Analizom dobijenih rezultata ukrštanjem socijalno-iskustvenih varijabli i opšteg stava

prema profesiji psihologa i ljekara utvrđeno je da ne postoje statistički značajne vrijednosti

koje ukazuju na povezanost, odnosno uticaja ovih varijabli na opšti stav prema profesijama

psihologa i ljekara.

15

DISKUSIJA

Predmet istraživanja je sagledavanje i utvrđivanje prirode stavova studenata prema

profesiji psihologa i ljekara, kroz prizmu samopouzdanja kao faktora ličnosti, te socijalno-

statusnih obilježja. Smatrali smo interesantnim vidjeti prema kojoj profesiji su pozitivni

stavovi usmjereniji i koji su izvori toga. U okviru psiholoških odrednica nastojali smo

ustanoviti da li i koliko samopouzdanje, kao faktor ličnosti, utiče na to kakav će stav

pojedinac imati prema profesiji psihologa i ljekara. Samopouzdanje smo odredili kao

sigurnost u sebe i svoje sposobnosti. Njega čine kognitivni i afektivni sadržaji, a u osnovi je

da Ja (Ego) posjeduje kognitivnu i afektivnu ravnotežu usmjerenu ka cilju koji se treba

dostići. Koliko će čovjek imati povjerenja u sebe zavisiće od uspiješnosti u rješavanju

osnovnih životnih pitanja kao što su ljubav, brak, profesija, društveni položaj i sl. Uspješnost

u ovim namjerama, te priznavanje od strane drugih ljudi snažno će uticati na samopouzdanje i

njegovo učvršćivanje.

U kvalitativnoj analizi stavova prema profesiji psihologa i ljekara utvrđeno je da

ispitanici imaju, češće negativan stav prema ovim profesijama. Pozitivan stav prema profesiji

psihologa je izrazilo tek 5% ispitanika, dok je prema profesiji ljekara takav stav izrazilo više

od 30% ispitanika. Rezultati koji se tiču profesije psihologa pokazali određenu pravilnost

raspodjele koja se odnosi na to da što je snažnije samopouzdanje to je i pozitivniji stav, kao i

što je slabije samopouzdanje to je izrazitiji negativan stav. Ova raspodjela podataka pokazala

je da postoji statistički značajna razlika između onih sa snažnim i onih sa slabim samopou-

zdanjem (Chi-square=193,885; df=4; p<0,01; C coeff.=0,704). Suprotno ovome, upoređu-

jući podatke koji se tiču profesije ljekara i samopouzdanja, utvrđena je suprotna raspodjela,

odnosno da su ispitanici sa snažnijim samopouzdanjem imali češće negativniji stav prema

profesiji ljekara, a ispitanici sa slabijim samopouzdanjem su imali češće pozitivniji stav prema

ovoj profesiji. Ovu statistički značajnu razliku u distribuciji podataka pokazuju statistički

postupci (Chi-square=162,573; df=4; p<0,01; C coeff.=0,672). Napominjemo da u oba

slučaja nije postojala adekvatna zasićenost po ćelijama što je moglo da utiče na dobijene

rezultate, tako da se oni samo uslovno mogu prihvatiti kao takvi.

Podaci koje smo analizirali ukazuju da se o samopouzdanju kao faktoru koji utiče na

pozitivniji opšti stava prema profesiji psihologa i ljekara možemo govoriti i u smislu

statističke značajnosti. Nadalje, podaci koje smo dobili mogu pomoći u boljem sagledavanju

prirode povezanosti opšteg stava prema profesiji psihologa i ljekara i drugih bitnih odrednica

kao što su primarna porodica, kvalitet odnosa sa vršnjacima i socijalnom sredinom uopšte,

socijalni karakter koji se sastoji od osobina zajedničkih većini pripadnika jednog društva i sl.

Na osnovu sagledavanja međusobne povezanosti psiholoških obilježja i intenziteta

opšteg stava prema profesiji psihologa i profesiji ljekara možemo zaključiti da se nulta

hipoteza odbacuje. S druge strane, socijalno-iskustvena obilježja nisu pokazala statistički

značajnu razliku. Iz raspodjele podataka slijedi da unutrašnji faktori utiču na pozitivnost stava

prema profesiji psihologa i ljekara, dok se o uticaju psiho-socijalnih faktora na pozitivnost

opšteg stava prema profesiji psihologa i ljekara može samo govoriti, ali ne i tvrditi.

Ovim istraživanjem dat je samo snimak problema, te smatramo da je potrebno

opsežnije istražiti uticaj samopouzdanja na pojedine aspekte života, a potom i na formiranje

stavova o pojedinim pitanjima. Nadalje, otvara se pitanje zašto ispitanici negativnije ocjenjuju

profesiju psihologa i zbog čega nedostaje povjerenja u ljekarsku struku, da li se ti razlozi

mogu naći u nefunkcionalnosti sistema zdravstvene zaštite odnosno institucionalnim

rješenjima ili ih treba tražiti u kompetencijama i sistemu obrazovanja. Potreba pojedinca za

koordinatnim sistemom, odnosno orjentacionim okvirom, za onim što je utkano u ljudsku

16

prirodu, za stabilnim načinom opažanja i poimanja svijeta, dovodi do situacije da pojedinac

preuzima različite obrasce djelovanja provjeravajući ih iskustveno. Tako gotovo svaki treći

ispitanik ispoljava afirmativan stav da „ogroman procenat ljudi uspješno rješava svoje

probleme bez savjeta ljekara“, što je moglo doprinijeti negativnijim stavom prema profesiji

ljekara.

Negativniji stav prema profesiji psihologa mogao je proizići iz nedovoljne prisutnosti

ove struke u svakodnevnom životu, te „zatvorenosti“ prema njoj što je izraženo stavom

„psihološke knjige i časopisi su korisni i treba ih redovno čitati“, a koji je odbacilo 70%

ispitanika. Ono što ipak ostavlja pozitivan utisak u percepciji profesije psihologa jeste

nagovještaj povjerenja u rad psihologa koji se prepoznaje u stavu „ni sa kim se ne može

otvoreno i sa toliko povjerenja razgovarati kao sa psihologom“ koji je pozitivno ocjenio svaki

treći ispitanik. Ujedno ovaj stav je najpozitivnije ocjenjen u odnosu na ostale stavove.

ZAKLJUČAK

U nastojanju da dođemo do determinanti koje utiču na to kakav će pojedinac zauzeti

stav prema određenim pitanjima, u ovom slučaju prema profesiji psihologa i ljekara, dolazimo

do zaključaka da su se ove razlike očitovale, da se nulta hipoteza odbacuje, tj. da je

samopouzdanje kao faktor ličnosti pokazao statistički značajnu razliku u predstavljenim

podacima. Nadalje, socijalno-iskustvene karakteristike, u odnosu na stavove prema

profesijama ljekara i psihologa nisu pokazale statistički značajne razlike.

Podaci koje smo analizirali ukazuju da se o samopouzdanju kao faktoru koji utiče na

formiranje opšteg stava prema profesiji psihologa i ljekara može govoriti u smislu statističke

značajnosti. Smatramo da bi se širim istraživanjem, koje bi obuhvatilo primarnu porodicu,

kvalitet odnosa sa vršnjacima i socijalnom sredinom uopšte, socijalni karakter koji se sastoji

od osobina zajedničkih većini pripadnika jednog društva i sl., dobili kvalitetniji podaci koji

mogu pomoći u boljem sagledavanju prirode povezanosti opšteg stava prema profesiji

psihologa i ljekara i boljoj zasićenosti stavova po pojedinim ćelijama.

LITERATURA

1. Adler, A. (1984). Poznavanje života, Matica srpska: Prosveta;

2. Bajraktarević, J. (2004). Tajne uspjeha u sportu: teorija i empirija, Sarajevo: Prosperitet;

3. Bandura, A. (1982). Self-efficacy mechanism in human agency, Stanford University: The

American Psychologist, 37 (2), 122-147.

4. Bandura, A. (1986). From thought to action: Mechanisms of personal agency, New Zeland:

Journal of Psychology, 15(1), 1-17.

5. Bandura, A. (1991). Social cognitive theory of self-regulation, Organizational Behavior &

Human Decision Processes 50, 248-287.

6. Bandura, A. (19979. Self-efficasy: The exercise of control, New York: Freeman.

7. Bukvić, A. (2007). Načela izrade psiholoških testova, Beograd: Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva.

8. Dunđerović, R. (2004). Psihologija menadžmenta, Novi Sad: Fakultet za menadžment.

9. Krneta, D. (1998). Konstrukcija i primjena skala u ispitivanju stavova, Banja Luka: Banjaluka

Company.

10. Nathaniel, B. (1969). The psychology of self-esteem, Los Angeles: Nash Publishing

Corporation.

17

11. Rijavec, M., Miljković, D. (1999). Je li to za mene?: priručnik za buduće poduzetnike,

Zagreb: Hrvatski zavod za zapošljavanje;

12. Rot, N. (1977). Psihologija ličnosti, Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.

13. Fajgelj, S. (2005). Metode istraživanja ponašanja, Beograd: Centar za primjenjenu

psihologiju Društva psihologa Srbije;

14. Fajgelj, S. (2005). Psihometrija, Beograd: Centar za primjenjenu psihologiju Društva

psihologa Srbije.

15. From, E. (1986). Zdravo društvo, Zagreb: Nolit.

16. From , E. (1989). Bekstvo od slobode, Beograd: Nolit.

17. Heslin,P.A., & Klehe, U.C. (2006). Self-efficacy, U: S. G. Rogelberg (Ed.) Encyclopedia of

Industrial /Organizational Psychology, Thousand Oaks: Sage, (2), 705-708.

18. Hol, K.S., & Lindzi, G. (1983). Teorije ličnosti, Beograd: Nolit;

18


ORGINALNI NAUČNI RAD

Ranko Bojanić1, Jelena Pejčić

2, Sreten Marković

3

1Mup Republike srpske, Pale

2Dečije odmaralište u Divljani, Srbija

3Trgovinska škola u Nišu, Srbija

UDK 796.015.2.012:373.3 doi: 10.7251/SHTSR1401016B

UTICAJ TRENAŽNOG RADA NA RAZVOJ FUNKCIONALNIH

SPOSOBNOSTI KOD MLADIH SPORTISTA

ABSTRAKT

Istraživanje je sprovedeno sa ciljem da se utvrde razlike u funkcionalnim sposobnostima u

eksperimentalnom periodu kod mladih sportista pod uticajem trenažnog rada u dodatnoj

nastavi fizičkog vaspitanja. Uzorak ispitanika čine 32 mladih sportista, učenika osnovnih

škola u Istočnom Sarajevu, starih 14 godina (± 6 meseci). Merne instrumente za procenu

funkcionalnih sposobnosti činili su testovi: vitalni kapacitet pluća (FVKPL), frekvencija pulsa

posle opterećenja (FPPOP) i Margarija test (FMARG). Dobijeni rezultati kanoničke

diskriminativne analize pokazali su da se mladi sportisti statistički značajno razlikuju

statistički značajnim nivoom funkcionalnih sposobnosti (P-Level= .002) u finalnom, u odnosu

na inicijalno merenje.

Ključne reči: mladi sportisti, funkcionalne sposobnosti, centralni i disperzioni parametri,

kanonička diskriminativna analiza.

1. UVOD

Da bi se ostvario optimalni razvoj funkcionalnih sposobnosti kod mladih sportista, u skladu

sa principima sportskog treninga, potrebno je u određenim periodima trenažnog procesa

promeniti obim opterećenja u skladu sa nivoom treniranosti sportista.

U toku pojedinih perioda treninga (na primer, pripremnog) opterećenja za razvoj rezultatske

efikasnosti funkcionalnih sposobnosti ne treba povećavati linearno, pošto je za adaptaciju

sistema organzma na nova opterećenja neophodno određeno (ponekad i duže) vreme, te svako

nekontrolisano povećanje opterećenja može negativno da utiče na treniranost.

Optimalno planiranje trenažnog procesa za razvoj funkcionalnih sposobnosti zahteva

varijabilnu primenu oblika treninga, pri čemu je neophodno voditi računa o fiziološkim i

biohemijskim promenama koje se dešavaju u organizmu sportiste u toku pojedinih treninga.

Problem istraživanja je bio da se ispita da li postoje statistički značajne razlike pod uticajem

modela transformacionih procesa za razvoj funkcionalnih kapaciteta (aerobni i anaerobni) na

finalnom merenju u odnosu na inicijalno stanje.

19

Cilj istraživanja je utvrđivanje uticaja trenažnog rada na razvoj funkcionalnih sposobnosti kod

mladih sportista u dodatnoj nastavi fizičkog vaspitanja.

2. METODE

Uzorak ispitanika čine 32 učenika osnovnih škola u Istočnom Sarajevu, starih 14 godina (± 6

meseci), obuhvaćenih redovnom i dodatnom nastavom fiičkog vaspitanja. Merne instrumente

za procenu funkcionalnih sposobnosti činili su vitalni kapacitet pluća (FVKPL), frekvencija

pulsa posle opterećenja (FPPOP) i Margarija test (FMARG). Funkcionalni testovi su uzeti iz

istraživanja Heimara i Medveda, 1997. godine. Izračunati su centralni disperzioni parametri i

kanonička diskriminativna analiza.

2.1 Eksperimentalni postupci

U ovom radu istraživanje uticaja trenažnog rada na razvoj funkcionalnih sposobnosti kod

mladih sportista ostvareno je u dodatnoj nastavi fizičkog vaspitanja.

Određivanje sredstava telesnih vežbi za razvoj funkcionalnih sposobnosti bilo je u funkciji

predhodne dijagnoze nivoa antropoloških obeležja svakog ispitanika, da bi se formirale tri

homogenizirane grupe u trenažnom procesu, i time ostvarila određena individualizacija rada

prema sposobnostima i osobinama ispitanika.

Metodički pristup razvoja funkcionalnih sposobnosti sastojao se od istovremenog uticaja na

srčano-sudovni i nervno-mišićni sistem. Sa jedne strane radilo se o energetskoj, a sa druge, o

nervno-mišićnoj komponenti izdržljivosti. Ovakav metodički pristup u trenažnom procesu

podržava veći broj istraživača (Kurelić i sar., 1975; Pržulj, 2006; Malacko i Doder, 2008;

Đurašković 2009; Cicović, 2010).

U eksperimentalnom periodu primenjivana su sledeća sredstva (modifikovano prema Pržulj,

2007; Milanović, 2007):

1. Za razvoj anaerobnog kapaciteta: sprintevi sa ubrzanjem, ponavljanje sprinteva

maksimalnom brzinom sa potpunim oporavkom između ponavljanja, više sprinteva između

kojih su bili periodi relaksacionih intervala u obliku laganog trčanja i hodanja.

2. Za razvoj aerobnog kapaciteta: naizmenična brza i spora trčanja na prirodnom terenu,

trčanja dugačkih deonica umerenim tempom, trčanja dugačkih deonica u brzom tempu,

intervalni trening sa dužim periodima rada i odmora sa intenzitetom 60-80% u zoni

frekvencije srca 150-180 otkucaja u minuti.

Primenjene motoričke vežbe za razvoj funkcionalnih sposobnosti u dodatnoj nastavi povećale

su kod sporista sposobnost bržeg i potpunijeg aktiviranja motoričkih jedinica visokim nivoom

opterećenja, što je omogućilo pojačanu aktivnost agonističkih mišića i porast jakosti celog

organizma. Osim toga, adaptivnim promenama funkcionalnih sposobnosti sportista doprinela

je i primena odabranih sredstava telesnih vežbi za podizanje funkcionalnih sposobnosti

fosfokreatinskog energetskog mehanizma, usavršavanja glikolitičkog energetskog mehanizma

i povećanje efikasnosti nervnih struktura u specifičnim uslovima kiseoničkog duga.

3. REZULTATI ISTRAŽIVANJA

20

Rezultati istraživanja funkcionalnih sposobnosti obrađeni su na osnovu statističkog programa

„Statistica“ 8.0 for Windows za izračunavanje sledećih parametara: centralni disperzioni

parametri i kanonička diskriminativan analiza.

Tabela 1. Osnovni statistički parametri za procenu funkcionalnih sposobnosti na inicijalnom

merenju

Varijable N Mean Min. Max. Std.dev. Skewn. Kurtos.

FVKPL 53 2450.00 2300.00 2800.00 6.51 0.380 2.22

FPPOP 53 158.00 150.00 167.00 17.59 0.300 2.24

FMARG 53 4.25 3.40 4.80 13.83 0.415 2.61 Legenda: aritmetička sredina (Mean), minimum (Min), maksimum (Max), standardna devijacija (Std. dev.),

skjunis (Skewn.), kurtozis (Kurtos.)

Tabela 2. Osnovni statistički parametri za procenu funkcionalnih sposobnosti na finalnom

merenju

Varijable N Mean Min. Max. Std.dev. Skewn. Kurtos.

FVKPL 53 2600.00 2390.00 2900.00 1.31 -0.936 2.03

FPPOP 53 150.00 148.00 165.00 1.27 -0.328 2.06

FMARG 53 3.65 3.32 4.60 1.13 -0.777 2.12 Legenda: aritmetička sredina (Mean), minimum (Min), maksimum (Max), standardna devijacija (Std. dev.),

skjunis (Skewn.), kurtozis (Kurtos.)

Prikazani rezultati u tabeli 1. i 2. kod ispitanika mladih sportista u prostoru testova

funkcionalnih sposobnosti ukazuju, da nema statistički značajnih odstupanja rezultata od

normalne distribucije. To potvrđuju rezultati asimetrije distribucije (skjunis) koji ne prelazi

1.00, a to znači da testovi nisu teški (do +1.00) ni laki (do -1.00), već odgovaraju istraživačkoj

populaciji i ispod su jedinice. Homogenost rezultata (kurtozis) ukazuje da je prisutna dobra

osetljivost (diskriminativnost testova), jer su dobijene vrednosti ispod koeficijenta 2.75

Tabela 3. Značajnost izolovane diskriminativne funkcije funkcionalnih sposobnosti

eksperimentalne grupe

Disc

Func. Eigenvalue Cannonical R

Wilks'

Lambda Chi-Sqr. df P-Level

1 3.400 .75 .214 127.11 3 .002 Legenda: kvadrati koeficijenta diskriminacije (Eugenvalue), koeficijenti kanoničke korelacije (Cannonical R),

vrednosti Bertletovog testa (Wilks' Lambda), veličina Hi kvadrat testa (Chi-Sqr), stepeni slobode (df) i nivo

značajnosti koeficijenta determinacije (P-Level)

Dobijena je jedna značajna diskriminativna funkcija visokog intenziteta kanoničke korelacije

(CR=75%), koja pokazuje u kojoj je korelaciji skup podataka na osnovu koje je izvršena

diskriminativna analiza dobijenih rezultata (tabela 3.). Rezultati diskriminativne jačine

varijabli funkcionalnih sposobnosti prikazani su testom Wilks' Lambda (.214), što ukazuje da

su razlike između inicijalnog i finalnog merenja u prostoru funkcionalnih sposobnosti kod

eksperimentalne grupe značajne (P= .002), jer veličina Hi kvadrat testa ima visoku vrednost

(Chi-Sqr = 127.11).

Tabela 4. Faktorska struktura izolovane diskriminativne funkcije eksperimentalne grupe

Varijable Root 1

21

FVKPL 0.510

FPPOP 0.402

FMARG 0.302

U tabeli 4. data je struktura diskriminativne funkcije učešća varijabli funkcionalnih

sposobnosti u formiranju značajnih diskriminativnih funkcija. Prikazani centroidi grupa

predstavljaju aritmetičke sredine rezultata inicijalnog i finalnog merenja. U cilju provere

efikasnosti eksperimentalnog modela u karate klubovima za razvoj antropoloških

karakteristika, izmerena su tri testa funkcionalnih sposobnosti, za koje se pretpostavlja da su

dobri prediktori istraživanog prostora. Prikazani rezultati ukazuju da najveći doprinos

diskriminativnoj funkciji ima vitalni kapacitet pluća (FVKPL 0.510).

Tabela 5. Centroidi merenja eksperimentalne grupe

Merenje Root 1

Inicijalno -3.175

Finalno 3.175

Rezultati u tabeli 5. predstavljaju diskriminativnu funkciju centroida na osnovu svih testova

funkcionalnih sposobnosti koja iznosi -3.175 i 3.175. Značajnost prikazanih centroida merenja

koja je testirana kroz značajnost diskriminativne funkcije ukazuje da je njihova udaljenost

(diskriminacija) značajna.

Tabela 6. Klasifikaciona matrica eksperimentalne grupe

MERENJE Inicijalno Finalno Ukupno

Inicijalno 52 1 53

Finalno 2 51 53

Inicijalno 98.11% 1.89% 100%

Finalno 3.78% 96.22% 100%

Razdvajanje grupa koje je prikazano u tabeli 6. kao Percentili, ukazuju da se izvršeno

razdvajanje (diskriminacija) rezultata merenja pojašnjava sa preciznošću od 97.16% (srednja

vrednost procenta samih grupa) od koeficijenta kanoničke korelacije koji iznosi CR = 75%.

Dobijeni rezultati diskriminativne analize u finalnom u odnosu na inicijalno merenje ukazuju,

da je pod uticajem trenažnog rada došlo do značajnih promena funkcionalnih sposobnosti

mladih sportista

4. DISKUSIJA

Rezultati kanoničke diskriminativne analize u ovom istraživanju pokazuju (tabele 3.-6.) da je

na finalnom u odnosu na inicijalno stanje, pod uticajem trenažnog rada došlo do statistički

značajnih promena funkcionalnih sposobnosti ispitanika na multivarijantnom nivou (P-

Level=.002).

U objavljenim radovima nekih istraživača (Heimar, 1980; Heimar, 1989; Rakovac i

Heimar,2003; Malacko, 2009; Cicović, 2012.) potvrđeno je da je povećanje nivoa

funkcionalnih sposobnosti najprimerenije ukoliko opterećenje u trenažnom procesu odgovara

biološkim i psihičkim obeležjima organizma sportista. Prema njima, to je postupno povećanje

22

opterećenja trenažnog procesa blizu granice motoričko-funkcionalnih mogućnosti, da bi se

omogućili superkompenzacioni procesi kod svakog subjekta, kao jedna od osnovnih

funkcionalnih reakcija organizma na kojoj se zasnivaju adaptacioni procesi organizma, efekti

i razvoj sposobnosti i osobina.

Rezultati naučnih istraživanja i iskustva iz prakse (Stojanović i sar., 1980; Bala, 1981; Gajić i

sar., 1986; Stoiljković, 2003) potvrdili su na uzorku mladih sportista, učenika osnovnih škola,

da je postupno povećanje progresivnog opterećenja u trenažnom radu za razvoj funkcionalnih

sposobnosti posebno značajno da bi se izgradile osnove na kojima će se svestrano razviti

kompleksne motoričke sposobnosti.

Sličan pristup za razvoj motoričkih i funkcionalnih sposobnosti sa postupnim povećanjem

progresivnog opterećenja bio je ostvaren sa ispitanicama u ovom istraživanju na časovima

dodatne nastave fizičkog vaspitanja.

Adaptivne promene funkcionalnih sposobnosti ispitanika nastale su primenom odabranih

sredstava telesnih vežbi podizanja funkcionalnih sposobnosti fosfokreatinskog energetskog

mehanizma, usavršavanja glikolitičkog energetskog mehanizma i povećanje efikasnosti

nervnih struktura u specifičnim uslovima kiseoničkog duga. Razvoj anaerobnog kapaciteta

realizovan je pretežno primenom motoričkih vežbi intenzitetom 70-90%, u zoni frekvencije

srca 160-170 otkucaja u minutu i potpunim oporavkom između ponavljanja. Takav rad

relizovan je primenom intenzivnog vežbanja uz promenu ritma, ali i primenom metoda

intervalnog rada.

5. ZAKLJUČAK

Istraživanje efekata modela trenažnog rada za razvoj funkcionalnih sposobnosti kod sportista

u dodatnoj nastavi fizičkog vaspitanja sprovedeno je na uzorku od 32 učenika osnovnih škola,

uzrasta 14 godina u Istočnom Sarajevu. Razlike u funkcionalnim sposobnostima između

inicijalnog i finalnog merenja u eksperimentalnom periodu izračunate su primenom

diskriminativne analize na osnovu rezultata tri funkcionalna testa.

Može se pretpostaviti da su pozitivne promene funkcionalnih sposobnosti nastale kao rezultati

pravilnog metodičkog oblikovanja redovne nastave fizičkog vaspitanja u procesu planiranja i

programiranja, doziranja, distribucije i kontrole primenjenih opterećenja, kao i povećanja

intenzifikacije trenažnog rada u skladu sa autentičnim potrebama ispitanika. Takvim radom

se u procesu realizacije redovne nastave fizičkog vaspitanja sa ispitanicima doprinelo

optimalnom režimu rada pojedinih organskih sistema i organizma u celini, što je omogućilo

racionalan i efikasan proces njihove adaptacije na primenjena opterećenja.

Dobijeni rezultati diskriminativne analize u finalnom u odnosu na inicijalno merenje kod

sportista ukazuju, da je pod uticajem trenažnog rada za razvoj funkcionalnih sposobnosti

došlo do značajnih promena funkcionalnih sposobnosti.

6. LITERATURA

1. Arunović, D., Berković, L., Bokan, B., Madić, B., Matić, M., Radovanović, Đ. i Višnjić, D.

(1992). Fizičko vaspitanje, Teorijsko-metodičke osnove stručnog rada. Niš: »Sirius«.

2. Bala, G. (1981). Struktura i razvoj morfoloških i motoričkih dimenzija dece SAP Vojvodine.

Novi Sad: Fakultet fizičke kulture.

23

3. Bompa, T.O. & G. Gregory H. (2009). Periodization: Theory and methodology of training

(Periodizacija: Teorija i metodologija treninga). Champaign, IL: Human Kinetics.

4. Bompa, T.O. (2008). Periodization: Threoy and methodology of training (Periodizacija:

Teorija i metodologija treninga). Champaign, IL: Human Kinetics.

5. Cicović. B.(2010). Efekti kondicionog treninga na razvoj anaerobno-laktatne izdržljivosti i

funkcionalnih sposobnosti kod džudista. Sport i zdravlje, 5 (1), 14-17.

6. Duraković, M. (2008). Kinatropologija, Biološki aspekti tjelesnog vježbanja. Zagreb:

Kineziološki fakultet Sveučilišta.

7. Đurašković R. (2009). Sportska medicina. Niš: Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja.

8. Đurašković, R. (2002). Biologija razvoja čoveka sa medicinom sporta. Niš: SVEN.

9. Gajić M. i sar. (1986). Osnovi motorike čovjeka. Novi Sad: Fakultet fizičke kulture.

10. Heimar, S. (1980): Faktorska struktura testova za procenu anaerobnog kapaciteta,

Kineziologija, Vol. 22, br. 2.

11. Heimar, S. (1989): Taksonomska analiza funkcionalnih karakteristika mladih

sportista, Zagreb: Kineziologija, Vol. 22, br. 2.

12. Kurelić N., Momirović, K., Stojanović, M., Radojević, Ž. i Viskić-Štalec, N. (1975).

Struktura i razvoj morfoloških i motoričkih dimenzija omladine, Beograd: Institut za naučna

istraživanja. Fakultet za fizičku kulturu.

13. Malacko, J. (2009). Utjecaj genotipa i fenotipa u treningu brzine, agilnosti i eksplozivnosti. 8.

godišnja međunarodna konferencija “Kondicijska priprema sportaša 2010.” Zagreb.

Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu.

14. Malacko, J., & Doder, D. (2008) Tehnologija sportskog treninga i oporavka /In Serbian/.

(Technology of sport training and the recovery). Novi Sad: Provincial department for sport.

15. Milanović, D. (2007): Teorija treninga, Priručnik za studente sveučilišnog studija. Zagreb:


16. Pržulj, D. & Cicović, B. (2012). The influence of sports recreational aerobic exercise on the

adaptive processes of functional abilities. (Uticaj sportsko rekreativnog aerobnog vežbanja na

adaptivne procese funkcionalnih sposobnosti). Research in Kinesiology, 40 (2), 177-183.

17. Pržulj, D. (2006) Osnovi antropomotorike, Udžbenik. Pale: Fakultet fizičke kulture.

18. Pržulj, D. (2007): Kondiciona priprema sportista, Udžbenik. Pale: Fakultet fizičke kulture.

19. Pržulj, D. (2008). Efekti bazične pripreme za razvoj motoričkih i funkcionalnih sposobnosti

sportista. Sport i zdravlje, 3 (1), 5-9.

20. Pržulj, D. (2012) Dijagnostika antropoloških obeležja i treniranosti sportista. Pale: Fakultet

fizičkog vaspitanja i sporta.

21. Rakovac, M. i Heimar, S. (2003). Utjecaj kondicione pripreme aerobnog tipa na

transportni sistem za kiseonik i neke energetsko-metaboličke karakteristike organizma

sportista, Međunarodni naučno-stručni skup, Kondiciona priprema sportista, Zbornik

radova. Zagreb: Fakultet za fizičku kulturu Sveučilišta u Zagrebu.

22. Stojanović, M., Ilić N., Momirović K. i Hošek A (1980). Relacije vitalnog kapaciteta pluća i

antropometrijskih dimenzija u mladih odraslih muškaraca, Kineziologija, 3, 124-128.

23. Stojiljković, S (2003). Osnovi opšte antropomotorike. Niš: Studentski kulturni centar

Orginalni naučni rad SPORT I ZDRAVLJE IX (2014 ) 1: 24-29

http://books.google.com/books?hl=sr&lr=&id=09mT_sJ6KxoC&oi=fnd&pg=PR1&dq=Periodization+theory+and+methodology+of+trening&ots=8bvgpaMd9U&sig=KhBs6b7twCSLqsvbToaURVZwQNU

24


Borislav Cicović¹, Dejan Kulundžić²

¹Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Istočno Sarajevo, ²OŠ”Bratstvo” Novi Pazar - Srbija

UDK 796.853.23.012.11

doi: 10.7251/SHTSR1401024C

RAZVOJ REPETITIVNE SNAGE MLADIH DŽUDISTA POD

UTICAJEM PROGRAMIRANE VIŠESTRANE PRIPREME

Sažetak

Osnovni cilj ovog istraživanja je utvrđivanje uticaja sredstava tjelesnih vježbi programirne višestrane

pripreme na razvoj repetitivne snage džudista, da bi se provjerila usklađenost njihovog razvoja i

formirala mogućnost racionalnijih procedura za optimalno planiranje, programiranje i kontrolu

trenažnog procesa višestrane pripreme za razvoj repetitivne snage. Predmet istraživanja je

proučavanje repetitivne snage u funkciji realizacije posebno programirane višestrane pripreme.

Uzorak je činilo 40 ispitanika uzetih iz populacije učenika osnovnih škola, uzrasta 12 godina (± 6

mjeseci) obuhvaćenih redovnom nastavom fizičkog vaspitanja i trenažnim procesom u džudo

klubovima Istočnog Sarajeva. Primjenjena su tri testa repetitivne snage: mješoviti zgibovi na vratilu

(MMZG); dizanje trupa za 30sek. (MD30) i sklekovi na razboju (MSKL.). Korišćen je program

„Statistica“ 8.0 for Windows za izračunavanje sljedećih parametara: osnovni statistički parametri

testova repetitivne snage, T-test, diskriminativna analiza. Rezultati istraživanja kanoničke

diskriminativne analize pokazali su, da je pod uticajem posebno programirane višestrane pripreme

došlo do statistički značajnih transformacija repetitivne snage na finalnom mjerenju u odnosu na

inicijalno stanje.

Ključne reči: Mladi džudisti, višestrana priprema, inicijalno i finalno stanje repetitivne snage,

diskriminativna analiza i analiza kvarijanse.

1. UVOD Džudo zahtjeva od takmičara skladno razvijeno i snažno tijelo u svim njegovim segmentima

radi osmišljenog snažnog uticaja na protivnika pokretima guranja, privlačenja, podizanja,

rotiranja, i sl., uz pomoć skladnog djelovanja agonista i antagonista i kontrakcionih

sposobnosti mišića džudista.

Višestrana priprema predstavlja postupak usmjeren ravnomjernom i skladnom razvoju svih

motorićkih i funkcionalnih sposobnosti, sticanja različitih znanja, umjeća i navika da bi se

formirao čvrst i pokretan lokomotorni sistem sa mišićnom masom karakterističnom za

džudiste.

Predmet istraživanja je proučavanje repetitivne snage u funkciji realizacije višestrane

pripreme. Istraživanje ovih antropoloških parametara značajno je iz sljedećih razloga:

Repetitivna snaga se javlja kao važan faktor uspješnosti u borbi. Ona predstavlja sposobnost

dugotrajnog dinamičnog rada sa opterećenjem 75-80% od maksimalnih mogućnosti.

Značajno doprinosi kvalitetnoj realizaciju svih džudo treninga sa obimom velikog intenziteta,

npr. trening izdržljivosti u snazi kao osnova za razvoj maksimalne snage randorija i u

vježbama Butsu-Kari(vježbe tehnike sa podizanjem) i Kakari-Geiko(vježbanje tehnike u kretanju

25

sa otporom) (Ćirković, 1996; Malacko i Popović, 2001; Kuleš, Bunić, Viljušić, 2003; Bratić,

Radovanović, Nurkić, 2008.).

Osnovni cilj ovog istraživanja je utvrđivanje uticaja sredstava tjelesnih vježbi progrmirane

višestrane pripreme na razvoj repetitivne snage džudista, da bi se provjerila usklađenost

njihovog razvoja i formirala mogućnost racionalnijih procedura za optimalno planiranje,

programiranje i kontrolu trenažnog procesa višestrane pripreme za razvoj repetitivne snage.

2. METOD

Uzorak je činilo 40 ispitanika uzetih iz populacije učenika osnovnih škola, uzrasta 12 godina

(± 6 mjeseci) obuhvaćenih redovnom nastavom fizičkog vaspitanja i trenažnim procesom u

džudo klubovima Istočnog Sarajeva.

Primjenjena su tri testa repetitivne snage: mješoviti zgibovi (MMZG), dizanje trupa za 30sek.

(MD30) i sklekovi na razboju (MSKL.). Mjerni instrumenti za procjenu repetitivne snage

uzeti su na osnovu istraživanja Kurelića i saradnika (1975).

Podaci su obrađeni na osnovu statističkog programa SPSS 12.0 i Statistika 5.0.

2.1. Karakteristike vježbanja u programiranoj višestranoj pripremi

Istraživanje uticaja višestrane pripreme na adaptivne procese repetitivne snage džudista

ostvareno je sa 16 časova u džudo klubovima Istočnog Sarajeva, 2014. godine, na osnovu

sačinjenog plana i programa. Izvršena su dva mjerenja: inicijalno, prije početka rada i finalno

nakon završetka tretmana. Izvršen je izbor motoričkih vježbi, utvrđeno doziranje opterećenja i

raspored trenažnih sadržaja usklađen sa ciljevima i zadacima programskih sadržaja višestane

pripreme.

Realizacija programskih zadataka višestrane pripreme bila je primjerena sposobnostima i

osobinama ispitanika i sprovodila se u okviru homogenizovanih grupa. Višestrana priprema započela je opštim vježbama koje najviše utiču na kvalitetno

pripremanje džudista. To su bile vježbe koje se realizuju dužim umjerenim aktivnostima rada

(dugotrajno hodanje, akrobatika, plivanje, sportske igre, kros i sl.) sa frekvencijom srca od

150 otkucaja u minuti, ali i povećanim intenzitetom korišćenjem kraćih intervala motoričke

aktivnosti (trčanje na 600, 800 i 1000 metara).

Glavni je uslov izvođenja tih vježbi bio je jačanje voljnih karakteristika, optimalni

porast srčane efikasnosti, odnosno udarnog volumena (količine krvi koju srce izbacuje

jednom kontrakcijom).

3. REZULTATI

3.1 Osnovni statistički parametri

Tabela 1. Osnovni statistički parametri testova repetitivne snage na inicijalnom mjerenju

Testovi

repetitivne

snage

N Mean Min. Max. Std.dev. Skewn. Kurtos.

MMZG 32 11.43 7.00 16.00 10.45 0.277 -2.479

MD30 32 16.74 10.00 23.00 12.85 0.522 1.528

MSKL 32 5.52 2.00 11.00 17.35 0.822 -0.083

26

Legenda: aritmetička sredina (Mean). minimum (Min). maksimum (Max). standardna devijacija (Std. dev.).

skjunis (Skewn.). kurtozis (Kurtos.)

Analiza tabele 1 u prostoru testova repetitivne snage na inicijalnom mjerenju džudista

ukazuje da nema statistički značajnih odstupanja rezultata od normalne distribucije. Rezultati

testova ukazuju da je distribucija pozitivna, što potvrđuju rezultati asimetrije distribucije

(skjunis) koji ne prelazi 1.00. To znači da testovi nisu teški (do +1.00) ni laki (do -1.00). već

odgovaraju istraživačkoj populaciji i ispod su jedinice. Homogenost rezultata (kurtozis)

ukazuje da je prisutna dobra osjetljivost (diskriminativnost testova), jer su dobijene

vrijednosti ispod 2.75.

Tabela 2. Osnovni statistički parametri testova repetitivne snage na finalnom mjerenju

Testovi repetitivne

snage N Mean Min. Max. Std.dev.

Skew

n. Kurtos.

MMZG 32 16.42 9.00 20.00 13.31 0.350 2.225

MD30 32 21.75 13.00 26.00 13.55 0.300 0.322

MSKL 32 10.43 5.00 13.00 0.45 0.046 1.755 Legenda: aritmetička sredina (Mean). minimum (Min). maksimum (Max). standardna devijacija (Std. dev.).

skjunis (Skewn.). kurtozis (Kurtos

Prikazani rezultati u tabeli 2 u prostoru testova repetitivne snage na finalnom mjerenju

džudista ukazuje da nema statistički značajnih odstupanja rezultata od normalne distribucije.

Rezultati testova ukazuju da je distribucija pozitivna, a to potvrđuju rezultati asimetrije

distribucije (skjunis) koji ne prelazi 1.00. To znači znači da testovi nisu teški (do +1.00) ni

laki (do -1.00). već odgovaraju istraživačkoj populaciji i ispod su jedinice. Homogenost

rezultata (kurtozis) ukazuje da je prisutna dobra osjetljivost (diskriminativnost testova), jer su

dobijene vriednosti ispod 2.75.

3.2. Razlike između inicijalnog i finalnog stanja repetitivne snage

Tabela 3. Značajnost razlika između aritmetičkih sredina repeitivne snage ispitivana T-testom

Testovi Mean(i) Mean(f) T-value p

MMZG 11.43 16.42 5.55 .000

MD30 16.74 21.75 6.54 .000

MSKL 5.52 10.43 4.61 .000 Legenda: aritmetička sredina inicijalno (Mean (i)), aritmetička sredina finalno (Mean (f)), vriednost T-testa (T-

value) i nivo značajnosti (p)

Tabela 3 sadrži rezultate T-testa repetitivne snage između inicijalnog i finalnog mjerenja

džudista. Nakon analize dobijenih rezultata može se zaključiti da postoji statistički značajna

razlika u mješovitim zgibovima (MMZGB .000), dizanju trupa za 30 sekundi (MD30 .000) i

sklekovima na razboju (MSKL .000).

Tabela 4. Značajnost izolovane diskriminativne funkcije repetitivne snage ispitivane

diskriminativnom analizom Disc

Func.

Eigenvalue Cannonical R Wilks'

Lambda

Chi-Sqr. df P-Level

1 4.402 .82 .149 112.31 3 .000

27

Legenda: kvadrati koeficijenta diskriminacije (Eugenvalue), koeficijenti kanoničke korelacije (Cannonical R),

vriednosti Bertletovog testa (Wilks' Lambda), veličina Hi kvadrat testa (Chi-Sqr), stepeni slobode (df) i nivo

značajnosti koeficijenta determinacije (P-Level)

Dobijena je jedna značajna diskriminativna funkcija visokog intenziteta (CR=82%) koja

pokazuje u kojoj je korelaciji skup podataka na osnovu koje je izvršena diskriminativna

analiza dobijenih rezultata (tabela 4). Rezultati diskriminativne jačine varijabli repetitivne

snage dati su testom Wilks-Lambda (.149), što ukazuje da su razlike između inicijalnog i

finalnog mjerenja u prostoru repetitivne snage džudista značajne (p=.000) jer veličina Hi

kvadrat testa ima visoku vrijednost (Chi-Sqr = 112.31).

Tabela 5. Faktorska struktura izolovane diskriminativne funkcije repetitivne snage

Varijable Root 1

MMZG 0.570

MD30 0.545

MSKL 0.516

U Tabeli 5 data je struktura diskriminativne funkcije učešća varijabli repeptitivne snage u

formiranju značajnih fiskriminativnih funkcija. Prikazani centroidi grupa predstavljaju

aritmetičke sredine rezultata inicijalnog i finalnog mjerenja. U cilju provjere efikasnosti

trenažnog procesa, izmjerena su tri testa repetitivne snage za koje se predpostavlja da su dobri

prediktori istraživanog prostora. Prikazani rezultati ukazuju da najveći doprinos

diskriminativnoj funkciji imaju mješoviti zgibovi (MMZGB 0.570), dizanje trupa za 30

sekundi (MD30 0.545) i sklekovi na razboju (MSKL 0.516).

Tabela 6. Centroidi mjerenja

Mjerenje Root 1

Inicijalno -3.257

Finalno 3.257

Rezultati u tabeli 6 predstavljaju diskriminativnu funkciju centroida na osnovu svih testova

repetitivne snage koja iznosi 3.257 i -3.257. Značajnost prikazanih centroida mjerenja koja je

testirana kroz značajnost diskriminativne funkcije ukazuje da je njihova udaljenost

(diskriminacija) značajna.

Tabela 7. Klasifikaciona matrica

MJERENJE Inicijalno Finalno Ukupno

Inicijalno 30 2 32

Finalno 3 29 32

Inicijalno 93.75% 6.25% 100%

Finalno 9.38% 90.62% 100%

Prikazani rezultati u tabeli 7 kao Percentili, ukazuju da se izvršeno razdvajanje

(diskriminacije) rezultata mjerenja pojašnjava sa preciznošću od 92.18% (srednja vrijednost

procenta samih grupa) od koeficijenta kanoničke korelacije koji iznosi CR = 82%.

4. DISKUSIJA

28

Dobijeni rezultati diskriminativne analize u finalnom u odnosu na inicijalno mjerenje ukazuju

da je pod uticajem višestrane prpreme džudista došlo do značajnih promjena repetitivne snage

(P-Level=.000).

Iako repetitivna snaga nema vodeći značaj u džudo borbi, njeno usavršavanje je

potrebno. Zato nema ni jednog treninga bez relativno velikog obima ovih vježbi, opšteg ili

specifičnog karaktera u uvodnom ili završnom djelu treninga. Bez njenog učešća teško je

govoriti o racionalnom izvođenju tehnike džudoa. Racionalno i ekonomično izvođenje teh-

nika, kao npr. ura nage, o uchi gari, sode tsuri komi goshi, kata guruma i sl., u velikoj mjeri

zavisi od repetitivne snage (Obadov, 2005; Kuleš, 2008; Bratić, 2008).

Za postizanje visokih takmičarskih rezultata pored repetitivne snage važnu ulogu ima

i opšta izdržljivost, koja je sa ovom dimenzijom neposredno povezana, jer omogućuje

izvođenje dugotrajne motoričke aktivnosti u džudo borbi velikog obima (30 minuta i više)

umjerenog tempa (manjeg ili srednjeg intenziteta) uz rad velikih grupa mišića. Trening opšte

izdržljivosti razvija funkcionalne sposobnosti posebno aerobni kapacitet i utiče na njegovo

ekonomično korišćenje poboljšava psihičke i fizičke sposobnosti takmičara radi boljeg

podnošenja povećanja radnog opterećenja.

Sa metodičkog aspekta razvoja sposobnosti i osobina džudista opšta izdržljivost je

posebno značajna jer predstavlja osnovu za razvoj specifične izdržljivosti koja je određena

sposobnošću podnošenja visokog nivoa opterećenja u vremenu u kojem se odvija specifična

sportska aktivnost i takmičenje.

Pravilan izbor intenziteta rada, trajanja rada i odmora, obezbeđuje ciljani uticaj na

antropološki status mladih džudista. Različiti intenziteti rada u kombinaciji sa trajanjem i

pauzama, izazivaju različita prilagođavanja organizma koja se mogu vrlo precizno kontrolisati

u svakom pojedinom sportskom tretmanu.

5. ZAKLJUČAK

Džudisti sa dobrom repetativnom snagom mogu da realizuju vježbe ili nastupe na

takmičenjima snažnije, brže i izražajnije. Repetitivna snaga, brzina i izdržljivost predstavljaju

karakteristike svakog sporta. Ova dimenzija u sportovima izdržljivosti i snage od suštinskog

je značaja za veću ekonomičnost motoričkog sistema, a takođe doprinosi i razvoju sportske

forme i koordinacije. Sportisti koji posjeduju optimalan nivo repetitivna snaga ostvaruju

ispoljavanje sile u većem obimu pokreta, što utiče na povećanje njihove brzine. Time se

opravdano pruža mogućnost u trenažnom radu sa džudistima da se omogući više prostora za

posebno naglašen razvoj repetitivne snage što bi doprinjelo povećanju rezultatske efikasnosti

u džudo borbi. Osim toga, rezultati repetitivne snage mogu da doprinesu individualizaciji

trenažnog rada, tako što će planiranje, programiranje, sprovođenje i kontrola trenažnog

procesa biti primjerena individualnim sposobnostima i osobinama džudista.

6. LITERATURA

1. Bratić, M., Radovanović, D. i Nurkić, M. (2008). Efekti trenažnog programa pripremnog

perioda na mišićnu snagu vrhunskih džudista. Acta Medica Medianae 1.

2. Bratić, M., Radovanović, D., Nurkić, M. (2008). Efekti trenažnog programa pripremnog

perioda na mišićnu snagu vrhunskih džudista. Akta medika Medijane, 1.

3. Cicović, B. (2008). Promjene motoričkih, situaciono motoričkih i funkcionalnih sposobnosti

kod selekcionisanih džudista pod uticajem trenažnih aktivnosti. Doktorska disertacija. Istočno

Sarajevo: Fakultet fizičke kulture.

4. Ćirković, Z. (1996). Kondiciona priprema u džudou. Beograd: SM Desing.

29

5. Drabik, J. (1996). Children & Sports Training. (Deca i sportski trening). Island Pond,

Vermont: Stadion Publichig Company, Inc.

6. Kuleš, B., Bunić, B. i Viljušić, D. (2003). Razvoj snage judaša u višegodišnjem trenažnom

procesu. Zbornik radova I Međunarodnog znanstvenog skupa Kondicijska priprema sportaša,

str. 240-243. Zagreb: Kineziološki fakultet.

7. Kuleš, B., Bunić, B. i Viljušić, D. (2003). Razvoj snage judaša u višegodišnjem trenažnom

procesu. Zbornik radova I Međunarodnog znanstvenog skupa Kondicijska priprema sportaša,

str. 240-243. Zagreb: Kineziološki fakultet.

8. Kurelić, N., Momirović, K., Stojanović, M., Radojević, Ž. i Viskić-Štalec, N. (1975).

Struktura i razvoj morfoloških i motoričkih dimenzija omladine, Beograd: Institut za naučna

istraživanja, Fakultet za fizičku kulturu.

9. Lohman, T.G., Roch, A.F. & Martorell, R. (1988). Antropometric standardization reference

manual. Chicago: Human Kinetics Books.

10. Malacko, J. i Rađo, I. (2004). Tehnologija sporta i sportskog treninga. Sarajevo: Fakultet za

sport i tjelesni odgoj Univerziteta u Sarajevu.

11. Malacko, J. (1982). Osnove sportskog treninga – kibernetički pristup. Beograd: IGRO

„Sportska knjiga“.

12. Metvejev, L.P. (2000). Osnovi savremenog sistema sportivnoj trenirovki. Moskva: FIS.

13. Milanović, L. (2007). Metodika treninga brzinsko-eksplozivnih svojstava kod djece i mladih,

Kondiciona priprema sportaša. Zagreb: Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu.

14. Obadov, S. (2005). Džudo. Novi Sad: Edicija

30

Stručni rad SPORT I ZDRAVLJE IX (2014) 1: 30-35

STRUČNI RAD

Dejan Čokorilo,

Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja Univerzitet u Novom Sadu

UDK 796.071.4.332

doi: 10.7251/SHTSR1401030C

KARAKTERISTIKE USPJEŠNOG VOĐE U FUDBALSKOM KLUBU

Sažetak

Vođstvo predstavlja jedan od najvažnijih faktora uspješnosti svake organizovane

grupe. Obično se određuje i proučava kao interaktivan proces koji utiče na pojedinca i grupu

u ostvarivanju definisanih ciljeva. Vođstvo u fudbalskom klubu utiče na usmjeravanje grupe,

informisanje, odlučivanje, izgrađivanje međuljudskih odnosa, motivisanje igrača i sl. Vođu

treba razlikovati od menadžera koji je pretežno zadužen za planiranje, organizovanje, budžet,

pomoćno osoblje i sl. Iako vođe ponekad imaju ova ista zaduženja, vođstvo podrazumijeva

umijeće otjelotvorenja vizije a ne samo određeni stil ponašanja. U radu se prvo analiziraju

različiti pristupi vođstvu, a potom se razmatraju karakteristike uspješnog vođe u fudbalskom

klubu. Poseban naglasak je stavljen na uticaj koji svaki vođa ostvaruje na svoje sljedbenike.

Naša analiza je izdvojila sljedeće najvažnije osobine uspješnog vođe u fudbalskom klubu:

inteligencija, samopouzdanje, odlučnost, strast, društvenost i moralnost.

Ključne riječi: vođa, trener, fudbal, osobine, grupa.

1. UVOD

U vezi sa vođom i vođstvom na našem jeziku postoje različiti termini, kao što su

rukovodilac i rukovođenje, a sve češće i termine lider (vođa) i liderstvo (vođstvo). Ne tako

davno bila je ustaljena upotreba termina rukovodilac umjesto vođa, odnosno rukovođenje

umjesto vođstvo. Kod nas se često umjesto naših upotrebljavaju strani termini: lider umjesto

rukovodilac (vođa), odnosno liderstvo umjesto rukovođenje (vođstvo). U našoj psihološkoj

literaturi (Rot, Krstić, Bojanović i dr.) razjašnjena je distinkcija između ovih pojedinih

termina.

Ne ulazeći dalje u distinkcije koje postoje među nabrojanim terminima, čini nam se da

nećemo mnogo pogriješiti ukoliko termine rukovodilac, vođa, lider i menadžer, koristimo kao

sinonime. S druge strane, kao sinonime moguće je koristiti termine rukovođenje, vođstvo,

liderstvo i menadžment. Primjereno duhu našeg jezika i u skladu sa vođstvom u sportskom

menadžmentu, bilo bi adekvatnije koristiti termine rukovodilac i rukovođenje, ali ovu tezu

demantuje sve brojnija inostrana literatura s preferiranjem termina lider i liderstvo (up.

Čokorilo i Milošević, 2013: 29).

Vođstvo se najčešće definiše kao proces u kojem pojedinac utiče na grupu u svrhu

postizanja zajedničkog cilja. Ključne riječi definicije su: proces, uticaj, grupa, cilj.

Kao proces vođstvo podrazumijeva da ono nije samo obilježje vođe, nego je to

transakcijski događaj koji se uspostavlja između vođe i njegovih sljedbenika – vođa utiče na

sljedbenike i pod njihovim je uticajem.

Kao uticaj vođstvo je povezano s time kako vođa djeluje na sljedbenike. Bez uticaja

vođstvo suštinski i ne može postojati.

31

Grupa je mjesto gdje se odvija vođstvo. Ono dakle, uključuje uticaj na skup

pojedinaca koji imaju zajednički cilj (mala radna grupa ili velika radna grupa koja obuhvata

čitavu organizaciju.

Kao usmjerenost na ciljeve vođstvo podrazumijeva usmjeravanje grupe pojedinaca

prema postizanju nekog zadatka ili svrhe. Dakle, vođe usmjeravaju svoju energiju prema

pojedincima koji zajednički nastoje nešto postići (up. Northaus, 2010: 341).

Definicija pokazuje da je fenomen vođstva prevashodno međuljudski interakcijski

proces koji ima višedimenzionalan karakter, pa ga većina savremenih teoretičara na taj način

shvata i proučava.

2. MATERIJAL I METODE

U ovom radu je korišćena deskriptivna, analitičko-sintetička metoda, pomoću koje

smo anlizirali fenomen vođstva u različitim grupama kao i različite pristupe u njegovom

proučavanju. U vezi s tim vođstvo u fudbalskom klubu smo posmatrali i kao važan faktor

interaktivnosti sportske grupe. Pored analize reprezentativnih naučnih i stručnih radova iz ove

oblasti, kao veoma dragocjeno poslužilo nam je sopstveno praktično iskustvo u vezi sa vođom

u školi, porodici i fudbalskom klubu.

3. REZULTATI I DISKUSIJA

3. 1. Različiti pristupi u proučavanju vođstva

Vođstvo predstavlja značajan faktor strukture i dinamike svake sportske grupe. U

najširem smislu može se posmatrati kao proces djelovanja koji utiče na pojedince i grupe u

ostvarivanju postavljenih ciljeva. Ovako određeno vođstvo sadrži u sebi nekoliko bitnih

elemenata kao što su usmjeravanje grupe, davanje informacija, odlučivanje, izgrađivanje

međusobnih odnosa, motivisanje i sl.

Vođa je, dakle, onaj koji zna u kom pravcu ide grupa. On određuje strategije kako da

se ostvari cilj. Nije to samo vizija cilja, nego i svakodnevna konceptualizacija i motivacija da

se vizija pretvori u realnost, da se kroz pojedinačni uspjeh ostvari uspjeh kompletnog tima.

Kao što smo kazali, vođu ne treba poistovjećivati sa menadžerom koji je pretežno

zadužen za planiranje, organizovanje, budžet, pomoćno osoblje i sl. Bez obzira na to što vođe

ponekad imaju ista ova zaduženja i što mnogi treneri postaju odlični menadžeri, vođstvo

podrazumijeva umijeće koje je neophodno za sazrijevanje igrača i napredovanje tima.

Postoje veoma različita shvatanja vođstva koja su nastala u brojnim naukama sa

veoma različitim polazišnim stanovištima. Baveći se tom problematikom, Stogdil (1974) je

sve teorije vođstva podijelio u šest velikih grupacija: teorije o osobinama vođe, situacione

teorije, teorije koje naglašavaju značaj ličnosti vođe i situacionih faktora, teorije interakcije

(očekivanja), teorije razmjene i teorije humanističke.

Franceško (2003) izdvaja i opširnije govori o dvije vrste teorija vođstva (rukovođenja).

Prvo su teorije u kojima se vođstvo posmatra kao socijalna interakcija, a drugo teorije u

kojima je sadržana ideja o značaju kognitivnih faktora u rukovođenju ljudima. Na osnovu

ovog kriterijuma obradila je sljedeće teorije: teorije o osobinama vođe, situacione teorije,

kontigencioni modeli, transakciona teorija, teorija o ljudskoj prirodi i atribuciona teorija.

Vajnberg i Guld (1999) su obradili četiri modaliteta istraživanju vođstva u sportu:

karakterni, bihejvioristički, interakcijski i višedimenzionalni.

Northaus (2010) analizira niz različitih pristupa u proučavanju vođstva uopšte: pristup

temeljen na osobinama (inteligencija, samopouzdanje, odlučnost, poštenje, društvenost,

petfaktorski model ličnosti, emocionalna inteligencija), pristup temeljen na vještinama

(tehničke vještine, međuljudske vještine, vještine apstraktnog mišljenja), pristup temeljen na

32

stilu (vođstvo temeljeno na autoritetu i poslušnosti, prijateljsko vođstvo, nezainteresovano

vođstvo, uravnoteženo vođstvo, timsko vođstvo), situacijski pristup (stilovi vođstva, razvojni

nivoi), teorija usklađenog vođstva (stilovi vođstva, obilježja situacije), teorija puta do cilja

(usmjeravajuće vođstvo, podržavajuće vođstvo, sarađujuće vođstvo, vođstvo usmjereno na

postignuće), teorija razmjene između vođe i člana, transformacijsko vođstvo, timsko vođstvo,

psihodinamički pristup (transakcijska analiza, Sigmund Frojd i tipovi ličnosti, Karl Gustav

Jung i tipovi ličnosti, šesnaest tipova i vođstvo), žene i vođstvo (pol i stilovi vođstva, pol i

uspješnost vođstva), kultura i vođstvo i etika vođstva.

Maksvel (2007) nabraja 21 osobinu pravog vođe. Navešćemo neke od tih osobina:

karakter, harizma, stručnost, hrabros, strast, odgovornost, samodisciplina, sposobnost

neprestanog učenja i razvoja, vizija.

3. 2. Empirijska istraživanja vođstva u sportskoj grupi

Kao što je prethodna analiza pokazala pristup utemeljen na osobinama (inteligencija,

samopouzdanje, odlučnost, poštenje, društvenost, dominacija, emocionalna inteligencija…)

spominje se u svakoj od nabrojanih klasifikacija vođstva. Ličnost, njene osobine i sposobnosti

su fokusirane ili se implicitno podrazumijevaju i u svim ostalim modalitetima proučavanja

vođstva u svakoj, pa tako i u sportskoj grupi. To je bio dovoljan razlog da tragamo za onim

osobinama koje su pretpostavka za uspješnog vođu u fudbalskom klubu.

Pristup utemeljen na osobinama ličnosti u početku je utvrđivao osobine velikih vođa,

potom je primijenjen da bi se uvažio uticaj situacije na vođstvo, da bi danas ponovo bio

aktuelan kako bi se naglasila ključna uloga osobina u uspješnom vođstvu.

Stogdil je u dva svoja rada (1948. i 1974) dao solidan pregled istraživačih radova koji

tretiraju ulogu osobina ličnosti u vođstvu.

U prvom radu je analizirao više od 124 istraživanja osobina vođe koja su provedena

između 1904. i 1947. godine. Utvrdio je da se prosječan pojedinac u ulozi vođe razlikuje od

prosječnog člana grupe u sljedećim osobinama: inteligencija, pripravnost, uvid, odgovornost,

inicijativa, istrajnost, samopouzdanje i društvenost. Rezultati analize su pokazali da pojedinac

ne postaje vođa samo zato što posjeduje određene osobine, nego zato što osobine koje

posjeduje moraju biti važne u situaciji u kojoj vođa djeluje.

U drugom radu Stogdil je analizirao 163 istraživanja koja su provedena između 1948. i

1970. godine. Ovaj rad u odnosu na prvi je uravnoteženiji u opisu uloge osobina u vođstvu.

Dok je u prvom radu podrazumijevao da je vođstvo najviše određeno situacijskim faktorima,

a ne faktorima ličnosti, u drugom radu je zaključio da su faktori ličnosti i situacije

determinante vođstva.

Men (1959) je proveo slično istraživanje u kojem je proučio više od 1 400 podataka o

ličnosti i vođstvu u malim grupama. Stavio je manji naglasak na to kako situacijski faktori

utiču na vođstvo. Zaključio je da se osobine ličnosti mogu primjenjivati kako bi se vođe

razlikovale od osoba koje nisu vođe. Te osobine su: inteligencija, muževnost, prilagodljivost,

dominantnost, ekstravertiranost, konzervatizam.

Ogilvi i Tutko (1966. i 1970) su utvrdili, istina bez dovoljno dokumentovanih dokaza,

da u profilu tipičnog trenera postoje sljedeće osobine: odlučan, autoritativan, sposoban da

podnese pritisak obožavalaca i medija, emocionalno zreo, nezavisan u svom mišljenju i realan

kad se radi o budućnosti.

Lord, Di Vader i Eliger (1986) na bazi pregleda 27 studija ustanovili da je pojava

vođstva čvrsto povezana sa tri centralne osobine: inteligencija, tipična muževnost

(agresivnost, odlučanost) i dominantnost. Do ovih rezultata su došli koristeći savršenije

metode (metaanalizu) i čvrsto su zastupali stanovište da se osobine ličnosti mogu sistematski

upotrebljavati u razlikovanju vođa i osoba koje to nisu u različitim situacijama.

33

Kirkpatrik i Lok (1991) su na temelju kvalitativne sinteze ranijih istraživanja zaključili

da vođe nisu poput ostalih ljudi i da se od nnjih razlikuju u šest osobina: inicijativa,

motivacija, poštenje, pouzdanje, kognitivne sposobnosti, znanje o zadatku.

U tabeli 1 prikazali smo osobine i obilježja vođe koje su otkrivene u važnijim

istraživanjima s ovog područja.

Tabela 1. Istraživanja osobina i obilježja vođe (prema Northausu, 2010: 18)

Stogdil

(1948)

Men

(1959)

Stogdil

(1974)

Lord, Di Vader,

Eliger (1986)

Kirkpatrik i Lok

(1991)

Inteligencija

Pripravnost

Uvid

Odgovornost

Inicijativa

Istrajnost

Samopouzdanje

Društvenost

Inteligencija

Muževnost

Prilagodljivost

Dominantnost

Ekstravertiranost

Konzervatizam

Postignuće

Istrajnost

Uvid

Inicijativa

Samopouzdanje

Odgovornost

Sklonost saradnji

Tolerantnost

Uticaj

Društvenost

Inteligencija

Muževnost

Dominantnost

Inicijativa

Motivacija

Poštenje

Pouzdanje

Kognitivne

sposobnosti

Znanje o zadatku

3.3. Dominantne osobine uspješnog fudbalskog trenera

Za potrebe boljeg razumijevanja osobina vođe sistematizovali smo najvažnije osobine

i obilježja koja bi trebao da ima svaki veliki vođa, odnosno svaki uspješni trener u

fudbalskom klubu. Te osobine su prikazane u tabeli 2.

Tabela 2. Dominantne osobine (obilježja) uspješnog fudbalskog trenera

Inteligencija

Samopouzdanje

Odlučnost

Strast

Društvenost

Moralnost

Inteligencija kao opšta mentalna sposobnost za učenje novog, za rješavanje problema,

za snalaženje u novim situacijama, u pozitivnoj je korelaciji s uspješnim vođstvom. Izražene

verbalne sposobnosti, perceptivne sposobnosti i sposobnosti zaključivanja čine pojedinca

boljim vođom. Iako je dobro biti pametan trener, istraživanja pokazuju da se njegova

inteligencija ne bi trebala previše razlikovati od inteligencije igrača koje trenira. Treneri sa

višim sposobnostima mogu imati poteškoća u komunikaciji sa igračima jer su njihove ideje

previše napredne da bi ih sportisti razumjeli i prihvatili. U novije vrijeme sve više se govori o

emocionalnoj, spiritualnoj, socijalnoj, kreativnoj i sportskoj inteligenciji. Izgleda da je

emocionalna inteligencija za fudbalskog trenera od posebne važnosti zato što on mora

prepoznati sopstvene i emocije onih koje trenira kako bi znao kontrolisati i jedne i druge.

Samopouzdanje se može odrediti i kao osobina ličnosti trenera (stepen ubijeđenosti u

uspjeh) i kao stanje (vjera u sebe koju trener ima u datom trenutku). Samopouzdanje obično

ispoljava u spremnosti, odlučnosti, samouvjerenosti i sl. Samouvjereni treneri se ne plaše

različitih situacija i stoga često mogu u odlučujućim trenucima pobjede ili poraza proizvesti

pozitivan efekat ili preokrenuti negativan rezultat u pozitivan. Situacije u kojima stvari idu

34

protiv njih vide kao izazov i reaguju sa većom odlučnošću. Pri tom su "hladni", teško ih je

iznervirati, otporni su na stresogene i frustrirajuće situacije, imaju uvijek pozitivne stavove o

sebi i vjeruju da će pobijediti. Bez obzira na to što i treneri sa izvanrednim samopouzdanjem

gube mečeve, a time i samopouzdanje, oni ne dozvoljavaju da im to "potisne" vjerovanje u

sebe i sopstvene vrijednosti (up. Čokorilo, 2009: 77).

Odlučnost je želja za obavljanjem posla koja obuhvata obilježja poput inicijative,

istrajnosti, dominantnosti i želje. Odlučni treneri imaju snažnu volju da se nametnu,

proaktivni su i istrajni pri suočavanju sa preprekama. Odlučnost uključuje pokazivanje

dominantnosti u situacijama kada je potrebno usmjeravati sljedbenike (up. Northaus, 2010:

20).

Strast je prvi korak koji vodi ka uspjehu i ništa ne može da zamijeni uticaj ovog

faktora u životu jednog vođe, pogotovo vođe u sportu jer sport je kao malo šta drugo – strast.

Nijedan sportski vođa ne može da bude veliki ako strastveno ne voli i ne želi to što radi. Strast

je gorivo koje napaja i jača našu volju, pa tako nemoguće stvari čini mogućim. Žar u duši i

srcu oživljava sve u ljudskom životu. Eto zašto su strastveni treneri u fudbalu i sa manje

stručnog znanja uspješniji od onih koji posjeduju veću stručnost ali nemaju strasti. Na kraju,

strast je moguće „vježbati“: Preispitajte koliko su vaše želje žarke. Sjetite se prve ljubavi.

Družite se sa strastvenim ljudima – strast je zarazna (up. Maksvel, 2007: 83-86).

Društvenost se odnosi na traženje poželjnih društvenih odnosa koje vođa uspostavlja

sa članovima sportskog kluba. Izrazita društvenost karakteristika je vođe koji je prijateljski

nastrojen, otvoren, uljudan, taktičan i diplomatičan. Takav vođa je osjetljiv na potrebe drugih

i pokazuje brigu za njihovu dobrobit. On ima razvijene međuljudske vještine i stvara

saradničke odnose sa svojim sljedbenicima.

Moralnost vođe najprije se odnosi na svojstva iskrenosti i povjerenja. Moralni treneri

se pridržavaju svojih principa i preuzimaju odgovornost za svoje postupke. Samim tim kod

drugih izazivaju povjerenje jer im se može vjerovati da će učiniti ono što su obećali da će

učiniti. Odani su, pouzdani i ne varaju. Posjeduju niz pozitivnih vrlina: pravičnost, iskrenost,

hrabrost i odsustvo poroka: kukavičluk, egoizam, nečasnost itd. (up. Northaus, 2010: 20-21).

4. ZAKLJUČAK

Karakteristike vođe koje smo razmatrali u ovom radu upućuju na zaključak da postoje

neke dominantne karakteristike ličnosti koje im omogućavaju da budu uspješni bez obzira na

situaciju u kojoj se nalaze. Jednostavnije kazano, Žoze Morinjo ne bi bio veliki vođa samo u

fudbalu, nego i u drugim sportovima, kao i u biznisu, politici i sl.

Na osnovu sistematizacije i analize različitih pogleda u vezi sa karakteristikama

uspješnog vođe u brojnim radovima, pretpostavljamo da su za vođu, odnosno trenera u

fudbalu najvažnije sljedeće osobine (obilježja) ličnosti: inteligencija, samopouzdanje,

odlučnost, strast, društvenost i moralnost. Izdvojene i opisane osobine ne osporavaju

vrijednost drugih osobina koje su navedene u ovom radu. I one mogu biti u određenoj

povezanosti sa uspješnim vođstvom. Naše je mišljenje da šest osobina koje smo detaljnije

prikazali znatno doprinose vođi (treneru) da bude uspješan. Osim dominantnih karakteristika ličnosti u proučavanju umješnosti vođstva u sportu, postoje i

drugačiji pristupi i shvatanja. Međutim, većina od njih uvažava izvjesne osobine ličnosti (mogu biti od

pomoći vođi ako ih ima), mada one ne moraju biti bezuslovna garancija za uspješno vođstvo. U

savremenom trenutku razvoja vođstva u sportu neosporno su važni i drugi modeli, prije svega oni koji

pored karakteristika vođe uvažavaju situacione faktore, ponašanje vođe i karakterne osobine članova

sportske grupe (up. Čokorilo, 2009: 200-202).

Iskustvene su činjenice da fudbalski treneri koji su dobri stručnjaci i pritom se

demokratski ponašanju, podržavaju sportiste i davaju pozitivne informacije, uspijevaju stvoriti

35

timove koji su više povezani i jedinstveni, što im omogućava da postižu veće rezultate.

Svakom timu, a posebno onom koji gubi potrebno je više društvene podrške koja je u

direktnoj funkciji pojačavanja i zadržavanja motivacije igrača. Velikodušna trenerova

podrška, nagrađivanje određenog ponašanja i demokratsko donošenje odluka, generalno su

povezani sa zadovoljstvom i uspjehom sportista.

5. LITERATURA

1. Bojanović, R. (1998). Psihologija međuljudskih odnosa. Beograd: Centar za primenjenu psihologiju

Društva psihologa Srbije.

2. Čokorilo, R. (2009). Psihologija sporta. Novi Sad: Akademska knjiga.

3. Čokorilo, R., Milošević, Z. (2013). Etika vođstva u sportskom menadžmentu. U časopisu Sport Mont (37,

38, 39/XI), Podgorica: Crnogorska sportska akademija.

4. Franceško, M. (2003). Kako unaprediti menadžment u preduzeću. Novi Sad: Prometej.

5. Kirkpatrick, S.A., Locke, E.A. (1991). Leadership: Do traitsmatter? The Executive, 5 (48-60).

6. Krstić, D. 81988). Psihološki rečnik. Beograd: Vuk Karadžić.

7. Lord, R.G., De Vader, C.L., Alliger, G.M. (1986). A meta-analysis of the relation between personality traits

and leadership perceptions: An application of validity generalization procedures. Journal of applied

Psychology, 71, (402-410).

8. Maksvel, Dž. (2007). Osobine pravog vođe. Beograd: Finesa.

9. Mann, R.D. (1959). A review of the relationship between personality and performance in small groups.

Psychological Bulltin, 50 (241-270).

10. Northouse, G.P. (2010). Vodstvo (Teorija i praksa). Zagreb: Mate.

11. Ogilvie, B.C., & Tutko, T.A (1966). Problem athletes and how to handle them. London: Palham Books.

12. Ogilvie, B.C., & Tutko, T.A (1970). Self-perceptions as compared with measured personality of selected

male physical educators. In G.S. Kenyon (Ed.). Contemporary psychology of sport (73-78), Chicago: The

Athletic Institute.

13. Rot, N. (1989). Osnovi socijalne psihologije. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.

14. Stogdill, R.M. (1948). Personal factors associated with leadership: A survey of the literature. Journal of

Psychology, 25, (35-71).

15. Stogdill, R.M. (1974). Handbook of leadership – A survey of theory and research. New York: Free

Press.

16. Weinberg, S. R. & Gould, D. (1999). Foundations of sport and exercise psychology. New York: Human

Kinetics.

36

Pregledni naučni rad SPORT I ZDRAVLJE IX (2014) 1: 36-39


Senad Čoković

1, Milan Stamenković

2, Ranko Bojanić

3

1Osnovna škola Grbavica 1, Sarajevo

2Turistička organizacija u Babušnici, Srbija

3Mup Republike srpske, Pale

UDK 796.015.133

doi: 10.7251/SHTSR1401036C

METODE USAVRŠAVANJA TEHNIČKO-TAKTIČKIH ZNANJA SPORTISTA

ABSTRAKT

Autori ističu da je u tehničko-taktičkoj pripremi sportista moguće primenjivati različite

metode obuke i treninga. Njihov izbor zavisi od specifičnosti sportske aktivnosti i nivoa

antropoloških karkateristika sportista. U skladu sa tim, cilj rada je da se prikaže program

učenja i savremene metode usavršavanja tehničko-taktičkih znanja čijom primenom može

znatno da se racionalizuje proces pripreme sportista.

Ključne reči: metode učenja, sportisti, tehničko-taktička znanja

UVOD

Za postizanje vrhunskih rezultata u sportu neophodno je da sportisti, uporedo sa nivoom

fizičke pripremljenosti, poseduju visok nivo tehničko-taktičkih sposobnosti. Pojedine grupe

sportista imaju svoja specifična obeležja sportske aktivnosti, te su, zavisno od njih, nužni i

specifični zahtevi u njihovoj tehničko-taktičkoj pripremi. U skladu sa tim, i sadržaj

usavršavanja tehničko-taktičkih znanja zavisi prvenstveno od individualnih karakteristika

sportiste i uočenih određenih nedostataka u tehnici kretanja. U trenažnoj praksi se susreću dva

osnovna slučaja (Bowerman i saradnici, 1998; Pržulj, 2012). Prvi, kada individualna tehnika

u svojoj osnovi odgovara savremenoj racionalnoj strukturi kretanja i istovremeno je

usaglašena sa individualnim karakteristikama fizičke pripremljenosti sportiste. Drugi slučaj,

kada tehnika kretanja ne odgovara u potpunosti individualnim karakteristikama fizičke

pripremljenosti sportiste i sadrži niz više ili manje ozbiljnih odstupanja od racionalne

strukture kretanja. Ovo su dovoljni razlozi da treba na različite načine pristupiti procesu

usavršavanja kretnih navika kod sportista sa različitim predispozicijama i znanjima. U prvom

slučaju, usavršavanje navike temelji se na daljem usvajanju pravilnih pokreta i pojačavanju

njihove dinamike što treba da dovede do kvantitativnih promena: povećavanje brzine i

amplitude, pojačavanje impulsa snage i preciziranje njihovog pravca i poboljšavanje opšteg

ritma kretanja. U drugom slučaju, usavršavanje tehnike kretanja zahteva samo delimično

preuređivanje kretnih navika i zamenjivanje nedovoljno efikasnih tehničkih elemenata

efikasnijim elementima strukture kretanja.

37

1. OSNOVE UČENJA TEHNIČKO-TAKTIČKIH ZNANJA

U proces učenja i usvajanja tehničko-taktičkih znanja treba neprestano imati na umu i

specifičan cilj trenažnog procesa, a to je sticanje motoričkih navika koje omogućavaju

realizaciju različitih motoričkih zadataka u okviru pojedinog sporta, odnosno efikasno

učestvovanje u sportskom takmičenju.

Prva, pokazna demonstracija tehničko-taktičkih zadataka koju obavlja trener treba da

bude celovita, da bi sportisti stvorili odgovarajuću sliku o tome kako bi kretanje trebalo

idealno da izgleda. Važno je da trener uspostavi pravu komunikaciju sa sportistom u

rešavanju motoričkog problema. Informacije za stvaranje kvalitetne slike o motoričkom

zadatku daju se usmeno, izlaganjem (verbalna metoda), slikom, kinogramom ili filmom

(vizuelna metoda), odnosno motoričkim prikazom (metoda demonstracije). U daljem radu

demonstracija tehničko-taktičkih zadataka vrši se po delovima i po potrebi ponavlja i više

puta.

Pre demonstracije tehničko-taktičkog zadatka potrebno je da trener najavi sportistima

zadatak koji će učiti, ukaže na važnost i osobenost elemenata, objasni strukturalne i druge

karakteristike motoričkog zadatka (Pržulj, 2007).

Slika 1. Faze u procesu motoričkog učenja (Matvejev, 2000; Milanović, 2007)

Utvrđene su četiri faze u procesu učenja motoričkih zadataka (Pržulj, 2007):

Formiranje modela kretanja (1) zasniva se u početku rada na usvajanju „grube“ koordinacije

pokreta, ali uz punu svesnu kontrolu izvođenja.

U fazi većeg broja izvođenja kretanja (2) motoričko znanje postaje kvalitetnije zbog pojave

„fine“ koordinacije pokreta. U ovoj fazi učenja tehničko-taktičkih znanja trener stalno daje

dodatne informacije koje pomažu sportisti da uoči, shvati i ispravi motoričke pogreške.

U fazi stabilizacije kretanja (3) koriste se varijabilni uslovi za učenje tehničko-taktičkih

znanja. Motorička znanja se učvršćuju, omogućuje se individualni pristup, što doprinosi

formiranju stilskih specifičnosti izvođenja kretanja. Pristupa se situacionom usavršavanju

motoričkih znaja i povezivanju tehničko-taktičkih vežbi sa trenažnim opterećenjima koja

odgovaraju tempu i ritmu takmičarske aktivnosti.

U fazi automatizacije kretanja (4) prisutna su mnogobrojna ispravna ponavljanja tehničko-

taktičkih elemenata što dovodi do automatizacije koordinacione strukture, te tako postepeno,

motorička znanja prelaze u naviku (automatizam). Koristi se i dalje metoda takmičarskog

DEMONSTRACIJA

KRETANJA

FORMIRANJE

MODELA

KRETANJA

IZVOĐENJE

KRETANJA I

UPUTSTVA

TRENRA

AUTOMATIZACIJA

KRETANJA

STABILIZACIJA

KRETANJA

1 2

3

4

38

usavršavanja, ali samo u uslovima kada su motoričke, odnosno tehničko-taktičke navike

visoko stabilne i otporne na velike fizičke zahteve takmičenja. U ovoj fazi je, već, relativno

usavršen, tzv. motorički program, kao zapis u motoričkoj memoriji, koji određuje redosled

izvođenja pokreta unutar motoričkog zadatka.

2. METODE U PODRUČJU MOTORIČKOG UČENJA

Izuzetan značaj za povećanje nivoa tehničko-taktičkih znanja imaju sledeće metode

koje se primenjuju u procesu treninga (prema Bala 1981; Malacko, 2002):

(1) Analitička metoda, značajna za uprošćavanje kretanja, olakšava proces

osmišljavanja, pomaže sportisti da bolje uočava pravilnu strukturu svakog

elementa celovite koordinacije.

(2) Metod predvežbi, koristi se za lakše usvajanje složenih tehničkih elemenata

(npr. skok motkom). Koriste se imitacione i specijalne vežbe pri čemu se

vodi računa o njihovoj težini, te se zato uvek polazi od lakših ka težim

vežbama.

(3) Sintetički metod, koristi se za formiranje celovite motoričke navike u

situaciji takmičenja.

(4) Kompleksni metod, služi za ispravljanje tehničkih nedostataka u pojedinim

delovima celovitog kretanja, a zatim se, na tragovima koji su ostali od

izvođenja tih vežbi, vrši usavršavanje tehnike celovitim izvođenjem

motoričkog zadatka.

(5) Metod povezanog uticaja, zasniva se na uzajamnom delovanju procesa

usavršavanja motoričkog zadatka i mogućnosti da se on svesno reguliše.

Kod primene ovog metoda uzima se u obzir npr. ne samo sistem mišića

koji učestvuju u motoričkom kretanju, već i njiho nivo naprezanja koji se

javlja u celini kretanja (maksimalna naprezanja, snižavanje naprezanja itd.)

(6) Ideomotorni trening, koji predstavlja misaono ostvarivanje motoričkog

kretanja u skladu sa predstavom koju sportista ima. Ovaj metod pomaže da

se ovlada kvalitetima koji omogućavaju ispravljanje grešaka i usavršavanje

motoričkog zadatka. Najčešće se koristi kao neposredna priprema za

postojeći rad na treningu, čime se stvara i psihološka podloga za

predstojeće učinke u radu.

ZAKLJUČAK

Tehničko-taktička priprema sportista ne treba i ne sme da bude usmerena samo na usvajanje

tehnike, već i na poboljšanje nekih efekata kretanja koji treba da obezbede veći nivo

motoričkih sposobnosti, što će sve zajedno uzeto doprineti efikasnijem usvajanju motoričkih

znanja.

39

Tokom procesa učenja tehničko-taktičkih zadataka javljaju se motoričke pogreške u situaciji

kada izvođenje zadatka odstupa od idealnog izvođenja. Zato treneri moraju dobro da poznaju

razloge koji dovode do nepravilnog izvođenja zadatka, da bi se dodatni trening za korekciju

uočenih pogrešaka mogao pravilno usmeriti.

Proces usvajanja i usavršavanja tehničkih i taktičkih znanja mora se u treningu mlađih

kategorija sprovoditi na odgovarajućem emocionalnom nivou. Ukoliko u trenažnom radu sa

mladim sportistima ne postoji dovoljan emocionalni uticaj, učenje tehnike i taktike postaje

dosadno i nemotivirajuće.

LITERATURA

1. Bala, G. (1981). Struktura i razvoj morfoloških dimenzija dece SAP Vojvodine. Novi

Sad: Fakultet fizičke kulture Univerziteta u Novom Sadu (OOUR Institut fizičke

kulture.

2. Bowerman, W., Freeman, W. & Gambeta, V. (1998). Atletika (Osnove sportskog

treninga i razvoja sposobnosti-poglavlje, Zagreb: GOPAL d.o.o.

3. Hajmer, S. & Šentlija, D. (1997): Neke spiroergometrijske vrijednosti sportaša u

ocjeni njihove kondicije, Zbornik radova, Zagreb: Zagrebački sajam sporta.

4. Malacko, J. (2002). Sportski trening. Novi Sad: Fakultet fizičke kulture.

5. Metvejev. L.P. (2000). Osnovni suvremenog sistema sportivnoj trenirovki. Moskva:

FIS.

6. Milanović, D. (2007): Teorija treninga, Priručnik za studente sveučilišnog studija.

Zagreb: Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu.

7. Momirović, K., Visnjić, N., Horga. S., Bujanović, R. & Mejovšek, M. (1970):

Osnovni parametri pouzdanosti merenja nekih testova motorike, Beograd: Fizička

kultura, br. 1-3.

8. Nikitjuk, B.A. (1988). Adaptacija, konstitucija i motorika, Zagreb: Kineziologija,

Vol. 20, br. 1.

9. Pržulj, D. (2007): Kondiciona priprema sportista, Uđbenik. Pale: Fakultet fizičke

kulture.

10. Pržulj, D. (2012) Dijagnostika antropoloških obeležja i treniranosti sportista,

Udžbenik. Pale: Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta.

11. Željaskov, S. (2003): Teorija i metodika treninga izdržljivosti, Kondiciona priprema,

Zbornik radova, Zagreb: Kineziološki fakultet sveučilišta u Zagrebu.

40



Ida Kabok

1, Cvijeta Krsmanović

2

1Škola za osnovno i srednje obrazovanje sa domom učenika „Milan Petrović“ Novi Sad

2Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Univerziteta u Istočnom Sarajevu

UDK 796.323.2:159.922.76

doi: 10.7251/SHTSR1401040K

EFIKASNOST USVAJANJA KOŠARKAŠKIH ELEMENATA KOD UČENIKA SA

POSEBNIM POTREBAMA

Sažetak

Predmet istraživanja ovog rada je proučavanje morfoloških karakteristika, motoričkih

sposobnosti i situaciono košarkaških motoričkih sposobnosti učenika sa posebnim potrebama,

a cilj utvrđivanje njihove povezanosti sa rezultatskom efikasnošću u situaciono-motoričkim

košarkaškim sposobnostima pomenutih učenika. Uzorak ispitanika činilo je 120 učenika sa

posebnim potrebama uzrasta između 11 i 16 godina, koji su redovno pohađali Školu za

osnovno i srednje obrazovanje sa domom učenika „Milan Petrović“ u Novom Sadu. U

istraživanju su primenjene statističke metode obrade podataka. Rezultati istraživanja ukazuju

da se u ovom uzrastu učenika, specifične kretne košarkaške strukture mogu pozitivno

stimulativno da deluju na kognitivne procese, što je svakako od posebne važnost kada se radi

o osobama koje imaju intelektualne smetnje. Primenjeno fizičko vaspitanje kojim se

unapređuju košarkaški tehnički elementi kao specifična koordinacija, može pozitivno delovati

na senzorne integracije i bolje funkcionisanje kognitivnih procesa i time ublažiti ili smanjiti

intelektualnu ometenost u razvoju ovih učenika. Dobijeni rezultati se mogu koristiti i u

rešavanju teoretskih i praktičnih problema u nastavi fizičkog vaspitanja učenika sa posebnim

potrebama.

Ključne reči: košarka, rezultaska efikasnost, učenici sa posebnim potrebama

1. UVOD

Fizičko vaspitanje učenika sa posebnim potrebama ostvaruje se u okviru tri ravnopravna

i funkcionalno zaokružena područja: bazično fizičko vaspitanje, usmereno fizičko vaspitanje,

primenjeno (funkcionalno) fizičko vaspitanje. Bazičnim fizičkim vaspitanjem obuhvaćene su

osnovne funkcije fizičkog vaspitanja koje treba da doprinesu razvoju potrebnih sposobnosti i

karakteristika učenika sa posebnim potrebama. Usmereno fizičko vaspitanje treba da

zadovolji individualne potrebe i interese za određenim sportskim aktivnostima i telesnim

vežbanjem. Realizacija usmerenog fizičkog vaspitanja treba da se odvija kako u školi, tako i u

obližnjim školama, sportskim objektima. Jedna od mogućih oblika usmerenog fizičkog

vaspitanja je i bavljenje košarkom, pogotovu ako se zna da pomenuta populacija učenika

dobro podnose fizička opterećenja, naročito ako nisu vezana za psihičko opterećenja koje ih

zamara. Primenjeno (funkcionalno) fizičko vaspitanje karakteriše ovladavanjem specijalnim

motoričkim umećima i veštinama. Sadržaj aktivnosti određuje se na osnovu potreba i interesa

učenika škole i društvene sredine u kojoj ona deluje (Kristen et al., 2002).

Predmet ovog istraživanja odnosi se na proučavanje morfoloških karakteristika,

motoričkih sposobnosti i situaciono košarkaških motoričkih sposobnosti učenika sa posebnim

41

potrebama, a navedeno istraživanje se odnosi i na komparaciju dobijenih rezultata dva različita

uzrasta učenika u kontekstu procene sposobnosti za usvajanjem sadržaja iz košarke.

Cilj istraživanja je utvrđivanje povezanosti morfoloških karakteristika i motoričkih

sposobnosti (kao prediktorski set varijabli), sa rezultatskom efikasnošću u situaciono

košarkaškim motoričkim sposobnostima (kao kriterijumskim setom varijabli) učenika sa

posebnim potrebama i mogućnost ublažavanja ili smanjivanja njihove intelektualne

ometenosti.

Morfološke karakteristike služe za procenu telesnog stanja i razvoja organizma dece,

omladine i odraslih, te za određivanje njihove konstitucije. U toku razvoja potrebno je

uočavati i razlikovati hronološku i biološku starost, odnosno rast i razvoj dece i omladine.

Sprovođenjem antropometrijskih merenja na većim uzorcima ispitanika mogu se izraditi

odgovarajuće norme za komparaciju rasta, pa i razvoja dece (Kurelić i sar., 1975), koje bi

trebalo, u prvom redu, da interesuju stručnjake u oblasti školske medicine. Osim toga,

informacije o morfološkim karakteristikama mogu znatno više da doprinesu boljem

sagledavanju efikasnosti realizacije raznih motoričkih zadataka, odnosno da doprinesu

uspešnijem tumačenju motoričkih sposobnosti čoveka. Manifestacije motoričkih sposobnosti

zavise i od efektora (muskulature, koštanih poluga, zglobova), te su istraživanja u oblasti

morfoloških karakteristika veoma značajna za analizu motoričkih sposobnosti učenika sa

posebnim potrebama (Bala, 1981; Kabok, 2013).

Motoričke sposobnosti su onaj deo psihosomatskog statusa koji iskazuje efikasnost

motoričkih reakcija, odnosno motoričkog ponašanja čoveka. Smatra se da su motoričke

sposobnosti ono područje učenika sa posebnim potrebama na koje se u njihovom vaspitno

obrazovnom procesu može najviše uticati i što bolje ih pripremiti za njihovo lično, radno i

odbrambeno uklapanje u „društveni život“, kako bi njihova socijalizacija (Fejgin et al., 2005),

pa i samoaktualizacija bila što efikasnija.

Američki stručnjaci Francis i Rarik (Francis i Rarick, 1960) istraživali su motoričke

sposobnosti osoba sa intelektualnim smetnjama i došli do zaključaka da zaostajanje u

motoričkom ponašanju dece intelektualnim smetnjama iznosi od dve do četiri godine u

odnosu na decu normalnih intelektualnih sposobnosti istog hronološkog uzrasta. Prema

rezultatima istraživanja (Bala, 1981) zaključuje se da su motoričke sposobnosti učenika sa

posebnim potrebama slabo razvijene. Uočava se da su motoričke sposobnosti učenika sa

posebnim potrebama utoliko slabije, ukoliko je njihov intelektualni nivo niži, što može da

ukaže da su korelacije između motoričkih i intelektualnih sposobnosti znatno veće nego u

standardnoj populaciji.

Specifične motoričke sposobnosti su od posebnog značaja u košarci, nezavisno od toga

da li su te specifične sposobnosti postignute u funkciji treninga ili su genetski determinisane.

Te specifične sposobnosti koje su relevantne za uspešno igranje košarke nazivaju se i

situaciono motoričke sposobnosti iz razloga što su ustvari svojim najvećim delom sastavljene

od određenih kombinacija bazičnih motoričkih sposobnosti, funkcionalnih sposobnosti,

kognitivnih sposobnosti i karakteristika (Krsmanovic, 2011). Među istraživačima i

praktičarima (Blašković 1982; Jakovljević 2002; Ángyán et al., 2003; Krsmanović, 2008;

Krsmanovic, 2010; Radovanović i sar., 2013) je prihvaćeno da se zadaci motoričkih sposobnosti

kao što su repetitivna snaga, eksplozivna snaga, brzina i agilnost najčešće razvrstavaju u

jednostavnije situaciono-motoričke strukture, a da se zadaci iz preciznosti, ravnoteže,

fleksibilnosti i koordinacije razvrstavaju u kompleksnije situaciono košarkaške motoričke

strukture. Za košarku je najvažnija situaciono-motorička preciznost. Motoričke sposobnosti

prema u određenoj meri predstavljaju dobar prediktorski sistem za situaciono-motoričke

sposobnosti u košarci.

U radu, nakon uvodnog dela i prikaza nekih relevantnih istraživanja u ovoj oblasti, u

drugom poglavlju rada objašnjena je metodologija, a u trećem prikazani su rezultati

42

istraživanja. U diskusiji i zaključcima se posebno ukazuje da ovo istraživanje pruža korisne

informacije u praksi posebno sa aspekta rada nastavnika fizičkog vaspitanja u osnovnim i

srednjim školama za učenike ometene u razvoju.

2. METOD

2.1. Uzorak ispitanika

Ispitanici su pripadali populaciji učenika sa posebnim potrebama, koji su redovno

pohađali školu za specijalno vaspitanje i obrazovanje. Uzrast svih ispitanika je bio između 11

i 16 godina. Za analize segmenata izvršena je podela prema uzrastu na dve grupe po

godištima. Prvu grupu su činili dečaci uzrasta od 11 do 13 godina, a drugu od 14 do 16

godina. Svi učenici koji su ušli u uzorak pohađali su nastavu u Školi za osnovno i srednje

obrazovanje sa domom učenika „Milan Petrović“ u Novom Sadu, i to:

grupa od 60 učenika (dečaka) uzrasta od 11 - 13 godina,

grupa od 60 učenika uzrasta (dečaka) 14 - 16 godina.

Izbor ispitanika izvršen je prema kriterijumima koji podrazumevaju:

da redovno pohađaju nastavu fizičkog vaspitanja,

da u mernoj listi imaju upisane sve rezultate.

1.2. Uzorak varijabli

Tabela 1. Tabelarni pregled uzorka varijabli

Varijable za procjenu antropometrijskih

dimenzija

Varijable za procenu motoričkih

sposobnosti

Za procenu dimenzionalnosti skeleta: Za procenu frekvence pokreta:

Visina tela – AVIS, Taping rukom (MTAP),

Dužina noge – ADNO, Taping nogom (TAPN).

Dužina ruke – ADRU.

Za procenu mase tela i volumena: Za procenu gipkosti:

Masa tela – AMAS, Duboki pretklon na klupici (MDP).

Maksimalni obim podlaktice – AOPL, Za procenu eksplozivne snage:

Obim nadkolenice – AONK, Skok udalj iz mesta (MDM),

Obim grudnog koša – AOGK Trčanje na 60 metara (MTR2),

Situacioni košarkaški testovi Bacanje medicinke (MBAM).

Za utvrđivanje relacija između sistema

prediktorskih i kriterijumskih varijabli:

Za procenu statičke snage ruku i ramenog

pojasa:

Slalom i dvokorak sa šutom na koš (SSLK), Izdržaj u zgibu (MVIS).

Dodavanje i hvatanje lopte o zid jednom

rukom (SDHZ),

Za procenu repetitivne snage:

Vođenje skok šut na koš (SVSŠ), i Podizanje trupa za 30 sekundi (MDTZ),

Slobodna bacanja (SSLB). Sklekovi za 30 sekundi (SKLE).

Na izbor ovih testova uticao je Nastavni plan i program za učenike sa posebnim

potrebama. Naime, do kraja osmog razreda učenici bi trebali da ovladaju jednostavnijim

elementima košarkaške igre.

1.3. Tehnika merenja

Za utvrđivanje izabranih antropometrijskih mera u eksperimentalnom postupku

upotrebljena je sledeća oprema:

43

Medicinska decimalna (transportabilna) vaga s tačnošću očitavanja rezultata

od 1oo grama. Vaga se baždarila svakog dana pre upotrebe i posle svakih deset

merenja;

Antropometar po Martinu s tačnošću očitavanja rezultata od 1 mm;

Merna traka od plastičnog materijala, dužine 1 metar,koja omogućava tačnost

čitanja rezultata od 5 mm (rezultat se zaokružuje na bližu vrednost);

Elektronska vaga Tanita za merenje ukupne masnoće tkiva tačnost čitanja

rezultata izražen u procentima ( %);

Antropometrijske dimenzije su merene po metodi Internacionalnog biološkog

programa.

1.4. Merni instrumenti

Izbor testova izvršen je tako da reprezentuje nekoliko primarnih motoričkih faktora.

Jedan deo pomenutih mernih instrumenata primenjeni su na način koji je identičan

metodologiji koja je opisana u radu. Kurelić, N. i sar.: „Struktura i razvoj morfoloških i

motoričkih dimenzija omladine“. Drugi deo koji je identičan metodologiji koja je opisana u

radu Karalejić, M. i Jakovljević, S.: „Testiranje i kontrola trenažnog procesa“.

1.5. Metode obrade podataka

Mogućnost da se problem definisan istraživačkim modelom reši na optimalan način,

zavisi od načina prikupljanja primarnih informacija i izbora matematičko statističkih

procedura za kondenzaciju i transformaciju podataka. U cilju formulisanja valjanih zaključaka

koristio se statistički program Basic Statistica Version 6.0. za ispitivanje hipoteze sa sledećim

programima:

Data Managment, za kreiranje baze podataka;

Basic Statistic, za određivanje osnovnih parametara distribucije varijabli;

Factor Analysis, za određivanje strukture prostora;

Multiple Regression, za određivanje uticaja prediktorskog sistema varijabli na

kriterije;

Anova/Manova, za utvrđivanje razlika aritmetičkih sredina.

Prvo su za sve primenjene varijable izračunate mere centralne tendencije i mere

varijabilnosti:

AS- aritmetička sredina;

SD- standardna devijacija;

CV - koeficijent varijacije;

MED - medijana;

MIN- min.rezultat;

MAX - maks. rezultat;

R - raspon.

Normalnost distribucije varijabli testiran je na osnovu vrednosti: skew-skjunis (predstavlja

simetričnost krive tako daje kriva normalno raspoređena odnosno distribucija normalna skewness

je jednak ,,0“. Negativan predznak znači veliki broj slabih (hipokurtična do -3), a pozitivan

predznak znači veliki broj dobrih rezultata (epikurtična do +3). Svi rezultati preko 1.00 znače

pretežak ili prelak zadatak. kurt - kurtozis (utvrđivanje značajnosti razlika rezultata od

normalne distribucije obavlja se pomoću Kurtosisa kada odstupanje od normalne nije statistički

značajno (mezokurtična 2.75) Ako je rezultat znatno veći od 2.75 to znači da su rezultati jako

sabijeni (leptokurtična > 2.75 distribucija) dovode do spljoštenosti i izduženosti krive. Ako je

rezultat znatno manji od 2.75 to znači da su rezultati jako rasplinuti (platikurtična 2.75 <

distribucija). Razlike između učenika raznog uzrasta utvrdiće se pomoću analize varijanse

(ANOVA).

44

3. REZULTATI ISTRAŽIVANJA I DISKUSIJA

Rezultati istraživanja se prikazuju kao komparacija i razlike srednjih vrednosti parametra

morfoloških karakteristika, motoričkih i situacionih košarkaških motoričkih sposobnosti

učenika sa posebnim potrebama uzrasta 11 do 13 godina i 14 do 16 godina u narednoj tabeli

2:

Tabela 2: Srednje vrednosti svih parametara morfoloških karakteristika, motoričkih i

situacionih košarkaških motoričkih sposobnosti učenika u grupi učenika sa posebnim

potrebama od 11 do 13 godina i grupi od 14 do 16 godina

DESCRIPTIVES

N Mean

Std.

Deviat.

Std.

Error

95% Confidence

Interval for Mean

Min. Max.

Lower

Bound

Upper

Bound

Visina tela 11-13 60 151.703

3

12.7440

1

1.6452

4

148.411

2

154.995

5

123.50 176.60

14-16 60 167.964

3

10.2790

1

1.3270

1

165.309

0

170.619

7

145.50 185.00

Total 120 159.833

8

14.1268

6

1.2896

0

157.280

3

162.387

4

123.50 185.00

Dužina noge 11-13 60 85.3172 10.0397

0

1.2961

2

82.7236 87.9107 64.00 103.10

14-16 60 91.8583 9.17307 1.1842

4

89.4887 94.2280 75.10 105.20

Total 120 88.5878 10.1232

4

0.9241

2

86.7579 90.4176 64.00 105.20

Dužina ruke 11-13 60 70.8733 7.32263 0.9453

5

68.9817 72.7650 57.20 85.30

14-16 60 74.8900 7.84843 1.0132

3

72.8625 76.9175 61.10 87.50

Total 120 72.8817 7.82257 0.7141

0

71.4677 74.2957 57.20 87.50

Masa tela 11-13 60 45.9083 9.50380 1.2269

3

43.4532 48.3634 26.50 62.00

14-16 60 55.1150 8.80385 1.1365

7

52.8407 57.3893 38.00 68.90

Total 120 50.5117 10.2263

6

0.9335

4

48.6632 52.3602 26.50 68.90

Maks. obim

podlaktice

11-13 60 18.9650 1.75700 0.2268

3

18.5111 19.4189 16.50 22.60

14-16 60 19.1767 1.76974 0.2284

7

18.7195 19.6338 16.50 23.10

45

Total 120 19.0708 1.75917 0.1605

9

18.7528 19.3888 16.50 23.10

Obim natkolen. 11-13 60 21.2450 2.51048 0.3241

0

20.5965 21.8935 18.00 30.50

14-16 60 22.1450 2.84435 0.3672

0

21.4102 22.8798 19.00 31.50

Total 120 21.6950 2.70927 0.2473

2

21.2053 22.1847 18.00 31.50

Obim grudnog

koša

11-13 60 87.3018 9.09034 1.1735

6

84.9535 89.6501 61.20 100.00

14-16 60 87.9005 8.82233 1.1389

6

85.6215 90.1795 64.00 100.00

Total 120 87.6012 8.92469 0.8147

1

85.9880 89.2144 61.20 100.00

Taping rukom 11-13 60 16.6333 4.47580 0.5778

2

15.4771 17.7896 7.00 25.00

14-16 60 22.7000 5.00948 0.6467

2

21.4059 23.9941 10.00 32.00

Total 120 19.6667 5.62607 0.5135

9

18.6497 20.6836 7.00 32.00

Taping nogom 11-13 60 8.5667 2.43816 0.3147

7

7.9368 9.1965 4.00 15.00

14-16 60 11.8000 2.57629 0.3326

0

11.1345 12.4655 8.00 16.00

Total 120 10.1833 2.97887 0.2719

3

9.6449 10.7218 4.00 16.00

Duboki

pretklon na

klupici

11-13 60 35.5500 9.64176 1.2447

5

33.0593 38.0407 17.00 51.00

14-16 60 34.7000 10.0630

2

1.2991

3

32.1004 37.2996 17.00 51.00

Total 120 35.1250 9.82243 0.8966

6

33.3495 36.9005 17.00 51.00

Skok u dalj iz

mesta

11-13 60 148.966

7

40.8900

8

5.2788

9

138.403

6

159.529

7

35.00 201.00

14-16 60 149.666

7

39.9769

7

5.1610

0

139.339

5

159.993

8

35.00 201.00

Total 120 149.316

7

40.2673

8

3.6758

9

142.038

0

156.595

3

35.00 201.00

Trčanje na

60metara

11-13 60 12.4250 3.60393 0.4652

7

11.4940 13.3560 6.90 19.60

14-16 60 13.9783 3.64385 0.4704

2

13.0370 14.9196 8.20 19.30

Total 120 13.2017 3.69201 0.3370

3

12.5343 13.8690 6.90 19.60

46

Bacanje

medicinke

11-13 60 3.6083 1.38421 0.1787

0

3.2508 3.9659 1.00 6.00

14-16 60 4.5417 0.98416 0.1270

5

4.2874 4.7959 2.50 6.50

Total 120 4.0750 1.28444 0.1172

5

3.8428 4.3072 1.00 6.50

Izdržaj u zgibu 11-13 60 30.6863 14.8317

7

1.9147

7

26.8549 34.5178 3.00 65.30

14-16 60 31.8033 17.9373

7

2.3157

0

27.1696 36.4370 5.60 69.00

Total 120 31.2448 16.3982

8

1.4969

5

28.2807 34.2089 3.00 69.00

Podizanje trupa

30 sekundi

11-13 60 14.0667 4.41441 0.5699

0

12.9263 15.2070 5.00 25.00

14-16 60 13.6667 4.58689 0.5921

6

12.4817 14.8516 5.00 25.00

Total 120 13.8667 4.48702 0.4096

1

13.0556 14.6777 5.00 25.00

Sklekovi 30

sekundi

11-13 60 10.8833 5.53905 0.7150

9

9.4524 12.3142 1.00 26.00

14-16 60 10.9333 6.10325 0.7879

3

9.3567 12.5100 1.00 26.00

Total 120 10.9083 5.80350 0.5297

8

9.8593 11.9574 1.00 26.00

Slalom i

dvokorak sa

šutem na koš

11-13 60 1.9833 1.64153 .21192 1.5593 2.4074 0.00 5.00

14-16 60 1.9833 1.64153 0.2119

2

1.5593 2.4074 0.00 5.00

Total 120 1.9833 1.63462 0.1492

2

1.6879 2.2788 0.00 5.00

Dodavanje i

hvatanje lopte o

zid sa jednom

rukom

11-13 60 1.1000 1.17459 0.1516

4

0.7966 1.4034 0.00 3.00

14-16 60 .9000 1.11538 0.1439

9

0.6119 1.1881 0.00 3.00

Total 120 1.0000 1.14496 0.1045

2

0.7930 1.2070 0.00 3.00

Vođenje skok

sut na koš

11-13 60 2.0667 1.63507 0.2110

9

1.6443 2.4890 0.00 5.00

14-16 60 2.1833 1.58907 0.2051

5

1.7728 2.5938 0.00 5.00

Total 120 2.1250 1.60651 0.1466

5

1.8346 2.4154 0.00 5.00

Slobodna

bacanja

11-13 60 1.2500 1.15897 0.1496

2

0.9506 1.5494 0.00 3.00

14-16 60 1.2833 1.16578 0.1505

0

0.9822 1.5845 0.00 3.00

47

Total 120 1.2667 1.15761 0.1056

7

1.0574 1.4759 0.00 3.00

U tabeli 2 su prikazane paralelno srednje vrednosti po grupama kao i maksimalne i

minimalne vrednosti i standardne devijacije. Komparirajući sve vrednosti, a posebno srednje,

vidimo da su najburnije promene bile u morfološkim merama što svakako predstavlja logičan

biološki razvoj u ovim periodima ontogenetskog razvoja. Morfološke promene su rezultat

normalnog biološkog razvoja i tu su zapažena nikakva odstupanja. Što se tiče motoričkih

sposobnosti jedino veće razlike u aritmetičkim sredinama vidimo kod tapinga rukom koji

procenjuje brzinu alternativnih pokreta. U ostalim motoričkim kao i situacionim košarkaškim

motoričkim sposobnostima je znatno manja razlika u srednjim vrednostima između ovako

formiranih grupa. Negde je čak srednja vrednost bila i niža, kao što je npr. trčanje na 60m i

duboki pretklon, negde se vide gotovo iste vrednosti, kao npr. kod sklekova u 30 sekundi, kao

i u svim specifičnim košarkaškim motoričkim sposobnostima. Male razlike su utvrđene u

ostalim primenjenim motoričkim sposobnostima. Generalno, rezultati u svim motoričkim

sposobnostima zaostaju u odnosu na populaciju normalnih dečaka (dečaka standardne

populacije) istih uzrasta posebno u testovima koordinacije i preciznosti koji su i najviše

povezani sa kognitivnim faktorom u kojem su dečaci sa posebnim potrebama imali niži stepen

funkcionisanja.

Pregledom distribucija rezultata u grupi dečaka od 11 do 13 i grupi od 14 do 16 godina

uočavaju se i velika preklapanja između distribucija rezultata na testovima za procenu

motoričkih sposobnosti te dve grupe dečaka. To znači da su neki dečaci iz prve grupe

postizali rezultate kao dečaci iz druge grupe i obrnuto. Isto tako jedan broj dečaka iz obe

grupe su postizali rezultate kao dečaci iz standardne populacije, to posebno vidimo iz

maksimalnih vrednosti rezultata. Ovo se posebno odnosilo na brzinu trčanja, repetitivnu i

statičku snagu.

Uočeno je isto tako ta su i razlike između srednjih vrednosti, a i uopšte distribucije

rezultata, više posledica razlika u antropometrijskim karakteristikama nego intelektualnim

sposobnostima, što potvrđuju i slabi rezultati u situacionim košarkaškim motoričkim

sposobnostima koji su zahtevali viši nivo koordinacije odnosno kognitivnog funkcionisanja.

U narednoj tabeli 3 je prikazana univarijantna značajnost razlika aritmetičkih sredina

svake varijable u morfološkom, motoričkom i situacionom košarkaškom motoričkom prostoru

između dečaka sa posebnim potrebama od 11 do 13 i 14 do 16 godina:

Tabela 3:Univarijantna značajnost razlika aritmetičkih sredina parametra morfoloških

karakteristika, motoričkih i situacionih košarkaških motoričkih sposobnosti između učenika sa

posebnim potrebama uzrasta 11 do 13 godina i 14 do 16 godina

ANOVA

N Mean

Std.

Deviat. F Sig.

Visina tela Between Groups 60 151.7033 12.74401 59.184 .000

Within Groups 60 167.9643 10.27901

Total 120 159.8338 14.12686

Dužina noge Between Groups 60 85.3172 10.03970 13.881 .000

Within Groups 60 91.8583 9.17307

Total 120 88.5878 10.12324

Dužina ruke Between Groups 60 70.8733 7.32263 8.402 .004

48

Within Groups 60 74.8900 7.84843

Total 120 72.8817 7.82257

Masa tela Between Groups 60 45.9083 9.50380 30.303 .000

Within Groups 60 55.1150 8.80385

Total 120 50.5117 10.22636

Maksimalni obim

podlaktice

Between Groups 60 18.9650 1.75700 .432 .512

Within Groups 60 19.1767 1.76974

Total 120 19.0708 1.75917

Obim

natkolenice

Between Groups 60 21.2450 2.51048 3.377 .069

Within Groups 60 22.1450 2.84435

Total 120 21.6950 2.70927

Obim grudnog

kosa

Between Groups 60 87.3018 9.09034 .134 .715

Within Groups 60 87.9005 8.82233

Total 120 87.6012 8.92469

Taping rukom Between Groups 60 16.6333 4.47580 48.934 .000

Within Groups 60 22.7000 5.00948

Total 120 19.6667 5.62607

Taping nogom Between Groups 60 8.5667 2.43816 49.855 .000

Within Groups 60 11.8000 2.57629

Total 120 10.1833 2.97887

Duboki pretklon

na klupici

Between Groups 60 35.5500 9.64176 .223 .637

Within Groups 60 34.7000 10.06302

Total 120 35.1250 9.82243

Skok u dalj iz

mesta

Between Groups 60 148.9667 40.89008 .009 .925

Within Groups 60 149.6667 39.97697

Total 120 149.3167 40.26738

Trčanje na 60

metara

Between Groups 60 12.4250 3.60393 5.512 .021

Within Groups 60 13.9783 3.64385

Total 120 13.2017 3.69201

Bacanje

medicinke

Between Groups 60 3.6083 1.38421 18.119 .000

Within Groups 60 4.5417 .98416

Total 120 4.0750 1.28444

Izdržaj u zgibu Between Groups 60 30.6863 14.83177 .138 .711

Within Groups 60 31.8033 17.93737

Total 120 31.2448 16.39828

Podizanje trupa

30 sekundi

Between Groups 60 14.0667 4.41441 .237 .627

Within Groups 60 13.6667 4.58689

Total 120 13.8667 4.48702

Sklekovi 30

sekundi

Between Groups 60 10.8833 5.53905 .002 .963

Within Groups 60 10.9333 6.10325

Total 120 10.9083 5.80350

49

Slalom i

dvokorak sa

sutem na kos

Between Groups 60 1.9833 1.64153 .000 1.000

Within Groups 60 1.9833 1.64153

Total 120 1.9833 1.63462

Dodavanje i

hvatanje lopte o

zid sa jednom

rukom

Between Groups 60 1.1000 1.17459 .915 .341

Within Groups 60 .9000 1.11538

Total 120 1.0000 1.14496

Vodjenje skok

sut na kos

Between Groups 60 2.0667 1.63507 .157 .693

Within Groups 60 2.1833 1.58907

Total 120 2.1250 1.60651

Slobodna bacanja Between Groups 60 1.2500 1.15897 .025 .875

Within Groups 60 1.2833 1.16578

Total 120 1.2667 1.15761

Pregledom značajnosti F-testa u svakoj varijabli vidimo da od ukupno 20 primenjenih

varijabli, u samo 8 postoji statistički značajna razlika između ovako formirane dve grupe. Od

navedenog broja varijabli u kojima postoji statističko značajna razlika, pet varijabli je iz

morfološkog prostora, a samo tri iz motoričkog. Razlike u morfološkom prostoru su u

longitudinalnoj dimenzionalnosti i mase tela, a u motoričkom prostoru u brzini alternativnih

pokreta, brzini trčanja i eksplozivnoj snazi ruku i ramenog pojasa. Dakle ovim je potvrđena i

prethodna konstatacija da su grupe dečaka sa posebnim potrebama u mnogim, posebno

motoričkim sposobnostima, imale vrlo slične rezultate, odnosno da je vidni napredak bio do

14 godine, a od tada je zapažena stagnacija ili vrlo mali napredak. Navedeni rezultati ukazuju

da su adaptacione sposobnosti, posebno konsolidacije nervno-mišićnog procesa, znatno

smanjene u periodu puberteta i kasnoj fazi puberteta. Neznatne razlike u testovima za procenu

specifične koordinacije i preciznosti potvrđuju slabu adaptabilnost nervno-mišićnih procesa

koji su u tesnoj vezi sa kognitivnim faktorom. Komparirajući sve vrednosti, a posebno

srednje, grupe dečaka od 11 do 13 godina i grupe od 14 do 16 godina, utvrdili smo da su

najburnije promene bile u morfološkim merama što svakako predstavlja normalan biološki

razvoj u ovim periodima ontogenetskog razvoja. Morfološke promene su rezultat normalnog

biološkog razvoja i tu nisu zapažena nikakva odstupanja. Što se tiče motoričkih sposobnosti,

jedino veće razlike u aritmetičkim sredinama vidimo kod tapinga rukom koji procenjuje

brzinu alternativnih pokreta. U ostalim motoričkim kao i situacionim košarkaškim motoričkim

sposobnostima je bila daleko manja razlika u srednjim vrednostima između ovako formiranih

grupa. Negde je čak srednja vrednost bila i niža kao što je trčanje na 60 m i duboki predklon,

negde se vide gotovo iste vrednosti kao kod sklekova u 30 sek i u svim specifičnim

košarkaškim motoričkim sposobnostima. Male razlike su utvrđene u ostalim primenjenim

motoričkim sposobnostima. Generalno, rezultati u svim motoričkim sposobnostima zaostaju u

odnosu na populaciju normalnih dečaka (dečaka standardne populacije) istih uzrasta posebno

u testovima koordinacije i preciznosti koji su i najviše povezani sa kognitivnim faktorom u

kojem su lakše psihički ometeni dečaci imali niži stepen funkcionisanja.

4. ZAKLJUČAK

Rezultati istraživanja nam mogu sugerisati da se u ovom uzrastu dečaka posebno posle 13-te

godine, sve više uključuju i mehanizmi koji su u tesnoj vezi sa kognitivnim procesiranjem.

Ovo bi ujedno moglo da znači da specifične kretne košarkaške strukture mogu pozitivno

stimulativno da deluju na kognitivne procese, što je svakako od posebne važnost kada se radi

o osobama koje imaju psihičke smetnje. Izgleda da je ovaj period od posebne važnosti za

50

stimulaciju u ovom pravcu kod dečaka sa posebnim potrebama. Košarkaške situacione kretne

strukture, odnosno tehnički elementi, kao specifična koordinacija, mogu pozitivno delovati na

senzorne integracije i bolje funkcionisanje kognitivnih procesa i time ublažiti ili smanjiti

razliku između učenika sa posebnim potrebama i učenika standardne populacije koji nemaju

psihičku, odnosno intelektualnu ometenost.

Polazeći od predmeta i cilja istraživanja koje se odnosi na populaciju učenika sa

posebnim potrebama, uzrasne dobi između 11 i 16 godina, dobijeni rezultati se mogu koristiti

u rešavanju teoretskih i praktičnih problema koji će nastavnicima fizičkog vaspitanja u

specijalnim školama biti olakšanje u njihovom radu. Posebno sa aspekta realizacije programa

i nastavnih planova usmerenog fizičkog vaspitanja. Jedno od mogućih oblika usmerenog

fizičkog vaspitanja je i bavljenje košarkom, pogotovu ako se zna da učenici sa posebnim

potrebama u specijalnim školama prilično dobro podnose fizička opterećenja, naročito ako

nisu vezana za psihičko opterećenja koje ih zamaraju.

Istraživanje je značajno i za širu naučnu i stručnu javnost, a poseban značaj ovog

istraživanja ogleda se i u tome što dobijeni rezultati pružaju egzaktne informacije o relacijama

i razlikama u morfološkom, motoričkom i košrakaško situaciono-motoričkom prostoru kod

učenika sa posebnim potrebama raznih uzrasta, te se navedene informacije mogu koristiti za

praktičan pedagoški rad sa učenicima.

5.LITERATURA

1. Ángyán, L., Téczely, T., Zalay, Z., & Karsai, I. (2003). Relationship of

anthropometrical, physiological and motor attributes to sport-specific skills. Acta

Physiologica Hungarica, 90(3), 225-231.

2. Bala, G. (1981). Struktura i razvoj morfoloških i motoričkih dimenzija dece SAP

Vojvodine, Novi Sad: Institut fizičke kulture Fakulteta fizičke culture.

3. Blašković, M., Milanović, D., i Matković, B. (1982). Analiza pouzdanosti i faktorske

valjanosti situaciono - motoričkih testova u košarci. Kineziologija, 14(5), 131-147.

4. Francis, R., & Rarick G. (1960). Motor Characteristics of the Mentally Retarde, U.S.

Department of Health, Education, and Welfare, Office of Education.

5. Gajević, A. (2009). Fizička razvijenost i fizičke sposobnosti dece osnovnoškolskog

uzrasta, Beograd: Republički zavod za sport.

6. Krsmanović, C. (2008). Procijena posturalnog statusa djevojčica polaznica škole

košarke, Sport i zdravlje, 1, 21-24.

7. Krsmanović, C. (2010). Kanoničke relacije morfoloških karakteristika i motoričkih

sposobnosti sa situaciono motoričkim sposobnostima košarkaša, Sport i zdravlje, 2,

27-30.

8. Krsmanović, C. (2011). Košarka, Univerzitet u Istočnom Sarajevu, Fakultet fizičke

kulture: Istočno Sarajevo.

9. Jakovljević, S. (2002). Kognitivne sposobnosti najboljih mladih košarkaša Jugoslavije

i komparativna analiza u odnosu na uzrast. Godišnjak Fakulteta sporta i fizičkog

vaspitanja, 11, 97-108.

10. Kabok, I. (2013). Efikasnost usvajanja košarkaških elemenata u odnosu na motoričke

sposobnosti djece sa posebnim potrebama (neobjavljena doktorska disertacija).

Istočno Sarajevo: Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Univerzitet u Istočnom

Sarajevu.

11. Karalejić, M. i Jakovljević, S. (1998). Testiranje i kontrola trenažnog procesa.

Košarka – zbornik radova I ciklus »Permanentno usavršavanje«, Beograd: KSS, 305-

318.

51

12. Kristén, L., Patriksson, G., & Fridlund, F. (2002). Conceptions of children and

adolescents with physical disabilities about their participation in a sports programme,

European Physical Education Review, 8(2), 139–156.

13. Kurelić, N., Momirović, K., Stojanović, M., Šturm, J., Radojević, Đ., i Viskić Štalec,

N. (1975). Struktura i razvoj morfoloških i motoričkih dimenzija omladine, Beograd:

Institut za naučna istraživanja, Fakulteta za fizičko vaspitanje.

14.Radovanović, S., Radojičić, M., Jeremić, V. & Savić, G. (2013). A Novel Approach in Evaluating

Efficiency of Basketball Players, Journal for Theory and Practice Management, 67, 37 – 45.

52

Pregledni aučni rad SPORT I ZDRAVLJE IX (2014) 1: 52-57


Sreten Marković

1, Miloš Mitov

2, Senad Čoković

3

1Trgovinska škola u Nišu, Srbija

2Osnovna škola 8. Oktobar, Vlasotince, Srbija

3Osnovna škola Grbavica 1, Sarajevo

UDK 796.015.2

doi: 10.7251/SHTSR1401052M

PARAMETRI INDIVIDUALIZACIJE PLANIRANJA I PROGRAMIRANJA

TRENAŽNOG RADA SA SPORTISTIMA

SAŽETAK

Uspešnost sportista određena je nivoom i strukturom velikog broja sposobnosti, osobina i

znanja. U praksi se koriste pouzdani i valjani merni instrumenti (testovi) za procenu

funkcionalnih i motoričkih sposobnosti. Dijagnostika stanja pripremljenosti sportista jedan je

od preduslova za uspešno vođenje procesa treninga. Potrebno je uporediti modelne vrednosti

vrhunskih sportista i testove vrednosti sportista koji kandiduju za selekciju. Na temelju

dobijenih vrednosti moguće je izraditi programe za razvoj onih sposobnosti u kojima izmereni

potencijalni sportista značajno zaostaju za modelnim karakteristikama vrhunskih sportista.

Ključne reči: individualizacija, planiranje, programiranje, dijagnoza

UVOD

Radi što objektivnijeg planiranja i programiranja, a time i sprovodjenja individualizacije u

trenažnom procesu na razvoj fizičkih sposobnosti, neophodna je dijagnoza antropoloških

obeležja sportista, posebno morfoloških karakteristika, motoričkih, funkcionalnih i situaciono

motoričkih sposobnosti, kao i usvojenost tehničko taktičkih znanja. Ovakvim pristupom stiče

se uvid u aktuelno stanje, da bi se izvršio izbor optimalnih sredstava telesnih vežbi,

metodičkih formi i oblika rada i utvrdio obim i intenzitet opterećenja. Važno je da da se u

procesu trenažnog rada na razvoj fizičkih sposobnosti sa mladim sportistima primenjuju

odgovarajući naučni postupci za utvrđivanje strukture dimenzija, njihovih relacija i razvojnih

zakonitosti koje omogućuju efikasnu kontrolu rada za praćenje stanja i promena antropoloških

obeležja primenom sredstva telesnih vežbi (Pržulj, 2007).

Visoki sportski rezultati, na današnjem nivou razvoja tehnologije sportske pripreme, nastaju

kao posledica programiranog treninga, takmičenja i oporavka, zasnovanim na naučnim

saznanjima.

Različite naučne discipline (biomehanika, fiziologija, kineziologija) nastoje da utvrde koji su

mehanizmi i sposobnosti od najvećeg značaja za sportsku aktivnost uopšte, svaki pojedini

53

sport i sportsku disciplinu. Jedan od načina učestvovanja naučnih radnika iz oblasti fizičke

kulture u kreiranju vrhunskih rezultata svakako je individualizacija planiranja i programiranja

trenažnog rada sa sportistima. Za individualizaciju trenažnog procesa od posebnog značaja je

dijagnostika treniranosti koja omogućuje merenje bazičnih i specifičnih sposobnosti za koje se

predpostavlja da su važne za uspeh u određenom sportu (Pržulj, 2012).

U skladu sa tim, cilj ovog rada je upoznavanje trenera, sportista i drugih subjekata iz oblasti

fizičke kulture sa aktuelnim savremenim saznanjima o metodama i principima

individualizacije rada u trenažnom procesu. Ova saznanja treba posmatrati u kontekstu

pomoći trenerima pri kreiranju procesa vežbanja za poboljšanje kvaliteta treninga.

KARAKTERISTIKE INDIVIDUALNOG PLANIRANJA

I PROGRAMIRANJA TRENAŽNOG RADA

Nivo i dinamika planiranih sportskih rezultata mogu se ostvariti samo planiranim i

programiranim treningom.

Planiranje treninga je složena upravljačka akcija kojom se određuju ciljevi i zadaci trenažnog

procesa, vremenski ciklusi za njihovo postizanje i potrebni tehnički, materijalni i kadrovski

uslovi. Planiranje se mora zasnivati na realnim i ostvarljivim pretpostavkama, te ga je

potrebno prilagođavati individualnim mogućnostima sportiste i ekipe.

Programiranje treninga je složena upravljačka akcija u kojoj se na osnovu definisanih

elemenata plana, određuju postupci koji sadrže informacije o sredstvima, opterećenjima i

metodama trenažnog rada i takmičenja. Programiranjem se vrši raspored izabranih sredstava

telesnih vežbi, pogodnih za primenu u pojedinim ciklusima sportske primene koji odgovaraju

individualnim sposobnostima i osobinama sportista i uslovima u kojima se sportska priprema

ostvaruje.

Za individualizirano planiranje i programiranje trenažnog rada bitno je poznavati dobre i loše

strane pripremljenosti pojedinog sportiste. Do tih podataka se dolazi upoređivanjem

individualnih karakteristika ispitivanog sportiste sa modelnim karakteristikama vrhunskog

sportiste. Uspešan trenažni proces ako može da bude samo ako sportista postigne nivo

sportske pripremljenosti koja je identična ili bliska modelnim karakteristikama najboljih

sportista.

54

Tabela 1. Oblici planiranja i programiranja trenažnog rada prema trajanju ciklusa

sportske pripreme (Milanović, 2007.).

Dugoročno planiranje procesa trenažnog rada odnosi se na vreme ukupne sportske karijere i

na interval dvoolimpijskog ciklusa (razdoblje od osam godina).

Srednjoročno planiranje i programiranje trenažnog procesa odnosi se na olimpijski ciklus.

Zakonitosti strukture treninga u olipijskom ciklusu su:

1. u prve dve godine sprovode se prošireni pripremni ciklusi, a treningom se nastoji podignuti

bazična funkcionalno-motorička pripremljenost sportista i usavršiti i do automatizma tehnička

i taktička znanja.

2. u trećoj godini dominira struktura treninga i sistem takmičenja kakav je u olimpijskoj

godini, i testira se model treninga i takmičenja.

3. u četvrtoj godini proverava se model sa eventualnim korekcijama, koji obezbeđuje najviši

nivo sportskih dostignuća na olimpijskom takmičenju.

Kratkoročno planiranje i programiranje treninga odnosi se na jedan godišnji ili polugodišnji

ciklus treninga.

Tekuće planiranje i programiranje omogućuje svrsishodno upravljanje kumulativnim

trenažnim efektima, osiguravajući pri tome željeni tempo razvoja sportske forme i

adaptacione procese, koji mogu da obezbede visoki nivo sportskih rezultata u takmičarskom

periodu.

DUGOROČNO PLANIRANJE I

PROGRAMIRANJE

(PERSPEKTIVNO)

SPORTSKA KARIJERA

DVOOLIMPISKI CIKLUS

SREDNJOROČNO

PLANIRANJE I

PROGRAMIRANJE

OLIMPIJSKI CIKLUS

DVOGODIŠNJI CIKLUS

KRATKOROČNO

PLANIRANJE I

PROGRAMIRANJE

GODIŠNJI MAKROCIKLUS

POLUGODIŠNJI MAKROCIKLUS

TEKUĆE

PLANIRANJE I

PROGRAMIRANJE

MEZOCIKLUS-PERIOD

MEZOCIKLUS-ETAPA

OPERATIVNO

PLANIRANJE I

PROGRAMIRANJE

MIKROCIKLUS

POJEDINAČNI TRENING

TRENAŽNI DAN

55

Operativno planiranje i programiranje (mikrociklus, trenažni dan i pojedinačni trening)

omogućuje izradu detaljnog plana trenažnog rada:

1. u mikrociklusu se precizno određuje broj trenažnih dana, broj pojedinačnih treninga i broj

sati trenažnog rada, kao i sadržaj, opterećenja i metode treninga u pojedinim danima i

treninzima,

2. u trenažnom danu mogu da budu više pojedinačnih treninga različite ciljne usmerenosti i

različitog opterećenja,

3. pojedinačni trening kao osnovna trenažna jedinica ostvaruje neposredne, odnosno trenutne

efekte u svojoj unutrašnjoj strukturi rada (uvodni, pripremni, glavni i završni deo).

DIJAGNOZA SPOSOBNOSTI I OSOBINA SPORTISTA

U TRENAŽNOM RADU

Trenažni proces sa sportistima predstavlja organiziovani uticaj na antropološka obeležja i

povećanje nivoa usvajanja i usavršavanja motoričkih znanja pod neposrednim rukovođenjem

trenera i stvaralačke saradnje sportista.

Jedan od osnovnih uslova za povećanje efikasnosti procesa trenažnog rada je da se planiranje,

programiranje, sprovođenje i kontrola rada zasniva na rezultatima naučnih istraživanja. U

cilju optimalizacije rada u trenažnom procesu, potreban je uvid u aktuelno stanje sposobnosti i

osobina i motoričkih znanja sportista. U tu svrhu koriste se postupci dijagnoze sa ciljem

utvrđivanja početnog stanja sportista, valorizacije postignutih efekata u pojedinim ciklusima

rada kao i radi svrsishodnog planiranja i programiranja daljeg toka trenažnog procesa.

Dijagnoza u trenažnom procesu sadrži postupke kojima se putem testiranja i merenja

dimenzija antropoloških obeležja utvrđuju individualne karakteristike sportista.

U području antropoloških obeležja potrebna je saradnja trenera i psihologa u analizi

kognitivnih sposobnosti i konativnih karakteristika. Za ta dva segmenta potoje različiti merni

instrumenti kojima se relativno uspešno procenjuju značajne funkcije i modaliteti ponašanja.

Informacije o tim područjima važne su za trenera i sve druge koji brinu o vaspitanju i

obrazovanju, posebno ako se radi o mlađem uzrastu sportista.

Međutim, ono što trener treba da meri, testira i analizira odnosi se na antropometrijska,

motorička i funkcionalna obeležja sportista. Veći deo antropometrijskih mera i testova iz ovih

područja mogu da utvrđuju i sami sportisti, čime se znatno štedi vreme. Pogotovo je korisno

ako se sportisti osposobe još u prvim godinama trenažnog rada da samostalno permanentno

kontrolišu stanje pojedinih svojih obeležja i analiziraju promene. Da bi se to ostvarilo

potrebno je da sportisti znaju koja antropološka obeležja definišu pojedine mere i testovi, da

raspolažu normama ili kriterijumima za svako obeležje a da bi praćenje promena uopšte bilo

moguće, i da imaju odgovarajuća znanja iz informatike, kao što je unošenje podataka i

izračunavanje pozicije pojedinca u odnosu na neko poželjno finalno stanje (Željaskov, 2003;

Malacko, 2002).

U toku jednogodišnjeg izvođenja trenažnog rada prisutan je dinamičan i valovit proces uticaja

sredstava telesnih vežbi na promene antropoloških obeležja sportista i motoričkih znanja.

56

Većina autora ističe (Bala, 1991) da je za pravilno utvrđivanje efekata trenažnog rada

potrebno da trener u određenim vremenskim intervalima ima pouzdane informacije o stanju

sposobnosti i osobina i motoričkih znanja sportista. U skladu sa tim, potrebno je korišćenjem

dijagnostičkih postupaka kontinuirano pratiti nastavne efekte kroz realizaciju trenažnog

procesa. Najpogodnije je da se dijagnozom u nastavi fizičkog vaspitanja utvrđuju tri vrste

stanja sportista (Mraković, 1997):

1. Inicijalno stanje odnosi se na stanje sportiste neposredno pre početka trenažnog tretmana.

Ovo stanje potrebno je odrediti u prostoru mera i varijabli kojima je opisano poželjno finalno

stanje i pedstavlja osnovu programiranja daljeg rada.

2. Tranzitno ili kontrolno stanje sportista važno je za utvrđivanje učinka rada i korekciju

daljeg procesa vežbanja. Korekcija trenažnog rada može da se ostvari postepenim povećanjem

intenziteta, korekcijom izabranih metoda i izabranim trenažnim sredstvima. U suštini,

potrebno je menjati ona sredstva i metode koje više ne mogu da poremete homeostazu onih

funkcija koje želimo da razvijemo.

3. Finalno stanje sportista predstavlja proračun parametara između inicijalnog stanja i istih

parametara na kraju nekog finalnog nastavnog tretmana. U okviru finalnih stanja prvi oblik je,

tzv. idealno finalno stanje koje se teško može ostvariti, posebno u aktivnostima za koje se

procenjuje da su rezultati u njima blizu granice ljudskih mogućnosti. Drugi oblik je poželjno

finalno stanje koje predstavlja proračun između istih obeležja inicijalnog i finalnog stanja da

bi se utvrdile promene pojedinih osobina, sposobnosti i motoričkih znanja.

4. Realno finalno stanje je ono koje se postiglo na kraju određenog trenažnog tretmana i

predstavlja osnovu za analizu efekata rada i za programiranje daljeg trenažnog procesa. Jedan

od osnovnih uslova za postizanje uspeha u trenažnom radu je dijagnoza sposobnosti i osobina

i motoričkih znanja, odnosno trenutnog stanja u kome se sportisti nalaze na početku trenažnog

rada.

Dijagnoza, odnosno utvrđivanje stanja antropoloških obeležja predstavlja prvi korak u

kreiranju, upravljanju i kontroli trenažnog procesa. Na osnovu dijagnosticiranih veličina

sportista, jedino se može sačiniti pravilan plan i program rada i odrediti sredstva, opterećenja i

metode koje odgovaraju inidividualnim karakteristikama sportista i ciljevima koji se u svakoj

fazi trenažnog rada žele ostvariti.

ZAKLJUČAK

Za efikasno individualno planiranje i programiranje trenažnog rada sa sportistima bitni su

sledeći preduslovi:

1. Stručna osposobljenost trenera i ostalih stručnjaka uključenih u rad sa sportistima,

2. Pouzdano utvrđivanje početnog stanja sposobnosti, osobina i tehnička znanja

sportista ili sportske ekipe,

3. Precizno određivanje željenog finalnog stanja u skladu sa zahtevima sportske

aktivnosti i realnim mogućnostima da se postigne u utvrđenom vremenu,

4. Stalna analiza programa i njihova korekcija pod uticajem povratnih informacija o

postignutim tranzitivnim (prelaznim) stanjima.

57

LITERATURA

1. Bala, G. (1981). Struktura i razvoj morfoloških dimenzija dece SAP Vojvodine. Novi

Sad: Fakultet fizičke kulture Univerziteta u Novom Sadu (OOUR Institut fizičke

kulture.

2. Hajmer, S. & Šentlija, D. (1997): Neke spiroergometrijske vrijednosti sportaša u

ocjeni njihove kondicije, Zbornik radova, Zagreb: Zagrebački sajam sporta.

3. Malacko, J. (2002). Sportski trening. Novi Sad: Fakultet fizičke kulture.

4. Metvejev. L.P. (2000). Osnovni suvremenog sistema sportivnoj trenirovki. Moskva:

FIS.

5. Milanović, D. (2007): Teorija treninga, Priručnik za studente sveučilišnog studija.

Zagreb: Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu.

6. Momirović, K., Visnjić, N., Horga. S., Bujanović, R. & Mejovšek, M. (1970):

Osnovni parametri pouzdanosti merenja nekih testova motorike, Beograd: Fizička

kultura, br. 1-3.

7. Pržulj, D. (2007): Kondiciona priprema sportista, Uđbenik. Pale: Fakultet fizičke

kulture.

8. Pržulj, D. (2012) Dijagnostika antropoloških obeležja i treniranosti sportista,

Udžbenik. Pale: Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta.

9. Željaskov, S. (2003): Teorija i metodika treninga izdržljivosti, Kondiciona priprema,

Zbornik radova, Zagreb: Kineziološki fakultet sveučilišta u Zagrebu.

58

Orginalni naučni rad SPORT I ZDRAVLJE IX (2014 ) 1: 58-64


Valadan Marković, Goran Pašić, Dejan Kulundžić

1VISOKA SPORTSKA I ZDRAVSTVENA ŠKOLA, BEOGRAD

2Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Univerzitet u Banjoj Luci

3OŠ Bratstvo - Srbija

UDK 797.212.2

796.032.2(38 Atina) doi: 10.7251/SHTSR1401058M

ANALIZA ZAVESLAJA PRSNOG PLIVANJA NA 100 METARA U ATINI 2004.

GODINE

Sažetak

Prsna je jedno od najzahtjevnijih za obuku kada je u pitanju sama koordinacija pokreta u

odnosu na preostale tehnike plivanja. Da bi uspješni bili u tekmičarskom periodu, plivači se

usavršavaju i usko specijalizuju još u pionirskoj ktegoriji. Tokom obuke i usavršavanja prsne

tehnike pažnja se usmjerava na rad nogu, propulziji zaveslaja, fleksibilnosti, kao i kordinaciji

pokreta ruku i nogu. Prsno je najsporija tehnika plivanja, jer se tokom izvođenja pokreta ruku

i nogu stvara najveći otpor na tijelu plivača. U ovom istraživanju su analizirani rezultati

postignuti na Olimpijskim igrama održanoj 2004. godine u Atini. Analizom plivanja 100

metara prsno obuhvćeni su sledeći parametri: finalno vrijeme rezultata, vrijeme reakcije na

startu, vrijeme na 15 i 50 metru, vrijeme okreta (15 metara), vrijeme posljednih 5 meara.

Pored toga analizirano je: frekvencija zaveslajana 25 metar, frekvencija zaveslaja drugih 25

metara, kao i nakon okreta frekvencija zaveslaja prvih i posljednih 25 metara. Osim

frekvencije analizirani su: dužina zaveslaja prvih 25 metara, kao i 25 metara do okreta, 25

metara nakon okreta i 25 metara do cilja.

Ključne riječi: plivanje, zaveslaj, frekvencija, amplituda, Olimpijske igre

UVOD

Smatra se da je pokretanje tela kroz vodu istovremenim, simetričnim pokretima ruku i

nogu najstariji način plivanja. Većina teoretičara smatra da su se baš iz prsne tehnike razvile

sve ostale plivačke tehnike, pa zato nije neuobičajno da se za prsnu tehniku kaže da je

„majka“ svih tehnika plivanja. Od samog uvođenja u plivačka takmičenja, prsna tehnika je

doživela različite tehničke izmjene u cilju poboljšanja brzine plivanja.

FINA (Međunarodna plivačka federacija) је 1908. godine donijela striktne tehničke

propise prsnog plivanja: Оbje ruke se pokreću istovremeno i pružaju napred ispod površine

vode; tijelo leži u vodi na grudima; noge se savijaju u koljenima tako da koljena ostanu

razmaknuta; zatim se voda potiskuje stopalima u everziji a potkoljenice opisuju polukrug i

stopala se približavaju jedno drugom.

59

Danas postoji veliki broj varijanti (stilova) prsne tehnike, ali ih grubo možemo

podjeliti na: ravno (pravolinijsko plivanje prsne tehnike) i talasasto (sa naglašenim pokretom

tijela) nastala pod imitaciom oscilacije tijela tehnike delfin plivanja.

Ukoliko se hidrodinamički posmatra tehnika prsno je različita od ostalih tehnika, jer

kretanje nema kontinitet propulzije rada ruku sa istovremenim pokretom nogu. Čeoni otpor se

dodatno povećava zbog većeg napadnog ugla, tokom udisanja vazduha, nakon propulzivnog

zaveslaja. Zbog toga se prsna tehnika smatra kordinacijski složenijom, a time i najsporim

načinom plivanja. Odnos korisnog rada prema potrošnji energije (efiksanost plivanja), kod

plivača prsne tehnike iznosi 4-6%, a kod tehnike kraul je duplo veća.

METOD

Plivanje pravilne prsne tehnike određuje osnovni položaj tijela na grudima, propulzija

ruku i nogu, glisiranje i disanje. Pokreti ruku i nogu moraju biti sinhronizovani i istovremeni

(lijeva i desna ruka) izvođeni u horizontalnoj ravni bez alternativnih pokreta. Jedan ciklus

sadrži: jedan zaveslaj rukama i jedan pokret nogama i to naizmenično.

Ukidanjem zabrene o potapanju glave dolazi do poniranja plivača u vodu tokom faze

kliženja-glisiranja u gotovo horizontalan položaj, a težište tijela je počelo da oscilira i

talasasto se kreće kao i površina vode što umnogome smanjuje otpor pri kretanju.

Šake su realizator propulzije rukama i one potiskuju vodu do ispod grudi u aktivnom

dijelu zaveslaja rukama, u pasivnom dijelu se vraćaju u početni položaj iznad ili ispod vode.

Laktovi su ispod vode osim u pasivnom dijelu zaveslaja.

Kao posledica različitosti antopološke građe plivača i načina savladavanja otpora vode

i izvođenja propulzije pojavili su se različiti stilovi prsne tehnike koji su u okvirima važećih

pravila i svi imaju za cilj poboljšanje rezultata.

Osnovni položaj tijela je skoro horizontalan u odnosu na površinu vode. Kukovi i

noge su blago potopljeni da bi bili stvoreni uslovi za efikasniju propulziju rada nogu.

Kranijalni dio tijela leži na površini vode, a ramena i glava su najvišlji delovi tela. Ugao tijela

sa površinom vode se mijenja u zavisnosti od faze kretanja i primjećuje se stalna oscilacija

tela.

Pravovremeno potapanje glave i opružanje rukama doprinosi smanjenju čeonog otpora pri

kretanju tijela plivača prsnom tehnikom.

Rad nogu

U prsnoj tehnici propulzija rada nogu je dominantnija nego rad rukama, a rad nogama

možemo podjeliti u tri faze: privlačenje stopala ka sjedalnom delu, everzija stopala i potisak.

Faza privlačenja stopala prema sjedalnom djelu: kreće se iz opruženog položaja

nogu privlačenjem stopala ka sjedalnom dijelu, savijajući koljena i približavajući natkoljenice

ka leđima pokušavajući da umanji nastajanje najvećeg čeonog otpora, tokom retropulzivne

faze rada nogu..

Pripremna faza (everzija stopala): drugu fazu čini priprema za potisak, tako što se

nakon fleksije u koljenima stopala iskreću u polje lateralno (everzija). Vrši se približavanje

koljena ka unutra razmaknuta оd 15-35 cm, a stopala su skoz okrenuta u stranu. Veoma je

važno da stopala zahvate “mirnu vodu“, kako bi se obezbjedio efikasniji potisak u sledećoj

fazi.

Faza potiska: treća faza je propulzivna faza i čini je energičan pokret (potisak)

nogama. Pri potiskivanju vode potkoljenice opisuju polukrug a stopala se približavaju jedno

drugom i propulzija se zavržava sa pokretom nogu prema nazad i dole što produžava

propulzivni efekat rada nogu.

60

Rad ruku

Pokrete rukama u prsnoj tehnici može se podeliti na dvije osnovne faze: Propulzivnu

fazu zaveslaja (aktivna faza-faza provlaka) i Retropulzivnu fazu (pripremna faza).

Propulzivna faza je faza aktivnog dela zaveslaja.. Položaj tijela nakon starta i okreta

teži da bude što horizontalniji („kao torpedo“). Početni položaj – početak zaveslaja; ruke su u

predručenju u obliku latiničnog slova V, u liniji ramena. Početak zahvatanja vode se vrši

„potapanjem“ šaka i podlaktica u dubinu i njihovim povlačenjem do ispod grudi, pri čemu se

vrši potiskivanje i sabijanje vode.

Od velike važnosti je da šake (dlanovi) prvi „napadnu“ vodu, obaranjem na dole i

potiskivanjem vode zajedno sa podlakticom pod većim uglom. Potom se šaka i podlaktica

skreću pod grudi i približavaju se drugoj ruci vršeći pripremu za retroplzivni deo zaveslaja.

U fazi prpoulzije rukama vrši se retropulzivni pokret nogama, fleksijom u zglobu

koljena i priprema za energičan pokret nogama, a telo se kreće prema naprijed (kliza) usled

inercije propulzivne faze ruku.

Retropulzivna faza (pripremna) je povratna faza zaveslaja. Počinje nakon dolaska

laktova do linije ramena, primicanjem ka telu i brzim vraćanjem šaka i ruke se ispružaju u

početni položaj na gore ka površini vode. Glava i ramena se „sužavaju“ a ulazak u vodu treba

da bude plići. Ovo je vrlo važno zbog smanjenja čeonog otpora i talasa da bi se održalo

kretanje tijela, jer se tada noge nalaze u propulzivnoj fazi.

Pri opružanju ruku dolazi do potapanja glave što doprinosi smanjenju čeonog otpora

pri kretanju, efikasnijem kliženju i boljoj pripremi za novi zaveslaj.

Koordinacija rada ruku i nogu

Osnovno pravilo plivanja je da bez dobre koordinacuje nema efikasne tehnike

plivanja. Ovo naročito važi za prsnu tehniku, jer bez dobre usklađenosti rada ruku i nogu sa

disanjem, nema efikasnog prsnog plivanja, a samim tim i dobrog rezultata.

Prvi uslov dobre koordinacije je obezbjeđivanje sinhronizacije rada ruku i nogu sa

disanjem.

Prva faza počinje povlačenjem peta ka sjedalnoj regiji, istovremeno se i podiže glava

ka gore sa ciljem uzimanja vazduha. U drugoj fazi ruke se završetkom propulzije zakreću

ispod grudi i vraćaju u početni položaj pri površini vode uz spuštanje glave i ispravljanje tela

u horizontalu, tad noge snažno potiskuju vodu i pomažu tijelu u fazi kliženja-glisiranja.

Klizajući položaj tijela stvara uslove za bolje oticanje vode oko ijtela plivača.

Kliženje je od ogromne važnosti za pravilno izvođenje (koordinaciju) prsne tehnike, kako i

kod učenja i usavršavanja same tehnike tako i kod učenja elemenata (start, okret, podvodno

plivanje). Pored same koordinacije treba stalno voditi računa i o najboljoj mogućoj

hidrodinamičkoj poziciji tijela za vrijeme plivanja. Faza kliženja-glisiranja ne smije da bude

predugačka i preduboka da ne bi gubili brzinu tijela dobijenu pri propulziji tokom plivanja.

Podvodni zaveslaj čine pokreti kojim plivač započinje trku nakon startnog skoka ili okreta.

Zbog kompeksnosti možeo se podijeliti u tri faze:

Prva faza: Započinje ulaskom tijela u vodu. Tijelo zauzima što hidrodinamičniji

položaj (stream line) i nalazi se u fazi kliženja-glisiranja. Brzina kretanja tijela je najveća u

ovoj fazi (nakon starta ili odgurivanja nakon okreta) i postepeno se smanjuje uzrokovana

povećanju čeonog otpora.

Druga faza: Kako tijelo ne bi stalo usljed otpora vode, vrše se simetrični, istovremeni

pokreti ruku od ispruženog položaja ispred glave prema nazad. Ruke se savijaju u laktovima

da bi se potisak jače, brže izveo i da bi se šake približile kukovima. Potom telo u tom položaju

vrši drugu fazu kliženja-glisiranja dok brzina postepeno opada.

61

Treća faza: U najpodesnijem momentu (dok brzina ne opadne previše) započinje

klasičan prsni zaveslaj ispružanjem ruku ispred tijela i privlačenjem stopala ka sjedalnoj regiji

savijajući koljena. Zaron tijela ispod površine se smanjuje i nakon energičnog pokreta

nogama, opružaju se ruke i izlaze prema površini radi udaha koji označava početak prvog

nadvodnog zaveslaja.

REZULTATI SA DISKUSIJOM

Analiza takmičarskih parametara u disciplini 100 metara prsno na Olimpijskim igrama

u Atini 2004. godine

Tabela 1, vremena takmičarskih parametara u disciplini 100 metara prsno na

Olimpijskim igrama u Atini 2004. godine

100 m PRSNO MUŠKARCI

PREZIME I IME Kosuke Brendan Hugues Mark Vladislav James Daren Oleg Mladen

Kitajima Hansen Duboscq Gandloff Polyakov Gipson Mew Lisogor Tepavčević

JPN USA FRA USA RUS GBR GBR UKR SCG

____________________________________________________________________________________________________ Finalno vrijeme (sekunda) 60.08 60.01 60.88 61.17 61.34 61.07 60.83 61.07 63.34 Vrijeme reakcije na startu .72 .70 .73 .72 .80 .77 .79 .80 .86

Vrijeme 15 metara 6.56 6.92 6.80 6.80 6.84 6.96 7.00 6.88 7.26 Vrijeme prvih 15 metara 28.26 28.27 28.25 29.14 28.87 28.34 28.48 28.61 29.45

Vrijeme okreta (15 metara) 8.44 8.32 8.68 8.68 8.40 8.04 8.32 8.12 9.38

Vrijeme posljednjih 5 metara 3.09 3.14 3.20 3.07 3.16 3.32 3.14 3.11 3.21

____________________________________________________________________________________________

Tabela 2, frekvencija takmičarskih parametara u disciplini 100 metara prsno na Olimpijskim

igrama u Atini 2004. godine

100 m PRSNO MUŠKARCI




____________________________________________________________________________________________________ Frekvncija zaveslaja na 25m 50.92 53.57 34.88 49.18 46.51 48.70 49.59 49.83 - Frekvncija zaveslaja drugih 25m 47.11 51.63 53.29 43.64 47.04 46.47 45.04 47.06 -

Frekvncija zaveslaja trećih 25m 49.84 50.90 52.69 51.23 50.72 48.22 49.90 45.11 - Frekvncija zaveslaja četvrtih 25m 52.09 47.48 52.55 50.13 53.13 49.28 53.41 50.83 -

Ukupna Frekvncija zaveslaja 49.90 50.89 53.35 46.05 49.35 48.16 49.48 48.21 46.50

Tabela 3, dužine takmičarskih parametara u disciplini 100 metara prsno na Olimpijskim

igrama u Atini 2004.godine 100 m PRSNO MUŠKARCI




____________________________________________________________________________________________________ Dužina zaveslaja prvih 25m 1.89 1.84 1.75 1.98 2.04 2.01 2.00 1.94 - Dužina zaveslaja drugih 25m 2.06 1.83 1.83 2.13 1.99 2.06 2.10 1.99 -

Dužina zaveslaja trećih 25m 1.82 1.75 1.70 1.72 1.73 1.80 1,74 1.93 - Dužina zaveslaja četvrtih 25m 1.71 1.92 1.68 1.82 1.67 1.79 1.71 1.73 -

Ukupna dužina zaveslaja 1.87 1.83 1.74 2.00 1.85 1.91 1.88 1.89 1.99

Analiza rezultata (tabele 1-3) su: plivanje prsnom tehnikom 100 metara prsno na

Olimpijskim igrama u Atini 2004 zaključuje se da rezultati osvajača medalja i finalista

62

prilično su ujednačeni, da je međusobna vremenska razlika mala. Iznenađenja kod osvajača

medalja su česta pa je zato ta disciplina interesantna za publiku. Neka od velikih imena

potiču iz mađarske škole (N. Rozsa i K. Guttler), američke (N.Dibel, J.Linn, E.Moses i

B.Hensen) i za sada neprikosnoveni Japanac, dvostruki olimpijski pobednik u Atini 2004 i

Pekingu 2008 - K. Kitajima. Pored izjednačenosti rezultata osvajača medalja i drugi

analizirani parametri imaju prilično homogene vrijednosti; jedino se povećana disperzija

primećuje kod varijabli: vrijeme starta (VRST), vrijeme reakcije na startu (VRCK),

frekvencija zaveslaja (FMIN), dužina zaveslaja (DUŽZ), efikasnost plivanja (INEF), vrijeme

izvođenja okreta (VOKR), finiša (VFIN), antropometrijska visina (AVIS), težina (ATEŽ). Iz

ove analize se vidi da plivači plivaju ujednačenom brzinom, a taktika se najviše razlikuje u

izvođenju tehničkih elemenata : vrijemenu izvođenja starta (VRST), vrijemenu izvođenja

okreta (VOKR) i vrijemenu finiša (VFIN). Različitost u tehnici ogleda se u disperziji

parametara: frekvencija zavedslaja (FMIN), dužina zaveslaja (DUŽZ) i efikasnost plivanja

(INEF).

Tabela 4. Prikaz rezultata regresionom analizom na 100 m prsnog plivanja 2004. u Atini

_____________________________________________________________

VARIABLES Unstandardized Coefficients Standardized Coefficients t Sign.

ß Std. Error Beta

____________ _____________________________________________________________________

Constaunt 82. 613 10. 756 7. 681 .000

__________________________________________________________________________________

TSS -30.009 2.772 -.789 -10.825 .000

__________________________________________________________________________________ SPD 2.635 1.425 .069 1.849 .070

____________________________________________________________________________________________

ST .027 1.09 .008 .251 .803 ____________________________________________________________________________________________

TPD .311 .081 .245 3.847 .000

____________________________________________________________________________________________ ST50 .108 .045 .061 2.376 .021

____________________________________________________________________________________________

BF .054 .031 .244 1.745 .087 ____________________________________________________________________________________________

BL 1.548 1.385 .241 1.118 .269

____________________________________________________________________________________________ SE -.125 .537 -.033 -.234 .816

____________________________________________________________________________________________

TCOT .169 .063 .080 2.702 .000 _______________________________________________________________________ _____________________

TCOF .101 .092 .027 1.099 .276

____________________________________________________________________________________________

Regresionom analizom svih analiziranih finalista Olimpijskih igara plivača 100 metara prsno,

zaključuje se: vrijeme slobodnog plivanja (VcPL), prolazno vrijeme na 50 m (VP50), vrijeme

izvođenja okreta (VOKR), manje značajno na rezultat utiče brzina čistog plivanja (BČPL),

vrijeme reakcije na startu (VRCK), frekvencija zaveslaja (FMIN) i dužina zaveslaja (DUŽZ).

Parametri efikasnosti plivanja (INEF), vrijeme starta (VRST) i vrijeme finiša (VFIN),

antropometrijska visina (AVIS) i težina (ATEŽ), ne utiču značajno na poboljšanje konačnog

rezultata (Grafikon 1). Može se zaključiti da kod plivanja tehnikom prsno 100 metara finalisti

imaju: kraće vrijeme tokom čistog plivanja (bez uticaja starta i okreta), brzina reakcije na

startu i plivanje do 50 metara, brzina izvođenja okreta, kao i efikasnije tehnike plivanja.

ZAKLJUČAK

Prsna tehnika plivanja spada u tehnički najzahtevniju, zbog same koordinacije propulzivnih

pokreta ruku, nogu, položaja glave, kao i samog tijela u cjelini pri kretanju.

63

Zbog složenosti prsne tehnike, obučavanje i usavršavanje može dugo da traje, čak i tokom

čitave karijere. Treba biti strpljiv, tolerantan, uporan u radu i čekati da se plivač psiho-fizički

oformi da bi pružio prave rezultate. Preterana želja za brzim uspehom (roditelja ili trenera) i

jurenje rezultata po svaku cjenu može dovesti do grešaka pri pravilnom formiranju tehnike

prsnog plivanja što je kasnije teško ispravljati zbog automatizacije pokreta.

Pravilnom selekcijom, odabirom plivača na osnovu antropoloških osobina, genetskih

predispozicija, talenat, želje za napredkom, a kroz pravilnu obuku i usavršavanje, u

najranijem pionirskom periodu moguće je postići zapažene rezultate čime se mladi plivači

motivišu, dobijaju samopouzdnje i želju za još boljim rezultatima i uspesima u karijeri.

Analizirani segmenti vremena u plivanju tehnikom prsno na Olimpijskim igrama 2004 u Atini

samih finalista i osvajača medalja mogu poslužiti za slična istraživanja, kao i poređenje istih

parametara u trnažnom procesu i radu budućih takmičara.

LITERATURA

1. Ahmetović, Z., Matković, I. (1995). Teorija plivanja, Plivački savez Jugoslavije, Novi

Sad.

2. Counsilman, J. (1978). Nauka o plivanju. Sportska knjiga Beograd

3. Costill, D., Maglischo, E., Richerdson, A. (1992). Swimming, Blackwel Scientific

Publications LCD, Oxford

4. Chatard. J., Maglischo E., Maglischo C., Collomp E. (1990):Swimming skill and

stroking characteristics of front crawl swimmers, Int J. Sports Med,11(2):156-161

5. Jarić S. (1993). Biomehanika humane lokomocije sa osnovama biomehanike sporta,

FFK, Beograd.

6. Maglischo E., (1993):Swimming even faster, Mayfield publishing Company,

mountain View, California, USA

7. Marković, V. (2007): Analiza tehnike kraul stila. Nova sporta praksa 1-2,VSŠ,

Beograd.

8. Meškovska, N., Popovski, D., Tufekdžijevski, A.(1999): Struktura na nekoi

biomehanički parametri i relacija na uspešnosta vo disciplini 100 delfin- ženski na SP

vo Pert 1998 godina. Kongres na sportski pedagozi, Ohrid.

9. Zahorijević, А. (1991). Osnovi biomehanike plivanja, FFK, Novi Sad

10. Toussant H.,Knops W.,de Groot G.,Hollander P.(1990):The mechanical efficiency of

breastroke swimming, edicine and Science in Sports and Exercise,22(3):402-408

64

Pregledni naučni rad SPORT I ZDRAVLJE IX (2014) 1: 65-72


Мићо Мићић

1, Ненад Лалић

2, Милан Лазић

3,

1 Професор физичке културе,

2 Професор доктор

3 Професор физичке културе

UDK 005.95/.96:796(497.6 Bijeljina)

doi: 10.7251/SHTSR1401065M

ПРОЈЕКТНИ МЕНАЏМЕНТ-САВРЕМЕНИ И СЛОЖЕН ПРОЦЕС

УПРАВЉАЊА РАЗВОЈЕМ СПОРТА, РЕКРЕАЦИЈЕ И ИГРЕ У ГРАДУ

БИЈЕЉИНИ

Резиме

Комплексна обрада теме овог рада и истраживања дајe доприносе разумјевању

важности подршке локалне самоуправе, кроз разне пројекте, развоју спорта, игре и

рекреације. У контексту тога, основни циљ рада је да се представи модел пројектног

менаџмента, као сложеног и савременог процеса управљања развојем спорта, игре и

рекреације на примјеру Града Бијељина и његов допринос развоју града, руралних

предјела, равноправности полова, једнакости међу вјерским и националним

опредјељењима и побољшања квалитета живота појединаца у њима.

Слободно можемо да кажемо да спорт, као специфичан облик људске активности,

представља и цивилизацијко достигнуће, па чак и откриће широм свијета. Развој

спорта као активности је утемељено на људским потребама и способностима,

етичким и моралним начелима, те друштвена дјелатност проглашена од посебног

интереса, која има велики значај како на пољу развоја града тако и на пољу живота

појединаца у њему.

Кључне ријечи: менаџмент, људски ресурси, спорт, спортски менаџмент, пројектни

менаџмент, квалитет.

Увод Спорт је својерстван антрополошко друштвено – историјски феномен и као такав

представља битну карику у побољшању квалитета живота дјеце и омладине на

подручју Града Бијељина, поред улагања у развој врхунског спорта укључује и развој

спорта за све, спорт особа са инвалидитетом, војни спорт, полицијски спорт и сеоски

спорт.

Спорт за све (такмичарско-рекреативни спорт) је посебна категорија спортских

активности и обухвата бављење спортом ради одмора, рекреације и унапређивања

здравља.

65

Слиједећи интенције приближавања прописима Европске уније, неопходно је спорту

особа са инвалидитетом дати значај који заслужује. Имајући у виду чињеницу да је из

несрећног рата одређен број грађана изашао као инвалид и ова популација заслужује

адекватан третман, не само на нивоу Градске управе него и на вишим нивоима власти.

Недвосмислено се показало, на основу истраживања и досадашњег искуства, да треба,

када је год то могуће, тежити својеврсном повезивању великих спортских војних,

полицијских и цивилних догађаја. Војска и полиција су су од изузетне важности за

окружење у коме се развијају спортски системи. Физичке активности војске и полиције

се спроводе кроз физичку обуку, физичко васпитање, спорт и рекреацију.

Привредни развој Града Бијељина је незамислив без континуираног развоја руралних

предјела, па самим тим и побољшања квалитета живота њихових становника. Такође,

неоспорно је да постоји и велика потреба њихове дјеце и омладинаца за игром,

бављењем спортом и доказивањем. Све спортске активности које се спроводе у

руралним предјелима терминолошки се називају „сеоски спорт“.

Спорт, рекреација и игра, дјеци и омладинцима, омогућују да праведно и правилно

расуђују и развију мисли у креирању рјешења за проблеме. Преко спорта они

унапређују пријатељство, солидарност, тимски рад, самодисциплину, повјерење и

вјештине савладавања проблема. Такође, ове активности помажу дјеци и омладинцима

да се брже и квалитетније развију у здраве одрасле особе.

1. Хипотеза, методологија и емпиријски подаци

ПРЕДМЕТ ИСТРАЖИВАЊА ЈЕ КРЕИРАЊЕ МОДЕЛА ПОБОЉШАЊА КВАЛИТЕТА ЖИВОТА ДЈЕЦЕ

И ОМЛАДИНАЦА, И СОЦИЈАЛНОГ ПОЛОЖАЈА ГРАЂАНА ДРУГЕ И ТРЕЋЕ ДОБИ СТАРОСТИ,

КРОЗ УЛАГАЊЕ ГРАДСКЕ УПРАВЕ У ПРОЈЕКТЕ РАЗВОЈА СПОРТСКО-РЕКРЕАТИВНИХ

АКТИВНОСТИ, СПОРТА ОСОБА СА ИНВАЛИДИТЕТОМ, ВОЈНОГ И ПОЛИЦИЈСКОГ СПОРТА И

СЕОСКОГ СПОРТА.

Примарни проблем истраживања је да се испита значај и допринос финансирања

рекреативног спорта, спорта особа са инвалидитетом, војног и полицијског спорта и

сеоског спорта од стране Градске управе. Такође, због потврђивања основне хипотезе у

овом раду, кроз овај проблем, од интереса је да се испита у којој мјери развој овог типа

спортских активности доприноси побољшању квалитета живота дјеце, омладинаца и

социјалног положаја грађана друге и треће доби старости.

На основу предмета и проблема истраживања третиране проблематике у овом раду,

постављена је полазна хипотеза, јесте да:

Х1: Развој спорта, рекреације и игре путем пројектног менаџмнета доприноси све

већем повећању броја активних рекреативаца, услова за масовније учешће особа са

инвалидитетом у спортским организаицјама, и самим тим унапређењу њиховог

здравственог стања и социјалног положаја.

Основни мотив анализе датог проблема: је да се темељно примјеном менаџерских

метода, сагледа системски приступ унапређења спорта, игре и рекреације, исто тако

представи, прије свега, модел његовог ефикасног и правилног, законски регулисаног,

организовања и вођења.

2. Пројектни менаџмент – сложен и савремен процес управљања одређеним

пословним подухватима

66

Свака држава, регија, градови, општине, мјесне заједнице, установе или организације, у

оквиру унапређења своје активности, рјешава низ различитих проблема и задатака,

како текућих, тако и дугорочних. У локалној самоуправи може бити увођење нове

технологије, на примјер информатичке, изградња новог школског објекта или

спортског терена, увођење посебних програма побољшања квалитета живота омладине,

унапређење услова за масовинијим учешћем особа са инвалидитетом у свакодневним

активностима и слично. У савременој радној технологији такви послови и задаци

називају се пројектима који се рјешавају на основу организационо-управљачког

концепта који се именује као пројектни менаџмент. Он је, заправо, дјелић слагалице

који недостаје како би се створила права слика и успјешно реализовао пројекат.

Пројектни менаџмент представља примјену знања, вјештина, алата и техника у

пројектним активностима са циљем задовољења стејкхолдерових (лица којима је стало

до успјеха реализације пројекта) потреба и очекивања од пројекта. Такође, може се

дефинисати и као сложени и непоновљиви подухват који се предузима у будућности

како би се постигли циљеви у предвиђеном времену и са предвиђеним трошковима.

Сложеност пројекта се изражава кроз:

1. велики обим,

2. широка структура подухвата,

3. дуго вријеме трајања,

4. огроман буџет,

5. велики број учесника у организацији,

6. други параметри

Слика 1. Пројектни процес

67

Расправа о пројектном менаџменту подразумјева да се, у самом почетку, одреди шта је

то пројекат јер се не може сваки посао назвати пројектом. Пројекат је подухват који

има четири следеће одлике2:

1. садржај (обухват великог броја задатака и активности);

2. непоновљивост (то нису рутинске активности него скуп задатака који се не

понављају и имају обиљежје јединствености за организацију или установу);

3. комплексност (пројекат је врло сложен подухват у чијој припреми и реализацији

постоји низ елемената који захтјевају посебну организацију, средства и кадар);

4. подршка (неопходна је потпуна усредсређеност и преданост свих особа

укључених у пројекат).

Да би се постављени циљеви успјешно реализовали, пројектом треба управљати, а под

тим се подразумијева примјена знања, вјештина, алата и техника у пројектним

активностима. Ефикасно се може управљати ако су пројектом: јасно утврђени

оствариви задаци, ако је успостављена равнотежа између супростављених захтјева за

достизање квалитета, потребног времена и трошкова, ако су планови прилагођени

заинтересованим учесницима и корисницима.

3. Развијање јасне визије и њено трансформисање у мисију

2 Ненад Лалић, Младен Вилотијевић, Данимир Мандић, 2011., Менаџмент у образовању, Педагошки

факултет Бијељина, Бијељина, стр. 236.

ПРОЈЕКАТ

ЖЕЉЕ,

ПОТРЕБЕ,

ИДЕЈЕ

МЕХАНИЗМИ:

1. људи,

2. знање и стручност,

3. капитал,

4. алати и технике,

5. технологија,

6. организација.

ОГРАНИЧЕЊА:

финансијска, правна, морално-

етичка, еколошка, социолошка,

политичка, културна, логичка,

временска, квалитативна.

ЖЕЉЕНО

СТАЊЕ:

Задовољење жеља,

потреба и идеја

68

Визија

Прије било ког планског циклуса, неопходно је утврдити куда и којим путем треба да

се иде у будућности, да се утврде сви разлози због којих постоји спортска

организација, у којем је послу ангажована, које потребе и за кога их она обезбјеђује у

свом друштвеном, економском и политичком окружењу.

Визија је оно што у спорту сањамо чак и ако се на први поглед чини недостижним.

Визија у спорту јесте продукт свих менаџера, најчешће тренера, као креативних

произвођача идеја о будућим достигнућима.

Унаприједити квалитет живота дјеце и омладине и социјалног положаја грађана друге

и треће доби, особа са инвалидитетом, припадника војске и полиције и повећати ниво

повјерења грађана у њихове институције, како у граду тако и у руралним предјелима

улагањем Градске управе, путем пројектног менаџмента у спорт, игри и рекреацију.

Мисија

Визија не може да постоји ако не одражава сврху постојања спорта и спортских

организација, односно мисије.

Мисија се односи на саму суштину постојања спортске организације, или спровођења

спортско-рекреативних активности, као њихов исказ, односно формално објашњење

природе пословања активности организације. Исправност, оправданост и саму суштину

мисије треба да контролише дух спорта.

Спорт, игра и рекреација, основа за смањење стреса, побољшање здравственог

стања и унапређења квалитета живота!

Циљеви и задаци истраживања

НА ОСНОВУ ПОСТАВЉЕНОГ ПРЕДМЕТА И ПРОБЛЕМА ИСТРАЖИВАЊА ПОСТАВЉЕН ЈЕ

ОСНОВНИ, АЛИ И ПОМОЋНИ ЦИЉЕВИ.

Основни циљ истраживања је утврђивање значаја пројеката развоја рекреације и игре,

спорта особа са инвалидитетом, војног и полицијског спорта и сеоског спорта од стране

Градске управе с једне стране, и у којој мјери ће реализација ових пројеката

допринијети побољшању квалитета живота дјеце и омладинаца и социјалног положаја

становника друге и треће доби који живе у граду и руралним подручјима са друге

стране, анализом тренутног стања и код испитаника, квалитетних спортиста и

спортских радника као представника спортских организација.

Задаци истраживања:

1. Утврдити ниво средстава буџетског издвајања за спортску дјелатност у

протеклих пет година,

2. Утврдити број основаних спортских школа (фудбала, кошарке, и слично),

3. Утврдити број регистрованих чланова омладинских погона,

4. Утврдити број организованих спортских турнира, приредби и манифестација,

5. Утврдити ниво улагања у реконтрукцију и изградњу спортских објеката,

6. Утврдити креирање правилника из области спорта и пратећих правилника,

7. Утврдити мјере за спровођење система здравствене заштите и антидопинг

контроле спортиста,

8. Утврдити ниво једнакости вјерских и националних опредјељености,

69

9. Утврдити третман и однос према стручном усавршавању спортских радника и

стицања звања на високошколским установама,

10. Утврдити све облике и ниво насиља у спорту,

11. Утврдити полну и родну равноправност,

12. Утврдити ниво заступљености јавних гласила у спорту.

Интерна анализа

Снаге

Унутрашње снаге за развој спорта, рекреације и игре у Граду Бијељина су:

људски ресурси,

општи услови за тренинг и аматерска такмичења,

константно већи број чланова,

маркетинг и рекламне кампање промоције здравог живота,

подршка Градске управе кроз финансирање активности овог типа,

подршка Градске управе у развоју и организовању аматерских сеоских

спортских колектива,

подршка развоју савремених видова рекреације у Граду,

широк избор рекреативних активности,

унапређење социјалног положаја,

навике грађана да су активни.

Слабости

Унутрашње слабости за развој спорта, рекреације и игре у Граду Бијељина су:

недостатак квалитетних спортских инструктора,

убрзан начин живота са мало слободног времена.

Екстерна анализа

Прилике

Повољне прилике за развој спорта, рекреације и игре у Граду Бијељина су:

могућност активирања свих грађана, од дјеце до грађана треће доби старости,

једнакост вјерске и националне опредјељености,

јачање социјалног положаја грађана.

Пријетње Пријетње за развој спорта, рекреације и игре у Граду Бијељина су:

глобална економска криза,

смањење тржишта донатора и спонзора,

друштвене мреже,

брза храна која проузрокује гојазност грађана,

све већа заступљеност опојних дрога.

4. Методе и резултати истраживања

70

УЗОРАК ОД 162 ИСПИТАНИКА (РЕКРЕАТИВЦА, ПРИПАДНИКА ВОЈСКЕ, ПОЛИЦИЈЕ, СЕОСКОГ

СПОРТА И ИЗ РЕДА ОСОБА СА ИНВАЛИДИТЕТОМ), СА ТЕРИТОРИЈЕ ГРАДА БИЈЕЉИНА.

Ради потврђивања основне хипотезе дефинисане у овом раду, резултати тврдњи из

анкетног упитника, су представљени путем питастог облика.

Представљање резултата на горе наведени начин, је резултат чињенице да на

територији Града Бијељине, не постоји база рекреативаца, па самим тим нема ни

репрезентативног скупа. Због свега овога, за потврђивање горе наведене хипотезе, нису

се могли израчунати статистички параметри.

Табела 2. Тврдње из анкетног упитника о пројектном менаџмент третману развоја

спорта, рекреације и игре у Граду Бијељина

ТВРДЊА

ДА

НЕ

КОМЕНТАР

Развој спорта, рекреације и игре путем

пројектног менаџмнета доприноси све већем

повећању броја активних рекреативаца, услова за

масовније учешће особа са инвалидитетом у

спортским организаицјама, и самим тим

унапређењу њиховог здравственог стања и

социјалног положаја.

150 3 9

Графикон 1. Развој спорта, рекреације и игре путем пројектног менаџмнета

доприноси све већем повећању броја активних рекреативаца, услова за

масовније учешће особа са инвалидитетом у спортским организаицјама, и

самим тим унапређењу њиховог здравственог стања и социјалног положаја.

ДА

НЕ

КОМЕНТАР

Закључак

Квалитет живота за свакога има велики значај, без обзира на културу и државу

поријекла. Грешка која се укоријенила код нас је поистовјећивање квалитета живота са

животним стандардом. Међутим, постоји јасна граница и разлика између ова два

концепта, чак нису увијек ни повезани.

Квалитет живота је субјективни осјећај и процјена, говори више о томе како се особа

осјећа, гдје и како живи. Супротно томе, животни стандарди су „математичке и

статистичке природе“, јер теже ка томе да буду мјерљиви разноврсним економским и

социјалним индикаторима, па су због тога више повезани са потрошњом и нивоима

71

зарада. На основу наведеног, долазимо до закључка да неко може имати високе

животне стандарде, али да има низак квалитет живота, а наравно и обрнуто. Што значи

да двије особе могу имати исте животне стандарде, али у потпуности различите

квалитете живота.

Резултате овог истраживања схватамо као први корак ка цјеловитом обухватању и

систематском истраживању третиране проблематике.

Литература

1. Милан Томић, Спортски менаџмент, дата статус, Београд, 2007. година

2. Ненад Лалић, Менаџерско одлучивање, Педагошки факултет Бијељина,

Бијељина, 2010. година

3. Ненад Лалић, Младен Вилотијевић, Данимир Мандић, Менаџмент у образовању,

Педагошки факултет Бијељина, Бијељина, 2011. година

4. Џејмс А.Ф. Стонер, Р. Едвард Фриман, Даниел Р. Гилберт, Јр., Менаџмент,

Београд, 1997. година

5. Ралпх Д. Стацеј, Стратешки менаџмент и организацијска динамика, Мате д.о.о.,

Загреб, 1997. година

6. Рајков, М. (1996): Људска страна менаџмента, Факултет организационих наука,

Београд.

7. Интернет сајтови:

a. www.sobijeljina.org

b. www.sh.wikipedia.org/projektni menadžer

c. www.savremenisport.com/menadžent-index.html

http://www.sobijeljina.org/

http://www.sh.wikipedia.org/projektni

http://www.savremenisport.com/menadžent-index.html

72



Goran Pašić1, Milomir Trivun

2, Gorana Tešanović

1

1Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Univerzitet u Banjoj Luci

2Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Univerzitet u Istočnom Sarajevu

UDK 797.122.3 doi: 10.7251/SHTSR1401073P

ASIMETRIJA PREDNJEG I ZADNJEG VESLAČA U KANU DVOSJED

SLALOMU

SAŽETAK

Evidentna je različitost u aktivaciji mišićnih grupa prednjeg i zadnjeg veslača, a budući

da su gornji ekstremiteti najaktivniji prilikom zaveslaja, javlja se potreba utvrđivanja

eventualne asimetrije kao posljedice različitosti morfoloških karakteristika veslača.

Istraživanje je provedeno sa ciljem utvrđivanja asimetrije kao posljedice razlika i relacija

morfoloških karakteristika kanuista u kanu dvosjedu između prednjeg i zadnjeg veslača radi

optimalnog pozicioniranja veslača. Istraživanje je provedeno na 16 kanuista učesnika

Evropskog prvenstva u kajak kanu slalomu. Na osnovu varijabli morfoloških karakteristika

voluminoznosti, izračunati su indeks relativne asimetreije i koeficijent asimetrije za svaku

varijablu dominantne i nedominantne ruke. U ovom istraživanju pokazalo se da je asimetrija

statistički značajna na većem broju varijabli kod prednjeg veslača, ali je studentov t-test za

nezavisne uzorke pokazao da ne postoje statistički značajne razlike indeksa relativne

asimetrije i koeficijenta asimetrije za posmatrane varijable između predjih i zadnjih veslača.

Konstatuje se da na ovom uzorku, kod pozicioniranja prilikom veslanja u disciplini kanu

dvosjed slalom, na prednju ili zadnju poziciju, gotovo nema razlike kada se govori o

asimetriji gornjih ekstremiteta veslača, te da se prilikom određivanja pozicije veslača možda

koristili podaci koji su pokazatelji nivoa funkcionalnih i motoričkih sposobnosti a ne

morfoloških karakteristika gornjih ekstremiteta.

Ključne riječi: asimetrija, pozicija veslača, kanu slalom

UVOD

Svaka sportska disciplina kretnim strukturama tehnike i procesom trenažne tehnologije

(obim i intenzitet opterećenja) trebalo bi da dovodi do transformacije morfoloških

karakteristika sportista. Sa druge strane, neke morfološke karakteristike su u velikoj mjeri

uslovljene genetikom. Tako na primjer, dimenzionalnost skeleta ili tipovi mišićnih vlakana su

u znatnoj mjeri genetski uslovljeni, dok je na postotak masti i mišćnu masu moguće uticati u

većoj mjeri. Lateralnost, odnosno fenomen koji se javlja u organizmu da su funkcije jednog

od parnih organa (ruke, uši, noge, oči i slično) bolje od drugih, takođe je urođena (Touwen,

1972, prema: Valdez, 2003). Uz pojam lateralnosti vežu se i pojmovi dominantnosti i

simetričnosti tj. asimetričnosti. Dominacija upotrebe jednog ekstremiteta dovela je do toga da

je većina predmeta danas napravljena za dešnjake. Touwen (1972) je pojam dominacije

73

objasnio kao fenomen centralnog nervnog sistema CNS, gdje jedna strana mozga igra važnu

ulogu u specifičnim funkcijama, dok je pod pojmom lateralne dominacije naveo preferiranu

upotrebu i superiornije sposobnosti jedne strane tijela u poređenju sa drugom (Valdez, 2003).

Dominantnost jedne strane u sportu je takođe izražena i bitna, a iskazuje se na razne načine:

sportisti mogu biti precizniji jednom rukom, mogu biti sposobni da bace nešto dalje, da

povuku, udare ili gurnu jače, da se jednom nogom odraze više ili dalje. Koliki je značaj

dominantnosti u sportu najbolje se vidi da se u kolektivnim sportovima gdje se sportisti u

ekipi pozicioniraju na osnovu dominantnosti određene strane (lijevo krilo, desni bek i slično),

uči i razrađuje posebno taktika za dešnjake i dominantnost lijeve strane (Carey i sar., 2001;

Schorer i sar., 2009; Bryson i sar., 2013). Prema pravilniku kajak kanu sporta postoji

obavezno pravilo da bude jednak broj desnih i lijevih uzvodnih vrata kao i to da raspored

ostalih kapija mora imati jednaku težinu za dominantnu lijevu i desnu stranu (ICF, 2013). U

nekim sportovima dominantnost jedne strane više dolazi do izražaja dok kod drugih nema

neki značaj. Vršene su uporedne analize izrazito unilateralnih grana poput tenisa ili kriketa,

kao i sa izrazito bilateralnim grana sporta poput plivanja (Grobbelaar, 2003; Shaw i Stock,

2009).

Sportska pravila se donose sa osvrtom na dominaciju jedne strane u želji da se omogući

ravnopravnost uslova za obje strane, a ne samo za dešnjake. Interesantno je vidjeti da li

odsustvo određenih elemenata tehnike na poziciji zadnjeg veslača dovodi do drugačijih

morfoloških karakteristika, nego kod prednjeg veslača. Najinteresantnije je pitanje da li

postoje razlike u tjelesnoj kompoziciji, asimetrija lijeve i desne strane i u kojoj mjeri su one

prisutne, kao posljedica dugogodišnjeg bavljenja ovim sportom. Krstić (1996) definiše

lateralnost kao raspored funkcija na jednoj strani tijela, dekstralnost (desnorukost),

sinistralnost (lijevorukost), obično sa istom vodećom stranom oka, uha i nogu. Prema istom

izvoru, a na osnovu dosadašnjih istraživanja pretpostavlja se da je zastupljenost dešnjaka

70%, lijevaka 5%, a ambivalentnih 25%. Miller i Brackman Keane (1987) definišu asimetriju

kao "nedostatak ili odsutnost simetrije", i "različitost u odgovarajućim dijelovima tijela ili

organa na suprotnim stranama tijela koje su obično podjednake". Prema Wolański (1955)

razlikuju se tri vrste asimetrija: 1. morfološka - razlike u veličini i obliku organa ili dijelova

tijela na lijevoj ili desnoj strani tijela, 2 / funkcionalna – povezana s dominacijom jedne od

hemisfere mozga (obično lijeva), 3 / dinamička - razlike između lijevih i desnih ekstremiteta u

snazi, jakosti i elastičnosti mišića. Sa problemom asimetrije usljed dugogodišnjeg bavljenja

određenom sportskom granom susrećemo se u brojnim istraživanjima (BÍlý, Baláš, Martin,

Cochrane, Coufalová i Süss, 2012; Krawczyk, Sklad, Majle, i Jackiewicz, 1998; Lovell i

Lauder 2001; Ducher, Jaffré, Arlettaz, Benhamou i Courteix 2005; Ducher, Courteix i Meme,

2005; Lucki i Nicolay 2007; Rogowski, Ducher, Brosseau i Hautier 2008; Sanchis-Moysi i

sar. 2010).

Elitni kajakaši u prosjeku prave do 120 zaveslaja u minuti i nema značajnih razlika u

lijevom i desnom zaveslaju. Kanuisti prave do 80 zaveslaja u minuti od čega do 30 ukrštenih

zaveslaja. Evidentno je da ukupno vrijeme faze pogona kod kanua duže nego kod kajaka.

(Hunter i dr. 2008). Da bi održao pravac kanuista mora koristiti neku od tehnika za držanje

pravca. Razlika u tehnikama prednjeg i zadnjeg u kanu dvosjedu je u tome što prednji veslač

ima identičnu tehniku kao u kanu jednosjedu, to jeste kod manevrisanja u suprotnu stranu od

strane veslanja koristi ukršteni zaveslaj i privlačenje sa prebačenim veslom, dok zadnji veslač

vesla isključivo na svojoj strani. Prema podacima koja su u svom istraživanju dobili Hunter,

Cochrane i Sachlikidis, (2008) u slalom takmičenju kod kanuista najveći procenat zaveslaja

otpada na osnovni zaveslaj 67-71%, a ako se tome doda usmjeravajući zaveslaj pravo (9-

14%), vidi se da je tehnici osnovnog zaveslaja potrebno pridati najviše pažnje. Budući da se

prilikom prebačenog zaveslaja, koji čine 30% ukupnog veslanja, kod prednjeg veslača

aktiviraju prednji i bočni mišići abdomena i pregibači kuka nedominantne strane, rameni i

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Hunter%20A%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=18341134

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Hunter%20A%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=18341134

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Cochrane%20J%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=18341134

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Cochrane%20J%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=18341134

74

mišići ruke dominantne strane, dok kod zadnjeg veslača su aktivirani prednji mišići

abdomena, leđni mišići dominantne strane, pregibači podlaktice dominantne ruke, pektoralni

mišići i mišići opružači podlakta nedominantne ruke. Dakle, evidentna je različitost u

aktivaciji mišićnih grupa prednjeg i zadnjeg veslača, a budući da su gornji ekstremiteti

najaktivniji prilikom zaveslaja, javlja se potreba utvrđivanja eventualne asimetrije kao

posljedice različitosti morfoloških karakteristika veslača. Ovo istraživanje je provedeno sa

ciljem utvrđivanja asimetrije kao posljedice razlika i relacija morfoloških karakteristika

kanuista u kanu dvosjedu između prednjeg i zadnjeg veslač radi optimalnog pozicioniranja

veslača.

METOD RADA

Uzorak ispitanika

Uzorak ispitanika činili su kanuisti, učesnici Evropskog prvenstva u kajak kanu

slalomu, koje je održano na rijeci Vrbas, u julu 2011. u Banjoj Luci. U istraživanju je

učestvovalo 16 kanuista koji su podvrgnuti trenažnom procesu dužem od 8 godina i koji su

veslali kao 8 posada. Za potrebu istraživanja svrstani su u dvije grupe od po osam veslača

seniora (U23-uzrasta do 23. godine) učesnika Evropskog prvenstva 2011. Banja Luka, grupa

prednjih i grupa zadnjih veslača.

Tabela 1. Deskriptivna statistika ispitanika

Grupa Aritmetička

sredina Standardna devijacija

Statistička greška

aritmetičke sredine

Godine Prednji 20.0000 1.69031 .59761

Zadnji 20.8750 1.55265 .54894

Visina Prednji 176.1250 4.38952 1.55193

Zadnji 177.5000 5.63154 1.99105

Masa Prednji 75.2375 8.71861 3.08249

Zadnji 74.3000 6.34350 2.24277

Prednji veslači bili su uzrasta 20 ±1.69 godina, visoki 176.13±4.39 cm i 75.23 ±8.72kg

teški, dok su zadnji veslači bili su hronološke dobi 20.86 ±1.55 godina, visoki 177.50±5.63

cm i 74.30 ±6.34kg teški. Ispitanici su bili nacionalni reprezentativci: Njemačke, Poljske,

Slovačke i Slovenije. Svi su bili normalnog zdravstvenog statusa koji je kontrolisan na

redovnim sistematskim pregledima, i bez povreda lokomotornog aparata. Budući da su

ispitanici vrhunski sportisti koji su putem izbornih trka obezbijedili mjesto u nacionalnim

selekcijama, te da navedene reprezentacije predstavljaju najkonkurentnije timove ovdje je

riječ o specifičnom uzorku. Upitnikom su prikupljeni podaci: ime i prezime, reprezentacija,

godište, početak bavljenja sportom, disciplina (kanu/kajak), dominantna strana (kod kanuista

se za dominantnu stranu uzima ona strana na kojoj je ruka povlaka, a kod kajakaša ruka koja

rotira veslo).

Uzorak varijabli

Za procjenu asimetrije/simetrije dominantne i nedominantne ruke sportista korišćene su

sljedeće varijable:

- Tjelesna visina,

- Obim opružene nadlaktice dominantne ruke,

- Obim opružene nadlaktice nedominantne ruke,

- Obim kontrahovane nadlaktice dominantne ruke,

- Obim kontrahovane nadlaktice nedominantne ruke,

- Postotak masnog tkiva dominantne ruke,

75

- Postotak masnog tkiva nedominantne ruke,

- Predviđena masa mišićnog tkiva dominantne ruke,

- Predviđena masa mišićnog tkiva nedominantne ruke,

- Indeks relativne asimetrija tijela (RIA),

- Koeficijent asimetrije (CA).

Opis mjernih instrumenata i njihova primjena

Istraživanje je provedeno u jutarnjim časovima, u Kabinetu za antropomotoriku na

Fakultetu fizičkog vaspitanja i sporta u Banjoj Luci. Instrumenti su bili standardne izrade i

baždareni. Zbog načina uzimanja podataka, ispitanici su bili obučeni u donji veš i bez čarapa,

bili su pripremljeni prema protokolu metoda bioelektrične impedance. Mjerenja je obavio

jedan mjerilac. Prvo je prema protokolu i metodama mjerenja antropometrijskih dimenzija po

IBP-u, pomoću uvlačeće metalne trake sa gradacijom od 1mm, mjerena tjelesna visina i

obimi, a zatim pomoću analizatora tjelesne kompozicije marke Tanita model BC 418-MA III

utvrđivana struktura gornjih ekstremiteta. Prije provođenja mjerenja, svi su ispitanici bili

upoznati sa procedurom. Nakon provedenih mjerenja, podaci su sortirani, a radi što bolje

procjene eventualne različitosti između prednjeg i zadnjeg veslača, izračunati su indeks

relativne asimetreije i koeficijent asimetrije za svaku varijablu dominantne i nedominantne

ruke.

Za svaki par obilježja dominantne i nedominantne strane je izračunat indeks relativne

asimetrija tijela (RIA) od Wolanskog (prema: Grobbelaar, 2003) prema formuli:

RIA = 2(XD – XND)/ (XD + XND) x 100

gdje je XD – varijabla na dominantnoj strani, XND – varijabla na nedominantnoj strani.

Ako je RIA + onda je XD > XND, ako je RIA - onda je XD < XND.

Takođe je utvrđen koeficijent asimetrije prema sljedećoj formuli (Jastrjembskaia &

Titov, 1999):

CA = (D – ND)/ D x 100

gdje je: CA = koeficijent asimetrije; D = dominantna strana tijela; ND = nedominantna

strana tijela

Metode obrade podataka

Za prikaz kvantitativnih podataka korišćeni su pokazatelji deskriptivne statistike, a za

upoređivanje srednjih vrijednosti posmatranih obilježja dominantne i nedominantne ruke kod

prednjih, odnosno kod zadnjih veslača korišćen je Student-ov t-test za uparene uzorke. Za

upoređivanje razlika u srednjim vrijednostima asimetričnosti između prednjih i zadnjih

veslača korišćen je Student-ov t test za nezavisne uzorke. Kod Student-ovog t testa za

nezavisne uzorke, značajnost razlike u varijansama posmatranih obilježja testirana je F

testom. Za statističku analizu, te tabelarne i grafičke prikaze rezultata koristili su se sljedeći

software: SPSS 20.0 za Windows; MS Office Word 2010 i MS Office Excel 2010.

REZULTATI

76

Iz Tabele 1. može se uočiti da su prednji veslači u prosjeku mlađi (20.00 g.; 20.88 g.) i

niži od zadnjih (176.13 cm; 177.50 cm). Takođe prednji veslači su teži od zadnjih (75.24 kg;

74.30 kg).

Tabela 2. Deskriptivna statistika parova varijabli dominantne i nedominantne ruke

prednjih veslača

Aritmetička

sredina

Standardna

devijacija



Pair 1 obim nadlakta opružene dominantne ruke 33.7125 1.69152 .59804

obim nadlakta opružene nedominantne ruke 33.1250 1.78786 .63210

Pair 2 obim nadlakta kontrahovane dominantne ruke 36.6000 1.99857 .70660

obim nadlakta kontrahovane nedominantne ruke 35.1750 2.07140 .73235

Pair 3 % masti dominantne ruke 8.4750 4.10566 1.45157

% masti nedominantne ruke 9.3250 4.31269 1.52477

Pair 4 predviđena mišićna masa dominantne ruke 4.1625 .44701 .15804

predviđena mišićna masa nedominantne ruke 4.0375 .39256 .13879

Tabela 3. Studentov T-test za prednje veslače T-test t df Značajnost

(2taile)

Aritmetička

sredina

Standardna

devijacija

Statistička

greška

aritmetičke

sredine

95% interval

povjerenja

Donji Gornji

Pair

1

obim nadlakta

opruženedominantne ruke - obim

nadlakta opružene nedominantne

ruke

.58750 .46733 .16522 .19681 .97819 3.556 7 .009

Pair

2

obim nadlakta kontrahovane

dominantne ruke - obim nadlakta

kontrahovane nedominantne ruke

1.42500 .66279 .23433 .87090 1.97910 6.081 7 .001

Pair

3

% masti dominantne ruke - %

masti nedominantne ruke -.85000 .89443 .31623 -1.5977 -.10224 -2.688 7 .031

Pair

4

predviđena mišićna masa

dominantne ruke - predviđena

mišićna masa dominantne ruke

.12500 .16690 .05901 -.01454 .26454 2.118 7 .072

Obim opružene nadlaktice dominantne ruke kod prednjeg veslača je u prosjeku 33.71

cm, što je za 0.69 cm u prosjeku više od obima opružene nadlaktice nedominantne ruke 33.12

cm. Studentov t test za uparene uzorke pokazao je da je obim opružene nadlaktice dominantne

ruke prednjeg veslača statistički značajno veći od pomenutog obima nedominantne ruke

(p=0.009). Obim kontrahovane nadlaktice dominantne ruke kod prednjeg veslača je u

prosjeku iznosio 36.60 cm, što je za 1.43 cm u prosjeku više od obima kontrahovane

nadlaktice nedominantne ruke (35.17cm). Studentov t test za uparene uzorke pokazao je da je

obim kontrahovane nadlaktice dominantne ruke prednjeg veslača u prosjeku statistički

značajno veći od pomenutog obima nedominantne ruke (p=0.001). Postotak masnog tkiva

dominantne ruke kod prednjeg veslača je u prosjeku 8.48%, što je za 0.85% u prosjeku manje

od postotka masnog tkiva nedominantne ruke koji u prosjeku iznosi 9.33%. Postotak masnog

tkiva dominantne ruke kod prednjeg veslača je u prosjeku statistički značajno manji od

postotka masnog tkiva nedominantne ruke (p=0.031). Predviđena masa mišićnog tkiva

dominantne ruke kod prednjeg veslača ima prosječnu vrijednost 4.16 kg, što je za 0.12 kg u

prosjeku više od predviđene mase mišićnog tkiva nedominantne ruke (4.04 kg). Studentov t

77

test za uparene uzorke nije pokazao statistički značajnu razliku predviđena masa mišićnog

tkiva dominantne i nedominantne ruke prednjeg veslača (p=0.072) (Tabela 3).

Tabela 4. Deskriptivna statistika parova varijabli dominantne i nedominantne ruke zadnjih

veslača

Aritmetička

sredina

Standardna

devijacija



Pair 1 obim nadlakta opružene dominantne ruke 33.6375 2.30709 .81568

obim nadlakta opružene nedominantne ruke 32.8750 2.46852 .87275

Pair 2 obim nadlakta kontrahovane dominantne ruke 35.6125 2.03921 .72097

obim nadlakta kontrahovane nedominantne ruke 34.5000 2.05843 .72777

Pair 3 % masti dominantne ruke 8.4250 3.29317 1.16431

% masti nedominantne ruke 8.7125 4.34032 1.53454

Pair 4 predviđena mišićna masa dominantne ruke 4.0375 .42067 .14873

predviđena mišićna masa nedominantne ruke 3.9750 .40970 .14485

Tabela 5. Studentov T-test za zadnje veslače

T-test t df Značajnost

(2taile)

Aritmetička

sredina

Standardna

devijacija

Statistička

greška

aritmetičke

sredine

95% interval

povjerenja

Donji Gornji

Pair

1

obim nadlakta

opruženedominantne ruke - obim

nadlakta opružene nedominantne

ruke

.76250 .57802 .20436 .27926 1.24574 3.731 7 .007

Pair

2

obim nadlakta kontrahovane

dominantne ruke - obim nadlakta

kontrahovane nedominantne ruke

1.11250 1.32497 .46845 .00480 2.22020 2.375 7 .049

Pair

3

% masti dominantne ruke - %

masti nedominantne ruke -.28750 1.58334 .55980 -1.61121 1.03621 -.514 7 .623

Pair

4

predviđena mišićna masa

dominantne ruke - predviđena

mišićna masa dominantne ruke

.06250 .13025 .04605 -.04639 .17139 1.357 7 .217

Obim opružene nadlaktice dominantne ruke kod zadnjeg veslača je u prosjeku

33.64cm, što je za 0.76 cm u prosjeku više od obima opružene nadlaktice nedominantne ruke

– 32.88 cm. Studentov t test za uparene uzorke je pokazao da je obim opružene nadlaktice

dominantne ruke zadnjeg veslača je u prosjeku statistički značajno veći od pomenutog obima

nedominantne (p=0.007). Obim kontrahovane nadlaktice dominantne ruke kod zadnjeg je u

prosjeku iznosio 35.61 cm, što je za 1.11 cm u prosjeku više od obima kontrahovane

nadlaktice nedominantne ruke (34.50 cm). Studentov t-test za uparene uzorke je pokazao da je

obim kontrahovane nadlaktice dominantne ruke zadnjeg veslača u prosjeku statistički

značajno veći od pomenutog obima nedominantne (p=0.049). Postotak masnog tkiva

dominantne ruke kod zadnjeg veslača je u prosjeku 8.43%, što je za 0.28% u prosjeku manje

od postotka masnog tkiva nedominantne ruke koji u prosjeku iznosi 8.71%, što ne predstavlja

statistički značajnu razliku (p=0.623). Predviđena masa mišićnog tkiva dominantne ruke

zadnjeg veslača ima prosječnu vrijednost 4.04 kg, što je za 0.06 kg u prosjeku više od

predviđene mase mišićnog tkiva nedominantne ruke (3.98 kg). Studentov t test za uparene

uzorke nije pokazao statistički značajnu razliku: predviđena masa mišićnog tkiva dominantne

i nedominantne ruke prednjeg veslača (p=0.217) (Tabela 5).

78

Tabela 6. Deskriptivna statistika mjera asimetrije

Grupa Aritmetička

sredina

Standardna

devijacija



RIA obima nadlakta opružene ruke Prednji 1.7738 1.45140 .51315

Zadnji 2.3300 1.70945 .60438

CA obima nadlakta opružene ruke Prednji 1.7513 1.41957 .50189

Zadnji 2.2900 1.67529 .59230

RIA obima nadlakta kontrahovane ruke Prednji 3.9900 1.86550 .65955

Zadnji 3.1838 3.67580 1.29959

CA obima nadlakta kontrahovane ruke Prednji 3.8988 1.79675 .63525

Zadnji 3.0738 3.63419 1.28488

RIA% masti ruke Prednji -11.2250 16.80791 5.94249

Zadnji 5.7838 36.50541 12.90661

CA% masti ruke Prednji -13.5425 21.33489 7.54302

Zadnji 1.4362 27.16337 9.60370

RIA predviđena mišićna masa ruke Prednji 2.9563 3.91366 1.38369

Zadnji 1.5575 3.33949 1.18069

CA predviđena mišićna masa ruke Prednji 2.8463 3.86574 1.36674

Zadnji 1.4962 3.34428 1.18238

Tabela 7. Student-ov t test za nezavisne uzorke

Levene's

Test Student-ov t test za nezavisne uzorke

F Znač. t df Značajnost

(2-tailed)

Razlika

aritmetičkih

sredina

Std. greška

aritmetičkih

sredina

95% interval

povjerenja

Donji Gornji

RIA obima

nadlakta

opružene ruke

Equal

variances

assumed

.524 .481 -.702 14 .494 -.55625 .79284 -2.25673 1.14423

Equal

variances

not

assumed

-.702 13.641 .495 -.55625 .79284 -2.26094 1.14844

CA obima

nadlakta

opružene ruke

Equal

variances

assumed

.512 .486 -.694 14 .499 -.53875 .77635 -2.20386 1.12636

Equal

variances

not

assumed

-.694 13.633 .499 -.53875 .77635 -2.20808 1.13058

RIA obima

nadlakta

kontrahovane

ruke

Equal

variances

assumed

1.669 .217 .553 14 .589 .80625 1.45738 -2.31952 3.93202

Equal

variances

not

assumed

.553 10.382 .592 .80625 1.45738 -2.42489 4.03739

CA obima

nadlakta

kontrahovane

ruke

Equal

variances

assumed

1.794 .202 .576 14 .574 .82500 1.43334 -2.24920 3.89920

Equal

variances

not

assumed

.576 10.229 .577 .82500 1.43334 -2.35900 4.00900

RIA% masti

ruke

Equal

variances

assumed

1.604 .226 -1.197 14 .251 -17.00875 14.20893 -

47.48388 13.46638

79

Equal

variances

not

assumed

-1.197 9.840 .259 -17.00875 14.20893 -

48.73805 14.72055

CA% masti

ruke

Equal

variances

assumed

.350 .563 -1.227 14 .240 -14.97875 12.21181 -

41.17048 11.21298

Equal

variances

not

assumed

-1.227 13.256 .241 -14.97875 12.21181 -

41.30910 11.35160

RIA predviđena

mišićna masa

ruke

Equal

variances

assumed

.112 .743 .769 14 .455 1.39875 1.81896 -2.50253 5.30003

Equal

variances

not

assumed

.769 13.662 .455 1.39875 1.81896 -2.51161 5.30911

CA predviđena

mišićna masa

ruke

Equal

variances

assumed

.081 .780 .747 14 .467 1.35000 1.80721 -2.52608 5.22608

Equal

variances

not

assumed

.747 13.716 .468 1.35000 1.80721 -2.53363 5.23363

Pregledom Tabele 6. uočava se da je indeks relativne asimetrije obima opružene

nadlaktice kod prednjeg veslača u prosjeku 1.77, što je za 0.56 u prosjeku manje od indeksa

relativne asimetrije obima opružene nadlaktice kod zadnjeg veslača koji u prosjeku iznosi

2.33. Pomenuta razlika nije statistički značajna (p=0.494). Koeficijent asimetrije za iste

varijable kod prednjeg veslača ima srednju vijednost 1.75, dok je kod zadnjeg veslača srednja

vrijednost ima za 0.54 veću vrijednost i iznosi 2.29. Ova razlika keficijenata asimetrije obima

nadlaktice opržene ruke nije statistički značajna(p=0.499). Indeks relativne asimetrije obima

kontrahovane nadlaktice kod prednjeg veslača je u prosjeku 3.99, što je za 0.81 u prosjeku

više od Indeksa relativne asimetrije obima kontrahovane nadlaktice kod zadnjeg veslača koji

u prosjeku iznosi 3.18. Pomenuta razlika nije statistički značajna (p=0.589). Koeficijenti

asimetrija obima kontrahovane podlaktice ima srednju vrijednost 3.90 kod prednjih, odnosno

3.07 kod zadnjih veslača. Niti ova razlika nema statistički značaju vrijednost (p=0.574).

Indeks relativne asimetrije postotka masnog tkiva kod prednjeg veslača ima prosječnu

vrijednost je 11.23 što je za 5.45 više nego kod zadnjeg veslača (5.78). Pomenuta razlika je

statistički značajna (p=0.251). Koeficijent asimetrije postotka masnog tkiva kod prednjeg

veslača je u prosjeku iznosio 13.54 što je za 12.1 više od koeficijenta simetrije postotka

masnog tkiva kod zadnjeg veslača 1.44. Ispitivanje razlika srednjih vrijednosti njie pokazalo

statističku značajnost (p=0.240). Indeks relativne asimetrije predviđene mase mišićnog tkiva

kod prednjeg veslača je u prosjeku 2.96, što je za 1.40 u prosjeku više od indeksa relativne

asimetrije predviđene mase mišićnog tkiva kod zadnjeg veslača koji u prosjeku iznosi 1.56.

Pomenuta razlika nije statistički značajna (p=0.455). Koeficijent asimetrije za iste varijeble je

kod prednjeg veslača iznosio 2.85, a kod zadnjeg 1.50. Pomenuta razlika je statistički

značajna (p=0.467).

DISKUSIJA

80

Kada su u pitanju varijable voluminoznosti gornji ekstremiteta, na posmatranom uzorku

i prednjih i zadnjih veslača, utvrđene su statistički značajne razlike između dominantne i

nedominantne ruke. Obim opružene nadlaktice dominantne ruke kod obje grupe je u prosjeku

statistički značajno veći od pomenutog obima kod nedominantne ruke (p=0.009; p=0-007).

Slični rezultati su dobijeni i kod obima kontrahovane nadlaktice, gdje je obim dominantne

ruke u prosjeku statistički značajno veći od pomenutog obima kod nedominantne ruke. U

grupi prednjih veslača značajnost je (p=0.001), dok je kod grupe zadnjih veslača značajnost u

intervalu povjerenja 95% (p=0.049). Za varijablu postotaka masnog tkiva je karakteristično da

je izraženijia na nedominantnoj ruci, tj. postotak masnog tkiva dominantne ruke kod prednjih

veslača je u prosjeku statistički značajno manji od postotka masnog tkiva nedominantne ruke

(p=0-031), dok kod zadnjih veslača nije pronađena statistički značajna razlika između

srednjih vrijednosti procenta masnog tkiva dominantne i nedominantne ruke. Predviđena masa

mišićnog tkiva dominantne ruke kod obje grupe nije u prosjeku statistički značajno veća od

predviđene mase mišićnog tkiva nedominantne ruke. U ovom istraživanju je poređenjem

dominantne i nedominantne ruke kod kanuista utvrđena statistički značajna asimetrija kod tri

varijable. Dvije se odnose na voluminoznost i tu je ustanovljena statistički značajna razlika

dominantne i nedominantne ruke u obimima nadlaktice opružene ruke, kao i obimu nadlaktice

kontrahovane ruke. Ovi rezultati su u skladu sa rezultatima prethodnih istraživanjima u

drugim sportskim granama unilateralnog karaktera (Grobbelaar, 2003; Rogowski i dr. (2008),

Lucki, 2006). Krawczyk i sar. (1998) su najznačajniju asimetriju između dominantnih i

nedominantnih gornjih ekstremiteta ustanovili upravo kod tenisera i kanuista u slalomu. BÍlý i

sar. (2012) su pronašli da je značajnija asimetrija dominantne i nedominantne ruke kod

prednjeg veslača, nego kod zadnjeg. Dobijeni rezultati se donekle podudaraju sa ovim

istraživanjem. Asimetrija je statistički značajna na većem broju varijabli kod prednjeg

veslača, ali je studentov t-test za nezavisne uzorke pokazao da ne postoje statistički značajne

razlike indeksa relativne asimetrije i koeficijenta asimetrije za posmatrane varijable između

predjih i zadnjih veslača. Moglo bi se reći da na ovom uzorku, kod pozicioniranja prilikom

veslanja u disciplini C2 slalom, na prednju ili zadnju poziciju, gotovo nema razlike kada su u

pitanju morfološke karakteristike gornjih ekstremiteta veslača, te da bi se prilikom

određivanja pozicije veslača mogli koristili podaci koji su pokazatelji nivoa funkcionalnih i

motoričkih sposobnosti a ne morfoloških karakteristika gornjih ekstremiteta, što iziskuje

primjenu drugih istraživanja. Ovakvim rezultatima su doprinijeti uslovi u kojima su ispitanici

boravili (klimatski, ishrana, treninzi i trke), naročito broj trka na kojima su učestvovali

između inicijalnog i finalnog mjerenja - neki su učestvovali u pojedinačnim trkama i trkama u

paru, što se odrazilo na ispitivane parametre. Ovo donekle potvrđuju ispravnost do sada

primjenjivane prakse koju je na studiji tri šampionske posade opisao Endicott (1986). Obično

se na poziciju zadnjeg stavlja iskusniji i viši veslač sa dužim zaveslajem, a čiji je zadatak

usmjeravanje čamca pravo i akumuliranje brzine, dok je na poziciji prednjeg nešto niži

dinamičniji veslač koji ima posebnu ulogu u otpočinjanju i završavanju okreta.

ZAKLJUČAK

Budući da brojna istraživanja Kugler, Kruger-Franke, Reininger, Trouiller i Rosemeyer

(1996); Kameyama, Shibano, Kawakita, Ogawa i Kumamoto (1999); Lovell i Lauder (2001);

Mei-Dan i Carmont (2013); Schoen i Stano (2002), dovode u vezu asimetriju sa povredama u

sportu, konstatujući da asimetrija, kako morfološka tako i dinamička, predstavlja jedan od

najvećih i čestih uzroka sportskih povreda, tako se javlja potrebno da u kajak-kanu slalomu,

kao sportskoj grani, provode istraživanja u kanu imaju izrazito unilateralan karakter. U ovom

istraživanju pokazalo se da je asimetrija statistički značajna na većem broju varijabli kod

81

prednjeg veslača, ali je studentov t-test za nezavisne uzorke pokazao da ne postoje statistički

značajne razlike indeksa relativne asimetrije i koeficijenta asimetrije za posmatrane varijable

između predjih i zadnjih veslača. Dakle, utvrđena je asimetrija na individualnom nivou, koja

nije bila značajna za pozicioniranje veslača. Stoga, dalja longitudinalna istraživanja u ovoj

oblasti mogla bi pružiti dublji uvid u odabir trenažnih sredstava koja bi se primjenjivala

prema potrebama na individualnom nivou, a koja zahtjeva asimetrija gornjih ekstremiteta u

svrhu simetrizacije morfološke i dinamičke asimetrije. Značaj istraživanja je u minimalizaciji

rizika od povreda prouzrokovanih morfološkom ili dinamičkom asimetrijom, a sa druge strane

maksimalizacijom sportskog postignuća. Pristup rješavanju ovoga problema treba biti

idividualizovan, jer je jasno da pojedini sportisti nemaju isti nivo morfoloških razlika.

Postavlja se pitanje da li je u slučaju kanua, ali i drugih unilateralnih sportova, određena

asimetričnost kao rezultat adaptacije organizma specifičnim zahtjevima discipline, nužna ako

se želi postići vrhunski sportski rezultati. Stoga je neophodno sprovesti istraživanje, gdje bi se

ustanovilo u kojem stepenu prisutna dinamička asimetrija, te u kom omjeru ona kao i

morfološka asimetrija koreliraju sa sportskim rezultatima.

LITERATURA

1. BÍlý, M., Baláš, J., Martin, A.J., Cochrane, D., Coufalová, K. & Vladimír Süss, V.

(2012). Effect of paddle grip on segmental fluid distribution in elite slalom paddlers.

European Journal of Sport Science, p.p. 1-6. European College of Sport Science

2. Bryson, A., Frick, B. & Simmons, R. (2013). The returns to scarce talent: footedness

and player remuneration in European soccer. Journal of Sports Economics 14(6), 606-

628. doi:10.1177/1527002511435118

3. Carey, D.P., Smith, G., Smith, D.T., Shepherd, J.W., Skriver, J., Ord, L. & Rutland,

A.(2001). Footedness in world soccer: an analysis of France '98. J Sports Sci. 19(11),

855-64. PMID:11695507

4. Ducher, G., Courteix, D. & Meme, S. (2005). Bone geometry in response to long-term

tennis playing and its relationship with muscle volume: a quantitative magnetic

resonance imaging study in tennis players. Bone, 37(4), 457-466.

5. Ducher, G., Jaffré, C., Arlettaz, A., Claude-Laurent Benhamou,C.L. & Courteix, D.

(2005). Effects of Long-Term Tennis Playing on the Muscle-Bone Relationship in the

Dominant and Nondominant Forearms. Canadian Journal of Applied Physiology,

30(1), 3-17.

6. Endicott, T.W. (1986). To Win the Worlds. Victorian Canoe Centre P/L

7. Grobbelaar, H. V. (2003). Upper body anthropometrical differences amongst

participants of asymmetrical (fast bowlers in cricket) and symmetrical (crawl stroke

swimmers) sport and sedentary individuals in South Africa / Heinrich Wilhelm

Grobbelaar. Magistarska teza, Potchefstroom: North-West University,

8. Hunter, A., Cochrane, J. & Sachlikidis, A.(2008) Canoe slalom competition analysis.

Sports Biomech.7(1),24-37. doi: 10.1080/14763140701683155. PMID: 18341134

9. Jastrjembskaia, N. & Titov, Y. (1999). Rhythmic Gymnastics. Champaign, Illinois:

Human Kinetics

82

10. Kameyama, O., Shibano, K., Kawakita, H., Ogawa, R. & Kumamoto, M. (1999).

Medical check of competative canoeists. Journal of Orthopaedic Science 4(4), 243-

249.

11. Krstić, D. (1996). Psihološki rečnik, Beograd: Savremena administracija.

12. Krawczyk, B., Sklad, M., Majle, B. & Jackiewicz, A.(1998). Lateral asymmetry in

upper and lover limb measurements in selected groups of male athletes. Biology of

Sport, 15(1), 33-38.

13. Kugler, A., Kruger-Franke, M., Reininger, S., Trouiller, H.H. & Rosemeyer, B.

(1996). Musuclar imbalance and shoulder pain in volleyball attackers. Br J Sports

Med, 30, 256-259.

14. Lovell, G. & Lauder, M. (2001). Bilateral strength comparisons among injured and

noninjured competitive flatwater kayakers. Journal of Sport Rehabilitation: 10(1), 3-

10.

15. Lucki, N. & Nicolay, C.W.(2007). Phenotypic plasticity and functional asymmetry in

response to grip forces exerted by intercollegiate tennis players. American Journal of

Human biology. 19(4), 566-77.

16. Mei-Dan, O. & Carmont, M.R., (2013). Adventure and Extreme Sports Injuries.

London: Springer

17. Rogowski, I., Ducher,G., Brosseau, O. & Hautier, C. (2008). Asymmetry in Volume

Between Dominant and Nondominant Upper Limbs in Young Tennis Players.

Pediatric Exercise Science, 20(3), 263-272.

18. Sanchis-Moysi, J., Idoate, F., Olmedillas, H., Guadalupe-Grau, A., Alayon, S.,

Carreras, A., Dorado, C. P., & Calbet, J.A.L. (2010). The upper extremity of

professional tennis player: muscle volumes, fiber-type distribution and muscle

strength. Scandinavian Journal of Medicine & Science in Sports, 20(3), 524-534.

19. Schoen, R.G.,& Stano, M.J. (2002).Year 2000 Whitewater Injury Survey. Wilderness

Environ Med. 13(2), 119-124.

20. Schorer, J., Cobley, S., Büsch, D., Bräutigam, H., & Baker, J.(2009). Influences of

competition level, gender, player nationality, career stage and playing position on

relative age effects. Scand J Med Sci Sports. 19(5), 720-30. doi: 10.1111/j.1600-

0838.2008.00838.

21. Shaw, C.N., & Stock, J.T.(2009). Habitual throwing and swimming correspond with

upper limb diaphyseal strength and shape in modern human athletes. Am J Phys

Anthropol. 140(1), 160-72. doi: 10.1002/ajpa.21063.

22. Valdez, D. (2003). Bilateral asymmetries in flexibility, stability, power, strength, and

muscle endurance associated with preferred and nonpreferred leg. Master thesis,

University of Florida

23. Wolański, N. (1955). Z badań nad tak zwaną maksymalną siłą mięśniową dłoni

człowieka i wartość tego pomiaru dla praktyki wychowania fizycznego. Kultura

Fizyczna, Vol.2. Poland

International canoe federation (2013) Canoe slalom - Competition rules

http://www.canoeicf.com/icf/Aboutoursport/Canoe-Slalom/Rules-and-

education/main/0/text_files/file/ICF%20Canoe%20Slalom%20Competition%20Rules%20201

3.pdf

http://www.canoeicf.com/icf/Aboutoursport/Canoe-Slalom/Rules-and-education/main/0/text_files/file/ICF%20Canoe%20Slalom%20Competition%20Rules%202013.pdf



83



Danko Pržulj¹, Dejan Kulundžić² ¹Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Istočno Sarajevo,

²OŠ”Bratstvo” Novi Pazar - Srbija

UDK:796.012.1-053.5

doi: 10.7251/SHTSR1401085P

RAZLIKE IZMEĐU DJEČAKA I DJEVOJČICA ŠESTIH RAZREDA

OSNOVNIH ŠKOLA U NEKIM MOTORIČKIM SPOSOBNOSTIMA I

MORFOLOŠKIM KARAKTERISTIKAMA

Sažetak

Istraživanje je sprovedeno na uzorku od 60 učenica i učenika petih razreda osnovnih škola u Istočnom

Sarajevu, uzrasta 12 godina (± šest mjeseci). Prema polu uzorak je bio podjeljen na dva subuzorka i

to: na 30 učenica i 30 učenika šestih razreda. Cilj ovog istraživanja je utvrde razlike između učenika i

učenica šestih razreda osnovnih škola u nekim motoričkim sposobnostima i antropometrijskim

karakteristikama sa svrhom poboljšanja kvalitete rada u redovnoj nastavi fizičkog vaspitanja.

Primjenjeno je četri motorička testa i to: za procjenu segmentarne brzine taping rukom –MTAP; za

snagu trupa dizanje trupa za 30sek.–MD30; za fleksibilnost duboki pretklon na klupici– MDPK i za

eksplozivnu snagu skok udalj iz mjesta MSDM.Za procjenu morfoloških karakteristika mjerena je

visina tjela – AVIS, tjelesna težina – ATEŽ, obim nadlatice – AOND i kožni nabor nadlaktice – ANDL.

Mjerenje je sprovedeno prema procedurama predloženim u istraživanju.

Ključne reči: djevojčice i dječaci, T-test, diskriminativna analiza, morfološke karakteristike i

motoričke sposobnosti.

1. UVOD

Istraživanje razlika između dječaka i djevojčica u redovnoj nastavi fizičkog vaspitanja čine

osnovu pravilnog planiranja i programiranja nastavnog procesa. Posebno je to važno u

periodu između 10. i 14. godine kada su razlike između polova sve izraženije, a pravilna

trenažna opterećenja osnov su skladnog razvoja antropoloških obilježja učenika.

U planiranju i programiranju treninga posebna pažnja posvećuje se pravovremenom razvoju

motoričkih sposobnosti koja su donekle determinisane genotipom (genskom strukturom

nasleđenom od roditelja), a u velikoj mjeri razvijaju se pod uticajem transformacionih

procesa.

U određenom životnom razdoblju (7–17 godina) trening sa ciljanim razvojem motoričkih

sposobnosti i morfoloških karakteristika ima najbolje efekte, a biološka zrelost značajno utiče

na motoričko izvođenje.

Biološka zrelost utiče na motoričko izvođenje različito kod dječaka i djevojčica. Prethodna

istraživanja (Duraković, 2007.) pokazuju da djevojčice koje brže sazrevaju imaju bolje

rezultate u motoričkom izvođenju od onih koje sporije ulaze u fazu sazrevanja (11-13 godina).

84

Razlike između pojedinaca u populaciji kada se radi o motoričkom izvođenju, zavise od rasta

i razvoja posebno kod dečaka (Bompa, 2006.).

Cilj ovog istraživanja je utvrde razlike između učenika i učenica šestih razreda osnovnih škola

u nekim motoričkim sposobnostima i antropometrijskim karakteristikama sa svrhom

poboljšanja kvalitete rada u redovnoj nastavi fizičkog vaspitanja.

2. METOD

Istraživanje je sprovedeno na uzorku od 60 učenica i učenika petih razreda osnovnih škola u

Istočnom Sarajevu, uzrasta 12 godina (± šest mjeseci). Prema polu uzorak je bio podeljen na

dva subuzorka i to: na 30 učenica i 30 učenika šestih razreda.

Za procjenu motoričkih sposobnosti učenika izvršen je izbor standardnih motoričkih i

antropometrijskih mjernih instrumenata (prema Kurelić i sar., 1975.).

Primjenjeno je četri motorička testa i to: za procjenu segmentarne brzine taping rukom –

MTAP; za snagu trupa dizanje trupa za 30sek.–MD30; za fleksibilnost duboki pretklon na

klupici– MDPK i za eksplozivnu snagu skok udalj iz mjesta MSDM.

Za procjenu morfoloških karakteristika mjerena je visina tjela – AVIS, tjelesna težina –

ATEŽ, obim nadlatice – AOND i kožni nabor nadlaktice – ANDL. Mjerenje je sprovedeno

prema procedurama predloženim u istraživanju Lohman, Roche, i Martorell. (1988).

Podaci su obrađeni na osnovu statističkog programa SPSS 12.0 i Statistika 5.0.

3. REZULTATI

3.1 Osnovni statistički parametri

Tabela 1. Osnovni statistički parametri antropometrijskih mjera morfoloških karakteristika

dječaka

Antrop.

mjere N Mean Min. Max. Std.dev. Skewn. Kurtos.

AVIS 30 154.43 150.00 160.00 0.52 0.245 1.022

ATEŽ 30 44.26 38.00 50.00 0.64 0.524 -0.120

AOND 30 21.84 19.00 25.00 1.11 0.236 1.487

AKND 30 9.52 6.20 15.40 5.87 0.122 0.522 Legenda: aritmetička sredina (Mean). minimum (Min). maksimum (Max). standardna devijacija (Std. dev.).


Utvrđeni rezultati u tabeli 1 kod dječaka u prostoru antropometrijskih mjera morfoloških

karakteristika ukazuju, da nema statistički značajnih odstupanja rezultata ispitanika od

normalne distribucije. Rezultati mjera kojim su procjenjivane morfološke karakteristike

ispitanika ukazuju da je distribucija pozitivna. To potvrđuju rezultati asimetrije distribucije

(skjunis) koji ne prelazi 1.00, a to znači da testovi nisu teški (do +1.00) ni laki (do -1.00), već




Tabela 2. Osnovni statistički parametri testova motoričkih sposobnosti dječaka

Motoriski

testovi N Mean Min. Max. Std.dev. Skewn. Kurtos.

MTAP 30 35.64 32.00 40.00 10.16 0.059 -2.547

MD30 30 18.27 14.00 22.00 11.50 0.208 -2.132

MDPK 30 32.53 30.00 37.00 5.05 0.750 2.085

85

MSDM 30 160.54 138.55 186.45 12.20 0.170 2.583 Legenda: aritmetička sredina (Mean). minimum (Min). maksimum (Max). standardna devijacija (Std. dev.).


Prikazani rezultati u tabeli 2 kod dječaka u prostoru motoričkih sposobnosti na

finalnom mjerenju ukazuju, da nema statistički značajnih odstupanja rezultata od normalne

distribucije. Rezultati testova kojim su procjenjivane motoričke sposobnosti ispitanika

ukazuju da je distribucija pozitivna. To potvrđuju rezultati asimetrije distribucije (skjunis)

koji ne prelazi 1.00, a to znači da testovi nisu teški (do +1.00) ni laki (do -1.00), već




Tabela 3. Osnovni statistički parametri antropometrijskih mjera morfoloških

karakteristika djevojčica

Antrop.

mere N Mean Min. Max. Std.dev. Skewn. Kurtos.

AVIS 30 155.97 151.00 161.00 5.12 0.715 2.206

ATEŽ 30 45.54 39.00 51.00 2.02 0.129 0.100

AOND 30 22.25 19.00 25.00 7.00 0.414 -0.104

AKND 30 13.63 8.80 18.60 1.12 0.712 1.406 Legenda: aritmetička sredina (Mean). minimum (Min). maksimum (Max). standardna devijacija (Std. dev.).


Utvrđeni rezultati u tabeli 3 kod djevojčica u prostoru antropometrijskih mjera morfoloških

karakteristika ukazuju, da nema statistički značajnih odstupanja rezultata ispitanika od

normalne distribucije. Rezultati mjera kojim su procjenjivane morfološke karakteristike

ispitanika ukazuju da je distribucija pozitivna. To potvrđuju rezultati asimetrije distribucije

(skjunis) koji ne prelazi 1.00, a to znači da testovi nisu teški (do +1.00) ni laki (do -1.00), već




Tabela 4. Osnovni statistički parametri testova motoričkih sposobnosti djevojčica

Motorički

testovi N Mean Min. Max. Std.dev. Skewn. Kurtos.

MTAP 30 34.24 30.00 38.00 15.55 0.042 1.562

MD30 30 12.85 8.00 16.00 1.31 0.169 0.303

MDPK 30 39.83 35.00 43.00 11.12 0.024 2.006

MSDM 30 147.62 128.35 166.25 3.15 0.502 1.236 Legenda: aritmetička sredina (Mean). minimum (Min). maksimum (Max). standardna devijacija (Std. dev.).


Prikazani rezultati u tabeli 2 kod devojčica u prostoru motoričkih sposobnosti na finalnom

mjerenju ukazuju, da nema statistički značajnih odstupanja rezultata od normalne distribucije.

Rezultati testova kojim su procjenjivane motoričke sposobnosti ispitanika ukazuju da je

distribucija pozitivna. To potvrđuju rezultati asimetrije distribucije (skjunis) koji ne prelazi

1.00, a to znači da testovi nisu teški (do +1.00) ni laki (do -1.00), već odgovaraju istraživačkoj

86

populaciji i ispod su jedinice. Homogenost rezultata (kurtozis) ukazuje da je prisutna dobra

osjetljivost (diskriminativnost testova), jer su dobijene vrijednosti ispod 2.75.

3.2. Razlike između dječaka i djevojčica u antropološkim karakteristikama

Tabela 5. Multivarijantna analiza varijanse morfoloških karakteristika između dječaka i

djevojčica

Wilks’ Lambda Rao’s R Q

.174 5.54 .000 Legenda: vrijednosti Bertletovog testa (Wilks' Lambda), Raova F-aproksimacija (Rao’s R) i nivo značajnosti (Q)

U tabeli 5 prikazani rezultati multivarijantne analize varijanse između dječaka i

djevojčica ukazuju, da je prisutna statistički značajna međugrupna razlika u morfološkim

karakteristikama pošto WILK’S LAMBDA iznosi .174, što Raovom F-aproksimacijom od

5.54 daje značajnost razlika na nivou od Q= .000. Prema tome, u primjenjenom sistemu

morfoloških karakteristika ispitanika utvrđene su statistički značajne razlike.

Tabela 6. Univarijantna analiza analiza varijanse morfoloških karakteristika dječaka i

djevojčica

Testovi Means (Deč) Means (Dev) F-odnos Q

AVIS 154.43 155.97 1.55 .146

ATEŽ 44.26 45.54 1.42 .104

AOND 21.84 22.25 1.55 .154

AKND 9.52 13.63 5.24 .005 Legenda: aritmetička sredina eksperimentalna grupa (Mean (e)), aritmetička sredina kontrolna grupa (Mean (k)),

vrijednost F-testa (F-odnos) i nivo značajnosti (Q)

U tabeli 6 prikazana je univarijantna analiza varijanse mjera morfoloških karakteristika

upoređivanjem rezultata aritmetičkih sredina dječaka i djevojčica. Na osnovu koeficijenata F-

odnosa i njihove značajnosti (P-Level) može se konstatovati da je utvrđena statistički

značajna razlika nivoa morfoloških karakteristika između dječaka i djevojčica u kožnom

naboru nadlaktice (AKND .005) u korist djevojčica.

Tabela 7. Multivarijantna analiza varijanse motoričkih sposobnosti između dječaka i

djevojčica

Wilks’ Lambda Rao’s R Q

.158 7.21 .000 Legenda: vrijednosti Bertletovog testa (Wilks' Lambda), Raova F-aproksimacija (Rao’s R) i nivo značajnosti (Q)

U tabeli 7 prikazani rezultati multivarijantne analize varijanse između dječaka i

djevojčica ukazuju, da je prisutna statistički značajna međugrupna razlika u motoričkim

sposobnostima pošto WILK’S LAMBDA iznosi .158, što Raovom F-aproksimacijom od 7.21

daje značajnost razlika na nivou od Q= .000. Prema tome, u primjenjenom sistemu motoričkih

sposobnosti ispitanika utvrđene su statistički značajne razlike.

Tabela 8. Univarijantna analiza varijanse motoričkih sposobnosti između dječaka i

djevojčica

87

Testovi Means (Deč) Means (Dev) F-odnos Q

MTAP 35.64 34.24 1.72 .158

MD30 18.27 12.85 5.55 .004

MDPK 32.53 39.83 5.42 .003

MSDM 160.54 147.62 8.45 .000 Legenda: aritmetička sredina eksperimentalna grupa (Mean (e)), aritmetička sredina kontrolna grupa (Mean (k)),

vrednost F-testa (F-odnos) i nivo značajnosti (Q)

U tabeli 8 prikazana je univarijantna analiza varijanse testova motoričkih sposobnosti

upoređivanjem rezultata aritmetičkih sredina dječaka i djevojčica. Na osnovu koeficijenata F-

odnosa i njihove značajnosti (P-Level) može se konstatovati da je utvrđena statistički

značajna razlika nivoa motoričkih sposobnosti između dječaka i djevojčica kod sljedećih

motoričkih testova: u dizanju trupa za 30 sekundi (MD30 .004) u korist dječaka, dubokom

pretklonom na klupi (MDPK .003) u korist djevojčica i skoku udalj iz mjesta (MSDM .000) u

korist dječaka.

4. DISKUSIJA

Iako istaknuti rezultati ovog istraživanja imaju posebnu važnost pri planiranju i programiranju

transformacionih procesa kao pokazatelji inicijalnog statusa učenika, značajnost evidentiranih

razlika između polova ne mogu se generalizirati na čitavu populaciju učenika šestih razreda u

Istočnom Sarajevu.

Dobijeni rezultati mogu da budu posljedica drugih faktora koji nisu bili predmet ovog

istraživanja, jer djeca u peti razred dolaze sa vrlo različitim motoričkim predznanjima što

može značajno uticati na razvoj njihovih motoričkih sposobnosti.

Evidentirane razlike u motoričkom statusu između dječaka i djevojčica potrebno je uvažavati

pri formiranju homogenih grupa u nastavi, pa tako u cilju razvoja segmentarne brzine i

eksplozivne snage, dječaci i djevojčice ne mogu biti u istoj homogenoj grupi, dok u cilju

razvoja eksplozivne snage i fleksibilnosti mogu, ali samo u petom razredu osnovne škole na

istraživanoj populaciji.

Ovakvim istraživanjem u funkciji poboljšanja kvalitete redovne i dodatne nastave fizičkog

vaspitanja potvrđuje se potreba dijagnoze i analize inicijalnog stanja nekih antropoloških

karakteristika na početku školske godine kao osnove da se planiranje i programiranje

ostvaruje prema individualiziranim sposobnostima i osobinama ispitanika.

5. ZAKLJUČAK

Istraživanje utvrđivanja razlika između djevojčica i dječaka šestih razreda osnovnih škola u

nekim antropometrijskim karkteristikama i motoričkim sposobnostima sprovedeno je sa

ciljem poboljšanja kvaliteta redovne i dodatne nastave fizičkog vaspitanja, time što bi

planiranje i programiranje nastavnog procesa za razvoj antropoloških obilježja bilo u skladu

sa utvrđenim polnim razlikama učenika.

Iako se rezultati ovog istraživanja ne mogu generalizovati na široku populaciju dječaka i

djevojčica u uzrastu od dvanaest godina zbog veličine uzorka i uticaja različitih faktora na

razvoj morfoloških i motoričkih sposobnosti, rezultati ovog istraživanja mogu da posluže kao

dobre smjernice u cilju kvalitetnijeg određivanja homogeniziranih grupa učenika osnovnih

škola u redovnoj i dodatnoj nastavi fizičkog vaspitanja.

Generalizacija dobijenih rezultata u ovom istraživanju treba da se zasniva na istraživanjima

širih razmjera. Zato zaključivanje na mlađim učenicima drugih regiona nije moguće jer će

faza ubrzanog sazrijevanja sigurno uticati na različitost između polova u odnosu na

antropometrijske karakteristike i motoričke sposobnosti.

88

6. LITERATURA 1. Ademović, B. (2012). Relacije antropoloških dimenzija sa rezultatima motoričke brzine kod

selekcionisanih sportista, Magistarski rad. Pale: Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta.

2. Bala, G. (1981). Struktura i razvoj morfoloških dimenzija dece SAP Vojvodine. Novi Sad:

Fakultet fizičke kulture Univerziteta u Novom Sadu (OOUR Institut fizičke kulture).

3. Bompa, T. (2006). Teorija i metodologija treninga. Zagreb: Nacionalna i sveučilišna

knjižnica.

4. Cicović B. (2010). Relacije morfoloških karakteristika i eksplozivne snage džudista. Sport i

5. Duraković, M. (2008). Kinatropologija, Biološki aspekti tjelesnog vježbanja. Zagreb:

Kineziološki fakultet Sveučilišta.

6. Kurelić, N., K. Momirović, M. Stojanović, J. Šturm, Đ. Radojević i N. Viskić-Štalec (1975):

Struktura i razvoj morfoloških i motoričkih dimenzija omladine. Beograd:Institut za naučna

straživanja, Fakulteta za fizičke kulture.

7. Lohman, T.G., Roche, A.F., i Martorell, r. (1988). Antropometric standardization reference

manual. Chicago: Human Kinetics Books.

8. Malacko J. (2009). Prediktorska valjanost testova eksplozivne i repetitivne snage za

dijagnosticiranje aerobne izdržljivosti djevojčica 11-12 godina. U I. Jukić, D Milanović, C.

Gregov i S. Šalaj (Ur). 7. godišnja međunarodna konferencija “Kondicijska priprema

sportaša 2009” (str 202-205). Zagreb. Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu.

9. Malacko, J. (2002). Osnove sportskog treninga – kibernetički pristup. Beograd: IGRO

„Sportska knjiga“.

10. Malacko, J. (2010). Utjecaj genotipa i fenotipa u treningu brzine, agilnosti i eksplozivnosti. 8.

godišnja međunarodna konferencija “Kondicijska priprema sportaša 2010.” Zagreb.


11. Matveev, C.F. (1985). Trenirovka v džudo. Kiev: Zdorovja.

12. Milanović, D. (2007). Teorija treninga, Priručnik za studente sveučilišnog studija. Zagreb:


13. Pržulj, D. (2006). Antropomotorika, Udžbenik.Istočno Sarajevo: Fakultet fizičke kulture.

14. Pržulj, D. (2007). Kondiciona priprema sportista, Udžbenik. Pale: Fakultet fizičke kulture.





17. Pržulj, D. i Pelemiš M. (2010). Razlike u morfološkim karakteristikama i motoričkim sposobnostima između sportista i nesportista. Sport i zdravlje, 5 (2), 31-38.

18.Zaciorskij, V.M. (1975). Fizička svojstva sportiste. Beograd: „Partizan“.

89

UPUTSTVO ZA AUTORE Časopis Sport i Zdravlje publikuje radove iz oblasti fizičkog vaspitanja i sporta i dodirnih bio-

medicinskih, humanističkih, društvenih i prirodnih nauka, sa neobjavljenim rezultatima naučnih

istraživanja i novim empirijskim iskustvima. Dostavljen rukopis koji nije pripremljen u skladu sa

Uputstvom za autore biće odmah vraćen autoru na doradu. Autor je u potpunosti odgovoran za sadržaj i

leksiku rada. Svi radovi podležu recenziji.

KATEGORIZACIJA RADOVA

Časopis objavljuje članke, polemike, osvrte, tematske bibliografije, patente, izveštaje i vesti o naučnim

i stručnim skupovima i slične dokumente značajne za oblast fizičkog vaspitanja i sporta.

Kategoriju članka određuju recenzent i Redakcija. Recenzirani radovi se svrstavaju u sledeće

kategorije:

• izvorni naučni članak,

• pregledni članak,

• prethodno saopštenje,

• referat na naučnom / stručnom skupu, pozivno predavanje i saopštenje,

• naučna kritika, polemika, osvrt

• stručni članak.

RUKOPIS RADA

Rukopis treba da se preda na srpskom jeziku, napisan ćiriličnim/latiničnim pismom i na engleskom

jeziku, vrsta slova Times New Roman, veličina slova 11, razmak između redova single. Rukopis rada obuhvata: opremu rukopisa, tekst, fusnote, citiranu literaturu, priloge (tabele, slike,

grafikone i sl.).

TEKST

Dužina teksta ograničena je na 10 štampanih strana, format papira A4, margine 2cm. Generalno tekst

treba da bude napisan u sledećim poglavljima: Uvod, Metod, Rezultati sa diskusijom, Zaključak. U tekstu rada citirana literatura se navodi prema APA sistemu (videti: Publication Manual ofthe

American Psychological Association, ^vww.apastyle.org) navođenjem autora i godine na koje se navod

odnosi.

LITERATURA

Uz tekst rada navodi se popis isključivo onih dela koja se citiraju u radu. Radovi se citiraju prema APA

sistemu (videti: Publication Manual of the American Psychological Association; www.apastyle.org).

Popis otpočeti na novoj strani (iza teksta) pod naslovom Literatura, sa kontinuiranom paginacijom

arapskim ciframa.

Radove slati na adresu: Časopis Sport i Zdravlje Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta

Stambulčić bb

71420 Pale, BiHili elektronski na e-mail:

[email protected] [email protected]

[email protected]

mailto:[email protected]

sport i zdravljesportizdravlje.rs.ba/files/godina ix, broj 1/srb.pdf · vladan marković, goran...

Documents