spss - aniyayincilik.com.tr · 16 parametrik olmayan istatistikler 233 17 t-testleri 265 18 tek...

SPSS KULLANMA KILAVUZU

SPSS İLE ADIM ADIM VERİ ANALİZİ

SPSS SURVIVAL MANUAL

A STEP BY STEP GUIDE TO DATA ANALYSIS USING IBM SPSS JULIE PALLANT

Çevirenler

Doç. Dr. Sibel BALCI

TED Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

Yrd. Doç. Dr. Berat AHİ Kastamonu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

2.Baskı

Ankara

2017

SPSS Kullanma Kılavuzu: SPSS ile Adım Adım Veri Analizi

2

SPSS KULLANMA KILAVUZU SPSS İLE ADIM ADIM VERİ ANALİZİ Çevirenler Doç. Dr. Sibel BALCI TED Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Berat AHİ Kastamonu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi SPSS SURVIVAL MANUAL A STEP BY STEP GUIDE TO DATA ANALYSIS USING IBM SPSS JULIE PALLANT

©Tüm Hakları Saklıdır. Bu kitabın basım, yayın, satış hakları Anı Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık San. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri herhangi bir bilgi depolama ve erişim sistemiyle veya mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, aktarılamaz, dağıtılamaz. TÜRKÇE baskısı ANI YAYINCILIK tarafından yapılmıştır.

This sixth edition first published in 2015

Copyright © Julie Pallant 2002, 2005, 2007, 2011, 2013, 2015

Tüm hakları saklıdır. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechan ical, including photocopying, recording or by any information storage and retrieval system, without prior permission in writing from the publisher. The Australian Copyright Act 1968 (the Act) allows a maximum of one chapter or 10 per cent of this book, whichever is the greater, to be photocopied by any educational institution for its educational purposes provided that the educational institution (or body that administers it) has given a remuneration notice to Copyright Agency Limited (CAL) under the Act. Yayıncı Sertifika No : 16003 Matbaa Sertifika No : 13268 ISBN : 978-605-170-099-1 Kapak Tasarımı : Anı Yayıncılık - Kezban KILIÇOĞLU Mizanpaj : Anı Yayıncılık - Kezban KILIÇOĞLU Dil Kontrol : Saliha KARAGÖZ GÜZEL Baskı : Sözkesen Matbaası Adres : İvedik OSB 1518. Sokak Mat-Sit İş Mrk. No:2/40 Yenimahalle-ANKARA Tel : 0.312 395 21 10 KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI Çevirenler: BALCI, Sibel AHİ, Berat

SPSS KULLANMA KILAVUZU SPSS İLE ADIM ADIM VERİ ANALİZİ Anı Yayıncılık, 2.Baskı, (6. Baskısından tercüme edilmiştir.) Ankara/Türkiye 2017, 384 Sf, 18 x 25 cm ISBN 978-605-170-099-1 İstatistik, SPSS, Veri, Test, Faktör Analizi, Ölçme Anı Yayıncılık Kızılırmak Sok. 10/A Bakanlıklar / ANKARA Tel : 0 312 425 81 50 pbx Faks : 0 312 425 81 11 [email protected] http:// www.aniyayincilik.com.tr A harfinin evrimi


3

İçindekiler Ön Söz 5 Veri Dosyaları ve İnternet Sayfası 7 Giriş ve Genel Bakış 9 Birinci Bölüm Başlarken 13 1 Çalışmanın tasarlanması 15 2 Kod çizelgesinin hazırlanması 23 3 SPSS’i tanımak 27 İkinci Bölüm Veri Dosyası Hazırlama 37 4 Veri dosyası oluşturmak ve veri girişi 39 5 Veri tarama ve temizleme 55 Üçüncü Bölüm Ön Analizler 63 6 Betimsel istatistikler 65 7 Veri tanımlamak ve keşfetmek için grafiklerin kullanımı 79 8 Verilerin manipulasyonu 97 9 Bir ölçeğin güvenirliğinin kontrolü 113 10 Doğru istatistiği seçme 118 Dördüncü Bölüm Değişkenler Arasındaki İlişkileri İncelemek için Kullanılan İstatistiksel Teknikler 137 11 Korelasyon 144 12 Kısmi korelasyon 159 13 Çoklu regresyon 164 14 Lojistik regresyon 187 15 Faktör analizi 199 Beşinci Bölüm Grupları Kıyaslamak İçin Kullanılan İstatistiksel Teknikler 224 16 Parametrik olmayan istatistikler 233 17 T-testleri 265 18 Tek faktörlü varyans analizi 277 19 İki faktörlü varyans analizi 293 20 Karışık gruplar arası-içi varyans analizi 303 21 Çok değişkenli varyans analizi 313 22 Kovaryans analizi 328 Ek: Veri Dosyalarının Ayrıntıları 352 Önerilen Okumalar 369 Kaynaklar 373 Dizin 378


4

Çeviriye Ön Söz

Değerli Okurlar, Üniversitelerin en temel görevlerinden birisi, araştıran, merak eden ve tespit ettiği soruna karşı çözüm önerisi sunabilen bireyler yetiştirmektir. Birçok farklı anabilim dalı, hem lisans hem de lisansüstü düzeyde bu temel göreve yönelik düzenlemeleri hayata geçirmektedir. Farklı bakış açıları ve felsefeler olmakla birlikte bilimsel bir verinin temel istatistiksel süreçlerden geçmesi-nin önemi, alanyazın tarafından genel kabul görmektedir. İstatistik, bu kitabın içerisinde de sık tekrar edildiği gibi hem lisans hem de lisansüstü düzeyde genel olarak önyargıyla yaklaşılan bir alan veya ders olarak göze çarpmaktadır. Çevirmenler olarak bizlerin de lisans ve lisansüstü eğitim süreçlerimizde, sonrasında ise öğretim üyeliği sürecinde hem derslerimizde hem de bi-limsel çalışmalarımızda pek çok açıdan bizi zorlayan ve öğrenme sürecimizi sürekli aktif tutan bir istatistik süreci olmuştur ve olmaktadır.

Çevirisini hazırladığımız ve Türkçe alanyazına kazandırdığımız bu kitapla lisansüstü eğitim sürecimizde karşılaştık ve öğretim üyeliğimiz boyunca da kitabın farklı sürümlerini yakından takip ettik. Özellikle lisansüstü derslerimizde ve danışmanlığımızda yürütülen tez süreçlerinde, istatistik ve SPSS kullanımı konusunda öğrencilerimizin temel kaynaklara ulaşmada zorluklar yaşadığını ve Türkçe geniş içerikli kitaplara ihtiyaç duyduklarını fark ettik. Bunun üzerine eli-nizdeki bu kitabın çevirisini yapmaya karar verdik.

Elinizdeki kitap, içerik olarak İngilizce terimlere yer vermektedir. Bu terimleri Türkçe’ye çevirmedik. Çünkü SPSS ne yazık ki Türkçe’yi desteklememekte ve işlemler İngilizce yürütül-mektedir. Bu açıdan programı kullanmada zorluk yaşanmaması adına özellikle istatistiksel sü-reçleri anlatılırken SPSS içerisinde yer alan komutların tamamı orijinal dilinde bırakılmıştır. Ay-rıca, SPSS çıktıları da aynı sebepten dolayı İngilizce olarak bırakılmıştır.

Kitabın çeviri fikriyle gittiğimiz Anı Yayıncılık’a, başta Sayın Özer DAŞÇAN olmak üzere tüm çalışanlara, süreç içerisindeki anlayış ve destekleri için teşekkür ederiz. Kitabın çeviri süreci boyunca bizlere desteklerini esirgemeyen ailelerimize ve bizi bu noktada destekleyen öğrenci-lerimize teşekkürü bir borç biliriz. Ümit ediyoruz ki bu kitap lisans ve lisansüstü düzeyde ger-çekleştirilecek bilimsel çalışmaların gelişmesine katkı sağlayacak ve Türk bilim dünyasına hatırı sayılır bir katkı yapacaktır.

Mayıs, 2016 Dr. Sibel BALCI

Dr. Berat AHİ


5

Ön Söz

Birçok öğrenci için, istatistiksel bir işlemi tamamlama ya da araştırmalarında istatistiksel teknikleri kullanma düşüncesi, öğrenim hayatlarındaki en temel stres ve hayal kırıklığı kaynağıdır. SPSS Survival Manual’ın ilk basımından (2000 yılı) beri en temel amacı, SPSS kullanılarak yürütülen veri analizi sürecini basit bir şekilde ve adım adım anlatmaktır. Diğer istatistik kitaplarının aksine bu kitap, istatistiksel tekniklerin matematiksel alt yapılarını içermemekte, SPSS’i veri analizinde bir araç olarak kullanmaya odaklanmaktadır. SPSS Survival Manual’in ilk basımından beri, kitabın bu yaklaşımından dolayı, pek çok öğrenciden teşekkürlerini ileten e-postalar alıyorum.

Aynı basit yaklaşımı, altıncı baskıda da devam ettirdim. Geçen yıllar içerisinde SPSS’te sayısız değişimler oldu- kısa bir süre programın adında da değişiklik oldu. 2009 yılında programın 18. sürümü PASW Statistics (Predictive Analytics Software) olarak adlandırıldı. İsim, 2010 yılında tekrar SPSS olarak değiştirildi. Kitabın tüm bölümleri, içeriğin büyük bir kısmı, önceki sürümlerin kullanıcılarına da uygun olsa da, mevcut 23. sürüme göre düzenlendi.

Bu baskıda iki ünite içerik olarak genişletildi: 7. Ünite (Grafikler) ve 16. Ünite (Parametrik olmayan istatistiksel teknikler). 7. Ünite’de, grafiklerin oluşturulmasını sağlayan, grafik oluş-turma aracı üzerine odaklandım. Benzer olarak 16. Ünite’de ise, parametrik olmayan istatistiksel teknikler için kullanılan yeni prosedürlere yer verdim.

Bu baskıya, SPSS’te yer alan diğer veri düzenleme prosedürlerini de ekledim. 8. Ünite’ye, SPSS’te bulunan otomatik kodlama prosedürü hakkında bilgi ekledim. Bu prosedür, yazılı (örn. erkek/kadın) verilerin SPSS’e aktarılması için oldukça kullanışlıdır. Çalışmalarında tarih ve za-man aralığı kullananlar için (örn. geliş tarihi/ gidiş tarihi), SPSS’te artık kullanımı mümkün olan, tarih ve zaman sihirbazının kullanımı hakkında bilgiler ekledim. Tarih ve zaman sihirbazı, size, tarih ve zaman aralığı hesaplamalarında faydalı olacaktır. Bu sihirbazla, örneğin verilerin sizde ne kadar süre kaldığını, verileri işleme sürenizi hesaplayabilirsiniz.

Öğrencilerden, eğitimcilerden ve hakemlerden gelen yeni başlıklar ekleme baskılarına direnerek, mevcut materyallerin ve içeriğin geliştirilmesine çalıştım. Bu kitap, SPSS’te yapılabilecek tüm istatistiksel analizleri veya araştırmacıların istatistik hakkında akıllarına gelebilecek her sorunun cevabını içermemektedir. Onun yerine, kitap, araştırmanıza başlamanızda size kolaylık sağlamak ve verilerinizi analiz ederken programı kullanma


6

konusunda kendinize güven duymanızda yardımcı olmak üzere tasarlanmıştır. Pek çok iyi istatistik kitabı, kitap içerisinde önerilmektedir. Önerilen kitaplar, her bir ünitenin ilgili kısımlarında ve kitabın arkasında yer alan Önerilen Kaynaklar bölümünde yer almaktadır. Ek materyaller kitabın İnternet sayfasında yer almaktadır (ayrıntılar bir sonraki kısımda verilmektedir).


7

Veri Dosyaları ve İnternet Sayfası

Kitap boyunca yer alan araştırma örnekleri için hazırlanmış pek çok veri dosyasını, kitaba ait şu adresten bulabilirsiniz: www.allenandunwin.com/spss

Bu siteden, ekrandaki yönergeleri takip ederek, veri dosyalarını bilgisayarınıza veya harici belleğinize indirebilirsiniz. Bu dosyalar sadece SPSS kullanılarak açılabilir.

İlk veri dosyası (survey.sav), lisansüstü sınıfım tarafından yürütülmüş bir araştırma projesinin verilerinden oluşmaktadır. Bu dosya ile bir araştırma sürecini başından sonuna kadar deneyimleyebilir, kendinizi bir araştırmanın içerisinde hissedebilirsiniz. Ayrıca Ek Bölümü’ne, verilerin elde edildiği ölçeğin bir bölümünü ve ölçekten elde edilen verileri kodlamak için oluşturulan kod çizelgesini ekledim. Bu dokümanlar, tüm kitap boyunca yer alan analizleri takip edebilmenizi ve farklı değişkenler kullanma deneyimi yaşayabilmenizi sağlamak için eklenmiştir. Ölçeğin tamamı İnternet sitesinden indirilebilir.

İkinci veri dosyası (error.sav), survey.sav’ın aynısıdır fakat bu dosyaya 5. Ünite’de, veri dosyanızı görüntüleme ve temizleme konularında alıştırma yapmanızı sağlamak üzere, açıkça belli olan bazı hatalar ekledim.

Üçüncü veri dosyası (experim.sav), üretilmiş (sahte) bir veri dosyasıdır. Bu dosya, kitabın Beşinci Bölüm’ünde yer alan tekniklerin (örn. ilişkili örneklemler t-testi, tekrarlı ölçümler ANOVA) kullanımını göstermek amacıyla oluşturulmuştur. Ayrıca bu veri dosyasına, kitap boyunca edindiğiniz becerileri geliştirmeniz için ilave değişkenler eklenmiştir. Sakın bu dosya ile elde edilen sonuçlardan heyecanlanarak, bu sonuçları kendi araştırmanız için de aynen elde edebileceğinizi düşünmeyin!

Dördüncü dosya (manipulate.sav), SPSS’te yer alan ve 8. Ünite’de açıklanan veri düzen-leme süreçleri için kullanabileceğiniz hastane kayıtlarını içermektedir. Ünitede ele alınan süreç-ler, verilerin yazılı halden (Erkek, Kadın), istatistiksel analizler için kullanılabilecek sayılarla ifade edilen bir biçime (1, 2) dönüştürülmesini ve yeni değişkenlerin oluşturulabilmesi için ta-rihlerin ve zaman aralıklarının düzenlenmesini içermektedir.

Kitapta yer alan örnekler için kullanılan beşinci veri dosyası depress.sav’dır. Bu dosya 16. Ünite’de yer alan parametrik olmayan teknikler için kullanılmaktadır.


8

Mevcut diğer iki veri dosyası, farklı disiplinlere ait değişkenlerle, ilave alıştırmalar yapmanız için eklenmiştir. Bu dosyalardan ilki (sleep.sav), insanların uyku problemlerinin gündelik yaşamlarına etkisini keşfetmeyi amaçlayan bir araştırmanın veri dosyasıdır. Diğer dosya ise (staffsurvey.sav) geniş ölçekli bir eğitim kurumunda çalışanların, memnuniyet düzeylerini içermektedir.

Daha ayrıntılı detaylar için Ek Bölümü’ne bakabilirsiniz. Veri dosyaları dışında, kitabın İnternet sitesinde öğrenci ve eğitimciler için çok sayıda kaynak bulunmaktadır:

araştırma raporu hazırlamak için kılavuz, alıştırmalar, SPSS’in yeni sürümünde yer alan değişikliklere dair güncellemeler, diğer İnternet siteleri, ek okumalar, eğitmen kılavuzu.


9

Giriş ve Genel Bakış

Bu kitap, öğrencilerin, araştırma yöntemleri ve istatistik derslerini başarıyla yürütebilmeleri ve kendi araştırmalarını planlı bir şekilde yapabilmeleri için tasarlanmıştır. Ümit ediyorum ki, bu kitap, istatistiksel analizlerle sakin bir şekilde veya en azından çok az stresle mücadele etmenizi sağlayacaktır.

Öğrencilerin istatistiksel analizlere yönelik kaygıları, istatistiğin jargonundan, teorilerin karmaşık yapılarından ve analiz sırasında çok fazla seçeneğin olmasından kaynaklanmaktadır. Ne yazık ki, pek çok istatistik dersi ve kitabı da bu kaygıları tetiklemektedir. Bu kitapta, istatistiği, kolay anlaşılan ve arındırılmış bir dille anlatmaya çalıştım.

SPSS Kullanma Kılavuzu, verilerinizi analize hazırlamak ve analiz etmek için gerekli noktaları adım adım anlatacak şekilde tasarlanmıştır. Verilerinizi bir yemeğin malzemeleri olarak düşünün. Yemeğinizi, elinizde olan malzemelere göre farklı şekillerde hazırlayabilirsiniz - aperatif, ana yemek veya tatlı olarak. Malzemelerinize bağlı olarak, farklı seçenekler sunmanız mümkün olabilir veya olmayabilir (elinizde sadece tavuk eti varsa biftek sunma olanağınız yoktur). Planlama ve hazırlanma, sürecin en önemli parçasıdır (hem yemek pişirmede hem de istatistiksel analizde). Süreç esnasında, düşünmeniz gereken noktalardan bazıları şunlardır:

Doğru malzemelere doğru miktarda sahip misiniz? Malzemeleri, pişirme işlemine hazırlamak için ne tür hazırlıklar yapmanız gerekiyor? Yemeğinizi hangi yöntemle pişireceksiniz? Sonucun neye benzeyeceğiyle ilgili aklınızda bir resim var mı? Yemeğinizin piştiğini nasıl anlayacaksınız? Piştikten sonra yemeğinizi nasıl sunacaksınız?

Aynı sorular, verilerinizin analiz süreci için de benzer şekilde sorulabilir. İhtiyacınız olan bilgiyi, doğru bir formatta alabilmeniz için veri toplama sürecini iyi planlamalısınız. Veri dosyanızı hakkıyla hazırlamalı ve verilerinizi dikkatlice girmelisiniz. Araştırma probleminizi nasıl ele alacağınız konusunda yeterli bilgiye sahip olmalısınız. Değişkenlerinizin türünü göz önünde bulundurarak hangi teknikleri uygulayıp, hangilerini uygulayamayacağınızı bilmelisiniz. Doğru istatistiksel tekniği seçmeli ve analiz sonucunda elde edilen çıktıyı doğru yorumlamalısınız. En son olarak, elde ettiğiniz çıktı ile araştırma probleminizi ilişkilendirmeli ve ulaştığınız sonuçları


10

daha iyi nasıl raporlayacağınızı belirlemelisiniz.

Yemek pişirmede de, veri analizinde de, tüm malzemeyi gelişigüzel karıştırarak, karmakarışık bir halde onları fırına sürerek, veya SPSS’e, en iyi sonucu elde etmeyi bekleyemezsiniz. Ümit ediyorum ki bu kitap, veri analizi sürecini anlamınıza ve iyi bir ‘aşçı’ olmak için kendinize olan güveninizin ve becerilerinizin gelişmesine katkı sağlayacaktır.

KİTABIN YAPISI SPSS Kullanma Kılavuzu, araştırma sürecini tasarlamadan, verilerin analizine ve analizden elde edilen sonuçların sunulmasına kadar olan süreci anlatan 22 ünite içermektedir. Kitap beş ana bölüme ayrılmıştır. Birinci Bölüm (Başlarken), ön çalışmaları; bilimsel çalışmanın tasarlanmasını, kod çizelgesinin oluşturulmasını ve SPSS’in temel özelliklerini içerir. İkinci Bölüm’de (Veri Dosyasının Hazırlanması), veri dosyasının nasıl hazırlanacağı gösterilecek, veri girişi ve verilerin hatalardan arındırılmasından bahsedilecektir. Betimsel istatistiklerin yürütülmesi, grafiklerin oluşturulması gibi ön analizler, verilerin düzenlenmesi, ölçeğin güvenirliğinin kontrol edilmesi süreçleri Üçüncü Bölüm’de ele alınacaktır. Verilerinize uygun istatistiksel tekniklerin seçimini nasıl yapacağınız yine bu bölümde adım adım anlatılacaktır.

Dördüncü Bölüm’de, değişkenler arasındaki ilişkileri keşfetmek için kullanılan temel istatistiksel teknikler (örn. korelasyon, kısmı korelasyon, çoklu regresyon, lojistik regresyon ve faktör analizi) anlatılacaktır. Bu bölümde her bir tekniğin varsayımları açıklanacak, sonuçların nasıl elde edileceğinden bahsedilecek, çıktının nasıl yorumlanması gerektiği gösterilecek ve sonuçların nasıl raporlaştıralacağına değinilecektir.

Beşinci Bölüm’de, gruplararası karşılaştırma için kullanılacak teknikler tartışılacaktır. Bölüm, parametrik olmayan testleri, t-testlerini, varyans analizini, çok değişkenli varyans analizini ve kovaryans analizini içermektedir.

KİTABIN KULLANIŞI Bu kitabı ve SPSS’i etkili kullanabilmek için temel bilgisayar becerilerine sahip olmanız gerekmektedir. Kitapta yer alan örneklerin tamamında sizlerin birer bilgisayar kullanıcısı olduğunuzu ve temel Windows işlemlerini kullanabildiğinizi varsaydım. İhtiyacınız olan bazı becerileri aşağıda sıraladım. Herhangi birini yapmakta zorlanıyorsanız, şimdiden yardım alın. Aşağıda belirtilen işlemleri yapabiliyor olmalısınız:

Windows aşağı açılır menülerini kullanabilme, farenin sol ve sağ tuşlarını kullanabilme, metni işaretlemek için tıklama ve sürüklemeyi kullanabilme, pencereleri küçültebilme ve büyütebilme, programları başlatabilme ve sonlandırabilme, açık programlar arasında geçiş yapabilme,


11

dosyaları açma, kaydetme, yeniden adlandırma, taşıma ve kapatma işlemlerini yapabilme, aynı anda birden fazla dosyayla çalışabilme ve açık dosyalar arası geçiş yapabilme, dosyaları bilgisayara veya harici belleğe kaydedebilme, dosya oluşturma ve dosyalar arası hareket edebilme.

Bu kitap ‘tek başına’ kullanılmak için tasarlanmadı. İstatistiğin temelini anlamak için farklı istatistik kitaplarını okumanızda fayda var. Önemli olan, SPSS kullanırken ve istatistiksel analiz yaparken ‘buz dağının altında’ neler olduğunu anlamanızdır. SPSS, karmaşık istatistiksel işlemleri yapabilen, çok güçlü bir istatistik programıdır. Bu kılavuz, SPSS’te yer alan bütün istatistiksel teknikleri kapsamamaktadır, sadece en yaygın olan teknikleri içermektedir. Kılavuz, araştırma tasarımlarınızda ve analizlerinizde kendinize olan güveninizi arttırmak için tasarlanmıştır.

Verilerinize ve araştırma probleminize bağlı olarak, SPSS’te yer alan karmaşık analizlerle baş etmek durumunda kalabilirsiniz. İstatistiksel tekniklerin ayrıntılarını açıklayan çok iyi kitaplar bulunmaktadır. Okuyabildiğiniz kadar çok okuyun. Kitaplığınızın raflarında, istatistiği, anlayabileceğiniz dilde (en azından bir kısmını) yazmış olan kitapları bulundurun. Bu kitaplarla birlikte, istatistik dersinde ve araştırma projenizde topladığınız tüm materyalleri bir araya getirerek bir kaynak havuzu oluşturun. İstatistiksel analizleri açıklayan ve analiz sonuçlarını sunan makale örneklerini de toplamak işinize yarayacaktır. Tüm bu materyalleri, araştırma raporunuzu yazarken kullanabilirsiniz.

SPSS Kullanma Kılavuzu, hem sınıf içerisinde öğretmeniniz size araştırma sürecinin çeşitli yönlerini açıklarken hem de kendi araştırma projenizi tek başınıza yürütürken kullanılabilir. Eğer kendi başınıza bir öğrenme süreci içerisindeyseniz kitabın İnternet sayfasında yer alan veri dosyalarını kullanarak kitapta açıklanan tekniklerle alıştırmalar yaptığınızdan emin olun. En iyi öğrenme yolu uygulama yapmaktır. Kendi veri dosyanıza başlamadan önce kitabın size sunduğu veri dosyalarıyla ‘oynayın’. Bu alıştırmalar, kendinize olan güveninizi arttıracak ve doğru analizler yapmanızı sağlayacaktır.

Bazen analiz sonucunda elde ettiğiniz çıktılar bu kitapta sunulandan farklı olabilir. Bu durum, çoğu zaman kitapta ele alınan SPSS sürümünden (SPSS Statics v23) farklı bir sürüm kullanmanızdan kaynaklanır. SPSS düzenli olarak geliştirilmektedir. Programın gelişmesi açısından çok önemli olan bu durum bazen öğrencilerin kitapta gördüklerinden farklı bir ekran görmelerine ve kafalarının karışmasına neden olabilmektedir. Genellikle çok büyük farklılıklar oluşmamaktadır. Bu nedenle sakin olmalı ve programı keşfetmeye devam etmelisiniz. Bazen bilgi orada olsa da sayfa farklı olabilmektedir. Değişiklikler ve ayrıntılı bilgi için SPSS İnternet sayfasını ziyaret edin (www.spss.com).

ARAŞTIRMA İÇİN İPUÇLARI Eğer araştırma projeniz boyunca bu kılavuzdan faydalanacaksanız, size birkaç ipucu vermek isterim.


12

Projenizi dikkatlice planlayın. Mevcut teorinizi iyi belirleyin ve araştırma projenizin ta-sarımı hakkında ayrıntılı araştırma yapın. Neyi, neden yapmak istediğinizi iyi bilin.

İlerisini düşünün. Potansiyel problemler ve gözyaşlarına hazır olun- her projede sorunlar olur! Veri toplama araçlarınıza uygun olarak hangi analizlerin yapılabileceğini belirleyin. Elde ettiğiniz verilerin, belirlediğiniz istatistiksel analiz teknikleri için uygun olup olmadı-ğından emin olun.

Organize olun. Araştırmanızla ilgili diğer araştırmaları ve kaynakları not edin. Makale da-ğının arasında kaybolmamak ve daha sonra ihtiyacınız olan bilgiye kolaylıkla ulaşabilmek için etkili bir dosyalama sistemi oluşturun. Aşırı yüklenmelerde ve kafa karışıklığında dağıl-mak kolaydır.

İyi kayıt tutun. Analizleri yürütmek için SPSS kullanırken, yaptıklarınız hakkında kayıtlar tutun. Öğrencilerime spiralli bir defter edinmelerini ve SPSS’teki her bir oturumlarını kayıt altına almalarını öneririm. Tarihi, oluşturduğunuz yeni değişkenleri, yaptığınız tüm analizleri ve kaydettiğiniz dosya adlarını kaydedin. Eğer bir sorunla karşılaşır veya veri dosyası üze-rinde büyük ve korkunç bir hata yaparsanız, bu bilgiler, geriye dönmeniz için size yardımcı olacaktır.

Sakin olun! Eğer ilk kez SPSS ile analiz yapıyorsanız, bazen kendinizi yorgun ve aşırı yük-lenmiş hissedebilirsiniz. Derin bir nefes alın ve kendinizi güdüleyin. Her şeyi adım adım yapın- bazen zihninizin karışmasına veya hata yapmasına izin verin. Eğer durduğunuzda kendinizi aşırı yorgun hissediyorsanız tekrar başlamadan önce kafanızı dağıtın. Pek çok öğ-renci bir kere başardıktan sonra, SPSS’i ‘kullanımı kolay’ olarak tanımlar. Yeni bir beceri öğrenir gibi, sadece ilk zamanlardaki kafa karışıklığınızı ve güven eksikliğinizi geride bırak-manız gerekecek.

Zaman ayırın. Araştırma süreci, özellikle veri girişi ve veri analizi, beklediğinizden daha uzun sürebilir. Bu nedenle bu işler için zaman ayırın.

Arkadaşlarınızla birlikte çalışın. Diğer öğrencilerden süreç boyunca duygusal ve teknik destek alın. Sosyal destek, stresin en önemli ilacıdır.

EK KAYNAKLAR Bu kitapta, araştırma deseninden ölçek oluşturmaya, temel istatistiksel tekniklerden (t-testleri, korelasyon) gelişmiş tekniklere (çok değişkenli varyans analizi, faktör analizi) kadar birçok konu yer almaktadır. Kitabın her bölümünde ileri okumalar ve uygulamalar için kaynaklar önerilmektedir. Özellikle, analizlerle ilgili herhangi bir sorunla karşılaştığınızda, önerilen kaynaklardan yapabildiğiniz kadar çok okuma yapın.

spss - aniyayincilik.com.tr · 16 parametrik olmayan istatistikler 233 17 t-testleri 265 18 tek...

Documents