Univerzitet Union, BeogradFakultet za graditeljski menadžment

Arhitektonski odsek

__________________________________________________________________

ISTORIJA UMETNOSTI

SEMINARSKI RAD

Bazilika Sv.Petra u Rimu

STUDENT: Rosić NikolaPROFESOR: Predrag Milošević

_______________________________________________________________________Beograd, Februar, 2010.

_____________________________________________________ Bazilika Sv.Petra u Rimu

SADRŽAJ

1. UVOD1.1. Osnovne karakteristike barokne umetnosti

2. BAZILIKA SVETOG PETRA U RIMU2.1. Istorijski kontekst građevine2.2. Gradnja i oblik2.3. Unutrašnjost i ukrasi

3. ZAKLJUČAK

4. SPISAK ILUSTRACIJA

5. LITERATURA

________________________________________________________________________________

2

_____________________________________________________ Bazilika Sv.Petra u Rimu

Uvod

Barok je stil u književnosti i umetnosti koji se razvio iz visoke renesanse oko 1600. godine i završio smrću Luja XIV, oko 1730. godine.

Pojam "barok" poput mnogih termina istorije umetnosti kao što su gotski, pa i rokoko uptrebljava se u negativnom smislu. Reč potiče iz portugalskog jezika i znači "nepravilan biser". U XVI veku termin su prihvatili Francuzi i njima je značio "neobično". Barok, s gledišta francuskog klasicizma kasnog XVIII veka, bio je umetnički ukus koji je jasnoću renesanse i klasike pretvorio u bizarne, izvitoperene oblike. Umetnost baroka, koja vremenski obuhvata XVII i XVIII vek, nastala je iz borbe katoličke crkve protiv reformacije, pa se iz prva zvala umetnost kontrareformacije.

Uzroci ovog stila su, ipak, daleko složeniji, njih ćemo pre naći u društvenim i političkim promenama tog vremena nego u naporima za obnovu i uvećnje papske vlasti. Otkrićem novih pomorskih puteva prema istoku, a naročito otkrićem Amerike, ekonomski centri Evrope pomeraju se s obala Sredozemnog mora na obale Atlantskog okeana. Moćni trgovački gradovi Italije, Venecije, ustupaju pred novim trgovačkim i pomorskim silama, kao što su Španija, Holandija, Francuska i Engelska. Opadanje sredozemnih gradova izazvalo je znatne promene u političkoj i društvenoj strukturi Zapadne Evrope. Papska moć je pokolebana, iz čega sledi pojava reformacije u Nemačkoj i Engelskoj; sistem slobodnih gradova, pod vlašću kneževa ili proizvođačkih korporacija, raspada se, usled čega dolazi do jačanja vladarske moći; sitna zanatska proizvodnja, na čehovskoj osnovi, ustupa mesto manufakturi pod kontrolom i zaštitom države. Ukoliko Italija više opada, utoliko više raste bogatstvo i moć država na obalama Atlantika.One vladaju novim pomorskim putevima za Istok, u isto vreme rutalni iskorišćavaju i koloniziraju zemlje na američkom kopnu i na ostrvima Tihog okeana. Dovoz sirovina i prerada u domaćim radionicama izazivaju nagli porast manufakturne proizvodnje, te se vladajuća klasa smatra prinudjenom da obezbijedi prvenstvo domacoj robi i da osigura trgovacke puteve. Španija i Francuska postaju apsolutne monarhije, s političkom i ekonomskom moći u rukama vladara; Engleska i Holandija postaju građanske države, s kapitalom i sredstvima proizvodnje u rukama trgovaca, njihovih banaka i kompanija. S ekonomskim centrima pomeraju se i umetnički centri. Slikarstvo i arhitektura baroka nastaju u Italiji, ali je kulturni prestiž ove zemlje duboko uzdrman, te će nove sile preuzeti vođstvo u likovnom stvaranju.

Glavno obeležje baroka je korišćenje svih oblika kojima se izražava snaga, obilje i raskoš. Takođe su prisutni i dramatičnost, vitalnost, tenzija, pokret i kao što već rekoh, tendencija da se umanji razlika između tri vrste umetnosti, međusobnim povezivanjem istih. U tom „uklapanju“ nastaju bogato ukrašene građevine kao i sami enterijeri istih. U arhitekturi se novi stil javlja kao težnja ka raskoši, sjaju, preteranom ukrašavanju. Nestaje organske ravnoteze koju čini ujednačeni odnos između članova koji podupiru i koji terete, jer se javljaju teški venci a stupovi izraštaju u kolosalno. Katolička crkva, pogođena reformacijom, nastoji da svim bogatstvom i velelepnošcu dekorativnih elemenata nametne pojam o bogatstvu i moci papske stolice. Graditelji se trude da u crkve i reprezentativne palate unesu što više ukrasa, pozlate, skupocenih materija, kao sto su mermer, oniks, alabaster. Svaka građevina arhitektonski je jako raščlanjena: ona mora spolja da daje utisak što veće raskoši i što većeg prostora. Iz tih se razloga upotrebljavaju lažni ukrasi i sredstva sračunata obmanu vida: slikanje tavanica, sa stupovima uperenim na vise i naslikanim nebom

________________________________________________________________________________

3

_____________________________________________________ Bazilika Sv.Petra u Rimu

koje treba da dočara ogromnu visinu svodova. Iz tih se razloga, ponovo upotrebljavaju kupole na sredini crkvenih građevina. Barokni stil je naročito izrazit u primenjenoj umetnosti. Tu počinje razdoblje takozvanog „dvorskog nameštaja“, koje traje sve do kraja XVIII veka. Nameštaj se prilagođava kitnjastim odajama, sa mnogo pozlate i arhitektonskih ukrasa. Nameštaj ima izrazito nepravilne oblike, drvo se često pozlaćuje; upotrebljava se intarzija sa slonovačom, sedefom, metalom, dragim i poludragim kamenjem, mermerom, kornjačinom korom; za presvlaku se upotrebljavaju skupocene tkanine, kao baršun, brokat, svila, gobleni, pozlaćena ili obojena koža. Koristi se dragoceno i egzotično drvo: abonos, palisandar, mahagon, limunovo i ružino drvo, stara orahovina. Za ukrase na namštaju, za okove, vratnica i kamina, za časovnike upotrebljava se uglavnom bronza, pozlaćena ili cizelirna. Ostali metalni ukrasi po crkvama i privatnim domovima prave se od kovanog gvožđa, koje u doba baroka dostiže svoj najviši umetnički domet. To se isto događa i sa porcelanom. Isprva uvožen iz Kine, on počinje da se proizvodi u Nemačkoj i Francuskoj, da bi ubrzo zamenio fajansu i majoliku po celom svetu.

Dok, pompeznim načinom gradnje i dekora, apsolutistički vladari i visoka aristokratija ispoljavaju moć i bogatstvo, crkva nameće vernicima divljenje i respekt pred sjajem i moći rimokatoličkog sveštenstva. Barokna crkva gubi svu gotičku tajanstvenost pod velom svečano dekorisanih dvorana. Na taj način, sama Rimokatolička crkva postaje zaštitnik i jedan od najboljih, nazovimo, promotera baroknog stila. Tokom XVII veka u Rimu (a i u drugim evropskim gradovima) pojavila (kulturna) potreba da se ukrašavaju zgrade (pogotovo pročelja), uređuju glavni trgovi i ulice, proširuju gradske zidine, ipak možemo reći da se barok "rodio" u isusovačkoj crkvi “Il Gesù” u Rimu. Isusovačka crkva "Il Gesù" prva je zgrada (crkva) izgrađena u baroknom stilu. Crkvu je projektovao Đakomo dela Porta (Giacomo della Porta), a izgrađena je u vremenu od 1575. do 1584. Pročelje je razdeljeno na dva kata, s dvostrukim vodoravnim gredama. Okomiti stupovi povezuju donje i gornje polje. U sredini je glavni ulaz - portal s dvostrukim isturenim okvirom. Arhitektonsko rešenje ove crkve postaće uzorom barokne sakralne arhitekture.

Giacomo della Porta, Crkva Il Gesu u Rimu iz 1602. je prva isusovačka crkva i stilski je prethodnica Baroka.

________________________________________________________________________________

4

_____________________________________________________ Bazilika Sv.Petra u Rimu

Od arhitekata, najinventivniji je za te potrebe bio Đakomo Baroci da Vinjola (Giacomo Barozzi da Vignola, 1507.-1573.). On je uspeo da projektuje prostornu organizaciju koja je najbolje odgovarala potrebama jezuitskog reda, birajući proporcije koje su bile ''najlepše i najprijatnije za oko''. Njegov plan je postao prototip za sve isusovačke crkve širom sveta, pošto je ovaj red preko 200. godina bio, najaktivniji u misionarstvu po najudaljenijim delovima sveta.

Barok ima iste građevne elemete u arhitekturi kao i renesansa.

Osobito je to vidljivo u ovim elemetima kao što su: stub (postolje, trup i kapitel), luk (polukružni romanički) prozorski okvir (pravokutni s polukružnim završetkom), krovni venac (ukrasni obrub krovne konstrukcije). Jedino ovi građevni elemetni (koji su nasljeđeni od renesanse) dobivaju drugačiji duh (barokni stil) koji im daje i drugi smisao. Umesto da se istakne simetrija (kao u renesansi) sada (u baroku) više nije izražen osećaj sredine (pa je asimetrija došla do izražaja). Umesto da se istakne proporcija (kao u renesansi) sada (u baroku) više nije izražen sklad između pojedinih delova i celine (pa je disproporcija došla do izražaja). Umesto da se istakne ritam (kao u renesansi) sada (u baroku) više nije izražen statični ritam koji ujedinjuje, nego je istaknuta razigranost i pojedinih delova i celine (pa je aritmika došla do izražaja). Umjesto da se istakne harmonija (kao u renesansi) sada (u baroku) više nije izražena blokovnost umetničkoga dela (pa je disharmonija došla do izražaja).

Palata Pesaro

Barok u arhitekturi izražava umetničku snagu.

Umesto ravnih klasičnih linija - okomitih stubova i vodoravnih kamenih greda (kao u renesansi) sada (u baroku) više nije izražen sklad između nosivih i ukrasnih elemenata - zida i stuba, pa se uvode krivudave linije koje izražavaju napor, nemir, dinamiku.

________________________________________________________________________________

5

_____________________________________________________ Bazilika Sv.Petra u Rimu

Barok u arhitekturi naglašava jedinstvo.

Umesto da se istakne podela u spratovima (kao u renesansi) sada (u baroku) odeljeni prostori se stapaju u jednu celinu, tako da su spratovi povezani sa polustubovima (stub je vezan uza zid), polulukovima (luk je vezan uza zid).

Barok u arhitekturi ističe nemir linija u tlocrtu i u počelju.

Već u gradnji neke zgrade, tlocrt (temelj) ne mora biti simetričan (leva i desna strana nisu nužno podeljene na dve jednake celine). Pročelje je "raščlanjeno" novim linijma (koje ne slede kvadratnu ili pravougaonu osnovu), istakle (slepe arkade - lukovi i stubovi) postaju reljefni ukras. Nemir linija u tlocrtu, a pogotovo na pročelju (fasadi), izražava unutarnju uzbuđenost (a ne renesansnu mirnoću), gdje arhitektura postaje ukrašena kiparskim delima (reljefima i ahritektonskim vajarstvom) i slikarskim delima. Tako da se može reći da graditeljstvo "prelazi" u vajarstvo, a vajarstvo "naginje" na slikarstvo (ili obrnuto).

Barok je dekorativan stil.

Ovo je i osnovna karakteristika barokne umetnosti (kako u arhitekturi, tako i u vajarstvu i slikarstvu). U arhitekturi: mnogi građevni elementi (zid, stup, luk, krovni venac) gube svoju službu (vidljivu svrhu), to jest svoju funkcionalnost i postaju samo ukrasni element (tako možemo reći da stub, pa i luk, više ne deluje kao nosivi element, nego postaje ukras zgrade). Glavna arhitektonska pažnja okrenuta je dekoraciji (ukrasnim elementima). Osobito je to izraženu u unutrašnjosti zgrade: interijer postaje umetnička slikovnica u kojoj se ujedinjuju građevni elementi s vajarskim i slikarskim ukrasima. Dekorativni - ukrasni elementi, koji povezuju arhitekturu s vajarskim i slikarskim umećem, najviše je izraženo u stukaturi (barokno dekorativno iznašašće): ital. stuccatura = gipsanje, reljefni rad u gipsu, od ital. stucco = smeša gipsa i želatine kao veziva s vodom.

Palata Corignano

Upravo je u interijeru (u unutrašnjem ukrašavanju zgrade) barok pokazao svoju najveću originalnost (koja ga razlikuje od renesanse). Pomoću ukrasnih elemenata (osobito pomoću stukature) zgrada postaje slikovita (kao slika, a ne građevina). U igri svetla i senke, barokna deokracija zahvatila je sve delove zgrade (i spolja, a pogotovo iznutra).

________________________________________________________________________________

6

_____________________________________________________ Bazilika Sv.Petra u Rimu

Dekoracija (lat. decor = nakit, ures, ukras) je najveće iznašašće barokne umetnosti (i barok se upravo po dokoraciji najviše razlikuje od svih drugih umetničkih stilova).

Barok je stil reprezentativne veličine. To znači da barok odbacuje ono što je jednostavno (što ne udara u oči), a naglašava ono što je snažno i zanosno (patetično).

Nažalost, koji put je patos (grč: pathos = strast, uzbuđenje) prešao u "razbacivanje" raskoša, a snaga je nestala u prenapregnutosti elemenat. Barok koji je proizišao iz renesanse, i koji se dalje može pratiti u Italiji XVII veka., takođe se koristi i antičkim građevinskim delovima, ali u dosta bogatijoj primeni i u težnji da postigne što dekorativniji i efektivniji utisak. U tom cilju primenjuju se pilastri (pravougaoni, uski stub u obliku uspravne pljosnate izbočine na zidu) i polustubovi (razlikuju se od pilastra po tome što su u obliku polukružne, oble izbočine), jako istaknuti korniši , polukružni lukovi, zabat i ogromne, plastične volute.

Palata Barberini

Ono što je Vinjola uneo u crkvenu arhitekturu, u profanu arhitekturu palata uveo je Karlo Maderna (Carlo Maderna, 1556.-1629.), bio je jedno vreme najuticajniji arhitekta u Rimu. Među brojnim poslovima on je projektovao i palatu za jednu od najuticajnijih rimskih porodica, za porodicu Barberini. Po njegovoj zamisli, stroga osnova renesansne palate oko centralnog dvorišta otvorena je prema ulici. Tako je dvorišni izgled sada postao glavni, odnosno ulični front. Masivni centralni blok dobio je krila, a umesto rustike, koja je uobičajena za prizemlje, pojavila se otvorena lođa. Ovu Maderninu ideju razradili su i doradili u vertikalnom planu dvojica velikana barokne arhitekture, Bernini i Boromini. Oni su delovali tako da su se i u elevaciji ove palate pojavili barokni detalji.Posebno treba naglasiti da se barokna arhitektura teško može proučavati i shvatiti bez poznavanja njenog konteksta, odnosno baroknog urbanizma. Iako je to posebna tema, treba istaći da je barok doba kada dolazi do revizije nekih shvatanja u prostornoj koncepciji grada, kada se utemeljuju široko zemljišne urbane celine u kojima barokna arhitektura računa sa efektima velikih vizura, sa perspektivnom pozadinom i scenografijom trgova i ulica. Bernini je došao na ideju da iz rimskih vrtova izmesti na gradske trgove fontanu rustiku, pri čemu je imao na umu efekte njene razigranosti i veličine. U ekstremnim slučajevima kod kompozicije fontane računalo se i sa efektom vode. Na primer, Berninijeva fontana del Tritone kompoziciono je zaokružena tek onda kad iz roga koji Triton drži u ustima šiklja voda. Rim je početkom XVII veka bio centar u koji je bila usmerena pažnja skoro svih stvaralaca. Uprkos nizu pojedinačnih značajnih ostvarenja rasutih po celoj Italiji, ipak je Rim sve do poslednje dve decenije XVII veka bio glavno središte. Taj svoj primat Rim je držao zahvaljujući nizu velikih umetnika. U oblasti arhitekture dva najveća nesumnjivo su bila Đanlorenco Bernini (Gianlorenzo Bernini) i Frančesko Boromini (Francesco Borromini). _______________________________________________________________________________

7

_____________________________________________________ Bazilika Sv.Petra u Rimu

Smatra se da je slava Rima počela da jenjava posle 1680. godine kada je umro Bernini. Niz istorijskih okolnosti pokazao je da se značajni događaji mogu odvijati i bez stalnog učešća pape (na primer, Vestfalski mir kojima je okončan tridesetogodišnji rat u Evropi). Autoritet papske države i njega kao ličnosti postepeno je slabio, pa su u generacijama nakon Berninija, Borominija ili Pjetra da Kortone, slavu sticali umetnici u drugim krajevima Italije, kao što su Pijemont (sa Torinom kao centrom), Venecija, Đenova, Napulj. Niz drugih gradova Italije postao je važan, a na scenu su stupili i brojni francuski umetnici. Početkom XVIII veka njima su se ravnopravno pridružili austrijski i nemački stvaraoci, koji će se vrlo brzo nametnuti kao autoriteti u baroknoj umetnosti.

Arhitektura baroka je krajnje dinamizirana. Pročelja su uznemirena i bogata stubovima, lukovima, nišama, volutama. Prepoznatljivi elementi su oval (elipsa), konkavnost i konveksnost, te opšta razigranost zidnih masa i prostora. U crkvenom graditeljstvu teži se što većim efektima, ostvaruju se nova prostorna rešenja od kojih uglavnom prevladava centralni tip plana građevine naglašen kupolom.Često su se gotičke i renesansne crkve barokizirale pregradnjama svodova, pročelja i dodavanjem lukovičastih kapa na zvonicima, a u unutrašnjosti se postavljaju mramorni barokni oltar, propovedaonice i dr. Raskošni se barokni duh pokazuje u bogato ukrašenoj unutrašnjosti građevine na zidnim slikama, reljefnim štuko ukrasima, punoj plastici, skupocenim predmetima i ukrasnim detaljima te predmetima crkvene liturgije (ciborij, kalež, pokaznica, antependij i dr.)

Tipičan, jedinstven i neponovljiv primer svega gore navedenog je:

Bazilika Svetog Petra u Rimu

Pročelje Bazilike 2005.godine

Istorijski kontekst gradjevine

Staru baziliku sv. Petra, najglasovitiju i najveću starohrišćansku baziliku, sagradio je car Konstantin Veliki na molbu pape Silvestra I. još 326. godine na mestu mučeništva sv. Petra, u blizini Neronovog cirkusa.

________________________________________________________________________________

8

_____________________________________________________ Bazilika Sv.Petra u Rimu

Bazilika je bila na uzvišenju do kojega je vodilo stepenište s 35 stepenika. Atrij ili otvoreno dvorište na istoku imalo je baldahinom natkriti cantharus (česmu), a od njega vodio je kroz narteks, ulazni hodnik s pet vrata, do glavnog dela bazilike. Iako je veliki središnji prostor bio dug oko 60 metara – crkva je bila konstruktivno jednostavna i imala je otvoreno krovište. Redovi gusto postavljenih stubova delili su zgradu u glavnu i četiri pobočne lađe. Glavna lađa (brod) i pobočne na zapadu su završavale s pet lukova od kojih je središnji bio trijumfalni luk (slavoluk). Iza toga nalazila se bema, prostor iz kojeg se možda razvio transept u kasnijim crkvama kružnog tipa (u bemi ili povišenom delu svetilišta nalazila se, iza baldahina, grobnica sv. Petra). Iza nje je bila apsida iz koje su biskupi i visoko sveštenstvo održavali službu Božju.

Ispred glavnog oltara bili su krunisani mnogobrojni carevi, tako je na Božić 800. godine krunisan Karlo Veliki kojega je papa Lav III. krunisao krunom Svetog Rimskog Carstva.

U XV veku bazilika sv. Petra je bila stara više od 1100 godina i pokazivala je znakove starosti, pa je papa Nikola V. hteo staru baziliku nadograditi i pretvoriti je u katedralu dostojnu veličine i snage katoličke crkve.

Gradnja i oblik

Glavni brod bazilike

Obnova je započela 1452. godine prema nacrtima Bernarda Rossellinija, no radovi su tri godine kasnije, posle smrti pape, obustavljeni; zidovi su se uzdizali jedva metar iznad površine zemlje. Pre pontifikata Julija II. (1503.-1513.) nije bilo ozbiljnijeg pokušaja da se bazilika restaurira ili pregradi. Papa se setio starih nacrta i odlučio da ponovo započne gradnju te je nakon 50 godina ovo gradilište opet oživelo. Papa je odlučio da obnovi drvenu baziliku na prikladan imperijalan rimski način, kao savremenu suparnicu rimskim kupalištima i Panteonu.

________________________________________________________________________________

9

_____________________________________________________ Bazilika Sv.Petra u Rimu

Jedan deo nove Petrove crkve valjalo je predvideti kao mučeničku grobnicu ili komemorativnu crkvu. Crkve mučenika bile su obično kružne osnove, a upravo u to vreme projektovao je Bramante mlađi Tempietto San Pietro u Monitoriju, janikulskom brežuljku, gde se pogrešno mislilo da je svetac bio mučen. U početku je, između mnogih nacrta, Julije II. upravo odabrao Bramanteovu crkvu u obliku jednokrakog grčkog krsta s četiri mala grčka krsta u kracima.

Iznad središta trebalo je da se izdiže glavna kupola koja se stepenasto uzdiže oponašajući Panteon. Četiri manje kupole su bile predviđene za četiri kraka krsta.

Izvorni Bramanteov plan Bazilike

U praksi međutim crkve centralnog plana nisu prikladne za velike svečanosti u kojima učestvuju hiljade ljudi i posle 1514. godine, kada je umro Bramante, za vreme njegovih naslednika Rafaela (do njegove smrti 1520.), Fra Gioconde da Verone i Giuliana da Sangalla promijenio se taj genijalni plan i došlo je do kompromisa. Dugo se vremena vodila prepirka ne bi li plan u obliku latinskog krsta bio bolji. Velik, ružan drveni model napravljen za Antonija da Sangalla Mlađeg, koji je umro 1546. godine, predstavlja kompromisno rješenje nekolicine problema, naročito po nespretnom mešanju centralnog plana i plana latinskog krsta. Njemu nedostaje Bramanteov osjećaj za klasičnu jednostavnost. Njegovo najistaknutije obiležje je neobičan most koji povezuje vestibul i glavni brod.

Michelangelo, kojem je papa Pavle III. 1546. zapovedio da nastavi gradnju, vratio se grčkom krstu. Jedino je on, poput Bramantea, bio u stanju zamisliti pravo merilo ove velike građevine. Njegove ideje poznate su nam s nekoliko bakroreza, nekoliko njegovih crteža i drugog velikog drvenog modela. Mikelanđelo je nadmašio Bramanteov projekt jasnoćom i ekonomičnošću otvorivši plan u uglovima, stvorivši tako jedinstven integrirani krst i kvadarat i jedinstven interijer. Najvažniji doprinos građevini Svetog Petra što ga je genijalni vajar doprineo bila je blistava, uza svu veličinu, bestežinski delujući, kupola iznad papinskog oltara (visoka 138 metara). Kupola je poduprata apsidijalnim galerijama, a iznutra je nose četiri masivna stuba, svaki u kvadratu sa stranicama od 18 metara. Kamena rebra koja se dižu iz tambura s kolonadom dvostrukih stubova, da bi nosila lanternu na vrhu, povećavaju njen dinamični odnos. Nakon njegove smrti 1564. godine, rad je preuzeo Giacomo Della Porta 1573. godine, koji je ponešto promenio projekt. Kupolu su dovršili Mikelanđelovi naslednici od 1588. do 1593. godine, dugo nakon njegove smrti, i vjerojatno lakšu i šiljastijeg oblika nego što je on želio.

________________________________________________________________________________

10

_____________________________________________________ Bazilika Sv.Petra u Rimu

Mikelanđelov plan

Za gradnju najvećeg hrama bilo je potrebno puno novaca, a taj novac je najvećim delom poticao od trgovine oprostima.

Godine 1606. zapovedio je papa Pavle V. neka se vrate obliku latinskog krsta s namerom da se osigura više prostora. Tada je Carlo Maderno gradio uzdužnu lađu katedrale i baroknu fasadu i tako modificirao celi odnos kupole i pročelja. Danas se Mikelanđelova kupola, gledajući iz blizine, skriva iza masivne barokne fasade. Ispred fasade je portik s pet vrata koje vode u baziliku, na čijem vrhu su konjaničke skulpture Konstantina (Bernini) i Karla Velikog (Cornacchioni).

Presek i plan današnje bazilike

Tek posle posvete crkve, 18. januara 1626., Bernini, naslednik Maderna, je dovršio građevinu i čitavu njenu okolinu. Berninijevo je delo visoki tabernakul iznad glavnog oltara, ali pre svega njemu se ima zahvaliti za današnji izgled Petrovog trga. Pravi umetnik gradnje osnovao je prekrasne kolonade sa 284 stuba i 88 nosača koji okružuju u svoj svojoj celini taj jedinstveni trg.

________________________________________________________________________________

11

_____________________________________________________ Bazilika Sv.Petra u Rimu

Gian Lorenzo Bernini, Trg sv. Petra u Rimu, 1675. Pogled s crkve sv. Petra.

Posle smrti Karla Maderne, 1629. godine, Bernini je imenovan "arhiektom crkve Sv. Petra" u Rimu. Njegov rad u okviru ove titule obuhvata veliki broj vajarskih dela, koji po obimu i nameni imaju i arhitektonske konotacije. To je pre svega baldahin iznad glavnog oltara i stolica-katedra Sv .Petra. Od arhitektonskih rešenja izdvaja se novo ceremonijalno stepenište-Scala Regia. Položaj ulaza u Vatikansku palatu bio je dosta specifičan i skučen, uzak, još i sužen s jedne strane. Primenom obostranog niza stubova stvoren je tunel koji je veoma raskošno ukrašen, tako da je stvoren specifičan utisak širokih i svečanih stepenica. Najveći i najupečatljiviji poduhvat Bernini je izveo rešavajući urbanistički i arhitektonski prostor ispred crkve Sv. Petra. Kako je to projekat koji je bitno uticao na razvoj urbanističke discipline on će biti analiziran kasnije.Sam objekat crkve Sv. Petra Bernini je pokušao da popravi jer je bio nezadovoljan proporcijama fasade koju je Karlo Maderna projektovao i izveo ispred korpusa crkve koju je Mikelanđelo projektovao. Uz Maderninu fasadu, Bernini je projektovao visoke kule sa tri etaže, od kojih je samo južna urađena. I ona nije bila završena usled tehničkih poteškoća, pa je 1646. godine srušena. Bernini nije odustao od ideje da ih ipak izgradi, pa je zato pokušao da ih postavi nezavisno od fasade, samostalne u prostoru, kako bi osigurao statičku stabilnost. Pokazalo se da ni taj projekat nije lak za izvođenje. Pored ideje s bočnim kulama, Bernini nije uspeo da realizuje ni obnovu Mikelanđelovog tetrastilnog portika za koji je verovao da će razbiti uniformnost Madernine fasade.

Bernini je, takođe, napravio i nacrte za 162 svetačka kipa na balustradi. Obelisk 25 m visok, u sredini trga, potiče iz Egipta. Kaligula je ukrasio njime Neronov cirkus. Godine 1586. transportovali su ga na današnje mesto i tu stoji do danas.

____________________________________________________________

12

_____________________________________________________ Bazilika Sv.Petra u Rimu

Unutrašnjost i ukrasi

U unutrašnjosti se oseća božansko, harmonično prostranstvo najveće hrišćanske crkve. Dojam veličine se može dobiti ako znamo da su putti (mali anđeli), na pandantivima kupole, veći od ljudske veličine, dok je centralni kanopos visok poput rimske palate.

Devedeset devet svetala poredanih u polukrug oko oltara se čuva uvek upaljenima kako bi osvetlili grobnicu sv. Petra ispod oltara.

Bronzani baldahin iznad oltara, visok 29 metara, izradio je najveći barokni vajar Bernini. Baldahin nose spiralni stupovi odliveni od bronzanih dekoracija s Panteona, a na vrhu se nalazi ogromna skulpturalna kompozicija Uznesenja sv. Petra.

Oltar sv. Petra s Berninijevim brončanim baldahinom i apsidom iza

Dekoracija apside je isto tako delo velikog vajara. Umetnik je zamislio veliko barokno relikvijarno prestolje u pozlaćenoj bronzi koje okružuje drveni tron za koji se veruje da je originalni tron sv. Petra. Iznad njega su veličanstvene trake "Svete svetlosti" s golubicom Duha Svetoga i brojnim figurama u štukaturi. Dva su monumentalna nadgrobna spomenika s obe strane oltarne apside: grobnica pape Pavla II. (Guglielno della Porta 1575.) i grobnica pape Urbana VIII. (Bernini 1647.). Uz četiri velika centralna stuba (pilastra) nalaze se skulpture svetaca od kojih je možda najlepši sv. Longinus s kopljem kojim je proboden Krist (Bernini). Ostale skulpture su: poznati bronzani kip sv. Petra iz XIII. veka, Carica sv. Jelena Andree Bolgija, sv. Veronika Francesca Mochija i sv. Andrija Françoisa Duquesnoya.

Uz pilastre, u bazilici se nalaze mnogobrojni spomenici, kao npr. Kristina Švedska Carla Fontane, Berninijeva Matilda iz Canosse (1635.), Canovini spomenici Klementu XIII., Urbanu VIII. I posljednjim Stuartima.

________________________________________________________________________________

13

_____________________________________________________ Bazilika Sv.Petra u Rimu

U bazilici se nalazi i Pietà koju je veliki Mikelanđelo isklesao s nepunih 25 godina za jubilej 1500. godine.

1546 Mikelandjelo se posvecuje arhitekturi, postaje graditelj crkve sv. Petra i projektuje ukrsnicu i kupolu koju nece dovrsiti, kao i u  palati farenze gdje izvodi sprat i krovni venac, postizući na pojedinim mjestima apstraktnu veličinu dovedenu do kolosalnosti. Njegove poslednje skulpture su tri kompozicije Pijeta: Za katedralu u Firenci, Pijeta da Palestrina, te Pijeta Rondanini koja je ostala nezavršena i koja odbacuje lepotu pa i fizičku realnost u vreme duhovnosti

Ova gurpa je prvobitno bila namenjena kapeli francuskog kralja pri Svetom Petru.To je prva statuarna grupa nove evropske umetnosti-ona je ovaplodjenje duha zrele renesanse-klasika cinkvecenta.Ova tema u figurativnim umetnostima predstavlja najdublju manifestaciju unutrasnjeg bola, ali je Mikelanđelo po prvi put drugačije obrađuje. On daje suzdrzani, nemi, suštinski, materinski bol, skriven u neznom obliku Madone i mrtvog Hrista. Neiskazana neznost obasjava njeno lice. Ona je ovde mlada zena, čija je tuga jedino naznačena pokretom ruku. Ove figure su uklopljene u kompleks spomenika koji je započeo fra Guljetino iz Pize 1267, po projektu Nikole Pizana,dva veka kasnije na spomeniku radi Nikola del arka - jednog andjela sa svećnjakomMikelanđelo resava problem ranorenesansne skulpture-spajanja u celinu žene u čijem krilu lezi odrastao muskarac. Hristovo telo je nešto umanjio, a istakao je draperiju Madonine haljine, koja ujedno čini kontrast prema Hristovom nagom telu. Kompozicija je piramidalnog oblika, sto nije karakteristicno za to vreme, osim kod Leonarda.Ovo je vrhunac ravnoteže kod Mikelanđela -harmonija osećanja i stavova i klasičan zavrsetak, prefinjen i savrsen u celini i u svakom detalju. Celom grupom vlada bezgranična ljupkost i osećaj patnje izražen krhkošću stavova.

Pietà, Michelangelo

Zaključak

Mozemo da vidimo da je barokna umetnost, koja obuhvata razdoblje od XVII do XVIII veka, nastala iz borbe katolicke crkve protiv reformacije, pa se i isprva nazivala umetnost kontrareformacije. S toga je i barok sklon pokretu, strastima, nemiru, uzbuđenima. A u arhitekturi barok izrazava težnju ka raskoši, ukrašavanju i jakom sjaju. Građevine gledane spolja daju utisak ogromnog, beskrajnog bogatstva, a iznutra bezgraničan prostor i veliku raskoš. Da bi se dočarala ta težnja za raskoši graditelji koriste lažne ukrase i sredstva sračunata na obmanu vida. Takođe i nameštaj se prilagođava kitnjastim odajama, sa mnogo pozlate i arhitektonskih ukrasa. U baroku se nacionalne osobenosti jače ističu, tako da se italijanski barok znatno razlikuje od francuskog, a jos više od holandskog. U Italiji, Španiji i Flandriji barok je bio umetnost kontrareformacije, a u

14

Francuskoj barokna umetnost se razvijala kao jedna klasicistička varijanta. Graditelji su se trudili da po ugledu na italijanske građevine i graditelje naprave slicne građevine u svojim zemljama. Većina ih je išla u Italiju, obilazili Rim, Veneciju, Vicencu, nalazili se sa poznatim graditeljima ali nisu uspeli u svojim namerama. Neki su „doslovno“ gradili po ugledu na italijanske građevine, a neki su unosili i svoje misli, nacrte, tako da su građevine pružale hladnoću, odbojnost. Građevine izgrađenu u baroku su preterano složene i dinamične, a simetrija kod baroka prelazi u asimetriju, pa se umesto dve uravnotežene polovine predmeta tj. – leva i desna, i dalje razlikuju ali u asimetričnim odnosima. Ali ipak sa svojom poslednjom fazom rokokoa, barokni stil je poslednji veliki evropski stil, koji je u umetnosti ostavio duboki trag za sva vremena, počevši od dobro poznatih graditelja pa i do njihovih najljepših građevina koje postoje i dan danas.

Stvorena u najlepšoj i najvećoj tradiciji ideje reformatorske jezuitske crkve, o jedinstvu nebeskog, duhovnog prostora i zemaljskog prostora, kroz stvaranje iluluzije ovog jedinstva koje se stiče u jednoj tački, kupoli kao najvišoj tački barokne arhitekture, i ujedno središnjoj tački ovozemaljskog crkvenog prostora, sa svom unutrašnjom dekoracijom koja se u svojoj osnovi naslanja na elemente antičke umetnosti, Bazilika Sv. Petra u Rimu je primer svega što je ideja baroka XVII veka u Italiji bila: moć, sjaj i raskoš vlasti i dominacije religije.

Spisak ilustracija

1. Naslovna strana: Prvobitni izgled Bazilike Sv.Petra, Rim, 4 vek n.e.2. Crkva Il Gesu, Rim, 1602.godine3. Palata Pesaro4. Palata Corignano5. Palata Barberini6. Pročelje bazilike iz 2005.godine7. Izgled glavnog broda bazilike, 2005.godine8. Izvorni Bramanteov plan bazilike9. Mikelanđelov plan osnove bazilike10.Presek i plan osnove današnjeg izgleda bazilike Sv.petra, iz 2005.godine11.Trg Sv.Petra u Rimu, 1675. godine12.Oltar Svetog Petra, Bernini 13.Pieta, Michelangelo, 1500.godine

SPISAK LITERATURE

1. Saga o umetnosti, Ernst Gombrih, Beograd, Laguna, 2005.godine2. Wittkower, Rudolf, Art and architecture in Italy, 1600- 1750. Baltimore, 1958 godine.3. H.W.Janson, Istorija umetnosti, Beograd 1966.godine4. Opšta istorija umenosti ĐINA PIKSEL, Beograd 19745. Vrhunski dometi arhitekture, 2006.6. Baroque: Architecture, Sculpture, Painting, Ga, 2003

________________________________________________

15