İstanbul Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ doktora tezİ · doktora tezİ İstanbul...
TRANSCRIPT
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
DOKTORA TEZİ İSTANBUL
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM
MEŞCERELERİNDE ARTIM VE BÜYÜME
Orman Yük. Müh. Muammer ŞENYURT
Orman Mühendisliği Anabilim Dalı
Orman Hasılatı ve Biyometri Programı
Danışman
Prof.Dr. Ömer SARAÇOĞLU
Mayıs, 2011
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
DOKTORA TEZİ
İSTANBUL
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM
MEŞCERELERİNDE ARTIM VE BÜYÜME
Orman Yük. Müh. Muammer ŞENYURT
Orman Mühendisliği Anabilim Dalı
Orman Hasılatı ve Biyometri Programı
Danışman
Prof.Dr. Ömer SARAÇOĞLU
Mayıs, 2011
i
ÖNSÖZ
“Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam Meşcerelerinde Artım ve Büyüme” isimli bu çalışma İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Orman Hasılatı ve Biyometri Programında doktora tezi olarak hazırlanmıştır. Doktora ders ve tez aşamasında her türlü destek ve fikirlerini esirgemeyen, bana yol gösteren, tezimde büyük emeği bulunan, danışman hocam Prof. Dr. Ömer SARAÇOĞLU’na minnet ve şükranlarımı sunarım. Değerli görüş ve fikirlerinden yararlandığım, tezin her aşamasında yol gösteren, engin bilgi ve tecrübelerinden yararlandığım saygıdeğer hocam Prof. Dr. Tahsin AKALP’e saygılarımı sunarım. Araştırmanın çeşitli aşamalarında gerek fikirleriyle gerek fiili yardımlarıyla çalışmada katkıları bulunan Yrd.Doç.Dr. Eyyüp ATICI’ya, Yrd.Doç.Dr. Ersel YILMAZ’a, Araş.Gör. Emrah ÖZDEMİR’e, Doç.Dr.Ender MAKİNACI’ya ve Araş.Gör.Dr. Vedat BEŞKARDEŞ’e teşekkürlerimi sunuyorum. Çalışma sürecinde sürekli bağlantı halinde olduğum, görüş ve önerilerinden yararlandığım Prof.Dr.Serdar CARUS ve Yrd.Doç.Dr.Yılmaz ÇATAL’a teşekkür ederim. Arazi çalışmaları sırasında araç, işçi ve konaklama konularında yardımlarını esirgemeyen ve kolaylık gösteren Orman Genel Müdürlüğü’nün taşra personeline en içten şükranlarımı sunarım. Çalışma sırasında destek ve teşviklerinden dolayı anabilim dalımız personellerinden Remziye KOÇ, Cemil AYTAR, Hürbey KAYA’ya ve değerli arkadaşlarıma teşekkür ederim. Ayrıca çalışma sırasında sabrından ve desteğinden dolayı aileme de teşekkürü bir borç bilirim. Çalışmanın bilim dünyasına, ülkemiz ormancılığına, uygulamada çalışan teknik personele ve ilgilenenlere faydalı olmasını dilerim. Mayıs, 2011 Muammer ŞENYURT
ii
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ........................................................................................................................ i
İÇİNDEKİLER .......................................................................................................... ii
ŞEKİL LİSTESİ........................................................................................................ vi
TABLO LİSTESİ ...................................................................................................... xi
ÖZET........................................................................................................................ xii
SUMMARY ............................................................................................................. xiii
1. GİRİŞ ......................................................................................................................1
1.1. SARIÇAM AĞAÇ TÜRÜNE AİT GENEL BİLGİLER ..............................4
1.2. SARIÇAMIN DOĞAL YAYILIŞ ALANI VE BOTANIK ÖZELLİKLERİ
........................................................................................................................6
1.3. SARIÇAMIN EKOLOJİK VE SİLVIKÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ ........7
2. GENEL KISIMLAR ...............................................................................................9
3. MALZEME VE YÖNTEM................................................................................... 13
3.1. ARAŞTIRMA ALANININ TANITIMI ...................................................... 13
3.2. YÖNTEM .................................................................................................... 15
3.2.1. Örnek Alanlarda Aranan Özellikler ..................................................... 15
3.2.2. Örnek Alanların Büyüklüğü, Şekli ve Sayısı ......................................... 15
3.2.3. Örnek Alanlarda Yapılan Ölçümler ...................................................... 16
3.2.3.1. Konu ve Komşu Ağacların Belirlenmesi .............................................. 16
3.2.3.2. Komşu Ağaçların Komşu Ağaca Olan Mesafelerinin Ölçümü .............. 16
3.2.3.3. Konu Ağaçla Komşu Ağaçlar Arasındaki Semt Açılarının Ölçümü ...... 17
3.2.3.4. Ağaçların Çaplarının Ölçülmesi.......................................................... 17
3.2.3.5. Ağaçların Boylarının Ölçülmesi .......................................................... 17
3.2.3.6. Ağaçların Tepe Yarıçaplarının Ölçülmesi ........................................... 17
3.2.3.7. Ağaçların Yaşlarının Belirlenmesi ....................................................... 18
iii
3.2.3.8. Ağaçların Sosyal Sınıflarının Tespiti ................................................... 18
3.2.3.9. Son 10 Yıllık Halka Kalınlığının Ölçümleri ......................................... 18
3.2.3.10. Çift Kabuk Kalınlığının Ölçülmesi..................................................... 18
3.2.3.11. Diğer Ölçümler ................................................................................. 19
3.2.4. Örnek Alanlarda Yapılan Ölçümlerin Değerlendirilmesi .................... 19
3.2.4.1. Örnek Alanların Yaşlarının Hesaplanması .......................................... 19
3.2.4.2. Tepe Yarıçapının Hesabı ..................................................................... 19
3.2.4.3. Hektara Çevirme Katsayısının Hesabı ................................................. 19
3.2.4.4. Göğüs Yüzeyi Hesabı .......................................................................... 21
3.2.4.5. Bonitet ve Bonitet Endekslerinin Belirlenmesi ..................................... 22
3.2.4.6. Sıklık Derecelerinin Hesaplanması...................................................... 22
3.2.4.7. Meşcere Orta Çapının Belirlenmesi .................................................... 23
3.2.4.8. Gövde Analizleri ................................................................................. 24
3.2.4.9. Ağaç Sayılarının Belirlenmesi ............................................................. 24
3.2.4.10. Hacım Tablosunun Düzenlenmesi...................................................... 24
3.2.4.11. Üst Boyların Tespiti .......................................................................... 25
3.2.4.12. Çap ve Göğüs Yüzeyi Artımlarının İncelenmesi ................................. 26
4.BULGULAR........................................................................................................... 27
4.1.AĞAÇLARIN HACIMLANDIRILMASI ................................................... 27
4.1.1.Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam Ağaç Hacım Tablosu ........................... 30
4.1.2. Kütük Çapı - Göğüs Çapı İlişkisi........................................................... 33
4.2. MEŞCERELERIN BONİTETLENDİRILMESİ ....................................... 34
4.2.1. Bonitet Eğrilerinin Türetilmesi ............................................................. 35
4.2.2. Bonitet Tablosunun Düzenlenmesi ........................................................ 42
4.2.3. Meşcere Orta Boyunun Hesabı .............................................................. 43
4.3.MEŞCERELERIN GÖĞÜS YÜZEYİ VE SIKLIK DERECELERİNİN
HESAPLANMASI ....................................................................................... 44
4.4. AĞAÇLARIN ÇIFT KABUK KALINLIKLARI İLE İLGILI İLIŞKİLER
...................................................................................................................... 46
4.4.1. Çap – Çift kabuk Kalınlığı İlişkisi ......................................................... 46
4.4.3. Kabuk Hacmı ......................................................................................... 50
iv
4.5. YAŞ – GÖĞÜS YÜZEYİ ORTA AĞACI ÇAPI İLİŞKİSİNİN
GENELLEŞTİRİLMESİ ............................................................................ 51
4.6. ÇAP – ÇAP ARTIMI İLİŞKİSİNİN GENELLEŞTİRİLMESİ ................ 55
4.6.1. Çap Artımının Belli Yaş ve Sıklık Derecelerine Göre Değişimi .......... 58
4.6.2. Belli Yaş ve Bonitet Derecelerinde Çap Artım Doğrusunun Değişimi . 62
4.7. MEŞCERE BOY EĞRILERININ GENELLEŞTİRİLMESİ .................... 66
4.8.HEKTARDAKI AĞAÇ SAYISI İLE İLGILI İLİŞKİLER ........................ 69
4.8.1.Yaş – Hektardaki Ağaç Sayısı İlişkisinin Genelleştirilmesi ................... 69
4.8.2. Vejetasyon Dönemi Sonunda Meşcereden Ayrılacak Ağaç Sayısı ....... 73
4.8.3. Vejetasyon Dönemi Sonunda Meşcereden Ayrılan Birikimli Ağaç Sayısı
............................................................................................................. 74
4.8.4. Hektardaki Ağaç Sayısının Çap Basamaklarına Dağılımının
Genelleştirilmesi ................................................................................. 74
4.8.4.1. Örnek Alanlardaki Çapların Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma
Değişimlerinin Genelleştirilmesi .......................................................... 76
4.8.4.2. Genelleştirilmiş Sıklık Fonksiyonunun Bulunması ............................... 78
4.8.4.3. Sıklık Fonksiyonundan Çapların Türetilmesi ....................................... 80
4.9. HEKTARDAKI HACIMLARIN HESAPLANMASI ................................ 81
4.9.1. Asli Meşcere Hacmı ................................................................................ 82
4.9.2. Ara Meşcere Hacmı ................................................................................ 82
4.9.4. Genel Hacım Verimi ............................................................................... 83
4.10. MEŞCERE HACIM ARTIMLARININ HESAPLANMASI ................... 84
4.11. HASILAT TABLOSUNUN DÜZENLENMESİ....................................... 84
4.13.1. Bilgisayar Programının Genel Akış Diyagramı .................................. 86
4.13.2. Meşcere Hasılat Tablosu Programının Kullanılması .......................... 86
4.14. MEŞCERE BOYLARININ BONİTET VE SIKLIK DERECELERİNE
GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI ................................................................. 88
4.15. AĞAÇ SAYISININ BONITET VE SIKLIK DERECELERINE GÖRE
KARŞILAŞTIRILMASI ............................................................................. 89
4.16. MEŞCERE ORTA ÇAPININ BONİTET VE SIKLIK DERECELERİNE
GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI ................................................................. 91
v
4.17. MEŞCERE GÖĞÜS YÜZEYİNİN BONİTET VE SIKLIK
DERECELERİNE GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI ................................. 92
4.16. ASLİ MEŞCERE HACMININ BONİTET VE SIKLIK
DERECELERİNE GÖRE GELİŞİMİ ....................................................... 95
4.17. AYRILAN MEŞCERE AĞAÇ SAYISI VE HACIM GELİŞIMLERİNİN
BONITET VE SIKLIĞA GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI....................... 96
4.18.YILLIK CARİ ARTIM VE YÜZDESİNİN BONİTET VE SIKLIK
DERECELERİNE GÖRE DEĞİŞİMİ ..................................................... 100
4.19.GENEL VERİM ....................................................................................... 104
4.20. ORTALAMA HACIM ARTIMI............................................................. 106
5.TARTIŞMA VE SONUÇ ..................................................................................... 110
5.1. BULGULARIN ÖNCEKİ BULGULARLA KARŞILAŞTIRILMASI ... 110
5.1.1. Meşcere Üst Boylarının Karşılaştırılması ........................................... 112
5.1.2.Ağaç Sayılarının Karşılaştırılması........................................................ 115
5.1.3. Göğüs Yüzeylerine Göre Karşılaştırılması .......................................... 118
5.1.4. Asli Meşcere Hacımlarının Karşılaştırılması ...................................... 121
5.1.5.Ayrılan Maşcere Hacımlarının Karşılaştırılması................................. 125
5.1.6.Cari Hacım Artımlarının Karşılaştırılması.......................................... 128
5.1.7. Genel Hacım Verimlerinin Karşılaştırılması ...................................... 132
5.1.8. Ortalama Hacım Artımlarının Karşılaştırılması ................................ 135
5.1.9. Genel Ortalama Hacım Artımlarına Göre Karşılaştırma .................. 137
KAYNAKLAR ........................................................................................................ 141
EKLER .................................................................................................................... 149
ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................ 199
vi
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil 1.1 :Sarıçam meşcerelerinden görünüm (Fotoğraf: Muammer ŞENYURT) .. 5 Şekil 1.2 :Sarıçamın dünya üzerindeki yayılışı (Mátyás ve diğ., 2004; Çoban,
2007)...................................................................................................... 7 Şekil 1.3 :Sarıçamın Türkiye’deki yayılışı (OGM, 2009) ...................................... 8 Şekil 3.1 :Örnek alanların alındığı yerler ............................................................. 14 Şekil 3.2 :Örnek alanlardaki ağaçlar arasında örnek alan yüzeyinin
hesaplanmasında dikkate alınan mesafeler ............................................ 16 Şekil 3.3 :Ağaç tepe yarıçaplarının kuzey – güney doğrultusu ve buna dik
doğrultuda 4 yarıçap ölçümü ................................................................ 17 Şekil 3.4 :Konu ağaç ile komşu ağaçlar arası mesafelerin ölçülmesi .................... 21 Şekil 4.1 :Kabuklu çap ile kabuksuz çap arasındaki ilişki .................................... 28 Şekil 4.2 :Kabuklu hacım ile kabuksuz hacım arasındaki ilişki ............................ 29 Şekil 4.3 :Değişik boy basamaklarında gövde hacmının göğüs çapına göre
değişimi ............................................................................................... 29 Şekil 4.4 :Kütük çapı ile göğüs çapı arasındaki ilişki........................................... 33 Şekil 4.5 :Yaşa göre üst boyların dağılımı ........................................................... 37 Şekil 4.6 :Üst boyların standart sapmalarının yaşa göre değişimi ........................ 39 Şekil 4.7 :Yaş-üst boy ilişkisini bonitet dereceleri itibarıyla gösteren eğriler ....... 41 Şekil 4.8 :Örnek alanların bonitet sınıflarına göre dağılımı ................................. 42 Şekil 4.9 :Üst boy – orta boy ilişkisi ................................................................... 43 Şekil 4.10 :Göğüs yüzeyinin yaşa ve BOD’a göre değişimi ................................... 46 Şekil 4.11 :Çeşitli bonitet ve sıklık derecelerine göre göğüs çapı (d) çift kabuk
kalınlığı (2b) ilişkisi ............................................................................. 47 Şekil 4.12 :BOD=0 için değişik sıklıklara göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı
(2b) ilişkisi ........................................................................................... 48 Şekil 4.13 :BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre göğüs çapı (d) – çift kabuk
kalınlığı (2b) ilişkisi ............................................................................. 48 Şekil 4.14 :BOD=1 için değişik sıklıklara göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı
(2b) ilişkisi ........................................................................................... 48 Şekil 4.15 :SD=0,6 için değişik bonitetlere göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı
(2b) ilişkisi ........................................................................................... 49 Şekil 4.16 :SD=1 için değişik bonitetlere göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı
(2b) ilişkisi ........................................................................................... 49 Şekil 4.17 :SD=1,6 için değişik bonitetlere göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı
(2b) ilişkisi ........................................................................................... 49 Şekil 4.18 :Göğüs yüzeyi orta ağacı çapının (dg) yaşa (t) göre değişimi ................ 51 Şekil 4.19 :Örnek alanlardan sağlanan verilerle modelden elde edilen Meşcere orta
ağacı çaplarının yaşa göre değişimlerinin karşılaştırılması .................... 53 Şekil 4.20 :BOD=0 için değişik sıklıklara göre yaş (t) – orta çap (dg) ilişkisi ........ 54 Şekil 4.21 :BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre yaş (t) – orta çap (dg) ilişkisi ..... 54 Şekil 4.22 :BOD=1 için değişik sıklıklara göre yaş (t) – orta çap (dg) ilişkisi ........ 54
vii
Şekil 4.23 :Sıklık derecesi (SD)=0,6 için değişik bonitet (BOD) derecesine göre yaş (t)-orta çap (dg) ilişkisi ......................................................................... 55
Şekil 4.24 :Sıklık derecesi (SD)=1 için değişik bonitet (BOD) derecesine göre yaş (t)-orta çap (dg) ilişkisi ......................................................................... 55
Şekil 4.25 :Sıklık derecesi (SD)=1,6 için değişik bonitet (BOD) derecesine göre yaş (t)-orta çap (dg) ilişkisi ......................................................................... 55
Şekil 4.26 :Örnek alandan sağlanan ve modelden elde edilen verilerle düzenlenen yaş – son 10 yıllık çap artımı ilişkisine ait noktalar dağılımı ......................... 56
Şekil 4.27 :Örnek alandan sağlanan ve modelden elde edilen verilerle düzenlenen çap – son 10 yıllık çap artımı ilişkisine ait noktalar dağılımı ................. 56
Şekil 4.28 :t=20 SD=0,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi .......... 58 Şekil 4.29 :t=20 SD=1,0 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi .......... 58 Şekil 4.30 :t=20 SD=1,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi .......... 58 Şekil 4.31 :t=60 SD=0,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi .......... 59 Şekil 4.32 :t=60 SD=1,0 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi .......... 59 Şekil 4.33 :t=60 SD=1,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi .......... 59 Şekil 4.34 :t=100 SD=0,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi ........ 60 Şekil 4.35 :t=100 SD=1,0 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi ........ 60 Şekil 4.36 :t=100 SD=1,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi ........ 60 Şekil 4.37 :t=140 SD=0,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi ........ 61 Şekil 4.38 :t=140 SD=1,0 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi ........ 61 Şekil 4.39 :t=140 SD=1,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi ........ 61 Şekil 4.40 :t=20 BOD=0 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ........ 62 Şekil 4.41 :t=20 BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ..... 62 Şekil 4.42 :t=20 BOD=1 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ........ 62 Şekil 4.43 :t=60 BOD=0 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ........ 63 Şekil 4.44 :t=60 BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ..... 63 Şekil 4.45 :t=60 BOD=1 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ........ 63 Şekil 4.46 :t=100 BOD=0 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ...... 64 Şekil 4.47 :t=100 BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ... 64 Şekil 4.48 :t=100 BOD=1 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ...... 64 Şekil 4.49 :t=140 BOD=0 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ...... 65 Şekil 4.50 :t=140 BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ... 65 Şekil 4.51 :t=140 BOD=1 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ...... 65 Şekil 4.52 :4 No’lu Örnek Alanın Gerçek ve Modele Göre Çap-Boy Noktaları (t =
77, BOD = 5) ....................................................................................... 67 Şekil 4.53 :50 No’lu Örnek Alanın Gerçek ve Modele Göre Çap-Boy Noktaları (t =
143, BOD = 1) ..................................................................................... 67 Şekil 4.54 :BOD=0 ve BOD=1 için çap-boy ilişkisinin yaşa göre değişimi ........... 67 Şekil 4.55 :BOD=0 için yaşa göre meşcere boy eğrilerinin değişimi ..................... 68 Şekil 4.56 :BOD=1 için yaşa göre meşcere boy eğrilerinin değişimi ..................... 68 Şekil 4.57 :Yaşa göre ağaç sayısı değişimi ............................................................ 70 Şekil 4.58 :BOD=0 için değişik sıklıklara göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi . 72 Şekil 4.59 :BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi
............................................................................................................. 72 Şekil 4.60 :BOD=1 için değişik sıklıklara göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi . 72 Şekil 4.61 :SD=0,6 için değişik BOD derecelerine göre ağaç sayısının yaşa göre
değişimi ............................................................................................... 73
viii
Şekil 4.62: SD=1 için değişik BOD derecelerine göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi ............................................................................................... 73
Şekil 4.63 :SD=1,6 için değişik BOD derecelerine göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi ............................................................................................... 73
Şekil 4.64 :Üç örnek alanda frekans dağılımı ........................................................ 75 Şekil 4.65 :Örnek alanlardaki çaplara ait ortalamaların yaşa göre değişimi ........... 77 Şekil 4.66 :Örnek alanlardaki çaplara ait standart sapmaların yaşa göre değişimi .. 77 Şekil 4.67 :Gerçek (z,y) ve hesaplanmış (z, 푦) noktalarının dağılımı ..................... 79 Şekil 4.68 :Çap basamaklarındaki ağaç sayılarının dağılımına karşı gelen sıklık
fonksiyonu eğrisi .................................................................................. 80 Şekil 4.69 :Yaşa göre ağaç sayısı ve meşcere hacımları ........................................ 81 Şekil 4.70 :Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam Hasılat Tablosu Programının Görünümü
............................................................................................................. 86 Şekil 4.71 :Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam Hasılat Tablosu Programına Veri Girişi
............................................................................................................. 87 Şekil 4.72 :Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam Hasılat Tablosu Programı Çıktısı ........ 87 Şekil 4.73 :Farklı bonitet sınıflarında meşcere üst ve orta boylarının yaşa göre
gelişimi ................................................................................................ 88 Şekil 4.74 :Meşcere üst ve orta boyunun yaşa göre gelişimi .................................. 89 Şekil 4.75 :Farklı bonitet sınıflarında meşcere ağaç sayılarının yaşa göre değişimi 90 Şekil 4.76 :Farklı sıklık derecelerinde meşcere ağaç sayılarının yaşa göre değişimi
............................................................................................................. 90 Şekil 4.77 :Farklı bonitet sınıflarında meşcere orta çaplarının yaşa göre gelişimi .. 91 Şekil 4.78 :Farklı sıklık derecelerinde meşcere orta çaplarının yaşa göre gelişimi . 92 Şekil 4.79 :Farklı bonitet sınıflarında meşcere göğüs yüzeylerinin yaşa göre gelişimi ................................................................................................................. 93 Şekil 4.80 :Farklı sıklık derecelerinde meşcere göğüs yüzeylerinin yaşa göre
gelişimi ................................................................................................ 94 Şekil 4.81 :Farklı bonitet sınıflarında asli meşcere hacımlarının yaşa göre değişimi
............................................................................................................. 95 Şekil 4.82 :Farklı sıklık derecelerinde asli meşcere hacımlarının yaşa göre değişimi
............................................................................................................. 96 Şekil 4.83 :Farklı bonitet sınıflarında birikimli ayrılan meşcere ağaç sayılarının yaşa
göre değişimi ....................................................................................... 97 Şekil 4.84 :Farklı sıklık derecelerinde birikimli ayrılan meşcere ağaç sayılarının
yaşa göre değişimi ................................................................................ 98 Şekil 4.85 :Farklı bonitet sınıflarında birikimli ayrılan meşcere hacımlarının yaşa
göre değişimi ....................................................................................... 99 Şekil 4.86 :Farklı sıklık derecelerinde birikimli ayrılan meşcere hacımlarının yaşa
göre değişimi ..................................................................................... 100 Şekil 4.87 :Farklı bonitet sınıflarında yıllık cari hacım artımlarının yaşa göre
değişimi ............................................................................................. 101 Şekil 4.88 :Farklı bonitet sınıflarında yıllık cari hacım artım yüzdelerinin yaşa göre
değişimi ............................................................................................. 101 Şekil 4.89 :Farklı sıklık derecelerinde yıllık cari hacım artımlarının yaşa göre
değişimi ............................................................................................. 102 Şekil 4.90 :Farklı sıklık derecelerinde yıllık cari hacım artım yüzdelerinin yaşa göre
değişimi ............................................................................................. 103
ix
Şekil 4.91 :Farklı bonitet sınıflarında meşcere genel verimlerinin yaşa göre değişimi........................................................................................................... 104
Şekil 4.92 :Farklı sıklık derecelerinde meşcere genel verimlerinin yaşa göre değişimi ............................................................................................. 105
Şekil 4.93 :Farklı bonitet sınıflarında asli meşcere ortalama hacım artımlarının yaşa göre değişimi ..................................................................................... 106
Şekil 4.94 :Farklı sıklık derecelerinde asli meşcere ortalama hacım artımlarının yaşa göre değişimi ..................................................................................... 107
Şekil 4.95 :Farklı bonitet sınıflarında genel ortalama hacım artımlarının yaşa göre değişimi ............................................................................................. 108
Şekil 4.96 :Farklı sıklık derecelerinde genel ortalama hacım artımlarının yaşa göre değişimi ............................................................................................. 109
Şekil 5.1 :Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu meşcere üst boylarının karşılaştırılması .................................................................................. 112
Şekil 5.2 :Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu meşcere üst boylarının karşılaştırılması .................................................................................. 113
Şekil 5.3 :Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu meşcere üst boylarının karşılaştırılması .................................................................................. 114
Şekil 5.4 :Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın meşcere üst boylarının yaşa göre karşılaştırılması .................................................................. 115
Şekil 5.5 :Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu ağaç sayılarının karşılaştırılması .................................................................................. 116
Şekil 5.6 :Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu ağaç sayılarının karşılaştırılması .................................................................................. 116
Şekil 5.7 :Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu ağaç sayılarının karşılaştırılması .................................................................................. 117
Şekil 5.8 : Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın hektardaki ağaç sayılarının yaşa göre karşılaştırılması .................................................................. 117
Şekil 5.9 :Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu göğüs yüzeylerinin karşılaştırılması .................................................................................. 118
Şekil 5.10 :Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu göğüs yüzeylerinin karşılaştırılması .................................................................................. 119
Şekil 5.11 :Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu göğüs yüzeylerinin karşılaştırılması .................................................................................. 120
Şekil 5.12 :Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın göğüs yüzeylerinin yaşa göre karşılaştırılması .......................................................................... 121
Şekil 5.13 :Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu asli meşcere hacımlarının karşılaştırılması .............................................................. 122
Şekil 5.14 :Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu asli meşcere hacımlarının karşılaştırılması .............................................................. 122
Şekil 5.15 :Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu asli meşcere hacımlarının karşılaştırılması .................................................................................. 123
Şekil 5.16 :Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın asli meşcere hacımlarının yaşa göre karşılaştırılması .................................................................. 124
Şekil 5.17 :Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu ayrılan meşcere hacımlarının karşılaştırılması .............................................................. 125
Şekil 5.18 :Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu ayrılan meşcere hacımlarının karşılaştırılması .............................................................. 126
x
Şekil 5.19 :Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu ayrılan meşcere hacımlarının karşılaştırılması .............................................................. 126
Şekil 5.20 :Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın hektardaki ayrılan meşcere hacımlarının yaşa göre karşılaştırılması .............................................. 127
Şekil 5.21 :Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu cari hacım artımlarının karşılaştırılması .................................................................................. 128
Şekil 5.22 :Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu cari hacım artımlarının karşılaştırılması .................................................................................. 129
Şekil 5.23 :Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu cari hacım artımlarının karşılaştırılması .................................................................................. 130
Şekil 5.24 :Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın hektardaki cari hacım artımlarının yaşa göre karşılaştırılması ............................................... 131
Şekil 5.25 :Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu genel hacım verimlerinin karşılaştırılması .............................................................. 132
Şekil 5.26 :Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu genel hacım verimlerinin karşılaştırılması .............................................................. 133
Şekil 5.27 :Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu genel hacım verimlerinin karşılaştırılması .................................................................................. 133
Şekil 5.28 :Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın genel hacım verimlerinin yaşa göre karşılaştırılması .................................................................. 134
Şekil 5.29 :Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu asli meşcere ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması..................................................... 135
Şekil 5.30 :Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu asli meşcere ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması..................................................... 136
Şekil 5.31 :Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu asli meşcere ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması..................................................... 136
Şekil 5.32 :Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın hektardaki asli meşcere ortalama hacım artımlarının yaşa göre karşılaştırılması....................... 137
Şekil 5.33 :Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu genel ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması ............................................................... 138
Şekil 5.34 :Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu genel ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması ............................................................... 138
Şekil 5.35 :Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu genel ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması ............................................................... 139
Şekil 5.36 :Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın hektardaki genel ortalama hacım artımlarının yaşa göre karşılaştırılması ..................................... 139
xi
TABLO LİSTESİ
Tablo 4.1 :Hacım tablosunun yapılmasında kullanılan ağaçların çap ve boy basamaklarına dağılımı......................................................................... 32
Tablo 4.2 :Batı Karadeniz Sarıçam Meşcerelerinde kütük çapı ile göğüs çapı arasındaki ilişki .................................................................................... 34
Tablo 4.3 :Bonitet değerlerinin karşılık geldiği bonitet sınıfları ............................ 41 Tablo 4.4 :Değişik bonitet derecesi ve sıklık derecelerine göre kabuk faktörleri (K)
değerleri ............................................................................................... 50 Tablo 4.5 :1 No’lu örnek alanın frekans tablosundan z ve y değerlerinin
hesaplanması ........................................................................................ 78 Tablo 5.1 :Bonitet sınıflarına karşılık gelen alt ve üst bonitet dereceleri (BOD) . 111
xii
ÖZET
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM MEŞCERELERİNDE ARTIM VE BÜYÜME Bu çalışmada, Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam (Pinus sylvestris) meşcerelerinde artım ve büyüme ilişkileri incelenmiştir. Bu incelemeler tek ağaç ve meşcere bazında yaş, bonitet ve sıklık derecelerine göre yapılmıştır. Bu amaçla, 2006-2008 yılları arasında Kastamonu, Sinop, Bolu, Zonguldak, Ankara ve İstanbul Orman Bölge Müdürlükleri bünyesinde toplam 101 geçici örnek alan alınmıştır. Bu örnek alanlardan elde edilen veriler yardımıyla bonitet, hacım ve hasılat tabloları düzenlenmiştir. Hasılat tablosunu istenilen yaş, sıklık ve bonitete göre veren bir program yazılmıştır. Hasılat tablosu 5 farklı sıklık derecesi ve 5 farklı bonitet sınıfına göre 20 yaşından başlamakta ve 10 yıllık periyotlara göre sonuç vermektedir. Batı Karadeniz yöresi sarıçam hasılat tablosu değerleri hem Alemdağ (1967), Batu (1971) ve Erdemir (1974) sarıçam hasılat tablolarıyla hem de diğer bazı asli ağaç türleri (Karaçam, Kızılçam ve Doğu ladini) ile karşılaştırılmıştır. Doğal kanuniyetler hakkında yorumlamalar yapılmıştır.
xiii
SUMMARY
INCREMENT AND GROWTH IN Pinus sylvestris FOREST IN WEST BLACK SEA REGION In this study, the increment and growth relationships of West Black sea Scots pine (Pinus sylvestris) stands in Western Black Sea region were examined. These relationships are based on individual tree and stand level according to age, site quality and stand density. For this purpose, 101 temporary sample plots were taken in Kastamonu, Bolu, Zonguldak, Ankara and Istanbul forest regional offices between 2006 and 2008 years. Site quality, volume and yield tables were made with the help of the data which obtained from these sample plots. A computer program designed to make revenue table according to desired age, density and site quality. Yield table prepared according to 5 different density and 5 different site quality classes. Yield tables are 10 years period and begin from 20 ages. The values of western Black sea Scotchs pine yield tables compared with both Alemdağ (1967), Batu (1971) and Erdemir (1974) Scotchs pine yield tables and with some of the common species (Pinus nigra, Pimus brutia and Picea orientalis) yield tables. Comments made about nature rules.
1
1. GİRİŞ
Ormanlar yenilenebilen doğal kaynaklardan biridir. Sosyal ve kültürel açıdan optimum
yarar sağlayacak biçimde planlı ve düzenli işletilmeleri gerekir. Bu nedenle ormanların
çok iyi tanınması, her türlü iç ve dış ilişkilerine ait özelliklerinin ve önemlerinin
kavranması gerekir (Saraçoğlu, 1988).
Ülkemizin en önemli doğal kaynaklarından biri olan ormanlarda, yetişme şartlarına uygun
ve devamlılık ilkesine bağlı bir işletmecilik yapabilmek, meşcere kalitesi ile verimini
yükseltme olanaklarını araştırmak, ülkemizde ormancılık politikasının en önemli
sorunlarından biridir. Bu itibarla, ülkemiz ormanlarını temsil eden asli ağaç türleri ayrı ayrı
ele alınarak, bunların meydana getirdikleri meşcere kuruluşları, verim güçleri ve gelişim
seyirleri hakkında yerel çalışmalarla elde edilmiş bulunan toplu bilgilere ihtiyaç vardır
(Erdemir, 1974).
Meşcere hacim ve hacim elemanları, meşcere yaşı yanında, yetişme ortamlarına göre de
değişeceğinden örnek alanların alındığı yetişme ortamlarının verimliliklerini ölçmek,
bunları derecelendirmek ve böylece yetiştiği yerler arasındaki farkları ortaya koymak
gerekir (Akalp, 1978).
Tek ağaçların incelenmesinde, değişik yetişme ortamlarından ve farklı sosyal sınıflardan
seçilen örnek ağaçlarda yapılan gövde analizlerinden yararlanılmaktadır. Böylece, farklı
koşulların artım ve büyümeye etki biçimi, tipik bireyler üzerinde görülebilmekte veya
belli koşulları temsil eden bireylerin genel eğilimleri olarak elde edilmektedir
(Saraçoğlu,1988).
Tek ağacı baz alan çalışmalar daha sağlıklı ve ayrıntılı sonuçlar vermektedir. Çünkü
ortalama hacım değerleri yerine örnek alanda bulunan ağaçlar teker teker ölçülüp, gerçeğe
daha yakın hacım değerleri hesaplanabilmektedir. Bu, meşcere simülasyonuyla mümkün
2
olabilmektedir. Ancak bu tür çalışmalarda meşcerenin sağlıklı bir şekilde simüle edilmesi
gerekmektedir (Erkan, 1995).
Örnek ağaç yöntemlerinde, meşceredeki ağaçların ortalama özelliğini temsil eden ağaçlar
saptanarak hacımları bulunur ve bunlar yardımıyla bütün meşcerenin hacmi hesaplanır
(Fırat,1958).
Ormanda ağaçlar, doğal gençleşmede rasgele, dikimle yetiştirilen meşcerede de geometrik
olarak dağılmaktadır. Bu anlayışla örnekleme, rasgele alınan bir noktanın veya bir ağacın
çevresinde bulunan ağaçların ve uzaklıklarının ölçümü yoluyla da gerçekleştirilebilir
(Kalıpsız, 1999).
Meşcere hacminin hesaplanmasında kullanılan yöntemlerden birisi de ağaç hacim
tablolarından yararlanmaktır. Asli orman ağaçlarımızın çoğu için hacim tabloları
düzenlenmiştir. Yurdumuzda çok geniş bir yayılışa sahip olan sarıçam (Pinus sylvestris
L.) için de çeşitli araştırmacılar tarafından yöresel (Erkin 1948; Erdemir 1974) ve genel
hacim tabloları (Alemdağ, 1967; Sun, 1978) düzenlenmiştir. Aynı yaşlı, tek tabakalı
sarıçam meşcerelerinden toplanan verilerle hazırlanan bu tablolar, karışık
meşcerelerdeki Sarıçamlar için de kullanılmaktadır (Çalışkan ve Yeşil, 1996).
Bilgisayar simülasyonu; bir varlığın veya sistemin bilgisayarda modelleştirilerek, zaman
içerisindeki değişimini inceleme tekniğidir. Ormancılıkta da son 20-25 yıldan beri, ağaç
ve meşcere modellerinin bilgisayarda işletilerek, gelişmelerini ve üretim miktarlarını
tahmin etme yolları denenmektedir (Kalıpsız, 1999).
Meşcere simülasyonunda öncelikle meşceredeki tek ağaçların büyüme ilkeleri ve
ağaçların birbirleriyle etkileşimleri (komşuluk ilişkileri) tespit edilmekte ve daha sonra
bu bilgiler ışığında meşcere model olarak bilgisayarda oluşturulabilmektedir.
Simülasyonda, eğer meşceredeki büyüme ilkeleri sağlıklı bir şekilde tespit edilmişse,
araştırmacı çok büyük avantajlara sahip olmaktadır. Çünkü simüle meşcere daha
önceden tespit edilmiş ilkeler çerçevesinde idare süresi sonuna kadar büyütülebilmekte
ve bu meşcerede her türlü hasılat çalışması yapılabilmektedir (Erkan, 1995).
3
Sarıçamın sayıca fazla olduğu vejetasyon birimleri, meşcere servetinin ve göğüs yüzeyinin
fazla olduğu birimlerdir (Çalışkan,1989).
Bu çalışmanın amacı, hacım artımını maksimum yapacak sıklıkta optimal kuruluşlar
saptamaktır. Yapılan çalışma uygulayıcılar açısından da yararlı olacaktır. Ulusal
ekonomiye ve toplumsal gönence hacim artımı ve parasal değer açısından önemli
katkılar sağlayacaktır. Hacim artışının maksimize edilmesiyle üretim artacak ve orman
topraklarımızın önemli bir kısmının verim kaybı da önlenmiş olacaktır. Bu çalışmayla
maksimum hacim artımı bilgisayarda deterministik simülasyon yöntemiyle tahmin
edilmiştir. Bu çalışmada, Batı Karadeniz Bölgesindeki sarıçam meşcereleri için değişik
sıklık ve bonitetlere göre hasılat tabloları düzenlenmiştir. Bu amaçla, sarıçam ağaç türüne
ait çeşitli artım ve büyüme ilişkileri incelenmiştir. Bu ilişkilerin yaşa göre değişimleri,
farklı bonitet ve sıklık dereceleri açısından belirlenmeye çalışılmıştır. İncelenen ilişkiler
yardımıyla 5 farklı bonitet sınıfı ve 5 farklı sıklık derecesine göre batı Karadeniz yöresi
sarıçam hasılat tabloları oluşturulmuştur. Elde edilen tablolarla ormancılıkta üretim ve
artım tahminlerinin daha duyarlı yapılması amaçlanmaktadır. Böylece temel ormancılık
amaçlarına katkıda bulunulması hedeflenmektedir. Çalışmayla ortaya konulan sonuçlarla
uygulayıcılara ve bilime katkı sağlanması amaçlanmaktadır. Çalışma aşağıdaki ana
başlıklarda toplanmıştır;
“Giriş” bölümünde çalışma konusunun önemi anlatılarak bilime ve uygulamaya vereceği
katkılardan bahsedilmiştir.
“Genel Kısımlar” bölümünde incelenilen yerli ve yabancı çeşitli kaynaklar hakkında kısa
özetler verilmiştir.
“Malzeme ve Yöntem” bölümünde verilerin elde ediliş biçimleri hakkında genel bilgiler
verilmiştir. Örnek alanlarda yapılan ölçümler ve ölçümlerin nasıl yapıldığı hakkında
bilgiler verilmiştir. Elde edilen verilerin nasıl işlendiği değerlendirildiği hakkında da
bilgiler verilmiştir.
“Bulgular” kısmında örnek alanlardan sağlanan verilerin değerlendirilmesiyle elde edilen
bulgular tablo ve grafiklerle gösterilmiş, ayrıca istatistikleri de verilmiştir.
4
“Tartışma ve Sonuç” bölümünde elde edilen bulgular değerlendirilmiş ve sonuçlar konuyla
ilgili diğer çalışmalarla karşılaştırılmış, hedeflenen amaçlara ulaşılıp ulaşılamadığı
belirlenmeye çalışılmıştır. Elde edilen sonuçların hangi uygulama alanlarında
kullanılabileceği tartışılmış ve çeşitli önerilerde bulunulmuştur.
“Ekler” kısmında ise fazlalılığından dolayı konu içinde verilemeyen tablolar verilmiştir.
1.1. SARIÇAM AĞAÇ TÜRÜNE AIT GENEL BILGILER
Sarıçam Gymnospermae sınıfından, Pinaceae familyasının Pinus cinsinin bir türüdür.
Çok değişik iklim ve edafik koşullar altında yetişen sarıçam birçok alttür, varyete ve
formlara sahip, çok kompleks bir türdür (Tosun, 2001). Kasaplıgil (1978) Pravdin
coğrafi ırkların varyasyonlarını esas alarak sarıçamı 5 alt türe ayırmıştır;
1- P. sylvestris L. sylvestris
2- P. sylvestris L. hamata (Steven) Formin
3- P. sylvestris L. Lapponica Fries
4- P. sylvestris L. Sibirica Ledeb.
5- P. sylvestris L. Kulundensis Sukaczew
5
Şekil 1.1: Sarıçam meşcerelerinden görünüm (Fotoğraf: Muammer ŞENYURT)
Dünya üzerinde son derece geniş bir alana yayılan sarıçam, çeşitli ülkelerde farklı
isimlerle anılmaktadır. Örneğin, İngilizler Scotch Pine, Fransızlar Pin de Riga,
Almanlar gemeine Kiefer (Adi Orman çamı) adını vermişlerdir. İlk defa 1753 yılında
ünlü botanikçi LINNE bu türe Pinus sylvestris adını vermiştir ( Eliçin, 1971; Tosun,
2001).
Yetişme ortamlarına göre 20-40 m boy yapabilen, narin gövdeli, sivri tepeli ve ince
dallı, ya da dolgun ve düzgün gövdeli, yayvan tepeli ve kalın dallı herdem yeşil bir
ağaçtır (Anşin ve Özkan, 1997). Sarıçam önemli ve ekonomik değere sahip ağaç
türlerinin başında gelmektedir. Bu önem, bu ağaç türünün saf halde ve diğer ağaç türleriyle
karışık olarak geniş ormanlar oluşturmasından ve odununun çeşitli ve değerli kullanma
yerlerine sahip bulunmasından ileri gelmektedir. Ayrıca, düzgün, dolgun ve boylu gövde
yapma özelliği ve dolayısıyla odunundan tam olarak faydalanabilme imkanının
mevcudiyeti sarıçamın ülke ekonomisi yönünden olan önemini artırmaktadır
(Alemdağ,1967).
6
Sarıçam, Kuzey Anadolu'nun yüksek dağlık kesimlerinde saf yada karışık ormanlar
kurmakla birlikte, küçük meşcereler halinde iç ve güney bölgelerimize kadar ulaşır. Saf
sarıçam meşcerelerinde hektardaki serveti ortalama 125 m³ ve hektardaki hacım artım
ise 1,31 m³ ile 26,81 m³ arasında değişmekte olup, kütük yüksekliğine eriştiği süre 6 yılı
bulmaktadır (Alemdağ,1967).
Ülkemizde ağaç türleri meşe türleri 6,4 milyon ha., kızılçam 5,4 milyon ha., karaçam 4,2
milyon ha., kayın 1,7 milyon ha ve sarıçam 1,2 milyon ha’lık alanda yayılış
göstermektedir. Sarıçam yayılış alanları açısından 5. Sırada olup toplam orman alanının %
5,8’ini oluşturmaktadır (Anon, 2006). Bu sarıçam ormanlarının büyük bölümü (%40-
45), saf meşcerelerden oluşmaktadır (Pamay, 1962).
1.2. SARIÇAMIN DOĞAL YAYILIŞ ALANI VE BOTANIK ÖZELLIKLERI
İğne yapraklı ağaç türleri içerisinde sarıçam, Avrasya’da yüksek ticari ve ekonomik
değerinin yanı sıra en geniş yayılışa sahip olan ve odunu en değerli orman ağacı
türlerinden biridir. Dünyadaki doğal yayılış alanı; batıda İspanya’nın batısından (5° batı
boylamı), doğuda kuzey Mançurya ve Okhotsk Denizi (130° doğu boylamı) ile
İskandinavya’nın kuzeyindeki 70° kuzey enleminden Türkiye’deki 38° kuzey enleme
(Kayseri-Pınarbaşı) kadar uzanmaktadır. Yayılış alanı doğu batı yönünde 14000 km’nin
üzerinde, kuzey güney doğrultusunda ise, yaklaşık 2700 km’ye ulaşmaktadır (Oleksyn
ve diğ., 2000; Mátyás ve diğ., 2004; Çoban, 2007).
7
Şekil 1.2: Sarıçamın dünya üzerindeki yayılışı (Mátyás ve diğ., 2004; Çoban, 2007)
1.3. SARIÇAMIN EKOLOJIK VE SILVIKÜLTÜREL ÖZELLIKLERI
Sarıçama, denizden yükseltisi 0-2700 m arasında olan çeşitli yükseltilerde rastlanır.
Genellikle dağlık bölgelerde yayılmakta ise de, yüksek ovalarda ve dar vadi tabanlarında
da görülür (Çepel ve diğ., 1977; Aksoy, 2001). Ülkemizde Eskişehir’in batısından
başlayıp doğuya doğru Kuzey Anadolu dağlarının yüksek kesimlerini kaplayarak
Sarıkamış üzerinden Kafkaslara geçer. Türkiye’deki doğal yayılış alanının iklim
şartlarından da anlaşılacağı üzere sarıçam genellikle kışları uzun, karlı ve soğuk geçen
dağlık alanlarda yaygındır. Karadeniz bölgesinde of Sürmene dolaylarında denize kadar
inen sarıçam, karışık ormanlar kurarak, (100-2400 m’lerde), Amasya, Sinop,
Kastamonu ve Ilgaz dağları Bolu yöresinde saf yada göknar ve kayınla karışık durumda
700-2000 m yüksekliklerde, Orta Anadolu’ da Refahiye, Sivas, Akdağmadeni, Tokat,
Yozgat, Kayseri’nin Pınarbaşı ilçesinde, Kızılcahamam, Eskişehir ve Kütahya arasında,
(1000-2300 m’lerde), Kuzeybatı Anadolu’da Bursa ve Balıkesir çevresinde karışık
topluluklar halinde,Kuzeydoğu Anadolu’da Ardahan, Oltu, Göle, Sarıkamış
dolaylarında (700-2700 m’lerde), yayılış gösterir (OGM, 2010). Türkiye'de güneyde
38°34' (Pınarbaşı), kuzeyde 41°48' (Ayancık) kuzey enlemleriyle batıda 28°50'
(Orhaneli), doğuda 43°50' (Kağızman) doğu boylam dereceleri arasında bulunan doğal
8
bir yayılış alanına sahiptir. Sarıçam Türkiye'de dikey yönde ortalama olarak 1000-2500
metre yükseltiler arasında en fazla ve toplu yayılışı yapar. Bu geniş yayılış alanları
içerisinde çok uzun süre yaşayabilen bir ağaç türü olması ve geniş ormanlar oluşturması
nedeniyle diğer birçok türün bağımlı olduğu ekosistemin önemli bir parçasını
oluşturmaktadır (Mátyás ve diğ.,2004; Çoban, 2007).
Şekil 1.3: Sarıçamın Türkiye’deki yayılışı (OGM, 2009)
9
2. GENEL KISIMLAR
Bu bölümde çalışma konumuz olan sarıçam ağaç türü ve sarıçam meşcereleri hakkında
daha önce yapılmış çalışmalar hakkında bilgiler verilmiştir. Ayrıca artım ve büyüme
ilişkilerini ile ilgili çeşitli yöntemlerle ilgili incelenen bazı yerli ve yabancı literatürler
hakkında bilgiler verilmiştir. Literatürler yıllara göre sıralanmıştır.
Alemdağ (1967), “Türkiye’deki Sarıçam Ormanlarının Kuruluşu, Verim Gücü ve Bu
Ormanların İşletilmesinde Takip Edilecek Esaslar” isimli çalışmasında sarıçamın artım
ve büyüme ilişkilerini incelemiş, sarıçam için 3 bonitet sınıflı normal hasılat tablosu,
bonitet ve çift girişli ağaç hacım tablosu düzenlemiştir.
Hamilton (1969), Sitka ladininde (Picea sitchensis carr) mesafeye bağlı oran indisleri
kullanarak konu ağaçla komşu ağaç lar arasındaki mesafe ile ağaçların çap ve tepe
yarıçaplarının oranlarını bir fonksiyon olarak hesaplamıştır.
Eliçin (1971), “Türkiye Sarıçam (Pinus sylvestris L.)’larında Morfogenetik
Araştırmalar” konulu çalışmasında sarıçamın morfolojik, anatomik ve diğer
karşılaştırmaları yapılmıştır.
Battı (Batu) (1971), “Türkiye’de Sarıçam Meşcerelerinde Büyüme Potansiyeli ve
Hasılat Tablosu” adlı çalışmasında, ayrılan meşcere orta ağacının ortalama hacmı ile
asli meşcerenin orta ağacının ortalama hacmı arasında, oransal bir ilişki kurup bu
ilişkiyi K faktörü ile göstermiştir. Bu yönteme göre de Türkiye sarıçam meşcereleri için
hasılat tablosu düzenlemiştir.
Hegyi (1974), Pinus banksiana Lamb. meşcerelerinde tek ağaç büyümesini mesafeye
bağlı olarak simüle etmiştir.
10
Erdemir (1974), “Sarıkamış, Göle ve Oltu Mıntıkaları Sarıçam Meşcerelerinde Hasılat
araştırmaları” başlıklı çalışmasında Kuzey Doğu Anadolu yöresi sarıçam ormanları için
çift girişli ağaç hacım ve hasılat tabloları hazırlamış, idare süresinin tespit ve tayinine
yönelik bilgiler vermiştir.
Boydak (1977), “Eskişehir – Çatacık Mıntıkası Ormanlarında Sarıçam (Pinus sylvestris
L.)’ın Tohum Verimi Üzerine Araştırmalar” isimli çalışmasında farklı yaş sınıfı ve
farklı bonitetlerde 15 farklı meşcereden elde edilen sarıçam tohumları üzerinde
araştırmalar yapmıştır.
Akalp (1978), “Türkiye’deki Doğu Ladini (Picea orientalis Lk. Carr) Ormanlarında
Hasılat Araştırmaları” isimli doktora çalışmasında doğal yoldan oluşmuş, müdahale
görmemiş, normal, saf ve eşit yaşlı meşcerelerin farklı yaş ve yetişme ortamlarındaki
gelişme eğilimlerini incelemiştir. Doğu Ladini için bonitet, hasılat ve hacım tabloları
düzenlemiştir.
Kilpatrick (1978) müdahale görmemiş Picea sitchensis (Bong.) Carr. meşcerelerinde
net göğüs yüzeyi büyümesini tahmin etmek amacıyla bir model geliştirmiştir.
Saraçoğlu (1988), “Karadeniz Yöresi Göknar Meşcerelerinde Artım ve Büyüme” isimli
doktora tezinde artım ve büyüme ilişkilerini tek ağaç ve meşcere bazında incelemiştir.
Hacım tablosu, meşcere tablosu ve ağaçların baskı düzeylerini tahmin etmek için baskı
tablosu düzenlemiştir. Ayrıca Göknar seçme ormanlarında hacım artımını maksimum
yapan bonitet endeksi ve amaç çapına göre optimum sıklıktaki meşcere kuruluşlarını
veren tablolar oluşturmuştur. Bu tabloları oluşturmak için simülasyon programı
geliştirmiştir.
Yeşil (1992), değişik sıklık ve bonitetteki kızılçam (Pinus brutia Ten.) meşcerelerinin
yaşa göre gelişimlerini incelemiş ve hasılat tablosu ile ürün çeşitleri tablosu
düzenlemiştir.
Erkan (1995), “Kızılçamda Meşcere Gelişmesinin Simülasyonu” isimli doktora
çalışmasında Türkiye’deki aynıyaşlı saf doğal kızılçam meşcerelerinde tek ağaca bağlı
11
büyüme ve gelişme ilişkilerini inceleyerek “BEN” adında bir büyüme endeksi
geliştirmiştir. Çalışmada yedi ağacı kapsayan örnek alanlar alınmıştır. Çalışma
sonucunda kızılçam ağaç türüne ait hasılat tablosu düzenlenmiştir.
Carus (1998), “Aynı Yaşlı Doğu Kayını (Fagus orientalis Lipsky.)Ormanlarında Artım
ve Büyüme” isimli doktora çalışmasında Doğu kayını meşcerelerinin hacım
elemanlarının artım ve büyümesini yaşa ve yetişme ortamı koşullarına bağlı olarak
meşcere ve tek ağaç düzeyinde incelemiştir.
Atıcı (1998), Değişik yaşlı doğu kayını meşcerelerinde hacım ve hacım elemanlarının
yaş, bonitet ve baskı etmenlerine göre gelişimlerini ayrıntılı olarak incelemiştir. Değişik
yaşlı kayın meşcereleri için bonitet, baskı, kabuk katsayısı, periyodik çap artımı ve çift
girişli ince ağaç hacım tabloları düzenlemiştir.
Özcan (2003), “Sahilçamı (Pinus pinaster Ait.) Ağaçlandırmalarında Artım ve
Büyüme” isimli çalışmasında, Sahilçamı meşcerelerinin gelişimi, meşcere ilişkileri,
değişik sosyal sınıftaki ağaçların gelişmelerini ayrıntılı olarak incelemiştir. Çalışmada
hasılat tablosu, meşcere ortalamalarına dayanılarak ve tek ağaçta artım ve büyümenin
simülasyon tekniğiyle hazırlanmıştır.
Zeide (2004), Sahil çamı (Pinus pinaster Ait.) meşcere büyümesi ve modellenmesinde
sıklığın ağaç yaşı ve meşcere orta çapı gibi önemli bir etmen olduğunu belirtmiştir.
Birim alanda maksimum hacım artımı tespitinde sıklığın önemini belirtmiştir.
Ercanlı ve diğ. (2007), “Sarıçam (Pinus sylvestris L.) Meşcereleri İçin Yöresel
(Yalnızçam ve Uğurlu Orman İşletme Şeflikleri) Sıklığa Bağlı Hasılat Tablosunun
Düzenlenmesi” isimli çalışmalarında Sarıçam meşcereleri için sıklığa bağlı yöresel
hasılat tablosu düzenlemişlerdir.
Çoban (2007), “Bolu-Aladağ’daki Sarıçam (Pinus sylvestris L.) Meşcerelerinde Doğal
Gençleşme Örnekleri Üzerine Araştırmalar” isimli yüksek lisans tezinde Bolu Aladağ
Orman İşletme Müdürlüğü Alabarda Orman İşletme Şefliği saf sarıçam meşcerelerinde
gençleşme örneklerini araştırmıştır. Siper altında doğal yolla gelmiş gençleşme
12
örneklerini, siper durumlarını, meşcere kuruluşlarını, ışık ile büyüme arasındaki
ilişkileri incelemiştir.
Çatal (2009), “Batı Akdeniz Yöresi Kızılçam Meşcerelerinde Artım ve Büyüme” isimli
doktora tezinde artım ve büyümeyi tek ağaç ve meşcere düzeyinde meşcere yaşı, bonitet
sınıfı ve sıklık derecelerine göre incelemiştir. Ayrıca bu konuya ilişkin bir simülasyon
modeli geliştirmiştir.
Ercanlı (2010), “Trabzon ve Giresun Orman Bölge Müdürlükleri Sınırları İçerisinde Yer
Alan Doğu Ladini (Picea orientalis (L.) Link.) – Sarıçam (Pinus sylvestris L.) Karışık
Meşcerelerine İlişkin Büyüme Modelleri” isimli doktora tezinde Doğu Ladini Sarıçam
Karışık meşcerelerinde meşcere çap dağılımı ve tek ağaç bazında büyüme modelleri
geliştirmiştir.
13
3. MALZEME VE YÖNTEM
Çalışmamızın bu ana başlğı altında, önce materyal kısmında sarıçamla ilgili genel
bilgiler verilmiş ve daha sonra çalışma alanı tanıtılmıştır. Yöntem bölümünde ise örnek
alanlarda yapılan ölçüm ve tespitlerle ilgili yöntemler ve değerlendirmeler ayrıntılı
olarak anlatılmıştır.
3.1. ARAŞTIRMA ALANININ TANITIMI
Ülkemizin yüzölçümü 778.460 km² olup % 27,2’si ormanlarla kaplıdır. Bu orman
alanlarının %40’ı yapraklı, % 60’ı ise ibreli ağaç türlerinden oluşmaktadır. Odun serveti
açısından ormanların dağılımı incelendiğinde %32’lik kısmı yapraklı ve % 68’lik kısmı
ibreli ağaç türlerinden oluşmaktadır. Ülkemiz ormanlarının % 54’ü ibreli, % 36’sı
yapraklı ve % 10’u ise ibreli-yapraklı karışık ormanlardan oluşmaktadır. Batı Karadeniz
yöresinin alan bakımından % 59,4’ü (2.348.704,8 ha) ormanlarla kaplıdır. Batı
Karadeniz yöresi ormanlarının 1.296.648 ha’lık kısmını (% 55) ibreli ormanlar
oluşturmaktadır. İbrelilerin ise 147.785,1 ha’lık kısmını (% 11) sarıçam ormanlarıdır
(Anon, 2006).
Bu çalışmanın malzemesini, Batı Karadeniz Yöresi’ndeki Kastamonu, Sinop, Bolu,
Zonguldak, Ankara ve İstanbul Orman Bölge Müdürlükleri sınırları içinden alınan
toplam 101 örnek alan ve bu örnek alanlarda seçilen 86 adet sarıçama ait gövde analizi
verileri oluşturmaktadır. Örnek alanlara ait bilgiler topluca Ek Tablo 1’de verilmiştir.
Çalışma alanı Batı Karadeniz yöresidir. Bu bölgede Kastamonu, Sinop, Bolu,
Zonguldak, Ankara ve İstanbul Orman Bölge Müdürlükleri bünyesinde bulunan 14
İşletme Müdürlüğü’nde 30 işletme şefliği sınırları içinde 2006, 2007 ve 2008 yıllarında
toplam 101 örnek alan alınmıştır. Örnek alanların alındığı noktaların merkezlerinin
koordinatları GPS ile alınmış ve haritaya aktarılarak Şekil 3.1’de gösterilmiştir.
14
Şekil 3.1: Örnek alanların alındığı yerler
15
3.2. YÖNTEM
Bu alt bölümde örnek alanlarda yapılan ölçümler ve bunların nasıl yapıldığına dair
bilgiler verilmiştir.
3.2.1. Örnek Alanlarda Aranan Özellikler
Örnek alanların aynı yaşlı saf, doğal yoldan gelmiş normal kapalı sarıçam
meşcerelerinden seçilmiş olmasına özen gösterilmiştir. Örnek alanların alındığı
meşcerelerin mümkün olduğunca müdahale görmemiş veya az müdahale görmüş
olmasına dikkat edilmiştir.
3.2.2. Örnek Alanların Büyüklüğü, Şekli ve Sayısı
Hasılat araştırması amacıyla alınacak örnek alanların büyüklükleri eskiden beri üzerinde
durulan bir konudur. Örnek alanlar, meşcerenin normal karakterini kaybettirmeyecek
kadar küçük, fakat ağaç sayılarının çap basamaklarına dağılımını yeter güvenle ifade
edebilecek kadar da büyük olmalıdır (Fritsche, 1928; Akalp, 1978). Orman envanteri ve
hâsılat araştırmalarında birim alan olarak, bir hektarlık alanlar alınmaktadır. Örnekleme,
bu birim alanlar arasından yapılmaktadır. Örneğe giren birim alanlar üzerindeki
meşcerenin özellikleri sayım, sınıflama veya ölçüm yolları ile saptanmaktadır. Örnek
için bulunan istatistik ölçüler yardımı ile de, toplumun parametreleri kestirilmektedir.
(Kalıpsız, 1984). Doğal meşcereleri incelemek amacıyla örnek alanlar alınırken, örnek
alanların müdahale görmemiş normal kapalı meşcerelerden alınmış olması önemlidir.
Ancak günümüz koşullarında müdahale görmemiş bir meşcere bulmak neredeyse
imkânsız gibidir. Ayrıca örnek alanlarda ölçüm yaparken, tek kişiyle ölçüm yapmak
oldukça zordur (Şenyurt ve Saraçoğlu, 2010). Örnek alanlardaki ağaçların yaş, çap, boy
vb değişkenleri ile meşcereye ait diğer değişkenlerin ölçülebilmesi için bir arazi ekibine
ihtiyaç vardır. Gerek örnek alanların arazi uygulanmasının zor, gerekse müdahale
görmemiş bir meşcere bulmanın güçlükleri sebebiyle bu çalışmada Saraçoğlu tarafından
geliştirilen “10 Komşu Ağaç Yöntemi” uygulanmıştır. Bu yöntem, 6 ağaç yönteminden
hareketle geliştirilmiştir. 6 Ağaç yönteminde 1 konu ağaç ve bu konu ağaca en yakın 6
komşu ağaç kullanılırken, bu yöntemde çap dağılımını gerçeğe yakın olarak
kestirebilmek için, bir konu ağaç ve ona en yakın 10 komşu ağaç alınmaktadır.
16
Şekil 3.2: Örnek alanlardaki ağaçlar arasında örnek alan yüzeyinin hesaplanmasında dikkate alınan mesafeler
3.2.3. Örnek Alanlarda Yapılan Ölçümler
Örnek alanların mümkün olduğunca değişik yaş sınıflarından alınmasına çalışılmıştır.
Ayrıca, farklı bakı, yükselti, bonitet, sıklık gibi etmenlere de dikkat edilmiştir.
3.2.3.1. Konu ve Komşu Ağacların Belirlenmesi
Örnek alan alınırken meşcere içinde normal kapalılıkta bir alan belirlendikten sonra
galip bir ağaç ve o ağacın etrafında o ağaca en yakın 10 komşu ağaç belirlenmiştir.
Galip ağacın mümkün olduğunca meşcere içinde ve açık alandan uzak olmasına özen
gösterilmiştir.
3.2.3.2. Komşu Ağaçların Komşu Ağaca Olan Mesafelerinin Ölçümü
Komşu ağaçların konu ağaca olan uzaklıkları, konu ağacın gövde merkezi ile komşu
ağaçların gövde merkezlerine tepe yarıçapı ilave edilerek elde edilen mesafe olarak
alınmıştır (Şekil 3.2 ve 3.4). Meşcere içinde belirlediğimiz galip ağaç K simgesi ile
işaretlendikten sonra, bu ağaç konu ağaç olarak ele alınmış ve etrafındaki komşu
ağaçlara olan uzaklıkları şeritmetre ile ölçülmüştür. Ölçülen değerlere göre konu ağaca
en yakın ağaçtan itibaren en yakın 10 komşu ağaç belirlenmiş ve 1’den 10’a kadar sıra
numarası verilerek ağaçlar üzerine yazılmıştır. Numaralandırma için sprey boya
kullanılmıştır. Konu ağaçla komşu ağaçlar arası mesafeler yatay mesafe olarak
ölçülmüştür.
17
3.2.3.3. Konu Ağaçla Komşu Ağaçlar Arasındaki Semt Açılarının Ölçümü
Konu ağaç ve komşu ağaçlar belirlenip numaralandırıldıktan sonra bütün komşu
ağaçların konu ağaca göre semt açıları kuzey yönünden ölçülmüştür. Semt açıları pusula
belirlenmiştir.
3.2.3.4. Ağaçların Çaplarının Ölçülmesi
Tüm ağaçların çapları metal çap ölçer ile göğüs yüksekliğinden (1,30 m) birbirine dik
olacak şekilde çift yönlü olarak mm duyarlılıkta ölçülmüş ve ortalaması alınmıştır.
Ölçüm sırasında ölçüm yapılacak noktada budak, dal gibi ölçümü engelleyecek
etmenlere dikkat edilmiş, eğimli arazilerde ölçümler yamacın üst tarafından yapılmıştır.
3.2.3.5. Ağaçların Boylarının Ölçülmesi
Örnek alandaki tüm ağaçların boyları boy ölçer ile metre cinsinden ölçülmüştür. Boy
ölçümleri Blume-Leiss boy ölçer ile yapılmıştır.
3.2.3.6. Ağaçların Tepe Yarıçaplarının Ölçülmesi
Konu ağaç ve bu ağaca en yakın 6 ağaç olmak üzere toplam 7 ağaçta tepe yarıçapı
ölçümü yapılmıştır. Tepe alanı ağacın gövde merkezinden itibaren kuzey-güney
doğrultusu ve buna dik doğrultuda 4 yarıçap ile saptanmıştır (Şekil 3.6). Şerit metre
ağacın gövdesinin ortasına getirilmiş ve tepe dal uzunluğunun izdüşüm noktası uzaklığı
belirlenmiştir. Daire biçiminde olduğu varsayılan tepenin, 4 yönlü ölçülen değerlerin
ortalamaları alınarak yarıçapı hesaplanmıştır.
Şekil 3.3: Ağaç tepe yarıçaplarının kuzey – güney doğrultusu ve buna dik doğrultuda 4 yarıçap ölçümü
18
3.2.3.7. Ağaçların Yaşlarının Belirlenmesi
Ağaçlarda yaş tayini değişik yöntemlerle yapılmaktadır. Bunlardan birisi artım kalemi
alarak yıllık halka saymaktır. Bunun için göğüs yüksekliğinden veya mümkün
olduğunca dip taraftan artım kalemi alınarak yıllık halkalar sayılır, sayılan bu miktara
kalemin alındığı yüksekliğe ağacın ulaşma yaşı eklenir. Ağacın bu yüksekliğe ulaşma
yaşı ise yakınlardaki fidanlardan tespit edilir (Fırat, 1973; Kalıpsız, 1984; Erkan, 1995).
Ağaçların yaşlarını tespit etmek amacıyla en yakın 6 komşu ağaçta göğüs
yüksekliğinden artım kalemleri alınmıştır. Artım kalemlerindeki yıllık halkalar sayılmış
ve gövde analizleri sonuçları ile genç fidanlardaki ölçümlere dayanılarak 8-10 yaş
eklenerek ağacın yaşı tespit edilmiştir. Ayrıca, gövde analizi yapmak amacıyla 2006 ve
2007 arazi çalışmalarında her örnek alanda konu ağaç, bazı alanlarda da konu ağaçla
birlikte bir komşu ağaç kesilmiştir. Kesilen bu ağaçlarda daha sağlıklı ve net yaş tespiti
yapılmıştır. Ağaç kesilen alanlarda, ağacın 1,30 m yüksekliğine ulaşma yaşı belirlenerek
artım kalemlerindeki değerlere bu sayı ilave edilmiştir.
3.2.3.8. Ağaçların Sosyal Sınıflarının Tespiti
Örnek alanlardaki ağaçlar Schadelin ağaç sınıflandırma yöntemine göre
sınıflandırılmıştır. Boy, tepe ve gövdelerine göre iyi, orta ve kötü olmak üzere numara
verilmiştir. İyi için 1, orta için 2 ve kötü için de 3 değeri verilmiştir. İlk rakam boy için,
ikinci rakam tepe için ve üçüncü rakam ise gövde kalitesi kalite sınıfını ifade etmektedir
(111, 223 gibi).
3.2.3.9. Son 10 Yıllık Halka Kalınlığının Ölçümleri
Göğüs çapı artımını tahmin yapabilmek amacıyla artım burgusuyla artım kalemleri
alınmış ve son 10 yıllık halka kalınlıkları ölçülmüştür. Ağaçların göğüs yüksekliğinden
artım burgusu ile alınan artım kalemlerindeki yıllık halkalardan, kabuğun hemen
altındaki en dış halkadan itibaren öze doğru 10’u belirlenerek işaretlenmiş ve cetvel ile
ölçülerek milimetre (mm) olarak 10 yıllık halka kalınlığı tespit edilmiştir. Elde edilen
ölçümler 2 ile çarpılıp 10’a bölünerek yıllık kabuksuz çap artımları elde edilmiştir.
3.2.3.10. Çift Kabuk Kalınlığının Ölçülmesi
Artım burgusu ile alınan artım kalemlerindeki kabuk kalınlığı cetvel ile ve milimetre
duyarlılıkta ölçülüp 2 ile çarpılarak çift kabuk kalınlığı olarak tespit edilmiştir. Ayrıca
örnek alanlarda gövde analizi için kesilen ağaçların 1,30 m yüksekliğinden alınan
kesitteki kabuk kalınlığı da ölçümlere dahil edilmiştir.
19
3.2.3.11. Diğer Ölçümler
Örnek alanda aldığımız noktada altimetre yardımıyla deniz sevisesinden yükseklik,
pusula yardımıyla arazinin bakısı GPS cihazı yardımıyla da örnek alanların
koordinatları belirlenmiştir.
3.2.4. Örnek Alanlarda Yapılan Ölçümlerin Değerlendirilmesi
Örnek alanlarda ölçümlerle elde edilen veriler bilgisayar ortamında MS Office Word ve
MS Excel programlarına aktarılarak düzenli hale getirilmiştir. Daha sonra veriler
arasındaki ilişkiler incelenmiştir.
3.2.4.1. Örnek Alanların Yaşlarının Hesaplanması
Aynı yaşlı meşcerelerde ortalama durumdaki 3-5 galip ağacın yaşı saptanarak, aritmetik
ortalaması alınabilir. Ancak, doğal olarak yetişmiş meşcerelerdeki ağaçlar arasında
gençleşme süresi kadar, 5-20 yıl fark olabilmektedir. Bu durumda galip ve en galip
ağaçların yaş ortalamasının kabulü daha mantıklı bulunmaktadır (Husch,1963; Kalıpsız,
1999). Örnek alanlarda artım burgusu ile artım kalemleri alınan ağaçlarda yaş tespitleri
yapılmış ve bu yaşların ortalaması alınarak örnek alanın yaşı hesaplanmıştır.
3.2.4.2. Tepe Yarıçapının Hesabı
Örnek alanlarda konu ağaç ile birlikte en yakın 6 komşu ağaç olmak üzere toplam 7
ağaçta tepe yarıçapı ölçümü yapılmıştır. Ağacın tepe yarıçapını (푟) tespit etmek için
aritmetik ortalama kullanılmıştır. Çalışmamız aynı yaşlı meşcerelerde olduğundan
dolayı tepe yarıçapları daire şeklinde düşünülmüş ve bundan dolayı her bir ağaçta dört
yönlü olarak ölçülen tepe yarıçaplarının ortalaması alınarak tepe yarıçapları
belirlenmiştir.
푟 = (3.1)
푟 , 푟 , 푟 , 푟 = Ağaçta birbirine dik olacak şekilde ölçülmüş olan 4 farklı tepe yarıçapı, 푟=
ortalama tepe yarıçapı (cm)
3.2.4.3. Hektara Çevirme Katsayısının Hesabı
Müdahale görmemiş meşcere bulmanın güçlükleri sebebiyle “10 Komşu Ağaç
Yöntemi” örnek alanların tespitinde pratik bir yöntem olarak önerilmektedir (Şenyurt ve
Saraçoğlu, 2010). Çalışmamızda örnek alanlar konu ağaç-komşu ağaç ilişkisine göre
20
alınmıştır. Bir konu ağaç ve en yakın 10 komşu ağacın ölçümü yapıldığından dolayı
hektara çevirme katsayısının hesabı önem kazanmaktadır. Örnek alanların
yüzölçümlerini bir daire olarak tespit edebilmek için, 3 farklı yöntem uygulanmıştır.
Birinci yöntemde, dairenin yarıçapı 1R komşu ağaçların konu ağaca olan
uzaklıklarının il ortalaması
10
11 1,0i ilR olarak alınmıştır. İkinci yöntemde
dairenin yarıçapı 102 lR , konu ağaçla en uzak komşu ağaç arasındaki mesafe 10l
olarak düşünülmüştür. Üçüncü yöntemde ise, daire yarıçapı 3R , komşu ağaçların konu
ağaca olan uzaklıklarına kendi ortalama tepe yarıçaplarının ilavesiyle bulunan
uzaklıkların ii rl ortalamasıdır
10
13 1,0i ii rlR . Her örnek alanın yüzölçümü,
bu üç farklı yarıçapa göre hesaplandıktan sonra 233
222
211 ,, RARARA , her
örnek alanın toplam tepe alanı
11
12
i irTA yüzölçümlerine bölünerek, her örnek
alan için üç farklı kapalılık derecesi
33
22
11 ,, A
TAKDATAKDA
TAKD
hesaplanmıştır. Birbiriyle kesişen tepelere ait ortak alanlar sadece bir ağaç için dikkate
alınmıştır. Örnek alanların üç farklı yönteme göre bulunan kapalılık derecelerinin kendi
aralarında ortalamaları 41,21 KD , 12,12 KD ve 05,13 KD olarak hesaplanmıştır.
Birinci yönteme göre hesaplanan kapalılık derecesi, örnek alanlarda yüzölçümün 2,41
katı kadar toplam tepe alanı bulunduğunu gösterir ki, bu mümkün değildir. Örnek
alanlar normal kapalı meşcerelerden alındığı için, bu durum doğru olarak kabul
edilemez. Bu nedenle, birinci yönteme göre hesaplanan örnek alan yüzölçümlerinin
kullanılmasından vazgeçilmiştir. İkinci yöntem ile bulunan kapalılık derecesi 1,12, her
ne kadar normal kapalılığa yakın ise de, bu durum yine meşcerelerin aşırı derecede
kapalı olduğunu gösterir. Arazi çalışmaları sırasında meşcerelerin bu düzeyde kapalı
olmadıkları gözlendiği ve hesaplanan hektardaki hacım miktarları anormal derecede
büyük çıktığı için, ikinci yönteme göre de bulunan örnek alan yüzölçümlerinin
kullanılmasının doğru olmayacağı sonucuna varılmıştır. Üçüncü yönteme göre
hesaplanan ortalama kapalılık derecesi 1,05, normal kapalılık derecesi olan 1’e çok
yakın çıkmıştır. Bu durum, gözlemlerimize ve hektarda olması gereken hacım
miktarlarına uygun düştüğü için, bu yönteme göre hesaplanan örnek alan
yüzölçümlerinin kullanılmasının doğru olacağı sonucu çıkarılmıştır.
21
Şekil 3.4: Konu ağaç ile komşu ağaçlar arası mesafelerin ölçülmesi
Örnek alanların alanları da aşağıdaki formülle hesaplanmıştır
퐴 = 휋 ∗ 푟² (3.2)
li= i. ağaçla konu ağaç arası mesafe, 푟 =i. ağacın tepe yarıçapı,
푟= Ortalama (Örnek alan yarıçapı)
Örnek alanların alanları hesaplandıktan sonra hektara çevirme katsayısı (H.Ç.K.) =
10000 / Örnek Alan Büyüklüğü formülüyle hesaplanmıştır. Bu şekilde yapılan
hesaplardan sonra örnek alanların HÇK’ları 17,98 ile 542,43 arasında bulunmuştur.
3.2.4.4. Göğüs Yüzeyi Hesabı
Örnek alanlarda ölçülen ağaçların göğüs çapları yardımıyla, örnek alanların toplam
göğüs yüzeyi
퐺 = 퐻Ç퐾 ∗ ∑ 푑 (3.3)
Formülü ile hesaplanmış ve m²’ye dönüştürülmüştür. Burada HÇK hektara çevirme
katsayısı ve 푑 ise, örnek alandaki i’ninci ağacın metre olarak göğüs çapıdır. Örnek
alanların göğüs yüzeylerinin 13,2 - 96,06 m² aralığında değerler aldığı görülmüştür.
22
3.2.4.5. Bonitet ve Bonitet Endekslerinin Belirlenmesi
Yetişme ortamının boniteti; meşcerelerin büyüyüp geliştiği ortamın verim gücü, hasılat
ve üretim gücünü ortaya koyan bir terim olarak tanımlanmaktadır (Eraslan, 1982; Çatal,
2009). Artım ve büyüme modellerinin çoğu maksimum veya potansiyel büyüme
miktarını belirlemede bonitet endeksini kullanmaktadır (Clutter ve diğ. 1983; Çatal,
2009).
Bir ağaç veya meşcerenin artım ve verimi, türlerin bireysel özellikleri yanında yetişme
ortamı koşulları ve uygulanan silvikültürel işlemlere göre de değişmeler göstermektedir.
Bu faktörlerden herbirisinin artım ve verim üzerindeki etkileri değişiktir. Yetişme
ortamı doğa tarafından belirlenen ve iyileştirilmesi sınırlı olan bir faktör oluşu nedeniyle
özel öneme sahiptir (Akalp, 1978). Araştırma konusu olan meşcerelerdeki hacım ve
hacım elemanlarını yetişme ortamı verimliliği ile ilişkiye getirebilmek için, bonitet
derecelerini veya endekslerini bilmek gerekmektedir (Fırat 1972; Saraçoğlu, 1988).
Bunlar ise, ya yetişme ortamı özellikleri, ya da belli bir ortalama çap yahut yaştaki
meşcere hacım veya hacım elemanlarının mutlak veya oransal değerleri yardımıyla
saptanır (Assmann, 1970; Lloyd ve diğ., 1982; Saraçoğlu, 1988). Bailey ve Clutter
(1974) çalışması ile bir standart yaş seçimi yerine standart yaşı temsil eden ağacın
herhangi bir yaş değeri ve bu yaştaki boyu (örneğin toplam en son yaşı ve bu yaştaki
boyu) olmak üzere iki değişkenin bonitet endeks modellerinde yer almakta ve böylece
aynı bonitet endeks modeli ile farklı standart yaşlar için bonitet endeks tahminleri elde
edilebileceğini ileri sürmektedir (Cieszewski, 1999; Cieszewski ve diğ., 2007; Ercanlı,
2010). Standart yaş değeri, ülkemizde yapılan çalışmalarda değişiklik göstermekle
birlikte Doğu Ladini, Sarıçam, Kayın, Karaçam vb. uzun idare süreli türlerde 100 yıl,
Kızılçam, Kızılağaç, Dişbudak ve Kestane gibi kısa idare süreli türlerde 50 yıl alınmıştır
(Ercanlı, 2010).
3.2.4.6. Sıklık Derecelerinin Hesaplanması
Meşcere sıklığı, birim alanda bulunan ağaç miktarını göstermek üzere kullanılan bir
ölçüdür. Hektardaki ağaç sayısı, göğüs yüzeyi ve ağaç hacmı da meşcere sıklığını
tanıtabilir. Fakat, bir oran halinde bilinmesi daha anlamlı bulunmaktadır. Sıklık derecesi
meşcereyi oluşturan ağaçların sıklığını gösteren bir ölçüdür (Kalıpsız, 1999). Çeşitli
ağaç türlerinden oluşan saf veya karışık aynı yaşlı meşcerelerin yapıları ve gelişmeleri,
yaş ve bonitet ile olduğu kadar meşcere sıklığı ile de yakından ilgilidir. Yetişme
23
ortamının verim gücünü ifade eden bonitet ile birim alandaki ağaç miktarını gösteren
meşcere sıklığı o meşcerenin ne kadar ağaç serveti meydana getirebileceğini ve bu
servetin hangi kalitede olacağı hakkında orman işletmecilerine bir fikir vermektedir
(Yeşil, 1994). Birim alandaki ağaç miktarını gösteren ölçü birimi olarak tanımlanan
meşcere sıklığı kapalılık derecesi, sıklık derecesi, meşcere sıklık endeksi, ağaç alanı
oranı, stok oranı, tepe rekabet faktörü gibi çeşitli ölçüler yardımıyla sayısal bir değer
olarak saptanabilmektedir (Meyer, 1953; Avery, 1967; Carron, 1968; Loetsch ve diğ.,
1973; Günel, 1981; Clutter, 1983; Kalıpsız, 1984; Asan, 1989; Yeşil, 1992). Sıklık
derecesi aşağıdaki formüle göre hesaplanmıştır.
푆퐷 = ş (3.4)
SD=Sıklık derecesi, Gmeşcere = Meşcerede ölçülen göğüs yüzeyi (m²/ha)
Gmodel = yaş ve bonitet sınıfına göre modelden hesaplanan meşcere göğüs yüzeyi
(m²/ha)
Formülden de anlaşılacağı gibi sıklık derecesi, normal kapalı meşcerelerin sıklık
derecelerinin 0,8 ile 1,2 arasında değiştiği varsayımı altında örnek alandan hesaplanan
meşcere göğüs yüzeyinin modelden bulunan göğüs yüzeyine oranlamasıyla
bulunmaktadır.
Bu nedenle öncelikle meşcerenin göğüs yüzeyi hesaplanmalı ve göğüs yüzeyi için bir
model kurulmalıdır. Bulgular kısmında bu konu daha detaylı açıklanacaktır.
3.2.4.7. Meşcere Orta Çapının Belirlenmesi
Bir ağacın göğüs yüzeyi, hacmı ile yaklaşık doğru orantılıdır. Bu nedenle, göğüs yüzeyi
bakımından ortalama durumdaki ağaç, hacım bakımından da “ortalama” nitelikte
sayılabilmektedir (Kalıpsız, 1999). Örnek alanlarda meşcere orta çapları göğüs yüzeyi
orta ağacının çapı veya meşcere orta çapı olarak hesaplanmıştır. Ortalama göğüs yüzeyi;
푔 = (G = Örnek alan göğüs yüzeyi, N = Örnek alan ağaç sayısı) formülüyle ve göğüs
yüzeyi orta ağacının çapı ise,
24
푑 = ∗∏
= 푑 = 2 ∗ ∏
(3.5)
푔 = Meşcere orta ağacı göğüs yüzeyi, dg = Meşcere göğüs yüzeyi orta ağacı çapı
formülüyle hesaplanmıştır.
3.2.4.8. Gövde Analizleri
Gövde analizi yapmak amacıyla kesilen ağaçlar yerden 0,3 m. yüksekliğinden kesilerek
2’şer metrelik seksiyonlara ayrılmış ve seksiyon ortalarından 5-10 cm kalınlığında
kesitler alınmıştır. Kalan parça 1m veya daha uzunsa ayrı bir seksiyon olarak, 1 m’den
küçükse bir önceki seksiyona ilave edilerek ortasından son kesit alınmıştır. Kesitlere
seksiyon uzunluğu, ağaç no, orman işletme şefliği, bölme no gibi bilgiler yazılmıştır.
Büroya götürülen kesitler özden birbirine dik geçecek şekilde çift yönlü çizgiler
üzerinde 10’ar yıllık periyotlara ait çapları çift yönlü olarak ölçülmüş ve ortalamaları
alınmıştır. Birçok noktada ağacın toprağa yakın kısmından da kesitler alınarak ağacın
gerçek yaşı tespit edilmiştir. 0,3m yüksekliğinden kesilen ağaçlara ise 2-4 yaş ilave
edilmiştir. Ağaçların yaşından kesitteki yıllık halka sayıları çıkarılarak ağacın o
yüksekliğe ulaşma yaşları tespit edilmiştir. Kesilen tüm ağaçların kesitlerindeki yıllık
halka sayımları ve 10 yıllık periyot çapları ölçüldükten sonra Atıcı (1998) tarafından
hazırlanan GOVAN bilgisayar programından yararlanılarak gerekli hesaplamalar
yapılmış ve ilişkiler belirlenmiştir.
3.2.4.9. Ağaç Sayılarının Belirlenmesi
Örnek alanlar 10 ağaç yöntemine göre alındığından dolayı her örnek alanda toplam 11
ağaç bulunmaktadır. Ancak her örnek alanın alanı ve dolayısıyla hektara çevirme
katsayısı farklıdır. Örnek alandaki ağaçlar 4 cm’lik çap basamaklarına dağıtılıp örnek
alanın HÇK’sı ile çarpılarak hektardaki ağaç sayıları tahmin edilmiştir.
3.2.4.10. Hacım Tablosunun Düzenlenmesi
Tek ağaca ilişkin hacım tahmininde kullanılan birkaç yöntemden birisi de hacım
tablolarıdır. Hacım tabloları hazırlandığı ağaç türü için geçerlidir (Kalıpsız, 1984).
Meşcere hacmının hesaplanmasında kullanılan yöntemlerden biri de ağaç hacım
tablolarıdır. Asli ağaç türlerimiz için çeşitli araştırıcılar hacım tabloları hazırlamışlardır.
1955 yılında Miraboğlu ve 1988 yılında Saraçoğlu Göknar için, 1971 yılında Batu 1959
25
yılında Anadolu karaçamı için Gülen, 1962 yılında Kalıpsız ve 1998 yılında Carus
Doğu kayını için, 1963 yılında Evcimen Toros sediri için, 1962 yılında Alemdağ,
yılında Yeşil ve 2009 yılında Çatal Kızılçam için, 1954 yılında Eraslan Meşe için, 1963
yılında Fırat ve Kalıpsız, 2000 yılında Özkurt Okaliptus için, 1978 yılında Akalp Doğu
ladini için, 1984 yılında Asan Kazdağı göknarı için, 1983 yılında Birler ve diğ.
Karakavak için, 1998 yılında Saraçoğlu Kızılağaç için, 1998 yılında Yavuz ve Şentürk
Dişbudak için, 2005 yılında Çatal ve diğ. Yalancı akasya için, 1983 yılında Sahilçamı
için Birler ve Yüksel için hacım tabloları hazırlamışlardır.
Ülkemizin önemli bir ağaç türü olan gerek saf ve gerekse karışık meşcereler içinde
bulunabilen sarıçam ağaç türü için ise 1956 yılında Erkin ve 1974 yılında Erdemir
yöresel, 1967 yılında Alemdağ, 1971 yılında Batu ve 1978 yılında Sun ve diğ. Genel
hacım tabloları hazırlamışlardır.
Ülkemizde çift girişli hacım tablosu ilk defa 1954 yılında Eraslan tarafından yapılmıştır.
Sarıçamın yoğun olduğu Batı Karadeniz yöresi için yöresel bir sarıçam hacım tablosu
bulunmamaktadır. Hacım tablosu yapılarak bu eksikliğin giderilmesi amaçlanmıştır. Bir
ağacın hacmını daha hassas olarak belirlemek için en ideal yol gövde analizi yapmaktır.
Gövde analizi yapmak amacıyla örnek alanlarda kesilmiş 86 ağaç yardımıyla çift girişli
sarıçam hacım tablosu oluşturulmuştur. Kesilen 86 ağaçtan 863 periyodik ağaç
türetilmiştir. Çeşitli modeller denenmiş ve Formül 3.6’daki Prodan tarafından önerilen
aşağıdaki modelin kullanılmasına karar verilmiştir.
ln V=a0 + a1 lnd + a2ln2 d + a3 ln h + a4 ln2 h (3.6)
V= Meşcere hacmı (dm³), d = Göğüs çapı (cm), h = Ağaç boyu (m)
3.2.4.11. Üst Boyların Tespiti
Örnek alanlarda alandaki toplam 11 ağaçta da boy ölçümü yapılmıştır. Ölçülen boy
değerlerinden en uzun 3 – 4 adet ağacın ortalama boyu meşcerenin üst boyu olarak
kullanılmıştır.
26
3.2.4.12. Çap ve Göğüs Yüzeyi Artımlarının İncelenmesi
Ağaçlar her yıl çap ve boy artımı yapmaktadırlar. Ancak bu artımlar belli bir oranda
olmayıp çevresel etmenlere ve komşuluk ilişkilerine göre farklılık göstermektedir. Bu
nedenle artımın modellenmesi gerekmektedir. Böylelikle değişik meşcerelerin
artımlarının tahmini mümkün olabilmektedir. Meşcere artımının belirlenmesinde,
dönem başı ve sonundaki büyüme miktarlarını ölçerek aralarındaki farkı almak,
meşceredeki ağaçların belirli bir dönemde tek ölçme ile yapmış oldukları artımları
saptamak veya uygun bir meşcere tablosu yardımı ile ya da doğrudan tahminde
bulunmak yolları izlenebilmektedir (Kalıpsız, 1984). Örnek alanlarda 6 ağaçta artım
burgusu ile artım kalemleri alınmış ve 10 yıllık halka kalınlıkları mm olarak
ölçülmüştür.
27
4.BULGULAR
Bu bölümde arazide toplanan veriler yardımıyla elde edilen bulgular üzerinde
durulmuştur. Verilerle artım ve büyüme ilişkileri incelenmiş, çeşitli modeller
geliştirilerek denklemler elde edilmiştir. Çalışmamızda bonitet ve sıklığa bağlı hasılat
tablolarının düzenlenmesi amaç edinildiğinden, bu doğrultuda elde edilmesi gereken
ilişkiler üzerinde ağırlıkla durulmuştur. Konular öncelik sırasına göre, bir düzen içinde
işlenmiştir. Hasılat tablosunun düzenlenmesinde kullanılan ilişkilerden yararlanarak,
uygulayıcılara kullanabileceklerini düşündüğümüz hacım tablosu, bonitet tablosu ve çift
kabuk kalınlığı tablosu gibi tablolar da yan ürün olarak üretilmiştir. Burada hasılat
tablosunun düzenlenmesinde, daha önceki hasılat tablolarının düzenleniş yönteminden
farklı bir yöntem kullanılmıştır. Bu yöntemde hasılat tablosunun bir kısım hacım ve
hacım elemanlarının gelişimi deterministik simülasyon yöntemiyle türetilen tek
ağaçlardan yararlanılarak elde edilmektedir.
4.1.AĞAÇLARIN HACIMLANDIRILMASI
Ağaç gövdesinin hacmı, kesilerek bölümleme yöntemini uygulamak ya da dikili halde
oran değerleri ile veya hazır ağaç hacım tabloları kullanılarak bulunabilmektedir
(Kalıpsız, 1984). Ağaç hacım tabloları, yalnız göğüs çapına ya da göğüs çapı ve ağaç
boyuna göre, dikili bir ağacın hacmını veren tablolardır. Bunlardan, yalnız çapa göre
ağaç hacmını veren tablolara tek girişli veya yöresel ağaç hacım tabloları, çap ve boya
göre ağaç hacmını veren tablolara ise çift girişli veya genel ağaç tabloları denilmektedir
(Akalp, 1978). Ağaç hacım tabloları yöresel, bölgesel ve genel olmak üzere
ayrılmaktadır. Bölgesel hacım tabloları daha hassas tahminler yapabilmemizi sağlarlar.
Çünkü meşceredeki ağaçlar bulunduklara yörenin koşullarına göre farklı gelişim ve
büyüme özelliği göstermektedir. Çift girişli gövde hacım tablolarının hazırlanmasında
grafik veya istatistik yöntemler kullanılabilirse de, “istatistik yöntem” diğer yönteme
göre üstün tutulmaktadır. Çünkü istatistik modeller bilgisayarda hızlı ve daha duyarlı
olarak değerlendirilebilmekte ve bunlar içerisinden en uygununun seçimi ile gövde
28
hacmını daha duyarlı tahmin yapmak mümkün olabilmektedir (Kalıpsız 1984; Bozkuş
ve Carus, 1997).
Bir ağacın geçmiş dönemlerdeki artım miktarı ve artım yüzdeleri, gerçeğe en yakın
olarak gövde analizi yöntemi ile saptanabilir (Kalıpsız, 1999). Çift girişli sarıçam ağaç
hacım tablosu düzenlemek amacıyla örnek alanlarda kesilen 86 ağaçta gövde analizi
yapılmıştır. Gövde analizi yapmak amacıyla kesilen ağaçlar 2’şer metrelik seksiyonlara
ayrılmış ve 10 yıllık periyotlara göre ölçümler ve sayımlar yapılarak veriler bilgisayarda
Excel ortamına aktarılmıştır. Elde edilen bu veriler Atıcı (1998) tarafından daha önce
hazırlanmış olan GOVAN programında değerlendirilerek her ağacın 10’ar yıllık
periyotlara göre çap, boy ve hacım değerleri hesaplanmıştır. Periyodik gövdelere ait
göğüs çapları ve hacımlar kabuksuz olduğu için, bunlar önce kabuklu çap ve hacma
dönüştürülmüştür. Kabuklu çap- kabuksuz çap ve kabuklu hacım – kabuksuz hacım
noktaları grafik üzerine işaretlenerek (Şekil 4.1 ve 4.2), nokta dağılımları arasından
doğrusal birer regresyon doğrusu geçirilmiştir (Formül 4.1 ve 4.2).
Şekil 4.1: Kabuklu çap ile kabuksuz çap arasındaki ilişki
dkbz = 0,9055*dkbl (4.1)
R² = 0,973 Se = 0,705 cm F= 21833,99*** n = 83
0
10
20
30
40
50
60
70
0 20 40 60 80
dkbk
sz(c
m)
dkbkl (cm)
29
Şekil 4.2: Kabuklu hacım ile kabuksuz hacım arasındaki ilişki
vkbz = 0,9023*vkbl (4.2)
R² = 0,913 se = 24,426 dm³ F = 82936,04*** n=83
Belirtme katsayısı değişkenler arasındaki ilişkinin kuvvetli ve F değeri de modelin
verilere uygun olduğu anlaşılmaktadır.
Çift girişli hacım denklemi modelinin saptanması için çap – hacım ilişkisine ait noktalar
grafik üzerine yerleştirilmiş ve boy sınıfları içinde hacmın çapa göre nasıl geliştiğini
izlemek için şekil 4.3 çizilmiştir.
Şekil 4.3: Değişik boy basamaklarında gövde hacmının göğüs çapına göre değişimi
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500
V k
bksz
(dm
³)
Vkbkl (dm³)
0500
100015002000250030003500400045005000
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75
Hac
im-d
m³
Göğüs Çapı - cm
30
25
20
15
30
Hacim tablosunun düzenlenmesinde çeşitli modeller denenmiş ve Prodan hacım
denkleminin daha uygun olduğu kanaatine varılmıştır (Loetch et al. 1973; Fırat, 1973; ;
Zöhrer 1980; Clutter et al., 1983; Kramer ve Akça, 1987; Kalıpsız, 1993).
Prodana göre hacim modeli aşağıdaki gibidir;
푣 = 푒 (4.3)
v= Hacım (dm³), d = Göğüs çapı (cm) h = Boy (m)
푙푛푣 = (푎 + 푎 푙푛푑 + 푎 푙푛 푑 + 푎 푙푛ℎ + 푎 푙푛 ℎ) (4.4)
v=e -3,062228+2,195122*ln(d)-0,058577*ln2(d)+0,669187*ln(h)+0,080075*lnh2 (4.5)
R² = 0,996 Se = 0,083 F=589762,29***
Düzeltme faktörü 푓 = 푒 , ∗ ² = 2,718282 , ∗ , = 1,003506 olduğundan hacım
denklemi;
v=1,003506*e -3,062228+2,195122*ln(d)-0,058577*ln2(d)+0,669187*ln(h)+0,080075*lnh2 (4.6)
olarak elde edilmiştir. Hasılat tablosunun düzenlenmesi sırasında, meşcere hacımlarının
bulunmasında ağaçların çap ve boylarına göre hacımları bu denklem yardımıyla
hesaplanmıştır. Bu denklem, Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcerelerinde tek ağaç
kabuklu gövde hacmını (dm3), çap (cm) ve boya (m) göre vermektedir.
4.1.1.Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam Ağaç Hacım Tablosu
Uygulayıcılara yararlı olması amacıyla yukarıdaki hacım denkleminden yararlanılarak
bir hacım tablosu hazırlanmıştır (Ek tablo 4). Hacım tablosunun hacım hata yüzdesi ile
mutlak hacım hata yüzdesi;
Hacım hata yüzdesi (%) PV1 = ∑ ∑∑
100 (4.7)
= %63,010052,440288
52,44028817,437509
31
Mutlak hacım hata yüzdesi (%) PV2 = ∑| | 100 (4.8)
= %43,610052,44028890,28322
푣 = Tablo hacmi-dm³ , 푣 = Gerçek hacim-dm³
olarak bulunmuştur. Hacım tablosunun hacım hata yüzdesi, düzenlenen hacım
tablosunun kullanılan ölçülere uygunluğunun bir göstergesidir. Hacım hata yüzdesinin
doğruluk derecesi yüksek hacım tablolarında %1’ den küçük olması istenir (Husch,
1963). Burada da tablonun hacım hata yüzdesi miktarı %1 den küçük çıkmıştır. Hacım
tablosunun mutlak hacım hata yüzdesi ise yüzde 6,43 olup, bu değer de literatürde
bildirilen %10 değerinden küçük olduğundan hacım tablosu kullanılabilir durumdadır.
Tablonun mutlak hacım hata yüzdesi ise, literatürde belirtilen doğruluk derecesi yüksek
hacım tabloları için verilen %10 değerinden küçük çıkmıştır (Spurr, 1952). Hacım
tablosu ile bir ağacın hacımlandırılması durumunda, hacım % 0,63 oranında eksik
hacım hesaplanmış olacaktır. Çok sayıda ağacın hacımlandırılması durumunda hacım
hatası çok daha küçük olacaktır. Bir meşcereden alınan n sayıda örnek ağaca göre
yukarıdaki hata formüllerine göre hesaplanacak hata yüzdeleri burada verilen miktarlara
eşit veya daha küçük ise, bu hacım denkleminin söz konusu meşcerede kullanılması
uygundur. Hacım tablosunun sütunlarının doldurulmasında çap – boy frekans
tablosundaki frekansların bulunduğu hanelere uyulmuştur (Tablo 4.1). Hacım
tablosunun 1. sütununda çaplar birer cm aralıklarla, tablonun 1. satırındaki boylar ise
1’er m aralıklarla verilmiştir.
32
Tablo 4.1: Hacım tablosunun yapılmasında kullanılan ağaçların çap ve boy basamaklarına dağılımı
ÇAP BASAMAKLARI
(cm)
BOY BASAMAKLARI (m)
Toplam 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37
10 1 9 43 29 6 1 89
14 4 6 21 36 24 8 1 1 101
18 1 4 16 25 26 22 3 2 99
22 - - 4 6 17 23 23 18 3 94
26 1 1 - 2 9 20 19 21 6 1 80
30 - - 2 5 10 17 19 7 2 62
34 1 1 - 2 2 9 11 19 11 2 1 59
38 1 1 1 3 6 14 8 4 2 2 42
42 1 1 4 1 8 7 6 7 5 3 2 45
46 - 3 5 3 7 2 6 3 29
50 1 - 1 2 - 2 1 7
54 1 - 2 - 6 9
58 1 2 - 3
62 2 - 2
66 1 - 1
70 2 2
74 1 1
Toplam 1 13 51 55 63 59 64 75 63 76 60 60 37 17 21 5 2 3 725
33
4.1.2. Kütük Çapı - Göğüs Çapı İlişkisi
Ormancılıkta ölçüm kolaylığı açısından genellikle 1,3m yüksekliğindeki göğüs çapı
ölçülmektedir. Ancak, bazen ormanlarda kaçakçılık gibi çeşitli sebeplerden dolayı
ağaçların gövdeleri kesilerek dip kütük kısmı kalmaktadır. Kesilen ağacın hacmını
hacım tablosu yardımıyla tahmin edebilmek için, göğüs çapının bilinmesi
gerekmektedir. Kütük çapından göğüs çapını tahmin edebilmek amacıyla, göğüs çapı ile
kütük çapı arasındaki ilişkiyi kestirmek amacıyla, kabuklu kütük çapı (d0,3) – kabuklu
göğüs çapı (d1,3) noktaları şekil üzerine yerleştirilmiştir (Şekil 4.4).
Şekil 4.4: Kütük çapı ile göğüs çapı arasındaki ilişki
Noktalar, şekilde görüldüğü gibi doğrusal bir eğilim gösterdiği için doğrusal bir modelle
dengelenmiştir (Formül 4.9).
푑 , = 푎 + 푎 푑 , (4.9)
Modelden elde edilen denklem ve istatistikleri aşağıda verilmiştir. Belirtme katsayısı
ilişkinin kuvvetli ve F hesap değeri de modelin verilere uyduğunu göstermektedir.
푑 , = 0,867푑 , − 0,561 (4.10)
n = 1110 R² = 0,976 Se = 2,00124 cm F = 45366,176***
Uygulayıcılara yardımcı olur düşüncesiyle, Formül 4.10 yardımıyla kütük çapından göğüs
çapının tahmin edilmesi için, tablo 4.2 düzenlenmiştir. Göğüs çapı ve buna karşı gelen boy
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Göğ
üs Ç
apı (
d1,3
) cm
Kütük Çapı (d0,3 ) cm
34
meşcere boy eğrisinden alınarak ağacın hacmı çift girişli ağaç hacım tablosuyla kolayca
bulunabilir.
Tablo 4.2: Batı Karadeniz Sarıçam Meşcerelerinde kütük çapı ile göğüs çapı arasındaki ilişki
d0,3 (cm) d1,3 (cm) d0,3 (cm) d1,3 (cm) d0,3 (cm) d1,3 (cm) d0,3 (cm) d1,3 (cm)
1 0,3 26 22,0 51 43,7 76 65,3 2 1,2 27 22,8 52 44,5 77 66,2 3 2,0 28 23,7 53 45,4 78 67,1 4 2,9 29 24,6 54 46,3 79 67,9 5 3,8 30 25,4 55 47,1 80 68,8 6 4,6 31 26,3 56 48,0 81 69,7 7 5,5 32 27,2 57 48,9 82 70,5 8 6,4 33 28,1 58 49,7 83 71,4 9 7,2 34 28,9 59 50,6 84 72,3
10 8,1 35 29,8 60 51,5 85 73,1 11 9,0 36 30,7 61 52,3 86 74,0 12 9,8 37 31,5 62 53,2 87 74,9 13 10,7 38 32,4 63 54,1 88 75,7 14 11,6 39 33,3 64 54,9 89 76,6 15 12,4 40 34,1 65 55,8 90 77,5 16 13,3 41 35,0 66 56,7 91 78,3 17 14,2 42 35,9 67 57,5 92 79,2 18 15,0 43 36,7 68 58,4 93 80,1 19 15,9 44 37,6 69 59,3 94 80,9 20 16,8 45 38,5 70 60,1 95 81,8 21 17,6 46 39,3 71 61,0 96 82,7 22 18,5 47 40,2 72 61,9 97 83,5 23 19,4 48 41,1 73 62,7 98 84,4 24 20,2 49 41,9 74 63,6 99 85,3
25 21,1 50 42,8 75 64,5 100 86,1
4.2. MEŞCERELERIN BONITETLENDIRILMESI
Meşceredeki hacım ve hacım elemanlarının hesabında, bonitet sınıfı göz önüne
alınmalıdır (Özcan, 2003). Meşcere hacım ve hacım elemanları, meşcere yaşı yanında,
bonitete ve sıklığa göre de değişmektedir. İlk kez Baur (1881), normal sıklıktaki eşit
yaşlı saf meşcerelerde birim alandaki ağaç hacmı ile meşcere boyu arasında bir ilişki
olduğunu göstermiştir. Bu ilişkiye dayanarak, ormancılıkta meşcerenin verim gücünü
tahmin etmek bir gelenek haline gelmiştir (Kalıpsız, 1998). Meşcerelerin verimlilikleri,
35
farklı toprak (derinlik, taşlılık, drenaj vb.), iklim (sıcaklık, yağış vb.) ve topografya
(yükselti, bakı vb.) özelliklerinin bir sonucu olarak, farklı olmaktadır (Vanclay, 2001).
Orman alanlarında bonitetin belirlenmesinin öncelikli amacı, bugün ve gelecekteki
potansiyel büyümesini belirlemek, ikinci amacı ise teşhis ve çözüm önerileri sunarak
orman alanlarının yönetimi için bir temel veri oluşturmaktır (Jones ve Agrawala, 1985).
Meşcere hacım ve hacım elemanları, yetişme ortamı özelikleri ile beraber
değişmektedir. Bu yüzden yetişme ortamı ile meşcere verimliliği arasındaki ilişkiyi
ortaya koyabilmek için çalışma alanlarının bonitetlerinin ortaya konulması
gerekmektedir (Fırat, 1972). Aktüel durumda, meşcerede yer alan hacım, arazinin
gerçek değerini yansıtmayabilir. Önemli olan sahanın potansiyel hacım artımıdır. Bunu
da oranın yetiştirme gücünün ölçüsü olan bonitet verir (Davis, 1954). Bu nedenle,
meşcerelerin verimliliklerini ölçmek gerekmektedir. Verimliliğin ölçülmesinde
genellikle sıklıktan etkilenmeyen üst boy kullanılmaktadır. Belirli bir yaştaki üst boyu
ifade eden bonitet endeksi meşcere verimliliği konusunda yaygın olarak
kullanılmaktadır (Zeide ve Zakrzewski, 1993). Bonitetin ölçümünde kullanılan üst boy,
hektarda göğüs çapı bakımından en kalın 100 ağacın aritmetik ortalama boyu olarak
alınmaktadır (Hägglund, 1982; Clutter ve diğ. 1983). Üst boy; galip ağaçların boylarının
aritmetik ortalaması veya galip ağaçların göğüs yüzeyi orta ağacının boyu olarak da
belirlenebilmektedir (Fırat, 1972; Eraslan, 1982). Bonitet ağacı olarak seçilecek ağaç,
galip olmalı; tepesi zarar görmemiş, hastalıksız, çatal ve uzun süre baskıda kalmamış
olmalıdır (Monserud, 1985; Avery ve Burkhart, 1994). Bu çalışmada örnek alanların
ölçülmesi sırasında elde edilen meşcere yaşı ve üst boyları aşağıda açıklandığı gibi
kullanılarak, meşcerelerin bonitetleri saptanmıştır.
4.2.1. Bonitet Eğrilerinin Türetilmesi
Yaş değişkeni ile meşcere üst boyu arasındaki ilişkiye dayanan ve standart yaştaki
meşcere üst boyunu bonitet göstergesi olarak kullanan yöntemlerin, Anamorfik ve
polimorfik olmak üzere iki çeşidi vardır (Eraslan, 1982). Aynıyaşlı ormanlarda
meşceredeki galip ağaçların boyunu esas alan anamorfik ve polimorfik metot olarak
bilinen yöntemlerin kullanımı ağırlık kazanmıştır (Erkan, 1995). Ülkemizde meşe için
1954’te Eraslan, 1967’de Eraslan ve Evcimen, karaçam için 1963’de Kalıpsız, sedir için
1967’de Evcimen, sarıçam için 1967’de Alemdağ, 1974’de Erdemir, kızılçam için
1963’de Alemdağ ve boylu ardıç için 1986’da Eler anamorfik yönteme göre bonitet
36
tablosu hazırlamışlardır. Bu metotta yaş ve üst boy arasındaki ilişkiye dayanarak elde
edilen klavuz eğri yardımıyla eğriler türetilmektedir.
Meşcerede galip ağaçların gövde analizinden elde edilen boylanma eğrilerini
kullanarak, bonitet eğrileri elde edilmesi şekline ise polimorfik yöntem denilmektedir.
Bu yöntem dünyada ilk olarak 1952‘de Spurr tarafından, ülkemizde ise ilk olarak
1978’de doğu ladini meşcereleri için Akalp tarafından kullanılmıştır. Bu yöntemle
1983’de Melez kavağı için Birler, 1991’de ağaçlandırma yoluyla kurulan kızılçam
meşcereleri için Usta bonitet tablosu düzenlemiştir.
Bir diğer yöntemde ise 1974’te Curtis ve arkadaşları tarafından önerilmiştir. Gövde
analizlerinin onar yıllık yaş basamaklarındaki boyları, standart yaştaki boylar ile ilişkiye
getirilerek, her yaş basamağı için ayrı bir doğrusal denklem elde edilmektedir. Daha
sonra 1978’de Barret, 1983’de Dolph, 1985’de Cochran tarafından benimsenmiştir.
1987’de doğu kayını meşcereleri için Asan ve 1992’de kızılçam meşcereleri için Yeşil
tarafından uygulanmıştır.
Araştırmamızda, Lloyd ve arkadaşlarının istatistik çalışmalarından esinlenerek
geliştirdiği ve ülkemizde ilk olarak Saraçoğlu tarafından 1988’de “Karadeniz Yöresi
Göknar Meşcerelerinde Artım ve Büyüme” isimli çalışmasında kullandığı en küçük
kareler yöntemiyle dengeleyerek bir kılavuz eğri elde edilmesi yöntemi kullanılmıştır.
Bu yöntemi Saraçoğlu’ndan sonra 1995 yılında kızılçam meşcereleri için Erkan, aynı
yaşlı kayın meşcereleri için 1998’de Carus ve yine aynı yıl değişik yaşlı kayın
meşcereleri için Atıcı, Batı Akdeniz Bölgesi kızılçam meşcereleri için 2009 yılında
Çatal tarafından kullanılmıştır.
Çalışmamızda da bu yöntem benimsenmiştir. Örnek alanlarda üst boyun saptanmasında
kullanılan 3-4 örnek ağacın yaş – üst boy noktaları grafik üzerine yerleştirilmiştir.
Grafikteki noktaların dağılımı açık S eğrisi eğilimi göstermiştir. Noktaların gösterdiği
eğilimi saptamak amacıyla, 1964 yılında Prodan tarafından önerilen ve 1978 yılında
Akalp, 1984 yılında Asan, 1988 yılında Saraçoğlu, 1991 yılında Usta, 1995 yılında
Erkan, 1998 yılında Carus ve 2009 yılında Çatal tarafından uygulanan Formül 4.11
modeli kullanılmıştır.
37
ℎ = (4.11)
ℎ = Üst boy, t = Yaş
Modelden elde edilen denklem (Formül 4.12) ve diğer istatistikleri, SPSS istatistik
programı yardımıyla hesaplanarak, aşağıda verilmiştir.
2
2
02699,0123,1622,25ˆ
ttth
(4.12)
N = 349 R² = 0,913 Se = 72,5341 yıl² / m F = 1809,565***
Saraçoğlu (1988)’nun “Karadeniz Yöresi Göknar Meşcerelerinde Artım ve Büyüme”
adlı doktora çalışmasında kullandığı yöntemde olduğu gibi, 10 yıllık kayan yaş
sınıflarındaki boyların standart sapması ve varyasyon genişliği saptanmıştır. Daha sonra
varyasyon genişlikleri ilgili standart sapmaya bölünerek d2 oranları elde edilmiştir.
Şekil 4.5: Yaşa göre üst boyların dağılımı
Yaş – üst boy noktalarından elde edilen regresyon denklemi yardımıyla kılavuz eğri
elde edilmiştir. Her bir ağaç için gerçek boy ile denklemden elde edilen boy arasındaki
fark (h − h ) hesaplanarak, bu farkın karesi alınmıştır. Her kayan yaş sınıfında fark
kareleri toplanmıştır. Çalışmamızda kullanılan ağaçların yaşı 13’den başladığı için 12 -
22 yaş sınıfından başlanmıştır. Ayrıca, her yaş sınıfındaki gerçek üst boy ile tahmini üst
0
5
10
15
20
25
30
35
40
0 50 100 150 200 250
Üst
Boy
(m)
Yaş (yıl)
38
boy arasındaki farkların en küçük ve en büyük sapma değerleri tespit edilmiştir. Her yaş
sınıfında kaç tane üst boy (n) olduğu da belirlenmiştir. Yaş sınıflarındaki en büyük
sapma ile en küçük sapma arasındaki fark alınarak, varyasyon genişliği (R) değeri
hesaplanmıştır (Formül 4.13).
푅 = ℎ ( ) − ℎ ( ) (4.13)
i = yaş sınıflarının orta değeri(yıl) Ri = i.yaş sınıfının varyasyon genişliği
h ( ) = i. Yaş sınıfının maksimum boy değerleri h ( ) = i. Yaş sınıfının minimum
boy değerleri
Her yaş sınıfındaki üst boyların standart sapması da;
푆 =∑ ü , ²
(4.14)
formülüyle bulunmuştur. Ayrıca her yaş sınıfı için d oranları bulunmuştur.
푑 = (4.15)
Yaş sınıflarındaki ağaç sayısı 141-151 yaş sınıfından sonra çok azaldığı için bu yaş
sınıfından sonraki d2 değerleri hesaplarımıza katılmamıştır. Bu yaş sınıfına kadar olan
d2 değerleri belli bir ortalama etrafında normal dağılım gösterdiği için bunların
ortalaması 2d = 3,136986 bulunmuştur. Deneme sahaları geniş bir alana dağıldığı için
örnek alanlar bonitetlendirilirken 0.0 bonitet derecesinin altında ve 1.0 bonitet
derecesinin üzerinde fazla sayıda örnek alan bulunduğu için 2d ’nin %95’lik üst sınırı
kullanılmıştır (Formül 4.16).
2üstd = 2d +t*2ds (4.16)
39
2üstd değeri 4,44 olarak bulunmuştur ( 2d =3,136986, t = t tablosundan alınan t129; 0,5
değeri, 2ds = hesaplanmış olan (n=130 d2’nin standart sapması). Yaş (t) - standart
sapma (s) noktalarının grafik üzerindeki dağılımı doğrusal olduğu için, en uygun model
doğru modeli olarak kabul edilmiş ve modelden elde edilen denklem ve istatistikler
aşağıda gösterilmiştir. Standart sapma noktalarının çok dağınık olmasından dolayı
belirtme katsayısı düşük çıkmasına karşın, modelin verilere uygunluğu 0,001 güven
düzeyindedir.
s = 0,0116 * t +3,2138 (4.17)
n = 130 R² = 0,187 Se = 0,916176 m F = 29,378***
Şekil 4.6: Üst boyların standart sapmalarının yaşa göre değişimi
Elde edilen standart sapma denklemi 2üstd istatistiğiyle çarpılarak varyasyon
genişliğinin (R) denklemi elde edilmiştir (Formül 4.17).
푅 = 2üstd ∗ 푠 (4.18)
Kılavuz eğri, varyasyon genişliği ve bonitet derecesi değişkeniyle genel bonitet eğrileri
denklemi;
퐻ü = ℎ + (퐵푂퐷 − 0,5) ∗ 푅 (4.19)
veya
0
1
2
3
4
5
6
7
8
0 20 40 60 80 100 120 140 160
Stan
dart
Sap
ma
Yaş (yıl)
40
퐻ü =, , ∗ , ∗
+ (퐵푂퐷 − 0,5) ∗ 푑 ∗ 푠 (4.20)
veya
Hüst=t2
25,622+1,123*t+0,02699*t2 + BOD-0,5 *4,44*(0,0116*t+3,2138) (4.21)
biçiminde düzenlenmiştir. Örnek alanlar veya bulundukları meşcerelerin bonitet
derecelerini bulmak için, Formül 4.19 düzenlendiğinde;
퐵푂퐷 = + 0,5 (4.22)
biçiminde yazılabilir. Bu denklemde meşcerelerin yaşı ve üst boy değerleri kullanılarak,
o meşcerelere ait bonitet dereceleri (BOD) hesaplanmıştır.
Aynı yaşlı ormanlarda meşcereleri verim güçleri bakımından sınıflandırmada, standart
bir yaştaki boy değeri esas alınmaktadır. Bu boya bonitet endeksi adı verilmekte ve
metre cinsinden belirtilmektedir (Kalıpsız,1982). Bonitet endeksi tayini için gerekli olan
standart yaş, genellikle idare süresi veya yıllık cari boy artımının en yüksek olduğu
yaşın biraz ilerisinde alınması gibi kriterler temel alınmakta ve çoğunlukla da 25, 50
veya 100 yıl kullanılmaktadır (Kalıpsız, 1982). Alemdağ (1967) ve Erdemir (1974)
standart yaş olarak 100 almışlardır. Bu çalışmada da standart yaş 100 olarak alınmış ve
bu değer Formül 4.22’de yerine konarak, bonitet endeksi (BOE) ile bonitet derecesi
(BOD) arasındaki doğrusal ilişki Formül 4.23’deki gibi bulunmuştur.
BOE=19,4197BOD+14,8107 (4.23)
Kılavuz eğrinin, varyasyon genişliğinin ortasından geçtiği varsayılarak, üst boy
dağılımının alt ve üst sınır eğrileri arasında kalan normal bonitet alanı 10 eşit parçaya
bölünerek derecelendirilmiştir. Formül 4.21’de BOD değişkeni yerine 0,0 – 0,1 – 0,2 -
…- 0,9 – 1,0 bonitet dereceleri yazılmış ve elde edilen denklemlerin bonitet eğrileri
Şekil 4.7’de gösterilmiştir.
41
Şekil 4.7: Yaş-üst boy ilişkisini bonitet dereceleri itibarıyla gösteren eğriler
Örnek alanlar 0,2 birimlik dilimlere ayrılarak, bonitet sınıfları belirlenmiştir. Normal
bonitet alanı 0,2 bonitet derecelik aralıklara bölünerek, tablo 4.3’de gösterildiği gibi
bonitet sınıfları oluşturulmuştur.
Tablo 4.3: Bonitet değerlerinin karşılık geldiği bonitet sınıfları
BODalt < BOD ≤ BODüst Bonitet Sınıfı
0,0 – 0,2 V
0,2 – 0,4 IV
0,4 – 0,6 III
0,6 – 0,8 II
0,8 – 1,0 I
Bu sınıflandırmaya rağmen BOD’u 0,0’ın altında ve 1,0’ın üstünde birer deneme alanı
kalmıştır. Bunlar da I- ve V+ şeklinde gösterilmişlerdir. Örnek alanlar
bonitetlendirildikten sonra, bonitet derecelerine göre bonitet sınıflarına dökümleri
yapılarak bir frekans tablosu oluşturulmuş (Tablo4.4) ve grafik halinde gösterilmiştir
(Şekil 4.8).
42
Şekil 4.8: Örnek alanların bonitet sınıflarına göre dağılımı
Şekil 4.8’deki frekans dağılımı örnek alanların normal dağılıma uygun biçimde
alındığını göstermektedir. Gerçekten, doğada çok kötü ve çok iyi bonitetlerin daha az
yer kapladığı ve orta bonitet sınıflarının ise daha geniş alana yayıldığı söylenebilir.
4.2.2. Bonitet Tablosunun Düzenlenmesi
Çalışmamız içinde meşcerelerin bonitet derecelerini saptamada kullanabilecek bir
bonitet tablosu da düzenlenmiştir. Bu tablonun düzenlenmesinde, bonitet derecesi ve
yaşa göre üst boyları veren formül 4.20 kullanılmıştır. İlgili formülde 10 yaşından 150
yaşına kadar her yaş ve bonitet sınıflarının kılavuz ve sınır eğrilerini temsil eden bonitet
derecesi değerleri kullanılarak üst boylar elde edilmiş ve elde edilen bonitet tablosu Ek
Tablo 3’de gösterilmiştir. Tabloda 100 yaşına karşı gelen üst boy değerleri bonitet
endeksi olmaktadır ve bu satır daha koyu ve iri punto ile gösterilmiştir.
Bonitet tablosunda, 0,0 – 0,1 – 0,2 ve 0,3 bonitet derecelerine karşı gelen eğriler küçük
yaşlarda negatif değerler verdiği için, bu yaşların karşısında üst boyları
gösterilmemiştir. Söz konusu düşük bonitet derecelerinde küçük yaşlardaki üst boy
değerlerinin negatif olmasının nedeni, ağaç boyunun henüz 1,3 m’yi aşmamasından ileri
gelmektedir.
1
10
28
37
20
41
0
5
10
15
20
25
30
35
40
I- I II III IV V V+
Örn
ek A
lan
Sayı
sı
Bonitet Sınıfı
43
4.2.3. Meşcere Orta Boyunun Hesabı
Meşcere orta boyunun gelişmesi üst boy ile orta boy arasındaki mevcut ilişkiden
yararlanılarak bulunabilir. Bu ilişki genel olarak doğru denklemi ile belirtilmektedir
(Batu, 1971; Akalp, 1978). Bu ilişki için;
Hort=a0+a1*Hüst (4.24)
regresyon modeli seçilerek katsayıları hesaplanmıştır.Denkllem katsayıları ve denkleme
ilişkin istatistikler;
Hort= -0,362+0,938*Hüst (4.25)
R²=0,987 n=100 Se=0,782 F=7311,614***
olarak bulunmuştur. Meşcere üst boyu ile orta boyu arasındaki ilişki grafik olarak da
gösterilmiştir (Şekil 4.9). Araştırmamızda 5 bonitet sınıfı ve 5 sıklık derecesi için yaş
kademelerine göre meşcere orta boyları bu yolla hesaplanarak hasılat tablosundaki
sütunlarına kaydedilmiştir.
Şekil 4.9: Üst boy – orta boy ilişkisi
0,0
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
30,0
35,0
40,0
0,0 10,0 20,0 30,0 40,0
Hor
t (m
)
Hüst(m)
44
4.3.MEŞCERELERIN GÖĞÜS YÜZEYİ VE SIKLIK DERECELERININ
HESAPLANMASI
Meşcere sıklığı, birim alanda bulunan ağaç miktarını göstermek üzere kullanılan bir
ölçüdür. Hektardaki ağaç sayısı, göğüs yüzeyi ve ağaç hacmı da meşcere sıklığını
tanıtabilir. Fakat bir oran halinde bildirilmesi daha anlamlı bulunmaktadır. Meşcere
sıklığı, kapalılık derecesi, sıklık derecesi, meşcere sıklık endeksi, ağaç alanı oranı, stok
oranı ile ölçülebilmektedir (Kalıpsız, 1999). Ancak, kapalılık derecesi, ağaç tepe
çaplarının çok değişken olması nedeniyle, meşcere sıklığını tam olarak temsil
edememektedir.
Bu çalışmada normal kapalı bir meşceredeki göğüs yüzeyinin oransal bir ölçüsü olan
sıklık derecesi kullanılmıştır. Sıklık derecesi normal kapalı eşit yaşlı saf meşcerelerde
ölçüm ile saptanan hektardaki göğüs yüzeyinin (Gmeş), bu tür için düzenlenmiş uygun bir
normal hasılat tablosunda bu bonitet ve yaş için verilen göğüs yüzeyine (Gtablo)
oranlaması ile 푆퐷 = ş biçiminde bulunmaktadır (Kalıpsız, 1999).
Bu çalışmadaki örnek alanlar tam kapalı meşcerelerden alınmış ve hektardaki göğüs
yüzeyleri hesaplanmıştır. Örnek alanların hektardaki göğüs yüzeyleri 13,2 m² ile 96,1m²
arasında değişmektedir. Bu değişikliğin tek nedeni meşcerelerin sıklık derecelerinin
farklı olmasıdır. Örnek alanların bulunduğu meşcerelerin sıklık derecelerini saptamak
amacıyla, yaş – hektardaki göğüs yüzeyi (m²) grafiği çizilmiş (şekil 4.10) ve noktalar
arasından formül 4.24 ile gösterilen modele uygun bir kılavuz eğri geçirilmiştir. Elde
edilen kılavuz eğri denklemi (Formül 4.27) ve istatistikleri aşağıda gösterilmiştir.
퐺 = (4.26)
퐺 =, , ,
(4.27)
R² = 0,935 n = 100 Se = 40,27 F = 338,409***
45
Bulunan kılavuz eğri denkleminin belirtme katsayısı yeterince büyük olduğundan yaş
ile göğüs yüzeyi arasındaki ilişki oldukça kuvvetlidir. F istatistiğine göre noktaların
modele uygunluğu 0,001 önemlilikle güven vericidir.
Kılavuz eğrinin bonitetle ilişkili olduğu düşünülerek, kılavuz eğri denkleminden formül
4.28’da gösterilen model elde edilmiştir.
퐺 = ( ), , , ²
(4.28)
Bu modele göre, kılavuz eğrinin bonitetle doğrusal olarak ilişki göstereceği
varsayılmıştır. Modelden elde edilen denklem (Formül 4.29) ve istatistikleri aşağıda
gösterilmiştir. Denklem iki aşamada bulunduğu için belirtme katsayısı yerine belirtme
indisi (Formül 4.30) ve istatistikleri hesaplanmış ve aşağıda verilmiştir. Belirtme indisi
ve F test değerine göre ilişkinin oldukça kuvvetli ve modelin verilere 0,001 önem
düzeyinde uyum gösterdiği anlaşılmaktadır.
퐺 = ( , , ), , ,
(4.29)
n = 100 ݲ = 0,582 Se = 12,01m² F = 95,08***
İ = = ∑ ( )²∑ ( )²
(4.30)
TEV = Toplam etken varyansı TV = Toplam varyans
Elde edilen formül 4.29’dan çeşitli bonitet (BOD = 0,0 - 0,5 – 1,0) değerleri için göğüs
yüzeyleri değerleri hesaplanmış ve yaşa göre grafiği çizilmiştir (Şekil 4.10). Şekilde
eğrilerin noktalar dağılımını ortaladığı görülmektedir. Göğüs yüzeyinin yaşa göre
gelişim eğrileri genç yaşlarda hızla artmakta ve daha sonra yavaşlamaktadır. Bonitet
derecesi yükseldikçe göğüs yüzeyi eğrileri de yükselmektedir. Örnek alanların formül
4.29 ile hesaplanan göğüs yüzeyleri normal sıklıktaki hasılat tablosu değerleri olarak
kabul edilmiş ve örnek alanların gerçek göğüs yüzeyleri bu değerlere bölünerek sıklık
dereceleri elde edilmiştir (Formül 4.31).
푆퐷 = ş (4.31)
46
Şekil 4.10: Göğüs yüzeyinin yaşa ve BOD’a göre değişimi
4.4. AĞAÇLARIN ÇIFT KABUK KALINLIKLARI İLE İLGILI İLIŞKILER
4.4.1. Çap – Çift kabuk Kalınlığı İlişkisi
Kabuk kalınlığı yaş, çap, bonitet ve sıklık derecelerine göre değişmektedir. Örnek
alanlarda örnek ağaçlar üzerinde mm olarak ölçülen kabuk kalınlıkları kabuklu çap
(cm), bonitet ve sıklıkla ilişkilendirilmiştir. Çap, rölatif bir yaş değişkeni olarak kabul
edildiği için, yaş değişkenine modelde yer verilmemiştir. Çift kabuk kalınlığı modeli
olarak formül 4.32 alınmıştır;
2푏=(a0+a1BOD+a2SD+a3BODSD)+(a4+a5BOD+a6SD+a7BODSD)*푑 (4.32)
2b= Çift kabuk kalınlığı (mm) BOD = Bonitet derecesi SD = Sıklık derecesi
푑 = Kabuklu çap (cm)
Modelden elde edilen denklem (Formül 4.33) ve istatistikleri aşağıda gösterilmiştir.
Formül 4.33’de çaplar cm olarak verildiğinde çift kabuk kalınlıkları mm olarak elde
edilmektedir. Denklemin belirtme katsayısı yeterince yüksektir. Modelin verilere
uygunluğu da 0,001 önem düzeyindedir.
2푏 = (16,554 − 7,644퐵푂퐷 − 7,861푆퐷 − 6,826퐵푂퐷푆퐷) + (0,00812 + 0,734퐵푂퐷 + 0,453푆퐷 + 0,287퐵푂퐷푆퐷) ∗ 푑 (4.33) n = 674 R² = 0,569 Se = 12,632 mm F = 125,769***
0,00
10,00
20,00
30,00
40,00
50,00
60,00
70,00
80,00
90,00
0 50 100 150 200
G(m
²)
t
BOD=0
BOD=0,5
BOD=1
GERÇEK G
47
Bu denklemde belirli bonitet dereceleri (BOD) ve sıklık dereceleri (SD) değerleri
kullanılarak çizilen grafikler şekil 4.12 –13 – 14 – 15 – 16 – 17 -18’de gösterilmiştir.
Şekil 4.11: Çeşitli bonitet ve sıklık derecelerine göre göğüs çapı (d) çift kabuk kalınlığı (2b) ilişkisi
Bonitet ve sıklık arttıkça genel olarak çap - çift kabuk kalınlığı doğrularının eğimlerinin
arttığı görülmektedir. İyi bonitetlerde doğruların eğimi daha büyük iken düşük bonitette
eğim daha küçüktür. Çift kabuk kalınlığı doğruları yaklaşık 18 cm çapta aynı noktada
birleşmektedir. Bu durum 18 cm’ye yakın çaplardaki ağaçlarda çift kabuk kalınlığının
bonitet ve sıklıkla değişmediğini göstermektedir.
0
20
40
60
80
100
120
140
160
0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0
2b(m
m)
d1,3(cm)
Gerçek d-2b
BOD=0,SD=0,6
BOD=0,SD=1,6
BOD=1,SD=0,6
BOD=1,SD=1,6
48
Aynı bonitet sınıfı içinde sıklık arttıkça, çift kabuk kalınlığı çapla birlikte artmaktadır.
Kötü bonitette sıklık derecesi daha etkiliyken iyi bonitette sıklık derecesinin etkisi
azalmaktadır (Şekil 4.12, 4.13, 4.14).
Şekil 4.12: BOD=0 için değişik sıklıklara göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı (2b) ilişkisi
Şekil 4.13: BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı (2b) ilişkisi
Şekil 4.14: BOD=1 için değişik sıklıklara göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı (2b) ilişkisi
0
20
40
60
80
100
120
140
0 25 50 75 100
2b(m
m)
d1,3(cm)
BOD=0
SD=0,6
SD=1
SD=1,6 0
20
40
60
80
100
120
140
0 25 50 75 100
2b(m
m)
d1,3(cm)
BOD=0,5
SD=0,6
SD=1
SD=1,6
0
20
40
60
80
100
120
140
0 25 50 75 100
2b(m
m)
d1,3(cm)
BOD=1
SD=0,6
SD=1
SD=1,6
49
Aynı sıklık derecesinde bonitet iyileştikçe, çift kabuk kalınlığı çapla birlikte artmaktadır
(Şekil 4.15, 4.16, 4.17)
Şekil 4.15: SD=0,6 için değişik bonitetlere göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı (2b) ilişkisi
Şekil 4.16: SD=1 için değişik bonitetlere göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı (2b) ilişkisi
Şekil 4.17: SD=1,6 için değişik bonitetlere göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı (2b) ilişkisi
4.4.2. Kabuk Faktörü
Kabuk faktörünün bonitet ve sıklık dereceleriyle ilişkili olarak bulunması amacıyla, çift
kabuk kalınlığının ölçüldüğü ağaçlarda kabuklu çaplardan çift kabuk kalınlığı çıkarılarak
kabuksuz çaplar da bulunmuştur (Formül 4.34). Bu formülde çift kabuk kalınlığı yerine
formül 4.30’daki eşitlik yazılarak, formül 4.36 elde edilmiştir.
푑 = 푑 − 2푏 (4.34)
푑 = 푑 − [(16,554 − 7,644BOD − 7,861SD − 6,826BODSD) + (0,00812 +
0,734퐵푂퐷+0,453푆퐷+0,287퐵푂퐷푆퐷)∗푑푘푏푘푙 (4.35)
020406080
100120140160
0 25 50 75 100
2b(m
m)
d1,3(cm)
SD=0,6
BOD=0
BOD=0,5
BOD=1
020406080
100120140160
0 25 50 75 100
2b(m
m)
d1,3(cm)
SD=1
BOD=0
BOD=0,5
BOD=1
020406080
100120140160
0 25 50 75 100
2b(m
m)
d1,3(cm)
SD=1,6 BOD=0
BOD=0,5
BOD=1
50
Formül 4.35 kabuklu çapa göre düzenlenirse, formül 4.37 elde edilebilir.
푑 = , , , ,, , , ,
(4.36)
Bu ifadenin kabuksuz çapa göre kısmi türevi alınırsa, kabuk faktörü olarak formül
4.35’de verilen denklem elde edilir.
idkbklidkbksz
≈K= ∂dkbkl∂dkbksz
=f'(dkbksz)=0,999188-0,0734BOD-0,0453SD-0,0287BODSD
(4.37)
Elde edilen bu kabuk faktörü denklemi hasılat tablosunun yapılması sırasında kabuksuz
çap artımlarının kabuklu çap artımlarına dönüştürülmesinde kullanılmıştır. Formül
4.35’den değişik bonitet ve sıklık derecelerine göre elde edilen K değerleri örnek olarak
aşağıda, tablo 4.5’de verilmiştir;
Tablo 4.4: Değişik bonitet derecesi ve sıklık derecelerine göre kabuk faktörleri (K) değerleri
SIKLIK DERECESİ (SD)
BOD 0,6 0,7 0,8 0,9 1 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6
0,1 1,038 1,044 1,049 1,054 1,060 1,065 1,071 1,076 1,082 1,087 1,093 0,2 1,048 1,054 1,060 1,065 1,071 1,077 1,083 1,089 1,095 1,101 1,108 0,3 1,058 1,064 1,071 1,077 1,083 1,089 1,096 1,102 1,109 1,116 1,122 0,4 1,069 1,075 1,082 1,088 1,095 1,102 1,109 1,116 1,123 1,130 1,138 0,5 1,079 1,086 1,093 1,100 1,108 1,115 1,122 1,130 1,138 1,145 1,153 0,6 1,090 1,097 1,105 1,112 1,120 1,128 1,136 1,144 1,153 1,161 1,169 0,7 1,101 1,109 1,117 1,125 1,133 1,142 1,150 1,159 1,168 1,177 1,186 0,8 1,112 1,120 1,129 1,138 1,147 1,156 1,165 1,174 1,184 1,193 1,203 0,9 1,123 1,132 1,141 1,151 1,160 1,170 1,180 1,190 1,200 1,210 1,221
1 1,135 1,144 1,154 1,164 1,174 1,184 1,195 1,205 1,216 1,227 1,239
4.4.3. Kabuk Hacmı
Kabuk kalınlığı ve dolayısıyla kabuk hacmı, ağacın türüne, yaşına ve yetişme ortamı
koşullarına bağlı olduğu gibi komşuluk ilişkilerinden de etkilenmektedir (Fırat, 1972).
Formül 4.2 ile verilen kabuksuz hacım denklemi kabuklu hacımlardan çıkarılırsa formül
4.38’deki kabuk hacmı elde edilir.
Vkabuk = vkbl – vkbz = vkbl – 0,9023* vkbl = (1 – 0,9023)* vkbl = 0,0977* vkbl (4.38)
51
Formüldeki 0,0977 katsayısı kabuk hacım faktörüdür. Bir ağacın kabuklu hacmı bu
katsayı ile çarpıldığında ağacın kabuk hacmı elde edilecektir. Bu katsayı 100 ile
çarpıldığında ise kabuk hacım payı % 9,77 olarak elde edilir. Bu oran Karadeniz yöresi
göknarları için %12,91 (Saraçoğlu, 1988), ladinler için % 7 – 12, çamlar için % 10 – 12
ve kayın için ise % 6 (Kalıpsız, 1984) olarak verilmiştir.
4.5. YAŞ – GÖĞÜS YÜZEYI ORTA AĞACI ÇAPI İLIŞKISININ
GENELLEŞTIRILMESI
Örnek alanların göğüs yüzeyleri 퐺 = ∑ ∏ 푑 ² formülü ile hesaplanmış ve göğüs
yüzeyi orta ağacının çapı (푑 )
푑 = ∗∏
(4.39)
formülü ile bulunmuştur. Bulunan bu değerler grafik ortamına aktarılarak, yaşa (t) göre
değişimi incelenmiştir (Şekil4.18).
Şekil 4.18: Göğüs yüzeyi orta ağacı çapının (dg) yaşa (t) göre değişimi
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
0 50 100 150 200
dg(c
m)
t (yıl)
52
Grafikte görülen noktalar dağılımını en iyi dengeleyen üslü modelin katsayıları
saptanarak, kılavuz eğrinin denklemi elde edilmiştir (Formül 4.40).
푑 = 1,1074푡 , (4.40)
n = 100 R² = 0,778 Se = 0,2283 F = 344,292
Belirtme katsayısı ve F değerlerine göre ilişki yeterince kuvvetli ve modelin verilere
0,001 güven düzeyinde uygun olduğu anlaşılmaktadır. Bu denklemde t değişkeninin
üssü kılavuz eğrinin şekliyle ilgili olduğu, meşcerelerin bonitet ve sıklık dereceleriyle
pek ilgili olmadığı kanaatı hasıl olmuştur. Bu nedenle t değişkeninin çarpanının bonitet
ve sıklık dereceleriyle ilişkili olabileceği düşünülmüş ve bunun üzerine model;
푑 = (푎 + 푎 퐵푂퐷 + 푎 푆퐷 + 푎 퐵푂퐷푆퐷) ∗ 푡 , (4.41)
olarak belirlenmiş ve regresyon denklemi formül 4.40’da verilmiştir. Bu denklem iki
aşamalı bulunduğu için belirtme katsayısı yerine belirtme indisi (bak formül 4.30) ve
istatistikleri hesaplanarak aşağıda verilmiştir. Belirtme indisi ve F test değerine göre
ilişkinin oldukça kuvvetli ve modelin verilere 0,001 önem düzeyinde uyum gösterdiği
anlaşılmaktadır.
푑 = (0,639 + 0,752 ∗ 퐵푂퐷 + 0,122 ∗ 푆퐷 − 0,0627퐵푂퐷푆퐷) ∗ 푡 , (4.42)
n = 100 ݲ = 0,866 Se = 5,505 F = 130,271***
53
Örnek alanlardaki gerçek 푑 ’ler ve formül 4.41’den elde edilen 푑 ’ler aynı grafik
üzerine aktarılmıştır (Şekil 4.19). Şekilde de görüldüğü gibi gerçek değerler ile
denklemden elde edilen değerler birbirleriyle örtüşmektedir.
Şekil 4.19: Örnek alanlardan sağlanan verilerle modelden elde edilen Meşcere orta ağacı çaplarının yaşa göre değişimlerinin karşılaştırılması
Formül 4.40’dan elde edilen denklem yardımıyla 10 yaşından 150 yaşına kadar BOD=0
- 0,5 – 1 ve SD= 0,6 – 1 – 1,6 değerleri için 푑 değerlerinin eğilimi aşağıda grafiklerde
gösterilmiştir.
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
0 50 100 150 200
dg
t
Gerçek dg
Model dg
54
Farklı bonitet sınıfları içinde SD:0,6 – 1 – 1,6 sıklık derecelerine göre orta çap gelişmesi
incelenmiştir. Bonitet derecesi yükseldikçe değişik sıklıklara ait eğrilerin birbirlerine
iyice yaklaştığı aralarındaki farkın çok azaldığı görülmektedir (Şekil 4.20, 4.21, 4.22).
Buna dayanarak Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerinde sıklık derecesinin
meşcere orta çapının değişimi üzerinde fazla bir etkisinin olmadığı kanaatine
varılmıştır.
Şekil 4.20: BOD=0 için değişik sıklıklara göre yaş (t) – orta çap (dg) ilişkisi
Şekil 4.21: BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre yaş (t) – orta çap (dg) ilişkisi
Şekil 4.22: BOD=1 için değişik sıklıklara göre yaş (t) – orta çap (dg) ilişkisi
0
10
20
30
40
50
60
70
0 25 50 75 100 125 150
dg(c
m)
t
BOD=0 SD=0,6
SD=1
SD=1,6
0
10
20
30
40
50
60
70
0 25 50 75 100 125 150dg
(cm
)
t
BOD=0,5 SD=0,6
SD=1
SD=1,6
0
10
20
30
40
50
60
70
0 25 50 75 100 125 150
dg(c
m)
t
BOD=1
SD=0,6
SD=1
SD=1,6
55
Sıklık derecesi SD: 0,6 – 1 – 1,6 değerleri için değişik bonitet derecelerine göre yaş (t) –
orta çap (푑 ) ilişkisi incelenmiş ve buna dayanarak Batı Karadeniz yöresi sarıçam
meşcerelerinde meşcere orta çapının gelişiminde bonitetin etkili olduğu sonucuna
ulaşılmıştır. (Şekil 4.23, 4.24, 4.25).
Şekil 4.23: Sıklık derecesi (SD)=0,6 için değişik bonitet (BOD) derecesine göre yaş (t)-orta çap (dg) ilişkisi
Şekil 4.24: Sıklık derecesi (SD)=1 için değişik bonitet (BOD) derecesine göre yaş (t)-orta çap (dg) ilişkisi
Şekil 4.25: Sıklık derecesi (SD)=1,6 için değişik bonitet (BOD) derecesine göre yaş (t)-orta çap (dg) ilişkisi
4.6. ÇAP – ÇAP ARTIMI İLİŞKİSİNİN GENELLEŞTIRILMESI
Örnek ağaçlarda ölçülen kabuksuz son 10 yıllık göğüs çapı artımları (id) yaş, çap,
bonitet ve sıklığa bağlı olarak değişmektedir. Bu değişimi görmek üzere çap (cm) – son
10 yıllık çap artımı (cm) ve yaş - son 10 yıllık çap artımı (cm) ilişkisine ait veriler şekil
4.26 ve 4.27’deki grafikler üzerine yerleştirilmiştir. Yaş ilerledikçe çap artımı azalma
eğilimi göstermektedir. Aynı yaşlı meşcerelerde çap – çap artımı ilişkisi doğrusal
olduğundan, bu doğrunun yaş ilerledikçe eğiminin azalması nedeniyle, şekil 4.27’deki
0
10
20
30
40
50
60
70
0 25 50 75 100 125 150
dg(c
m)
t
SD=0,6BOD=0
BOD=0,5
BOD=1
0
10
20
30
40
50
60
70
0 25 50 75 100 125 150
dg(c
m)
t
SD=1BOD=0
BOD=0,5
BOD=1
0
10
20
30
40
50
60
70
0 25 50 75 100 125 150
dg(c
m)
t
SD=1,6BOD=0
BOD=0,5
BOD=1
56
çap – çap artımı noktalarının dağılımı çap büyüdükçe azalıyormuş izlenimini
vermektedir. Çap artımının gösterdiği bu eğilimler çap artımının yaş ile ters orantılı,
fakat çap ile doğru orantılı olacağı izlenimini vermiştir.
Şekil 4.26: Örnek alandan sağlanan ve modelden elde edilen verilerle düzenlenen yaş – son 10 yıllık çap artımı ilişkisine ait noktalar dağılımı
Şekil 4.27: Örnek alandan sağlanan ve modelden elde edilen verilerle düzenlenen çap – son 10 yıllık çap artımı ilişkisine ait noktalar dağılımı
푖 = (푎 + 푎 퐵푂퐷 + 푎 푆퐷 + 푎 퐵푂퐷푆퐷) + (푎 + 푎 퐵푂퐷 + 푎 푆퐷 + 푎 퐵푂퐷푆퐷) ∗ + (푎 + 푎 퐵푂퐷 + 푎 푆퐷 + 푎 퐵푂퐷푆퐷) ∗
푑 + (푎 + 푎 퐵푂퐷 + 푎 푆퐷 + 푎 퐵푂퐷푆퐷) ∗ (4.43)
Bu modele göre bulunan son 10 yıllık çap artımlarının denklemi ve istatistikleri aşağıda
gösterilmiştir. Gerçekten, modelin belirtme katsayısı yeterince büyük çıkmıştır. F test
değerine göre de modelin 0,001 önem düzeyinde verilere uyduğu anlaşılmıştır.
0
2
4
6
8
10
12
0 50 100 150 200
Son
10 Y
ıllık
Çap
Art
ımı (
cm)
Yaş (t)
Gerçek
Model
0
2
4
6
8
10
12
0 20 40 60 80
Son
10 Y
ıllık
Çap
Art
ımı
(cm
)
Çap (cm)
Gerçek
Model
57
id=(-1,416+5,1BOD+1,781SD-6,427BODSD)+(170,232-251,053BOD-161,068SD+362,856BODSD)*1t
+(0,109-0,288BOD-0,133SD
+0,348퐵푂퐷푆퐷) ∗ 푑 + (−4,529 + 22,053퐵푂퐷 + 11,757푆퐷 − 28,096퐵푂퐷푆퐷) ∗ (4.44)
n = 674 R² = 0,624 Se = 0,8877cm F = 72,770***
Bu denklem farklı bir yaş, bonitet, sıklık ve çapa karşılık son 10 yıllık kabuksuz çap
artımlarını cm olarak vermektedir. Denklem sonuçları 10’a bölünerek yıllık kabuksuz
çap artımları elde edilmekte ve bu değer de formül 4.37’deki kabuk faktörü ile
çarpılarak yıllık kabuklu çap artımları tahmin edilmektedir. Hasılat tablosunun
düzenlenmesinde, ağaçların kabuklu göğüs çaplarına bu şekilde elde edilen yıllık
kabuklu çap artımları eklenerek, bir yıl sonraki veya vejetasyon dönemi sonundaki
çapları kestirilmektedir. Belirli yaştaki çap artımını, farklı sıklık ve bonitet derecelerine
göre incelemek amacıyla grafikler çizilmiştir. Göğüs çapı artımının değişik yaşlardaki
gelişiminin daha iyi kavranması amacıyla, bu işlemler 20, 60, 100 ve 140 yaşları için
ayrı ayrı yapılmıştır (Şekil 4.28 – 51).
58
4.6.1. Çap Artımının Belli Yaş ve Sıklık Derecelerine Göre Değişimi
20 yaşında, sıklık derecesi düşük meşcerelerde çap arttıkça iyi bonitetteki ağaçlar daha
fazla artım yapmaktadır (Şekil 4.28). SD=1,0 sıklık derecesinde iyi bonitetteki ağaçlar
daha fazla artım yapmakta, ancak, küçük çapların çap artımları ile büyük çapların çap
artımları arasındaki fark azalmaktadır (Şekil 4.29). Sıklık derecesi yüksek meşcerede
ise, çap arttıkça iyi bonitetteki ağaçların artımları azalmakta iken, kötü bonitetteki
ağaçların artımları artmaktadır (Şekil 4.30).
Şekil 4.28: t=20 SD=0,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi
Şekil 4.29: t=20 SD=1,0 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi
Şekil 4.30: t=20 SD=1,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi
0
2
4
6
8
10
0 5 10 15 20
İd (c
m)
d (cm)
t=20, SD=0,6
BOD=0
BOD=0,5
BOD=1
0
2
4
6
8
10
0 5 10 15 20
İd (c
m)
d (cm)
t=20, SD=1,0
BOD=0
BOD=0,5
BOD=1
0
2
4
6
8
10
0 5 10 15 20
İd (c
m)
d (cm)
t=20, SD=1,6 BOD=0
BOD=0,5
BOD=1
59
60 yaşında sıklık derecesi düşük meşcerelerde iyi bonitetteki ağaçlar daha fazla artım
yapmaktayken sıklık derecesi arttıkça iyi bonitetteki ağaçların artımları kötü
bonitettekilerine göre daha az olmaktadır (Şekil 4.31, 4.32, 4.33).
Şekil 4.31’daki meşcerede normalin 0,6 katı kadar göğüs yüzeyi vardır. Meşcere normal
(tam) kapalı ve ağaçların çapları ince olduğu anlamındadır. Her bonitette tepeler gevşek
olduğundan, iyi bonitettekiler daha yüksek çap artımı yapmaktadır.
Şekil 4.33’deki meşcerede normalin 1,6 katı kadar göğüs yüzeyi vardır. Bu durum
ağaçların daha kalın çaplı olduklarını gösterir. İyi bonitette tepeler daha sıkışık
olduğundan çap artımı düşmektedir. Kötü bonitette tepeler daha gevşek olduğundan çap
artımları daha yüksek olmaktadır.
Şekil 4.31: t=60 SD=0,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi
Şekil 4.32: t=60 SD=1,0 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi
Şekil 4.33: t=60 SD=1,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi
0
1
2
3
4
5
0 10 20 30 40
İd (c
m)
d (cm)
t=60, SD=0,6
BOD=0
BOD=0,5
BOD=1 0
1
2
3
4
5
0 10 20 30 40
İd (c
m)
d (cm)
t=60, SD=1,0
BOD=0
BOD=0,5
BOD=1
0
1
2
3
4
5
6
0 10 20 30 40
İd (c
m)
d (cm)
t=60, SD=1,6BOD=0
BOD=0,5
BOD=1
60
100 yaşında sıklık derecesi düşük ve boniteti yüksek meşcerede küçük çaplı ağaçlar
daha fazla çap artımı yapmaktayken, kötü bonitette ileri çaplardaki ağaçlar daha fazla
artım yapmaktadırlar (Şekil 4.34). SD=1,0 sıklık derecesinde kötü bonitet sınıfındaki
ağaçlar daha fazla artım yapmaktadır (Şekil 4.35). Sıklık derecesi yüksek ve kötü
bonitetteki meşcerede ise, ağaçlar daha fazla artım yapmaktayken 50 cm çaplara
gelindiğinde iyi ve kötü bonitette ağaçların çap artımları birbirine yakın olmaktadır
(Şekil 4.36).
Şekil 4.34: t=100 SD=0,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi
Şekil 4.35: t=100 SD=1,0 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi
Şekil 4.36: t=100 SD=1,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
0 20 40 60
İd (c
m)
d (cm)
t=100, SD=0,6
BOD=0
BOD=0,5
BOD=10
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
0 20 40 60
İd (c
m)
d (cm)
t=100, SD=1,0
BOD=0
BOD=0,5
BOD=1
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
0 20 40 60
İd (c
m)
d (cm)
t=100, SD=1,6
BOD=0
BOD=0,5
BOD=1
61
140 yaşında sıklık derecesi düşük ve boniteti kötü meşcerede ağaçlar iyi bonitetteki
ağaçlara göre daha fazla artım yapmaktadır (Şekil 4.37). Ancak, SD=1,0 ve SD=1,6
sıklık derecelerindeki meşcerelerde küçük çaplarda kötü bonitet sınıfındaki ağaçlar daha
fazla artım yapmaktayken ileri çaplarda iyi bonitetteki ağaçlar daha fazla artım
yapmaktadır (Şekil 4.38 ve 4.39). SD=1,6 sıklık derecesinde ve kötü bonitet sınıfındaki
meşcerelerde ağaçlardaki çap artımları sabit kalma eğilimi göstermektedir.
Şekil 4.37: t=140 SD=0,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi
Şekil 4.38: t=140 SD=1,0 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi
Şekil 4.39: t=140 SD=1,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi
0
1
2
3
4
5
6
0 20 40 60 80
İd (c
m)
d (cm)
t=140, SD=0,6
BOD=0
BOD=0,5
BOD=1
0
1
2
3
4
5
6
0 20 40 60 80
İd (c
m)
d (cm)
t=140, SD=1,0
BOD=0
BOD=0,5
BOD=1
0
1
2
3
4
5
6
0 20 40 60 80
İd (c
m)
d (cm)
t=140, SD=1,6 BOD=0
BOD=0,5
BOD=1
62
4.6.2. Belli Yaş ve Bonitet Derecelerinde Çap Artım Doğrusunun Değişimi
20 yaşında kötü bonitette ve düşük sıklık derecesindeki meşcerelerde küçük çaplı
ağaçlarda daha fazla artım olmaktayken, sıklık derecesi yüksek meşcerelerde daha fazla
artım olmaktadır (şekil 4.40). Orta bonitette sıklık derecesi düşük meşcerelerde sıklık
derecesi yüksek meşcerelere göre daha fazla artım olmaktadır (şekil 4.41). İyi bonitette
ise sıklık derecesi yüksek meşcerelerde çap artım doğrusu azalan bir doğru iken, sıklık
derecesi düşük meşcerelerde artan bir doğru olmaktadır. İyi bonitetteki meşcerelerde
sıklık derecesi düşük olduğu zaman, çaplar daha ince ve ağaç tepeleri daha gevşek
yapıda olduğu için, çap artım doğrusu artan bir doğru olmaktadır. Ancak, sıklık derecesi
yüksek olduğu zaman, çaplar daha kalın ve ağaç tepeleri daha sıkışık olduğu için çap
artım doğrusu azalan bir doğru olmaktadır (Şekil 4.42).
Şekil 4.40: t=20 BOD=0 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi
Şekil 4.41: t=20 BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi
Şekil 4.42: t=20 BOD=1 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi
0
2
4
6
8
10
0 5 10 15 20
İd (c
m)
d (cm)
t=20, BOD=0
SD=0,6
SD=1,1
SD=1,6
0
2
4
6
8
10
0 5 10 15 20
İd (c
m)
d (cm)
t=20, BOD=0,5
SD=0,6
SD=1,1
SD=1,6
0
2
4
6
8
10
0 5 10 15 20
İd (c
m)
d (cm)
t=20, BOD=1
SD=0,6
SD=1,1
SD=1,6
63
60 yaşında kötü bonitette düşük çaplarda sıklığın çap artımına fazla bir etkisi
bulunmamaktadır. Ancak ileri çaplarda sık meşcerelerde daha fazla çap artımı
olmaktadır (Şekil 4.43). Orta bonitet ve iyi bonitetli meşcerelerde sıklık derecesi düşük
meşcereler sıklık derecesi yüksek meşcerelere göre daha fazla artım yapmaktadır.
Bonitet iyileştikçe sıklık derecesi düşük meşcerelerle sıklık derecesi yüksek meşcereler
arasındaki çap artımı farkı daha da artmaktadır (Şekil 4.44, 4.45).
Şekil 4.43: t=60 BOD=0 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi
Şekil 4.44: t=60 BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi
Şekil 4.45: t=60 BOD=1 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi
0
1
2
3
4
5
6
0 10 20 30 40
İd (c
m)
d (cm)
t=60, BOD=0
SD=0,6
SD=1,1
SD=1,6
0
1
2
3
4
5
6
0 10 20 30 40
İd (c
m)
d (cm)
t=60, BOD=0,5
SD=0,6
SD=1,1
SD=1,6
0
1
2
3
4
5
6
0 10 20 30 40
İd (c
m)
d (cm)
t=60, BOD=1
SD=0,6
SD=1,1
SD=1,6
64
100 yaşında kötü bonitette sıklık derecesi düşük meşcerelerde daha fazla çap artımı
olmaktadır (Şekil 4.46). Orta ve iyi bonitette de sıklık derecesi düşük meşcerelerde daha
fazla çap artımı olmaktadır. Ancak ileri çaplarda bu fark azalmakta ve 50 cm civarında
çap artımları birbirine çok yaklaşmaktadır (Şekil 4.47, 4.48). Orta ve iyi bonitetlerde
sıklık derecesi arttıkça, çap artım doğrusunun eğimi de artmaktadır.
Şekil 4.46: t=100 BOD=0 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi
Şekil 4.47: t=100 BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi
Şekil 4.48: t=100 BOD=1 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
0 20 40 60
İd (c
m)
d (cm)
t=100, BOD=0
SD=0,6
SD=1,1
SD=1,6
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
0 20 40 60
İd (c
m)
d (cm)
t=100, BOD=0,5
SD=0,6
SD=1,1
SD=1,6
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
0 20 40 60
İd (c
m)
d (cm)
t=100, BOD=1SD=0,6
SD=1,1
SD=1,6
65
140 yaşında kötü bonitette sıklık derecesi düşük meşcereler daha fazla çap artımı
yapmakta ve sıklık derecesi arttıkça, çap artım doğrusunun eğimi azalmaktadır. (Şekil
4.49). SD=1,6 için çap artımı çapa göre değişmemekte, sabit kalmaktadır. Orta
bonitette düşük çaplarda sıklık derecesi düşük meşcerelerde daha fazla çap artımı
varken ileri çaplarda sıklık derecesi yüksek meşcerelerde daha fazla çap artımı
olmaktadır (Şekil 4.50). İyi bonitette de orta bonitette olduğu gibi bir durum söz
konusudur. Orta ve yüksek bonitetteki meşcerelerde sıklık derecesi arttıkça, çap artım
doğrusunun eğimi de artmaktadır (Şekil 4.50 ve 51).
Şekil 4.49: t=140 BOD=0 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi
Şekil 4.50: t=140 BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi
Şekil 4.51: t=140 BOD=1 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi
0
1
2
3
4
5
6
0 20 40 60 80
İd (c
m)
d (cm)
t=140, BOD=0SD=0,6
SD=1,1
SD=1,6
0
1
2
3
4
5
6
0 20 40 60 80
İd (c
m)
d (cm)
t=140, BOD=0,5
SD=0,6
SD=1,1
SD=1,6
66
4.7. MEŞCERE BOY EĞRILERININ GENELLEŞTIRILMESI
Meşceredeki ağaçların boy eğrisini göğüs çapına göre tahmin edebilmek için iki aşamalı
bir model kullanılmıştır. Bu modelin belirlenmesi için, önce çap – boy noktaları
arasından,
ℎ = + 1,3 (4.45)
formül 4.45’deki modele uygun bir kılavuz eğri geçirilmiştir. Kılavuz eğrinin denklemi
formül 4.46 ile aşağıda verilmiştir. Denklemin belirtme katsayısı ve F test değerine
göre, ilişkinin kuvvetli olduğu ve modelin verilere 0,001 güven derecesinde uyduğu
anlaşılmaktadır.
ℎ =, , ,
+ 1,3 (4.46)
n = 1100 R² = 0,908 Se = 9,2344 F = 5427,102***
Bu kılavuz eğrinin yaş (t), bonitet derecesi (BOD) ve sıklık derecesi (SD) ile ilişkili
olması gerektiği düşünülerek, model
ℎ =, , ,
[(a + a BOD + a SD + a BODSD) + (a + a BOD +
a6SD+a7BODSDt+a8+a9BOD+a10SD+a11BODSDt2+1,3 (4.47)
formül 4.47 biçimine dönüştürülmüştür. Ancak, bu modelin regresyon analizi ile
katsayıları bulunduğunda SD’nin bulunduğu terimlerin katsayıları anlamsız çıkmıştır.
Dolayısıyla model;
h= d2
11,365+0,06321d+0,0327d2 [(a0+a1BOD)+(a2+a3BOD)t+(a4+a5BOD)t2]+1,3 (4.48)
formül 4.48’daki biçime dönüştürülmüştür. Bu modelin katsayıları bulunduktan sonra,
meşcere boy eğrilerinin genel denklemi olarak;
ℎ = , , , , , , ∗( , , , ) + 1,3 (4.49)
n = 1100 ݲ = 0,949 Se = 2,93 F = 1215,869***
67
ifadesi elde edilmiştir. Bu denklem iki aşamada hesaplandığı için belirtme katsayısı
yerine belirtme indisi (bak formül 4.30) ve istatistikleri hesaplanarak, aşağıda
verilmiştir. Belirtme indisi ve F test değerine göre ilişkinin oldukça kuvvetli ve modelin
verilere 0,001 önem düzeyinde uyum gösterdiği anlaşılmaktadır.
Örnek alanlardaki gerçek ağaç boyları ile belli meşcere yaşı ve bonitet derecesi için
modele göre bulunan meşcere boy eğrileri aynı grafik üzerine aktarılmış ve modelden
elde edilen meşcere boy eğrilerinin gerçek boyları ortaladığı görülmüştür (Şekil 4.52,
4.53).
Şekil 4.52: 4 No’lu Örnek Alanın Gerçek ve Modele Göre Çap-Boy Noktaları (t = 77, BOD = 5)
Şekil 4.53: 50 No’lu Örnek Alanın Gerçek ve Modele Göre Çap-Boy Noktaları (t = 143, BOD = 1)
Modelde 1-80 cm arasında çap değerleri verilerek çeşitli BOD ve t değerleri için
meşcere boy eğrilerinin eğilimleri Şekil 4.54, 4.55 ve 4.56’da gösterilmiştir.
Şekil 4.54: BOD=0 ve BOD=1 için çap-boy ilişkisinin yaşa göre değişimi
0
10
20
30
40
0 10 20 30
h(m
)
d (cm)
Gerçek Çap- Boy
Model Çap-Boy 0
10
20
30
40
0 20 40 60
h(m
)
d(cm)
Gerçek Çap-Boy
Model Çap-Boy
0
5
10
15
20
25
30
35
40
0 20 40 60 80 100
h(m
)
d(cm)
BOD=0 ve 1 İçin d-h Gerçek d-h
t=20,BOD=0
t=20,BOD=1
t=60,BOD=0
T=60,BOD=1
t=100,BOD=0
t=100,BOD=1
t=140,BOD=0
t=140,BOD=1
68
Bonitet iyileştikçe ve yaş ilerledikçe meşcere boy eğrileri sağa ve yukarıya doğru
kaymakta ve yatıklaşmaktadır.
Kötü bonitette genç yaşlarda çap - boy eğrisi dik iken ileri yaşlarda dikliği azalmakta ve
sağa doğru eğilmektedir (Şekil 4.54).
Şekil 4.55: BOD=0 için yaşa göre meşcere boy eğrilerinin değişimi
İyi bonitette çap boy eğrisi yaş ilerledikçe sağa ve yukarı kaymaktadır (Şekil 4.56). Bu
durum doğal kanuniyetlere uygundur.
Şekil 4.56: BOD=1 için yaşa göre meşcere boy eğrilerinin değişimi
0
5
10
15
20
25
30
35
40
0 20 40 60 80 100
h(m
)
d(cm)
Gerçek d-h
t=20
t=60
t=100
t=140
0
5
10
15
20
25
30
35
40
0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0
h(m
)
d(cm)
Gerçek d-h
t=20
t=60
t=100
t=140
69
4.8.HEKTARDAKI AĞAÇ SAYISI İLE İLGILI İLİŞKİLER
Meşcerelerde hektardaki ağaç sayısı ve bunun çap basamaklarına dağılımı meşcerenin
kuruluş ve dinamiğini anlamak açısından çok önemlidir. Ağaç sayısının yaşa bağlı
olarak gelişimi genelde her tür için kendine özgü azalan bir ters j eğrisi görünümüne
sahiptir. Ağaç sayısının çap basamaklarına dağılımı ise, ağaç türünün gölgeye dayanma
özelliğinin bir göstergesi olarak ortaya çıkar. Işık ağaçlarında her yaşta bu dağılım
simetrik bir çan eğrisi görünümündeyken, ağacın gölgeye dayanma kabiliyeti arttıkça
sağa çarpık çan eğrisi görünümü alır (Kalıpsız, 1998). Tam gölge ağaçlarında ise,
sözkonusu dağılım ters j eğrisi görünümünü alır. Bu durum, doğal dağılım eğrisinin
çarpıklığının gölgeye dayanma derecesi ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Hatta,
dağılımın çarpıklık katsayısına türün gölgeye dayanma derecesi gözüyle bakılabilir. Bu
bölümde, önce hektardaki ağaç sayısının ve daha sonra da çap basamaklarına dağılım
eğrisinin yaşa göre gösterdiği eğilimlerin saptanıp genelleştirilmesine çalışılmıştır.
4.8.1.Yaş – Hektardaki Ağaç Sayısı İlişkisinin Genelleştirilmesi
Eşit yaşlı meşcerelerde meşcere ağaç sayısının zaman içinde azaldığı, bonitet ve sıklık
ile de ilişkili olduğu bilinmektedir. Sarıçam bir ışık ağacı olduğu için aynı yaşlı
meşcereler kurmaktadır. Bu meşcerelerde hektardaki ağaç sayısının, yaşa (t), bonitet
derecesine (BOD) ve sıklık derecesine (SD) göre, gösterdiği eğilimleri kavramak için,
yaş – hektardaki ağaç sayısı noktaları grafik üzerine taşınmış ve noktalar dağılımı üslü
bir kılavuz eğrisi ile dengelenmiştir (Şekil 4.57 ve Formül 4.50). Ağaç sayısının
gösterdiği bu eğilimin belirtme katsayısı ve F test değeri, ilişkinin yeteri kadar kuvvetli
ve noktalar dağılımının 0,001 önem düzeyinde modele uyum gösterdiği anlaşılmaktadır.
푁 = 푒 = 푁 = 푒 , , (4.50)
n = 100 R² = 0,603 Se = 0,4766 F = 149,038***
70
Şekil 4.57: Yaşa göre ağaç sayısı değişimi
Yaş – hektardaki ağaç sayısı ilişkisini gösteren formül 4.50 denkleminin katsayılarının
bonitet ve sıklık dereceleriyle ilişkiye getirilmesi halinde, belirtme katsayısının daha da
büyüyeceği bilindiğinden formül 4.50 modeli formül 4.51 modeline dönüştürülmüştür.
푁 = 푒[( ) ( ) ] (4.51)
Formül 4.51 ile gösterilen bu yeni modelin denklem (Formül 4.50) ve istatistikleri
aşağıda gösterilmiştir. Bağımlı değişkenin bağımsız değişkenlere bağlılığı % 60,3’den
% 76,7’ye yükselmiştir. F test değerine göre de noktalar dağılımı 0,001 önem düzeyinde
modele uygun bulunmuştur.
푁 = 푒[( , , , , ) ( , , , , ) ] (4.52)
n = 100 R² = 0,767 Se = 0,3769 F = 43,306***
olarak bulunmuştur. Bu yeni denklemde, ağaç sayısının % 76,7 oranında t, BOD ve SD
değişkenlerine bağlı olduğu anlaşılmaktadır. Modelin verilere uygun olma olasılığı da
yine %99,9’dan daha büyüktür. Denklemin katsayıları logaritmik olarak saptandığı için,
düzeltme faktörü f = 1,07361 olarak elde edilmiştir. Buna göre yeni denklem formül
4.53 ile aşağıda verilmiştir.
푁 = 1,07361 ∗ 푒[( , , , , ) ( , , , , ) ] (4.53)
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
0 50 100 150 200
N
t
71
Elde edilen bu son denklem yardımıyla BOD = 0 - 0,5 – 1 ve SD = 0,6 – 1 - 1,6
değerleri için, hektardaki ağaç sayısının yaşa göre gösterdiği eğilimlerin grafikleri
çizilmiştir (Şekil 4.58-59-60-61-62-63).
En düşük bonitet (BOD=0) ve sıklık (SD=0,6) derecesinde hektardaki ağaç sayıları 50
yaşına kadar yaklaşık 18000’den 4000’e hızlı düşmektedir (Şekil 4.58). 50 yaşından
sonra, ağaç sayısının düşüş hızı oldukça yavaşlamaktadır. Sıklık arttıkça, yaklaşık 60
yaşından önce ilişkiyi gösteren eğriler düşüş gösterirken, 60 yaşından sonra yükselme
göstermektedir. En yüksek sıklık derecesinde (SD=1,6) hektardaki ağaç sayısı hemen
2000’in üzerinde yaşa bağlı olmadan sabit kalma eğilimi göstermektedir. Bunun nedeni,
bonitetin en alt sınırında büyümenin çok yavaş olması yüzünden meşcereden hiç ağaç
çıkmaması ile açıklanabilir. Normal kapalı meşcerelerde sıklık derecesinin düşmesiyle,
meşcere orta ağacının çapı küçülmekte ve ağaç sayısı artmaktadır. Sıklık derecesinin
artmasıyla da, meşcere orta ağacının çapı kalınlaşmakta ve dolayısıyla ağaç sayısı
azalmaktadır (bak Şekil 4.20-21-22).
72
Bonitet derecesinin BOD=0,5 olması durumunda, sıklık derecesi arttıkça yaş – ağaç
sayısı eğrileri yukarı kaymakta ve birbirine koşut hale gelmektedir (Şekil 4.59). Her
sıklık derecesinde ağaç sayısının düşme hızlarının da birbirine yaklaştığı söylenebilr.
Üst bonitet sınırındaki (BOD=1) meşcerelerde, sıklık derecesi arttıkça genç yaşlarda
hektardaki ağaç sayısı artmaktadır. (Şekil 4.60). SD=1,6 sıklık derecesinde, ağaç sayısı
7000’ler civarından 100 yaşına kadar yaklaşık 500 ağaca düşmektedir. Sıklık
derecesinin alt sınırında (SD=0,6) ise, hektardaki ağaç sayısının yaklaşık 400 – 500
civarında yaşa bağlı olmadan sabit kaldığı görülmektedir (Şekil 4.58-4.59-4.60).
Şekil 4.58: BOD=0 için değişik sıklıklara göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi
Şekil 4.59: BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi
Şekil 4.60: BOD=1 için değişik sıklıklara göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
0 25 50 75 100 125 150
N
t
BOD=0 SD=0,6
SD=1
SD=1,6
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
0 50 100 150 200
N
t
BOD=0,5 SD=0,6
SD=1
SD=1,6
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
0 25 50 75 100 125 150
N
t
BOD=1SD=0,6
SD=1
SD=1,6
73
Sıklık derecesi düşük ve normal sıklık derecelerindeki meşcerelerde kötü bonitette daha
fazla ağaç bulunurken, sıklık derecesi yüksek meşcerede iyi bonitette daha fazla ağaç
bulunmaktadır (Şekil 4.61-62-63). Sıklık derecesi yüksek meşcerede ağaç sayısı
değişimi iyi bonitetli meşcerede, kötü bonitetli meşcereye göre daha fazladır (Şekil
4.63). Sıklık derecesi yüksek ve kötü bonitetli meşcerede ağaç sayısı değişimi daha az
olmaktadır (Şekil 4.63).
Şekil 4.61: SD=0,6 için değişik BOD derecelerine göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi
Şekil 4.62: SD=1 için değişik BOD derecelerine göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi
Şekil 4.63: SD=1,6 için değişik BOD derecelerine göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi
4.8.2. Vejetasyon Dönemi Sonunda Meşcereden Ayrılacak Ağaç Sayısı
Formül 4.53 denklemi bonitet ve sıklık derecelerine göre her yaş için hektardaki ağaç
sayısını vermektedir. O halde, meşcerenin t yaşındaki ağaç sayısı olan Nt ’den
meşcerenin t+1 yaşındaki ağaç sayısı olan Nt+1 çıkarıldığında, t+1 yaşında, yani
vejetasyon dönemi sonunda meşcereden çıkacak ağaç sayısı formül 4.54 ile belirlenmiş
olmaktadır.
0
5000
10000
15000
20000
0 50 100 150 200
N
t
SD=0,6BOD=0
BOD=0,5
BOD=1
0
5000
10000
15000
20000
0 50 100 150 200
N
t
SD=1BOD=0
BOD=0,5
BOD=1
0
5000
10000
15000
20000
0 50 100 150 200
N
t
SD=1,6BOD=0
BOD=0,5
BOD=1
74
훥푁 = 푁 − 푁 (4.54)
Hasılat tablosunun düzenlenmesi sırasında, her yaş için vejetasyon dönemi sonunda
çıkacak ağaç sayısı bu yöntemle hesaplanmakta ve ilgili sütunda verilmektedir. Burada,
t yaşı için hesaplanan meşcereden çıkacak ağaç sayısı, t+1 yaşında meşcereden çıkacağı
için, vejetasyon dönemi sonunda meşcereden çıkacak ağaç sayısı olarak adlandırılmıştır.
Bu nedenle meşcereden çıkacak ağaç sayısına “çıkan ağaç sayısı” denmemiştir.
4.8.3. Vejetasyon Dönemi Sonunda Meşcereden Ayrılan Birikimli Ağaç Sayısı
Vejetasyon dönemi sonunda meşcereden ayrılmış birikimli ağaç sayısı, önceki yıllara ait
meşcereden ayrılan ağaç sayılarının toplamı olup, buna “ayrılan meşcere” veya “ara
meşcere” ağaç sayısı da denmektedir. Bir önceki bölümde her yaş için meşcereden
çıkması gereken ağaç sayıları ardışık olarak toplanarak, her yaş için birikimli ayrılan
ağaç sayısı hesaplanmakta ve hasılat tablosunun ilgili sütununa yazılmaktadır. Hasılat
tablosundaki değerler 20 yaşından itibaren istenilen bir yaşa kadar hesap edilmektedir.
20 Yaşına kadar meşcereden ayrılan birikimli ağaç sayısı hesaplanmadığı için, 20
yaşındaki birikimli ağaç sayısı, 20 yaşında meşcereden ayrılacak ağaç sayısına eşit
olmaktadır.
4.8.4. Hektardaki Ağaç Sayısının Çap Basamaklarına Dağılımının
Genelleştirilmesi
Meşcerede ağaçların çap basamaklarına dağılım frekansları basamak genişliğinin bir
fonksiyonu olmaktadır. Basamak genişliği değiştikçe frekanslar da değişime
uğramaktadır. Fakat, çap dağılım frekanslarına ait olasılık yoğunluk fonksiyonu
basamak genişliği ile değişmez. Olasılık yoğunluk fonksiyonu ile değişik genişlikte çap
basamağının ağaç sayısı hesaplanabilmektedir (Mood ve diğ., 1974). Bu avantajlı
durumdan dolayı basamak genişliğine bağlı dağılım fonksiyonları yerine olasılık
yoğunluk fonksiyonları kullanılmaktadır (Loetsch ve diğ., 1973; Saraçoğlu, 1988).
Basamak genişliğine göre verilmiş olan bir frekans, yoğunluk fonksiyonu eğrisi ile
basamak genişliğine karşı gelen aralık arasında kalan alanın toplam ağaç sayısıyla
çarpımına eşittir. (Karadeniz, 1983; Çatal, 2009).
75
Bu çalışmada, örnek alanlarda ölçülen 11 ağaca ait göğüs çapları 4 cm’lik çap
basamaklarına dökümleri yapılarak, basamaklardaki ağaç sayıları (frekansları) elde
edilmiş ve bu değerler de hektara çevirme katsayılarıyla çarpılarak, bir hektardaki
ağaçların çap basamaklarına dağılım frekans tabloları elde edilmiştir. Bu tablolardan da
örnek alanlara ait çap dağılımlarını gösteren histogram grafikleri çizilmiş ve dağılım
biçimleri izlenmiştir. Çeşitli nedenlerle bozulan frekans dağılımları, sarıçamın bir ışık
ağacı olması dolayısıyla simetrik çan eğrisi görünümünde olması beklenirken az çok
düzensiz birer görünüm vermişlerdir. Örnek olarak 1, 14 ve 69 no’lu örnek alanlardaki
frekans dağılımları şekil 4.64’de gösterilmiştir.
Şekil 4.64: Üç örnek alanda frekans dağılımı
Bir histogram grafiğinde, b=4cm’lik basamak genişlikleri üzerine oturtulan
dikdörtgenlerin yükseklikleri y = f / b ve alanları ise f frekansına eşit olmaktadır.
Basamak ortası değerlerle kendilerine karşı gelen y yüksekliklerinin grafik üzerinde
oluşturduğu noktalar dikdörtgenlerin üst tabanlarının ortasına isabet etmektedir. Bu
noktaların birleştirilmesiyle kapalı bir frekans poligonu elde edilmektedir. Histogram
grafiğindeki dikdörtgen alanlarının toplamı, frekans poligonu ile apsis ekseni arasında
kalan alana eşit olmakta ve bu da örnek alandaki toplam ağaç sayısı N’i
oluşturmaktadır. Dikdörtgen alanlarının f/N’e eşit olması halinde, dikdörtgen alanlarının
toplamı 1’e eşit olur ve frekans poligonu da olasılık yoğunluk poligonuna dönüşür. Bu
durumda, i’ninci basamaktaki fi frekansına karşı gelen dikdörtgenin yüksekliği;
yi = fi / ( N * b ) olmaktadır. Basamak ortası değerlerle (di) bu yeni yi yüksekliklerinin
(ordinatlarının) oluşturduğu noktalar olasılık yoğunluk fonksiyonunun üzerinde olması
gereken noktalardır. Her örnek alana ait olasılık yoğunluk fonksiyonunun apsis ekseni
üzerindeki yerini, örnek alandaki çapların aritmetik ortalamaları belirtmektedir. Olasılık
yoğunluk fonksiyonunun dağılım biçimini ise, çapların standart sapması belirtmektedir.
0
200
400
600
800
1000
1200
18 22 26 30 34 38
Ağa
ç Sa
yısı
Çap (cm)
Örnek Alan=1
0
100
200
300
400
500
600
700
14 18 22 26 30 34
Ağa
ç Sa
yısı
Çap (cm)
Örnek Alan =14
0
50
100
150
200
250
26 30 34 38 42 46
Ağa
ç Sa
yısı
Çap (cm)
Örnek Alan=69
76
Bu nedenle, çap dağılımlarına ait olasılık yoğunluk fonksiyonlarının hep birlikte
regresyon analizi ile dengelenebilmesi için, çapların aritmetik ortalamalarının ve
standart sapmalarının önceden yaşa, bonitet ve sıklık derecelerine göre genelleştirilmesi
önemli olmaktadır. Ayrıca, olasılık yoğunluk fonksiyonlarının hep birlikte
dengelenebilmesi için, bunların sabit standart bir noktaya kaydırılması gerekmektedir.
Bu amaçla da, çap basamağı sınır ve orta değerlerinin (d) formül 4.55 ile standardize
edilmesi gerekmektedir.
푧 = (4.55)
4.8.4.1. Örnek Alanlardaki Çapların Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma
Değişimlerinin Genelleştirilmesi
Örnek alanlarda ölçülen 11 ağacın göğüs çaplarının aritmetik ortalamaları ve standart
sapmaları bulunduktan sonra, bunların yaşa, bonitet ve sıklık derecelerine göre
gelişimlerini grafik üzerinde izlemek üzere şekil 4.65 ve 4.66 çizilmiştir. Her iki
grafikte de noktalar dağılımının eğilimi üslü birer modelle (푑 = 푎푡 , 푠 = 푎푡 ) en
yüksek ilişkiyi göstermiştir. Bu ilişkiler, logaritma kullanarak doğrusal hale
dönüştürüldüğünde 푙푛푑 = 푙푛푎 + 푏푙푛푡 ve 푙푛푠 = 푙푛푎 + 푏푙푛푡 biçimlerini almaktadır. Bu
modellerde ln a ve b katsayılarının bonitet ve sıklık dereceleriyle doğrusal olarak ilişkili
olacağı düşüncesiyle, modeller formül 4.56’te gösterildiği biçime dönüştürülmüştür.
푙푛푑 푣푒푦푎 푙푛푠 = (푎 + 푎 퐵푂퐷 + 푎 푆퐷 + 푎 퐵푂퐷푆퐷) + (푎 + 푎 퐵푂퐷 + 푎 푆퐷 + 푎 퐵푂퐷푆퐷)푙푛푡 (4.56)
Bu modellere göre regresyon analizi ile bulunan denklem ve istatistikler aşağıda ayrı
ayrı gösterilmiştir. Denklemler logaritmik olduğu için f düzeltme katsayıları da
hesaplanmıştır.
푙푛푑=(-7,668+12,906BOD+5,031SD-8,482BODSD)+(2,385-2,737BOD-1,13SD+1,911BODSD)lnt (4.57)
n=97 R² = 0,904 Se = 0,159 F = 119,389*** f = 1,012656
77
Şekil 4.65: Örnek alanlardaki çaplara ait ortalamaların yaşa göre değişimi
Denklem logaritmik olduğu için düzeltme katsayısı f=1,012656 olarak hesaplanmıştır.
푙푛푠 = (−2,952 + 4,935퐵푂퐷 + 1,945푆퐷 − 4,613퐵푂퐷푆퐷) + (0,918 − 0,957퐵푂퐷 − 0,372푆퐷 + 0,965퐵푂퐷푆퐷)푙푛푡 (4.58)
n=97 R² = 0,625 se = 0,273 F = 21,213*** f = 1,037968
Şekil 4.66: Örnek alanlardaki çaplara ait standart sapmaların yaşa göre değişimi
Yukarda hesaplanan aritmetik ortalama ve standart sapmaya ait denklemlerin belirtme
katsayıları yeterince kuvvetli olduğu ve F test değerine göre modelin noktalara
uygunluğunun da 0,001 önem düzeyinde olduğu görülmektedir.
Hasılat tablosunun yapılması sırasında simülasyonla türetilen çapların elde edilmesinde
formül 4.57 ve 4.58 ile verilen aritmetik ortalama ve standart sapmaya ait denklemler
kullanılmıştır. Denklemlerin verilere uygunluğunu denetlemek için örnek alanlardaki
0
10
20
30
40
50
60
70
0 50 100 150 200
Ort
alam
a Ça
p (c
m)
Yaş (t)
Gerçek
Model
0
10
20
30
40
50
60
70
0 50 100 150 200
Ort
alam
a Ça
p (c
m)
Yaş (t)
Gerçek
78
aritmetik ortalama çap ve standart sapma değerleri denklemlerden hesaplanarak, şekil
4.65 ve 4.66’daki grafikler üzerine işaretlenmiştir. Modelden elde edilen noktaların
dağılımının gerçek noktalar dağılımını ortaladığı görülmektedir.
4.8.4.2. Genelleştirilmiş Sıklık Fonksiyonunun Bulunması
Örnek alanlardaki çap dağılımlarına karşı gelen genelleştirilmiş sıklık fonksiyonunun
elde edilebilmesi için, örnek alanların frekans tablolarındaki basamak alt (dalt), orta (d)
ve üst (düst) sınırlarına karşı gelen z standardize değerlerinin ve sıklık fonksiyonunun
eğrisi üzerinde olması gereken noktaların ordinatlarının (y) saptanması gerekmektedir.
Konunun anlaşılması için 1 no’lu örnek alanın frekans tablosundan z ve y değerlerinin
elde ediliş biçimini gösteren tablo 4.6 verilmiştir. Tabloda dalt , d ve düst değerlerinin
standardize değerleri olan zalt , z ve züst değerleri formül 4.57 ile hesaplanmış ve
tablonun ilgili sütunlarına yazılmıştır. Tablodaki y değerleri formül 4.60 ile ve 훥푧
değeri ise formül 4.61 ile hesaplanmıştır. z Eksenindeki basamak genişliği bütün
basamaklar için eşittir.
푧 = (4.59)
푦 =∗
(4.60)
훥푧 = 푧ü − 푧 (4.61)
Tablo 4.5: 1 No’lu örnek alanın frekans tablosundan z ve y değerlerinin hesaplanması
d dalt düst f N 풅 s zalt züst ࢤz z y
18 16 20 142 1563 27,1 4,54 -2,44 -1,56 0,88 -2,00 0,10
26 24 28 995 1563 27,1 4,54 -0,68 0,20 0,88 -0,24 0,72 30 28 32 284 1563 27,1 4,54 0,20 1,08 0,88 0,64 0,21
38 36 40 142 1563 27,1 4,54 1,96 2,84 0,88 2,40 0,10
Tüm örnek alanlara ait yukarda açıklandığı şekilde hesaplanan z ve y değerlerinin
oluşturduğu noktalar şekil 4.67’de grafik üzerine aktarılmıştır. Örnek alanlardaki çap
frekans dağılımlarına karşı gelen (z, y) noktalar dağılımı z = 0 noktası üzerinde
toplanmıştır. Bu noktalar dağılımı arasından formül 4.62’daki modele uygun bir
79
regresyon eğrisi geçirilmiştir. Modeldeki s değişkeni örnek alanlardaki çapların standart
sapması olmaktadır. Standart sapma değerleri yaş, bonitet derecesi ve sıklık derecesi
değişkenleriyle ilişkili olduğu için (bak formül 4.58) modele bu değişkenler
konmamıştır. Bu eğrinin denklemi formül 4.63’de istatistikleriyle beraber verilmiştir.
Elde edilen denklemin belirtme katsayısı 0,4’ün üzerinde olması nedeniyle denklemin
kullanılabileceği anlaşılmaktadır. Noktaların modele uygunluğu da 0,001 güven
düzeyinde olduğu görülmektedir. Denklem logaritmik olarak hesaplandığı için aşağıda
düzeltme faktörü (f) de verilmiştir. Örnek alanların yaş, bonitet derecesi ve sıklık
derecesi değerlerini kullanarak, denklemden hesaplanan (z, 푦) noktaları da grafik
üzerine yerleştirilmiştir. Denkleme ait noktaların gerçek noktalar dağılımını ortaladığı
görülmektedir (Şekil 4.67).
푦 = 푒( ) (4.62)
푦 = 푒( , , ) ² (4.63)
R² = 0,373 Se = 0,4986 F = 267,534*** n = 452 f = 1,132357
Şekil 4.67: Gerçek (z,y) ve hesaplanmış (z, 푦) noktalarının dağılımı
Formül 4.63 ile bulunan denklem, hasılat tablosunun düzenlenmesi sırasında yaşa,
bonitet ve sıklık derecelerine bağlı olarak, meşceredeki göğüs çaplarının türetilmesinde
kullanılmıştır. Formül 4.63’in çap türetiminde kullanılabilmesi için, sıklık fonksiyonuna
dönüştürülmesi gerekmektedir. Bunun için, yaş, bonitet ve sıklık derecelerinin
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
5
-3 -2 -1 0 1 2 3 4
y
Z
Gerçek Z
Model z
80
belirlediği formül 4.63, denklemin eğrisinin altında ve - 10 ≤ z ≤ + 10 aralığında kalan
alana bölünmelidir. Eğrinin belirtilen sınırlar arasındaki alanı ise, z = -10’dan itibaren z
= +10’a kadar tabanı 0,0001 genişlikteki 200000 yamuk alanının toplamı olarak (belirli
integral ile) hesaplanmakta ve formül 4.61 denklemi bu alana (A) bölünerek sıklık
fonksiyonu elde edilmiş olmaktadır (Şekil 4.68). Eğri altındaki her yamuğun tabanının
başlangıç ve bitim noktalarına karşı gelen y değerlerinin ortalaması 0,0001 ile çarpılarak
alanı bulunmaktadır. Bulunan sıklık fonksiyonu - 10 ≤ z ≤ + 10 aralığında tanımlı bir
çan eğrisi olup altındaki alan da 1’e eşit olmaktadır. Böylece, elde edilen sıklık
fonksiyonu formül 4.64 ile aşağıda gösterilmiştir. Eğri altındaki alan 1’e eşitlendiği için,
sıklık fonksiyonuna düzeltme faktörünün konulması anlamsız olmaktadır ve bu nedenle
düzeltme faktörü formüle konulmamıştır.
푦 = 푒( , , ) ² (4,64)
Şekil 4.68: Çap basamaklarındaki ağaç sayılarının dağılımına karşı gelen sıklık fonksiyonu eğrisi
4.8.4.3. Sıklık Fonksiyonundan Çapların Türetilmesi
Önceki bölümde anlatıldığı biçimde elde edilen sıklık fonksiyonu, hektardaki ağaç
sayısı (N) ile çarpılarak, eğri altındaki alan N’e eşitlenmektedir. Bu eğrinin altında
tabanı 0,0001 genişlikte olan yamuk alanları z = -10’dan itibaren bilgisayarda
hesaplanmakta ve ardışık olarak toplanmaktadır. Bu toplam alan 1’e eşit olduğunda 1.
ağaca karşı gelen, 2’ye eşit olduğunda 2. ağaca gelen ve nihayet N’e eşit olduğunda N.
ağaca karşı gelen zi değerleri saptanmaktadır. Bu zi değerleri 푑 = 푑 + 푧 푠 formülüyle
81
çaplara dönüştürülmektedir. Buradaki çap ortalaması 푑 ve standart sapması s formül
4.57 ve 4.58’den hesaplanmaktadır.
Hesaplanan çapların basamaklara dökümü yapılarak, genelleştirilmiş çap basamakları
dağılımı elde edilmektedir.
4.9. HEKTARDAKI HACIMLARIN HESAPLANMASI
Hasılat tablosunun hazırlanması sırasında sıklık fonksiyonundan türetilen çaplara ait
ağaç boyları genel meşcere boy eğrileri denkleminden (bak formül 4.47)
hesaplanmaktadır. Böylece, çapı ve boyu bilinen ağaçların hacımları da çift girişli
hacım denkleminden (bak formül 4.5) kolaylıkla bulunabilmektedir. Herhangi bir t
yaşındaki meşcerenin bir hektarındaki hacım hesaplanırken; önce sıklık fonksiyonu, o
yaşa ait ağaç sayısı genelleştirilmiş ağaç sayısı denkleminden (bak formül 4.53)
hesaplanan ağaç sayısı ile çarpılmakta, daha sonra meşcereye ait çaplar ve boylar
türetilerek hacımları bulunmaktadır. Bu hacımların toplanmasıyla meşcerenin t
yaşındaki Vt hacmı hesaplanmaktadır. Aynı işlemler t+1 yaşı için de yapılmakta ve t+1
yaşına ait Vt+1 hacmı hesaplanmaktadır. Meşcerenin t yaşındaki çaplarına
genelleştirilmiş çap artım denkleminden hesaplanan yıllık çap artımları eklenerek, t+1
yaşında meşcerede olması gereken çaplar hesaplanmaktadır. Bu çaplara karşı gelen
boylar ilgili denklem yardımıyla hesaplandıktan sonra, bulunan çap ve boylara karşı
gelen hacımlar hesaplanmakta ve toplamları (푉′ ) alınmaktadır. Böylece, t+1 yaşına
ait meşcerede bulunan hacımla (Vt+1) olması gereken hacım (푉′ ) hesaplanmış
olmaktadır (Şekil 4.69).
Şekil 4.69: Yaşa göre ağaç sayısı ve meşcere hacımları
82
4.9.1. Asli Meşcere Hacmı
Yukarıda hesaplanan Vt hacmı meşcerenin t yaşındaki asli meşcere hacmıdır (Şekil
4.69). Bu hacım, vejetasyon dönemi başındaki hacım olarak kabul edilir. Hasılat
tablosunun düzenlenmesi sırasında yukarda açıklandığı şekilde hesaplanan Vt asli
meşcere hacmı m³/ha olarak hesaplanarak, hasılat tablosunun ilgili sütununa
yazılmaktadır.
4.9.2. Ara Meşcere Hacmı
Bölüm 4.9’da hesaplanan 푉 hacmı, meşcerenin t+1 yaşındaki asli meşcere hacmı
olup, buna vejetasyon dönemi sonundaki asli meşcere hacmı da denir. Çap artımı
yoluyla hesaplanan ve yine t+1 yılına ait olan 푉′ hacmı meşcerede olması gereken
hacımdır. Bu hacım da vejetasyon dönemi sonundaki hacım sayılır (bak şekil 4.69).
Dolayısıyla burada, hasılat tablosu düzenlenmesi sırasında t+1 yaşına ait meşcerenin iki
farklı hacmı hesap edilmiş olmaktadır.
Meşcerenin oluşması ile birlikte mevcut ağaçlar sürekli olarak büyümekte, büyümesi ile
birlikte ağaçların besin maddeleri, su ve ışık ihtiyacı artmaktadır. Bunun sonucu olarak
rekabete dayanamayan ağaçlar doğal ölüm ile meşcereden ayrılmaktadır. Bu yüzden
meşcerede doğal ağaç ölümü meşcere modellerinde önemli bir bileşendir (Lee, 1971;
Teck ve Hilt, 1990; Monserud ve Sterba, 1999; Çatal, 2010). Doğal gövde ayrılması iki
grupta incelenmektedir. Bunlar düzenli ve düzensiz ölümlerdir (Lee, 1971; Bonnor,
1978, Çatal 2009). Düzenli ölüm veya kuruma ağaçların ışık, su ve besin maddeleri
rekabetinden dolayı meşcereden ayrılmak zorunda kalmalarıdır. Kuraklık, böcek ve
mantar gibi etkenler sonucu meşcereden ayrılmalar ise, ağaçlar arasından rekabete göre
daha az öneme sahip bir ayrılma biçimidir (Peet ve Christensen, 1987; Çatal, 2010).
Düzensiz ölümlerde ise rasgele olaylar ve zararlardan dolayı ortaya çıkan ölümler
olarak tanımlanabilir. Bunlar da yangın, rüzgar, kar ve toprak kayması gibi zararlardır
(Lee, 1971; Çatal, 2010). Meşcere büyümesinin simülasyonunda alandan ayrılacak
ağaçların tespitinde genellikle yarışma endeksi (Keister, 1972; Keister ve Tidwell;
1975; Clutter ve diğ., 1983; Burkhart ve diğ., 1987; Glover ve Hool, 1979) ve çap artımı
(Akalp, 1982, Yavuz, 1992) gibi kriterler kullanmıştır.
83
Ölecek ağaçların tespitinde kullanılacak kriterlerin belirlenmesinde ağaç türünün
baskıya dayanabilme yeteneği de önem taşımaktadır. Çünkü örneğin gölge ağaçları
uzun süre baskıda kalsalar bile, herhangi bir nedenle baskıdan kurtuldukları anda
büyümelerine devam edebilmektedirler (Saraçoğlu, 1988 ; Bozkuş, 1988). Fakat ışık
ağaçlarında bu durum söz konusu olmaz. Gölgeye maruz kaldıklarında ölürler ve ayrılan
meşcerenin bir parçası olurlar.
Bu çalışmada vejetasyon dönemi sonunda meşcereden yıllık olarak ayrılacak hacım
(푣 ), yukarda hesaplanan t+1 yaşındaki meşcerenin iki farklı hacmı arasındaki fark
olarak hesaplanmaktadır. Buna göre meşcereden t yaşının sonunda yıllık olarak
ayrılacak hacım miktarı;
푣 = 푉′ − 푉 (4.65)
kadar olmaktadır. Burada, 푉′ hacmı Nt sayıdaki ağacın t+1 yaşındaki hacmı olup,
Nt’den daha küçük olan Nt+1 sayıdaki ağacın t+1 yaşındaki hacmından daha büyük
olacağı düşünülmektedir. Herhangi bir t yaşına kadar meşcereden ayrılan yıllık
hacımların toplamı ise, ayrılan meşcere veya ara meşcere hacmı olmaktadır (Formül
4.66).
푉 = ∑ 푣 (4.66)
Meşcereden t yaşında yıllık olarak ayrılacak hacım (m³/ha/yıl) ile t yaşına kadar ayrılan
meşcere hacmı (m³/ha) hasılat tablosunun yapımı sırasında formül 4.65 ve 4.66 ile
hesaplanmakta ve tablonun ilgili sütunlarına yazılmaktadır.
4.9.4. Genel Hacım Verimi
Meşcereden herhangi bir t yaşına kadar ayrılan hacımların toplamı 푉 , meşcerenin t
yaşındaki asli meşcere hacmına (Vt) eklendiğinde, meşcerenin o yaştaki genel hacım
verimi;
푉 = 푉 + 푉 (4.67)
84
olarak elde edilmektedir. Meşcerenin t yaşındaki genel hacım verimi (푉 ), hasılat
tablosu düzenlenmesi sırasında formül 4.67 ile hesaplanmakta ve m³/ha olarak ilgili
sütuna kaydedilmektedir.
4.10. MEŞCERE HACIM ARTIMLARININ HESAPLANMASI
Meşceredeki hacım artımı, her örnek alan için çeşitli yöntemlerle hesaplanıp, bonitet ve
sıklık derecelerine göre yaşla ilişkiye getirilerek hesaplanabilir. Çalışmamızda meşcere
hacım artımı, meşceredeki ağaçlarda bir yıllık büyüme sağlanarak, hacımlar farkı olarak
hesaplanmaktadır.
Yıllık cari hacım artımı; ara meşcere hacmı, periyot başındaki ve sonundaki asli
meşcere hacımları arasındaki farka eklenip bulunan hacmın periyot yılları sayısına
bölünmesiyle elde edilmiştir. Yıllık cari hacım artım yüzdesi; yıllık cari hacım artımının
o periyottaki asli meşcere hacmına yüzde olarak oranlamasıyla bulunmaktadır. Yıllık
cari hacım artımları ileri yaşlarda modelden kaynaklanan nedenlerle sıfır olarak
bulunmuş, ancak canlı bir meşcerede bu değerlerin sıfır olması söz konusu
olamayacağından asimtotik bir değer olarak 0,01 alınmıştır.
Asli meşcerenin ortalama hacım artımı asli meşcere hacmının meşcerenin yaşına
bölünmesiyle, genel ortalama hacım artımı ise genel hacım veriminin meşcere yaşına
bölünmesiyle bulunmaktadır. Hasılat tablosunda ayrı bir sütun olarak verilen ara hasılat
yüzdesi, ara hasılatın genel hacım verimi içindeki payı olup her periyotta birikimli ara
meşcere hacmının genel hacım verimine yüzde olarak oranlanmasıyla elde edilmiştir.
4.11. HASILAT TABLOSUNUN DÜZENLENMESI
Bu bölümde, önceki bölümlerde elde edilen ilişkiler yardımıyla değişik bonitet ve sıklık
dereceleri için, hasılat tablosu düzenleyen bir bilgisayar programı yazılmıştır. Program,
MS EXCEL 2000’in Visual Basic Application (VBA) özelliğinden yararlanılarak
programlanmıştır. Program çalıştırıldığında, bonitet derecesi (BOD), sıklık derecesi
(SD) ve süre girdi olarak verilmektedir. Programın çıktısı, bu koşullara uyan, 20
yaşından istenen bir yaşa kadar 10 yıllık periyotlar için, normal kapalı bir meşceredeki
85
hacım ve hacım elemanlarını veren bir hasılat tablosu olmaktadır. Hasılat tablosunun,
sütunlarına karşı gelen meşcere değişkenleri aşağıda maddeler halinde belirtilmiştir.
1. Meşcere Yaşı
2. Üst Boy
3. Orta Boy
4. Ağaç Sayısı
5. Orta Çap
6. Göğüs Yüzeyi
7. Asli Meşcere Hacmı
8. Ara Meşcere Ağaç Sayısı
9. Ara Meşcere Birikimli Ağaç Sayısı
10. Ara Meşcere Birikimli Ağaç Sayısı
11. Ara Meşcere Birikimli Hacım Toplamı
12. Yıllık Cari Hacım artımı
13. Yıllık Cari Hacım Artım Yüzdesi
14. Meşcere Genel hacmı
15. Ara Hasılat Yüzdesi
16. Asli Meşcere Ortalama Artımı
17. Genel Ortalama Hacım Artımı
18. Meşcere Yaşı
Bu başlıklar altında verilen değişkenlerin bir kısmının gelişimleri hakkında önceki
bölümlerde yeterli bilgi verilmiştir. Burada, önceki bölümlerde verilmeyen meşcere
hacımları, artımları ve artım yüzdelerinin gelişimleri ve bunların karşılaştırmaları
grafikler ile açıklanacaktır. Grafikler 3 farklı sıklık derecesi (0,8–1–1,2) ve 3 farklı
bonitet sınıfına (BOD=0,1-0,5-0,9) göre düzenlenmiştir. Sıklık sabit tutularak bonitete
göre ve bonitet sabit tutularak sıklığa göre değişimler yorumlanmaya çalışılmıştır. Daha
önceki bulgularda bonitet ve sıklığa göre karşılaştırmalar yapılırken, bonitet için 0 – 0,5
– 1 ve sıklık için 0,6 – 1 -1,6 değerlerine göre karşılaştırmalar yapılmıştı. Bu değerler
alt ve üst değerlerdir. Ancak hasılat tablosundaki özelliklere göre karşılaştırmalar
yapılırken sıklık derecesi düşük, sıklık derecesi normal ve sıklık derecesi yüksek
meşcereler için normal sıklıkğın alt ve üst sınırları ile normal sıklığı temin etmek üzere
86
0,8 – 1 – 1,2 değerleri için kötü, orta ve iyi bonitet dereceleri için ise bonitet sınıfı
ortaları olan 0,1 – 0,5 - 0,9 değerleri kullanılmıştır.
4.13.1. Bilgisayar Programının Genel Akış Diyagramı
Hasılat tablosu oluşturmak amacıyla Excel makroları yardımıyla Visual Basic
Programlama Dilinde yazılan Sarıçam Hasılat Tablosu Programının akış diyagramı
ekler kısmında verilmiştir.
4.13.2. Meşcere Hasılat Tablosu Programının Kullanılması
Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için hazırlanan programın kullanılması
oldukça kolaydır. Bu program Excel makroları yardımıyla hazırlandığı için Microsoft
Office Excel programı olan tüm bilgisayarlarda rahatlıkla kullanılabilmektedir. Program
çalıştırıldığında bir Excel sayfası görülecektir (Şekil 4.70).
Şekil 4.70: Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam Hasılat Tablosu Programının Görünümü
87
Eklentiler kısmına tıklandığında “Sarıçam Hasılat Tablosu” düğmesi görülecektir. Bu
düğmeye basıldığında veri giriş kısımları gelecektir (Şekil 4.71).
Şekil 4.71: Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam Hasılat Tablosu Programına Veri Girişi
Bonitet derecesi, sıklık derecesi ve idare süresi kısımlarına istenilen değerler girilerek
“HASILAT TABLOSU” düğmesine basıldığında istenilen sıklık, bonitet ve idare
süresine göre hasılat tablosu değerleri elde edilir (Şekil 4.72).
Şekil 4.72: Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam Hasılat Tablosu Programı Çıktısı
88
Sarıçam hasılat tablosundan hacım ve hacım elemanlarının tahmini için normal hasılat
tablosunda olduğu öncelikle meşcerenin üst boy ve yaşı tespit edilir. Daha sonra
meşcere göğüs yüzeyi hesaplanarak Gmeşcere / Gmodel formülüne göre meşcerenin sıklık
derecesi bulunur. Sıklık derecesi belirlendikten sonra ilgili sıklık ve bonitet derecelerine
göre tahminler yapılır.
4.14. MEŞCERE BOYLARININ BONITET VE SIKLIK DERECELERINE
GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI
Gerek meşcere orta boyu gerekse meşcere üst boyu bütün bonitet sınıflarında önceleri
başlangıçta küçük miktarlarla başlamakta yaşın ilerlemesiyle birlikte genel kurala uygun
olarak önce yavaş sonra hızlı bir şekilde artmaktadır. Belli bir yaştan sonra artış hızı
yavaşlamaktadır (Şekil 4.73).
Şekil 4.73: Farklı bonitet sınıflarında meşcere üst ve orta boylarının yaşa göre gelişimi
0
5
10
15
20
25
30
35
40
0 25 50 75 100 125 150
Meş
cere
Üst
ve
Ort
a Bo
y (m
)
Yaş
V.Bonitet Hüst V.Bonitet Hort III.Bonitet Hüst
III.Bonitet Hort I.Bonitet Hüst I.Bonitet Hort
89
Aynı sıklık derecesinde bütün bonitet sınıflarında meşcere üst boyu meşcere orta
boyunun üstünde ve aşağı yukarı meşcere orta boyuna paralel olarak seyretmektedir
(Şekil 7.74).
Şekil 4.74: Meşcere üst ve orta boyunun yaşa göre gelişimi
Normalde gerek meşcere orta boyu gerekse meşcere üst boyu meşcere sıklık
derecesinden de etkilenmektedir. Bu yüzden ortam verimliliğini ölçmekte kullanılan
boy boniteti, ancak belirli (normal) sıklıktaki meşcereler için geçerlidir (Kalıpsız, 1998).
Ancak çalışmamızda bütün bonitet sınıflarında gerek üst boy gerekse orta boyun tüm
sıklık derecelerinde çakıştığı, hemen hemen tek eğri görünümü verdiği, farklılık
göstermediği görülmektedir. Bunun, örnek alanların normal sıklık ve kapalılıktaki
meşcerelerden alınmış olmasından kaynaklandığı düşünülebilir.
4.15. AĞAÇ SAYISININ BONITET VE SIKLIK DERECELERINE GÖRE
KARŞILAŞTIRILMASI
Meşcere ağaç sayısı zaman içinde büyük değişimler gösteren bir meşcere elemanıdır.
Aralama kesimi görmeyen meşcerelerde bile gençlikteki ağaç sayısı aynı kalmaz.
Meşcere yaşlandıkça ağaç sayısı önce hızlı sonra yavaş bir şekilde azalmaktadır (Fırat,
1972). Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerinde de ağaç sayısı yaş ilerledikçe
azalmaktadır. Bu azalma, genç yaşlarda hızlı sonraları yavaş bir şekilde olmaktadır.
Normal sıklıkta kötü bonitet derecesindeki ağaç sayısı ilk yıllarda iyi boniteteki
meşcerelere göre daha fazladır. Yaşın ilerlemesiyle kötü bonitetteki ağaç sayısı azalışı
0
5
10
15
20
25
30
35
40
0 25 50 75 100 125 150
Meş
cere
Üst
ve
Ort
a Bo
y (m
)
Yaş
I.Bonitet Hüst I.Bonitet Hort
90
iyi bonitette ağaç sayısı azalışına göre daha hızlı olmaktadır. Farklı bonitetteki ağaç
sayıları yaş ilerledikçe birbirine yaklaşmakta ve 140-150 yaş civarında aynı olmaktadır
(Şekil 4.75).
Şekil 4.75: Farklı bonitet sınıflarında meşcere ağaç sayılarının yaşa göre değişimi
İyi bonitet sınıfında, farklı sıklık derecelerindeki ağaç sayıları incelendiğinde ilk
yaşlarda sıklık derecesi yüksek (SD=1,2) meşcerelerde daha fazla ağaç bulunmaktadır.
Yaş ilerledikçe ağaç sayısı sıklık derecesi yüksek meşcerelerde daha hızlı azalmaktadır.
130 yaş civarında farklı sıklık derecelerinde ağaç sayıları birbirine yaklaşmakta ve 140
yaşından sonra sıklık derecesi yüksek meşcerelerde daha az ağaç bulunmaktadır (Şekil
4.76).
Şekil 4.76: Farklı sıklık derecelerinde meşcere ağaç sayılarının yaşa göre değişimi
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
0 25 50 75 100 125 150
Ağa
ç Sa
yısı
(Ade
t/ha
)
Yaş (yıl)
V. Bonitet III. Bonitet I. Bonitet
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
2000
0 20 40 60 80 100 120 140 160
Ağa
ç Sa
yısı
(Ade
t/ha
)
Yaş (yıl)
SD=0,8 SD=1,2 SD=1
91
4.16. MEŞCERE ORTA ÇAPININ BONITET VE SIKLIK DERECELERINE
GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI
Meşcere orta çapı bütün bonitet sınıflarında yaşa göre doğru formuna yakın bir gelişme
göstermektedir.
Meşcere orta çapı yaşın ilerlemesiyle artmakta bonitete göre bir sıralama
göstermektedir. Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerinde 100 yaşında I. bonitet
sınıfı için 41,4 cm, III. bonitet sınıfı için 32,5 cm ve V. bonitet sınıfı için ise 25,5 cm’dir
(Şekil 4.77).
Şekil 4.77: Farklı bonitet sınıflarında meşcere orta çaplarının yaşa göre gelişimi
0
10
20
30
40
50
60
0 25 50 75 100 125 150
Ort
a Ça
p (c
m)
Yaş
V.Bonitet III.Bonitet I.Bonitet
92
Meşcere orta çapı gelişimi farklı sıklık derecelerine göre incelendiğinde; sıklık derecesi
düşük meşcerelerde meşcere orta çapının biraz daha büyük olması beklenir.
Çalışmamızda 90 yaşına kadar böyle bir durum söz konusudur. Ancak 90 yaşından
sonra sıklık derecesi düşük meşcerelerdeki orta çaplar düşük sıklıktaki meşcere orta
çaplarından daha yüksektir (Şekil 4.78).
Şekil 4.78: Farklı sıklık derecelerinde meşcere orta çaplarının yaşa göre gelişimi
4.17. MEŞCERE GÖĞÜS YÜZEYİNİN BONİTET VE SIKLIK
DERECELERİNE GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI
Eşit yaşlı saf meşcerelerde ağaçlar büyüyüp kalınlaştıkça, meşcere göğüs yüzeyi miktarı
da artmaktadır. Fakat, yaşam savaşı yüzünden bu ağaçların kuruyarak alandan
ayrılmasıyla bir azalma görülmektedir. Meşcere göğüs yüzeyi gelişimi bonitet, sıklık
derecesi ve ağaç türüne göre değişmektedir (Kalıpsız, 1998). Çalışmamızda göğüs
yüzeyi gelişimi bonitet sınıflarına göre bir sıralama göstermekte, bütün bonitet
sınıflarında yaşın ilerlemesiyle birlikte önceleri hızlı bir şekilde artmakta, 80. yaştan
sonra maksimuma ulaşmakta, bir süre maksimumda kalmakta, bundan sonraki yaşlarda
yavaş bir şekilde azalmaktadır.
0
10
20
30
40
50
60
0 25 50 75 100 125 150
Meş
cere
Ort
a Ça
p (c
m)
Yaş
SD=0,8 SD=1 SD=1,2
93
I. bonitette 100. yaşta 62m²/ha, III. bonitette 110 yaşında 56 m²/ha ve V. bonitette de
110 yaşında 51 m²/ha civarında göğüs yüzeyi bulnmakta ve maksimum olmaktadır. Bu
yaşlardan sonra göğüs yüzeyi miktarları azalmaktadır. 100 yaşında meşcere göğüs
yüzeyi hektarda I. bonitette 62,2 m³/ha, III. bonitette 56,1 m³/ha ve V. bonitette 50,7
m³/ha göğüs yüzeyi bulunmaktadır. (Şekil 4.79).
Şekil 4.79: Farklı bonitet sınıflarında meşcere göğüs yüzeylerinin yaşa göre gelişimi
0
10
20
30
40
50
60
70
80
0 25 50 75 100 125 150
Meş
cere
Göğ
üs Y
üzey
i (m
²)
Yaş
V.Bonitet III.Bonitet I.Bonitet
94
Aynı bonitet sınıfında farklı sıklık derecelerinde de göğüs yüzeyinin yaşa göre gelişimi
incelendiğinde meşcere göğüs yüzeyi ilk yaşlarda artmakta daha sonra azalmaktadır.
Sıklık derecesi yüksek meşcerelerde sıklık derecesi düşük meşcerelere göre daha fazla
göğüs yüzeyi bulunmaktadır. Sıklık derecesinin artmasıyla birlikte göğüs yüzeyi
yükselmekte, 80 yaşından sonra maksimuma ulaşmakta ve daha sonra yavaş bir şekilde
azalmaktadır. SD=1,2 ve SD=1,0 sıklık derecelerinde göğüs yüzeyi değeri maksimuma
ulaştıktan sonra azalmakta iken SD=0,8 sıklık derecesinde hemen hemen sabit
kalmaktadır. SD=1,2 sıklık derecesinde 90 yaşında 77 m²/ha, SD=1,0 sıklık derecesinde
100 yaşında 62 m³/ha ve SD=0,8 sıklık derecesinde 130 yaşında 53 m²/ha civarında
göğüs yüzeyi bulunmaktadır. 100 yaşında meşcere göğüs yüzeyi hektarda SD=0,8 sıklık
derecesinde 51,1 m³/ha, SD=1,0 sıklık derecesinde 62,2 m³/ha ve SD=1,2 sıklık
derecesinde 75,2 m³/ga göğüs yüzeyi bulunmaktadır. 150 yaşında farklı sıklık
derecelerindeki meşcerelere ait göğüs yüzeyleri birbirine çok yakın değerler almaktadır
(Şekil 4.80).
Şekil 4.80: Farklı sıklık derecelerinde meşcere göğüs yüzeylerinin yaşa göre gelişimi
0
10
20
30
40
50
60
70
80
0 25 50 75 100 125 150
Meş
cere
Göğ
üs Y
üzey
i (m
²)
Yaş
SD=0,8 SD=1 SD=1,2
95
4.16. ASLİ MEŞCERE HACMININ BONİTET VE SIKLIK DERECELERİNE
GÖRE GELİŞİMİ
Eşit yaşlı saf meşcerelerde ağaçlar büyüyüp geliştikçe hacımları artmakta ve
meşceredeki ağaç hacmı yaşa bağlı olarak artmaktadır. Fakat kuruyan ya da kesilen
ağaçlar yüzünden de bir azalma olmaktadır (Kalıpsız, 1998). Çalışmamızda asli meşcere
hacmının yaşa göre gelişimi genç yaşlarda hızlı olmakta, yaşın ilerlemesiyle birlikte
yavaşlamakta hatta ileri yaşlarda azalmaktadır. Asli meşcere hacmının yaşa göre
gelişimi bonitet sınıflarına göre bir sıralama göstermektedir. Bonitet iyileştikçe asli
meşcere hacmı daha geç yaşlarda maksimuma ulaşmaktadır. I. bonitette 140 yaşında
854 m³, III. bonitette 130 yaşında 610 m³ ve V. bonitette 120 yaşında 414 m³ asli
meşcere hacmı bulunmakatadır. 100 yaşında asli meşcere hacmı I. bonitette 822 m³, III.
bonitette 593 m³ ve V. bonitette 407 m³ (Şekil 4.81).
Şekil 4.81: Farklı bonitet sınıflarında asli meşcere hacımlarının yaşa göre değişimi
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
1100
0 25 50 75 100 125 150
Asl
i Meş
cere
Hac
mı (
m³)
Yaş
V.Bonitet Asli Meşcere V III.Bonitet Asli Meşcere V
I.Bonitet Asli Meşcere V
96
Farklı sıklık derecelerinde ise sıklık derecesi yüksek olan meşcerelerde asli meşcere
hacmı daha fazladır. Sıklık derecesi yüksek meşcerelerde asli meşcere hacmı daha erken
yaşlarda maksimuma ulaşmaktadır. SD=1,2 sıklık derecesinde 110 yaşında 1001 m³,
SD=1 sıklık derecesinde 130 yaşında 854 m³ ve SD=0,8 sıklık derecesinde 150 yaşında
783 m³ asli meşcere hacmı bulunmaktadır. 100 yaşında asli meşcere hacmı SD=0,8
sıklık derecesinde 672 m³, SD=1,0 sıklık derecesinde 822 m³ ve SD=1,2 sıklık
derecesinde 997 m³’tür (Şekil 4.82).
Şekil 4.82: Farklı sıklık derecelerinde asli meşcere hacımlarının yaşa göre değişimi
4.17. AYRILAN MEŞCERE AĞAÇ SAYISI VE HACIM GELIŞIMLERININ
BONITET VE SIKLIĞA GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI
Meşcereden her yıl çeşitli nedenlerle ağaçlar ayrılmaktadır. Meşcerenin gelişimini
incelemek için ayrılan ağaç sayısı ve hacım miktarının tahmin edilmesi önemlidir.
Çünkü genel hacım verimi asli meşcere hacmı ile ayrılan meşcere birikimli hacmı
toplamına eşittir. Çalışmamızda ayrılan ağaç sayıları ve ara meşcere hacım miktarı yıllık
olarak hesaplanmış ve 10 yıllık periyot toplamı olarak sütunlara işlenmiştir. Ayrıca,
birikimli ağaç sayısı yanında genel meşcere hacmının hesaplanabilmesi amacıyla
birikimli meşcere toplamları da ilgili sütuna eklenmiştir. Aşağıda, birikimli ara meşcere
ağaç sayıları ve hacım toplamlarının yaşa göre değişimi farklı bonitet ve sıklık
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
1100
0 25 50 75 100 125 150
Asl
i Meş
cere
Hac
mı (
m³)
Yaş
SD=0,8 Asli Meşcere Hacmı SD=1 Asli Meşcere Hacmı
SD=1,2 Asli Meşcere Hacmı
97
dereceleri için incelenmiştir. Birikimli ağaç sayısı bütün bonitet sınıflarında ilk yaşlarda
hızla artmakta ileri yaşlarda artış hızı yavaşlamaktadır (Şekil 4.83).
Aynı sıklık derecesinde birikimli ayrılan ağaç sayısı miktarı kötü bonitette diğer
bonitetlere göre çok daha fazladır.
Şekil 4.83: Farklı bonitet sınıflarında birikimli ayrılan meşcere ağaç sayılarının yaşa göre değişimi
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
5000
0 25 50 75 100 125 150
Ayr
ılan
Meş
cere
Ağa
ç sa
yısı
Yaş
V.Bonitet III.Bonitet I.Bonitet
98
Aynı bonitet sınıfında farklı sıklık derecelerinde birikimli ayrılan ağaç hacmı sıklık
derecesi yüksek meşcerelerde daha fazladır (Şekil 4.84). Sıklık derecesi düşük
meşcerelerde ayrılan ağaç sayısı az olduğu için birikimli ayrılan meşcere hacmı da az
olmaktadır.
Şekil 4.84: Farklı sıklık derecelerinde birikimli ayrılan meşcere ağaç sayılarının yaşa göre değişimi
0
250
500
750
1000
1250
1500
1750
0 25 50 75 100 125 150
Ayr
ılan
Meş
cere
Ağa
ç sa
yısı
Yaş
SD=0,8 SD=1 SD=1,2
99
Aynı sıklık derecesinde birikimli ara meşcere hacmında birikimli ağaç sayısına göre ters
bir durum söz konusudur. Aynı sıklıkta birikimli ayrılan meşcere hacmı iyi bonitette
daha fazladır (Şekil 4.85). Bunun nedeninin iyi bonitetteki ayrılan ağaçların daha kalın
çaplı olması olarak açıklanabilir.
Şekil 4.85: Farklı bonitet sınıflarında birikimli ayrılan meşcere hacımlarının yaşa göre değişimi
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
0 25 50 75 100 125 150
Ayr
ılan
Meş
cere
Hac
mı (
m³)
Yaş
V.Bonitet III.Bonitet I.Bonitet
100
Aynı bonitette farklı sıklıklarda ayrılan meşcere hacımları incelendiğinde ise; 120 yaş
civarına kadar sıklık derecesi düşük meşcerelerde birikimli ayrılan ağaç hacmı yani ara
meşcere hacmı SD=1,0 ve SD=1,2 sıklık dereceli meşcerelere göre daha fazladır. Ancak
120. yaştan sonra sıklık derecesi yüksek meşcerelerde birikimli ayrılan meşcere hacmı
daha fazladır (Şekil 4.86). Bunun nedeninin yaşın ilerlemesiyle meşceredeki ayrılan
ağaçların daha kalın çaplı olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir.
Şekil 4.86: Farklı sıklık derecelerinde birikimli ayrılan meşcere hacımlarının yaşa göre değişimi
4.18.YILLIK CARİ ARTIM VE YÜZDESİNİN BONİTET VE SIKLIK
DERECELERİNE GÖRE DEĞİŞİMİ
Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerinde yıllık cari hacım artımının gelişimi ve
değişimini bonitet ve sıklık derecelerine göre incelemek amacıyla, düzenlenen hasılat
tablosundaki yıllık cari hacım artımlarının ve yıllık cari hacım artım yüzdelerinin
grafikleri yaşa göre çizilmiştir. Normal sıklık derecesinde iyi bonitette yıllık cari hacım
artımı ve cari hacım artım yüzdesi daha yüksektir.
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
0 25 50 75 100 125 150
Ayr
ılan
Meş
cere
Hac
mı (
m³)
Yaş
SD=0,8 SD=1 SD=1,2
101
I. bonitette yıllık cari hacım artımı 20 yaşında 12,2 m³/ha, III. bonitette 30 yaşında 9,6
m³/ha ve V. bonitette 50. yaşta 7 m³/ha ile en yüksek değerleri almaktadır. Yıllık cari
hacım artımı bu yaşlardan sonra azalışa geçmekte ve 140 yaşında her üç bonitet
sınıfında da azalmakta, sıfıra yaklaşmaktadır. 100 yaşında yıllık cari hacım artımı I.
bonitette 3,3 m³/ha, III. bonitette 2,3 m³/ha ve V. bonitette 1,4 m³/ha’dır. (Şekil 4.87).
Şekil 4.87: Farklı bonitet sınıflarında yıllık cari hacım artımlarının yaşa göre değişimi
Yıllık cari hacım artım yüzdesi ilk yaşlarda I. bonitette III. ve V. bonitetteki meşcerelere
göre daha düşüktür. Yıllık cari hacım artım yüzdesi yaşa göre azalan bir eğilim
göstermektedir. 90 yaş civarında aynı sıklıkta farklı bonitet sınıfındaki meşcerelerin
yıllık cari hacım artım yüzdeleri adeta birbirleri ile çakışmaktadır (Şekil 4.88).
Şekil 4.88: Farklı bonitet sınıflarında yıllık cari hacım artım yüzdelerinin yaşa göre değişimi
0
2
4
6
8
10
12
14
16
0 25 50 75 100 125 150
Yıllı
k Ca
ri A
rtım
(m
³)
Yaş
V.Bonitet III.Bonitet I.Bonitet
0
1
2
3
4
5
6
0 25 50 75 100 125 150
Yıllı
k Ca
ri A
rtım
Yüz
desi
Yaş
V.Bonitet III.Bonitet I.Bonitet
102
Aynı bonitet sınıfında farklı sıklıkta yıllık cari hacım artımı 90 yaşına kadar SD=1,2
sıklık derecesinde normal ve sıklık derecesi düşük meşcerelere göre daha fazladır. 90
yaşından sonra ise sıklık derecesi düşük meşcerelerde daha fazla cari artım söz
konusudur. Her üç sıklık derecesinde de yıllık cari hacım artımı 20 yaşında maksimuma
ulaşmakta ve yaş ilerledikçe azalmaktadır. Düşük sıklıktaki meşcerelerde yıllık cari
hacım artımı az da olsa sürekli devam etmekte iken normal sıklıkta (SD=1,0) 140
yaşında ve sıklık derecesi SD=1,2 olan meşcereler ise 120 yaşında yıllık cari hacım
artımı çok azalmakta, adeta durmaktadır. 100 yaşında yıllık cari hacım yüzdesi SD=0,8
sıklık derecesinde 3,7 m³/ha, SD01,0 sıklık derecesinde 3,3 m³/ha ve SD=1,2 sıklık
derecesinde 2,1 m³/ha’dır (Şekil 4.89).
.
Şekil 4.89: Farklı sıklık derecelerinde yıllık cari hacım artımlarının yaşa göre değişimi
0
2
4
6
8
10
12
14
16
0 25 50 75 100 125 150
Yıllı
k Ca
ri A
rtım
(m³)
Yaş
SD=0,8 SD=1 SD=1,2
103
Yıllık cari hacım artım yüzdesi de yıllık cari hacım artım ile paralel bir görünüme
sahiptir. 70 yaşına kadar sıklık derecesi yüksek meşcerelerde yıllık cari hacım artım
yüzdesi daha büyüktür. 70 yaşında her üç sıklık derecesinin cari hacım artım yüzdeleri
çakışmakta ve bu yaştan sonra sıklık derecesi düşük meşcerelerin cari hacım artım
yüzdesi daha yüksek olmaktadır (Şekil 4.90).
Şekil 4.90: Farklı sıklık derecelerinde yıllık cari hacım artım yüzdelerinin yaşa göre değişimi
0
1
2
3
4
5
6
0 25 50 75 100 125 150
Yıllı
k Ca
ri A
rtım
Yüz
desi
Yaş
SD=0,8 SD=1 SD=1,2
104
4.19.GENEL VERİM
Genel verim o yaş kademesindeki asli meşcere hacmı ile, o yaşa kadar olan birikimli ara
meşcere hacmının toplanmasıyla elde edilmektedir. Çalışmamızda da genel verim bu
şekilde hesaplanmıştır. Genel verim normal sıklıktaki farklı bonitet sınıflarına göre
incelendiğinde, iyi bonitettete orta ve kötü bonitete göre daha yüksektir. Genel verim
150 yaşında iyi bonitette 1692 m³, orta bonitette 1319 m³ ve kötü bonitette ise 946
m³’tür (Şekil 4.91).
Şekil 4.91: Farklı bonitet sınıflarında meşcere genel verimlerinin yaşa göre değişimi
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
0 25 50 75 100 125 150
Gen
el V
erim
i (m
³)
Yaş
V.Bonitet III.Bonitet I.Bonitet
105
İyi bonitette ve farklı sıklıktaki meşcerelerde genel verimlerin 50 yaş civarına kadar
sıklık derecesi düşük, normal ve sıklık derecesi yüksek meşcerelerde aynı olduğu
görülmektedir. Bu yaştan sonra sıklık derecesi yüksek meşcerelerde genel verim daha
yüksektir. İyi bonitette 150 yaşında SD=0,8 sıklık derecesinde 1523 m³, normal sıklıkta
SD=1,0 sıklık derecesinde 1692 m³ ve SD=1,2 sıklık derecesinde ise 1867 m³’tür (Şekil
4.92).
Şekil 4.92: Farklı sıklık derecelerinde meşcere genel verimlerinin yaşa göre değişimi
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
0 25 50 75 100 125 150
Gen
el H
asıla
t Ver
imi (
m³)
Yaş
SD=0,8 SD=1 SD=1,2
106
4.20. ORTALAMA HACIM ARTIMI
Asli meşcere hacmının yaşa bölünmesiyle hesaplanan asli meşcere ortalama hacım
artımı ile genel hacım veriminin yaşa bölünmesiyle elde edilen genel meşcere ortalama
hacım artımları bu bölüm içinde incelenmiştir. Asli meşcere ortalama hacım artımı ilk
yaşlarda hızla yükselmekte, bir maksimumdan geçip daha sonra azalışa geçmektedir.
Asli meşcere ortalama hacım artımı aynı sıklık derecesinde iyi bonitette daha erken
yaşta orta ve kötü bonitette ise daha geç yaşlarda maksimum noktasına ulaşmaktadır.
Asli meşcere ortalama hacım artımı iyi bonitette orta ve kötü bonitete göre daima
yüksektir. I. bonitette 40 yaşında 10,6 m³/ha, III. bonitette 60 ve 70. yaşlarda 7 m³/ha ve
V. bonitette 70 yaşında 4,7 m³/ha ile maksimuma ulaşmaktadır. Asli meşcere ortalama
hacım artımı 100 yaşında I. bonitette 8,2 m³/ha III. bonitette 5,9 m³/ha ve V. bonitette
4,1 m³/ha’dır (Şekil 4.93).
Şekil 4.93: Farklı bonitet sınıflarında asli meşcere ortalama hacım artımlarının yaşa göre değişimi
0
2
4
6
8
10
12
14
0 25 50 75 100 125 150
Asl
i Meş
cere
Ort
alam
aH
acım
Art
ımı (
m³)
Yaş
V.Bonitet III.Bonitet I.Bonitet
107
Asli meşcere ortalama hacım artımı, iyi bonitette değişik sıklık derecelerinde
karşılaştırıldığında, sıklık derecesi yüksek olan meşcerede düşük sıklıktaki meşcerelere
göre daha fazla olmaktadır. Asli meşcere ortalama hacım artımı yüksek sıklık
derecesinde, ilk yaşlarada önce hızlı bir artış göstermekte ve 50 yaşında 13,2 m³/ha ile
maksimuma ulaştıktan sonra azalışa geçmektedir. Normal sıklıkta 40 yaşında 10,6
m³/ha ile maksimuma ulaşmakta ve daha sonra yaş ilerledikçe azalmaktadır. Sıklık
derecesi düşük meşcerelerde ise 20-30 yaşlarında 8,9 m³/ha ile en yüksek değere
ulaşmakta ve sonraki yaşlarda azalmaktadır. Asli meşcere hacmı 100 yaşında SD=0,8
sıklık derecesinde 6,7 m³/ha, SD=1,0 sıklık derecesinde 8,2 m³/ha ve SD=1,2 sıklık
derecesinde 10 m³/ha ‘dır. Periyotlar arasındaki asli meşcere hacım artımı farkı düşük
sıklıkta daha azdır. Bu fark yüksek sıklık derecesinde daha fazladır (Şekil 4.94).
Şekil 4.94: Farklı sıklık derecelerinde asli meşcere ortalama hacım artımlarının yaşa göre değişimi
0
2
4
6
8
10
12
14
0 25 50 75 100 125 150
Asl
i Meş
cere
Ort
alam
aH
acım
Art
ımı (
m³)
Yaş
SD=0,8 SD=1 SD=1,2
108
Asli meşcere hacmı ile birikimli ara meşcere hacım toplamından elde edilen genel
verimin yaşa bölünmesiyle elde edilen genel ortalama hacım artımı ilk yıllarda hızla
yükselmekte daha sonra ise azalmaktadır. Normal sıklıkta iyi bonitette orta ve kötü
bonitete göre genel ortalama hacım artımı daha yüksektir. I. bonitette 50 yaşında 13,9
m³/ha, III. bonitette 70-80-90. yaşlarında 10,3 m³/ha ve V. bonitette 90 ve 100. yaşlarda
7,2 m³/ha ile maksimuma ulşmakta ve daha sonraki yaşlarda azalmaktadır. Genel
ortalama hacım artımı 100 yaşında I. bonitette 12,8 m³, III. bonitette 10,1 m³/ha ve V.
bonitette 7,2 m³/ha’dır (Şekil 4.95).
Şekil 4.95: Farklı bonitet sınıflarında genel ortalama hacım artımlarının yaşa göre değişimi
0
2
4
6
8
10
12
14
16
0 25 50 75 100 125 150
Gen
el O
rtal
ama
Hac
ımA
rtım
ı
Yaş
V.Bonitet III.Bonitet I.Bonitet
109
Genel ortalama hacım artımı iyi bonitette 30. yaştan sonra sıklık derecesi yüksek
meşcerelerde daha fazladır. Yüksek sıklık derecesinde 50 ve 60 yaşında 14,4 m³/ha,
normal sıklıkta 50 yaşında 13,9 m³/ha ve düşük sıklıkta 50 yaşında 13,1 m³/ha değerler
alarak maksimuma ulaşmakta ve daha sonra azalışa geçmektedir. Genel ortalama hacım
artımı 100 yaşında SD=0,8 sıklık derecesinde 11,8 m³/ha, SD=1,0 sıklık derecesinde
12,8 m³/ha ve SD=1,2 sıklık derecesinde 13,7 m³/ha’dır (Şekil 4.96).
Şekil 4.96: Farklı sıklık derecelerinde genel ortalama hacım artımlarının yaşa göre değişimi
0
2
4
6
8
10
12
14
16
0 25 50 75 100 125 150
Gen
elO
rtal
ama
Hac
ımA
rtım
ı
Yaş
SD=0,8 SD=1 SD=1,2
110
5.TARTIŞMA VE SONUÇ
“Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam (Pinus sylvestris L.) Meşcerelerinde Artım ve
Büyüme” isimli bu çalışmada Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcerelerinin hasılat
özellikleri incelenmiştir. Elde edilen sonuçlar artım ve büyüme ile ilgili kanuniyetlere
uygun çıkmıştır. Daha önce yapılan sarıçam hasılat tabloları normal sıklık derecesine
göre hazırlanmıştır. Oysa günümüzde, müdahale görmemiş normal meşcereler bulmak
nerdeyse imkansız gibidir. Ayrıca tüm meşcereler de aynı sıklık derecesinde değildir.
Doğada çok sık meşcereler olduğu gibi, çok seyrek meşcereler de bulunmaktadır. Bu
nedenle, tahminler yapılırken tüm meşcereleri aynı kategoride düşünmek hatalı sonuşlar
verebilmektedir. Değişik sıklıklara göre yapılmış olan hasılat tabloları daha duyarlı
tahmin yapma imkanı verdiği gibi uygulayıcılar için büyük kolaylık sağlayacak ve daha
sağlıklı sonuçlar elde edilebilecektir. Çalışmamızda 5 bonitet sınıfı ve 5 sıklık derecesi
için hasılat tabloları düzenlenmiş olup sıklık dereceleri normal sıklığın alt ve üst sınırı
olarak kabul edilen SD=0,8 ile SD=1,2 sıklık dereceleri arasında 0,1’lik dilimler olarak
alınmıştır.
Çalışmamız hasılat tablosunun yanı sıra bonitet ve hacım tabloları da hazırlanmıştır.
Meşcerelerin gelişimleri çeşitli etmenlere göre değişmektedir. Aynı yaştaki meşcereler
farklı sıklıkta ve farklı bonitette olabilmektedir. Bu durum o bölgenin yetişme
koşullarına göre değişmektedir. Dolayısıyla farklı bölgeler için genel bir hacım tablosu
kullanmak hiç şüphesiz daha geniş aralıklar içinde tahminde bulunmayı zorunlu
kılacaktır. Bu çalışmayla ormancılığın odun üretim faaliyetlerinin yüksek olduğu Batı
Karadeniz Yöresi için bu eksikliklerin giderilmesi ile daha dar aralıklarda tahmin yapma
dolayısıyla gerçeğe daha yakın sonuçlara ulaşma imkanı elde edilmiş olmaktadır.
5.1. BULGULARIN ÖNCEKİ BULGULARLA KARŞILAŞTIRILMASI
Hazırlanan hasılat tablosu, Alemdağ (1967) ve Batu (1971) tarafından Türkiye geneli
için ve Erdemir (1974) tarafından lokal olarak Oltu, Göle ve Sarıkamış yöresi için
111
hazırlanmış olan sarıçam hasılat tablolarıyla karşılaştırılmıştır. Ayrıca kızılçam,
karaçam ve doğu ladini hasılat tablosundaki ağaç sayıları, üst boylar, asli meşcere
hacımları, göğüs yüzeyleri ve genel hacım artımlarına göre de karşılaştırmalar
yapılmıştır. Alemdağ (1967), normal sıklık için iyi, orta ve kötü olmak üzere 3 farklı
bonitet sınıfına göre hasılat tablosu hazırlamıştır. Erdemir (1974) ve Batu (1971) ise bu
çalışmada olduğu gibi 5 farklı bonitet sınıfına göre hasılat tabloları hazırlamışlardır.
Çalışmamızda 5 bonitet sınıfı 0 ile 1 arasında 0,2’lik bonitet derecelerine göre
sınıflandırılmıştır. Hasılat tablosu hazırlanırken bonitet sınıflarının orta değerleri esas
alınmıştır.
Tablo 5.1: Bonitet sınıflarına karşılık gelen alt ve üst bonitet dereceleri (BOD)
Bonitet
Sınıfı
Bonitet
Alt
Derecesi
Bonitet
Üst
Derecesi
Bonitet
Orta
Derecesi
1 0 0,2 0,1
2 0,2 0,4 0,3
3 0,4 0,6 0,5
4 0,6 0,8 0,7
5 0,8 1 0,9
Hasılat tabloları arasında karşılaştırmaların aynı koşullarda yapılmasına çalışılmıştır.
Örnek alanlar ve yetişme alanı koşulları farklı olduğu için bonitet değerleri de farklılık
gösterecektir. Karşılaştırmalar normal sıklığa göre yapılmıştır. Karşılaştırma
yapabilmek için, diğer 3 hasılat tablosunun I. bonitet ve normal sıklıkta 100 yaşındaki
üst boyları, bu çalışma içinde düzenlenen bonitet endeksi denklemine konulmuş ve o
hasılat tablolarının I. bonitet sınıflarının bu çalışmadaki değerlendirmeye göre bonitet
dereceleri elde edilmiştir.
퐵푂퐸 = 19,4197퐵푂퐷 + 14,8107
퐵푂퐷 =(퐵푂퐸 − 14,8107)
19,4197
112
100 yaşlarına göre üst boy değerleri;
ℎü Ğ = 29,5 m B. Karadeniz öresi sarıçam meşcerelerine göre BOD=0,76
ℎü İ = 27,5 m B. Karadeniz öresi sarıçam meşcerelerine göre BOD=0,65
ℎü = 31 m B. Karadeniz öresi sarıçam meşcerelerine göre BOD=0,83
Hesaplanan BOD değerlerine göre hasılat tabloları elde edilmiş ve karşılaştırmalar buna
göre yapılmıştır. Böylece diğer hasılat tablolarıyla aynı koşullarda karşılaştırma
yapılmıştır.
5.1.1. Meşcere Üst Boylarının Karşılaştırılması
Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerinde üst boy bütün bonitet sınıflarında yaşa
göre önce artmaktadır. Ancak yaş ilerledikçe bu artış hızı yavaşlamaktadır. Üst boy
diğer sarıçam hasılat tablolarında da benzer eğilimler göstermektedir.
Tarafımızdan hazırlanan Batı karadeniz yöresi sarıçam hasılat tablosundaki üst boy
değerleri 100 yaşına kadar Alemdağ (1967)’ın üst boy değerlerinden daha yüksektir. Bu
yaştan sonra ise Alemdağ’ın üst boy değerleri daha üstten seyretmektedir (Şekil 5.1).
Şekil 5.1: Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu meşcere üst boylarının karşılaştırılması
0
10
20
30
40
0 25 50 75 100 125 150
Üst
Boy
(Hüs
t) (
m)
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam ALEMDAĞ (1967)
113
Erdemir (1974) tarafından hazırlanan hasılat tablosu ile Batı Karadeniz yöresi sarıçam
hasılat tablosu karşılaştırıldığında, 65 yaşına kadar tarafımızdan hazırlanan tablodaki üst
boy değerleri Erdemir sarıçam hasılat tablosu üst boy değerlerinden daha yüksektir. Bu
yaştan sonra Erdemir hasılat tablosundaki üst boy değerleri daha yukardan
seytermektedir (Şekil 5.2). Fakat aralarındaki fark çok azdır.
Şekil 5.2: Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu meşcere üst boylarının karşılaştırılması
0
5
10
15
20
25
30
35
40
0 25 50 75 100 125 150
Üst
Boy
(Hüs
t) (m
)
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam ERDEMİR (1974)
114
Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcereleri hasılat tablosundaki üst boylar, Batu (1971)
tarafından hazırlanan hasılat tablosundaki üst boy değerleri ile karşılaştırıldığında; 100-
110 yaşlarına kadar tarafımızdan hazırlanan hasılat tablosu üst boy değerleri daha
yüksektir. Bu yaştan sonra ise Batu sarıçam hasılat tablosundaki üst boy değerleri daha
yüksektir (Şekil 5.3).
Şekil 5.3: Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu meşcere üst boylarının karşılaştırılması
0
5
10
15
20
25
30
35
40
0 25 50 75 100 125 150
Üst
Boy
(Hüs
t) (m
)
Yaş (t)
B.Karadeniz sarıçam BATU (1971)
115
Meşcere üst boyları diğer türlerle karşılaştırıldığında 50 yaşına kadar Batı Karadeniz
yöresi sarıçamlarında meşcere üst boyu en üstte seyretmekte iken bu yaştan sonra doğu
ladini ve karaçam üst boy değeri daha fazla olmaktadır. Kızılçam üst boy değerleri 40
yaş civarına kadar karaçam ile birbirine yakın değerler almakta ancak tüm yaşlarda Batı
Karadeniz yöresi sarıçam meşcereleri üst boy değerlerinin altında kalmaktadır (Şekil
5.4).
Şekil 5.4: Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın meşcere üst boylarının yaşa göre karşılaştırılması
5.1.2.Ağaç Sayılarının Karşılaştırılması
Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerinde ağaç sayısı başlangıçta büyük değerlerle
başlamakta yaşa göre azalmaktadır. Ağaç sayıları diğer sarıçam hasılat tablolarındaki
ağaç sayılarıyla karşılaştırıldığında benzer eğilimler göstermektedirler. Ancak,
Alemdağ, Batu ve Erdemir hasılat tablolarındaki ağaç sayıları özellikle ilk yaşlarda
tarafımızdan hazırlanan Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcereleri hasılat tablosuna
göre oldukça fazla değerler vermektedir. Erdemir (1974) ve Alemdağ (1967) hasılat
tablosu ağaç sayıları ile Batı Karadeniz yöresi sarıçam hasılat tablosu ağaç sayıları
arasındaki fark Batu (1971)’ya göre daha fazla görünmektedir. Yaş ilerledikçe fark
azalmakta ve belli bir yaştan sonra eğriler üst üste çakışmaktadır (Şekil 5.5, 5.6, 5.7).
0
5
10
15
20
25
30
35
40
0 25 50 75 100 125 150
Üst
Boy
(m)
Yaş (t)
Kızılçam Karaçam Doğu Ladini B.Karadeniz Sarıçam
116
Şekil 5.5: Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu ağaç sayılarının karşılaştırılması
Şekil 5.6: Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu ağaç sayılarının karşılaştırılması
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
0 25 50 75 100 125 150
Ağa
ç sa
yısı
(N)
Yaş (t)
ALEMDAĞ (1967) B.Karadeniz Sarıçam
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
0 25 50 75 100 125 150
Ağa
ç sa
yısı
(N)
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam ERDEMİR (1974)
117
Şekil 5.7: Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu ağaç sayılarının karşılaştırılması
Hektardaki ağaç sayıları diğer türlerle karşılaştırıldığında, 30 yaşına kadar diğer türlerin
ağaç sayıları Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerindeki ağaç sayılarından daha
fazladır. Bu yaştan sonra Batı Karadeniz yöresindeki sarıçam meşcereleri ağaç sayıları
kızılçamın ağaç sayılarından daha fazladır. Karaçam ve doğu ladini ağaç sayıları genel
olarak birbirine hep yakın değerler almaktadır. 80 yaşına kadar bu iki türün ağaç sayıları
Batı karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerindeki ağaç sayısından fazladır. Bu yaştan
sonra bu üç türün ağaç sayıları birbirine çok yakın değerler almakta ve paralel bir
görünüm vermektedir. Kızılçamın ağaç sayısı diğer türlerden hep düşüktür (5.8).
Şekil 5.8: Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın hektardaki ağaç sayılarının yaşa göre karşılaştırılması
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
0 25 50 75 100 125 150
Ağa
ç sa
yısı
(N)
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam BATU (1971)
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
0 25 50 75 100 125 150
Ağa
ç Sa
yısı
Yaş (t)
Kızılçam Karaçam Doğu Ladini B.Karadeniz Sarıçam
118
5.1.3. Göğüs Yüzeylerine Göre Karşılaştırılması
Meşcerede bulunan ağaçların 1,3 m yükseklikteki kesit yüzeyleri toplamını hektaedaki
değerler olarak veren meşcere göğüs yüzeyi gelişimleri karşılaştırmalı olarak
incelendiğinde; Batı karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerinde hektardaki göğüs
yüzeyleri diğer sarıçam hasılat tablolarıyla karşılaştırılarak grafikleri çizilmiştir. Batı
Karadeniz yöresi sarıçam meşcereleri için hazırlanan hasılat tablosundaki göğüs
yüzeyleri değerleri 60 yaşına kadar Alemdağ sarıçam hasılat tablosu göğüs yüzeyi
değerinden azdır. 60-130 yaş arası Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcereleri göğüs
yüzeyi değerleri daha yüksektir. Bu yaştan sonra ise Batı Karadeniz yöresi sarıçam
hasılat tablosu göğüs yüzeyi değerleri azalmaya başlayarak Alemdağ hasılat tablosu
değerlerinin altına düşmektedir (Şekil 5.9).
Şekil 5.9: Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu göğüs yüzeylerinin karşılaştırılması
0
10
20
30
40
50
60
70
0 25 50 75 100 125 150
Göğ
üs Y
üzey
i (G
) (m
²)
Yaş(t)
B.Karadeniz Sarıçam Alemdağ (1967)
119
Erdemir sarıçam hasılat tablosundaki göğüs yüzeyi değerleri Batı Karadeniz yöresi
sarıçam hasılat tablosundaki göğüs yüzeyi değerlerinden daima yüksektir. Tarafımızdan
hazırlanan hasılat tablosunda meşcere göğüs yüzeyi yaklaşık 100 yaşında maksimuma
ulaşmakta, bu yaştan sonra yavaş bir şekilde azalmaktadır. Ancak Erdemir’in
tablosundaki değerler sürekli artış halindedir (Şekil 5.10).
Şekil 5.10: Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu göğüs yüzeylerinin karşılaştırılması
0
10
20
30
40
50
60
70
0 25 50 75 100 125 150
Göğ
üs Y
üzey
i (G
) (m
²)
Yaş(t)
B.Karadeniz Sarıçam ERDEMİR (1974)
120
Tarafımızdan hazırlanan Batı Karadeniz yöresi sarıçam hasılat tablosundaki göğüs
yüzeyi değerleri Batu tarafından hazırlanan sarıçam hasılat tablosundaki göğüs yüzeyi
değerleriyle karşılaştırıldığında ise, 35-125 yaş arasında Batı Karadeniz yöresi sarıçam
hasılat tablosu göğüs yüzeylerinin Batu sarıçam hasılat tablosu değerlerinin üstünde
seyrettiği, bu aralık dışında ise altta kaldığı görülmektedir (Şekil 5.11).
Şekil 5.11: Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu göğüs yüzeylerinin karşılaştırılması
0
10
20
30
40
50
60
70
0 25 50 75 100 125 150
Göğ
üs Y
üzey
i (G
) (m
²)
Yaş(t)
B.Karadeniz Sarıçam BATU (1971)
121
Göğüs yüzeyleri kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçam ile karşılaştırılarak aynı
grafik üzerine aktarılmıştır. Kızılçamın hektardaki göğüs yüzeyi diğer üç türe göre her
yaşta hep düşük değerler almaktadır. 90 yaşına kadar Batı Karadeniz yöresi sarıçam
meşcerelerinde hektardaki göğüs yüzeyi değerleri diğer türlerden daha yüksektir. Bu
yaştan sonra karaçam göğüs yüzeyi değerleri daha yüksektir. 100 yaşından sonra Batı
Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerindeki göğüs yüzeyi değerleri azalmaya başlarken
karaçam ve doğu ladini göğüs yüzeyi değerleri sabit olarak devam etmektedir (Şekil
5.12).
Şekil 5.12: Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın göğüs yüzeylerinin yaşa göre karşılaştırılması
5.1.4. Asli Meşcere Hacımlarının Karşılaştırılması
Tarfımızdan hazırlanan hasılat tablosundaki asli meşcere hacımları, farklı sarıçam
hasılat tabloları ve değişik türlere ait hasılat tablolarındaki asli meşcere hacımları ile
aynı grafikler üzerine işaretlenmiştir.
Batı Karadeniz yöresi sarıçam hasılat tablosundaki asli meşcere hacımları ile Alemdağ
sarıçam hasılat tablosundaki asli meşcere hacımları yaklaşık 40 yaşına kadar birbirine
yakın değerler almakta, bu yaştan sonra Batı karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerindeki
asli meşcere hacımları yukardan seyretmektedir. 120 yaşından sonra Batı Karadeniz
0
10
20
30
40
50
60
70
0 25 50 75 100 125 150
Göğ
üs Y
üzey
i (m
²)
Yaş (t)
Kızılçam Karaçam Doğu Ladini B.Karadeniz Sarıçam
122
yöresi sarıçam hasılat tablosundaki hacım değerleri yavaşlamakta ve 140 yaşından sonra
azalışa geçmektedir (Şekil 5.13).
Şekil 5.13: Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu asli meşcere hacımlarının karşılaştırılması
Erdemir tarafından hazırlanan hasılat tablosundaki asli meşcere hacımları Batı
Karedeniz yöresi hasılat tablosundaki değerlerden genel olarak hep yüksektir. 120
yaşından sonra Batı karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerindeki asli meşcere hacımları
artışı durmakta iken Erdemir’in hasılat tablosundaki asli meşcere hacım değerleri
yükselmeye devam etmektedir (Şekil 5.14).
Şekil 5.14: Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu asli meşcere hacımlarının karşılaştırılması
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
1100
0 25 50 75 100 125 150
Hac
ım (V
) (m
³)
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam ALEMDAĞ (1967)
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
1100
0 25 50 75 100 125 150
Hac
ım (V
) (m
³)
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam ERDEMİR (1974)
123
Batı Karadeniz yöresi hasılat tablosundaki asli meşcere hacımları genel olarak Batu
tarafından hazırlanan sarıçam hasılat tablosundaki değerlerden yüksektir. Ancak
ilerleyen yaşlarda tarafımızdan hazırlanan tablodaki asli meşcere hacımları artışı
durmaktadır. Bu nedenle, 140 yaşından sonra Batu tarafından hazırlanan tablodaki asli
meşcere hacımları Batı Karadeniz yöresi asli meşcere hacımlarından daha yüksek
değerler almaktadır (Şekil 5.15).
Şekil 5.15: Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu asli meşcere hacımlarının karşılaştırılması
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
1100
0 25 50 75 100 125 150
Hac
ım (V
) (m
³)
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam BATU (1971)
124
Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcereleri asli meşcere hacımları kızılçam, karaçam,
doğu ladini ve Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcereleri ile karşılaştırıldığında,
kızılçam asli meşcere hacmı diğer üç türe göre oldukça düşük olduğu, diğer üç türün
asli meşcere hacımlarının 100 yaş civarına kadar birbirine benzer eğilim göstermekte
olduğu söylenebilir. Ancak bu yaştan sonra doğu ladini asli meşcere hacmı Batı
karadeniz yöresi sarıçam ve karaçamdan daha yüksektir. Batı Karadeniz yöresi sarıçam
ve karaçam asli meşcere hacımları ise birbirine yakın değerler almaya devam
etmektedir. Ancak 140 yaşından sonra Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcere hacmı
azalmaya başladığından dolayı karaçam asli meşcere hacmı daha yüksek olmaktadır
(Şekil 5.16).
Şekil 5.16: Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın asli meşcere hacımlarının yaşa göre karşılaştırılması
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
1100
0 25 50 75 100 125 150
Hac
ım (m
³)
Yaş (t)
Kızılçam Karaçam Doğu Ladini B.Karadeniz Sarıçam
125
5.1.5.Ayrılan Maşcere Hacımlarının Karşılaştırılması
Çalışmamızdaki meşcereden ayrılan ağaçların birikimli hacımları ile diğer sarıçam
hasılat tablolarındaki birikimli ayrılan meşcere hacımları toplamları aynı grafikler
üzerine aktarılmıştır. Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerindeki birikimli ayrılan
meşcere hacımları, gerek diğer üç sarıçam hasılat tablosu ve gerekse diğer asli türlerle
karşılaştırıldığında birikimli meşcere hacımlarının Batı Karadeniz yöresi sarıçam
hasılat tablosunda daha yüksek olduğu görülmektedir. Bunun nedeninin, ayrılan
meşcere hacım hesabının farklı bir yöntemle yapılmasından kaynaklandığı
düşünülmektedir. 150 yaşında Alemdağ sarıçam hasılat tablosunda yaklaşık 300 m³/ha,
Erdemir sarıçam hasılat tablosunda 430 m³/ha ve Batu sarıçam hasılat tablosunda 400
m³/ha’lık birikimli ayrılan meşcere hacmı söz konusu iken bu değer çalışmamızda 800
m³ civarındadır (Şekil 5.17-5.18-5.19).
Şekil 5.17: Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu ayrılan meşcere hacımlarının karşılaştırılması
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
0 25 50 75 100 125 150
Ayr
ılan
Meş
cere
Hac
mı (
m³)
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam ALEMDAĞ (1967)
126
Şekil 5.18: Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu ayrılan meşcere hacımlarının karşılaştırılması
Şekil 5.19: Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu ayrılan meşcere hacımlarının karşılaştırılması
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
0 25 50 75 100 125 150
Ayr
ılan
Meş
cere
Hac
mı (
m³)
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam ERDEMİR (1974)
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
0 25 50 75 100 125 150
Ayr
ılan
Meş
cere
Hac
mı (
m³)
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam BATU (1971)
127
Ayrılan meşcere birikimli hacım toplamı diğer türlerle karşılaştırıldığında da, Batı
Karadeniz yöresi meşcereleri sarıçam hasılat tablosundaki birikimli ayrılan meşcere
hacımları toplamının diğer türlere göre de açık bir şekilde fazla olduğu görülmektedir.
150 yaşındaki birikimli ayrılan meşcere hacımları karaçamda 300 m³/ha, doğu ladininde
350 m³/ha, kızılçamda 450 m³/ha iken bu değer çalışmamızda 800 m³/ha civarındadır
(Şekil 5.20).
Şekil 5.20: Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın hektardaki ayrılan meşcere hacımlarının yaşa göre karşılaştırılması
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
0 25 50 75 100 125 150
Ayr
ılan
Meş
cere
Hac
mı (
m³)
Yaş (t)
Karaçam Doğu Ladini B.Karadeniz Sarıçam Kızılçam
128
5.1.6.Cari Hacım Artımlarının Karşılaştırılması
Batı karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerinde cari hacım artımı yaşa bağlı olarak
giderek azalmakta ve 130 yaşında durmaktadır. Diğer hasılat tablolarında da benzer
eğilimler görülmektedir.
Alemdağ sarıçam hasılat tablosu cari artım değerleri tüm periyotlarda Batı Karadeniz
yöresi cari artım değerlerinden yüksektir. İlk periyotta Alemdağ sarıçam hasılat tablosu
16 m³/ha’lık değerden başlarken batı Karadeni yöresi sarıçam meşceresindeki cari artım
değeri 11 m³/ha’dan başlamaktadır (Şekil 5.21).
Şekil 5.21: Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu cari hacım artımlarının karşılaştırılması
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
0 25 50 75 100 125 150
Cari
Hac
ım A
rtım
(m³)
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam ALEMDAĞ (1967)
129
Erdemir sarıçam cari hacım artımı değerleri de tüm periyotlarda Batı Karadeniz yöresi
sarıçam meşcereleri cari artım değerlerinden yüksektir. Ancak, Erdemir hasılat
tablosundaki cari artım değerleri 30 yaşına kadar hızlı bir şekilde artmakta ve bu yaştan
sonra 60 yaşına kadar hızla düşmektedir. 30 yaşında Erdemir hasılat tablosundaki cari
hacım artımı değeri 18 m³/ha olmaktadır. O yaşta Batı Karadeniz yöresi sarıçam
meşcerelerindeki cari artım değeri ise 11 m³/ha’dır. Zaman zaman bu dalgalanmalar
ileri yaşlarda da görülmektedir. Tarafımızdan hazırlanan hasılat tablosundaki cari hacım
artımları ise yaşa bağlı olarak düzenli bir şekilde azalmaktadır (Şekil 5.22).
Şekil 5.22: Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu cari hacım artımlarının karşılaştırılması
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
0 25 50 75 100 125 150
Cari
Hac
ım A
rtım
(m³)
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam ERDEMİR (1974)
130
Batu tarafından düzenlenen sarıçam hasılat tablosundaki cari artım değerleri 50 yaşına
kadar Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerindeki cari artım değerlerinden
düşüktür. Bu yaştan sonra ise Batu’nun cari hacım artım değerleri daha yüksektir. Yaş
ilerledikçe aradaki fark giderek artmaktadır. Tarafımızdan hazırlanan hasılat tablosunda
130 yaşından sonra cari hacım artımı sıfıra düşmektedir. Bu yaşta Batu hasılat
tablosundaki değer 8 m³/ha civarındadır (Şekil 5.23).
Şekil 5.23: Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu cari hacım artımlarının karşılaştırılması
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
0 25 50 75 100 125 150
Cari
Hac
ım A
rtım
(m³)
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam BATU (1971)
131
Cari hacım artımları diğer asli türlerle karşılaştırıldığında farklı eğilimler görülmektedir.
Tarafımızdan hazırlanan hasılat tablosundaki cari hacım artımı 12 m³/ha’dan başlamakta
ve yaşla birlikte giderek azalmaktadır. Doğu ladini de eğilim olarak Batı Karadeniz
yöresi sarıçam meşcerelerine benzer görünümdedir. Ancak cari hacım artımı değerleri
70-80 yaş arası hariç diğer türlerden daha yüksektir. Karaçam cari hacım artımı, 30
yaşına kadar Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerindeki cari hacım artımından
düşüktür. Bu yaştan sonra ise Batı karadeniz yöresi sarıçam meşceresi cari hacım artımı
değeri daha düşüktür. Kızılçam cari hacım artımı değeri 90 yaşına kadar diğer
türlerinkinden daha düşüktür. Kızılçamın cari hacım artımı değeri 90 yaşından sonra
Batı Karadeniz yöresi sarıçam cari hacım artımı değerlerinden daha yüksektir (Şekil
5.24).
Şekil 5.24: Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın hektardaki cari hacım artımlarının yaşa göre karşılaştırılması
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
0 25 50 75 100 125 150
Cari
Hac
ım A
rtım
(m³)
Yaş
Kızılçam Karaçam Doğu ladini B.Karadeniz Sarıçam
132
5.1.7. Genel Hacım Verimlerinin Karşılaştırılması
Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerinde genel hacım verimi yaşa göre sürekli
olarak artmaktadır. Genel hacım verimi diğer sarıçam hasılat tablolarıyla
karşılaştırıldığında da benzer eğilimler söz konusudur. Ancak tarafımızdan hazırlanan
hasılat tablosundaki genel hacım verimi değerleri diğer türlerinkinden oldukça fazladır.
Bunun nedeninin ayrılan meşcere hacım toplamının çalışmamızda daha fazla olması
gösretilebilir. Yaşın ilerlemesiyle Batı Karadeniz yöresi genel hacım verimi değerleri
ile diğer sarıçam hasılat tablosu genel hacım verimi değerleri arasında fark giderek
artmaktadır. 150 yaşında genel hacım verimi Alemdağ hasılat tablosunda 1000 m³,
Erdemir hasılat tablosunda 850 m³ ve Batu hasılat tablosunda 1250 m³ civarındayken
Batı karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerinde 1800 m³’e ulaşmaktadır (Şekil 5.25-5.26-
5.27).
Şekil 5.25: Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu genel hacım verimlerinin karşılaştırılması
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
0 25 50 75 100 125 150
Gen
el H
acım
Ver
imi (
m³)
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam ALEMDAĞ (1967)
133
Şekil 5.26: Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu genel hacım verimlerinin karşılaştırılması
Şekil 5.27: Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu genel hacım verimlerinin karşılaştırılması
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
0 25 50 75 100 125 150
Gen
el H
acım
Ver
imi (
m³)
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam ERDEMİR (1974)
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
0 25 50 75 100 125 150
Gen
el H
acım
Ver
imi (
m³)
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam BATU (1971)
134
Tarafımızdan hazırlanan hasılat tablosundaki genel hacım verimi değerleri diğer türlerin
genel hacım verimi değerlerinden yüksektir. 150 yaş itibarıyla genel hacım verimi
kızılçam’da 750 m³, karaçamda 1200 m³, doğu ladininde 1400 m³ ve batı Karadeniz
yöresi sarıçam meşcerelerinde 1700 m³ civarındadır (Şekil 5.28). Bunun temel
nedeninin Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerine ilişkin hasılat tablosundaki ara
meşcere değerlerinin diğer türlere göre çok yüksek olması şeklinde açıklanabilir
Şekil 5.28: Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın genel hacım verimlerinin yaşa göre karşılaştırılması
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
0 25 50 75 100 125 150
Gen
el H
acım
Ver
imi(
m³)
Yaş (t)
Kızılçam Karaçam Doğu Ladini B.Karadeniz Sarıçam
135
5.1.8. Ortalama Hacım Artımlarının Karşılaştırılması
Asli meşcere ortalama hacım artımı yaşa göre önce artmakta sonraları ise azalmaktadır.
Alemdağ sarıçam hasılat tablosu asli meşcere ortalama hacım artım değerleri 30 yaşına
kadar Batı karadeniz yöresi sarıçam hasılat tablosundaki değerlerden daha yüksektir. Bu
yaştan sonra ise Batı Karadeniz yöresi meşcereleri asli meşcere ortalama artım değerleri
daha büyük olmaktadır. Batı Karadeniz yöresi meşcereleri asli meşcere ortalama artımı
55 yaş civarında maksimuma ulaşmakta daha sonra azalmaktadır (Şekil 5.29).
Şekil 5.29: Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu asli meşcere ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması
0
2
4
6
8
10
12
0 25 50 75 100 125 150
Asl
i Meş
cere
Ort
alam
a H
acım
Art
ımı m
³)
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam ALEMDAĞ (1967)
136
Batı Karadeniz yöresi sarıçam hasılat tablosu asli meşcere ortalama hacım artım
değerleri 40 yaş civarında maksimum olmaktadır ve tüm periyotlarda Erdemir sarıçam
hasılat tablosu asli meşcere ortalama hacım artım değerlerinden daha yüksektir. Erdemir
sarıçam hasılat tablosu asli meşcere ortalama hacım artım değerleri ise 60 yaşında
maksimum olmaktadır (Şekil 5.30).
Şekil 5.30: Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu asli meşcere ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması
Batı Karadeniz yöresi meşcereleri asli meşcere ortalama hacım artımları Batu hasılat
tablosu değerlerinden daha yüksektir. Batu asli meşcere ortalama hacım artım değerleri
40 yaşında maksimum olmaktadır ve bu yaştan sonra azalmaya başlamaktadır. 130
yaşından sonra ise değerler birbirine çok yakın olmaktadır ve hatta çakışmaktadır. (Şekil
5.31).
Şekil 5.31: Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu asli meşcere ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması
0
2
4
6
8
10
12
0 25 50 75 100 125 150
Asl
i Meş
cere
Ort
alam
a H
acım
Art
ımı (
m³)
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam ERDEMİR (1974)
0
2
4
6
8
10
12
0 25 50 75 100 125 150
Asl
i Meş
cere
Ort
alam
a H
acım
Art
ımı)
m³
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam BATU (1971)
137
Batı Karadeniz yöresi meşcereleri asli meşcere ortalama hacım artımı diğer bazı türlerle
de karşılaştırılmıştır. Kızılçam asli meşcere ortalama hacım artımı bütün yaş
periyotlarında diğer türlere göre hep altta seyretmektedir. 70 yaşına kadar Batı
Karadeniz yöresi meşcereleri asli meşcere ortalama hacım artımı diğer türler asli
meşcere ortalama artımından daha yüksektir. 100 yaşına kadar Batı Karadeniz yöresi
meşcereleri asli meşcere ortalama hacım artımı karaçam asli meşcere ortalama hacım
artımından daha yüksektir. 100 yaşından sonra ise bu iki yürün asli meşcere ortalama
hacım artımları birbirine çok yakın değerler halinde seyretmektedir (Şekil 5.32).
Şekil 5.32: Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın hektardaki asli meşcere ortalama hacım artımlarının yaşa göre karşılaştırılması
5.1.9. Genel Ortalama Hacım Artımlarına Göre Karşılaştırma
Batı Karadeniz yöresi meşcereleri genel hacım verimi ortalama artımı sarıçam hasılat
tabloları ve diğer bazı asli türlerle karşılaştırılmıştır. Batı Karadeniz yöresi sarıçam
meşcereleri genel ortalama hacım artımı ilk yaşlarda Alemdağ ve Erdemir sarıçam
hasılat hasılat tablosundan düşüktür. Ancak sonraki yıllarda, gerek diğer sarıçam hasılat
tablolarına göre ve gerekse diğer bazı türlerin hasılat tablolarına göre Batı Karadeniz
yöresi meşcereleri genel ortalama hacım artımının daha yüksek olduğu görülmektedir
(Şekil 5.33-5.34-5.35). Bu durum genel hacım verimi ile benzerlik göstermektedir.
0
2
4
6
8
10
12
0 25 50 75 100 125 150
Asl
i Meş
cere
Ort
alam
a H
acım
Art
ımı m
³)
Yaş (t)
Kızılçam Karaçam Doğu Ladini B.Karadeniz Sarıçam
138
Şekil 5.33: Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu genel ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması
Şekil 5.34: Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu genel ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması
0
2
4
6
8
10
12
14
0 25 50 75 100 125 150
Gen
el O
rtal
ama
Hac
ım A
rtım
ı (m
³)
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam ALEMDAĞ (1967)
0
2
4
6
8
10
12
14
0 25 50 75 100 125 150
Gen
el O
rtal
ama
Hac
ım A
rtım
ı (m
³)
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam ERDEMİR (1974)
139
Şekil 5.35: Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu genel ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması
Şekil 5.36: Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın hektardaki genel ortalama hacım artımlarının yaşa göre karşılaştırılması
Genel ortalama hacım artımları bütün bonitetler için 50-90 yaş aralığında azamiye
ulaşmaktadır. Bu yaşlar I-III ve V. bonitetlerde sırasıyla 50, 70 ve 90’dır. Bu yaşlardaki
ortalama hacım artımı değerleri ise 13,9-10,3 ve 7,2 m³’tür. Azamiye ulaştıkları bu
yaşlar ortalama hacım artımlarının yıllık cari hacım armlarıyla kesiştikleri yaşlardır. Bu
yaşlar aynı zamanda azami odun hasılası idare süreleridir.
0
2
4
6
8
10
12
14
0 25 50 75 100 125 150
Gen
el O
rtal
ama
Hac
ım A
rtım
ı (m
³)
Yaş (t)
B.Karadeniz Sarıçam BATU (1971)
0
2
4
6
8
10
12
14
0 25 50 75 100 125 150
Gen
el O
rtal
ama
Hac
ım A
rtım
ı (m
³)
Yaş (t)
Kızılçam Karaçam Doğu Ladini B.Karadeniz Sarıçam
140
Bu çalışmada yapılanlar kısaca değerlendirildiğinde Batı Karadeniz Yöresi sarıçam
meşcereleri için;
Bonitet tablosu
Çift girişli hacım tablosu hazırlanmıştır
5 farklı bonitet sınıfı ve 5 farklı sıklık derecesi için hasılat tablosu düzenlenmiştir
Meşcerelerdeki çeşitli artım, büyüme ve hasılat ilişkileri araştırılmıştır
Hasılat tablosu excel makro programında istenilen idare süresi, istenilen sıklık derecesi ve
istenilen bonitet derecesi girildiğinde alınabilmektedir. Çalışmamız sarıçamın idare süresi
hakkında da bilgi verilmektedir. Orman amenajmanı planları hazırlanırken uygulayıcılara
yardımcı olabilecektir.
Günümüz koşullarında müdahale görmemiş meşcereler bulmak çok zordur. Bu nedenle
alınacak örnek alanlardan tahmin yapmak yanıltıcı olabilmektedir. Geçici deneme alanları
yerine devamlı deneme alanları kurmak ve bu alanlarda periyodik ölçümler yaparak
düzenlenecek tablolarla daha tutarlı tahminler yapmak mümkün olacaktır.
141
KAYNAKLAR
AKALP, T., 1978, Türkiye’deki Doğu Ladini (Picea orientalis Lk. Carr) Ormanlarında Hasılat Araştırmaları, İ.Ü.Orman Fakültesi, Yayın No:2483/261.İstanbul.
AKSOY, C., 2001, Sarıçamın Ekolojisi, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları El
Kitabı Dizisi:7, s.41. ALEMDAĞ, Ş., 1962. Türkiye’deki Kızılçam Ormanlarının Gelişimi, Hasılatı ve
Amenajman Esasları. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten No 11, Ankara.
ALEMDAĞ, Ş., 1967, Türkiye’deki Sarıçam Ormanlarının Kuruluşu, Verim Gücü ve Bu
Ormanların İşletilmesinde Takip Edilecek Hususlar, Ormancılık Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Seri No:20, ANKARA.
ANON,1994, Sarıçam, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara. ANON, 2006, Orman Varlığımız, Çevre ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü,
Ankara. ANON, 2008, OGM Sürdürülebilir Orman Yönetimi Kriter ve Göstergeleri 2008 yılı
Raporu, Çevre ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, Ankara, 141 s. ANŞİN, R ve ÖZKAN, Z.C., 1997, Tohumlu Bitkiler, Karadeniz Teknik Üniversitesi
Basımevi, Trabzon, 975-6983-00-0. ASAN, Ü., 1984. Kazdağı Göknarı (Abie equi-trojani Aschers, et Sinten.) Ormanlarının
Hasılat ve Amenajman Esasları Üzerine Araştırmalar, İÜ Orman Fakültesi, Yayın No 3205/365, 207s., İstanbul.
ASAN, Ü., 1987. Batı ve Orta Karadeniz Yöresindeki Doğu Kayını Ormanlarında
Bonitet Araştırmaları, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi A(1), 106-130. ASAN, Ü., 1989, Orta Karadeniz Yöresi Baltalık Ormanlarının Hasılat ve Amenajman
Esasları,12. ASSMANN, E., 1970, The Principles Of Forest Yield Study, Pergamon Press LTD.,
Hungary, 158-205 ATALAY, İ., 1977, Türkiye’de Çam Türlerinde Tohum Transfer Rejiyonlaması, Orman
Ağaçları ve Tohumları Islahı Enstitüsü, Yayın No:1
142
ATICI, E. 1998, Değişik Yaşlı Doğu Kayını (Fagus orientalis Lipsky.) Ormanlarında Artım ve Büyüme, Doktora Tezi, İ.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü.
ATICI, E., 2003, Tek Ağaç Artım ve Büyüme Verilerinin Bilgisayar Destekli İstatistik
Analizi (Govan), İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi, Seri A (2), 37-55. AVERY, E.T., 1967, Forest Measurements, McGraw-Hill Book Company, Newyork,
290. AVERY, T.E., BURKHART, H.E., 1994, Forest Measurements, McGraw-Hill Series
in Forest Resources, 408p. New York. BABAYİĞİT, S., 2005, Denizli Tavas Yöresi Ardıç Meşcerelerinin (Juniperus excelsa
Bieb.) Kuruluşu ve Hasılat Özellikleri, Yüksek Lisans Tezi, İ.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü.
BARRET, J.W., 1978. Height Growth and Site Index Curves for Managed, Even-aged
Stands of Poderosa Pine in the Pasific, Northwest Research Paper-PNW 232, 14p. BATTI, F., (1971), Ertragstafel und Leistungspotential der Kiefer (Pinus sylvestris L.) in
der Türkei, Freiburg BİRLER, A.S. 1983, I-214 Melez Kavağı Palantasyonlarında Hasılat Araştırmaları,
Kavak ve Hızlı Gelişen Yabancı Tür Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü, İzmit. BONNOR, G.M. 1978, A Guide to Canadian Forest Inventory Terminology and Usage,
Canadian Forest Service, Canadian Forest Inventory Commission Report, 57p. BOYDAK, M., 1975, Eskişehir_Çatacık Mıntıkası Ormanlarında Sarıçam’ın Tohum
Verimi Üzerinde Araştırma, İstanbul Orman Fakültesi Dergisi, 1,14-28. BOZKUŞ, F., 1988, Toros Göknarı (Abies cilicica Carr) nın Türkiye’deki Doğal Yayılış
ve Silvikültürel Özellikleri, T.C.Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, Ankara.
BOZKUŞ, F., CARUS, S.,1997, Toros Göknarı (Abies cilicica Carr) ve Sedir (Cedrus
libani link.)’in Çift Girişli Gövde Hacmı Tabloları ve Mevcut Tablolarla Karşılaştırılması, İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi, Seri A(47), Sayı:1.
BURKHART, E.H., FARRAR, K.D., AMATEIS, R.L., DANIELS, R.F., 1987,
Simulation of Individual tree Growth and Stand development in Lablolly Pine Plantations on Cutover, Site-Prepared Areas, School of Forestry and Wildlife Resources, State University, Virginia.
CARRON, L:T:, 1968, An Outline Of Forest Mensuration With Special Reference To
Australia, Australian National University Press, Canberra, 135-140. CARUS, S., 1998, Aynı Yaşlı Doğu Kayını (Fagus orientalis Lipsky.) Ormanlarında
Artım ve Büyüme, Doktora Tezi, İ.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü.
143
CIESZEWSKI, C.J., 1999, The Algebraic Difference Aproach Improves Fixed Base-Age Site Models Based On Chapman-Richard Function, PMRC Tecnical Report 1999-9
CIESZEWSKI, C.J., STRUB, M. ve ZASADA, M.J., 2007 New Dynamic Site Equation
That Fits Best The Schwappach For Scots Pine (Pinus sylvestris L.) in Centarl Europe, Forest Ecology And Management,23,83-93.
CLUTTER,, J.L., FORTSON,J.C., PIENAAR, L.V., BIRESTER, G.H., BAILEY, R.L.,
1983, Timber management, A Quantitative Approach. John Willey and Sons Inc.,Newyork, 63-81.
COCHRAN, P.H., 1985. Site Index, Height Growth, Normal Yields and Stocking
Levels for Larch in Oregen and Washington, PNW-424, 24 p. CURTIS, R.O., DeMars, D.J., Herman, F.R., 1974, Which Dependent Variable in Site
Index Height Age Regressions?, Forest Science 20, 74–87 ÇALIŞKAN, A., 1989, Kaabük-Büyükdüz Araştırma Ormanında Sarıçam(Pinus sylvestris
L.)-Göknar (Abies bornmülleriana Mattf.)-Kayın (Fagus orientalis Lipsky) Karışık Meşcerelerinde Büyüme İlişkileri ve Gerekli Silvikültürel İşlemler, Doktora Tezi, İ.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü.
ÇALIŞKAN, A., YEŞİL, A., 1996, Büyükdüz Araştırma Ormanı Sarıçam-Göknar-Kayın
Karışık Meşcerelerinde Bulunan Sarıçam için Tek ve Çift Girişli Hacim Tablosu, İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi, Seri A(1), 39-50.
ÇATAL, Y., GÜRLEYİK, N., KARATEPE, Y., CARUS, S. 2005. Isparta-Gölcük
Yöresi Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) Meşcereleri İçin Tek ve Çift Girişili Ağaç Hacım Tablosu, Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, A (2), 78-90.
ÇATAL,Y., 2009, Batı Akdeniz Bölgesi Kızılçam (Pinus brutia Ten.) Meşcerelerinde
Artım ve Büyüme, Doktora Tezi, S.D.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü. ÇEPEL, N., DÜNDAR, M., GÜNEL, A., 1977, Türkiye’nin önemli Yetişme Bölgelerinde
Saf Sarıçam Ormanlarının Gelişimi İle İlgili Bazı Edafik ve Fizyografik Etkenler Arasındaki İlişkiler, Tübitak Tarım ve Ormancılık Araştırma Grubu, Proje No: TOAG 154.
ÇOBAN, S. 2007, Bolu Aladağ’daki Sarıçam (Pinus sylvestris L.) Meşcerelerinde Doğal
Gençleşme Örnekleri Üzerine Araştırmalar, Yüksek Lisans Tezi, İ.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü.
DAVIS, K.P., 1954, American Forest Management, McGraw-Hill Book Company,
482p. New York. DOLPH, K.L., 1983. Site Index Curves for Young Growth Incense Cedar of the
Westside Sierra Nevada, Pacific Southwest Forest And Range Experiment Station, Forest Service, Research Note PSW-363, 8p. Berkeley.
144
ELER, Ü., 1986. Türkiye’de Boylu Ardıç (Juniperus excelsa Bieb.) Ormanlarında
Hasılat Araştırmaları, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Teknik Bülten No 192, Ankara.
ELİÇİN, G., 1971, Türkiye Sarıçam (Pinus sylvestris L.)’larında Morfogenetik
Araştırmalar, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, No:180, İstanbul. ERASLAN, İ., 1954. Trakya ve Bilhassa Demirköy Mıntıkası Meşe Ormanlarının
Amenajman Esasları Hakkında Araştırmalar, Orman Genel Müdürlüğü Yayın No 132, 250s. İstanbul.
ERASLAN, İ., Evcimen, B.S., 1967, Trakya’daki Meşe Ormanlarının Hacim ve Hasılatı
Hakkında Tamamlayıcı Araştırmalar, İÜ Orman Fakültesi Dergisi A(1), 31-56. ERASLAN, İ., 1982, Orman Amenajmanı Ders Kitabı, İ.Ü.Fakülte Yayın No: 3010/318,
İstanbul, 582. ERCANLI, İ., KELEŞ, S., SİVRİKAYA, F., ÇAKIR, G., GÜNLÜ, A., KARAHALİL,
U., KADIOĞULLARI, A., BAŞKENT, E.Z. ve KÖSE, S., 2007, Sarıçam (Pinus sylvestris L.) Meşcereleri İçin Yöresel (Yalnızçam ve uğurlu Orman İşletme Şeflikleri) Sıklığa Bağlı Hasılat Tablosunun Düzenlenmesi, Süleyman Semirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, A(2), 78-101.
ERCANLI, İ. 2010, Trabzon ve Giresun Orman Bölge Müdürlükleri Sınırları İçerisinde
Yer Alan Doğu Ladini (Picea orientalis (L.) Link.) – Sarıçam (Pinus sylvestris L.) Karışık Meşcerelerine İlişkin Büyüme Modelleri, Doktora Tezi, K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.
ERDEMİR, Ö., 1974 Sarıkamış, Göle ve Oltu Mıntıkaları Saf Sarıçam Meşcerelerinde
Hasılat Araştırmaları, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları Teknik Bülten Serisi No:59, Ankara.
ERKAN,N., 1995, Kızılçamda Meşcere Gelişiminin Simülasyonu, Doktora Tezi, İ.Ü.Fen
Bilimleri Enstitüsü. Erkin, K., 1956. Seben Mıntıkası Sarıçamları Hacim Eğrisine Ait Tamamlayıcı Etütler,
İÜ Orman Fakültesi Dergisi A-6(2), 243-260. EVCİMEN, B.S. 1963. Türkiye Sedir Ormanlarının Ekolojik Önemi, Hasılat ve
Amenajman Esasları, Orman Genel Müdürlüğü Yayın No 355/16, İstanbul. FIRAT, F.,1958, Dendrometri Ders Kitabı, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın No:775/57,
İstanbul. FIRAT F., KALIPSIZ A., 1963. Tarsus-Karabucak Ormanları İçin Eucalyptus
camaldulensis Ağaç Hacim Tablosu, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi A-18(1), 11 – 22.
145
FIRAT, F.,1972, Orman Hasılat Bilgisi Ders Kitabı, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın No:166, İstanbul.
FIRAT, F.,1973, Dendrometri Ders Kitabı, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın No:193, İstanbul. FRITSCHE, 1928, Grösse der Versuchaflachen, Giessen. GLOVER, G., HOOL, J.N., 1979, A Basal Area Ratio Predictor of Loblolly Pine
Plantation Mortality, Forest Science , 25, 275-282. GÜLEN, İ., 1959, Karaçam Hacim Tablosu, İÜ Orman Fakültesi Dergisi, A-9(1), 97-
112. GÜNEL, H.A., 1981, Orman Hasılat Bilgisi, Roto Baskı,16-24. HAGLUND, B., 1982. Evulation of Forest Site Productivity, Forest Abstract, 42, 515-
527. HAMILTON,G.J., 1969, The defence Of Volume Incerement of Individual Trees on
Dominance, Crown Dimensions and Compelition, Forestry 42, 133-144 HEGYI, F., 1974, A Simulation Model For Managing Jeck-Pine Stands:In Growth
Models for tree and Stand Simulation, IUFRO, Proceceedings of Working Party, S.4, 01 – 4, 74-90.
HUSCH, 1963. Forest Mensuration and statistics, The Ronald Press Comp. Newyork. JONES, J.R., AGRAWALA, N.K., 1985, Review and Comparison of Site Evaluation
Methods, Training Course on Application of Electronic Data Processing in Forest Inventory, 5 March-12 April, p.395-418. Dehra Dun.
KALIPSIZ, A., 1962, Değişikyaşlı Doğu Kayınında Artım ve Büyüme Araştırmaları,
Orman Genel Müdürlüğü Yayın No 339/7, 112s. İstanbul. KALIPSIZ, A., 1963. Türkiye’de Karaçam (Pinus nigra Arnold) Meçcerelerinin Tabii
Bünyesi ve Verim Kudreti Üzerine Araştırmalar, Orman Genel Müdürlüğü Yayın No 349/8, 57s. İstanbul.
KALIPSIZ, A., 1984. Dendrometri, İ.Ü.Orman Fakültesi Yayın No:3194/354,230
s.,İstanbul KALIPSIZ, A., 1998, Orman Hasılat Bilgisi, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın No:4060/448,
İstanbul. KALIPSIZ, A., 1999, Dendrometri, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın No:3194/354, İstanbul. KASAPLIGİL, B. 1978, Past And Present Pines of Turkey, Phytologia, Vol.40 (2). KARADENİZ, A.A., 1983, Yüksek Matematik, Çağlayan Kitabevi, İstanbul.
146
KEISTER, T.D., 1972, Predickting Individual Tree Mortality in Simulated Southhern Pine Plantations, Forest Sci. 18, 213-217.
KEISTER, T.D., TIDWEL, G.R., 1975, Competition Radio Dynamics for Improved
Mortality Estimates in Simulated Growth of Forest Stands, Forests Sci. 21, 46-52 KILPATRICK, D.J., 1978, Growth Models for Unthinned Stands of Sitka Spruce in
Northern Ireland, Forestry, 51(1), 47-56. KRAMER, H., AKÇA, A. 1987, Leitfaden für Dendrometrie und Bestandesinventur,
J.D. Verlagsgesellschaft, München. LEE, Y., 1971, Predicting Mortality for Even-aged Stands of Lodgepole Pine, The Forestry Chronicle 47, 29-32. LLOD, F. T., HAFLEY, W.L., 1977, Precision And The Probability of
Misclassification in Site Index Estimation, Forest Science, 23(4), 493-499. LLOYD,F.T., MUSE, H.D., HAFLEY, W.L., 1982, A Regression Application For
Comparing Growth Potential Of Environments At Different Points In The Growth Cycle, Biometrics 38, 479-484.
LOETSCH, F., ZÖHRER, HALLER, K.E., 1973, Forest Inventory, Volume 2, BLV
Verlagsgesellschaft, München. MÁTYÁS, C., L. ACKZELL AND C.J.A. SAMUEL. 2004, EUFORGEN Technical
Guidelines For Genetic Conservation And Use For Scots Pine (Pinus sylvestris). International Plant Genetic Resources Institute, Rome, Italy.6 pages.
MEYER, H.A., 1953, Forest Mensuration, State College, Pennsylvania, 295-300. MONSERUD, R.A., 1985, Apllying Height Growth and Site Index Curves for Inland
Douglas-fir, USDA Forest Service Research Paper INT-347, 22p. Portland. MONSURED, R.A, STERBA, H., 1999, Modelling Individual Tree Mortality for
Austrian Forest Species, Forest Ecology Management 113, 109-123. MOOD, A.M., GRAYBILL, F., BOES, D.C., 1974, Introduction to the Theory of Statistics, McGraw Hill Companies, 480p. New York. MİRABOĞLU, M., 1955, Göknarda Şekil ve Hacim Araştırmaları, Orman Genel
Müdürlüğü Yayınları, 103s. İstanbul. OLEKSYN, J., REICH, P.B., TJOELKER, M.G., CHALUPKA,W.,2000,
Biogeographic differences in shoot elongation pattern among European Scots pine populations, Forest Ecology and Management. 148: 207-220.
ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ http://www.ogm.gov.tr/agaclarimiz/agac1.htm
Erişim Tarihi: 4 Kasım 2009].
147
ÖZCAN, B.G.,2003, Sahilçamı (Pinus pinaster Ait.) Ağaçlandırmalarında Artım ve Büyüme, Kavak ve Hızlı Gelişen Yabancı Tür Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü, İzmit.
ÖZDEMİR, E., 2005, Tek Ağaçta Artım ve Büyüme Simülasyonu (Sahilçamı Örneği),
Yüksek Lisans Tezi, .İ.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü. ÖZKURT, A., 2000, Okaliptüs (Eucalyptus grandis W.Hill ex. Maiden) İçin Hacim
Tablosu, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Dergisi 6, 87-106. PAMAY, B., 1962, Türkiye’de Sarıçam (Pinus sylvestris L.)’ın Tabi Gençleşmesi
İmkanları Üzerine Araştırmalar, T.C. Tarım Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü , Sıra No: 337, Seri No: 31, İstanbul.
PEET, R.K., CHRISTENSEN, N.L., 1987, Competition and Tree Death, Bioscience
37,586-595. PRODAN, M., 1964. Ormancılar İçin Biyometri Başlangıç Dersleri, İ.Ü. Kutulmuş
Matbaası, 143 s. İstanbul. SARAÇOĞLU, Ö., 1988, Karadeniz Yöresi Göknar Meşcerelerinde Artım ve Büyüme,
Doktora Tezi İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın, İstanbul. SARAÇOĞLU, N., 1998. Kızılagaç (Alnus glutinosa Gaertn subsp. barbata (C.A.
Mey.) Yalt.) Gövde Hacim Tablosu, Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 22, 215-225.
SPURR, S.H., 1952, Forest Inventory, The Ronald Press Company, 476p. New York. SUN, O., EREN, M.E., ORPAK, M. 1977, Temel Ağaç Türlerimizde Tek Ağaç ve
Birim Alandaki Odun Çeşidi Oranlarının Saptanması, TÜBİTAK Proje No TOAG- 288, 119s.
ŞENYURT, M., SARAÇOĞLU, Ö., 2010, Sarıçam Meşcerelerinde deneme Alanlarının
10 Komşu Ağaç Yöntemine Göre Belirlenmesi, Bildiriler Kitabı Cilt 1, 20-22 Mayıs 2010 Artvin, s.381-387
TECK, R.M., HILT, D.E., 1990, Individual-tree Probability of Survival Model for the
Northeastern United States USDA, Forest Service, Research Paper, NE-642, 10p. Amherst.
TETİK, M., 1986, Kuzeydoğu Anadolu’daki Saf Sarıçam (Pinus sylvestris L.)
Ormanlarının Ekolojik Şartları, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi No:177
TOSUN, S., 2001, Sarıçamın Botanik Özellikleri, Ormancılık Araştırma Enstitüsü
Yayınları El Kitabı Dizisi:7, s.19.
148
USTA, H.Z., 1991. Kızılçam (Pinus brutia Ten.) Ağaçlandırmalarında Hasılat Araştırmaları, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Teknik Bülten No 219, Ankara.
VANCLAY, J.K., 2001, Modelling Forest Growth and Yield, Applications To Mixed
Tropical Forests, CAB International, Department of Economics and Natural Resource, Royal Veterinary and Agricultural University, 312 p., Copenhagen.
YAVUZ, H., 1992, Değişik Yaşlı Meşcerelerde Büyümenin Markov Zincirleri Yöntemi
ile Analiz Edilmesi, Doktora Tezi, K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon, 223 YAVUZ, H., ŞENTÜRK, N., 1998. Dişbudak Ağaç Hacim Tablosunun Düzenlenmesi,
İ.Ü. Orman Fakültesi Cumhuriyetimizin 75. Yılında Ormancılığımız Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Yayın No 4187/458, s.413-424, İstanbul.
YEŞİL, A., 1992, Değişik Sıklık ve Bonitetteki Kızılçam Meşcerelerinin Yaşa Göre
Gelişimi, Doktora Tezi, İ.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü. YEŞİL, A., 1994, Meşcere Sıklığının Saptanmasında Başvurulan Yöntemler ve Doğal
Kızılçam Meşcerelerinde Sıklık Derecesinin Ölçümü, İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi, Seri A(2), 93-110.
ZEIDE, B., ZAKRZEWSKI, W.T., 1993, Selection of Site Trees, the Combined
Method and its Application, Canadian Journal of Forest Research 23,1019-1025. ZEIDE, B., 2004, Optimal Stand Density, A Solution, Canadian Journal of Forest
Research, 34, 846-854. ZÖHRER, F. 1980, Forstinventur, Verlag Paul Parey, Hamburg, 207 s.
149
EKLER
Ek 1: Örnek alanlara ait bilgiler ................................................................................ 151
Ek 2: Örnek alan karnesi ........................................................................................... 157
Ek 3: Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için bonitet tablosu ........................ 158
Ek 4 : Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için hacım tablosu ........................ 167
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU ........................... 172
I. BONİTET Sıklık derecesi:0,8 ......................................................................... 172
Sıklık derecesi:0,9 ......................................................................... 173
Sıklık derecesi:1,0 ......................................................................... 174
Sıklık derecesi:1,1 ......................................................................... 175
Sıklık derecesi:1,2 ......................................................................... 176
II. BONİTET Sıklık derecesi:0,8 ......................................................................... 177
Sıklık derecesi:0,9 ........................................................................ 178
Sıklık derecesi:1,0 ........................................................................ 179
Sıklık derecesi:1,1 ........................................................................ 180
Sıklık derecesi:1,2 ........................................................................ 181
III. BONİTET Sıklık derecesi:0,8 ........................................................................ 182
Sıklık derecesi:0,9 ........................................................................ 183
Sıklık derecesi:1,0 ........................................................................ 184
Sıklık derecesi:1,1 ........................................................................ 185
Sıklık derecesi:1,2 ........................................................................ 186
IV. BONİTET Sıklık derecesi:0,8 ........................................................................ 187
Sıklık derecesi:0,9 ........................................................................ 188
Sıklık derecesi:1,0 ........................................................................ 189
Sıklık derecesi:1,1 ........................................................................ 190
Sıklık derecesi:1,2 ........................................................................ 191
V. BONİTET Sıklık derecesi:0,8 ........................................................................ 192
Sıklık derecesi:0,9 ........................................................................ 193
Sıklık derecesi:1,0 ........................................................................ 194
Sıklık derecesi:1,1 ........................................................................ 195
150
Sıklık derecesi:1,2 ........................................................................ 196
Ek 5: Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri hasılat tablosu programı akış
diyagramı.......................................................................................................................197
151
Ek 1: Örnek alanlara ait bilgiler-1
Örnek Alan No
Bölge Müdürlüğü
İşletme Müdürlüğü
İşletme Şefliği
BAKI YÜKSELTİ
(m) EĞİM (%)
Yaş (yıl)
Örnek Alan Büyüklüğü
(m²)
Ortalama Çap (cm)
Üst Boy (m)
Orta Boy (m)
Hektardaki Ağaç Sayısı
Hektardaki Hacım (m³)
Göğüs Yüzeyi
(m²/ha)
1 Kastamonu Karadere Karadere GB 1621 13 54 70,4 27,1 15,8 13,7 1563 586,0 13649,8
2 Kastamonu Karadere Karadere GB 1640 11 96 285,6 51,3 22,0 20,0 385 498,5 1818,5
3 Kastamonu Karadere Karadere GB 1645 7 64 88,1 20,5 20,7 18,4 1249 375,0 4850,6
4 Kastamonu Karadere Karadere GB 1686 13 77 80,8 21,3 17,3 16,3 1361 408,3 6617,3
5 Kastamonu Karadere Karadere GB 1701 8 26 47,2 12,9 11,0 10,5 2329 153,3 6426,9
7 Kastamonu Karadere Karadere K 1499 18 34 51,0 12,9 12,7 11,5 2159 172,2 5955,6
8 Kastamonu Karadere Karadere D 1544 17 50 98,5 18,0 15,0 13,0 1117 191,1 3068,7
9 Kastamonu Karadere Akkaya B 1690 9 123 275,7 61,3 28,0 26,4 399 739,3 2399,2
10 Kastamonu Karadere Akkaya KD 1577 11 52 33,8 10,7 11,5 10,7 3250 177,7 9928,3
11 Kastamonu Karadere Akkaya G 1576 10 23 21,2 6,7 7,6 6,8 5180 86,1 12118,4
12 Kastamonu Karadere Kaşçılar KB 1195 7 61 105,6 35,7 19,7 17,4 1042 387,5 4466,4
13 Kastamonu Karadere Kaşçılar KB 1227 4 83 75,4 19,5 16,2 14,9 1459 319,4 6115,2
14 Kastamonu Karadere Kaşçılar DZ 1052 0 107 77,5 32,8 17,7 16,3 1420 502,3 8656,4
15 Kastamonu Karadere Kadıdağı KB 1384 10 130 198,1 30,7 23,3 21,9 555 441,3 2265,2
16 Kastamonu Karadere Kadıdağı B 1356 11 110 187,0 33,8 23,2 21,7 588 442,3 2431,8
17 Kastamonu Karadere Kadıdağı GD 1372 18 93 281,0 34,0 19,7 18,5 391 283,6 1277,6
152
Ek 1: Örnek alanlara ait bilgiler-2
Örnek Alan No
Bölge Müdürlüğü
İşletme Müdürlüğü
İşletme Şefliği
BAKI YÜKSELTİ
(m) EĞİM
(%) Yaş (yıl)
Örnek Alan
Büyüklüğü (m²)
Ortalama Çap (cm)
Üst Boy (m)
Orta Boy (m)
Hektardaki Ağaç Sayısı
Hektardaki Hacım
(m³)
Göğüs Yüzeyi (m²/ha)
18 Kastamonu Karadere Kadıdağı GB 1350 14 64 85,6 26,9 21,8 18,2 1286 462,0 5895,1
19 Kastamonu Karadere Kadıdağı - 1352 0 17 82,8 10,7 6,7 6,0 1329 37,7 1594,9
20 Kastamonu Karadere Kadıdağı D 1077 2 78 101,6 17,3 13,1 12,0 1083 155,4 2735,2
21 Kastamonu Karadere Kadıdağı - 1149 0 76 63,8 18,7 16,4 14,5 1724 320,9 7417,1
22 Kastamonu Daday Sarıçam D 1296 26 95 166,2 34,9 27,4 25,1 662 541,0 2754,3
23 Kastamonu Daday Sarıçam D 1350 28 97 180,4 31,4 25,5 22,7 610 430,5 2249,5
24 Kastamonu Daday Sarıçam B 1192 14 71 43,5 15,8 16,3 14,6 2529 373,7 12373,8
25 Kastamonu Daday Çamlıbel K 1243 13 137 379,5 53,1 31,8 30,8 290 603,3 1158,2
26 Kastamonu Daday Ballıdağ KD 1190 3 81 96,7 32,3 20,5 20,0 1138 485,2 5372,2
27 Kastamonu Taşköprü Hanönü KB 1224 11 113 384,1 79,0 31,1 29,8 286 574,7 1135,4
28 Kastamonu Taşköprü Hanönü K 1277 9 81 184,6 27,8 22,9 22,3 596 405,3 2112,8
29 Kastamonu Taşköprü Hanönü G 1300 5 85 94,5 20,5 18,9 17,8 1164 333,9 4277,2
30 Kastamonu Taşköprü Hanönü K 1235 20 14 18,4 7,1 6,0 5,1 5965 51,3 10760,2
31 Kastamonu Taşköprü Kuzalıç KD 1285 4 85 234,6 45,6 25,8 24,0 469 554,9 2230,1
32 Kastamonu Taşköprü Bayam GB 1362 5 84 240,2 44,3 24,1 21,9 458 404,9 1688,1
33 Kastamonu Taşköprü Çiftlik GB 1674 11 95 217,5 41,0 24,6 22,6 506 551,4 2573,4
34 Kastamonu Taşköprü Saraycık KB 1550 10 60 100,4 24,9 20,5 19,2 1096 480,5 5392,0
153
Ek 1: Örnek alanlara ait bilgiler-3
Örnek Alan No
Bölge Müdürlüğü
İşletme Müdürlüğü
İşletme Şefliği
BAKI YÜKSELTİ
(m) EĞİM
(%) Yaş (yıl)
Örnek Alan Büyüklüğü
(m²)
Ortalama Çap (cm)
Üst Boy (m)
Orta
Boy (m) Hektardaki Ağaç Sayısı
Hektardaki Hacım (m³)
Göğüs Yüzeyi
(m²/ha)
35 Kastamonu Taşköprü Düzdağ KB 1365 9 69 83,8 18,0 17,8 16,2 1313 271,0 4116,6
36 Kastamonu Taşköprü Düzdağ KB 1325 13 88 79,7 18,0 19,1 17,2 1380 298,6 4376,1
37 Kastamonu Taşköprü Dikmen GD 1647 7 100 126,6 31,4 23,7 21,8 869 602,0 4800,9
38 Kastamonu Taşköprü Dikmen KD 1600 15 90 155,9 31,8 25,7 23,2 706 516,4 3105,1
39 Kastamonu Taşköprü Saraycık GB 1617 14 102 208,5 52,9 24,5 23,6 528 502,3 2267,2
40 Kastamonu Tosya Kösdağ KD 1831 8 126 143,6 63,7 26,1 25,4 766 862,6 5193,3
41 Kastamonu Tosya Kösdağ KB 1823 18 140 219,2 41,4 26,5 24,3 502 607,9 2561,0
42 Kastamonu Tosya Kösdağ KB 1781 8 158 191,4 78,3 29,8 27,4 575 1029,8 4428,9
43 Kastamonu Tosya Kösdağ KB 1713 18 89 102,7 24,9 22,8 20,8 1071 538,4 5336,5
44 Kastamonu Tosya Dedemdağ GB 1562 18 62 67,5 23,4 20,6 19,8 1629 553,9 8736,1
45 Kastamonu Tosya Dedemdağ KD 1577 3 18 28,7 7,8 7,0 6,2 3832 61,0 6708,6
46 Kastamonu Tosya Dedemdağ K 1578 3 108 102,1 26,7 21,4 20,7 1078 568,1 5891,3
47 Sinop Boyabat Karageriş KD 1545 3 61 161,1 24,5 21,3 19,2 683 308,9 2159,4
48 Sinop Boyabat Karageriş KB 1562 9 56 247,6 29,3 17,7 17,5 444 243,4 1291,1
49 Sinop Boyabat Karageriş K 1411 22 109 210,4 33,3 26,4 24,8 523 534,0 2242,1
50 Sinop Boyabat Kabaçam KB 1336 7 143 316,2 61,8 36,8 33,5 348 863,2 1799,5
51 Sinop Boyabat Aksu KB 1335 12 38 65,2 16,9 17,1 16,0 1688 329,9 6576,2
154
Ek 1: Örnek alanlara ait bilgiler-4
Örnek Alan No
Bölge Müdürlüğü
İşletme Müdürlüğü
İşletme Şefliği
BAKI YÜKSELTİ
(m) EĞİM
Yaş (yıl)
Örnek Alan Büyüklüğü
(m²)
Ortalama Çap (cm)
Üst Boy (m)
Orta Boy (m)
Hektardaki Ağaç Sayısı
Hektardaki Hacım (m³)
Göğüs Yüzeyi
(m²/ha)
52 Sinop Boyabat Aksu KD 1192 3 59 111,7 28,2 20,9 20,2 985 508,8 4893,1
53 Sinop Boyabat Aksu B 1268 3 39 81,4 20,5 16,3 15,6 1351 326,6 5549,2
54 Sinop Boyabat Aksu KD 1263 5 22 41,4 12,9 12,6 11,8 2658 207,0 8833,3
55 Sinop Boyabat Aksu GD 1502 9 21 53,3 12,5 9,5 8,6 2064 118,7 5371,8
56 Sinop Boyabat Saraydüzü KB 1500 6 61 100,1 23,1 21,9 19,8 1098 481,6 5025,7
57 Sinop Durağan Durağan GB 1262 10 121 240,4 38,2 26,4 24,8 457 517,8 1924,1
58 Sinop Sinop Göktepe KB 1252 3 38 71,7 16,5 15,5 14,7 1534 252,2 4944,9
59 Bolu Aladağ Aladağ B 1368 3 126 334,2 62,3 31,5 29,1 329 691,2 1657,4
60 Bolu Aladağ Aladağ GB 1564 21 141 240,4 45,1 28,3 23,9 457 547,9 2137,1
61 Bolu Aladağ Aladağ KD 1435 6 35 31,4 11,8 13,3 12,3 3507 252,3 13318,7
62 Bolu Aladağ Aladağ KB 1396 15 96 280,9 45,1 29,7 27,4 392 539,5 1560,5
63 Bolu Aladağ Aladağ B 1366 6 61 83,4 26,7 24,2 22,9 1319 833,2 9189,0
64 Bolu Aladağ Aladağ - 1348 0 125 261,4 75,0 32,4 27,3 421 815,2 2418,3
65 Bolu Aladağ Aladağ KB 1406 13 127 293,8 64,3 25,5 23,6 374 525,7 1752,2
66 Bolu Aladağ Aladağ - 1409 0 16 25,3 6,7 5,6 5,5 4356 51,3 7270,1
67 Bolu Mudurnu Sarpuncuk D 20 106 111,0 24,9 22,0 19,6 991 468,5 4668,3
68 Bolu Mudurnu Sarpuncuk GD 1488 12 99 235,4 33,3 23,1 22,3 467 396,4 1679,5
155
Ek 1: Örnek alanlara ait bilgiler-5
Örnek Alan No
Bölge Müdürlüğü
İşletme Müdürlüğü
İşletme Şefliği
BAKI YÜKSELTİ
(m) EĞİM
(%) Yaş (yıl)
Örnek Alan
Büyüklüğü (m²)
Ortalama Çap (cm)
Üst Boy (m)
Orta Boy (m)
Hektardaki Ağaç Sayısı
Hektardaki Hacım (m³)
Göğüs Yüzeyi
(m²/ha)
69 Bolu Mudurnu Sarpuncuk B 1464 10 108 127,9 49,3 28,6 26,3 860 1057,5 6852,6
70 Bolu Mudurnu Sarpuncuk D 1476 20 174 433,7 83,7 27,7 24,9 254 498,5 1027,8
71 Bolu Mudurnu Sarpuncuk GD 1461 14 107 106,5 30,4 21,2 19,9 1033 522,3 5164,1
72 Bolu Mudurnu Sarpuncuk B 1476 18 103 166,6 44,3 24,6 22,3 660 466,9 2695,4
73 Bolu Mengen Geyikgölü KB 1631 3 137 597,2 72,3 31,4 29,2 219 751,0 1273,0
74 Bolu Mengen Geyikgölü B 1545 6 111 808,6 70,9 27,3 25,8 198 574,4 1012,6
75 Bolu Düzce Asar GB 1286 5 34 108,0 23,4 18,0 16,0 1019 300,4 3685,9
76 Bolu Düzce Samandere GB 645 7 27 96,0 19,1 13,6 12,3 1146 196,2 3584,0
77 Zonguldak Karabük Kışla KB 1372 10 119 570,8 62,0 25,2 22,1 287 496,6 1407,3
78 Zonguldak Karabük Kışla K 1443 6 69 315,6 58,6 21,4 19,7 349 386,6 1440,4
79 Ankara Ilgaz Yenice GB 1528 6 94 507,2 52,0 30,3 26,3 302 640,3 1537,3
80 Ankara Ilgaz Yenice B 1528 8 97 263,9 36,5 28,6 27,8 417 557,6 1666,1
81 Ankara Ilgaz Yenice B 1546 4 105 320,0 64,3 33,5 31,9 344 665,6 1422,9
82 Ankara Ilgaz Yenice KB 1546 5 96 261,7 46,9 30,4 29,8 420 689,4 1930,1
83 Ankara Ilgaz Yenice KB 1511 22 123 171,0 32,5 32,1 30,5 643 841,8 3359,5
84 Ankara Ilgaz Yenice KB 1551 20 128 269,1 57,3 31,3 29,1 409 741,1 2126,3
85 Ankara Ilgaz Yenice KB 1489 32 112 202,7 53,4 24,5 21,8 543 515,5 2640,8
156
Ek 1: Örnek alanlara ait bilgiler-6
Örnek Alan No
Bölge Müdürlüğü
İşletme Müdürlüğü
İşletme Şefliği
BAKI YÜKSELTİ
(m) EĞİM
(%) Yaş (yıl)
Örnek Alan Büyüklüğü
(m²)
Ortalama Çap (cm)
Üst Boy (m)
Orta Boy (m)
Hektardaki Ağaç Sayısı
Hektardaki Hacım (m³)
Göğüs Yüzeyi
(m²/ha)
86 Ankara Ilgaz Yenice GD 1611 4 117 118,3 33,6 21,3 17,7 929 480,3 4928,5
87 Ankara Ilgaz Yenice GD 1594 11 124 142,5 33,4 23,3 21,9 772 593,3 4154,6
88 Ankara Ilgaz Yenice B 1602 8 118 138,1 42,4 25,6 24,4 796 875,2 5792,9
89 Ankara Ilgaz Yenice KB 1589 24 97 177,1 60,3 29,6 26,8 621 721,0 3207,1
90 Ankara Ilgaz Yenice D 1585 17 92 289,7 39,4 28,2 24,7 380 463,7 1422,1
91 Ankara Ilgaz Yenice GD 1854 16 24 28,0 7,5 6,8 5,8 3933 70,0 8063,9
92 Ankara Ilgaz Yenice B 1612 5 68 95,7 64,5 21,5 19,2 1150 494,6 5686,0
93 Ankara Ilgaz Yenice GD 1736 25 25 32,2 8,2 11,3 9,5 3420 110,2 6938,8
94 Ankara Ilgaz Yenice GB 1688 9 109 121,9 32,2 26,5 24,3 902 730,4 5303,8
95 Ankara Ilgaz Yenice KB 1711 16 112 185,2 38,0 30,3 29,0 594 927,9 3791,2
96 Ankara Ilgaz Yenice G 1670 19 107 152,5 86,8 31,3 28,5 721 1204,2 6124,6
97 Ankara Ilgaz Yenice GB 1720 15 114 272,7 51,3 32,2 30,3 403 776,7 2080,3
98 Ankara Ilgaz Yenice GB 1479 3 115 287,0 44,6 32,8 31,0 383 713,7 1747,0
99 Ankara Ilgaz Yenice GB 1479 3 111 304,4 45,0 33,1 31,2 361 699,4 1604,0
100 İstanbul İstanbul Bahçeköy 53 147,3 28,5 20,5 18,2 747 402,9 3327,2
101 İstanbul İstanbul Bahçeköy 56 155,9 26,4 17,5 15,4 706 195,3 1735,5
157
Ek 2: Örnek alan karnesi
158
Ek 3: Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için bonitet tablosu-1
Yaş BOD=0
V.Bonitet
BOD=0,1 V.Bonitet
BOD=0,2 IV:Bonitet
BOD=0,3 IV:Bonitet
BOD=0,4 III.Bonitet
BOD=0,5 III.Bonitet
BOD=0,6 II.Bonitet
BOD=0,7 II:Bonitet
BOD=0,8 I.Bonitet
BOD=0,9 I.Bonitet
BOD=1 I.Bonitet
10 - - - - - 2,5 4,0 5,5 7,0 8,4 9,9
11 - - - - 1,5 2,9 4,4 5,9 7,4 8,9 10,3
12 - - - - 1,9 3,4 4,8 6,3 7,8 9,3 10,8
13 - - - - 2,3 3,8 5,3 6,8 8,2 9,7 11,2
14 - - - - 2,7 4,2 5,7 7,2 8,7 10,2 11,7
15 - - - 1,6 3,1 4,6 6,1 7,6 9,1 10,6 12,1
16 - - - 2,1 3,6 5,1 6,6 8,1 9,6 11,1 12,6
17 - - - 2,5 4,0 5,5 7,0 8,5 10,0 11,5 13,1
18 - - 1,4 2,9 4,4 5,9 7,5 9,0 10,5 12,0 13,5
19 - - 1,8 3,3 4,8 6,4 7,9 9,4 10,9 12,5 14,0
20 - - 2,2 3,7 5,3 6,8 8,3 9,8 11,4 12,9 14,4
21 - - 2,6 4,2 5,7 7,2 8,7 10,3 11,8 13,3 14,9
22 - 1,5 3,0 4,6 6,1 7,6 9,2 10,7 12,2 13,8 15,3
23 - 1,9 3,4 5,0 6,5 8,0 9,6 11,1 12,7 14,2 15,8
24 - 2,3 3,8 5,4 6,9 8,5 10,0 11,5 13,1 14,6 16,2
25 - 2,7 4,2 5,8 7,3 8,9 10,4 12,0 13,5 15,1 16,6
26 1,5 3,0 4,6 6,1 7,7 9,3 10,8 12,4 13,9 15,5 17,0
159
Ek 3: Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için bonitet tablosu-2
Yaş BOD=0
V.Bonitet
BOD=0,1 V.Bonitet
BOD=0,2 IV:Bonitet
BOD=0,3 IV:Bonitet
BOD=0,4 III.Bonitet
BOD=0,5 III.Bonitet
BOD=0,6 II.Bonitet
BOD=0,7 II:Bonitet
BOD=0,8 I.Bonitet
BOD=0,9 I.Bonitet
BOD=1 I.Bonitet
27 1,8 3,4 5,0 6,5 8,1 9,6 11,2 12,8 14,3 15,9 17,4
28 2,2 3,8 5,3 6,9 8,5 10,0 11,6 13,2 14,7 16,3 17,9
29 2,5 4,1 5,7 7,3 8,8 10,4 12,0 13,5 15,1 16,7 18,3
30 2,9 4,5 6,0 7,6 9,2 10,8 12,3 13,9 15,5 17,1 18,6
31 3,2 4,8 6,4 8,0 9,5 11,1 12,7 14,3 15,9 17,4 19,0
32 3,6 5,1 6,7 8,3 9,9 11,5 13,1 14,7 16,2 17,8 19,4
33 3,9 5,5 7,1 8,6 10,2 11,8 13,4 15,0 16,6 18,2 19,8
34 4,2 5,8 7,4 9,0 10,6 12,2 13,8 15,4 17,0 18,5 20,1
35 4,5 6,1 7,7 9,3 10,9 12,5 14,1 15,7 17,3 18,9 20,5
36 4,8 6,4 8,0 9,6 11,2 12,8 14,4 16,0 17,6 19,2 20,9
37 5,1 6,7 8,3 9,9 11,5 13,1 14,8 16,4 18,0 19,6 21,2
38 5,4 7,0 8,6 10,2 11,8 13,5 15,1 16,7 18,3 19,9 21,5
39 5,7 7,3 8,9 10,5 12,1 13,8 15,4 17,0 18,6 20,2 21,9
40 5,9 7,6 9,2 10,8 12,4 14,1 15,7 17,3 18,9 20,6 22,2
41 6,2 7,8 9,5 11,1 12,7 14,4 16,0 17,6 19,3 20,9 22,5
42 6,5 8,1 9,7 11,4 13,0 14,7 16,3 17,9 19,6 21,2 22,8
43 6,7 8,4 10,0 11,7 13,3 14,9 16,6 18,2 19,9 21,5 23,1
160
Ek 3: Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için bonitet tablosu-3
Yaş BOD=0
V.Bonitet
BOD=0,1 V.Bonitet
BOD=0,2 IV:Bonitet
BOD=0,3 IV:Bonitet
BOD=0,4 III.Bonitet
BOD=0,5 III.Bonitet
BOD=0,6 II.Bonitet
BOD=0,7 II:Bonitet
BOD=0,8 I.Bonitet
BOD=0,9 I.Bonitet
BOD=1 I.Bonitet
44 7,0 8,6 10,3 11,9 13,6 15,2 16,9 18,5 20,1 21,8 23,4
45 7,2 8,9 10,5 12,2 13,8 15,5 17,1 18,8 20,4 22,1 23,7
46 7,5 9,1 10,8 12,4 14,1 15,7 17,4 19,1 20,7 22,4 24,0
47 7,7 9,4 11,0 12,7 14,3 16,0 17,7 19,3 21,0 22,6 24,3
48 7,9 9,6 11,3 12,9 14,6 16,3 17,9 19,6 21,3 22,9 24,6
49 8,2 9,8 11,5 13,2 14,8 16,5 18,2 19,8 21,5 23,2 24,9
50 8,4 10,1 11,7 13,4 15,1 16,8 18,4 20,1 21,8 23,4 25,1
51 8,6 10,3 12,0 13,6 15,3 17,0 18,7 20,3 22,0 23,7 25,4
52 8,8 10,5 12,2 13,9 15,5 17,2 18,9 20,6 22,3 24,0 25,6
53 9,0 10,7 12,4 14,1 15,8 17,5 19,1 20,8 22,5 24,2 25,9
54 9,2 10,9 12,6 14,3 16,0 17,7 19,4 21,1 22,8 24,5 26,1
55 9,4 11,1 12,8 14,5 16,2 17,9 19,6 21,3 23,0 24,7 26,4
56 9,6 11,3 13,0 14,7 16,4 18,1 19,8 21,5 23,2 24,9 26,6
57 9,8 11,5 13,2 14,9 16,6 18,3 20,0 21,7 23,5 25,2 26,9
58 10,0 11,7 13,4 15,1 16,8 18,5 20,2 22,0 23,7 25,4 27,1
59 10,1 11,9 13,6 15,3 17,0 18,7 20,5 22,2 23,9 25,6 27,3
60 10,3 12,0 13,8 15,5 17,2 18,9 20,7 22,4 24,1 25,8 27,6
161
Ek 3: Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için bonitet tablosu-4
Yaş BOD=0
V.Bonitet
BOD=0,1 V.Bonitet
BOD=0,2 IV:Bonitet
BOD=0,3 IV:Bonitet
BOD=0,4 III.Bonitet
BOD=0,5 III.Bonitet
BOD=0,6 II.Bonitet
BOD=0,7 II:Bonitet
BOD=0,8 I.Bonitet
BOD=0,9 I.Bonitet
BOD=1 I.Bonitet
61 10,5 12,2 13,9 15,7 17,4 19,1 20,9 22,6 24,3 26,0 27,8
62 10,6 12,4 14,1 15,8 17,6 19,3 21,1 22,8 24,5 26,3 28,0
63 10,8 12,5 14,3 16,0 17,8 19,5 21,2 23,0 24,7 26,5 28,2
64 11,0 12,7 14,5 16,2 17,9 19,7 21,4 23,2 24,9 26,7 28,4
65 11,1 12,9 14,6 16,4 18,1 19,9 21,6 23,4 25,1 26,9 28,6
66 11,3 13,0 14,8 16,5 18,3 20,0 21,8 23,6 25,3 27,1 28,8
67 11,4 13,2 14,9 16,7 18,5 20,2 22,0 23,7 25,5 27,3 29,0
68 11,6 13,3 15,1 16,9 18,6 20,4 22,2 23,9 25,7 27,4 29,2
69 11,7 13,5 15,2 17,0 18,8 20,6 22,3 24,1 25,9 27,6 29,4
70 11,9 13,6 15,4 17,2 18,9 20,7 22,5 24,3 26,0 27,8 29,6
71 12,0 13,8 15,5 17,3 19,1 20,9 22,7 24,4 26,2 28,0 29,8
72 12,1 13,9 15,7 17,5 19,3 21,0 22,8 24,6 26,4 28,2 30,0
73 12,3 14,0 15,8 17,6 19,4 21,2 23,0 24,8 26,6 28,3 30,1
74 12,4 14,2 16,0 17,8 19,6 21,3 23,1 24,9 26,7 28,5 30,3
75 12,5 14,3 16,1 17,9 19,7 21,5 23,3 25,1 26,9 28,7 30,5
76 12,6 14,4 16,2 18,0 19,8 21,6 23,4 25,3 27,1 28,9 30,7
77 12,7 14,6 16,4 18,2 20,0 21,8 23,6 25,4 27,2 29,0 30,8
162
Ek 3: Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için bonitet tablosu-5
Yaş BOD=0
V.Bonitet
BOD=0,1 V.Bonitet
BOD=0,2 IV:Bonitet
BOD=0,3 IV:Bonitet
BOD=0,4 III.Bonitet
BOD=0,5 III.Bonitet
BOD=0,6 II.Bonitet
BOD=0,7 II:Bonitet
BOD=0,8 I.Bonitet
BOD=0,9 I.Bonitet
BOD=1 I.Bonitet
78 12,9 14,7 16,5 18,3 20,1 21,9 23,7 25,6 27,4 29,2 31,0
79 13,0 14,8 16,6 18,4 20,3 22,1 23,9 25,7 27,5 29,3 31,2
80 13,1 14,9 16,7 18,6 20,4 22,2 24,0 25,9 27,7 29,5 31,3
81 13,2 15,0 16,9 18,7 20,5 22,3 24,2 26,0 27,8 29,7 31,5
82 13,3 15,1 17,0 18,8 20,6 22,5 24,3 26,1 28,0 29,8 31,6
83 13,4 15,3 17,1 18,9 20,8 22,6 24,4 26,3 28,1 30,0 31,8
84 13,5 15,4 17,2 19,0 20,9 22,7 24,6 26,4 28,3 30,1 31,9
85 13,6 15,5 17,3 19,2 21,0 22,9 24,7 26,6 28,4 30,3 32,1
86 13,7 15,6 17,4 19,3 21,1 23,0 24,8 26,7 28,5 30,4 32,2
87 13,8 15,7 17,5 19,4 21,2 23,1 25,0 26,8 28,7 30,5 32,4
88 13,9 15,8 17,6 19,5 21,4 23,2 25,1 26,9 28,8 30,7 32,5
89 14,0 15,9 17,7 19,6 21,5 23,3 25,2 27,1 28,9 30,8 32,7
90 14,1 16,0 17,8 19,7 21,6 23,5 25,3 27,2 29,1 30,9 32,8
91 14,2 16,1 17,9 19,8 21,7 23,6 25,4 27,3 29,2 31,1 33,0
92 14,3 16,2 18,0 19,9 21,8 23,7 25,6 27,4 29,3 31,2 33,1
93 14,4 16,2 18,1 20,0 21,9 23,8 25,7 27,6 29,5 31,3 33,2
94 14,4 16,3 18,2 20,1 22,0 23,9 25,8 27,7 29,6 31,5 33,4
163
Ek 3: Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için bonitet tablosu-6
Yaş BOD=0
V.Bonitet
BOD=0,1 V.Bonitet
BOD=0,2 IV:Bonitet
BOD=0,3 IV:Bonitet
BOD=0,4 III.Bonitet
BOD=0,5 III.Bonitet
BOD=0,6 II.Bonitet
BOD=0,7 II:Bonitet
BOD=0,8 I.Bonitet
BOD=0,9 I.Bonitet
BOD=1 I.Bonitet
95 14,5 16,4 18,3 20,2 22,1 24,0 25,9 27,8 29,7 31,6 33,5
96 14,6 16,5 18,4 20,3 22,2 24,1 26,0 27,9 29,8 31,7 33,6
97 14,7 16,6 18,5 20,4 22,3 24,2 26,1 28,0 29,9 31,8 33,8
98 14,8 16,7 18,6 20,5 22,4 24,3 26,2 28,1 30,1 32,0 33,9
99 14,8 16,8 18,7 20,6 22,5 24,4 26,3 28,3 30,2 32,1 34,0
100 14,9 16,8 18,8 20,7 22,6 24,5 26,4 28,4 30,3 32,2 34,1
101 15,0 16,9 18,8 20,8 22,7 24,6 26,5 28,5 30,4 32,3 34,3
102 15,1 17,0 18,9 20,8 22,8 24,7 26,6 28,6 30,5 32,4 34,4
103 15,1 17,1 19,0 20,9 22,9 24,8 26,7 28,7 30,6 32,6 34,5
104 15,2 17,1 19,1 21,0 23,0 24,9 26,8 28,8 30,7 32,7 34,6
105 15,3 17,2 19,2 21,1 23,0 25,0 26,9 28,9 30,8 32,8 34,7
106 15,3 17,3 19,2 21,2 23,1 25,1 27,0 29,0 30,9 32,9 34,8
107 15,4 17,3 19,3 21,3 23,2 25,2 27,1 29,1 31,0 33,0 35,0
108 15,5 17,4 19,4 21,3 23,3 25,3 27,2 29,2 31,1 33,1 35,1
109 15,5 17,5 19,4 21,4 23,4 25,3 27,3 29,3 31,3 33,2 35,2
110 15,6 17,5 19,5 21,5 23,5 25,4 27,4 29,4 31,4 33,3 35,3
164
Ek 3: Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için bonitet tablosu-7
Yaş BOD=0
V.Bonitet
BOD=0,1 V.Bonitet
BOD=0,2 IV:Bonitet
BOD=0,3 IV:Bonitet
BOD=0,4 III.Bonitet
BOD=0,5 III.Bonitet
BOD=0,6 II.Bonitet
BOD=0,7 II:Bonitet
BOD=0,8 I.Bonitet
BOD=0,9 I.Bonitet
BOD=1 I.Bonitet
111 15,6 17,6 19,6 21,6 23,5 25,5 27,5 29,5 31,4 33,4 35,4
112 15,7 17,7 19,7 21,6 23,6 25,6 27,6 29,6 31,5 33,5 35,5
113 15,7 17,7 19,7 21,7 23,7 25,7 27,7 29,7 31,6 33,6 35,6
114 15,8 17,8 19,8 21,8 23,8 25,8 27,8 29,7 31,7 33,7 35,7
115 15,9 17,9 19,9 21,9 23,8 25,8 27,8 29,8 31,8 33,8 35,8
116 15,9 17,9 19,9 21,9 23,9 25,9 27,9 29,9 31,9 33,9 35,9
117 16,0 18,0 20,0 22,0 24,0 26,0 28,0 30,0 32,0 34,0 36,0
118 16,0 18,0 20,0 22,1 24,1 26,1 28,1 30,1 32,1 34,1 36,1
119 16,1 18,1 20,1 22,1 24,1 26,2 28,2 30,2 32,2 34,2 36,2
120 16,1 18,1 20,2 22,2 24,2 26,2 28,2 30,3 32,3 34,3 36,3
121 16,2 18,2 20,2 22,2 24,3 26,3 28,3 30,4 32,4 34,4 36,4
122 16,2 18,2 20,3 22,3 24,3 26,4 28,4 30,4 32,5 34,5 36,5
123 16,3 18,3 20,3 22,4 24,4 26,4 28,5 30,5 32,6 34,6 36,6
124 16,3 18,4 20,4 22,4 24,5 26,5 28,6 30,6 32,6 34,7 36,7
125 16,4 18,4 20,4 22,5 24,5 26,6 28,6 30,7 32,7 34,8 36,8
126 16,4 18,4 20,5 22,6 24,6 26,7 28,7 30,8 32,8 34,9 36,9
127 16,4 18,5 20,6 22,6 24,7 26,7 28,8 30,8 32,9 34,9 37,0
165
Ek 3: Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için bonitet tablosu-8
Yaş BOD=0
V.Bonitet
BOD=0,1 V.Bonitet
BOD=0,2 IV:Bonitet
BOD=0,3 IV:Bonitet
BOD=0,4 III.Bonitet
BOD=0,5 III.Bonitet
BOD=0,6 II.Bonitet
BOD=0,7 II:Bonitet
BOD=0,8 I.Bonitet
BOD=0,9 I.Bonitet
BOD=1 I.Bonitet
128 16,5 18,5 20,6 22,7 24,7 26,8 28,9 30,9 33,0 35,0 37,1
129 16,5 18,6 20,7 22,7 24,8 26,9 28,9 31,0 33,1 35,1 37,2
130 16,6 18,6 20,7 22,8 24,9 26,9 29,0 31,1 33,1 35,2 37,3
131 16,6 18,7 20,8 22,8 24,9 27,0 29,1 31,1 33,2 35,3 37,4
132 16,6 18,7 20,8 22,9 25,0 27,1 29,1 31,2 33,3 35,4 37,5
133 16,7 18,8 20,9 22,9 25,0 27,1 29,2 31,3 33,4 35,5 37,5
134 16,7 18,8 20,9 23,0 25,1 27,2 29,3 31,4 33,4 35,5 37,6
135 16,8 18,9 20,9 23,0 25,1 27,2 29,3 31,4 33,5 35,6 37,7
136 16,8 18,9 21,0 23,1 25,2 27,3 29,4 31,5 33,6 35,7 37,8
137 16,8 18,9 21,0 23,1 25,3 27,4 29,5 31,6 33,7 35,8 37,9
138 16,9 19,0 21,1 23,2 25,3 27,4 29,5 31,6 33,7 35,9 38,0
139 16,9 19,0 21,1 23,2 25,4 27,5 29,6 31,7 33,8 35,9 38,1
140 16,9 19,1 21,2 23,3 25,4 27,5 29,7 31,8 33,9 36,0 38,1
141 17,0 19,1 21,2 23,3 25,5 27,6 29,7 31,8 34,0 36,1 38,2
142 17,0 19,1 21,3 23,4 25,5 27,6 29,8 31,9 34,0 36,2 38,3
143 17,0 19,2 21,3 23,4 25,6 27,7 29,8 32,0 34,1 36,2 38,4
144 17,1 19,2 21,3 23,5 25,6 27,8 29,9 32,0 34,2 36,3 38,5
166
Ek 3: Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için bonitet tablosu-9
Yaş BOD=0
V.Bonitet
BOD=0,1 V.Bonitet
BOD=0,2 IV:Bonitet
BOD=0,3 IV:Bonitet
BOD=0,4 III.Bonitet
BOD=0,5 III.Bonitet
BOD=0,6 II.Bonitet
BOD=0,7 II:Bonitet
BOD=0,8 I.Bonitet
BOD=0,9 I.Bonitet
BOD=1 I.Bonitet
145 17,1 19,2 21,4 23,5 25,7 27,8 30,0 32,1 34,2 36,4 38,5
146 17,1 19,3 21,4 23,6 25,7 27,9 30,0 32,2 34,3 36,5 38,6
147 17,1 19,3 21,5 23,6 25,8 27,9 30,1 32,2 34,4 36,5 38,7
148 17,2 19,3 21,5 23,7 25,8 28,0 30,1 32,3 34,5 36,6 38,8
149 17,2 19,4 21,5 23,7 25,9 28,0 30,2 32,4 34,5 36,7 38,9
150 17,2 19,4 21,6 23,7 25,9 28,1 30,2 32,4 34,6 36,8 38,9
167
Ek 4 : Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için hacım tablosu-1
Göğüs Çapı cm
Ağaç Boyları ( m )
3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Kabuklu Gövde Hacmı ( dm ³ )
8 8,0 10,3 12,6 14,9 17,3 19,8 22,3 24,9 27,5 30,1 32,8 - -
9 10,1 12,9 15,8 18,8 21,8 24,9 28,0 31,3 34,5 37,9 41,3 - -
10 12,3 15,8 19,4 23,0 26,7 30,5 34,4 38,3 42,3 46,4 50,6 - -
11 14,8 19,0 23,3 27,6 32,1 36,6 41,3 46,0 50,8 55,7 60,7 - -
12 17,5 22,4 27,5 32,6 37,9 43,2 48,7 54,3 60,0 65,8 71,7 77,7 83,8
13 20,3 26,1 32,0 38,0 44,1 50,3 56,7 63,2 69,8 76,6 83,4 90,4 97,5
14 - 30,0 36,8 43,7 50,7 57,9 65,2 72,7 80,3 88,1 96,0 104,0 112,2
15 - - 41,9 49,7 57,7 65,9 74,2 82,7 91,4 100,2 109,2 118,4 127,7
16 - - 47,2 56,1 65,1 74,3 83,7 93,3 103,1 113,1 123,3 133,6 144,1
17 - - - 62,8 72,9 83,2 93,8 104,5 115,5 126,6 138,0 149,6 161,4
18 - - - 69,8 81,1 92,6 104,3 116,2 128,4 140,8 153,5 166,4 179,4
19 - - - 77,2 89,6 102,3 115,2 128,5 141,9 155,7 169,6 183,9 198,3
20 - - - 84,8 98,5 112,4 126,7 141,2 156,0 171,1 186,5 202,1 218,0
21 - - - 92,8 107,7 123,0 138,6 154,5 170,7 187,2 204,0 221,1 238,5
22 - - - 101,0 117,3 133,9 150,9 168,2 185,8 203,8 222,1 240,8 259,7
23 - - - 109,6 127,3 145,3 163,7 182,4 201,6 221,1 240,9 261,1 281,7
24 - - - 118,4 137,5 157,0 176,9 197,2 217,8 238,9 260,4 282,2 304,4
25 - - - 127,6 148,1 169,1 190,5 212,3 234,6 257,3 280,4 303,9 327,8
26 - - - 137,0 159,0 181,5 204,5 228,0 251,9 276,3 301,1 326,3 352,0
27 - - - - - 194,4 219,0 244,1 269,7 295,8 322,3 349,4 376,9
28 - - - - - 207,5 233,8 260,6 288,0 315,8 344,2 373,1 402,4
29 - - - - - - - 277,6 306,7 336,4 366,6 397,4 428,7
30 - - - - - - - 295,1 326,0 357,5 389,6 422,3 455,6
31 - - - - - - - 312,9 345,7 379,2 413,2 447,9 483,1
32 - - - - - - - 331,2 365,9 401,3 437,4 474,0 511,3
33 - - - - - - - 349,9 386,6 424,0 462,0 500,8 540,2
34 - - - - - - - 369,0 407,7 447,1 487,3 528,1 569,7
35 - - - - - - - 388,5 429,2 470,7 513,0 556,0 599,8
36 - - - - - - - - - 494,9 539,3 584,5 630,6
37 - - - - - - - - - 519,5 566,1 613,6 661,9
38 - - - - - - - - - 544,5 593,4 643,2 693,8
39 - - - - - - - - - - - 673,4 726,4
40 - - - - - - - - - - - 704,1 759,5
41 - - - - - - - - - - - 735,3 793,2
42 - - - - - - - - - - - 767,1 827,5
43 - - - - - - - - - - - 799,4 862,3
44 - - - - - - - - - - - 832,2 897,7
168
Ek 4 : Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için hacım tablosu-2
Göğüs Çapı cm
Ağaç Boyları ( m )
16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28
Kabuklu Gövde Hacmı ( dm ³ )
12 90,0 96,3 102,8 109,3 115,9 122,6 - - - - - - -
13 104,8 112,1 119,6 127,2 134,9 142,7 - - - - - - -
14 120,5 129,0 137,6 146,3 155,2 164,1 - - - - - - -
15 137,2 146,8 156,6 166,6 176,6 186,9 - - - - - - -
16 154,8 165,7 176,7 187,9 199,3 210,9 - - - - - - -
17 173,3 185,5 197,9 210,4 223,2 236,1 - - - - - - -
18 192,8 206,3 220,0 234,0 248,2 262,5 277,1 - - - - - -
19 213,1 228,0 243,2 258,6 274,3 290,2 306,3 - - - - - -
20 234,2 250,6 267,3 284,3 301,5 319,0 336,7 354,6 372,8 391,3 - - -
21 256,2 274,2 292,4 311,0 329,8 348,9 368,3 387,9 407,8 428,0 - - -
22 279,0 298,6 318,4 338,6 359,1 379,9 401,0 422,4 444,1 466,1 - - -
23 302,6 323,8 345,4 367,3 389,5 412,1 435,0 458,2 481,7 505,5 - - -
24 327,0 349,9 373,3 396,9 421,0 445,3 470,1 495,1 520,5 546,3 - - -
25 352,2 376,9 402,0 427,5 453,4 479,6 506,3 533,3 560,6 588,4 - - -
26 378,1 404,7 431,6 459,0 486,8 515,0 543,6 572,6 602,0 631,7 661,9 692,4 -
27 404,8 433,2 462,1 491,4 521,2 551,4 582,0 613,0 644,5 676,3 708,6 741,3 -
28 432,3 462,6 493,4 524,7 556,5 588,7 621,4 654,6 688,2 722,2 756,7 791,6 -
29 460,5 492,8 525,6 559,0 592,8 627,1 661,9 697,2 733,0 769,3 806,0 843,2 -
30 489,4 523,7 558,6 594,0 630,0 666,5 703,5 741,0 779,0 817,6 856,6 896,1 936,1
31 519,0 555,4 592,4 630,0 668,1 706,8 746,1 785,9 826,2 867,0 908,4 950,3 992,8
32 549,3 587,8 627,0 666,8 707,1 748,1 789,6 831,7 874,4 917,7 961,5 1005,8 1050,8
33 580,3 621,0 662,4 704,4 747,1 790,3 834,2 878,7 923,8 969,5 1015,8 1062,6 1110,1
34 612,0 654,9 698,6 742,9 787,8 833,5 879,7 926,7 974,2 1022,4 1071,2 1120,6 1170,7
35 644,3 689,5 735,5 782,1 829,5 877,5 926,3 975,7 1025,7 1076,5 1127,8 1179,9 1232,6
36 677,3 724,9 773,2 822,2 872,0 922,5 973,7 1025,6 1078,3 1131,6 1185,6 1240,3 1295,7
37 711,0 760,9 811,6 863,1 915,3 968,4 1022,1 1076,6 1131,9 1187,9 1244,6 1302,0 1360,1
38 745,3 797,6 850,8 904,7 959,5 1015,1 1071,4 1128,6 1186,5 1245,2 1304,6 1364,8 1425,8
39 780,3 835,0 890,7 947,2 1004,5 1062,7 1121,7 1181,5 1242,1 1303,6 1365,8 1428,8 1492,6
40 815,8 873,1 931,3 990,4 1050,3 1111,1 1172,8 1235,4 1298,8 1363,0 1428,1 1494,0 1560,7
41 852,0 911,9 972,6 1034,3 1096,9 1160,4 1224,9 1290,2 1356,4 1423,5 1491,4 1560,3 1629,9
42 888,9 951,3 1014,6 1079,0 1144,3 1210,6 1277,8 1345,9 1415,0 1485,0 1555,9 1627,7 1700,4
43 926,3 991,3 1057,4 1124,4 1192,5 1261,6 1331,6 1402,6 1474,6 1547,5 1621,4 1696,2 1771,9
44 964,3 1032,0 1100,8 1170,6 1241,4 1313,3 1386,3 1460,2 1535,1 1611,0 1688,0 1765,8 1844,7
45 1144,8 1217,4 1291,2 1365,9 1441,8 1518,7 1596,6 1675,6 1755,5 1836,5 1918,5
169
Ek 4 : Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için hacım tablosu-3
Göğüs Çapı cm
Ağaç Boyları (m)
18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28
48 1281,1 1362,3 1444,8 1528,5 1613,3 1699,4 1786,6 1874,9 1964,4 2055,1 2146,8
49 1327,8 1412,0 1497,5 1584,2 1672,2 1761,3 1851,7 1943,3 2036,1 2130,0 2225,1
50 1375,1 1462,3 1550,9 1640,7 1731,8 1824,1 1917,8 2012,6 2108,7 2206,0 2304,5
51 1423,1 1513,4 1605,0 1697,9 1792,2 1887,8 1984,7 2082,8 2182,3 2283,0 2384,9
52 1471,7 1565,1 1659,8 1756,0 1853,4 1952,3 2052,5 2154,0 2256,8 2360,9 2466,4
53 1715,4 1814,7 1915,5 2017,6 2121,2 2226,1 2332,3 2439,9 2548,9
54 1771,6 1874,2 1978,2 2083,7 2190,7 2299,0 2408,8 2519,9 2632,4
55 1828,5 1934,4 2041,8 2150,7 2261,1 2372,9 2486,2 2600,9 2717,0
56 1886,1 1995,3 2106,1 2218,4 2332,3 2447,6 2564,5 2682,8 2802,6
57 2171,2 2287,0 2404,3 2523,2 2643,7 2765,7 2889,1
58 2237,0 2356,3 2477,2 2599,7 2723,8 2849,5 2976,7
59 2303,5 2426,4 2550,9 2677,0 2804,8 2934,2 3065,3
60 2370,8 2497,2 2625,4 2755,2 2886,8 3019,9 3154,8
61 2438,8 2568,9 2700,7 2834,3 2969,6 3106,6 3245,3
62 2507,5 2641,3 2776,8 2914,1 3053,2 3194,1 3336,7
63 2853,7 2994,8 3137,8 3282,6 3429,1
64 2931,4 3076,3 3223,2 3371,9 3522,5
65 3009,8 3158,7 3309,4 3462,1 3616,7
66 3089,0 3241,8 3396,5 3553,2 3711,9
67 3169,0 3325,7 3484,5 3645,2 3808,0
68 3249,7 3410,4 3573,2 3738,1 3905,0
69 3662,8 3831,8 4002,9
70 3753,2 3926,4 4101,7
71 3844,4 4021,8 4201,4
72 3936,5 4118,1 4302,0
73 4029,3 4215,2 4403,4
74 4122,9 4313,1 4505,7
75 4217,3 4411,9 4608,8
76 4312,4 4511,4 4712,8
170
Ek 4 : Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için hacım tablosu-4
Göğüs Çapı cm
Ağaç Boyları ( m )
29 30 31 32 33 34 35 36 37 38
Kabuklu Gövde Hacmı ( dm ³ )
32 1096,2 1142,2 1188,7
33 1158,1 1206,7 1255,8
34 1221,3 1272,6 1324,4 1376,8 1429,8
35 1285,9 1339,8 1394,4 1449,6 1505,4
36 1351,8 1408,5 1465,9 1523,9 1582,6
37 1419,0 1478,5 1538,7 1599,6 1661,2
38 1487,4 1549,8 1613,0 1676,8 1741,4 1806,7 1872,7 1939,4
39 1557,2 1622,5 1688,6 1755,5 1823,1 1891,4 1960,5 2030,3
40 1628,2 1696,5 1765,6 1835,5 1906,2 1977,7 2049,9 2122,9 2196,6 2271,2
41 1700,4 1771,8 1844,0 1917,0 1990,8 2065,4 2140,8 2217,1 2294,1 2371,9
42 1773,9 1848,3 1923,6 1999,8 2076,8 2154,7 2233,3 2312,9 2393,2 2474,4
43 1848,6 1926,2 2004,6 2084,0 2164,2 2245,4 2327,4 2410,3 2494,0 2578,6
44 1924,5 2005,2 2086,9 2169,5 2253,1 2337,5 2422,9 2509,2 2596,4 2684,4
45 2001,5 2085,5 2170,5 2256,4 2343,3 2431,1 2519,9 2609,7 2700,3 2791,9
46 2079,8 2167,0 2255,3 2344,6 2434,9 2526,2 2618,4 2711,7 2805,9 2901,1
47 2159,2 2249,8 2341,4 2434,1 2527,8 2622,6 2718,4 2815,2 2913,0 3011,8
48 2239,7 2333,7 2428,7 2524,9 2622,1 2720,4 2819,8 2920,2 3021,7 3124,2
49 2321,4 2418,8 2517,3 2617,0 2717,7 2819,6 2922,6 3026,7 3131,8 3238,1
50 2404,2 2505,0 2607,1 2710,3 2814,7 2920,2 3026,8 3134,6 3243,5 3353,6
51 2488,1 2592,4 2698,1 2804,9 2912,9 3022,1 3132,5 3244,0 3356,7 3470,6
52 2573,1 2681,0 2790,2 2900,7 3012,4 3125,3 3239,5 3354,8 3471,4 3589,2
53 2659,1 2770,7 2883,6 2997,7 3113,2 3229,9 3347,9 3467,1 3587,5 3709,2
54 2746,3 2861,5 2978,1 3096,0 3215,2 3335,8 3457,6 3580,7 3705,1 3830,8
55 2834,5 2953,4 3073,8 3195,5 3318,5 3442,9 3568,7 3695,7 3824,1 3953,9
56 2923,8 3046,5 3170,6 3296,1 3423,0 3551,4 3681,1 3812,1 3944,6 4078,4
57 3014,1 3140,6 3268,5 3397,9 3528,8 3661,1 3794,8 3929,9 4066,5 4204,4
58 3105,5 3235,8 3367,6 3500,9 3635,7 3772,0 3909,8 4049,0 4189,7 4331,8
59 3197,9 3332,0 3467,8 3605,1 3743,9 3884,2 4026,1 4169,5 4314,3 4460,7
60 3291,3 3429,4 3569,1 3710,4 3853,2 3997,7 4143,7 4291,3 4440,4 4591,0
61 3385,7 3527,7 3671,4 3816,8 3963,8 4112,4 4262,6 4414,3 4567,7 4722,7
62 3481,1 3627,1 3774,9 3924,3 4075,5 4228,2 4382,7 4538,7 4696,4 4855,7
63 3577,5 3727,6 3879,4 4033,0 4188,3 4345,3 4504,0 4664,4 4826,5 4990,2
64 3674,8 3829,0 3985,0 4142,8 4302,3 4463,6 4626,6 4791,4 4957,8 5126,0
65 3773,2 3931,5 4091,6 4253,6 4417,4 4583,0 4750,4 4919,6 5090,5 5263,2
171
Ek 4 : Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için hacım tablosu-5
Göğüs Çapı cm
Ağaç Boyları ( m )
29 30 31 32 33 34 35 36 37 38
Kabuklu Gövde Hacmı ( dm ³ )
66 3872,5 4035,0 4199,3 4365,6 4533,7 4703,6 4875,4 5049,1 5224,5 5401,7
67 3972,7 4139,4 4308,0 4478,6 4651,1 4825,4 5001,7 5179,8 5359,8 5541,6
68 4073,9 4244,9 4417,8 4592,7 4769,5 4948,3 5129,1 5311,7 5496,3 5682,7
69 4176,1 4351,3 4528,6 4707,8 4889,1 5072,4 5257,7 5444,9 5634,1 5825,2
70 4279,2 4458,7 4640,3 4824,0 5009,8 5197,6 5387,4 5579,3 5773,2 5969,0
71 4383,1 4567,1 4753,1 4941,3 5131,6 5323,9 5518,4 5714,9 5913,5 6114,1
72 4488,1 4676,4 4866,9 5059,5 5254,4 5451,4 5650,5 5851,7 6055,0 6260,4
73 4593,9 4786,6 4981,6 5178,8 5378,3 5579,9 5783,7 5989,7 6197,8 6408,0
74 4700,6 4897,8 5097,3 5299,1 5503,2 5709,5 5918,1 6128,8 6341,7 6556,9
75 4808,2 5010,0 5214,0 5420,5 5629,2 5840,2 6053,5 6269,1 6486,9 6707,0
76 4916,7 5123,0 5331,7 5542,8 5756,2 5972,0 6190,1 6410,6 6633,3 6858,3
172
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
I. BONİTET Sıklık Derecesi:0,8 Üst Boy: 32 (30-34) m
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 12,9 11,8 648 21,4 23,3 178 4 4 10 10 188 5,3 8,9 9,4 20
30 17,1 15,7 610 25,1 30,2 266 38 42 88 98 8,80 3,31 364 26,9 8,9 12,1 30
40 20,6 19,0 574 28,2 35,7 346 36 78 76 174 8,00 2,31 520 33,5 8,6 13,0 40
50 23,5 21,7 540 30,7 40,1 418 33 111 64 238 7,20 1,72 656 36,3 8,4 13,1 50
60 25,9 23,9 508 33,0 43,6 483 32 143 60 298 6,50 1,35 781 38,2 8,0 13,0 60
70 27,9 25,8 478 35,1 46,3 541 30 173 57 355 5,80 1,07 895 39,7 7,7 12,8 70
80 29,6 27,4 450 37,0 48,5 592 28 201 52 407 5,10 0,86 1000 40,7 7,4 12,5 80
90 31,0 28,7 423 38,8 50,0 635 26 227 49 456 4,30 0,68 1091 41,8 7,1 12,1 90
100 32,3 29,9 398 40,4 51,1 672 25 252 50 506 3,70 0,55 1178 43,0 6,7 11,8 100
110 33,4 31,0 375 42,0 52,1 707 24 276 45 551 3,50 0,50 1258 43,8 6,4 11,4 110
120 34,4 31,9 353 43,5 52,5 735 22 298 47 598 2,80 0,38 1333 44,9 6,1 11,1 120
130 35,3 32,8 332 44,9 52,6 755 20 318 49 647 2,00 0,26 1402 46,1 5,8 10,8 130
140 36,1 33,5 312 46,2 52,3 768 20 338 50 697 1,30 0,17 1465 47,6 5,5 10,5 140
150 36,9 34,2 294 47,5 52,2 783 18 356 43 740 1,50 0,19 1523 47,6 5,2 10,2 150
173
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
I. BONİTET Sıklık Derecesi:0,9 Üst Boy: 32 (30-34) m
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 12,9 11,8 832 19,7 25,3 183 7 7 9 9 192 4,7 9,1 9,6 20
30 17,1 15,7 766 23,7 33,8 287 65 72 77 86 10,40 3,62 373 23,1 9,6 12,4 30
40 20,6 19,0 705 27,0 40,3 383 61 133 64 150 9,60 2,51 533 28,1 9,6 13,3 40
50 23,5 21,7 649 29,9 45,5 469 55 188 59 209 8,60 1,83 678 30,8 9,4 13,6 50
60 25,9 23,9 597 32,4 49,3 543 51 239 56 265 7,40 1,36 808 32,8 9,1 13,5 60
70 27,9 25,8 550 34,8 52,4 609 48 287 55 320 6,60 1,08 929 34,4 8,7 13,3 70
80 29,6 27,4 506 37,0 54,3 663 43 330 54 374 5,40 0,81 1037 36,1 8,3 13,0 80
90 31,0 28,7 466 39,0 55,7 709 40 370 57 431 4,60 0,65 1140 37,8 7,9 12,7 90
100 32,3 29,9 429 40,9 56,5 744 36 406 59 490 3,50 0,47 1235 39,7 7,4 12,3 100
110 33,4 31,0 395 42,8 56,7 772 34 440 53 543 2,80 0,36 1316 41,3 7,0 12,0 110
120 34,4 31,9 363 44,4 56,2 788 31 471 68 611 1,60 0,20 1399 43,7 6,6 11,7 120
130 35,3 32,8 335 46,2 56,1 807 29 500 57 668 1,90 0,24 1475 45,3 6,2 11,3 130
140 36,1 33,5 308 47,7 55,0 810 26 526 67 735 0,30 0,04 1545 47,6 5,8 11,0 140
150 36,9 34,2 284 49,3 54,3 816 25 551 61 796 0,60 0,07 1612 47,6 5,4 10,7 150
174
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
I. BONİTET Sıklık Derecesi:1,0 Üst Boy: 32 (30-34) m
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 12,9 11,8 1067 18,1 27,5 186 11 11 7 7 193 3,6 9,3 9,7 20
30 17,1 15,7 961 22,3 37,6 308 105 116 63 70 12,20 3,96 378 18,5 10,3 12,6 30
40 20,6 19,0 866 25,9 45,5 424 95 211 50 120 11,60 2,74 543 22,1 10,6 13,6 40
50 23,5 21,7 780 29,0 51,6 526 85 296 50 170 10,20 1,94 696 24,4 10,5 13,9 50
60 25,9 23,9 702 31,8 55,9 612 77 373 47 217 8,60 1,41 829 26,2 10,2 13,8 60
70 27,9 25,8 632 34,5 58,9 684 69 442 53 270 7,20 1,05 954 28,3 9,8 13,6 70
80 29,6 27,4 569 36,9 60,8 742 62 504 61 331 5,80 0,78 1072 30,9 9,3 13,4 80
90 31 28,7 513 39,2 62,0 789 56 560 63 394 4,70 0,60 1183 33,3 8,8 13,1 90
100 32,3 29,9 462 41,4 62,2 822 51 611 65 459 3,30 0,40 1281 35,8 8,2 12,8 100
110 33,4 31,0 416 43,5 61,8 843 45 656 76 535 2,10 0,25 1378 38,8 7,7 12,5 110
120 34,4 31,9 374 45,4 60,5 850 41 697 69 604 0,70 0,08 1455 41,5 7,1 12,1 120
130 35,3 32,8 337 47,3 59,3 854 37 734 80 684 0,40 0,05 1539 44,4 6,6 11,8 130
140 36,1 33,5 304 49,2 57,9 854 33 767 79 763 0,01 0,01 1617 47,2 6,1 11,5 140
150 36,9 34,2 274 51,1 56,1 845 30 797 84 847 0,01 0,01 1692 47,2 5,6 11,3 150
175
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
I. BONİTET Sıklık Derecesi:1,1 Üst Boy: 32 (30-34) m
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 12,9 11,8 1370 16,7 29,9 189 17 17 6 6 195 3,1 9,4 9,7 20
30 17,1 15,7 1207 21 41,9 331 161 178 47 53 14,20 4,29 384 13,8 11 12,8 30
40 20,6 19 1063 24,8 51,3 466 142 320 34 87 13,50 2,90 553 15,7 11,7 13,8 40
50 23,5 21,7 937 28,2 58,4 588 125 445 34 121 12,20 2,07 709 17,1 11,8 14,2 50
60 25,9 23,9 825 31,2 63,3 688 110 555 40 161 10,00 1,45 849 19,0 11,5 14,1 60
70 27,9 25,8 727 34,1 66,5 770 97 652 49 210 8,20 1,06 980 21,4 11 14 70
80 29,6 27,4 640 36,8 68,2 831 86 738 62 272 6,10 0,73 1103 24,7 10,4 13,8 80
90 31 28,7 564 39,4 68,8 876 75 813 70 342 4,50 0,51 1217 28,1 9,7 13,5 90
100 32,3 29,9 497 41,8 68,4 904 66 879 78 420 2,80 0,31 1324 31,7 9 13,2 100
110 33,4 31 438 44,2 67,2 919 59 938 91 511 1,50 0,16 1430 35,7 8,4 13 110
120 34,4 31,9 386 46,5 65,5 922 51 989 91 602 0,30 0,03 1524 39,5 7,7 12,7 120
130 35,3 32,8 340 48,6 63,1 912 45 1034 96 698 0,01 0,01 1610 43,4 7 12,4 130
140 36,1 33,5 299 50,6 60,2 890 40 1074 103 801 0,01 0,01 1691 47,4 6,4 12,1 140
150 36,9 34,2 264 52,8 57,8 871 36 1110 101 902 0,01 0,01 1773 47,4 5,8 11,8 150
176
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
I. BONİTET Sıklık Derecesi:1,2 Üst Boy: 32 (30-34) m
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 12,9 11,8 1759 15,4 32,6 191 26 26 5 5 196 2,6 9,6 9,8 20
30 17,1 15,7 1515 19,8 46,7 353 239 265 31 36 16,20 4,59 390 9,2 11,8 13,0 30
40 20,6 19,0 1306 23,8 57,9 514 207 472 13 49 16,10 3,13 563 8,7 12,9 14,1 40
50 23,5 21,7 1126 27,4 66,2 658 178 650 15 64 14,40 2,19 721 8,9 13,2 14,4 50
60 25,9 23,9 970 30,7 71,7 774 153 803 26 90 11,60 1,50 864 10,4 12,9 14,4 60
70 27,9 25,8 836 33,8 75,1 866 132 935 43 133 9,20 1,06 999 13,3 12,4 14,3 70
80 29,6 27,4 720 36,7 76,4 931 114 1049 62 195 6,50 0,70 1126 17,3 11,6 14,1 80
90 31,0 28,7 621 39,6 76,5 976 98 1147 79 274 4,50 0,46 1249 21,9 10,8 13,9 90
100 32,3 29,9 535 42,3 75,2 997 84 1231 96 370 2,10 0,21 1367 27,1 10,0 13,7 100
110 33,4 31,0 461 44,9 73,1 1001 73 1304 107 477 0,40 0,04 1478 32,3 9,1 13,4 110
120 34,4 31,9 398 47,5 70,7 996 63 1367 110 587 0,01 0,01 1583 37,1 8,3 13,2 120
130 35,3 32,8 343 50,0 67,3 973 54 1421 120 707 0,01 0,01 1681 42,1 7,5 12,9 130
140 36,1 33,5 295 52,2 63,3 936 47 1468 130 837 0,01 0,01 1773 47,2 6,7 12,7 140
150 36,9 34,2 255 54,7 60,0 904 40 1508 126 963 0,01 0,01 1867 47,2 6,0 12,4 150
177
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
II. BONİTET Sıklık Derecesi:0,8 Üst Boy: 28 (26-30) m
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 9,9 8,9 1158 13,2 15,9 99 13 13 6 6 105 5,7 4,9 5,2 20
30 13,9 12,7 1035 17,1 23,6 183 122 135 60 66 8,40 4,59 250 26,4 6,1 8,3 30
40 17,3 15,9 925 20,4 30,3 269 109 244 58 124 8,60 3,20 393 31,6 6,7 9,8 40
50 20,1 18,5 826 23,5 35,7 345 97 341 57 181 7,60 2,20 526 34,4 6,9 10,5 50
60 22,4 20,7 739 26,3 40,3 415 87 428 56 237 7,00 1,69 652 36,3 6,9 10,9 60
70 24,3 22,4 660 29,0 43,6 470 78 506 54 291 5,50 1,17 761 38,2 6,7 10,9 70
80 25,9 23,9 590 31,5 46,1 516 69 575 58 349 4,60 0,89 865 40,3 6,4 10,8 80
90 27,2 25,2 527 33,9 47,7 550 62 637 56 405 3,40 0,62 955 42,4 6,1 10,6 90
100 28,4 26,3 471 36,3 48,6 577 55 692 53 458 2,70 0,47 1036 44,2 5,8 10,4 100
110 29,4 27,2 421 38,5 49,0 597 50 742 56 514 2,00 0,34 1112 46,2 5,4 10,1 110
120 30,3 28,1 376 40,6 48,8 609 44 786 53 567 1,20 0,20 1176 48,2 5,1 9,8 120
130 31,1 28,8 336 42,7 48,2 616 40 826 54 621 0,70 0,11 1237 50,2 4,7 9,5 130
140 31,8 29,5 300 44,7 47,1 618 35 861 49 670 0,20 0,03 1288 52,0 4,4 9,2 140
150 32,5 30,1 269 46,8 46,4 623 32 893 45 715 0,50 0,08 1338 52,0 4,2 8,9 150
178
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
II. BONİTET Sıklık Derecesi:0,9 Üst Boy: 28 (26-30) m
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 9,9 8,9 1356 12,9 17,6 106 16 16 6 6 111 5,4 5,3 5,6 20
30 13,9 12,7 1201 16,7 26,3 201 154 170 58 64 9,50 4,73 265 24,2 6,7 8,8 30
40 17,3 15,9 1064 20,1 33,9 298 135 305 54 118 9,70 3,26 416 28,4 7,4 10,4 40
50 20,1 18,5 942 23,3 40,0 385 121 426 53 171 8,70 2,26 556 30,8 7,7 11,1 50
60 22,4 20,7 834 26,2 44,9 460 106 532 56 227 7,50 1,63 687 33,0 7,7 11,5 60
70 24,3 22,4 739 28,9 48,6 524 94 626 56 283 6,40 1,22 806 35,1 7,5 11,5 70
80 25,9 23,9 654 31,5 51,1 572 84 710 59 342 4,80 0,84 914 37,4 7,1 11,4 80
90 27,2 25,2 579 34,0 52,6 608 74 784 60 402 3,60 0,59 1011 39,8 6,8 11,2 90
100 28,4 26,3 513 36,4 53,5 636 65 849 59 461 2,80 0,44 1097 42,0 6,4 11,0 100
110 29,4 27,2 455 38,9 54,0 659 58 907 61 522 2,30 0,35 1181 44,2 6,0 10,7 110
120 30,3 28,1 403 41,1 53,5 668 51 958 59 581 0,90 0,13 1250 46,5 5,6 10,4 120
130 31,1 28,8 357 43,3 52,6 673 46 1004 64 645 0,50 0,07 1318 48,9 5,2 10,1 130
140 31,8 29,5 316 45,4 51,1 670 40 1044 58 703 0,01 0,01 1373 51,2 4,8 9,8 140
150 32,5 30,1 280 47,5 49,6 666 36 1080 61 764 0,01 0,01 1430 51,2 4,4 9,5 150
179
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
II. BONİTET Sıklık Derecesi:1,0 Üst Boy: 28 (26-30) m
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 9,9 8,9 1588 12,5 19,5 113 21 21 6 6 119 5,0 5,7 6,0 20
30 13,9 12,7 1394 16,4 29,4 220 191 212 56 62 10,70 4,86 282 22,0 7,3 9,4 30
40 17,3 15,9 1223 19,8 37,8 328 169 381 49 111 10,80 3,29 440 25,2 8,2 11,0 40
50 20,1 18,5 1073 23,0 44,7 428 147 528 48 159 10,00 2,34 587 27,1 8,6 11,7 50
60 22,4 20,7 942 26,0 50,1 513 130 658 53 212 8,50 1,66 725 29,2 8,6 12,1 60
70 24,3 22,4 827 28,9 54,1 583 114 772 57 269 7,00 1,20 852 31,6 8,3 12,2 70
80 25,9 23,9 726 31,6 56,9 637 99 871 60 329 5,40 0,85 966 34,1 8,0 12,1 80
90 27,2 25,2 637 34,2 58,4 675 88 959 62 391 3,80 0,56 1066 36,7 7,5 11,8 90
100 28,4 26,3 559 36,6 59,0 702 77 1036 67 458 2,70 0,38 1160 39,5 7,0 11,6 100
110 29,4 27,2 491 39,1 58,9 720 67 1103 70 528 1,80 0,25 1248 42,3 6,5 11,3 110
120 30,3 28,1 431 41,4 58,1 728 60 1163 69 597 0,80 0,11 1325 45,1 6,1 11,0 120
130 31,1 28,8 378 43,7 56,7 726 52 1215 70 667 0,01 0,01 1394 47,8 5,6 10,7 130
140 31,8 29,5 332 45,9 55,0 722 45 1260 66 733 0,01 0,01 1455 50,4 5,2 10,4 140
150 32,5 30,1 291 48,0 52,8 710 40 1300 68 801 0,01 0,01 1510 50,4 4,7 10,1 150
180
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
II. BONİTET Sıklık Derecesi:1,1 Üst Boy: 28 (26-30) m
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 9,9 8,9 1859 12,1 21,5 121 26 26 6 6 127 4,7 6,0 6,3 20
30 13,9 12,7 1617 16,0 32,7 240 239 265 51 57 11,90 4,96 297 19,2 8,0 9,9 30
40 17,3 15,9 1407 19,6 42,4 364 207 472 43 100 12,40 3,41 465 21,5 9,1 11,6 40
50 20,1 18,5 1223 22,8 50,0 476 181 653 45 145 11,20 2,35 620 23,4 9,5 12,4 50
60 22,4 20,7 1064 25,9 56,0 572 157 810 48 193 9,60 1,68 764 25,3 9,5 12,7 60
70 24,3 22,4 926 28,8 60,4 650 136 946 53 246 7,80 1,20 896 27,5 9,3 12,8 70
80 25,9 23,9 805 31,6 63,1 706 119 1065 62 308 5,60 0,79 1014 30,4 8,8 12,7 80
90 27,2 25,2 700 34,2 64,5 747 104 1169 66 374 4,10 0,55 1121 33,4 8,3 12,5 90
100 28,4 26,3 609 36,8 64,9 774 90 1259 73 447 2,70 0,35 1221 36,6 7,7 12,2 100
110 29,4 27,2 530 39,4 64,5 789 78 1337 81 528 1,50 0,19 1317 40,1 7,2 12,0 110
120 30,3 28,1 461 41,8 63,3 793 68 1405 79 607 0,40 0,05 1401 43,3 6,6 11,7 120
130 31,1 28,8 401 44,2 61,5 789 59 1464 81 688 0,01 0,01 1477 46,6 6,1 11,4 130
140 31,8 29,5 349 46,5 59,3 780 51 1515 78 766 0,01 0,01 1546 49,5 5,6 11,0 140
150 32,5 30,1 303 48,7 56,5 760 45 1560 83 849 0,01 0,01 1609 49,5 5,1 10,7 150
181
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
II. BONİTET Sıklık Derecesi:1,2 Üst Boy: 28 (26-30) m
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 9,9 8,9 2177 11,8 23,7 129 32 32 6 6 135 4,4 6,5 6,7 20
30 13,9 12,7 1877 15,7 36,5 263 296 328 46 52 13,40 5,10 315 16,5 8,8 10,5 30
40 17,3 15,9 1618 19,3 47,4 403 255 583 35 87 14,00 3,47 490 17,8 10,1 12,2 40
50 20,1 18,5 1394 22,6 56,0 529 220 803 35 122 12,60 2,38 651 18,7 10,6 13,0 50
60 22,4 20,7 1202 25,8 62,6 638 190 993 43 165 10,90 1,71 803 20,5 10,6 13,4 60
70 24,3 22,4 1036 28,7 67,2 722 163 1156 51 216 8,40 1,16 938 23,0 10,3 13,4 70
80 25,9 23,9 893 31,6 70,1 785 141 1297 64 280 6,30 0,80 1064 26,3 9,8 13,3 80
90 27,2 25,2 770 34,4 71,5 828 122 1419 74 354 4,30 0,52 1183 29,9 9,2 13,1 90
100 28,4 26,3 664 37,1 71,7 856 104 1523 78 432 2,80 0,33 1287 33,6 8,6 12,9 100
110 29,4 27,2 572 39,6 70,6 865 90 1613 85 517 0,90 0,10 1382 37,4 7,9 12,6 110
120 30,3 28,1 493 42,2 68,9 864 78 1691 92 609 0,01 0,01 1473 41,3 7,2 12,3 120
130 31,1 28,8 425 44,6 66,5 855 67 1758 93 702 0,01 0,01 1557 45,1 6,6 12,0 130
140 31,8 29,5 367 47,2 64,2 844 58 1816 96 798 0,01 0,01 1642 48,6 6,0 11,7 140
150 32,5 30,1 316 49,4 60,7 817 50 1866 96 894 0,01 0,01 1711 48,6 5,4 11,4 150
182
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
III. BONİTET Sıklık Derecesi:0,8 Üst Boy: 24,5 (26-23) m
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 6,8 6,0 2070 8,3 11,3 52 34 34 4 4 55 7,3 2,6 2,8 20
30 10,8 9,7 1757 11,7 18,9 118 308 342 37 41 6,60 5,59 160 25,6 3,9 5,3 30
40 14,1 12,8 1491 14,9 26,0 197 261 603 40 81 7,90 4,01 278 29,1 4,9 7,0 40
50 16,8 15,4 1265 18,0 32,1 274 222 825 42 123 7,70 2,81 397 31,0 5,5 7,9 50
60 18,9 17,4 1074 21,0 37,2 344 189 1014 48 171 7,00 2,03 515 33,2 5,7 8,6 60
70 20,7 19,1 911 23,9 41,0 398 159 1173 52 223 5,40 1,36 621 35,9 5,7 8,9 70
80 22,2 20,5 773 26,8 43,7 440 136 1309 53 276 4,20 0,95 716 38,5 5,5 8,9 80
90 23,5 21,6 656 29,7 45,4 470 115 1424 56 332 3,00 0,64 801 41,4 5,2 8,9 90
100 24,5 22,6 557 32,5 46,2 489 98 1522 58 390 1,90 0,39 879 44,4 4,9 8,8 100
110 25,4 23,5 473 35,3 46,3 500 83 1605 57 447 1,10 0,22 947 47,2 4,5 8,6 110
120 26,2 24,2 401 38,0 45,4 501 70 1675 54 501 0,10 0,02 1002 50,0 4,2 8,4 120
130 26,9 24,9 341 40,8 44,5 502 60 1735 55 556 0,10 0,02 1058 52,6 3,9 8,1 130
140 27,5 25,5 289 43,4 42,7 494 50 1785 53 609 0,01 0,01 1103 55,2 3,5 7,9 140
150 28,1 26,0 245 46,0 40,7 484 43 1828 49 658 0,01 0,01 1142 55,2 3,2 7,6 150
183
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
III. BONİTET Sıklık Derecesi:0,9 Üst Boy: 24,5 (26-23) m
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 6,8 6,0 2211 8,5 12,6 59 35 35 4 4 63 6,3 2,9 3,1 20
30 10,8 9,7 1884 11,9 21,0 133 322 357 39 43 7,40 5,56 176 24,4 4,4 5,9 30
40 14,1 12,8 1605 15,1 28,7 220 275 632 40 83 8,70 3,95 303 27,4 5,5 7,6 40
50 16,8 15,4 1368 18,2 35,6 306 233 865 43 126 8,60 2,81 433 29,1 6,1 8,7 50
60 18,9 17,4 1165 21,2 41,0 380 199 1064 48 174 7,40 1,95 554 31,4 6,3 9,2 60
70 20,7 19,1 993 24,1 45,2 441 170 1234 54 228 6,10 1,38 669 34,1 6,3 9,6 70
80 22,2 20,5 846 26,9 48,2 487 145 1379 57 285 4,60 0,94 772 36,9 6,1 9,6 80
90 23,5 21,6 721 29,7 50,1 519 123 1502 59 344 3,20 0,62 863 39,9 5,8 9,6 90
100 24,5 22,6 614 32,5 50,9 538 105 1607 61 405 1,90 0,35 943 42,9 5,4 9,4 100
110 25,4 23,5 523 35,2 50,8 549 89 1696 59 464 1,10 0,20 1013 45,8 5,0 9,2 110
120 26,2 24,2 446 37,9 50,3 554 76 1772 59 523 0,50 0,09 1077 48,6 4,6 9,0 120
130 26,9 24,9 380 40,5 49,0 552 65 1837 58 581 0,01 0,01 1133 51,3 4,2 8,7 130
140 27,5 25,5 324 43,1 47,4 548 55 1892 53 634 0,01 0,01 1182 53,6 3,9 8,4 140
150 28,1 26,0 276 45,7 45,3 539 47 1939 52 686 0,01 0,01 1224 53,6 3,6 8,2 150
184
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
III. BONİTET Sıklık Derecesi:1,0 Üst Boy: 24,5 (26-23) m
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 6,8 6,0 2362 8,7 14,1 67 37 37 4 4 71 5,6 3,4 3,6 20
30 10,8 9,7 2020 12,1 23,3 150 336 373 41 45 8,30 5,53 195 23,1 5,0 6,5 30
40 14,1 12,8 1728 15,3 31,8 246 288 661 41 86 9,60 3,90 332 25,9 6,2 8,3 40
50 16,8 15,4 1478 18,4 39,1 339 246 907 44 130 9,30 2,74 469 27,7 6,8 9,4 50
60 18,9 17,4 1264 21,3 45,1 420 210 1117 48 178 8,10 1,93 598 29,8 7,0 10,0 60
70 20,7 19,1 1082 24,2 49,8 488 180 1297 54 232 6,80 1,39 720 32,2 7,0 10,3 70
80 22,2 20,5 925 27,0 53,0 536 154 1451 59 291 4,80 0,90 827 35,2 6,7 10,3 80
90 23,5 21,6 791 29,7 55,0 570 132 1583 63 354 3,40 0,60 924 38,3 6,3 10,3 90
100 24,5 22,6 677 32,5 56,1 593 112 1695 61 415 2,30 0,39 1009 41,1 5,9 10,1 100
110 25,4 23,5 579 35,1 56,1 605 97 1792 67 482 1,20 0,20 1087 44,3 5,5 9,9 110
120 26,2 24,2 495 37,7 55,3 609 82 1874 61 543 0,40 0,07 1152 47,1 5,1 9,6 120
130 26,9 24,9 424 40,3 54,2 610 71 1945 64 607 0,10 0,02 1217 49,9 4,7 9,4 130
140 27,5 25,5 363 42,9 52,5 606 60 2005 58 665 0,01 0,01 1271 52,3 4,3 9,1 140
150 28,1 26,0 310 45,4 50,1 595 51 2056 59 724 0,01 0,01 1319 52,3 4,0 8,8 150
185
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
III. BONİTET Sıklık Derecesi:1,1 Üst Boy: 24,5 (26-23) m
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 6,8 6,0 2523 8,9 15,8 76 38 38 4 4 81 4,9 3,8 4,0 20
30 10,8 9,7 2167 12,3 25,9 170 351 389 42 46 9,40 5,53 216 21,3 5,7 7,2 30
40 14,1 12,8 1861 15,5 35,2 276 301 690 40 86 10,60 3,84 362 23,8 6,9 9,1 40
50 16,8 15,4 1598 18,6 43,3 378 259 949 45 131 10,20 2,70 509 25,7 7,6 10,2 50
60 18,9 17,4 1372 21,5 49,8 466 223 1172 50 181 8,80 1,89 647 28,0 7,8 10,8 60
70 20,7 19,1 1178 24,3 54,7 537 190 1362 54 235 7,10 1,32 772 30,4 7,7 11,0 70
80 22,2 20,5 1012 27,1 58,4 591 164 1526 61 296 5,40 0,91 887 33,4 7,4 11,1 80
90 23,5 21,6 869 29,8 60,6 629 141 1667 66 362 3,80 0,60 990 36,6 7,0 11,0 90
100 24,5 22,6 746 32,4 61,7 652 121 1788 67 429 2,30 0,35 1081 39,7 6,5 10,8 100
110 25,4 23,5 641 35,1 61,9 667 104 1892 69 498 1,50 0,22 1165 42,7 6,1 10,6 110
120 26,2 24,2 551 37,7 61,4 676 89 1981 66 564 0,90 0,13 1240 45,5 5,6 10,3 120
130 26,9 24,9 473 40,1 59,9 674 76 2057 64 628 0,01 0,01 1302 48,2 5,2 10,0 130
140 27,5 25,5 406 42,6 57,9 668 66 2123 65 693 0,01 0,01 1361 50,9 4,8 9,7 140
150 28,1 26,0 349 45,1 55,7 661 56 2179 58 751 0,01 0,01 1413 50,9 4,4 9,4 150
186
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
III. BONİTET Sıklık Derecesi:1,2 Üst Boy: 24,5 (26-23) m
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 6,8 6,0 2695 9,1 17,7 87 40 40 5 5 92 5,4 4,4 4,6 20
30 10,8 9,7 2324 12,6 28,8 192 366 406 43 48 10,50 5,47 239 20,1 6,4 8,0 30
40 14,1 12,8 2003 15,7 38,9 308 315 721 40 88 11,60 3,77 396 22,2 7,7 9,9 40
50 16,8 15,4 1727 18,7 47,7 420 272 993 43 131 11,20 2,67 551 23,8 8,4 11,0 50
60 18,9 17,4 1489 21,7 54,8 516 235 1228 51 182 9,60 1,86 698 26,1 8,6 11,6 60
70 20,7 19,1 1284 24,5 60,4 594 202 1430 56 238 7,80 1,31 832 28,6 8,5 11,9 70
80 22,2 20,5 1107 27,2 64,3 652 174 1604 62 300 5,80 0,89 952 31,5 8,2 11,9 80
90 23,5 21,6 954 29,8 66,7 692 151 1755 69 369 4,00 0,58 1061 34,8 7,7 11,8 90
100 24,5 22,6 823 32,4 68,1 720 129 1884 69 438 2,80 0,39 1158 37,8 7,2 11,6 100
110 25,4 23,5 709 35,0 68,1 734 112 1996 72 510 1,40 0,19 1244 41,0 6,7 11,3 110
120 26,2 24,2 612 37,5 67,6 744 96 2092 71 581 1,00 0,13 1324 43,9 6,2 11,0 120
130 26,9 24,9 527 39,9 66,0 741 83 2175 70 651 0,01 0,01 1392 46,8 5,7 10,7 130
140 27,5 25,5 455 42,4 64,2 740 72 2247 70 721 0,01 0,01 1461 49,3 5,3 10,4 140
150 28,1 26,0 392 44,7 61,6 730 62 2309 68 789 0,01 0,01 1519 49,3 4,9 10,1 150
187
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
IV. BONİTET Sıklık Derecesi:0,8 Üst Boy: 21 (19-23) m
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 3,7 3,1 3700 5,4 8,6 29 79 79 2 2 31 6,5 1,4 1,6 20
30 7,6 6,8 2982 8,1 15,5 76 703 782 25 27 4,70 6,18 103 26,2 2,5 3,4 30
40 10,8 9,8 2403 10,9 22,6 140 566 1348 27 54 6,40 4,57 194 27,8 3,5 4,8 40
50 13,4 12,2 1937 13,8 29,2 211 456 1804 30 84 7,10 3,36 295 28,5 4,2 5,9 50
60 15,5 14,1 1561 16,8 34,6 277 368 2172 37 121 6,60 2,38 398 30,4 4,6 6,6 60
70 17,1 15,7 1258 19,8 38,8 332 296 2468 44 165 5,50 1,66 497 33,2 4,7 7,1 70
80 18,5 17,0 1014 22,9 41,7 371 239 2707 50 215 3,90 1,05 586 36,7 4,6 7,3 80
90 19,7 18,1 817 26,0 43,3 396 193 2900 53 268 2,50 0,63 664 40,4 4,4 7,4 90
100 20,6 19,0 659 29,1 44,0 410 155 3055 56 324 1,40 0,34 733 44,2 4,1 7,3 100
110 21,4 19,8 531 32,3 43,5 412 125 3180 56 380 0,20 0,05 792 48,0 3,7 7,2 110
120 22,1 20,4 428 35,5 42,4 408 101 3281 55 435 0,01 0,01 844 51,5 3,4 7,0 120
130 22,7 21,0 345 38,8 40,7 400 81 3362 51 486 0,01 0,01 886 54,9 3,1 6,8 130
140 23,2 21,4 278 42,0 38,6 389 65 3427 51 537 0,01 0,01 926 58,0 2,8 6,6 140
150 23,7 21,8 224 45,3 36,1 376 53 3480 41 578 0,01 0,01 955 58,0 2,5 6,4 150
188
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
IV. BONİTET Sıklık Derecesi:0,9 Üst Boy: 21 (19-23) m
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 3,7 3,1 3605 5,8 9,6 35 71 71 2 2 37 5,4 1,7 1,8 20
30 7,6 6,8 2955 8,6 17,1 88 637 708 26 28 5,30 6,02 116 24,1 2,9 3,9 30
40 10,8 9,8 2422 11,4 24,8 160 523 1231 28 56 7,20 4,50 216 25,9 4,0 5,4 40
50 13,4 12,2 1986 14,3 31,8 237 428 1659 33 89 7,70 3,25 326 27,3 4,7 6,5 50
60 15,5 14,1 1628 17,2 37,7 307 351 2010 40 129 7,00 2,28 436 29,6 5,1 7,3 60
70 17,1 15,7 1334 20,1 42,2 364 287 2297 47 176 5,70 1,57 540 32,6 5,2 7,7 70
80 18,5 17,0 1094 23,0 45,5 407 236 2533 53 229 4,30 1,06 636 36,0 5,1 8,0 80
90 19,7 18,1 897 26,0 47,6 436 193 2726 56 285 2,90 0,67 720 39,6 4,8 8,0 90
100 20,6 19,0 735 28,9 48,4 450 159 2885 57 342 1,40 0,31 792 43,2 4,5 7,9 100
110 21,4 19,8 603 32,0 48,5 457 130 3015 58 400 0,70 0,15 858 46,6 4,2 7,8 110
120 22,1 20,4 494 35,0 47,4 455 106 3121 58 458 0,01 0,01 913 50,2 3,8 7,6 120
130 22,7 21,0 405 38,0 45,9 449 87 3208 52 510 0,01 0,01 960 53,1 3,5 7,4 130
140 23,2 21,4 332 41,0 43,9 441 72 3280 47 557 0,01 0,01 998 55,8 3,2 7,1 140
150 23,7 21,8 272 44,0 41,4 431 58 3338 48 605 0,01 0,01 1036 55,8 2,9 6,9 150
189
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
IV. BONİTET Sıklık Derecesi:1,0 Üst Boy: 21 (19-23) m
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 3,7 3,1 3513 6,2 10,8 42 63 63 2 2 44 4,5 2,1 2,2 20
30 7,6 6,8 2929 9,1 18,9 103 574 637 28 30 6,10 5,92 133 22,6 3,4 4,4 30
40 10,8 9,8 2442 11,9 27,1 182 479 1116 30 60 7,90 4,34 242 24,8 4,6 6,1 40
50 13,4 12,2 2036 14,7 34,6 265 398 1514 36 96 8,30 3,13 361 26,6 5,3 7,2 50
60 15,5 14,1 1697 17,5 40,9 339 333 1847 43 139 7,40 2,18 478 29,1 5,7 8,0 60
70 17,1 15,7 1415 20,3 45,9 401 277 2124 51 190 6,20 1,55 591 32,1 5,7 8,4 70
80 18,5 17,0 1180 23,2 49,7 447 231 2355 56 246 4,60 1,03 692 35,5 5,6 8,7 80
90 19,7 18,1 983 25,9 52,0 476 193 2548 58 304 2,90 0,61 779 39,0 5,3 8,7 90
100 20,6 19,0 820 28,8 53,3 495 160 2708 61 365 1,90 0,38 860 42,4 5,0 8,6 100
110 21,4 19,8 684 31,6 53,7 505 134 2842 59 424 1,00 0,20 929 45,6 4,6 8,4 110
120 22,1 20,4 570 34,4 53,0 506 112 2954 56 480 0,10 0,02 986 48,7 4,2 8,2 120
130 22,7 21,0 475 37,2 51,6 503 93 3047 53 533 0,01 0,01 1037 51,4 3,9 8,0 130
140 23,2 21,4 396 40,0 49,8 498 77 3124 52 585 0,01 0,01 1083 54,0 3,6 7,7 140
150 23,7 21,8 330 42,8 47,5 492 65 3189 47 632 0,01 0,01 1124 54,0 3,3 7,5 150
190
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
IV. BONİTET Sıklık Derecesi:1,1 Üst Boy: 21 (19-23) m
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 3,7 3,1 3424 6,7 12,1 50 56 56 3 3 53 5,7 2,5 2,7 20
30 7,6 6,8 2903 9,6 20,9 120 512 568 29 32 7,00 5,83 152 21,1 4,0 5,1 30
40 10,8 9,8 2461 12,4 29,6 207 435 1003 33 65 8,70 4,20 272 23,9 5,2 6,8 40
50 13,4 12,2 2087 15,1 37,6 296 368 1371 40 105 8,90 3,01 401 26,2 5,9 8,0 50
60 15,5 14,1 1770 17,9 44,5 376 312 1683 47 152 8,00 2,13 528 28,8 6,3 8,8 60
70 17,1 15,7 1500 20,6 49,9 439 265 1948 54 206 6,30 1,44 645 31,9 6,3 9,2 70
80 18,5 17,0 1272 23,3 54,1 488 224 2172 60 266 4,90 1,00 754 35,3 6,1 9,4 80
90 19,7 18,1 1079 26,0 57,1 523 191 2363 61 327 3,50 0,67 850 38,5 5,8 9,4 90
100 20,6 19,0 915 28,6 58,8 545 161 2524 61 388 2,20 0,40 933 41,6 5,5 9,3 100
110 21,4 19,8 776 31,3 59,6 558 137 2661 61 449 1,30 0,23 1007 44,6 5,1 9,2 110
120 22,1 20,4 658 33,9 59,3 564 116 2777 58 507 0,60 0,11 1071 47,3 4,7 8,9 120
130 22,7 21,0 558 36,5 58,4 567 98 2875 52 559 0,30 0,05 1125 49,7 4,4 8,7 130
140 23,2 21,4 473 39,1 56,7 565 84 2959 52 611 0,01 0,01 1176 52,0 4,0 8,4 140
150 23,7 21,8 401 41,6 54,7 564 70 3029 46 657 0,01 0,01 1221 52,0 3,8 8,1 150
191
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
IV. BONİTET Sıklık Derecesi:1,2 Üst Boy: 21 (19-23) m
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 3,7 3,1 3336 7,2 13,6 61 49 49 3 3 64 4,7 3,0 3,2 20
30 7,6 6,8 2877 10,1 23,1 140 453 502 32 35 7,90 5,64 175 20,0 4,7 5,8 30
40 10,8 9,8 2481 12,9 32,4 236 390 892 37 72 9,60 4,07 307 23,5 5,9 7,7 40
50 13,4 12,2 2140 15,6 41,0 331 336 1228 45 117 9,50 2,87 448 26,1 6,6 9,0 50
60 15,5 14,1 1845 18,3 48,3 414 291 1519 52 169 8,30 2,00 583 29,0 6,9 9,7 60
70 17,1 15,7 1591 20,9 54,4 483 250 1769 57 226 6,90 1,43 709 31,9 6,9 10,1 70
80 18,5 17,0 1372 23,4 59,1 535 216 1985 63 289 5,20 0,97 824 35,1 6,7 10,3 80
90 19,7 18,1 1183 25,9 62,5 572 186 2171 63 352 3,70 0,65 925 38,1 6,4 10,3 90
100 20,6 19,0 1020 28,4 64,7 598 160 2331 65 417 2,60 0,43 1015 41,1 6,0 10,1 100
110 21,4 19,8 880 30,9 66,0 616 138 2469 60 477 1,80 0,29 1093 43,6 5,6 9,9 110
120 22,1 20,4 759 33,3 66,2 627 120 2589 57 534 1,10 0,18 1161 46,0 5,2 9,7 120
130 22,7 21,0 654 35,7 65,5 633 103 2692 53 587 0,60 0,09 1220 48,1 4,9 9,4 130
140 23,2 21,4 564 38,1 64,3 638 88 2780 49 636 0,50 0,08 1275 49,9 4,6 9,1 140
150 23,7 21,8 487 40,5 62,8 645 77 2857 41 677 0,70 0,11 1322 49,9 4,3 8,8 150
192
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
V. BONİTET Sıklık Derecesi:0,8 Üst Boy: 17 (15-19)
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m
3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 0,7 0,3 6613 3,7 7,0 18 174 174 2 2 20 10,0 0,9 1,0 20
30 4,4 3,8 5062 5,8 13,3 51 1511 1685 18 20 3,30 6,47 71 28,2 1,7 2,4 30
40 7,5 6,7 3874 8,1 20,2 101 1156 2841 19 39 5,00 4,95 139 28,1 2,5 3,5 40
50 10,0 9,0 2965 10,7 26,7 160 885 3726 22 61 5,90 3,69 221 27,6 3,2 4,4 50
60 12,0 10,9 2270 13,5 32,4 221 677 4403 27 88 6,10 2,76 309 28,5 3,7 5,1 60
70 13,6 12,4 1737 16,4 36,7 271 519 4922 36 124 5,00 1,85 395 31,4 3,9 5,6 70
80 14,9 13,6 1330 19,5 39,8 308 397 5319 42 166 3,70 1,20 475 34,9 3,9 5,9 80
90 15,9 14,5 1018 22,7 41,4 330 303 5622 50 216 2,20 0,67 546 39,6 3,7 6,1 90
100 16,8 15,4 779 26,1 41,7 338 233 5855 52 268 0,80 0,24 606 44,2 3,4 6,1 100
110 17,5 16,0 597 29,6 41,2 338 178 6033 54 322 0,01 0,01 659 48,9 3,1 6,0 110
120 18,0 16,6 457 33,2 39,7 329 136 6169 51 373 0,01 0,01 702 53,1 2,7 5,8 120
130 18,5 17,0 350 37,0 37,6 317 104 6273 51 424 0,01 0,01 741 57,2 2,4 5,7 130
140 18,9 17,4 268 40,8 35,0 304 80 6353 42 466 0,01 0,01 769 60,6 2,2 5,5 140
150 19,3 17,7 205 44,6 32,1 289 61 6414 39 505 0,01 0,01 794 60,6 1,9 5,3 150
193
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
V. BONİTET Sıklık Derecesi:0,9 Üst Boy: 17 (15-19)
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m
3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 0,7 0,3 5879 4,1 7,8 23 138 138 2 2 24 8,3 1,1 1,2 20
30 4,4 3,8 4636 6,3 14,6 61 1214 1352 17 19 3,80 6,23 80 23,8 2,0 2,7 30
40 7,5 6,7 3656 8,7 21,8 117 957 2309 20 39 5,60 4,79 155 25,2 2,9 3,9 40
50 10,0 9,0 2883 11,3 28,7 181 754 3063 24 63 6,40 3,54 244 25,8 3,6 4,9 50
60 12,0 10,9 2274 13,9 34,8 245 596 3659 32 95 6,40 2,61 340 27,9 4,1 5,7 60
70 13,6 12,4 1793 16,8 39,5 297 469 4128 40 135 5,20 1,75 432 31,3 4,2 6,2 70
80 14,9 13,6 1414 19,7 43,0 336 370 4498 47 182 3,90 1,16 518 35,1 4,2 6,5 80
90 15,9 14,5 1115 22,7 45,1 359 292 4790 53 235 2,30 0,64 594 39,6 4,0 6,6 90
100 16,8 15,4 880 25,8 46,1 372 230 5020 54 289 1,30 0,35 660 43,8 3,7 6,6 100
110 17,5 16,0 694 29,0 45,9 373 182 5202 55 344 0,10 0,03 717 48,0 3,4 6,5 110
120 18,0 16,6 547 32,3 44,7 368 143 5345 52 396 0,01 0,01 764 51,8 3,1 6,4 120
130 18,5 17,0 432 35,6 43,1 361 113 5458 48 444 0,01 0,01 806 55,1 2,8 6,2 130
140 18,9 17,4 340 39,0 40,6 349 89 5547 44 488 0,01 0,01 838 58,2 2,5 6,0 140
150 19,3 17,7 269 42,6 38,3 343 70 5617 38 526 0,01 0,01 869 58,2 2,3 5,8 150
194
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
V. BONİTET Sıklık Derecesi:1,0 Üst Boy: 17 (15-19)
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m
3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 0,7 0,3 5226 4,6 8,7 28 107 107 1 1 30 3,3 1,4 1,5 20
30 4,4 3,8 4247 6,9 15,9 73 960 1067 17 18 4,50 6,16 92 19,6 2,4 3,1 30
40 7,5 6,7 3450 9,3 23,5 135 780 1847 22 40 6,20 4,59 175 22,9 3,4 4,4 40
50 10,0 9,0 2804 11,8 30,9 205 634 2481 29 69 7,00 3,41 274 25,2 4,1 5,5 50
60 12,0 10,9 2278 14,4 37,3 271 514 2995 37 106 6,60 2,44 377 28,1 4,5 6,3 60
70 13,6 12,4 1851 17,1 42,5 326 419 3414 45 151 5,50 1,69 476 31,7 4,7 6,8 70
80 14,9 13,6 1504 19,8 46,5 366 339 3753 51 202 4,00 1,09 569 35,5 4,6 7,1 80
90 15,9 14,5 1222 22,6 49,2 393 277 4030 55 257 2,70 0,69 650 39,5 4,4 7,2 90
100 16,8 15,4 993 25,5 50,7 407 224 4254 56 313 1,40 0,34 720 43,5 4,1 7,2 100
110 17,5 16,0 807 28,4 51,2 413 182 4436 56 369 0,60 0,15 782 47,2 3,8 7,1 110
120 18,0 16,6 656 31,4 50,7 414 148 4584 52 421 0,10 0,02 834 50,5 3,4 7,0 120
130 18,5 17,0 533 34,4 49,4 410 121 4705 46 467 0,01 0,01 877 53,2 3,2 6,7 130
140 18,9 17,4 433 37,4 47,5 406 97 4802 42 509 0,01 0,01 915 55,6 2,9 6,5 140
150 19,3 17,7 352 40,5 45,3 402 80 4882 34 543 0,01 0,01 946 55,6 2,7 6,3 150
195
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
V. BONİTET Sıklık Derecesi:1,1 Üst Boy: 17 (15-19)
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m
3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 0,7 0,3 4646 5,2 9,7 36 82 82 1 1 37 2,7 1,8 1,9 20
30 4,4 3,8 3890 7,5 17,4 88 743 825 18 19 5,20 5,91 107 17,8 2,9 3,6 30
40 7,5 6,7 3256 10,0 25,4 157 622 1447 25 44 6,90 4,39 201 21,9 3,9 5,0 40
50 10,0 9,0 2726 12,4 33,1 231 521 1968 35 79 7,40 3,20 310 25,5 4,6 6,2 50
60 12,0 10,9 2282 14,9 40,0 300 436 2404 43 122 6,90 2,30 421 29,0 5,0 7,0 60
70 13,6 12,4 1910 17,5 45,7 356 366 2770 51 173 5,60 1,57 529 32,7 5,1 7,6 70
80 14,9 13,6 1599 20,0 50,3 399 305 3075 56 229 4,30 1,08 628 36,5 5,0 7,9 80
90 15,9 14,5 1339 22,6 53,7 429 256 3331 59 288 3,00 0,70 717 40,2 4,8 8,0 90
100 16,8 15,4 1121 25,2 56,0 447 214 3545 58 346 1,80 0,40 793 43,6 4,5 7,9 100
110 17,5 16,0 938 27,8 57,0 457 179 3724 54 400 1,00 0,22 857 46,7 4,2 7,8 110
120 18,0 16,6 786 30,5 57,4 464 150 3874 50 450 0,70 0,15 914 49,2 3,9 7,6 120
130 18,5 17,0 658 33,1 56,8 467 126 4000 45 495 0,30 0,06 963 51,4 3,6 7,4 130
140 18,9 17,4 551 35,8 55,6 470 105 4105 38 533 0,30 0,06 1004 53,1 3,4 7,2 140
150 19,3 17,7 461 38,5 53,7 473 88 4193 32 565 0,30 0,06 1038 53,1 3,2 6,9 150
196
BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU
V. BONİTET Sıklık Derecesi:1,2 Üst Boy: 17 (15-19)
YAŞ
ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ
HACIM ARTIMI
GENEL VERİM ORTALAMA
HACIM ARTIMI
YAŞ
Üst
boy
(m
)
Ort
aboy
(m)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ort
açap
(c
m)
Göğ
üs
Yü
zeyi
(m2
)
Göv
de
Hac
mı
(m3
)
Ağa
ç S
ayıs
ı
Ağa
ç S
ayıs
ı To
plam
ı
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Hac
ım
Topl
amı
(m
3 )
m3 %
Göv
de
Hac
mı
(m3 )
Ara
H
asıla
t %
'si
Asl
i M
eşce
re
(m
3 ) G
enel
V
erim
(m
3 )
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
20 0,7 0,3 4131 5,8 11,0 46 61 61 2 2 47 4,3 2,3 2,4 20
30 4,4 3,8 3563 8,3 19,1 106 559 620 20 22 6,00 5,66 128 17,2 3,5 4,3 30
40 7,5 6,7 3073 10,7 27,5 182 483 1103 31 53 7,60 4,18 235 22,6 4,5 5,9 40
50 10,0 9,0 2650 13,1 35,5 260 416 1519 41 94 7,80 3,00 354 26,6 5,2 7,1 50
60 12,0 10,9 2286 15,4 42,8 331 359 1878 51 145 7,10 2,15 476 30,5 5,5 7,9 60
70 13,6 12,4 1972 17,8 49,2 390 310 2188 58 203 5,90 1,51 593 34,2 5,6 8,5 70
80 14,9 13,6 1701 20,2 54,5 436 267 2455 61 264 4,60 1,06 700 37,7 5,4 8,7 80
90 15,9 14,5 1467 22,6 58,7 468 230 2685 60 324 3,20 0,68 793 40,9 5,2 8,8 90
100 16,8 15,4 1265 24,9 61,7 491 199 2884 60 384 2,30 0,47 875 43,9 4,9 8,7 100
110 17,5 16,0 1092 27,3 64,0 510 171 3055 56 440 1,90 0,37 950 46,3 4,6 8,6 110
120 18,0 16,6 941 29,6 64,8 519 148 3203 47 487 0,90 0,17 1006 48,4 4,3 8,4 120
130 18,5 17,0 812 32,0 65,2 531 127 3330 42 529 1,20 0,23 1060 49,9 4,1 8,2 130
140 18,9 17,4 701 34,4 65,0 545 110 3440 33 562 1,40 0,26 1107 50,8 3,9 7,9 140
150 19,3 17,7 604 36,6 63,7 556 95 3535 25 587 1,10 0,20 1144 50,8 3,7 7,6 150
197
Ek 5: Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam Meşcereleri Hasılat Tablosu Programı Akış Diyagramı
BAŞLA
BOD,SD,t
t=10 to m
N, 푑, s Değerlerini
Hesapla
Aday Sıklık Eğrisi
Altındaki Alanı
hesapla
Sıklık Eğrisini Bul
Çapları Hesapla
Çap Artımlarını Bul
Bir Yıl Sonraki
Çapları Bul
Çaplara Karşı Gelen
Boyları Bul
Ağaçların Çap ve Boylarına
Karşı Gelen Hacımları Bul
A B
198
Artımla Elde Edilen Çaplardan Asli
Meşcere Hacımlarını Hesapla
Asli Meşcere Hacımlarını Hesapla
Meşcerenin Gerçek, Cari ve Ortalama Artımlarını,
Yüzdelerini, Ayrılacak ve Ayrılan Ağaç Sayıları ve
Hacımlarını, dg, hg, hüst,G, Genel Hacım Verimini, Ayrılan
Hacım Yüzdesini Hesapla
Hesapladıklarını Yaz
Meşcere
Değerlerini
Hesaplamak
Üzere Başa Dön
SON
A
B
199
ÖZGEÇMİŞ
1978 yılında Çorum’da doğdu. İlkokulu Çankırı’da bitirdikten sonra orta okulu ve liseyi Kastamonu Göl Anadolu Öğretmen Lisesi’nde bitirdi. 1997 yılında Ankara Üniversitesi Çankırı Orman Fakültesi’ne girdi ve 2001 yılında mezun oldu. Aynı yıl Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bartın Orman Fakültesi Anabilim Dalı Orman Ekonomisi programında yüksek lisansa başladı ve 2004 yılında Orman Yüksek mühendis ünvanı aldı. 2002 Ekim’de Ankara Üniversitesi Orman Fakültesi Orman Hasılatı ve Biyometri Anabilim Dalı’nda araştırma görevlisi oldu. Doktora yapmak amacıyla 2004 yılında 35. madde kapsamında İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi’ne görevlendirildi. İngilizce bilen ŞENYURT evli ve iki kız çocuğu babasıdır.