stephane hessel - czas oburzenia

5/11/2018 Stephane Hessel - Czas Oburzenia - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/stephane-hessel-czas-oburzenia 1/18

Stephane Hessel

Czas Oburzenia

Skan, OCR, konwersja do pdf: noPasaran

Wolne Książki2011



93 lata. To prawie ostatni etap. Do końca niedaleko. Co za szczęście mócwykorzystać finał do przypomnienia tego, co było podstawą mojegozaangażowania politycznego: lata Ruchu Oporu i program wypracowanysześćdziesiąt lat temu przez Narodową Radę Ruchu Oporu Jeanowi

Moulin zawdzięczamy zgromadzenie wszystkich ugrupowań okupowanejFrancji w ramach tej Rady: nurty, partie, związki zawodowe zgłosiły przystąpienie do Francji Walczącej i uznały jedynego komendanta — Generała de Gaulle'a. W Londynie, gdzie w marcu 1941 roku przyłączyłem się do Generała, dowiedziałem się, że Rada opracowała program (przyjęty 15 marca 1944 roku), proponujący wyzwolonej Francjizespół zasad i wartości, na których miałaby się oprzeć nowoczesnademokracja naszego kraju.

Tych zasad i tych wartości potrzebujemy dzisiaj bardziej niżkiedykolwiek. Wszyscy powinniśmy dbać o to, by nasze społeczeństwo pozostało społeczeństwem, z którego jesteśmy dumni, nie społeczeństwem jednostek, którym odmawia się papierów, społeczeństwem bezdomnych, podejrzliwym wobec emigrantów, nie społeczeństwem, w którymkwestionuje się prawo do emerytury i zdobycze powszechnychubezpieczeń, nie tym, w którym media są w rękach bogaczy - temuwszystkiemu odmówilibyśmy poparcia, gdybyśmy byli prawdziwymi

spadkobiercami Narodowej Rady Ruchu Oporu.Poczynając od 1945 roku, po zakończeniu okrutnego dramatu, siły obecnew Ruchu Oporu poświęciły się ambitnemu dziełu zmartwychwstania.Wtedy to, przypomnijmy, zostały powołane Ubezpieczenia Społeczne,takie jakich pragnął Ruch Oporu w zgodzie ze swym programem: „Pełny plan Ubezpieczeń Społecznych mający na celu zapewnienie wszystkimobywatelom środków egzystencji, we wszystkich przypadkach, kiedy saminie będą zdolni do zdobycia ich sobie przez pracę"; „emerytura pozwalająca starym pracownikom zakończyć godnie ich dni".Źródła energii, elektryczność i gaz, przemysł węglowy, wielkie bankimiały być znacjonalizowane. Co postulował ten program: „zwrócenienarodowi zmonopolizowanych podstawowych środków produkcji, owocuwspólnej pracy, zwrócenie źródeł energii, bogactw tkwiących pod ziemią,zwrócenie towarzystw ubezpieczeniowych i wielkich banków";

„stworzenie prawdziwej demokracji gospodarczej i społecznej,



zakładające odsunięcie wielkich feudałów ekonomicznych i finansowychod kierowania gospodarką".Interes ogółu powinien górować nad interesem prywatnym, sprawiedliwy podział dóbr wytworzonych przez świat pracy — nad władzą pieniądza.

Ruch Oporu proponuje „racjonalną organizację gospodarki zapewniającą podporządkowanie interesów prywatnych interesowi ogółu i wolną oddyktatury zawodowej wprowadzonej na wzór państw faszystowskich". To postulaty, które podtrzymywał rząd tymczasowy Republiki.Prawdziwej demokracji potrzebna jest niezależna prasa; Ruch Oporu towie i tego się domaga broniąc „wolności prasy i jej honoru niezależnościod państwa, potęgi pieniądza i obcych wpływów" Powtarzają to następnierozporządzenia dotyczące prasy, poczynając od roku 1944. Otóż to

właśnie znalazło się dzisiaj w niebezpieczeństwie.Ruch Oporu nawoływał, aby „wszystkim dzieciom francuskim daćrzeczywistą możliwość korzystania z najdalej zaawansowanegowykształcenia" bez żadnej dyskryminacji; reformy zaproponowane w2008 roku idą na przekór temu projektowi. Młodzi nauczyciele, którychakcję popieram, posunęli się aż do odmowy ich wprowadzenia, za cozostali ukarani obcięciem poborów. Oburzyli się i wypowiedzieli posłuszeństwo uznawszy te reformy za zbyt oddalone od ideału szkoły

republikańskiej, nazbyt oddane w służbę społeczeństwu pieniądza i nierozwijające w należytym stopniu ducha twórczego i zmysłu krytycznego.Cała podstawa zdobyczy socjalnych Ruchu Oporu została dzisiajzakwestionowana .

Motyw niezgody — oburzenie

Ośmielają się nam mówić, że państwo nie może już podołać kosztom tychoczekiwań obywatelskich. Jakże może zabraknąć pieniędzy na trwałeutrzymanie zdobyczy socjalnych dzisiaj, kiedy produkcja bogactw tak

znacznie wzrosła od czasu Wyzwolenia, od czasu, kiedy Europa byłazrujnowana? Może braknąć chyba tylko dlatego, że władza pieniądza, tak ostro zwalczana przez Ruch Oporu, nigdy nie była równie silna, bezczelna, egoistyczna wobec tych, którzy jej służyli aż po najwyższesfery państwa. Banki, obecnie sprywatyzowane, troszczą się przede



wszystkim o swoje własne dywidendy i o bardzo wysokie zarobki swoichzarządców, a nie o dobro ogółu. Rozdźwięk między najbogatszymi inajbiedniejszymi nigdy nie był równie ogromny i nigdy nie zachęcano bardziej energicznie do pogoni za pieniędzmi i do konkurencji.

Podstawowym motywem Ruchu Oporu było oburzenie. My, weteraniruchów oporu i sił walczących wolnej Francji, wzywamy młode pokolenia, aby ożywiły, przejęły dziedzictwo Ruchu Oporu i jego ideały.Mówimy im: przejmijcie prowadzenie, oburzajcie się! Politycy,ekonomiści, intelektualiści i ogół społeczeństwa nie powinni sięwycofywać ani dać się zastraszyć aktualnej międzynarodowej dyktaturzerynków finansowych, która zagraża pokojowi i demokracji.Życzę wam wszystkim, życzę każdemu z was, aby miał swój własny

powód do oburzenia.To bardzo cenne. Kiedy coś was oburza, tak jak ja byłem oburzony nanazizm, wtedy stajecie się bojownikami, silnymi i zaangażowanymi.Włączacie się w nurt historii i ten wielki nurt historii ma płynąć nadaldzięki każdemu z was. Ten nurt zmierza ku większej sprawiedliwości, kuwiększej swobodzie, ale nie tej niekontrolowanej swobodzie lisa wkurniku. Te prawa, których program opracowała Powszechna DeklaracjaPraw Człowieka w 1948 roku, są uniwersalne. Jeżeli spotkacie kogoś, kto

z nich nie korzysta, miejcie litość, pomóżcie mu je uzyskać.Dwie wizje historii

Gdy staram się zrozumieć, co było przyczyną powstania faszyzmu, cospowodowało, że daliśmy się opanować jemu i rządowi Vichy, mówięsobie, że posiadacze w swym egoizmie straszliwie bali się rewolucji bolszewickiej. Pozwolili, aby ten lęk nimi kierował.Ale jeśli dziś, tak jak wówczas, aktywna mniejszość wystąpi zesprzeciwem, wystarczy to za drożdże, na których urośnie ciasto. Z pewnością doświadczenie ludzi tak starych, jak ja, urodzony w 1917 roku,różni się od doświadczeń dzisiejszej młodzieży. Często proszę profesorówgimnazjalnych, aby mi pozwolili spotkać się z ich uczniami, i mówię im:Wy nie macie równie oczywistych powodów do zaangażowania. Dla nassprzeciw oznaczał niezgodę na okupację niemiecką i na porażkę. Było to



względnie proste. Proste jak to, co przyszło później — dekolonizacja. Następnie wojna w Algierii. Potrzebne było, aby Algieria stała sięniepodległa. To było oczywiste. Co do Stalina, wszyscy zgotowaliśmyowację zwycięstwu Armii Czerwonej nad nazistami w 1943 roku. Ale

kiedy dowiedzieliśmy się o wielkich procesach stalinowskich 1935 roku,to nawet jeśli należało słuchać komunizmu jednym uchem dlazrównoważenia kapitalizmu amerykańskiego, konieczność przeciwstawienia się tej nieznośnej formie totalitaryzmu narzuciła się zcałą oczywistością. Moje długie życie dostarczyło mi wielu powodów dooburzenia.

Powody te wynikają nie tyle z emocji, co z chęci zaangażowania. Jakomłody student Ecole Normale byłem pod silnym wpływem Sartre'a,

starszego kolegi tej samej uczelni. Mdłości, Mur, Byt i nicość miaływielkie znaczenie w kształtowaniu się mojego myślenia. Sartre nauczyłnas, jak powiedzieć samemu sobie: „Jesteś odpowiedzialny jako jednostka". Było to przesłanie wolnościowe. Odpowiedzialnośćczłowieka, której nie może on przerzucić ani na władzę, ani na Boga.Przeciwnie, należy się zaangażować w imię swojej własnejodpowiedzialności jako jednostki ludzkiej. Kiedy znalazłem się w Ecole Normale przy ulicy Ulm, wkraczałem tam jako żarliwy uczeń filozofa

Hegla i uczestniczyłem w seminarium Maurice'a Merleau-Ponty'ego. Jegonauczanie starało się zgłębić zagadnienie eksperymentu konkretnego,doświadczenia ciała i jego związków ze zmysłami, wielką pojedynczośćwobec mnogości zmysłów. Ale mój naturalny optymizm, który domagasię, aby wszystko, co pożądane, było możliwe, zwracał mnie raczej kuHeglowi. Heglizm interpretuje długą historię ludzkości jako mającą sens: jest to wolność człowieka rosnąca krok po kroku. Historia składa się zwielu wstrząsów, a to zakłada wyzwania. Historia społeczeństw podlega postępowi i w rezultacie,kiedy człowiek osiągnie całkowite wyzwolenieotrzymamy państwo demokratyczne w jego formie idealnej.Istnieje oczywiście inna koncepcja historii. Postęp swobód, konkurencja,wyścig po „coraz więcej" można przeżyć jako niszczący huragan. Tak je przedstawia przyjaciel mojego ojca, który dzielił z nim trud przetłumaczenia na niemiecki W poszukiwaniu straconego czasu MarcelaProusta. Chodzi o filozofa niemieckiego Waltera Benjamina. Dopatrzył się



on pesymistycznego przesłania w obrazie szwajcarskiego malarza PaulaKlee Angelus Novus, gdzie postać anioła rozkłada ramiona, jakby chciała powstrzymać i odepchnąć burzę, którą utożsamia z postępem. DlaBenjamina, który popełnił samobójstwo we wrześniu 1940 roku uciekając

przed nazizmem, sens historii to nieuchronna wędrówka od katastrofy dokatastrofy.

Obojętność: najgorsza z postaw

To prawda, powody do oburzenia mogą się dziś wydać mniej wyraźne, aświat nazbyt skomplikowany. Kto rozkazuje, kto decyduje? Nie zawszełatwo znaleźć różnice wśród nurtów, które nami rządzą. Nie mamy już do

czynienia z wąską elitą, której działania jasno rozumieliśmy. Dziś jest torozległy świat, w którym wyraźnie wyczuwamy istniejące wewnętrznezależności. Żyjemy w świecie wzajemnych powiązań, jaki nigdy jeszczedo tej pory nie istniał. I w tym świecie istnieją rzeczy nie do zniesienia.Aby je dostrzec, należy się bacznie rozglądać, szukać. Mówię młodzieży: poszukajcie trochę — znajdziecie. Najgorszą z postaw jest obojętność, powiedzenie sobie „ja nic nie mogę, sam staram się sobie jakoś radzić".Zachowując się w ten sposób, pozbawiacie się jednego ze składników,

które czynią was człowiekiem. Jednego ze składników niezbędnych:zdolności do oburzania się i do zaangażowania, które jest jejkonsekwencją.Można wyróżnić dwa nowe, wielkie wyzwania:

1. Ogromna różnica, jaka istnieje między bardzo biednymi i bardzo bogatymi nie przestaje się powiększać. Jest to wynalazek XX i XXIwieku. Bardzo biedni w dzisiejszym świecie zarabiają zaledwie dwadolary dziennie. Nie można pozwolić, aby ta różnica powiększała sięnadal. Samo to stwierdzenie powinno zachęcić do zaangażowania.

2. Prawa człowieka i stan planety. Po Wyzwoleniu zyskałem szansę przyłączenia się do redagowania Powszechnej Deklaracji Praw Człowiekazatwierdzonej przez Organizację Narodów Zjednoczonych 10 grudnia1948 roku w Pałacu Chaillot w Paryżu. Jako szef gabinetu Henri Laugiera,



zastępcy sekretarza generalnego ONZ i sekretarza Komisji PrawCzłowieka, miałem wraz z innymi uczestniczyć w redagowaniu tejdeklaracji. Nie mógłbym nie wspomnieć o roli odegranej w jejopracowaniu przez Rene Cassina, krajowego komisarza do spraw

Sprawiedliwości i Oświaty w londyńskim rządzie Wolnej Francji w 1941roku, który otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla w 1968. Nie mógłbymzapomnieć również o roli Pierre'a Mendesa France'a w łonie RadyGospodarczej i Społecznej, któremu teksty opracowane przez nas były przedkładane, zanim zostały przejrzane przez Trzecią KomisjęZgromadzenia Narodowego odpowiedzialną za sprawy społeczne,humanitarne i kulturalne. W tamtej epoce liczyła ona 54 państwaczłonkowskie Narodów Zjednoczonych i ja byłem odpowiedzialny za

sekretariat. Rene Cassinowi zawdzięczamy termin „powszechna", a nie„międzynarodowa", jak proponowali nasi anglosascy przyjaciele.Ponieważ właśnie tam znajduje się droga wyjścia z drugiej wojnyświatowej: wyemancypować się od gróźb, które totalitaryzm zawiesił nadludzkością. By się od nich uwolnić, należy doprowadzić do tego, aby państwa członkowskie ONZ zobowiązały się do przestrzegania praw powszechnych. Jest to sposób na przeciwstawienie się argumentowi pełnejsuwerenności, na jaki państwo może się powoływać, gdy dokonuje

zbrodni przeciwko ludzkości na swojej ziemi. Tak było w przypadkuHitlera, który uważał się za pana we własnym kraju upoważnionego dodokonania ludobójstwa. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka wielezawdzięcza powszechnemu oburzeniu na nazizm, faszyzm i totalitaryzm, atakże dzięki naszej obecności wiele zawdzięcza duchowi Ruchu Oporu.Czułem, że trzeba działać szybko, nie dać się zwieść hipokryzji niektórychzwycięzców, deklarujących uznawanie wartości, których nie wszyscymieli zamiar lojalnie przestrzegać, ale które staraliśmy się im narzucić5. Nie mogę się oprzeć chęci zacytowania artykułu 15 PowszechnejDeklaracji Praw Człowieka:„Każdy człowiek ma prawo do posiadania obywatelstwa", i artykułu 22:„Każdy człowiek ma jako członek społeczeństwa prawo do ubezpieczeńspołecznych; ma również prawo do urzeczywistniania — poprzez wysiłek narodowy i współpracę międzynarodową oraz zgodnie z organizacją izasobami każdego Państwa — swych praw gospodarczych, społecznych i



kulturalnych, niezbędnych dla jego godności i swobodnego rozwoju jegoosobowości".I nawet jeśli to oświadczenie ma znaczenie deklaratywne, a nie prawne,niemniej odegrało olbrzymią rolę od 1948 roku; widzieliśmy ludy

kolonialne opierające się na nim w walce o niepodległość; rozbudziło onoumysły w boju o wolność.Stwierdzam z satysfakcją, że w ostatnich dziesięcioleciach rozmnożyły sięorganizacje pozarządowe, ruchy społeczne, takie jak Attac (ObywatelskaInicjatywa Opodatkowania Obrotu Kapitałowego), FIDH(Międzynarodowa Federacja Praw Człowieka), Amnesty International,które działają i są skuteczne.Mówię młodzieży: rozejrzyjcie się wokół siebie, znajdziecie wszędzie

zjawiska, które usprawiedliwią wasze oburzenie — postępowanie zemigrantami, z tymi którym odmawia się papierów, z Romami.Znajdziecie konkretne sytuacje, które doprowadzą was do wystąpienia zsilną akcją obywatelską.Szukajcie a znajdziecie!

Moje oburzenie w sprawie Palestyny

Dzisiaj głównym przedmiotem mojego oburzenia jest sprawa Palestyny, pasma Gazy, Cisjordanii. Sam konflikt jest już źródłem oburzenia. Trzebakoniecznie przeczytać raport Richarda Goldstona z września 2009 roku wsprawie Gazy, w którym ten południowoafrykański sędzia, Żyd, który samsiebie uważa za syjonistę, oskarża armię izraelską o popełnienie „aktów podobnych do zbrodni wojennych, a może nawet, w pewnychokolicznościach, do zbrodni przeciwko ludzkości" podczas OperacjiPłynny Ołów, która trwała przez trzy tygodnie. Ja sam powróciłem doGazy w 2009 roku, dokąd mogłem się udać w towarzystwie mojej żonydzięki naszym paszportom dyplomatycznym w celu naocznego zbadaniatego, o czym mówił raport. Ludzie, którzy nam towarzyszyli, nie uzy-skali zezwolenia na wjazd w rejon Gazy. Ani tam, ani do Cisjordanii.

Zwiedziliśmy również obozy uchodźców palestyńskich założone tam w1948 roku przez Organizację Narodów Zjednoczonych do spraw PomocyUchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie (UNRWA), gdzie ponad



trzy miliony Palestyńczyków wygnanych z ich ziem przez Izrael oczekująna powrót, coraz bardziej problematyczny. Gaza jest to więzienie podgołym niebem dla półtora miliona Palestyńczyków. Więzienie, gdzieludzie organizują się, aby przeżyć. Bardziej nawet niż zniszczenia

materialne, na przykład szpital Czerwonego Krzyża zbombardowany podczas Operacji Płynny Ołów, utkwiła w naszej pamięci postawamieszkańców Gazy, ich patriotyzm, ich miłość do morza i plaż, ichnieustanna troska o dobrobyt ich dzieci, niezliczonych i roześmianych.Byliśmy pod wrażeniem ich pomysłowości w radzeniu sobie zewszystkimi niedostatkami, jakie zostały im narzucone. Widzieliśmy, jak w braku cementu sami robili cegły, by odbudować tysiące domówzniszczonych przez czołgi. Potwierdzono, że było czterystu zabitych —

łącznie z kobietami, dziećmi, starcami — podczas Operacji Płynny Ołów prowadzonej przez armię izraelską, wobec zaledwie pięćdziesięciurannych po stronie izraelskiej. Podzielam konkluzje sędziego z AfrykiPołudniowej. To nie do pomyślenia, aby właśnie Żydzi popełnializbrodnie wojenne. Niestety, historia dostarcza niewielu przykładówludów, które wyciągnęły wnioski ze swojej własnej przeszłości.Wiem, że Hamas, który wygrał ostatnie wybory parlamentarne, nie mógłzapobiec wystrzeleniu rakiet na miasta izraelskie w odpowiedzi na

izolację i blokady mieszkańców Gazy. Myślę oczywiście, że terroryzm jest nie do przyjęcia, ale należy uznać, że kiedy jesteście okupowani zużyciem sił wojskowych nieskończenie potężniejszych niż wasze, reakcjaludu może być wyłącznie gwałtowna.Czy wystrzelenie rakiet na miasto Sderot może przydać się na cośHamasowi? Odpowiedź brzmi: nie. Nie służy to jego sprawie, ale możnatłumaczyć ten gest wściekłością mieszkańców Gazy. Pod pojęciemwściekłości należy rozumieć gwałt jako godny pożałowania wynik sytuacji niemożliwej do zniesienia dla tych, którzy się w niejznaleźli. W istocie, można sobie powiedzieć, że terroryzm jest formąwściekłości. I że ta wściekłość jest terminem negatywnym. Nie należyrozjątrzać, należy żywić nadzieję. Wściekłość jest odrzuceniem nadziei.Jest zrozumiała, powiedziałbym nawet, że jest naturalna, a mimo to nie jest możliwa do zaakceptowania, ponieważ nie pozwala uzyskaćrezultatów, które zapewne może przynieść nadzieja.



Unikanie przemocy — sposób postępowania, którego musimy sięnauczyć.

Jestem przekonany, że przyszłość leży w unikaniu przemocy, w pogodzeniu różnych kultur. To w ten sposób ludzkość powinna wkroczyćw następny etap. Zgadzam się tutaj z Sartrem: nie można usprawiedliwićterrorystów, którzy rzucają bomby, lecz można ich zrozumieć. W 1947roku Sartre pisał: „Przyznaję, że przemoc, w jakiejkolwiek objawia sięformie, jest porażką. Ale jest to porażka nieunikniona, ponieważ żyjemy wświecie przemocy. I jeżeli jest prawdą, że odwoływanie się do przemocysamo jest przemocą, która grozi, że będzie się utrwalać, to prawdą jest

również, że jest ona jedynym środkiem, aby z nią skończyć". Dodałbymdo tego, że rezygnacja z przemocy jest jeszcze pewniejszym środkiem,aby z nią skończyć. Nie można popierać terrorystów, jak robił to Sartre wimię wspomnianej zasady podczas wojny w Algierii albo po zamachu nalekkoatletów izraelskich na Olimpiadzie w Monachium w 1972 roku. Nie

jest to skuteczne. Sartre sam pod koniec życia postawi sobie na nowo pytanie o sens terroryzmu i zwątpi w jego rację bytu. Powiedzieć sobie„przemoc jest nieskuteczna" to o wiele ważniejsze niż wiedzieć, czy

powinno się potępić czy nie tych, którzy po nią sięgają.Terroryzm jest nieskuteczny. W pojęciu skuteczności należy zawrzećnadzieję na odrzucenie przemocy. Jeżeli istnieje gwałtowna nadzieja, to w poezji Guillauma Apollinaire'a: „Jakżeż gwałtowna jest nadzieja", ale niew polityce. Sartre w marcu 1980 roku, trzy tygodnie przed śmiercią,oświadczył: „Trzeba próbować wyjaśnić, dlaczego świat teraźniejszy,który jest straszny, jest tylko chwilą w długim rozwoju historycznym,dlaczego nadzieja była zawsze jedną z sił dominujących rewolucje i powstania, i że ja mam jeszcze przekonanie, że nadzieja jest mojąkoncepcją przyszłości"'.Trzeba zrozumieć, że przemoc odwraca się plecami do nadziei. Trzeba przedkładać nad nią nadzieję, nadzieję na odrzucenie przemocy. To jestdroga, po której powinniśmy nauczyć się iść. Obie strony, zarównociemięzców, jak i ciemiężonych, powinny doprowadzić do negocjacji, byznieść uciemiężenie: to jest coś, co skończy raz na zawsze z przemocą



terrorystyczną. Właśnie dlatego nie należy dopuścić, aby nagromadziło sięzbyt wiele nienawiści.Przesłanie Nelsona Mandeli, Martina Luthera Kinga ujawnia swojeznaczenie dopiero w świecie, który przezwyciężył konfrontację ideologii i

wojowniczy totalitaryzm. Jest to przesłanie nadziei na zdolnośćnowoczesnych społeczeństw do przezwyciężenia konfliktów dziękiwzajemnemu zrozumieniu i czujnej cierpliwości. Aby mu sprostać, trzebaoprzeć się na prawach, których pogwałcenie, niezależnie od tego, kto jestsprawcą, musi wywołać nasze oburzenie. Te prawa nie podlegająnegocjacjom.

O pokojową rewoltę

Odnotowałem — i nie ja jeden — reakcję rządu izraelskiego na fakt, że co piątek obywatele Bil'id podchodzą pod mur, pod którym protestują bezrzucania kamieniami i bez używania siły. Władze izraelskiezakwalifikowały tę manifestację, jako „terroryzm bez przemocy". Nieźle... Trzeba być Izraelczykiem, żeby przypisać terroryście brak przemocy. Trzeba zwłaszcza odczuwać zakłopotanie skutecznością braku przemocy, budzącego poparcie, zrozumienie, pomoc tych wszystkich w

świecie, którzy są wrogami opresji.Ożywiająca Zachód filozofia produktywizmu wciągnęła świat w kryzys, zktórego trzeba wyjść, zrywając radykalnie z parciem do przodu, z „corazwięcej" w dziedzinie finansów, ale także w dziedzinie nauki i techniki. Najwyższy czas, aby wzięła górę troska o etykę, sprawiedliwość i trwałąrównowagę. Grożą nam bowiem wielkie niebezpieczeństwa. Mogą one położyć kres przygodzie ludzkiej na tej planecie, jeżeli stanie się ona dlagatunku ludzkiego niemieszkalna.

To prawda, że od 1948 roku dokonano ogromnego postępu: dekolonizacja,zniesienie apartheidu, zniszczenie imperium sowieckiego, upadek Muru

Berlińskiego. Za to pierwsze dziesięciolecie XXI wieku było epokąregresu. Tłumaczę to po części prezydenturą amerykańską George'aBusha, jedenastym września i katastrofalnymi konsekwencjami,wyciągniętymi przez Stany Zjednoczone, takimi jak interwencja zbrojna wIraku. Przeżyliśmy kryzys gospodarczy, ale co więcej, nie



zainicjowaliśmy nowej polityki rozwoju. Także Szczyt Klimatyczny wKopenhadze dotyczący globalnego ocieplenia nie pozwolił nawprowadzenie prawdziwej polityki ochrony planety. Stoimy dzisiaj

między okropnościami pierwszej dekady i możliwościami następnych

dziesięcioleci. Ale trzeba mieć nadzieję, zawsze trzeba mieć nadzieję.Poprzednie dziesięciolecie, mam na myśli lata dziewięćdziesiąte, byłoźródłem wielkiego postępu. Narody Zjednoczone potrafiły zwołać SzczytZiemi w Rio pod hasłem „Środowisko i rozwój" w 1992 roku; ŚwiatowąKonferencję w sprawie Kobiet w Pekinie w 1995; we wrześniu 2000 roku,z inicjatywy sekretarza generalnego Narodów Zjednoczonych Kofi

Annana, 191 krajów członkowskich podpisało Deklarację Milenijną oośmiu zadaniach na rzecz rozwoju, których celem jest zmniejszenie nędzy

na świecie o połowę do roku 2015. Z ubolewaniem zauważam, że aniObama, ani Unia Europejska nie wystąpili do tej pory z tym, co na podstawie fundamentalnych wartości może być ich wkładem wkonstruktywne działania.Jak mam zakończyć to wezwanie do oburzenia? Przypominając jeszcze, żez okazji sześćdziesiątej rocznicy Programu Narodowej Rady Ruchu Oporu powiedzieliśmy 8 marca 2004 roku, my, weterani Ruchu Oporu i siłwalczących Wolnej Francji (1940-1945), że z pewnością „nazizm został

pokonany dzięki poświęceniu naszych braci i sióstr z Ruchu Oporu iNarodów Zjednoczonych w walce przeciwko faszystowskiemu

barbarzyństwu. Lecz groźba ta nie znikła całkowicie i nasz gniew naniesprawiedliwość pozostał niewzruszony. Nie, groźba nie znikła całkowicie. Wciąż pamiętajmy również o„prawdziwej rewolcie przeciwko środkom masowego przekazu, któremają do zaproponowania naszej młodzieży jedynie masową konsumpcję, pogardę dla słabych i dla kul-tury, zgeneralizowaną utratę pamięci i śmiertelne konkurowaniewszystkich ze wszystkimi".

Wszystkim mężczyznom i kobietom, którzy stworzą XXI wiek, mówimy zcałą serdecznością:„TWORZYĆ TO STAWIAĆ OPÓR STAWIAĆ OPÓR TOTWORZYĆ"



Przypisy

Narodowa Rada Ruchu Oporu (CNR) została stworzona konspiracyjnie

27 maja 1943 roku w Paryżu przez reprezentantów ośmiu głównychugrupowań Ruchu Oporu: dwa wielkie przedwojenne związki zawodowe— CGT (Konfederacja Pracy) i CFTC (Francuska Konfederacja

Pracowników Chrześcijańskich) i sześć głównych partii politycznychTrzeciej Republiki, z Partią Komunistyczną i SFIO (socjalistami)włącznie. CNR obraduje po raz pierwszy 27 maja pod przewodnictwemJeana Moulina, delegata generała de Gaul-lea, który pragnął powołać tęRadę, aby walkę z nazistami uczynić bardziej skuteczną, a zarazem

uprawomocnić swoją sytuację wobec aliantów. De Gaulle powierzyłRadzie opracowanie programu rządowego w perspektywie wyzwoleniaFrancji. Program ten długo krążył między CNR i rządem Wolnej Francji wLondynie i w Algierze, zanim został zatwierdzony przez CNR na posiedzeniu plenarnym 15 marca 1944 roku. Program został uroczyściewręczony generałowi de Gaulle owi przez CNR 25 sierpnia 1944 roku w paryskim Ratuszu. Zauważmy, że okólnik w sprawie prasy zostałogłoszony już 26 sierpnia. I że jednym z głównych redaktorów programu

był Roger Ginsburger, syn alzackiego rabina. Pod pseudonimem PierreYillon był on wówczas sekretarzem generalnym Narodowego Frontu Niepodległości Francji, ruchu oporu stworzonego przez francuską PartięKomunistyczną, i reprezentował to ugrupowanie w łonie CNR i w swoimbiurze poselskim

Postulatu niezależności od wpływów zagranicznych czujnie przestrzeganowe Francji w latach zimnej wojny. Władze PRL-u od 1950 roku wydawałyza pośrednictwem swoich francuskich agentur rozmaite gadzinówki w języku polskim zachwalające rozkosze życia klasy robotniczo-chłopskiejw państwie komunistycznym i piętnujące bezprawie kapitalizmu. Cenzurafrancuska bardzo prędko orientowała się w zawartości tych czasopism idokonywała konfiskaty numeru, a najczęściej tytułu. Riposta przychodziławkrótce. Na przykład „Dziennik", skonfiskowany 16 czerwca 1954 roku,nigdy już więcej się nie pojawił. Na jego miejsce wyszedł „Dziennik



Wychodźstwa", zakazany z kolei 18 maja 1955 roku. Zastąpił gonatychmiast „Nasz Dziennik" (nie ma on nic wspólnego z obecnie

wydawanym w Polsce); zakazany 8 marca 1956, przekształcił się w ,WaszDziennik", który po rychłej konfiskacie 29 marca 1956 zmienił się jeszcze

raz w „Express Poranny", zakazany 27 kwietnia 1956. Tytuły redagowanoi drukowano pod tym samym adresem.

Według oceny związków zawodowych wysokość emerytur spadła z 75-80 proc. dochodów do około 50 proc., co pokazuje rząd wielkości. Jean-PaulDomin, asystent na wydziale Ekonomii Uniwersytetu Champagne-

Ardennes w Reims, zredagował dla Europejskiego Instytutu Pracownikównotę o „Dodatkowym ubezpieczeniu chorobowym". Wykazał w niej, do

jakiego stopnia dostęp do dodatkowego ubezpieczenia zależy obecnie odzajmowanego stanowiska w pracy; ujawnił; że najsłabsi rezygnują zleczenia z powodu braku dodatkowego ubezpieczenia i wysokości opłatidących na ich rachunek; źródłem problemu jest obecnie to; że pensja niewystarcza już, aby uzyskać dostęp do praw socjalnych — co byłocentralnym punktem rozporządzeń z 4 i 15 października 1945 roku.Ustanawiały one istnienie ubezpieczeń społecznych i oddawały ich zarząd pod podwójną władzę przedstawicieli pracowników i państwa. Od czasu

reformy Juppego w 1995 roku, wprowadzonej na drodze rozporządzeń, anastępnie ustawy Douste Blazy'ego (lekarza z wykształcenia), od 2004roku państwo samo zarządza ubezpieczeniami społecznymi. Obecnie na przykład prezydent dekretem mianuje dyrektora naczelnego krajowejKasy Ubezpieczeń Chorobowych (CNAM). Na czele kasdepartamentalnych nie stoją już związkowcy, jak to było po Wyzwoleniu,ale państwo, przez swoich prefektów. Reprezentanci pracowników pełnią już tylko rolę doradczą.

Ecole Normale Superieure, jedna z tak zwanych Wielkich Szkół.Autonomiczna wyższa uczelnia o charakterze humanistycznym stworzonaza rewolucji francuskiej i wielokrotnie reformowana. Statut nieznacznie

zmieniony od 1847 roku. Przeznaczona dla najwybitniejszych studentów

wybranych w drodze surowych egzaminów konkursowych (dyskurs



łaciński zastąpiono w 1968 roku, grecki w 1904). Kształci francuską elitękulturalną, polityczną i administrcyjną .

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka została przyjęta 10 grudnia

1948 roku w Paryżu na posiedzeniu Zgromadzenia Ogólnego NarodówZjednoczonych przez 48 państwspośród 58 członków. Osiem wstrzymało się od głosu: Afryka Południowaz powodu apartheidu, który deklaracja de facto potępiała, ArabiaSaudyjska z powodu zrównania w prawach kobiet i mężczyzn, Związek Sowiecki (Rosja, Ukraina, Białoruś), Polska, Czechosłowacja, Jugosławia,uważając, że Deklaracja nie idzie wystarczająco daleko w uwzględnieniu praw gospodarczych i społecznych oraz zagadnieniu praw mniejszości

narodowych; należy jednak odnotować, że w szczególności Rosjasprzeciwiła się australijskiej propozycji utworzenia MiędzynarodowegoTrybunału Praw Człowieka powołanego do rozpatrywania petycjikierowanych do ONZ. Trzeba tutaj przypomnieć, że artykuł 8 Deklaracjiwprowadza zasadę indywidualnego rekursu przeciwko państwu wwypadku pogwałcenia praw fundamentalnych; zasada ta znalazłazastosowanie w Europie w 1998 roku wraz z utworzeniem stałegoEuropejskiego Trybunału Praw Człowieka, który gwarantuje ten rekurs

ponad 800 milionom Europejczyków.

Sygnatariuszami Apelu z 8 marca 2004 roku są: Lucie Aubrac,Raymond Aubrac, Henri Bartoli, Daniel Cordier, Philippe Dechartre,

Georges Guingouin, Stephane Hessel, Maurice Kriegel-Valrimont, Lise

London, Georges Seguy, Germaine Tillion, Jean-Pierre Vernant, Maurice

Voutey. [Apel ten odbił się głośnym echem w młodym pokoleniu,podobnie jak przemówienie zaimprowizowane przez Stephane'a Hessela

na płaskowyżu Glieres podczas dorocznego zgromadzenia Głosu Oporu,zwołanego z inicjatywy Obywateli Ruchu Oporu Wczoraj i Dziś.Przypominając, że motywem Ruchu Oporu było oburzenie, Hessel rzucił:"Wy najdźcie wasze własne powody do oburzenia, włączcie się w tenwielki nurt Historii!" Przedstawione przez reżysera Gillesa Perreta wfilmie "Walter; powrót do ruchu oporu" to wystąpienie stało się punktem



wyjścia publikowanego wyżej tekstu. Więcej przydatnych informacji nastronie stowarzyszenia: www.citoyens-resistants.fr .

Stephane Hessel urodził się w 1917 roku w Berlinie jako syn Żyda, pisarza i tłumacza Franza Hessela, i Heleny Grund, malarki, pisarki,melomanki. Jego rodzice osiedli w Paryżu w 1924 roku wraz z dwojgiemdzieci: starszym Ulrichem i Stephanem. Dzięki znajomościom rodzinnymobydwaj obracali się w środowisku awangardy paryskiej, znali międzyinnymi dadaistę Marcela Duchampa i amerykańskiego rzeźbiarzaAleksandra Caldera. Stephane dostał się do Ecole Normale Superieure przy ulicy Ulm w 1939 roku, ale wojna przerwała jego studia. Jako

obywatel francuski (od 1937 roku) był zmobilizowany, wziął udział w„dziwnej wojnie' 'i był świadkiem, jak marszałek Petain tanio sprzedałfrancuską suwerenność. W maju 1941 roku przyłączył się do WolnejFrancji generała de Gaullea w Londynie. Pracował w BiurzeKontrwywiadu, Informacji i Akcji (BCRA).

Pewnej nocy w końcu marca 1944 roku wylądował nielegalnie we Francji pod konspiracyjnym pseudonimem Greco z zadaniem nawiązaniakontaktu z rozmaitymi siatkami paryskimi, wyszukania nowych miejsc dla

nadajników radiowych, aby przekazywać do Londynu zebrane informacjez myślą o lądowaniu aliantów.10 lipca 1944 roku został aresztowany w Paryżu przez Gestapo na skutek donosu: „Nie ściga się kogoś, kto sypał na torturach", napisał w książcewspomnieniowej Danse avec le siecle (Taniec ze stuleciem) w 1997 roku.

Torturowany w śledztwie — z torturą wanny włącznie — zbił z tropuswoich oprawców, mówiąc do nich po niemiecku, w swoim ojczystym języku, i został wysłany do obozu w Buchenwaldzie, w Niemczech, 8sierpnia 1944 roku, a zatem na kilka dni przed wyzwoleniem Paryża (17sierpnia).

W przeddzień egzekucji (miał być powieszony) udało mu się w ostatniejchwili zamienić papiery na dowód osobisty Francuza zmarłego w oboziena tyfus. Pod nowym nazwiskiem Michela Boitela, frezera z zawodu,

został przewieziony do obozu w Rottleberode w pobliżu fabryki podwozi bombowców niemieckich Junkers 52, ale szczęśliwie — znów ten łut



szczęścia — został skierowany do działu księgowości. Uciekł. Schwytanyzostał przeniesiony do obozu Dora, gdzie były fabrykowane V-1 i V-2,rakiety, dzięki którym naziści mieli nadzieję wygrać wojnę. Wcielony dokarnej kompanii, uciekł ponownie, tym razem na dobre; oddziały alianckie

podchodziły pod Dorę. Nareszcie odnalazł Paryż, swoją żonę Vitię, matkę jego trojga dzieci — dwóch synów i córki.

„Po powrocie do życia należało się zaangażować", napisał dawny bojownik Wolnej Francji w pamiętnikach.W 1946 roku, dzięki powodzeniu w konkursie wstępnym do MinisterstwaSpraw Zagranicznych, Stephan Hessel zostaje dyplomatą. Jego pierwszą placówką jest Organizacja Narodów Zjednoczonych, gdzie tego samegoroku Henri Laugier, zastępca sekretarza generalnego ONZ i sekretarz

Komisji Praw Człowieka, proponuje mu objęcie stanowiska dyrektoraswojego gabinetu. Z tego tytułu Stephane Hessel wchodzi w skład komisjiodpowiedzialnej za opracowanie tego, co stanie się PowszechnąDeklaracją Praw Człowieka. Uważa się, że na jej dwunastu członkówsześciu odgrywało rolę istotną: Eleanor Roosevelt, wdowa po prezydencieRoosevelciecie zmarłym w 1945 roku — wojująca feministka — przewodniczyła komisji; doktor Chang (Chiny Chiang Kai-sheka, nieMao), wiceprzewodniczący komisji, twierdził, że Deklaracja nie powinna

być odbiciem wyłącznie idei zachodnich; Charles Habib Malik (Liban),sprawozdawca komisji, przedstawiany często jako „siła napędowa" wraz zEleanor Roosevelt; Rene Cassin (Francja), prawnik i dyplomata,

przewodniczący komisji doradczej Praw Człowieka przy Quai d'Orsay(jemu zawdzięcza się redakcję wielu artykułów), potrafił uporać się zobawami niektórych państw, z Francją włącznie, które widziały w tejDeklaracji

zagrożenie dla własnej suwerenności kolonialnej, reprezentowałwymagającą i interwencjonistyczną koncepcję Praw Człowieka; JohnPeters Humphrey (Kanada), adwokat i dyplomata, bli współpracownik Laugiera — napisał pierwszy szkic, dokument czterystustronicowy;wreszcie Stephane Hessel (Francja), dyplomata, dyrektor gabinetu tegożLaugiera, najmłodszy. Deklaracja została przyjęta przez ONZ w grudniu1948 roku w pałacu Chaillot w Paryżu.



Wrazaz z napływem nowych funkcjonariuszy,z których wielu cisnęło się do dobrze wynagradzanych stanowisk,„spychając na margines poszukiwaczy ideału" — według komentarzaHessela w jego pamiętnikach — opuszcza on Narody Zjednoczone. PrzezMinisterstwo Spraw Zagranicznych zostaje przydzielony do przedstawicielstwa Francji w łonie instytucji międzynarodowych — jest tookazja do odnalezienia na pewien czas Nowego Jorku i ONZ-tu. Podczas

wojny w Algierii działa na rzecz algierskiej niepodległości. W 1977 roku,dzięki poparciu Claude'a Brossoletta, syna Pierra, dawnego szefa BCRA,Valery Giscard d'Estaing proponuje mu stanowisko ambasadora przy ONZ

w Genewie. Hessel nie ukrywa, że ze wszystkich francuskich mężówstanu czuje się najbliższy Pierre'owi Mendes-France'owi, poznanemu w

Londynie za czasów Wolnej Francji i odnalezionemu następnie w 1946roku w ONZ w Nowym Jorku, gdzie ten ostatni reprezentował Francję wRadzie Gospodarczej i Społecznej. Konsekrację na dyplomatę zawdzięczałHessel „zmianom w rządzie francuskim — napisał — jakie spowodowało przyjście do Pałacu Elizejskiego Franęois Mitterranda w 1981 roku. „Nadwa lata przed emeryturą przekształciło ono dość wąskowyspecjalizowanego we współpracy wielostronnej dyplomatę wambasadora Francji".

Wstępuje do partii socjalistycznej. „Sam sobie zadaję pytanie: Po co?Pierwsza odpowiedź: wstrząs 1995 roku. Nie wyobrażałem sobie, żeFrancuzi okażą się na tyle nieostrożni, żeby wybrać na prezydentaJacąuesa Chiraca. „Dysponując od tej pory paszportem dyplomatycznym,Hessel udaje się wraz ze swoją nową żoną w pasmo Gazy w 2008 i 2009roku i po powrocie daje świadectwo bolesnej egzystencji mieszkańcówtego okręgu. „Zawsze stawałem po stronie dysydentów" — oświadcza wtym czasie.

To właśnie głosi Stephane Hessel w wieku 93 lat.

stephane hessel - czas oburzenia

Documents