Strona tytuowa

Urzd Miejski w WgrowieUrzd Miejski w Wgrowie

Urzd Gminy LiwUrzd Gminy Liw

Strategia rozwoju i promocji turystyki Strategia rozwoju i promocji turystyki

w Wgrowie i gminie Liww Wgrowie i gminie Liw

Warszawa Wgrw, padziernik 2007 r.Warszawa Wgrw, padziernik 2007 r.

Dokument przygotowany na zlecenie Urzdu Miejskiego w Wgrowie i Urzdu Gminy Liw

przez zesp autorski Biura Doradczego Leszka Butowskiego i Instytutu Turystyki w

Warszawie w skadzie:

dr Leszek Butowski kierownik projektu

dr Krzysztof opaciski

mgr Paulina Nowicka

mgr Boena Radkowska

mgr Jakub Rawski

Autorzy skadaj podzikowania za pomoc w zebraniu materiaw niezbdnych do

przygotowania strategii oraz konsultacji jej treci:

Pani Marii Koc zastpcy burmistrza Wgrowa,

Pani Danucie Grodzkiej wiceprezesowi Oddziau PTTK w Wgrowie,

Pani Dorocie Skrzypek naczelnikowi Wydziau Spraw Spoecznych UM,

Panu Jarosawowi Grendzie burmistrzowi Wgrowa,

Panu Bogusawowi Szymaskiemu wjtowi gminy Liw,

Panu Wojciechowi Goosiowi zastpcy wjta gminy Liw.

________________________________________________________________Instytut Turystyki, ul. Merliniego 9 1, 02 511 Warszawa, tel. (22) 844-63-47;

Biuro Doradcze. Leszek Butowski, ul. Kostrzewskiego 1/76, 00-768 Warszawa, tel. (22)

840-46-22.

Spis treci

I Wprowadzenie..........................................................................................................................21. Podstawa prawna, cele, zadania i zakres strategii...................................................................22. Zaoenia metodyczne, podstawy informacyjne, zasady strategii..........................................33. Sownik najwaniejszych poj..............................................................................................5II Diagnoza strategiczna potencjau turystycznego Wgrowa i gminy Liw...............................81. Uwarunkowania rodowiskowe Wgrowa i gminy Liw.........................................................92. Uwarunkowania spoeczne i gospodarcze Wgrowa i gminy Liw.......................................23

3. Strategia rozwoju i promocji turystyki w Wgrowie i gminie Liw zgodno z dokumentami programowymi wyszego rzdu......................................................33

4. Walory turystyczne Wgrowa i gminy Liw..........................................................................434.1. Walory kulturowe...........................................................................................................444.1.1. Zabytkowe obiekty sakralne........................................................................................454.1.2. Walory kultury ludowej...............................................................................................514.1.3. Wybrane obiekty architektury wieckiej.....................................................................534.1.4. Imprezy kulturalne, sportowe, inne.............................................................................564.1.5. Pozostae walory antropogeniczne...............................................................................594.2. Walory przyrodnicze.......................................................................................................59

5. Zagospodarowanie turystyczne Wgrowa i gminy Liw.......................................................645.1. Turystyczna baza noclegowa i gastronomiczna..............................................................645.2. Turystyczna baza towarzyszca......................................................................................68

6. Dostpno komunikacyjna..................................................................................................777. Analiza ruchu turystycznego w Wgrowie i gminie Liw.....................................................79

7.1. Przyjazdy turystw krajowych i zagranicznych do Wgrowa i gminy Liw...................807.2. Ruch turystyczny rejestrowany w bazie noclegowej zbiorowego zakwaterowania.......81

8. Otoczenie instytucjonalne turystyki w Wgrowie i gminie Liw..........................................869. Synteza uwarunkowa rozwojowych turystyki z analiz SWOT ........................................88III Strategia rozwoju i promocji turystyki w Wgrowie i gminie Liw.....................................961. Wizja i misja rozwoju turystyki w Wgrowie i gminie Liw.................................................962. Cele rozwoju i promocji turystyki w Wgrowie i gminie Liw.............................................993. Produkty turystyczne oraz rynki docelowe ........................................................................104

3.1. Moliwoci wsparcia inwestycji turystycznych przez Miasto Wgrw i Gmin Liw..1184. Kierunki promocji turystycznej Wgrowa i gminy Liw.....................................................119

4.1. Do kogo kierujemy nasz ofert ?................................................................................1194.2. Co chcemy osign ?...................................................................................................1204.3. Trzy programy kreujce wizerunek Ziemi Wgrowskiej.............................................121

5. Strategia marketingowa wobec lokalnego i regionalnego otoczenia konkurencyjnego.....1246. Zadania operacyjne i projekty wykonawcze.......................................................................1267. Instytucjonalny system wdraania strategii........................................................................1338. rda finansowania wdraania strategii............................................................................141IV Podsumowanie i wnioski kocowe....................................................................................147Wykaz waniejszych rde informacji..................................................................................151Zacznik nr 1 Lista projektw wykonawczych w zakresie rozwoju turystyki......................153Zacznik nr 2 Lista projektw wykonawczych w zakresie promocji turystycznej ..............158Zacznik nr 3 Hasa promujce turystyk na Ziemi Wgrowskiej (propozycje)..................162

1

I Wprowadzenie

Pierwsza cz rozdziau wprowadzajcego zawiera omwienie podstaw prawnych

i organizacyjnych przygotowania strategii. Przedstawiono w niej take cele, zadania oraz

zakres rzeczowy, czasowy i terytorialny strategii. Oddzielny rozdzia powicony jest

omwieniu metodologii prac nad strategi oraz jej bazy informacyjnej i gwnych zasad.

Cz wprowadzajca zakoczona jest wyjanieniem najwaniejszych poj, uytych w

strategii, przygotowanym w formie sowniczka.

1. Podstawa prawna, cele, zadania i zakres strategii

Podstaw prawn przygotowania Strategii rozwoju i promocji turystyki w Wgrowie

i gminie Liw stanowi umowa zawarta w dniu 10 wrzenia 2007 r. pomidzy Gmin Miasto

Wgrw oraz Gmin Liw jako zleceniodawcami, a konsorcjum firm, w skad ktrego

weszy Biuro Doradcze. Leszek Butowski oraz Instytut Turystyki w Warszawie, bdce

wykonawc opracowania.

Strategia rozwoju turystyki w Wgrowie i gminie Liw dotyczy obszarw i zagadnie,

ktre s przedmiotem interwencji publicznej i formuuje, gwnie dla podmiotw

publicznych, cele, ktrych osignicie zaley take od aktywnoci wszystkich pozostaych

podmiotw zaangaowanych w rozwj turystyki na obszarze obu gmin. Naley jednak

podkreli, e beneficjentem ostatecznym rezultatw wdraania strategii powinna by przede

wszystkim spoeczno lokalna Wgrowa i gminy Liw.

Bezporednim celem przygotowania strategii byo dostarczenie lokalnym wadzom

samorzdowym instrumentu uatwiajcego podejmowanie decyzji w ramach dziaa

dotyczcych rozwoju funkcji turystycznej obu gmin. Warto strategii na poziomie

wykonawczym polega rwnie na jej wykorzystaniu (jako dokumentu programowego) w

procesie ubiegania si o rodki finansowe pochodzce ze rde zewntrznych, w tym przede

wszystkim z budetu Unii Europejskiej (w ramach dostpnych programw). Dodatkowo

zaoono, e strategia powinna inspirowa i aktywizowa inne podmioty prywatne

i publiczne, w tym starostwo powiatu wgrowskiego, do udziau w realizacji zamierze

rozwojowych w zakresie gospodarki turystycznej na Ziemi Wgrowskiej, co przyczyni si do

2

rozwoju spoeczno-gospodarczego tego obszaru oraz wpynie na popraw warunkw i jakoci

ycia spoecznoci lokalnych.

Zakres przestrzenny Strategii rozwoju turystyki w Wgrowie i gminie Liw obejmuje

obie gminy w ich granicach administracyjnych. Horyzont czasowy wykonania zada

strategicznych oraz osignicia zaoonych celw zosta okrelony do 2015 r., to jest do

zakoczenia realizacji projektw w ramach okresu programowania budetowego Unii

Europejskiej, przewidzianego na lata 2007-2013.

Strategia rozwoju turystyki w Wgrowie i gminie Liw jest dokumentem o charakterze

lokalnym. Dotyczy ona przede wszystkim obszarw i zagadnie, ktre mog podlega

skutecznej interwencji publicznej na poziomie gminnym, bd te wymagaj wsppracy

rnych miejscowych podmiotw. Zakres rzeczowy strategii obejmuje: 1) analiz potencjau

turystycznego Wgrowa i gminy Liw wraz z jego podstawami rodowiskowymi oraz

uwarunkowaniami spoeczno-gospodarczymi (cz II dokumentu); 2) waciw strategi

rozwoju i promocji turystyki, zawierajc m.in. cele, zadania operacyjne i projekty

wykonawcze; opis produktw turystycznych wraz z rynkami docelowymi; a take kierunki

promocji turystycznej Wgrowa i gminy Liw (cz III dokumentu); 3) podsumowanie,

w ktrym przedstawiono w syntetycznej formie wnioski kocowe oraz rekomendacje

wykonawcze dla wadz obu gmin (cz IV dokumentu).

2. Zaoenia metodyczne, podstawy informacyjne, zasady strategii

Gwnym stanowiskiem teoretycznym, zastosowanym podczas prac nad Strategi

rozwoju i promocji turystyki w Wgrowie i gminie Liw, bya koncepcja rozwoju

endogenicznego. Polega ona na przyjciu podstawowego zaoenia, e trway rozwj danego

obszaru powinien odbywa si poprzez zaangaowanie i wykorzystanie jego wasnych

zasobw. Interwencja zewntrzna moe mie charakter pomocniczy, uatwiajcy

wprowadzenie mechanizmw rozwojowych, zwaszcza w pocztkowym okresie. Przyjcie

takiego paradygmatu ukierunkowao dalsze prace, koncentrujc je na identyfikacji potencjau

wasnego i sposobach jego wykorzystania dla rozwoju turystyki.

Metodyk prac nad dokumentem ustalono zgodnie z logiczn ciek postpowania,

ktra obja nastpujce etapy: 1) okrelenie bazy informacyjnej, 2) przeprowadzenie

diagnozy, 3) ocena potencjau turystycznego (analiza SWOT), 4) okrelenie misji i wizji

turystyki, 5) ustalenie obszarw priorytetowych i celw strategicznych, 6) wyznaczenie

produktw turystycznych wraz z rynkami docelowymi, 7) okrelenie kierunkw dziaa

3

promocyjnych, 8) sporzdzenie listy zada operacyjnych i projektw wykonawczych,

9) opracowanie instytucjonalnego systemu wdraania strategii, 10) przegld dostpnych

rde finansowania. Przyjta cieka prowadzi do uzyskania konkretnych, praktycznych

wynikw okrelajcych uwarunkowania oraz moliwoci rozwoju turystyki przyjazdowej do

Wgrowa i gminy Liw.

Przy tworzeniu bazy informacyjnej oraz opracowywaniu poszczeglnych czci

strategii zastosowano rne metody i techniki badawcze, do ktrych zaliczono:

- wizje lokalne, wywiady oraz studia materiaw rdowych, niezbdne do

przygotowania podstaw informacyjnych strategii;

- metody opisu i analizy statystycznej z wykorzystaniem zestawie tabelarycznych

i opracowa kartograficznych, zastosowane do sporzdzenia charakterystyki

uwarunkowa oglnych oraz diagnozy potencjau turystycznego;

- metod analizy SWOT (ocena uwarunkowa rozwojowych), zastosowan do oceny

potencjau rozwojowego turystyki na obszarze objtym opracowaniem;

- metod konsultacyjno-eksperck, zastosowan do przygotowania gwnych czci

strategii waciwej (okrelenie misji i wizji turystyki, celw rozwojowych, kierunkw

promocji);

- elementy metody systemowej, niezbdne do identyfikacji oddziaywa zachodzcych

pomidzy rnymi czciami skadowymi lokalnej turystyki (sferami poday i popytu

turystycznego oraz sfer regulacyjn).

Do opracowania strategii wykorzystano szereg aktualnych dokumentw decydujcych

o kierunkach rozwoju spoeczno-gospodarczego obu gmin, a take wojewdztwa

mazowieckiego. Wrd nich znalazy si horyzontalne dokumenty planistyczne

i programowe, takie jak: studia uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego

oraz plany rozwoju lokalnego obu gmin, a take Lokalny Program Rewitalizacji Miasta

Wgrowa, Strategia Rozwoju Gminy Liw, Strategia Rozwoju Powiatu Wgrowskiego,

Strategia Rozwoju Wojewdztwa Mazowieckiego do 2020 r. oraz Regionalny Program

Operacyjny Wojewdztwa Mazowieckiego na lata 2007-20131.

Podstawow baz informacyjn, niezbdn do przygotowania diagnozy potencjau

turystycznego, stanowiy rnorodne dokumenty rdowe dostarczone przez pracownikw

Urzdu Miasta w Wgrowie oraz Urzdu Gminy Liw, uzupenione przez wizje lokalne

i informacje zebrane poprzez wywiady. Ponadto, istotne rdo informacji stanowia

1 Szczegowe omwienie tych dokumentw pod ktem zgodnoci ze strategi znajduje si w rozdziale 3. cze II niniejszego opracowania.

4

statystyka publiczna GUS, zwaszcza w zakresie charakterystyki spoeczno-gospodarczej

obszaru, a take cech ilociowych i jakociowych ruchu turystycznego2.

Naley podkreli, e podstaw przygotowania i wdraania strategii stanowio

(powinno stanowi) kilka gwnych zasad, do ktrych zaliczono:

- zasad partnerstwa i dobrowolnej partycypacji wszystkich podmiotw, ktrych

dziaalno warunkuje rozwj turystyki w obu gminach3;

- zasad zgodnoci prawnej i programowej w stosunku do podstawowych aktw prawnych

oraz horyzontalnych i sektorowych dokumentw programowych rangi lokalnej i

regionalnej;

- zasad pomocniczoci, polegajc na uznawaniu przez wszystkie podmioty zaangaowane

do realizacji strategii wzajemnych kompetencji i nie ingerowania w nie bez naleytego

uzasadniania;

- zasad otwartoci strategii, polegajc na koniecznoci jej monitorowania oraz

ewentualnego wprowadzania uzupenie i korekt w trakcie realizacji strategii;

- ogln zasad zrwnowaonego rozwoju, z akcentem pooonym na rozwizania

sprzyjajce zachowaniu krajobrazu kulturowego i przyrodniczego obu gmin.

3. Sownik najwaniejszych poj4

Na potrzeby strategii przyjto nastpujcy zakres znaczeniowy stosowanych poj

zwizanych z problematyk planowania w turystyce i rozwojem tej dziedziny5.

Diagnoza strategiczna identyfikacja najwaniejszych uwarunkowa, szans i zagroe,

a w efekcie podstawowych problemw wymagajcych rozwizania na poziomie strategii.

Misja turystyki okrela dugofalow i perspektywiczn funkcj tej dziedziny, prowadzc

do osignicia podanego stanu docelowego, okrelonego w wizji turystyki, przyjtej dla

danego obszaru.

Wizja rozwoju turystyki jest szerokim wyobraeniem podanego, perspektywicznego

ksztatu turystyki; stanowi projekcj stanu docelowego tej dziedziny oraz wzorzec, do ktrego

naley dy.

2 Wyka najwaniejszych materiaw rdowych znajduje si w czci IV, rozdzia 2. niniejszego opracowania.3 Zasad ta stosowano podczas przygotowywania strategii, kiedy to intensywnie wsppracowano z rnymi podmiotami publicznymi i prywatnymi zaangaowanymi w tworzenie dokumentu. 4 Zosta przygotowany wedug porzdku logicznego, a nie alfabetycznego.5W wikszoci przypadkw zgodny z literatur przedmiotu.

5

Cel nadrzdny stanowi sprecyzowanie podanego obrazu rzeczywistoci w dziedzinie

objtej strategi, dziki ktremu bdzie moliwa do osignicia wizja turystyki.

Cele szczegowe cele warunkujce realizacj celu nadrzdnego, niezbdne rwnie dla

okrelenia zada operacyjnych realizowanych na szczeblu wykonawczym.

Obszary priorytetowe gwne dziedziny, w ramach ktrych sformuowane zostay cele

szczegowe.

Zadania operacyjne i projekty wykonawcze stanowi uszczegowienie celw

szczegowych, a zarazem okrelaj drog ich osignicia poprzez realizacj projektw

wykonawczych.

Walory turystyczne specyficzne cechy i elementy rodowiska naturalnego i antropo-

genicznego (wspczesne i historyczne przejawy dziaalnoci czowieka), ktre stanowi

przedmiot zainteresowania turystw. Do podstawowych grup walorw turystycznych zalicza

si: walory krajoznawcze, wypoczynkowe oraz specjalistyczne. W teorii produktu

turystycznego walory turystyczne penia funkcj rdzenia produktu.

Produkt turystyczny6 zbir skadnikw zaspokajajcych rne potrzeby turystw.

Realizacja tych potrzeb ma zaspokoi potrzeb podstawow, ktr stanowi gwny cel

(motyw) wyjazdu. Skadniki produktu turystycznego stanowi: walory turystyczne (rdze

produktu) oraz ich zagospodarowanie.

Oferta turystyczna na potrzeby niniejszego opracowania przyjto, e obejmuje ona

pojedyncze produkty turystyczne lub ich pakiety, a take inne usugi wiadczone turystom,

przygotowane do sprzeday i oferowane na rynku turystycznym przez podmioty komercyjne i

niekomercyjne.

Turystyka zgodnie z definicj wiatowej Organizacji Turystyki ONZ7 przyjto, e jest to

og dziaa ludzi, ktrzy podruj i przebywaj dla wypoczynku, w interesach i w innych

celach przez nie wicej ni rok bez przerwy w miejscach znajdujcych si poza ich zwykym

otoczeniem. Tak rozumiane pojcie turystyki wykracza poza turystyk ograniczon do

wyjazdw wakacyjnych i krajoznawczych odbywanych w czasie wolnym. Obejmuje ono

rwnie podre zwizane z wykonywaniem zawodu. Podstawowy cel podry musi by

jednak inny ni podjcie dziaalnoci zarobkowej, wynagradzanej w odwiedzanym miejscu.

Turystyka krajoznawcza (kulturalna, rozrywkowa, religijna) aktywno turystyczna, przy

ktrej gwnymi motywem podry jest ch poznania, a take doznania kulturalne, religijne

i rozrywkowe. Dla tej formy turystyki podstawowe znaczenie maj antropogeniczne 6Na podstawie: Kompendium wiedzy o turystyce. Pr. zb. pod red. Grzegorza Goembskiego. Warszawa; Pozna Wyd. Naukowe PWN 2002.7Terminologia turystyczna. Zalecenia WTO. ONZWTO, Instytut Turystyki Warszawa 1995.

6

i przyrodnicze walory krajoznawcze w postaci: 1) historycznych walorw kulturowych,

cywilizacyjnych i religijnych, do ktrych zaliczono przede wszystkim: wieckie i sakralne

zabytki budownictwa, architektury, sztuk plastycznych oraz techniki i rzemiosa; przejawy

tradycyjnej kultury ludowej (materialne i duchowe) oraz pozostae elementy kultury

materialnej i pamitki historyczne; 2) przejaww wspczesnej dziaalnoci czowieka

(kultura, sport, imprezy i wydarzenia, religia); 3) walorw przyrodniczych, m.in. takich jak:

parki krajobrazowe, rezerwaty, pomniki i inne osobliwoci przyrody, jak rwnie pozostae

obszary chronione oraz cenne pod wzgldem przyrodniczym.

Turystyka wypoczynkowa dugookresowe, redniookresowe i krtkookresowe pobyty

turystyczne, obejmujce m.in. takie formy, jak: kilkudniowe i jednodniowe wyjazdy

witeczne (weekendowe), wypoczynek na dziakach letniskowych i w drugich domach.

Wsplnym celem tych wyjazdw jest regeneracja si fizycznych i psychicznych.

Uwzgldniajc powysze zaoenia przyjto, e gwnymi walorami stanowicymi podstaw

do rozwoju turystyki wypoczynkowej bd nastpujce cechy rodowiska geograficznego:

wolne od zanieczyszcze powietrze, cisza, niski stopie urbanizacji, zrnicowana rzeba

terenu, wystpowanie zbiornikw i ciekw przydatnych do kpieli i sportw wodnych, dua

lesisto obszaru, walory estetyczne krajobrazu, brak uciliwych zakadw, obiektw i

urzdze przemysowych, rolniczych, czy transportowych, oddalenie od duych orodkw

miejskich.

Agroturystyka ta forma turystyki ma podobne cechy do tych, ktre charakteryzuj turystyk

wypoczynkow. Rdze produktu, poza walorami rodowiskowymi, tworzy dodatkowo samo

gospodarstwo rolne i jego otoczenie.

Turystyka biznesowa (przyjazdy subowe, zwizane z wykonywaniem zawodu) aktywno

zwizana z zawodowym uczestnictwem w konferencjach, seminariach i szkoleniach, take

spotkania biznesowe. Do grupy tej zalicza si take wyjazdy po zakupy.

Turystyka tranzytowa specyficzna forma turystyki, na ktr od strony podaowej

(produktowej) skada si przede wszystkim obsuga osb podrujcych przez dany obszar.

Podstaw rozwoju, a take moliwo ograniczenia negatywnego oddziaywania tej formy

turystyki, stanowi waciwie zagospodarowane szlaki komunikacyjne (motele, parkingi,

obiekty gastronomiczne, miejsca do wypoczynku osb podrujcych).

System identyfikacji wizualnej (wizualizacja) jednolita koncepcja wizualna rnych

elementw promocyjnych i informacyjnych obejmujca najczciej: znak graficzny (logo),

layout publikacji (koncepcj graficzn publikacji, plakatw, map), multimedia (okadki CD,

strony www), koncepcje graficzne tablic informacyjnych, gadety reklamowe, wizytwki itp.

7

II Diagnoza strategiczna potencjau turystycznego Wgrowa

i gminy Liw

W tej czci opracowania przedstawiono charakterystyk i ocen potencjau

turystycznego Wgrowa i gminy Liw. Zoyy si nie nastpujce analizy czstkowe: 1)

oglne uwarunkowania rodowiskowe i spoeczno-gospodarcze, 2) walory turystyczne

(antropogeniczne i przyrodnicze), 3) zagospodarowanie turystyczne, 4) dostpno

komunikacyjna, 5) ruch turystyczny, 6) otoczenie instytucjonalne, 7 ocena uwarunkowa

rozwojowych turystyki wraz z analiz SWOT.

Analiza i ocena potencjau turystycznego Wgrowa i gminy Liw stanowiy podstaw

do propozycji rozwiza strategicznych w zakresie dziaa rozwojowych i marketingowych

turystyki.

Rycina 1. Pooenie Wgrowa i gminy Liw w stosunku do wybranych miast Polski

rdo: Opracowanie wasne.

8

1. Uwarunkowania rodowiskowe Wgrowa i gminy Liw

Miasto Wgrw oraz otaczajca je gmina Liw pooone s we wschodniej czci

wojewdztwa mazowieckiego. S one oddalone o okoo 80 km od aglomeracji warszawskiej

oraz okoo 100 km od granicy pastwowej z Biaorusi. Pozostaymi wikszymi miastami

pooonymi w pobliu omawianych gmin s: Biaystok (ok. 120 km), Ostroka (ok. 90 km)

oraz Biaa Podlaska (ok. 100 km).

Miasto Wgrw i gmina Liw z przestrzennego punktu widzenia stanowi zwarty

obszar. Gmina Liw otacza gmin miasto Wgrw niemal dookoa. Wgrw graniczy z gmin

Liw od poudnia, zachodu oraz w znaczcym fragmencie od pnocnego-wschodu. rodek

cikoci tego ukadu przestrzennego znajduje si na terenie Wgrowa. Dlatego te zasadne

jest czne opisywanie uwarunkowa rodowiskowych tych dwch jednostek

(z uwzgldnieniem ich cech indywidualnych). Powierzchnia jak one zajmuj jest na tyle

niewielka (cznie 205 km, w tym: Wgrw 36 km, gmina Liw 169 km), e w przypadku

geomorfologii terenu, siedlisk rolinnych czy warunkw klimatycznych rozdzielanie opisu

obu gmin byoby powielaniem tych samych treci.

Biorc pod uwag powysze zaoenie w poniszym rozdziale przedstawiono

informacje na temat: uksztatowania terenu, warunkw klimatycznych oraz kwestii

dotyczcych ochrony rodowiska w omawianych gminach. Analizie poddano przede

wszystkim te elementy, ktre chociaby w sposb poredni oddziaywaj lub stanowi

warunki do rozwoju turystyki.

Uksztatowanie terenu

Wedug systemu regionalizacji fizycznogeograficznej Jerzego Kondrackiego8 gminy

objte opracowaniem le w granicach Niziny Poudniowopodlaskiej, ktra stanowi cz

podprowincji Nizin rodkowopolskich. Geomorfologiczny charakter regionu (przez to take

charakter omawianych gmin) jest szczeglnie interesujcy, poniewa przez jego rodek

przebiega granica zasigu zlodowacenia warciaskiego. Granica ta stanowi dzia wd

pomidzy dopywami rodkowej Wisy, a Krzn, ktra jest dopywem Bugu i pynie na

wschd. Orodkowy ukad sieci rzecznej akcentuje pyncy w kierunku pnocnym Liwiec,

dopyw dolnego Bugu (pyncy przyp. aut.) po wewntrznej stronie moren warciaskich.

Nizina Poudniowopodlaska jest wysoczyzn wznoszc si od 150 do 200 m n.p.m. i w kilku 8 Kondracki J., 2000, Geografia regionalna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

9

miejscach przekraczajc 200 m, przy czym na rwninnej na og powierzchni zachoway si

w granicach zlodowacenia warciaskiego ostace wzgrz morenowych, kemw i ozw

(Kondracki 2000, s. 201-202).

W obrbie omawianych gmin wyrni mona trzy mezoregiony: Obnienie

Wgrowskie, Wysoczyzn Kauszysk i Wysoczyzn Siedleck. Jest to ukad atrakcyjny

krajobrazowo, poniewa Obnienie Wgrowskie jest z trzech stron otoczone wysoczyznami.

Na zachodzie jest to Wysoczyzna Kauszyska, od wschodu Wysoczyzna Siedlecka, a na

poudniu Wysoczyzna elechowska, ktra zamyka ukad od poudnia (nie siga ona jednak na

teren gmin Wgrw i Liw).

Wysoczyzna Kauszyska jest to paska wysoczyzna, przypominajca paski guz, ktra w

najwyszym punkcie osiga wysoko 223 m n.p.m. Wzniesienie to powstao

najprawdopodobniej na skutek spitrze glacitektonicznych iw plioceskich i mioceskich

oraz jest zwizane z tektonik blokow. Interesujc cech wzniesie jest fakt, e od ich

kulminacji wody spywaj we wszystkich kierunkach, midzy innymi na wschd, do Liwca

(Kondracki 2000, Program Ochrony rodowiska, 20049);

Obnienie Wgrowskie jest to forma o redniej wysokoci 120-140 m n.p.m. Obnienie

oddziela od siebie Wysoczyzny, Kauszysk i Siedleck. Jest ono wykorzystywane przez

Liwiec i jego lewy dopyw rzek Kostrzy. Obie rzeki pyn w kierunku pnocnym.

Obnienie poronite jest kami, a take w czci lasami (Kondracki 2000). Warto doda

take, e na tarasie zalewowym Liwca wystpuj way wydmowe, osigajce wysoko

nawet 10 m. Taras jest take porozcinany rowami melioracyjnymi i drobnymi ciekami

(Program Ochrony rodowiska, 2004);

Wysoczyzna Siedlecka omawiane gminy zajmuj may tylko jej fragment. Wysoczyzna

ley w strefie moren czoowych zlodowacenia warciaskiego i jego faz recesyjnych.

Wysokoci dochodz do 190-200 m n.p.m. Na glinach morenowych i gliniastych piaskach

wystpuj gleby brunatnoziemne i powe zajte przez pola uprawne i lasy () (Kondracki

2000, s. 204). Wysoczyzna charakteryzuje si urozmaicon rzeb. W przewaajcej czci

jest ona porozcinana licznymi obnieniami, ktre wykorzystuj cieki wodne. Ponadto

wystpuj tu takie formy jak: plateau kemowe, rwniny zastoiskowe i sandrowe.

9 Program Ochrony rodowiska dla gminy Liw na lata 2004-2011, 2004, Przedsibiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A., Wgrw.

10

Do rnorodna, obfitujca w szereg rozmaitych form budowa geomorfologiczna10

miasta Wgrw i gminy Liw oraz ich najbliszego otoczenia jest korzystna dla rozwoju

turystyki. Wystpuj tu wzniesienia, pagrki, wydmy, rwniny, dolinki, obnienia.

Deniwelacja terenu w obrbie omawianych mezoregionw siga maksymalnie nawet okoo

100 m, a w granicach gmin Wgrw i Liw wynosi ona 60-65 m (wartoci najwysze). Bardzo

atrakcyjny element krajobrazu stanowi take meandrujce, naturalne koryto Liwca.

Warunki klimatyczne

Wedug regionalizacji klimatycznej Polski Okoowicza (196911), omawiane gminy

znajduj si w granicach mazowiecko-podlaskiego regionu klimatycznego. rednia

temperatura na tym obszarze wynosi od 7,1 C do 7,6 C. Przecitna maksymalna

temperatura lipca waha si w przedziale od 23 C do 24 C, natomiast minimalna rednia

temperatura stycznia ksztatuje si na poziomie od -5,1 C do -6,3 C. W cigu roku

odnotowuje si od 29 do 34 dni, kiedy temperatura maksymalna przekracza 25 C. Dla

kontrastu, dni bardzo mronych jest od 17 do 25, dni mronych 42 do 46, natomiast

przymrozki wystpuj od 110 do 124 razy w cigu roku.

Roczna suma opadw wynosi w rejonie gminy Wgrw i gminy Liw okoo

552-607 mm rocznie. W cigu roku obserwuje si tutaj: od 134 do 155 dni pochmurnych,

okoo 104-113 dni z deszczem i od 13 do 17 dni kiedy wystpuj burze. Dodatkowo przez 24

do 33 dni w roku nad okolicznymi terenami zalega mga. Dni w peni pogodnych, w

porwnaniu do dni pochmurnych jest duo mniej, bo jedynie od 42 do 50.

Pokrywa niena na omawianym terenie zalega mniej wicej od przeomu listopada

i grudnia (29.XI do 2.XII) do koca marca (25-28.III). W tym okresie obserwuje si od 62 do

69 dni z pokryw nien12.

Wedug stacji meteorologicznej w Wyszkowie, na omawianym obszarze przewaaj

wiatry poudniowo-zachodnie, zachodnie i pnocno-zachodnie. Wiatr wieje ze redni

prdkoci 3 m/s. Cisze wystpuj tu przez prawie 27% czasu (to jest okoo 98 dni). Okres

wegetacyjny trwa tu przez rednio 200-210 dni.

Lokalnie warunki klimatyczne mog wyglda nieco inaczej. Odnosi si to

szczeglnie do obnie terenu i dolin rzecznych, gdzie moe wystpowa zjawisko inwersji

10 Rzeba modoglacjalna uksztatowana w okresie zlodowacenia rodkowopolskiego, przeksztacona w wyniku procesw denudacyjnych oraz eolicznych.11 Okoowicz W., 1969, Klimatologia oglna, Pastwowe Wydawnictwa Naukowe, Warszawa.12 Powysze dane s to urednione wartoci obserwacji ze stacji Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Sinokach, Wyszkowie i Nurze, za rok 2003.

11

temperatury. Przejawia si ono tym, e w miejscach tych zalegaj masy zimnego powietrza.

W dolinach rzecznych oraz w miejscach podmokych wysza jest take wilgotno powietrza,

ktra rednio w cigu roku wynosi okoo 82%.

Jak wida, na terenie gmin Wgrw i Liw warunki klimatyczne nie rni si od

warunkw panujcych w pozostaej czci regionu. Lokalne nieznaczne odchylenia mog

wystpowa przede wszystkim w dolinie Liwca.

Zaprezentowane powyej dane mieszcz si w rednich przedziaach wartoci

warunkw klimatycznych wojewdztwa mazowieckiego. Dla porwnania mona doda, e

rednia temperatura powietrza w Warszawie wynosi 7,8 C, czyli jest nieznacznie wysza od

redniej temperatury powietrza na omawianym obszarze. Wynika to jednak z faktu, e

Warszawa jest duym miastem, gdzie lokalnie temperatura jest wysza ni na terenach j

otaczajcych (tzw. wyspa ciepa). W zwizku z tym faktem, krcej zalega tu pokrywa niena

okoo 60 dni. W Warszawie nieco nisza jest rednia roczna suma opadw, wynosi okoo

515 mm. Za to obserwuje si wicej dni z burz 22.

Naley jednak podkreli, e przedstawione rnice midzy omawianym terenem

a Warszaw wynikaj przede wszystkim z odmiennoci klimatycznych i pogodowych

wystpujcych w wielkim miecie, w ktrym mona obserwowa typowy przykad klimatu

miejskiego. Wynika z tego wniosek, e w Wgrowie i na obszarze gminy Liw mamy do

czynienia z klimatem typowym dla wschodnich czci Mazowsza.

Ochrona rodowiska

Istotnym z punktu widzenia rozwoju turystyki elementem rodowiska przyrodniczego

Wgrowa i gminy Liw s obszary prawnie chronione. Na terenie obu gmin, wedug danych

GUS za rok 2006, obszary takie zajmuj powierzchni 10 105 ha. Stanowi one jednoczenie

prawie 22% wszystkich obszarw chronionych w powiecie wgrowskim i 49,3% cznej

powierzchni obu jednostek administracyjnych.

12

Rycina 2. Obszary podlegajce prawnej ochronie w Wgrowie

rdo: Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego miasta Wgrowa, 1999, Wgrw. *Wgrowski Zesp Krajobrazowo-Przyrodniczy zosta zaplanowany do utworzenia w Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania miasta Wgrowa (1999), (do chwili obecnej nie powsta).

W Wgrowie ochronie podlega 1 600 ha, to jest 44,4% powierzchni miasta. Cay ten

obszar wchodzi w skad Siedlecko-Wgrowskiego Obszar Chronionego Krajobrazu. Ponadto

na terenie miasta znajduje si take jeden pomnik przyrody13. Jest to gaz narzutowy

znajdujcy si przy Gocicu Niepodlegoci w Wgrowie. Jego obwd w poziomie wynosi

675 cm i 565 cm w pionie. Zosta on ustawiony w 1917 r. przez spoeczestwo Wgrowa na

mogile powstacw polegych w bitwie 3 II 1863 r.

13 Wedug danych Urzdu Miasta na padziernik 2007 roku.

13

Biorc pod uwag miejski charakter gminy Wgrw mona stwierdzi, e dua jej

cz (blisko poowa) podlega okrelonemu reimowi ochronnemu14. Fakt ten powinien

sprzyja zachowaniu wartoci przyrodniczych wystpujcych w miecie.

Analizujc cao omawianego obszaru naley jednak zauway, e wiksza cz

obszarw prawnie chronionych znajduje si w granicach gminy Liw, jest to 8 505 ha, co

stanowi 50,3% powierzchni gminy. Do obszarw tych zalicza si:

- rezerwat przyrody Kantor Stary (95,4 ha), zlokalizowany na poudnie od miejscowoci

Ruchenka w obrbie Lenictwa Ruchna. Jest to rezerwat fitocenotyczny, gdzie ochronie

podlegaj lasy sosnowo-jesionowe-dbowe tworzce zbiorowiska grdw wysokich,

typowych i niskich. Osobliwoci rezerwatu jest wystpowanie kilka gatunkw

storczykw i wawrzynka wilczeyko oraz licznych gatunkw ptakw, m.in. krogulca i

brodca samotnego. Rezerwat, pooony w blisko tysichektarowym uroczysku jest

rwnie ostoj dla jeleni, dzikw i saren (Program Ochrony rodowiska 2004, s.

89-90);

- Nadburzaski Park Krajobrazowy (805 ha), ktrego cz znajduje si w pnocnej czci

gminy. W granicach gminy Liw znajduje si take 805 ha otuliny tego parku. Cech

charakterystyczn Nadbuaskiego Parku Krajobrazowego jest due zrnicowanie

krajobrazu. Za najwikszy jego walor uznawana jest meandrujca dolina Bugu wraz z

licznymi starorzeczami, wyspami, achami i stromymi skarpami na brzegach;

- Siedlecko-Wgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu (7 700 ha), zajmujcy niemal

poow powierzchni gminy, rozcigaj si na poudnie od Wgrowa i miejscowoci Liw.

Charakteryzuje si on bogactwem gatunkw rolinnych, zwaszcza w zakresie rolin

naczyniowych;

- Natura 2000 obecnie Dolina Liwca na caej swej dugoci, na podstawie tzw.

Dyrektywy Ptasiej, zaliczana jest do europejskiej sieci ochrony przyrody Natura 2000. Na

obszarze tym wystpuj zespoy lgowe ptakw objtych ochron cakowit i czciow,

a take gatunki zaliczane do rzadkich. Planuje si ustanowienie na tym obszarze parku

krajobrazowego (Program Ochrony rodowiska 2004, s. 91).

14 Waciwemu dla formy ochrony przyrody jakim jest obszar chronionego krajobrazu.

14

Rycina 3. Obszary podlegajce prawnej ochronie w gminie Liw

rdo: Dane Urzdu gminy Liw zawarte na oficjalnej stronie internetowej Urzdu.

15

- uytek ekologiczny (2,7 ha), zlokalizowany jest przy wschodniej granicy gminy na

wschd od miejscowoci Ruchenka i na wschd od Rezerwatu Kantor Stary15;

- dwa pomniki przyrody dby szypukowe. Jeden z nich jest zlokalizowany w Uroczysku

Miedzanka. Drzewo ma wysoko 28 m, natomiast jego obwd mierzony 1,3 m nad

powierzchni ziemi wynosi 480 cm. Drugi natomiast znajduje si na terenie miejscowoci

Maciejw (Nadlenictwo ochw, Obrb Wgrw) w granicach Nadbuaskiego Parku

Krajobrazowego. Obwd jego pnia na wysokoci 1,3 m nad poziomem gruntu wynosi 330

cm.

Majc na uwadze rozwj i promocj turystyki na terenie gmin Wgrw i Liw, bardzo

istotny jest fakt, e Dolina Liwca, od rde a do ujcia rzeki do Bugu, wraz z kami

i zalewowymi pastwiskami utworzonymi na zmeliorowanych bagnach zostaa objta

oglnoeuropejsk sieci ochrony rodowiska Natura 2000. Niektre odcinki rzeki maj

charakter naturalny, na innych odcinkach jest ona uregulowana, lokalnie w dolinie wystpuj

wtrne zabagnienia. Miejscami brzegi Liwca s paskie, zajte przez ki i wilgotne, zalewane

pastwiska, na innych odcinkach brzegi s wysokie. W dolinie przewaaj ki i pastwiska,

lokalnie wystpuj gi olchowe i olchowo-jesionowe oraz niewielkie kompleksy lene,

z dominujcym udziaem sosny. Podoe stanowi tu gleby mineralne. Na omawianym terenie

znajduj si dwa kompleksy staww rybnych (48 ha i 70 ha) oraz trzeci kompleks staww

rybnych w Mordach. W latach 1992 i 1993 najcenniejsze pod wzgldem ornitologicznym

fragmenty doliny zostay zmeliorowane. Dolina Liwca ma rang ostoi ptasiej o randze

europejskiej E50. Na jej obszarze wystpuje co najmniej 20 gatunkw ptakw z Zacznika I

Dyrektywy Ptasiej, 5 gatunkw z Polskiej Czerwonej Ksigi (PCK). Obszar ten jest wan

ostoj ptakw wodno-botnych, szczeglnie w okresie lgowym. W okresie lgowym obszar

zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3, C6) nastpujcych gatunkw ptakw:

cyraneczka, cyranka, czerinca, czajka, kulik wielki (PCK), rybitwa biaowsa (PCK),

brodziec piskliwy, rycyk; w stosunkowo wysokim zagszczeniu (C7) wystpuj perkoz

rdzawoszyi, bocian biay, krzywka, botniak stawowy, derkacz, sieweczka rzeczna, kszyk,

rybitwa czarna, podrniczek, strumieniwka, ortolan. W okresie wdrwek wystpuj w

stosunkowo duej liczbie gsi zboowa i biaoczelna: g biaoczelna do 4 500 osobnikw

(C7) (Dane Ministerstwa Ochrony rodowiska, zamieszczone na oficjalnej stronie

powiconej sieci ochrony przyrody Natura 2000).15 Suma powierzchni poszczeglnych z wymienionych form ochrony na terenie gminy jest wysza ni podana wczeniej warto czna, poniewa rezerwat i uytek ekologiczny zawieraj si w granicach obszaru chronionego krajobrazu.

16

Naley ponadto podkreli, e walory przyrodnicze i niska degradacja rodowiska

pozwoliy na zaliczenie caej gminy Liw w poczet funkcjonujcego na obszarze wojewdztw

mazowieckiego, warmisko-mazurskiego i podlaskiego obszaru Zielone Puca Polski.

Tereny w dolinie rzeki Liwiec s fenomenem przyrodniczym w skali europejskiej, przede

wszystkim pod wzgldem zachowania k z niepowtarzaln flor, faun i piknym

krajobrazem (Program Ochrony rodowiska, 2004).

Wody powierzchniowe

Podstaw ukadu hydrologicznego miasta Wgrw i gminy Liw jest rzeka Liwiec,

bdca lewobrzenym dopywem Bugu. Rzeka pynie na obszarze gminy Liw, wzdu jej

wschodniej granicy. Przecitny spadek Liwca wynosi 0,52, natomiast warto redniego

przepywu w latach 1951-70 wg wodowskazu ochw wynosia 10,2 m/s. Oglny spyw

wd powierzchniowych odbywa si w kierunku pnocno-zachodnim i zachodnim, a do

ujcia w miejscowoci Kamieczyk. Szeroko doliny rzeki Liwiec na obszarze gminy Liw

siga kilkudziesiciu metrw. Wahania gbokoci wody w rzece s due i wynosz okoo

3 m. W pobliu Wgrowa dolina osiga szeroko kilometra, a pniej rozszerza si do 2 km

(Program Ochrony rodowiska, 2004).

W krajobrazie Doliny Liwca najczciej spotka mona pola uprawne, pastwiska

i ki. Obszar ten jest w niewielkim tylko stopniu poronity lasami. Powoduje to wzmoony

spyw powierzchniowy wd, w wyniku ktrego intensywnie rozmywane s brzegi rzeki.

Sytuacj pogarszaj jeszcze rolnicy, przejedajc przez koryto cignikami. Dodatkowym

problemem jest wykorzystywanie przez okolicznych mieszkacw koryta rzeki jako

darmowego rda piasku potrzebnego do celw budowlanych.

17

Rycina 4. Obszary Natura 2000 w Wgrowie i gminie Liw Dyrektywa Ptasia

rdo: Dane Ministerstwa Ochrony rodowiska zamieszczone na oficjalnej stronie powiconej sieci ochrony przyrody Natura 2000

18

Wedug danych zebranych przez Wojewdzki Inspektorat Ochrony rodowiska

w Warszawie w ramach programu bada (edycja z roku 2006) majcego na celu midzy

innymi okrelenie jakoci wd wojewdztwa mazowieckiego, wody rzeki Liwiec, w obrbie

badanych gmin, zaliczaj si do IV klasy czystoci16. Jest to wic do istotne utrudnienie w

kwestii wykorzystywania rzeki do celw turystyczno-rekreacyjnych.

Uzupenieniem sieci hydrograficznej gmin Wgrw i Liw s dwa mniejsze cieki:

Miedzanka i Zdroje. Pierwszy z nich pynie w pnocnej czci omawianego obszaru i jest

prawobrzenym dopywem uchodzcym do Liwca w miejscowoci Osowiec. Miedzanka ma

dugo okoo 19,5 km, a jej rednia gboko wynosi 1,5 m. Jest ona w znacznej czci

uregulowana i poczona z bogat sieci roww melioracyjnych, ktre stanowi podstawowe

rdo jej wd. Niewielka rzeka Zdroje pynie natomiast w poudniowej czci gminy

Liw.

16 Wedug danych zebranych w punkcie pomiarowo-kontrolnym w miejscowoci Liw, na 52,8 km rzeki. T sam klas czystoci oznaczono jeszcze w punkcie pomiarowo-kontrolnym w miejscowoci Paplin w gminie Korytnica. W pozostaych 3 punktach (Pruszyn, Chodw, Kamieczyk) wody rzeki Liwiec zaliczono do V klasy czystoci.

19

Rycina 5. Klasyfikacja jakoci wd w wojewdztwie mazowieckim w przekrojach monitoringowych za rok 2006.17

rdo: Monitoring rzek w 2006 roku, 2006, Wojewdzki Inspektorat Ochrony rodowiska,

Warszawa, s. 2.

Istotnym elementem sieci hydrograficznej omawianych gmin s zbiorniki wd

stojcych. S to w gwnej mierze: starorzecza wystpujce licznie w obrbie doliny Liwca;

oczka rdbagienne charakteryzujce si zmiennym poziomem lustra wody; a take

wyrobiska potorfowe i zbiorniki przeciwpoarowe.

Zbiorowiska lene

Lasy gminy Liw i miasta Wgrw, wedug podziau Polski na krainy i dzielnice

przyrodniczo-lene, pooone s w IV Krainie Mazowiecko-Podlaskiej, w Dzielnicy 5

Niziny Podlaskiej i Wysoczyzny Siedleckiej.

17 Wewntrz czerwonej elipsy zaznaczono cz rzeki Liwiec.

20

Oglna powierzchnia lasw w miecie Wgrw wynosi 574 ha, natomiast w gminie

Liw 3 748 ha (dane za rok 2005). Stanowi to odpowiednio 15,94% i 22,18% cakowitej

powierzchni Wgrowa i gminy Liw. Na przestrzeni ostatnich 10 lat (w porwnaniu z rokiem

1995) wielkoci te zmieniy si w bardzo niewielkim stopniu. W Wgrowie we wspomnianym

okresie ubyo 13 ha lasu, natomiast w gminie Liw w porwnaniu z rokiem 1995 powierzchnia

lasw zmniejszya si o okoo 20 ha. Pomimo, e wartoci te s nieznaczne, jest to jednak

zjawisko niekorzystne, ktre w przypadku jego nasilenia moe negatywnie wpyn na

atrakcyjno turystyczn omawianych jednostek (zwaszcza gminy Liw). Warto w tym

miejscu doda take, e w Wgrowie, pomidzy rokiem 2000, a 2005 zalesiono 7,7 ha.

Natomiast w gminie Liw w tym samym czasie przybyo 28,1 ha lasw (przedstawione

wczeniej spadki zalesienia uwzgldniaj ju dane dotyczce nowych nasadze).

Dla porwnania, rednia lesisto gmin powiatu wgrowskiego w roku 2005 wynosia

26,16%, rednia lesisto wojewdztwa mazowieckiego wynosia 22,43%, a rednia lesisto

kraju wynosia 29,33%. Oznacza to, e w obu omawianych gminach powierzchnia lasw bya

mniejsza ni rednia dla powiatu18, wojewdztwa i kraju. Chocia trzeba zaznaczy, e

stopie lesistoci gminy Liw by bardzo zbliony do redniego stopnia lesistoci

wojewdztwa. Analizujc poziom zalesienia obu gmin naley pamita, e w Wgrowie jako

gminie miejskiej niemoliwe jest utrzymanie poziomu zalesienia zblionego do lesistoci

obszarw wiejskich. W tym kontekcie naley skupi si przede wszystkim na ochronie

i powikszaniu obecnych zasobw znajdujcych si na obszarze gminy Liw.

Wanym aspektem dla rozwoju turystyki na obszarach lenych jest take ich struktura

wasnociowa. Pod tym wzgldem sytuacja na omawianym terenie nie jest zbyt korzystna19.

W powiecie wgrowskim 45% ogu stanowi grunty lene publiczne, natomiast 55% lasw

pozostaje wasnoci prywatn. Tymczasem w Gminie Miasto Wgrw, prywatne grunty

lene stanowi a 84,5% ogu gruntw lenych. W gminie Liw proporcje s bardziej

zblione do redniej dla powiatu, cho odwrcone. W jednostce tej, ponad 57% gruntw

lenych stanowi wasno publiczn, a niewiele poniej 43% s to grunty prywatne. Dla

dostpnoci lasw dla turystyki jest to sytuacja bardziej korzystna.

18 W powiecie wgrowskim, najwyszym wskanikiem zalesienia moe pochwali si gmina Stoczek 38,67%.19 Dotyczy to take caego powiatu wgrowskiego.

21

Elementy krajobrazu

Z punktu widzenia moliwoci rozwoju turystyki na danym obszarze istotn rol

odgrywa uksztatowanie terenu oraz sposb jego uytkowania, w tym wystpujca szata

rolinna. Oglnie rzecz biorc, mona powiedzie, e o atrakcyjnoci krajobrazu decyduj

jego poszczeglne elementy i harmonia ich kompozycji. Przyjmuje si, e bardziej

wartociowe dla turystyki wypoczynkowej s tereny o zrnicowanej rzebie, z bogat szat

rolinn i niskim stopniem urbanizacji.

W krajobrazie Wgrowa i gminy Liw przewaaj uytki rolne. Stanowi one

odpowiednio 65,97% i 70,04% powierzchni omawianych jednostek. rednia dla powiatu

wgrowskiego wynosi 65,3%, dla wojewdztwa mazowieckiego 66,8%, a dla kraju 58,23%.

Jak wic wida obie jednostki osigaj ponadprzecitne wyniki w tej kategorii. Jednak

szczeglnie wart podkrelenia jest fakt, e bardzo wysoki odsetek uytkw rolnych obserwuje

si take w Wgrowie. Dla porwnania mona powiedzie, e w drugim miecie powiatu

wgrowskiego, ochowie, odsetek ten wynosi zaledwie 29,23% (dla caej gminy miejsko-

wiejskiej ochw 47,05%). Mona wic powiedzie, e Wgrw czy w sobie elementy

krajobrazu miejskiego i wiejskiego.

W tabeli 1. zaprezentowano struktur uytkowania gruntw w obu omawianych

gminach, a dla porwnania take w pozostaych gminach powiatu wgrowskiego. Z rzeczy

wartych wymienienia, zwraca uwag bardzo niski odsetek sadw (niszy od redniej

wojewdzkiej o ponad dwa punkty procentowe). Powiat wgrowski charakteryzuje si

ponadto wyszym od redniej wojewdzkiej odsetkiem k i pastwisk, natomiast niszym

udziaem gruntw ornych.

Istotna z punktu widzenia jakoci krajobrazu, a co za tym idzie jego atrakcyjnoci dla

turystyki, jest take wielko gospodarstw rolnych. Na podkrelenie zasuguje fakt, e dla

rozwoju agroturystyki cenniejsze s obszary, na ktrych wystpuj mniejsze i rednie

gospodarstwa rodzinne. Na omawianym terenie dominuj jednak gospodarstwa mae (do 7

ha), przy jednoczesnym braku gospodarstw duych (powyej 50 ha). Wydaje si, e pod tym

wzgldem jest to sytuacja do korzystna, cho naley take pamita, e zbytnie

rozdrobnienie struktury agrarnej moe mie take niekorzystny wpyw na jako krajobrazu, a

w konsekwencji na warunki do rozwoju turystyki.

22

Tabela 1. Struktura uytkowania ziemi gmin powiatu wgrowskiego, dane za rok 2005

powierzchnia uytkw rolnych

grunty orne sady ki pastwiska

pozostae grunty i

nieuytki

POLSKA 58,23 44,33 0,91 8,42 4,58 12,43

Wojewdztwo mazowieckie 66,80 48,32 2,41 9,99 6,07 10,77

Powiat wgrowski 65,26 44,12 0,29 13,34 7,50 8,96

Wgrw 65,97 42,14 0,47 14,33 9,03 16,69

Grbkw 74,95 56,85 0,53 10,95 6,62 8,10

Korytnica 76,27 51,34 0,12 15,93 8,88 8,17

Liw 70,04 51,46 0,37 13,43 4,78 8,08

ochw (gmina miejsko-wiejska) 47,05 23,45 0,16 17,81 5,63 15,64

ochw miasto 29,23 18,54 0,38 8,38 1,92 41,54

ochw - obszar wiejski 48,31 23,79 0,15 18,48 5,89 13,82

Miedzna 67,08 51,45 0,16 11,97 3,49 4,98

Sadowne 64,44 27,90 0,35 21,35 14,83 9,41

Stoczek 54,82 40,34 0,50 6,82 7,15 6,03

Wierzbno 74,21 63,42 0,10 2,27 8,43 5,41

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

2. Uwarunkowania spoeczne i gospodarcze Wgrowa i gminy Liw

Do uwarunkowa spoeczno-gospodarczych majcych znaczenie dla rozwoju turystyki

naley zaliczy: struktur demograficzn i zawodow ludnoci; poziom przedsibiorczoci, w

tym liczb podmiotw gospodarczych, ze szczeglnym uwzgldnieniem sektora usug;

poziom bezrobocia; a take dochody i wydatki inwestycyjne gmin oraz funkcje

administracyjno-usugowe danego obszaru. Dodatkowo uwzgldni trzeba rozwj

podstawowej infrastruktury, w tym sie drogow i wewntrzne oraz zewntrzne poczenia

komunikacyjne.

23

Demografia

Wedug danych Urzdu Miasta Wgrw na dzie 31 sierpnia 2007 roku gmin

zamieszkiwao 12 917 osb. W zbiorowoci tej przewaay kobiety. Stanowiy one 52,02%

populacji miasta. Wspczynnik feminizacji osign wic warto 108,43 (liczba kobiet na

100 mczyzn). Odmienna sytuacja wystpowaa w gminie Liw. W jednostce tej, spord

7 867 mieszkacw, 50,34% to mczyni (3 960 osb). Kobiety stanowiy mniejszo

populacji gminy (3 907 osb), w zwizku z czym na 100 mczyzn przypadao 98,66 kobiet.

cznie w Wgrowie i gminie Liw liczba mieszkacw wedug stanu na sierpie 2007 r.

wynosia 20 784 osb, z czego 51,13% stanowiy kobiety, co oznacza, e na 100 mczyzn

przypadao prawie 105 kobiet.

Jeli chodzi o struktur wiekow to wrd mieszkacw obu gmin przewaaj

zdecydowanie osoby w wieku produkcyjnym 68,03% w Wgrowie i 61,15% w gminie Liw.

rednia dla obu jednostek wynosi 65,43%. W obu gminach mniej wicej co pity mieszkaniec

nie ukoczy jeszcze 18 roku ycia, to znaczy, e jest w wieku przedprodukcyjnym 19,79%

w Wgrowie i 21,75% w gminie Liw (rednio dla obu gmin 20,53%). Natomiast w wiek

poprodukcyjny weszo ju 12,18% mieszkacw Wgrowa i 17,10% mieszkacw gminy

Liw (rednio dla obu gmin 14,04%).

24

Tabela 2. Struktura demograficzna powiatu wgrowskiego oraz rednie wartoci dla wojewdztwa mazowieckiego i Polski, dane za rok 2006

jednostka

odsetek osb w oglnej liczbie mieszkacw

mczyni kobiety

w wieku przedproduk-

cyjnym

w wieku produkcyjnym

w wieku poprodukcyjnym

POLSKA 48,33 51,67 20,09 64,21 15,69wojewdztwo mazowieckie 47,89 52,11 19,34 63,69 16,97

Powiat wgrowski 49,72 50,28 22,53 59,98 17,49Wgrw 48,17 51,83 22,29 65,27 12,44Powyej()/poniej() redniej dla kraju

Powyej()/poniej() redniejdla wojewdztwa

Liw 49,84 50,16 23,50 58,12 18,38Powyej()/poniej() redniej dla kraju

Powyej()/poniej() redniejdla wojewdztwa

Grbkw 50,17 49,83 22,16 57,44 20,41Korytnica 52,44 47,56 23,29 56,61 20,10ochw (gmina miejsko-wiejska) 49,50 50,50 22,98 62,03 14,99

ochw miasto 49,57 50,43 23,38 65,82 10,81ochw - obszar wiejski 49,47 50,53 22,75 59,80 17,45Miedzna 50,39 49,61 20,09 59,00 20,92Sadowne 48,60 51,40 22,52 57,23 20,25Stoczek 49,64 50,36 22,39 56,66 20,96Wierzbno 51,79 48,21 20,95 55,11 23,94

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

25

Rycina 6. Struktura wiekowa i pciowa mieszkacw gmin powiatu wgrowskiego w porwnaniu ze redni dla kraju i wojewdztwa mazowieckiego, dane za rok 2006 uszeregowane wedug malejcego odsetka osb w wieku produkcyjnym (udzia procentowy)

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

Kolejnymi dwoma wskanikami przedstawiajcymi sytuacj demograficzn s:

przyrost naturalny i saldo migracji. Warto pierwszego z nich obliczona dla Polski, wedug

danych GUS za rok 2006 wynosia 0,1, dla wojewdztwa mazowieckiego take 0,1,

natomiast dla powiatu wgrowskiego ksztatowaa si na poziomie -1,1. Na tym tle, in plus

wyrnia si Wgrw, gdzie przyrost naturalny osign warto 2,6. Niestety duo gorzej

sytuacja wyglda w gminie Liw, gdzie odnotowano ujemny przyrost naturalny o wartoci

-3,3.

Jeli chodzi o saldo migracji to w ruchu zewntrznym osigno ono (wedug danych

GUS za rok 2006) w obu jednostkach minimalne wartoci, w Wgrowie -2, w gminie Liw 0.

Interesujce s natomiast porwnania wartoci salda migracji w poszczeglnych gminach

powiatu wgrowskiego w ruchu wewntrznym. W przeliczeniu na 10 000 mieszkacw saldo

migracji wewntrznych w gminie Liw wynosi 10,46, a w Wgrowie -65,22 i jest to czwarty

najgorszy wynik w powiecie. Dla porwnania rednia dla wojewdztwa wynosi 31,46.

Wskaniki salda migracji mog porednio wiadczy o warunkach i jakoci ycia w danym

miejscu.

26

Podsumowujc powysze dane, w roku 2006 z omawianego obszaru (miasto Wgrw

i gmina Liw) ubyo 66 osb. Daje to cznie ubytek ponad trzydziestu trzech osb

w przeliczeniu na 10 000 mieszkacw. Nie jest to warto bardzo znaczca, ale dla

przypomnienia warto doda, e przyrost rzeczywisty w wojewdztwie mazowieckim wynis

ponad 31 osb na 10 000 mieszkacw.

Rynek pracy

Kolejnym elementem diagnozy uwarunkowa spoeczno-gospodarczych Wgrowa

i gminy Liw mogcych mie znaczenie dla rozwoju turystyki jest struktura zatrudnienia

mieszkacw. Naley przy tym zauway, e przejawem rozwoju funkcji turystycznej na

danym obszarze jest m.in. odsetek osb zatrudnionych w sektorze usug, zwaszcza

rynkowych. Sektor ten jest bowiem odpowiedzialny m.in. za obsug ruchu turystycznego, co

oznacza, e im wicej osb jest w nim zatrudnionych, tym wiksz liczb goci moe przyj

dana miejscowo, czy gmina.

Niestety statystyka publiczna jest w tym wzgldzie uboga w zwizku z czym, aby

przedstawi zestaw danych porwnywalnych dla wszystkich gmin powiatu wgrowskiego,

wojewdztwa mazowieckiego i Polski, naley cofn si w analizach do roku 2003.

Wwczas, rednio w Polsce w sektorze usugowym jako gwnym miejscu pracy

zatrudnionych byo 61,21%20. Na usugi rynkowe przypadao 33,32% pracujcych, a na usugi

nierynkowe 27,89%. W wojewdztwie mazowieckim sytuacja ta wygldaa korzystniej,

poniewa w usugach zatrudnionych byo 70,92% osb pracujcych w gwnym miejscu

pracy (45,20% usugi rynkowe; 25,72% usugi nierynkowe). Na tym tle omawiane gminy

uplasoway si powyej redniej krajowej, ale poniej redniej wojewdzkiej: Wgrw

65,56%; gmina Liw 62,63%. Mniej korzystna bya natomiast sytuacja w zakresie usug

rynkowych i nierynkowych. Przewaao bowiem zatrudnienie w usugach nierynkowych.

W obu omawianych gminach w porwnaniu ze redni obliczon dla wojewdztwa

mazowieckiego w usugach zatrudniony by mniejszy odsetek osb pracujcych w gwnym

miejscu pracy. Przyczyn takiej sytuacji moe by fakt, e na obszarze omawianych jednostek

wysze ni przecitnie w wojewdztwie byo zatrudnienie w przemyle. Zatrudnienie

pracownikw najemnych w rolnictwie miao znikome znaczenie21.

W porwnaniu z pozostaymi gminami powiatu wgrowskiego omawiane jednostki

charakteryzuj si niszym udziaem zatrudnienia w usugach, a gmina Liw zajmuje w tym 20 Dane dotycz kategorii osb pracujcych w gwnym miejscu pracy z wyczeniem rolnikw indywidualnych.21 Dotyczy pracownikw najemnych pracujcych w rolnictwie. Dane nie uwzgldniaj rolnikw pracujcych we wasnych gospodarstwach.

27

wzgldzie ostatnie miejsce. Oznacza to, e Wgrw i gmina Liw na tle swoich ssiadw

mog mie trudnoci w obsudze ruchu turystycznego. Niewtpliwie powoduje to

konieczno rozwijania tego sektora, przede wszystkim w gminie Liw.

Tabela 3. Struktura zatrudnienia mieszkacw powiatu wgrowskiego w odniesieniu do redniej krajowej i wojewdzkiej, z wyczeniem rolnikw indywidualnych, dane za rok 2003

sektor rolniczy

sektor przemysowy

sektor usugowy

razem

sektor usugowy - usugi rynkowe

sektor usugowy -

usugi nierynkowe

Polska 1,46 37,33 61,21 33,32 27,89

wojewdztwo mazowieckie 0,51 28,57 70,92 45,20 25,72

powiat wgrowski 1,51 27,43 71,05 28,13 42,92

Wgrw 0,63 33,81 65,56 27,20 38,36

Grbkw 4,06 2,03 93,91 27,41 66,50

Korytnica 2,01 22,89 75,10 22,09 53,01

Liw 1,27 36,09 62,63 24,84 37,79

ochw (gmina miejsko-wiejska) 2,86 20,76 76,39 34,29 42,10

ochw miasto 3,27 18,26 78,46 39,55 38,92

ochw - obszar wiejski 2,02 25,76 72,22 23,74 48,48

Miedzna 2,98 32,78 64,24 27,81 36,42

Sadowne 1,82 8,39 89,78 24,09 65,69

Stoczek 2,42 4,83 92,75 31,40 61,35

Wierzbno 2,22 10,56 87,22 25,56 61,67

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

Warto w tym miejscu jednak zaznaczy, e zaprezentowane powyej dane, nie oddaj

rzeczywistego obrazu struktury zatrudnienia, poniewa nie obejmuj one rolnikw

indywidualnych pracujcych we wasnych gospodarstwach. Po uwzgldnieniu tej kategorii

statystyki diametralnie zmieniaj si. Okazuje si bowiem, e w powiecie wgrowskim, na

koniec 2006 roku, a 59,9% stanowili pracujcy w rolnictwie (przede wszystkim rolnicy

indywidualni utrzymujcy si z pracy we wasnym gospodarstwie). Jest to prawie trzykrotnie

wicej ni wynosiy rednie wartoci tego wskanika dla wojewdztwa, jak rwnie caego

kraju (odpowiednio 19,45% i 21,04%). Dla porwnania, w przemyle w powiecie

28

wgrowskim pracowao 12,35% osb, natomiast w usugach 27,75% (11,98% - rynkowe;

15,77% - nierynkowe). Brak jest niestety aktualnej statystyki w tym zakresie na poziomie

gminnym. Przypuszcza mona jedynie, e rnice pomidzy redni dla powiatu, a

wartociami osiganymi potencjalnie przez kad z dwch gmin nie s due. Jak si wydaje w

Wgrowie odsetek pracujcych w rolnictwie bdzie niszy, a w gminie Liw moe nawet

przekroczy redni dla powiatu, poniewa jest to gmina typowo rolnicza.

W gminie Liw stopa bezrobocia w poowie 2007 r. wynosia okoo 19,5%22.

W Urzdzie Pracy zarejestrowane byy 544 osoby. Niestety prawie 40% z tych osb

pozostawao bez pracy ponad 24 miesice. Prawdziwym problemem wrd bezrobotnych jest

odsetek osb dugotrwale pozostajcych bez pracy wynoszcy 71,3%23 Co wicej, ponad

66,5% osb bezrobotnych ma wyksztacenie zasadnicze zawodowe i podstawowe. Z punktu

widzenia rozwoju turystyki korzystne jest (jeli mona uy takiego stwierdzenia odnonie

bezrobocia), e 56,8% osb bezrobotnych z terenu gminy Liw miecio si w przedziale

wieku od 18 do 34 lat. Osoby takie prawdopodobniej szybciej bd mogy znale prac przy

obsudze ruchu turystycznego.

Jeli chodzi o Wgrw, to na koniec czerwca 2007 roku zarejestrowanych tu byo 914

osb bezrobotnych. Stopa bezrobocia wynosia wic 16,9%. Spord tych osb 36,8%

pozostawao bez pracy duej ni 24 miesice, a 65,9% stanowiy osoby dugotrwale

bezrobotne. Natomiast 59,9% osb bezrobotnych legitymuje si wyksztaceniem zasadniczym

zawodowym, gimnazjalnym i niszym. W porwnaniu z gmin Liw jest tu nieco mniej osb

w wieku 18-34 lat pozostajcych bez pracy 49,8%. Oglnie rzecz biorc omawiane gminy

charakteryzuj si w tym wzgldzie podobn struktur bezrobocia.

Dla porwnania warto doda, e stopa bezrobocia (dane za czerwiec 2007 roku)

w caym powiecie wgrowskim wynosia 17,1%, rednia dla kraju to 12,4%, a dla

wojewdztwa mazowieckiego 10,1%. Omawiane gminy plasuj si wic ze swoimi wynikami

powyej redniej krajowej, powyej redniej dla wojewdztwa, a gmina Liw take powyej

redniej dla powiatu wgrowskiego.

Podmioty gospodarcze

22 Obliczenia wasne na podstawie danych dostarczonych przez Urzd Gminy (ludno w wieku produkcyjnym 4 811 osb; aktywno zawodowa 58%; liczba osb bezrobotnych 544).23 Wedug ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziaaniu bezrobociu (Dz. U. 2003 nr 58 poz. 514, tekst jednolity) dugotrwale bezrobotnym jest osoba, ktra pozostaje w rejestrze powiatowego urzdu pracy cznie przez okres ponad 12 miesicy w cigu ostatnich 2 lat z wyczeniem okresw odbywania stau i przygotowania zawodowego w miejscu pracy.

29

http://isip.sejm.gov.pl/servlet/Search?todo=open&id=WDU20030580514

Podstawowe znaczenie dla warunkw do rozwoju turystyki ma liczba (udzia)

podmiotw funkcjonujcych w sektorze usugowym w strukturze lokalnej gospodarki.

Podobnie jak w przypadku zatrudnienia, im udzia ten jest wikszy tym lepiej. Wiksza liczba

podmiotw usugowych zapewnia bowiem lepsze moliwoci obsugi ruchu turystycznego.

W Wgrowie wedug danych GUS za rok 2006 w systemie REGON zarejestrowanych

byo 1 258 jednostek gospodarczych (95,8% z nich byy to firmy prywatne). W sektorze usug

rynkowych funkcjonoway 826 przedsibiorstwa, co daje 65,7% wszystkich firm dziaajcych

w miecie. Najwicej naleao do sekcji: G (418 jednostek) handel hurtowy i detaliczny;

naprawa pojazdw samochodowych, motocykli oraz artykuw uytku osobistego

i domowego; K (163 jednostek) obsuga nieruchomoci, wynajem i usugi zwizane

z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej i O (94 jednostek) Dziaalno usugowa

komunalna, spoeczna i indywidualna, pozostaa. W sekcji H (hotele i restauracje) dziaay

24 podmioty, czyli prawie poowa takich jednostek zlokalizowanych na terenie powiatu

wgrowskiego (53).

W gminie Liw w systemie REGON zarejestrowanych byo zdecydowanie mniej

podmiotw, bo tylko 314, w tym 300 prywatnych (95,5%). Z sektora usug pochodzio 167

firm, czyli ponad 53%. Podobnie jak w Wgrowie przewaay wrd nich jednostki

gospodarcze z sekcji G (106 jednostek), O (21 jednostki) i I (15 jednostek) Transport,

gospodarka magazynowa i czno. Z rejestru wynika, e na terenie gminy dziaao take 8

podmiotw z sekcji H24.

rednio w powiecie wgrowskim przedsibiorstwa usugowe (sektor usug

rynkowych) stanowiy 57,2% ogu podmiotw gospodarczych, w wojewdztwie

mazowieckim byo to 71,1% natomiast w kraju 69,2%. Obie wic omawiane jednostki plasuj

si niestety poniej redniej regionalnej i krajowej. Gmina Liw charakteryzuje si jeszcze

mniejszym odsetkiem takich firm ni powiat wgrowski. Jest to spowodowane w znacznym

stopniu wiejskim charakterem tej jednostki administracyjnej.

24 W obu omawianych gminach dziaay cznie 32 podmioty z sekcji H, co stanowio ponad 60% wszystkich takich jednostek zlokalizowanych na terenie powiatu.

30

Budety gmin

Istotne znaczenie dla rozwoju turystyki i marketingu terytorialnego ma poziom

zamonoci jednostek samorzdu terytorialnego. Do miar i wskanikw okrelajcych ten

element zalicza si m.in. wielko dochodw i wydatkw budetowych, a take udzia

dochodw wasnych budetw gmin w strukturze cakowitych dochodw, jak rwnie

wysoko dochodu wasnego w przeliczeniu na jednego mieszkaca. Natomiast w celu

sprawdzenia jak wane w budecie gminy s wydatki inwestycyjne, naley obliczy ich

udzia w oglnej sumie wydatkw z budetw gmin.

Wspomniane wskaniki finansowe bardzo istotnie wyrniaj Wgrw spord

pozostaych gmin powiatu. Udzia procentowy dochodw wasnych w ogle dochodw

budetu Wgrowa wynosi 62,21% i jest niemal dwukrotnie wyszy od redniej powiatowej

wynoszcej zaledwie 32,16%. Warto tego wskanika dla tej jednostki jest take wysza od

redniej krajowej (52,99%), ale ju niestety nisza od redniej wojewdzkiej wynoszcej

67,65%. Podobnie sytuacja wyglda, kiedy odnie wysoko dochodw wasnych gmin do

liczby ich mieszkacw. Przecitnie w powiecie wgrowskim na jednego mieszkaca

przypada 687,74 zotych dochodw wasnych budetw gmin. W stolicy powiatu jest to

ponownie niemal dwukrotnie wicej 1280, 24 z na osob. Jedyna rnica polega na tym, e

w tej klasyfikacji Wgrw osign wynik sabszy zarwno od redniej krajowej (1288,52 z

na osob), jak te ponownie od redniej wojewdzkiej (2159,86 z na osob), cho w tym

przypadku rnica ta bya duo wiksza.

Jeli chodzi o gmin Liw, to jej wyniki uplasoway j w obu kategoriach nawet

poniej redniej powiatowej. Dokadne wartoci odpowiednich miar i wskanikw

przedstawiono w tabeli 4.

31

Tabela 4. Dochody budetw gmin powiatu wgrowskiego, dane za rok 2006

Jednostkadochody

budetw gmin ogem

dochody wasne budetw gmin

udzia procentowy dochodw

wasnych w ogle

dochodw

dochody wasne

budetw gmin w

przeliczeniu na jednego mieszkaca

Polska 92 710 136 541,82 49 125 237 379,32 52,99 1288,51wojewdztwo mazowieckie 16 511 129 004,40 11 170 164 874,92 67,65 2159,86

powiat wgrowski 144 711 993,52 46 545 493,53 32,16 687,74Wgrw 25 871 180,28 16 095 220,59 62,21 1280,24Grbkw 8 901 278,65 2 267 733,24 25,48 490,21Korytnica 13 377 292,27 3 264 435,99 24,40 486,07Liw 15 350 947,01 4 408 181,62 28,72 576,76ochw 36 911 458,34 10 043 010,19 27,21 575,83Miedzna 8 019 737,99 2 490 092,39 31,05 607,04Sadowne 12 375 014,62 2 990 444,46 24,17 477,63Stoczek 17 587 815,77 3 019 007,24 17,17 575,71Wierzbno 6 317 268,59 1 967 367,81 31,14 640,00

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

Zaprezentowane dane wiadcz o duo wikszej samodzielnoci finansowej Wgrowa

ni gminy Liw. Jest to jednostka zdecydowanie zamoniejsza, ktra ma wiksze moliwoci

przeznaczenia znaczcych rodkw na dziaania prorozwojowe, w tym na inwestycje

podnoszce jej atrakcyjno, take turystyczn.

Jak si jednak okazuje procent wydatkw z budetu jakie Wgrw przeznacza na

inwestycje nie jest szczeglnie wysoki (19,64%), a przynajmniej nie tak wysoki jak by si

wydawao wnioskujc po wysokoci dochodw wasnych. W roku 2006 by on nawet niszy

od redniej powiatowej (20,97%), z zaznaczeniem, e rednia ta bya wysza od rednich:

krajowej (19,64%) i wojewdzkiej (19,07%). Gmina Liw osigna z kolei w tej kategorii

rezultat na poziomie 14,61%. Warto jednak pamita, e mimo przecitnego wskanika

procentowego, bezwzgldne wydatki Wgrowa na inwestycje w 2006 r. przekroczyy 5 mln

z. Wiksze nakady inwestycyjne w powiecie wgrowskim zanotowano tylko w ochowie

okoo 9,5 mln z.

32

Funkcja administracyjna

Pewn przewag konkurencyjn Wgrowa w stosunku do najbliszego otoczenia (w

zakresie rnego rodzaju podry subowych odbywanych do tego miasta, zaliczanych do

szeroko rozumianej turystyki) jest fakt, e peni on funkcj miasta powiatowego. W myl

ustawy o samorzdzie powiatowym z 1998 r. (Dz. U. Nr 91, poz. 578 ze zm.) powiat jest

zobowizany wykonywa okrelone ustawami zadania i usugi publiczne o charakterze

ponadgminnym. Do najwaniejszych z nich nale: administracja oglna, usugi owiatowe

(w tym na poziomie szkolnictwa redniego) i kulturalne; usugi ochrony zdrowia,

administracja budowlana, w tym nadzr budowlany, zapewnienie bezpieczestwa na terenie

powiatu. W miecie powiatowym maj siedzib take sd rejonowy oraz inne organy

wymiaru sprawiedliwoci. Wymienione funkcje powoduj, e w Wgrowie funkcjonuje wiele

instytucji, ktre musz utrzymywa rnorodne kontakty ze wiatem zewntrznym. Wpywa

to korzystnie na oywienie ruchu przyjazdowego (gwnie wewntrzpowiatowego) do

Wgrowa. Ponadto kade miasto powiatowe cieszy si wikszym zainteresowaniem

inwestorw, co wpywa na rozwj funkcji gospodarczej, take stymulujcej turystyk

subow25. Dodatkowo w Wgrowie dziaa pewna liczba instytucji pozarzdowych, ktre

utrzymuj rnorodne kontakty zewntrzne i generuj w ten sposb ruch przyjazdowy do

miasta.

3. Strategia rozwoju i promocji turystyki w Wgrowie i gminie Liw zgodno

z dokumentami programowymi wyszego rzdu

Strategia rozwoju i promocji turystyki w Wgrowie i gminie Liw, bdca dokumentem

sektorowym, powinna by w swoich zaoeniach i celach zgodna z najwaniejszymi

lokalnymi i regionalnymi dokumentami programowymi wyszego rzdu, do ktrych

zaliczono: Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Wgrowa, Plan Rozwoju Lokalnego Miasta

Wgrowa do 2020 r., Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego

miasta Wgrowa, Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego

gminy Liw, Strategi Rozwoju Gminy Liw, Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Liw, Strategi

Rozwoju Powiatu Wgrowskiego, Strategi Rozwoju Wojewdztwa Mazowieckiego do 2020

25 O duym znaczeniu tej funkcji wiadczy liczba i rodzaj goci w hotelach w Wgrowie, wrd ktrych najwiksz grup stanowi pracownicy przedsibiorstw majcych swoje siedziby w miecie, przebywajcy na kontraktach .

33

r. oraz Regionalny Program Operacyjny Wojewdztwa Mazowieckiego na lata 2007-2013.

Dodatkowo, tam gdzie to tylko moliwe, strategia branowa powinna stanowi uzupenienie

dokumentw horyzontalnych.

Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Wgrowa26

Misj Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Wgrowa jest wykreowanie

wizerunku miasta, ktry ma by przyjazny dla mieszkacw, atrakcyjny dla turystw i

sprzyjajcy przedsibiorcom. W programie zakada si, e miasto bdzie atrakcyjne dla

turystw z uwagi na swoj bogat ofert rekreacyjno-turystyczn. Ponadto Wgrw ma by

miastem syncym z bogatej oferty kulturalnej i edukacyjnej, dbajcym o dziedzictwo

kulturowe i skutecznie promujcym swoje walory. Dziki realizacji procesu rewitalizacji w

Wgrowie poprawi si warunki yciowe, co przeoy si na zahamowanie emigracji

modych ludzi i zwikszenie liczby mieszkacw. Rozwijany potencja turystyczno-

kulturalny uczyni z miasta ponadlokalny orodek wypoczynkowy, a rozbudowana

infrastruktura dla przedsibiorcw i inwestorw oywi gospodarczo t jednostk.

Celem strategicznym Lokalnego Programu Rewitalizacji miasta Wgrowa jest

oywienie spoeczno-gospodarcze miasta poprzez pobudzenie aktywnoci mieszkacw oraz

wykorzystanie potencjau turystycznego i kulturalnego Wgrowa. Z kolei jeden z celw

szczegowych zakada wypracowanie nowej wartoci nieruchomoci poprzez zmian

przypisanych im dotychczas funkcji na nowe o charakterze gospodarczym, spoecznym,

edukacyjnym i turystycznym. Ponadto o kwestiach zwizanych z turystyk i majcych wpyw

na atrakcyjno turystyczn mowa jest na poziomie priorytetw, gdzie zakada si m.in.:

rozwj zaplecza turystycznego oraz stworzenie miejsc rekreacji i wypoczynku dla lokalnej

spoecznoci oraz wypromowanie miasta i jego walorw kulturalnych i turystycznych.

Do projektw zaplanowanych w dokumencie, ktre bd mogy mie wpyw na

rozwj turystyki w Wgrowie zaliczy naley:

- budowa i modernizacja chodnikw miejskich;

- konserwacja drewnianego kocioa ewangelicko-augsburskiego w Wgrowie;

- konserwacja klasycystycznego kocioa ewangelicko-augsburskiego w Wgrowie;

- modernizacja infrastruktury widowiskowo-technicznej Wgrowskiego Orodka Kultury;

- modernizacja kompleksu sportowego przy ul. Powstacw;

- modernizacja krgielni i terenu wok krgielni;

- modernizacja placw zabaw;26 Dokument z dnia 14 listopada 2005 r.

34

- modernizacja placu gwnego przy Wgrowskiego Orodka Kultury;

- modernizacja pyty Rynku Mariackiego oraz ul. Narutowicza;

- odrestaurowanie cmentarza ewangelicko-augsburskiego;

- poprawa estetyki przestrzeni publicznej osiedli przy ul. Nowej, eromskiego

i Przemysowej;

- promocja turystyczna miasta;

- remont kapitalny zabytkowego budynku byego klasztoru ksiy komunistw przy ul.

Kocielnej ETAP II;

- renowacja Bazyliki Mniejszej przy Rynku Mariackim;

- renowacja zespou klasztornego;

- rozbudowa Kawiarni nad Liwcem;

- rozbudowa i przebudowa budynku po dawnej Cepelii na usugi hotelarskie

i gastronomiczne;

- rozbudowa i przebudowa budynku przy tworzcym si hotelu na usugi rehabilitacji,

korektywy, odnowy biologicznej i sportu;

- wykorzystanie doliny Liwca do celw turystycznych rewitalizacja starorzecza Liwca

(etap I);

- wykorzystanie doliny Liwca do celw turystycznych rewitalizacja starorzecza Liwca

(etap II);

- zagospodarowanie parku miejskiego im. Armii Krajowej;

- zagospodarowanie play miejskiej;

- zagospodarowanie terenw zielonych;

- zagospodarowanie terenu otaczajcego kawiarni nad Liwcem.

Plan Rozwoju Lokalnego Miasta Wgrowa do 2020 roku, Strategia rozwoju miasta

Wgrowa d o 2020 r.27

Turystyka w obu dokumentach odgrywa istotn rol, o czym wiadczy zaliczenie jej

do jednej z siedmiu sfer funkcjonowania miasta, ktre zostay wskazane jako obszar

zainteresowania Planu i Strategii.

W analizie SWOT jako jedn z gwnych saboci miasta zidentyfikowano

niedorozwj infrastruktury turystycznej. Natomiast jedn z szans rozwojowych miasta jest

znaczna atrakcyjno turystyczna regionu.

27 Oba dokumenty zostay omwione cznie, poniewa ich gwne zaoenia s niemal identyczne.

35

Misj Wgrowa okrelono jako: kreowanie miasta przyjaznego mieszkacom,

turystom i przedsibiorcom, ktrego mieszkacy s dumni z bycia wgrowianami, syncego

z bogatej oferty kulturalnej i edukacyjnej, dbajcego o dziedzictwo kulturowe, skutecznie

promujcego swoje walory. Z kolein wizja rozwoju Wgrowa zakada m.in., e:

- pozostanie kilkadziesit specjalistycznych gospodarstw rolnych. Znaczna cz gruntw

rolnych zostanie przekwalifikowana na tereny turystyczne i inwestycyjne. Znaczco

podniesie si poziom obsugi i doradztwa rolniczego. Wiele gospodarstw poszuka swojej

szansy w usugach pozarolniczych, w tym w agroturystyce;

- nastpi poprawa bazy szkolnej w zakresie boisk sportowych zbudowany zostanie basen

kpielowy. Miasto oferowa bdzie pen gam specjalistycznych usug medycznych. W

miecie powstanie Centrum Szkoleniowo-Wypoczynkowe, zagospodarowany turystycznie

bdzie zalew nad Liwcem (m.in. pole golfowe). Istniejce obiekty zabytkowe, a przede

wszystkim rynek miasta bd odrestaurowane. Zaistnieje wiele ofert spdzania czasu

wolnego dla modziey. Powstanie atrakcyjne Muzeum Regionalne z dziaam

powiconym tradycji lokalnego rzemiosa. Cigi komunikacyjne pozbawione bd barier

architektonicznych, a ubodzy mieszkacy korzysta bd ze znacznego wsparcia

socjalnego gminy;

- miejsca pracy generowane bd w sferze maej i redniej przedsibiorczoci i usugowo-

turystycznej;

- dochody mieszkacw oscylowa bd wok rednich w Unii Europejskiej. Mieszkacy

znajdowa bd prac w sektorze turystyczno-usugowym, maych i rednich

przedsibiorstw;

- powstanie infrastruktura turystyczno-rekreacyjna, szczeglnie w centrum miasta i nad

Liwcem;

- Wgrw przybierze charakter europejskiego miasta turystyczno-usugowego z dobrze

rozwinitym sektorem maych i rednich przedsibiorstw.

Jednym z gwnych obszarw przyjtych w obu dokumentach jest turystyka. W jego

ramach okrelono cel strategiczny odnoszcy si do rozwoju turystycznych i rekreacyjnych

funkcji miasta, i dalej wynikajce z niego cele redniookresowe (do osignicia

w perspektywie 2020 r.), do ktrych zaliczono:

- rozwj systemu informacji turystycznej z wykorzystaniem nowych technologii

teleinformatycznych;

- promocja turystyczna miasta a w tym historii i tradycji;

36

- rozbudowa infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej;

- zagospodarowanie doliny Liwca;

- poprawa stanu i sieci drogowej;

- monitoring miejsc zagroonych;

- renowacja zabytkw Wgrowa;

- wykreowanie produktw turystycznych wsplnych dla powiatu;

- ochrona Obiektw Architektury Drewnianej;

- zaoenie Muzeum Regionalnego.

Wszystkie cele strategiczne maj by ponadto realizowane poprzez programy

operacyjne, ktre dla celu rozwj turystycznych i rekreacyjnych funkcji miasta okrelono

jako:

1) Wykorzystanie doliny Liwca do celw turystycznych, w tym renowacja zbiornika

retencyjnego w Krypach;

2) Poprawa stanu obiektw dziedzictwa narodowego;

3) Modernizacja krgielni, kortw tenisowych i boiska pikarskiego;

4) Utworzenie parkingw w centrum miasta ( nie tylko w Rynku);

5) Modernizacja i rozwj bazy noclegowej i gastronomicznej;

6) Opracowanie programu promocji turystycznej miasta oraz stworzenie internetowej bazy

ofert turystycznych;

7) Opracowanie i wdroenie programu turystycznego zagospodarowania Liwca;

8) Przystpienie do Lokalnej Organizacji Turystycznej;

9) Utworzenie Muzeum Miejskiego;

10) Wdroenie systemu ekspozycji atrakcji Wgrowa;

11) Spyw kajakowy na rzece Liwiec I etap np. z Grodziska do kempingu w Wgrowie;

12) Zatrudnienie i przeszkolenie lokalnych przewodnikw turystycznych;

13) Wykonanie pocze komunikacyjnych (cieki rowerowe, piesze, konne) pomidzy

atrakcjami turystycznymi na terenie miasta;

14) Promocja produktw regionalnych, np. Lustro Twardowskiego, Niedwied;

15) Usytuowanie terenw pod domki letniskowe (naley stworzy ofert dla rolnikw z terenu

miasta, naley wyodrbni tereny pod domki letniskowe);

16) Oznakowanie obiektw i szlakw turystycznych;

17) Udostpnienie turystom bazy sportowo-rekreacyjnej;

18) Umoliwienie sprzeday wyrobw rkodziea ludowego i artystycznego;

37

19) Organizacja i promocja produktu turystycznego Szlak Doliny Liwca.

Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego miasta

Wgrowa

Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego miasta

Wgrowa jest kolejnym dokumentem planistycznym, z ktrym powinny by zgodne gwne

zaoenia Strategii rozwoju i promocji turystyki w Wgrowie i gminie Liw. Cele Studium s

tosame z celami strategii rozwoju przedsibiorczoci Wgrw 2000 plus. Odniesienie do

turystyki mona odnale tu na poziomie celw operacyjnych, gdzie mowa jest

o organizowaniu przedsiwzi umoliwiajcych lepsze wykorzystanie szlakw

turystycznych przechodzcych przez Wgrw oraz jego walorw przyrodniczych

i turystycznych oraz turystyczno-wypoczynkowych.

Zaplanowane w Studium dziaania zakadaj m.in. szerok promocj miasta i jego

walorw dla rozwoju turystyki, rekreacji i wypoczynku, cznie z rozbudow niezbdnej

infrastruktury. Wrd dokuczliwych wad funkcjonalnych Wgrowa wymienia si m.in. sabo

rozwinite funkcje turystyczne, szczeglnie w zakresie bazy noclegowej i gastronomicznej.

Podstawowym zadaniem Studium jest jednak okrelenie kierunkw zagospodarowania

przestrzennego miasta. Omawiany dokument okrela 9 takich kierunkw, w ramach ktrych

planowane jest m.in.:

- udostpnienie turystyczne terenw objtych ochron przyrody, takich jak: gi i ki

nadrzeczne oraz lasy i zagajniki i poczenie ich cigami spacerowo-poznawczymi,

zintegrowanymi z miejskim ukadem powiza pieszych i rowerowych;

- zagospodarowanie terenw wzdu brzegu rzeki Liwiec na odcinku od ul. eromskiego do

ujcia rzeki Czerwonki, wprowadzajc w ten rejon obiekty turystyczne typu: hotele,

restauracje, kawiarnie, puby, obiekty sportowe i inne aktywizujce t cz miasta;

- poprawienie dostpnoci komunikacyjnej miasta, ale take obiektw turystycznych.

W Studium zakada si, e Wgrw stanie si atrakcyjnym miastem na trasach

turystycznych Mazowsza i Podlasia z uwagi na swoje zabytki i uroki krajobrazowe, a take

bdzie rejonem wypoczynku witecznego i wakacyjnego dla mieszkacw wikszych miast,

w tym szczeglnie dla mieszkacw Warszawy. Zadaniem wadz miasta bdzie za promocja

walorw turystycznych i rekreacyjnych Wgrowa.

Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy Liw

38

W Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy Liw

mao jest odniesie do turystyki. W analizie SWOT, stanowicej cz tego dokumentu,

wrd szans rozwoju gminy Liw wymienia si m.in.: rozwj agroturystyki i duy wzrost

turystyki. Dalej ocenia si, e obszary chronionego krajobrazu winny by wykorzystane

turystycznie i suy czowiekowi do regeneracji si biologicznych i zdrowia. Natomiast

wedug autorw Studium, rozwj sieci osadniczej wywoywany jest ulepszonymi

powizaniami drogowymi, trasami infrastruktury technicznej, rozpowszechnianiem si

budownictwa letniskowego i wzrostem znaczenia turystycznego obszaru gminy. Std te, jak

twierdz autorzy Studium, wadze lokalne stawiajc sobie za cel rozwj gminy, powinny:

- sprzyja rozwojowi budownictwa letniskowego, zwaszcza we wsiach: Borzychy, Krypy,

Starawie, Popielw, Jarnice, Liw, Tocza, Jartypory, Pierzchay i Wyszkw;

- wykorzysta walory przyrodnicze i kulturowe doliny rzeki Liwiec do rozwoju rnych

form turystyki.

Strategia Rozwoju Gminy Liw

Pierwsze odwoania do turystyki w Strategii Rozwoju Gminy Liw odnale mona,

podobnie jak w poprzednio omawianych dokumentach, w analizie SWOT, gdzie za szans tej

gminy uznano rozwj turystyki, w tym zwaszcza agroturystyki. Ocenia si take, e ciekawe

zabytki i walory krajobrazowe posiadane przez gmin s duym kapitaem w sytuacji mody

na agroturystyk i turystyk weekendow mieszkacw Warszawy. Z przedstawionych w tym

dokumencie analiz wynika, e gmina widzi moliwo posiadania rozwinitego,

dochodowego rolnictwa (ze wzgldu na bliskie rynki zbytu, dobry stan rodowiska

naturalnego) oraz chce postawi na rozwj turystyki (agroturystyka, tereny rekreacyjne).

Jednym ze scenariuszy szans jest wykorzystanie zasobw rodowiska przyrodniczego i

dziedzictwa historyczno-kulturowego dla rozwoju funkcji turystyki.

W wizji rozwoju gminy wskazuje si cel gwny okrelajcy gmin Liw jako

przyjazn rodowisku z rozwinit agroturystyk i kwitncym rolnictwem oraz posiadajc

dobr infrastruktur techniczn i sie usug. Rozwiniciem celu gwnego s cele

strategiczne, z ktrych dla turystyki szczeglnie istotny jest cel nr 2: Ochrona rodowiska

i tworzenie warunkw dla rozwoju turystyki i agroturystyki, ktry zosta rozszerzony przez

nastpujce cele operacyjne:

- uporzdkowanie gospodarki odpadami komunalnymi;

- realizacja systemw oczyszczania ciekw na terenie gminy;

39

- ochrona powietrza atmosferycznego;

- opracowanie i wdroenie programu zalesie na terenie gminy;

- utworzenie ekologicznego systemu obszarw chronionych;

- tworzenie kompleksw indywidualnej zabudowy wypoczynkowej;

- stworzenie wioski wypoczynkowej;

- uatrakcyjnienie zagospodarowania terenu zamku w Liwie i jego otoczenia;

- podjcie dziaa informacyjno-organizacyjnych dotyczcych rozwoju agroturystyki i

promocja agroturystyki jako dodatkowego rda dochodu rolnikw.

Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Liw

W planie ocenia si, e szans gminy jest rozwj gospodarczy osignity w wyniku

rozwoju infrastruktury technicznej, modernizacji gospodarstw rolnych z tendencj wzrostu

upraw ekologicznych oraz rozwoju rekreacji w oglnie dostpnych orodkach, na wasnych

dziakach rekreacyjnych i w gospodarstwach agroturystycznych. W celu poprawy warunkw

ycia mieszkacw ustalono m.in. nastpujce cele:

- tworzenie warunkw do rozwoju funkcji gospodarczych, przede wszystkim usug,

turystyki i drobnej przedsibiorczoci;

- ochrona atrakcyjnoci rodowiska gminnego jako podstawy dziaalnoci gospodarczej, w

tym wykorzystanie zasobw naturalnych;

- ochrona unikatowych wartoci rodowiska przyrodniczego i kulturowego;

- utrzymanie i ksztatowanie zrnicowanych terenw zielonych w ssiedztwie zabudowy

mieszkaniowej, eksponowanie wartoci krajobrazowych rodowiska;

- ksztatowanie gminnej struktury zharmonizowanej ze rodowiskiem przyrodniczym,

kulturowym i krajobrazowym.

Strategia Rozwoju Powiatu Wgrowskiego

W Strategii Rozwoju Powiatu Wgrowskiego analiza SWOT zostaa przeprowadzona

w 10 podgrupach. Jedn z nich bya podgrupa turystyka i sport. Za mocne strony uznano tu:

du ilo lasw, naturalnych ciekw wodnych, sztuczne zbiorniki wodne oraz walory

krajobrazowo-przyrodnicze, niski stopie zanieczyszczenia rodowiska i liczne obiekty

zabytkowe. Sabe strony to: brak rodkw finansowych na renowacj zabytkw, niski

standard bazy turystycznej, zy stan zabytkw i brak turystycznych organizacji

pozarzdowych. Za szans, autorzy strategii uznali: prywatyzacj bazy turystycznej, blisko

40

aglomeracji warszawskiej i nawizanie wsppracy z powiatem wiciaskim na Litwie.

Podstawowe zagroenie stanowi za bariera ekonomiczno-finansowa ludnoci i maa

konkurencyjno w stosunku do ofert zagranicznych.

Rozwj i promocja turystyki w powiecie jest jednym z celw operacyjnych strategii.

W myl tego celu turystyka ma by czynnikiem rozwoju gmin w powiecie. W jego ramach

zakada si: stworzenie penej informacji o moliwociach wypoczynku na terenie powiatu

oraz popraw warunkw pobytu turystw na terenie powiatu. Do realizacji omawianego celu

posu nastpujce przedsiwzicia:

- stosowanie optymalnych form promocji turystycznej;

- opracowanie mapy turystycznej powiatu;

- opracowanie przewodnikw turystycznych (szlaki piesze, cieki rowerowe, szlaki

kajakowe i jedzieckie);

- opracowanie katalogu bazy noclegowej i gastronomicznej;

- promocja powiatu w znaczcych targach i giedach turystycznych.

Strategia Rozwoju Wojewdztwa Mazowieckiego do roku 2020

Turystyka w Strategii Rozwoju Wojewdztwa Mazowieckiego zajmuje do istotn

pozycj, jest wielokrotnie przywoywana na poziomie dziaa, kierunkw dziaa i celu

poredniego, w tym m.in.:

Dziaanie tworzenie warunkw do aktywnoci ruchowej, uprawiania sportu i turystyki w

zakresie kierunku dziaa 1.4. Podniesienie standardw ochrony zdrowia i zmniejszenie

rnic w dostpie do wiadcze zdrowotnych;

Dziaanie wspieranie tworzenia nowych miejsc pracy, zwaszcza samozatrudnienia, poprzez

rozwj dziaalnoci pozarolniczej na terenach wiejskich (obsuga rolnictwa, agroturystyka,

turystyka, konserwacja przyrody, utrzymywanie infrastruktury technicznej, usugi, rzemioso

artystyczne) w celu ograniczenia bezrobocia na wsi w zakresie kierunku dziaa 4.3.

Wielofunkcyjny rozwj obszarw wiejskich;

Dziaanie wykorzystanie walorw i usug turystycznych jako potencjalnego czynnika

zrwnowaonego rozwoju wsi i maych miast, poprzez wspieranie na obszarach wiejskich

budowy rnorodnych elementw infrastruktury sucej jako baza dla rozwoju turystyki

w zakresie kierunku dziaa 4.3. Wielofunkcyjny rozwj obszarw wiejskich;

41

Dziaanie dalsze ksztatowanie zaplecza instytucjonalnego i bazy materialnej dla rozwoju

kultury i turystyki oraz