studija je pripremljena zahvaljujući podršci …oie-res.me/uploads/archive/05102010-izgradnja...

Studija je pripremljena zahvaljujući podršci američkog naroda kroz Agenciju za međunarodni razvoj Sjedinjenih Američkih Država (USAID)

STUDIJA

O IZGRADNJI MIKRO ELEKTRANA U CRNOJ GORI

Maj 2010

Studija je pripremljena zahvaljujući podršci američkog naroda kroz Agenciju za međunarodni razvoj Sjedinjenih Američkih Država (USAID) u okviru Ugovora o saradnji (broj: EPP-A-00-06-00002-000) sa Global Sustainable Tourism Alliance (GSTA) koji implementira AED sa partnerima. Sadržaj i mišljenja predstavljena u studiji su odgovornost AED partnera, Centra za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED) i Montenegro Biznis Alijanse (MBA), i nisu obavezno odraz mišljenja USAID-a.

Studija izvodljivosti izgradnje mikro elektrana u Crnoj Gori

Montenegro Biznis Alijansa (MBA) u saradnji sa CEED/STARS projektom 2

Sadržaj:

1. U V O D .................................................................................................................................................. 3

1.1. O Montenegro Biznis Alijansi (MBA) .............................................................................................. 3

1.2. O angažovanju MBA u sektoru energetike .................................................................................... 4

1.3. Objavljeni tekstovi MBA o energetici ............................................................................................. 7

2. DOSADAŠNJE ANGAŽOVANJE MBA U SEKTORU ENERGETIKE ............................................................ 10

2.1. Ranija Angažovanja MBA u sektoru energetike ........................................................................... 10

2.2. Najnovija angažovanje MBA u sektoru energetike ...................................................................... 12

2.3. Prezentacije Studije o izgradnji mikro elektrana u Crnoj Gori ..................................................... 14

3. ULOGA OPŠTINA U RAZVOJU LOKALNE ENERGETIKE ......................................................................... 16

5. DETALJNIJE O IZGRADNJI mHE U CRNOJ GORI .................................................................................... 19

5.1. Opšti dio ....................................................................................................................................... 19

5.1.1. Kljasifikacija elektrana ........................................................................................................... 20

5.1.2. Osnovni parametri koje bi se trebali koristiti u klasifikaciji mHE ......................................... 20

5.1.3. Dalja klasifikacija mHE........................................................................................................... 20

5.1.4. Klasifikacija elektrana koja se koristi u Crnoj Gori ................................................................ 21

5.1.5. Objekti od kojih se sastoji mikro elektrana ........................................................................... 21

5.1.6. Ekonomski i prirodni motivi koji utiču na izgradnju mHE ..................................................... 22

5.1.7. Osnovne karakteristike lokacija ............................................................................................ 23

5.1.8. Tehnička dokumentacija ....................................................................................................... 24

5.1.9. Projekat opreme ................................................................................................................... 25

5.2. Postupak dobijanja koncesija za gradnju mHE u Crnoj Gori ........................................................ 25

5.2.1. Pribavljanje urbanističke - tehničke saglasnosti za mikro elektrane .................................... 28

5.2.2. Dobijanje ekološke saglasnosti za gradnju mikro elektrana ................................................. 28

5.2.3. Povezivanje mikro elektrana na distributivnu mrežu ........................................................... 29

5.2.4. Predlog za pojednostavljenje postupka priključenja mikro elektrane na mrežu ................. 30

5.3. Prednost i nedostaci izgradnje mHE ............................................................................................ 30

5.3.1. Prednosti izgradnje mHE ....................................................................................................... 30

5.3.2. Nedostatci izgradnje mHE ..................................................................................................... 31

5.4. Predlog mjera za eliminisanje barijera koje otežavaju gradnju mikro elektrana ........................ 32

6. Zaključak .............................................................................................................................................. 34



1. U V O D

U uvodnom dijelu Studije o izgradnji mikro elektrana u Crnoj Gori (u daljem tekstu Studije) biće, u

najkraćem, riječi o Montenegro Biznis Alijansi (MBA) kao asocijaciji koja okuplja privatni sektor u

Crnoj Gori i štiti njegove interese.

U drugom dijelu Uvoda govorićemo o angažovanju MBA u sektoru energetike i razlozima koji su

nas motivisali da se bavimo tim pitanjima.

1.1. O Montenegro Biznis Alijansi (MBA)

Montenegro Biznis Alijansa (MBA) je nezavisna poslovna asocijacija koja okuplja preduzetnike,

domaće i strane investitore. Formirana je septembra 2001. godine sa ciljem da utiče na stvaranje

poslovnog ambijenta koji pogoduje razvoju biznisa u Crnoj Gori. Od svog osnivanja MBA radi na

promociji razvoja privatnog sektora i, s tim u vezi, povećanja standarda gradjana Crne Gore. Jedan

od glavnih ciljeva MBA na tom putu je nastojanje da svojim komentarima, predlozima i

sugestijama pomogne stvaranju zakonske regulative koja pogoduje razvoju biznisa, odnosno

otklanjanju barijera koje ometaju poslovanje privatnom sektoru u Crnoj Gori.

MBA godišnje objavljuje više publikacija s ciljem da podrži i podstakne dinamiku poslovnih

aktivnosti svojih članova.

Pored redovnih kontakata sa privatnim sektorom, MBA ima kontinuirane kontakte i sa javnim

sektorom, relevantnim institucijama koje se bave pitanjima biznisa, diplomatskim predstavnicima

stranih država i vlada, inostranim institucijama i organizacijama vezanim za biznis i, naravno,

sredstvima javnog informisanja. MBA je takodje članica više medjunarodnih organizacija koje se

bave pitanjima biznisa i stvaranja uslova za njegov razvoj.

Angažovanje MBA se ogleda i kroz organizovanje sastanaka, okruglih stolova, radionica,

predavanja, press konferencija, TV i radio nastupa i td. I to sve sa ciljem stvaranja što pogodnijih

uslova za razvoj biznisa u Crnoj Gori.

MBA pridaje veliki znčaj javno-privatnom partnerstvu i što neposrednijoj i intenzivnijoj saradnji ova

dva sektora u interesu pronalaženja najboljih rešenja za biznis, kao i edukativnoj i obrazovnoj

funkciji onih koji se bave biznisom ili planiraju da to čine.



MBA je danas snažna poslovna asocijacija upravo zato što je kroz svoj višegodišnji rad pokazala da

je privatni sektor s pravom prepoznao kao poslovni subjekt preko koga će najcelishodnije i

najefikasnije ostvarivati svoje interese.

MBA danas u svom sastavu ima preko 500 firmi koje ostvaruju više od 42% GDP i koje zapošljavaju

preko 25.000 radnika. Medju firmama članicama MBA su i Promonte, T-Com, Macrosoft, British

American Tabacco, Jugopetrol, Nikšićko pivo, kao i većina poslovnih banaka.

I na kraju ovog dijela Uvoda, samo napomena da je za svoje dosadašnje angažovanje na planu

promovisanja privatnog sektora i stvaranja ambijenta pogodnog za biznis, MBA dobila više

domaćih i medjunarodnih priznanja koje, prije svega, doživljava kao dodatni podsticaj i još veću

obavezu za budući rad.

1.2. O angažovanju MBA u sektoru energetike

Možemo slobodno reći da je MBA dugo bila usamljeni glas na poslovnoj sceni Crne Gore koja je na

probleme u sektoru energetike uporno i u kontinuitetu ukazivala, predlažući konkretna rešenja.

Do sada je MBA objavila preko sto tekstova na temu energetike u različitim štampanim medijima,

ne računajući tekstove koji su drugi pisali o ovom angažovanju MBA, i organizovala na tu temu

brojne sastanke u više gradova Crne Gore, okrugle stolove, press konferencije, tv nastupe i

posjetila više mjesta gdje su uslovi za gradnju elektrana posebno povoljni.

Cilj angažovanja MBA je da se ubrza rešavanje problema u sektoru energetike zbog značajnog

deficita električne energije koji se iz godine u godinu uvećava i razvoja biznisa u toj oblasti.

Po ovim pitanjima, svih ovih godina, obavljeni su brojni kontakti i konsultacije sa predstavnicima

Vlade, meritornim subjektima u sektoru energetike kod nas i u okruženju, potencijalnim

investitorima u gradnji elektrana i td. Takodje je konsultovana pravna regulative bližeg i daljeg

okruženja kako bi se dobilo što više informacija o ovoj problematici i uradili kvalitetniji predlozi.

U svojoj Biznis Agendi, jednoj od publikacija koje izdaje, MBA je definisala sedam izazova koji

oblikuju našu budućnost i koji će biti u fokusu njenog interesovanja i angažovanja u narednom

periodu. Jedan od tih izazova je vezan za energetiku, a odnosi se na obezbjedjenje stabilnih izvora



električne energije za budućnost. MBA je odredila sektor energetike kao jedan od prioriteta u

svom angažovanju svjesna da bez energije nema pravog biznisa, nema ukupnog razvoja, nema

boljeg života za gradjane Crne Gore. Biti energetski zavisan, pogotovu u uslovima kada to u dugom

roku ne moraš biti, nikako ne može biti dobra opcija. U okviru ovog izazova definisani su i ciljevi

koje treba ostvariti. Jedan od tih ciljeva je nastavljanje angažovanja za skraćenje i

pojednostavljenje procedura za dobijanje koncesija za gradnju malih elektrana, odnosno za

stvaranje uslova za brže dobijanje koncesija za gradnju mikro elektrana, podsticanje lokalnih

samouprava na veće angažovanje na tom planu shodno pozitivnim zakonskim propisima. I naravno

na maksimalnom skraćenju rokova i broja dokumenata potrebnih za dobijanje dozvola za gradnju

elektrana ove snage. Ono što je MBA, takodje, uvijek potencirala je vezano za smanjenje cijena

električne energije za biznis na čemu će i u narednom periodu jednako uporno insistirati. Jedan od

dugoročnih ciljeva MBA u sklopu izazova sedam je i zalaganje za izgradnju novih izvora električne

energije i, s tim u vezi, zalaganje za valorizaciju prirodnih resursa kojima će se obezbijediti stabilna

ponuda električne energije uz poštovanje principa održivog razvoja i uvažavanja ekoloških

standarda. Zalaganje MBA ide, takodje, i u pravcu liberalizacije tržišta električne energije. MBA

posebno sugeriše i uključivanje Crne Gore u regionalne programe i strategije razvoja, jer je i to

neophodan uslov za rešavanje svih ovih problema., pogotovu kada Crna Gora i institucionalno

postaje dio jedinstvenog evropskog tržišta.

Podatak da potrošnja električne energije iz godine u godinu permanentno raste, a da sa druge

strane novih kapaciteta za proizvodnju električne energije još uvijek nema je svakako

zabrinjavajući. Na teritoriji Crne Gore odlije se svakog sekunda oko 750 kubika vode, dok Crna

Gora koristi svega 5% svojih vodotoka i svega 17% svojih hidropotencijala. Sve ovo govori o

neophodnosti što brže izgradnje novih energetskih kapaciteta kako bi se iskoristile naše

komparativne prednosti u tom sektoru, a time i eliminisao energetski deficit koji se, kao što

vidimo, iz godine u godinu uvećava.

MBA je pozdravila spremnost Vlade da se krene sa gradnjom elektrana u Crnoj Gori i dodjelom

koncesija po tom osnovu. To je doživjela i kao potvrdu opravdanosti svojih dugogodišnjih

angažovanja na tom planu.



MBA je, nakon toga, nastavila, odnosno usredsredila svoje aktivnosti na podsticanju što masovnije

izgradnje mikro elektrana, odnosno elektrana snage do 100 KW. Veoma pogodne prirodne uslove

za njihovu izgradnju imamo u sjevernom dijelu Crne Gore koji je najbogatiji vodnim resursima.

Poznato je da je taj dio teritorije Crne Gore manje ekonomski razvijen i sa većom stopom

nezaposlenosti, zbog čega bi ovakve aktivnosti još više dobile na značaju. Iako gradnja elektrana

ove snage ne bi značajnije doprinijela povećanju ukupnog energetskog potencijala Crne Gore, bila

bi veoma važna upravo imajući u vidu ekonomske prilike u tom dijelu naše Države. Dakle, pošto se

radi o razvoju tzv. porodičnog biznisa, kao veoma bitnog činioca ukupnog razvoja svake ekonomije,

MBA insistira na što bržem pokretenju ovih aktivnosti. Pored navedenog, na ovaj način bi se

pomoglo i uravnoteženju ekonomskog razvoja Crne Gore, što je svakako u fokusu interesovanja

kreatora ekonomske politike, jer je uravnoteženi regionalni razvoj jedan od presudno važnih

uslova za ukupan razvoj svake, pa i crnogorske ekonomije.

Zbog svega navedenog smatramo veoma korisnim za razvoj biznisa da se omogući zainteresovanim

investitorima, kojih sigurno nije mali broj, barem su naša iskustva sa terena takva, gradnja

elektrana ove snage. To su, često, mjesta na kojima su se nekada nalazile vodenice i mlinovi i kojih

je bio veliki broj na tom području. Prihod od prodaje električne energije koju proizvede mikro

elektrana uvećao bi porodični budžet vlasnicima, ali ta činjenica ima još jedan, rekli bi smo,

značajniji efekat. Ostvarenje prihoda po tom osnovu, podstaklo bi razvoj i drugih biznisa kroz

otvaranje farmi, ugostiteljskih objektata, ribnjaka, pilana i td. Jednom riječju, masovnioja izgradnja

mikro elektrana bi uticala da živne biznis u ovom dijelu naše Države. Jer, imati sopstveni izvor

napajanja električnom energijom je izuzetna privilegija koja otvara vrata svakoj vrsti biznisa.

Kao posledica upornog angažovanja MBA po ovom pitnju,

uslijedila je izgradnja prve elektrane u samostalnoj Crnoj

Gori u Manastiru Morači. Projekat za ovu mikro elektranu

snage 12 KW uradila je firma ''Potencijal'', član MBA sa

kojom je ova poslovna asocijacija imala niz aktivnosti u

sektoru energetike, posebno na planu podsticanja gradnje

mikro elektrana. Mikro elektrana ''Vrelo'' u Manastiru

Morači moći će obezbjedjivati električnu energiju, ne samo za Manastir Moraču, već i za lokalnu

školu, javnu rasvjetu na tom prostoru i još nekim objektima u ovoj mjesnoj zajednici. Kao što se iz



ovog primjera može vidjeti, mikro elektrane, iako male snage, postale bi neophodan uslov za

razvoj odredjenog područja i veoma važan podsticaj za njegov dalji razvoj.

U ovom kontekstu, veoma je važno istaći da izgradnja mikro elektrana ne bi ugrozila interese

koncesionara kojima su dodijeljeni glavni vodotoci, jer se ti mali vodotoci na kojima bi se gradile

mikro elektrane ulivaju u glavni vodotok koristio ih neko ili ne. Dakle, ovo ne može, niti smije, biti

prepreka za masovnije otpočinjanje gradnje mikro elektrana.

Poznat je stav MBA da lokalne samouprave treba da preuzmu glavnu ulogu u dodjeli koncesija za

elektrane ove snage, ako želimo da se ovaj proces počne što brže i efikasnije odvijati. O tome će

biti više riječi u posebnom odjeljku Studije.

1.3. Objavljeni tekstovi MBA o energetici

Aktivno se angažujući na rješavanje problema u sektoru energetike, MBA je istovremeno u

kontinuitetu objavljivala tekstove na tu temu. Niže navedeni tekstovi, objavljeni u dnevnoj štampi

su, znači, autorstvo MBA i medju njima nijesu tekstovi koje su drugi objavili o MBA, odnosno o

njenim aktivnostima u sektoru energetike.

1. 16.06.2005. Vijesti – Lakše za dozvole za privatne elektrane

2. 20.07.2005. Pobjeda - Pojednostaviti proceduru za gradnju mini – elektrana

3. 09.11.2005. Republika – Jeftinije kilovate privredi

4. 09.11.2005. Vijesti – Pojeftiniti struju za privredu

5. 09.11.2005. Pobjeda – Smanjiti cijenu struje za preduzeća

6. 09.11.2005. Dan – Jeftinija struja za preduzetnike

7. 18.12.2005. Pobjeda – Kilovati crnogorskog samopouzdanja

8. 18.01.2006. Pobjeda – Uskoro proizvodnja solarnih kolektora u Crnoj Gori?

9. 01.02.2006. Pobjeda – Male elektrane u Sloveniji proizvode 40 odsto struje

10. 03.03.2006. Vijesti – Lakši put do koncesija

11. 03.03.2006. Pobjeda – Koncesije rasterećene birokratije

12. 22.03.2006. Pobjeda – Komplikovana procedura za izgradnju mini-elektrana

13. 22.03. 2006. Republika – Birokratija odbija investitore

14. 22.03.2006. Dan – Preduzetnici hoće mini – elektrane

15. 18.05.2006. Vijesti - Za razvoj sjevera

16. 14.09.2006. Republika – Šansa za sjever

17. 14.09.2006. Pobjeda – Gradnja mini hidroelektrana šansa za razvoj sjevera

18. 14.09.2006. Vijesti – Šansa za razvoj sjevera Republike

19. 03.11.2006. Vijesti – Koncesije za 99 godina

20. 03.11.2006. Pobjeda – Što prije graditi obnovljive izvore energije



21. 05.11.2006. Pobjeda – Koncesije na duži rok

22. 05.11.2006. Vijesti – Koncesije i na preko 30 godina

23. 25.11.2006. Vijesti – Propis za nove centrale

24. 15.12.2006. Dan – Uložićemo milijardu u struju

25. 15.12.2006. Vijesti – Uložiće koliko bi trebali da bi izvozili struju

26. 15.12.2006. Pobjeda – Norvežani hoće da grade elektrane u Crnoj Gori

27. 25.12.2006. Dan – Mini elektrane privatnicima

28. 26.12.2006. Republika – Ovlašćenje za elektrane opštinskim organima

29. 26.12.2006. Pobjeda – Predlažu prenos ovlašćenja na opštinske organe

30. 26 12.2006. Vijesti – Trpi biznis

31. 27.12.2006. Vijesti – Lakše do koncesija

32. 27.12.2006. Pobjeda – Podržali inicijativu MBA

33. 17.01.2007. Pobjeda – Što prije usvojiti zakon o koncesijama

34. 30.01.2007. Pobjeda – Male elektrane sigurnost porodičnog biznisa

35. 30.01.2007. Republika – Podrška porodičnom biznisu

36. 10.02.2007. Pobjeda – Umjesto na rijekama brane u ministartstvima

37. 10.02.2007. Vijesti - Teško do koncesija

38. 15.02.2007. Pobjeda - Od maja niže cijene struje za mala i srednja preduzeća

39. 15.02.2007. Vijesti - Poslodavci plaćaju nepravedno skupu struju

40. 15.02.2007. Republika – Kilovat do deset centi

41. 15.02.2007. Dan – Realna cijena do deset centi

42. 17.02.2007. Pobjeda – Ministarstvo za ekonomski razvoj lider u ćutanju

43. 17.02.2007. Vijesti – Ministarstvo ekonomije ćuti i ništa ne radi

44. 18.02.2007. Pobjeda – Kilovati iz potoka po jednostavnoj proceduri

45. 28.02.2007. Pobjeda – Smanjiti cijene struje za privatni sektor

46. 01.03.2007. Republika – Prodati EPCG i graditi nove elektrane

47. 01.03.2007. Dan – Za biznis niža cijena struje

48. 01.03.2007. Pobjeda – Strani i domaći investitori napraviće pritisak na Vladu

49. 14.03.2007. Pobjeda – Prostornim planom predvidjeti izgradnju malih HE

50. 14.03.2007. Republika – Elektrane da su u prostornom planu

51. 14.03.2007. Dan – Mrežu malih HE unijeti u prostorni plan

52. 26.03.2007. Pobjeda – Lakše do gradnje mini elektrana

53. 26.03.2007. Dan – Za gradnju mikro i mini elektrana

54. 26.03.2007. Republika – Traže jednostavnije procedure

55. 27.03.2007. Pobjeda – Veliko interesovanje za gradnju elektrana

56. 09.04.2007. Pobjeda – Mini elektrane su budućnost Gornjeg Bihora

57. 28.04.2007. Vijesti – Omogućiti gradnju malih elektrana

58. 28.04.2007. Republika – Omogućiti gradnju mini elektrana

59. 28.04.2007. Pobjeda – Male elektrane generator razvoja sjevera

60. 05.05.2007. Republika – Centrale čekaju cijenu struje



61. 10.05.2007. Vijesti – Lokalne vlasti da izdaju koncesije

62. 10.05.2007. Dan – Ubrzati dodjelu koncesija za male HE

63. 10.05.2007. Republika – Opštinama procedure

64. 11.05.2007. Republika – Firmama jeftinija struja

65. 11.05.2007. Dan – Cijene struje opterećuju biznis

66. 06.06.2007. Pobjeda – Cijenu struje za biznis smanjiti

67. 16.06.2007. Vijesti – Na Popči elektrana

68. 16-17.06.2007. Republika – Hidrocentrala na rijeci Popči

69. 16.06.2007. Vijesti - Privrednici razočarani

70. 22.06.2007. Dan – Opštine da odrede lokacije za male HE

71. 22.06.2007. Pobjeda – Utvrditi lokacije za male elektrane

72. 05.07.2007. Vijesti – Olakšati gradnju elektrana

73. 05.07.2007. Republika – Opštine da dodjeljuju koncesije

74. 05.07.2007. Dan – Prva elektrana u Prekobrdju

75. 05.07.2007. Pobjeda – Opštine da daju koncesije za izgradnju malih elektrana

76. 21.07.2007. Dan – Male HE za porodični biznis

77. 21.07.2007. Pobjeda – Mini elektrane uslov za razvoj biznisa

78. 27.09.2007. Vijesti – Ne fali para, koči birokratija

79. 24.11.2007. Pobjeda – Nadležnost prenijeti na opštine

80. 24.11.2007. Republika – Nadležnost opštinama

81. 06.12.2007. Vijesti – U opštinu po dozvolu za male elektrane

82. 06.12.2007. Dan – Kolašinci preduhitrili ostale

83. 06.12.2007. Pobjeda – Opštine da se uključe u rješavanje energetskih problema

84. 19.12.2007. Pobjeda – Sa deficitom struje nema razvoja biznisa

85. 12.02.2008. Republika – Opštine da daju dozvole

86. 14.02.2008. Vijesti – Mikro elektrane za porodični biznis

87. 11.04.2008. Pobjeda – Što prije graditi HE

88. 15.04.2008. Republika – Ugrožena konkurentnost (u okviru većeg teksta)

89. 28.05.2008. Dan – Jeftinija struja za biznis

90. 28.05.2008. Republika – Kilovate svesti na realni nivo

91. 28.05.2008. Pobjeda – Smanjiti cijene struje za preduzetnike

92. 09.06.2008. Vijesti – Sniziti cijene

93. 09.06.2008. Republika – Dobar signal za biznis

94. 09.06.2008. Pobjeda – Dobar signal za biznis

95. 09.07.2008. Pobjeda – Ulaznica za velike strane investitore

96. 02.10.2008. Vijesti – Podrška porodičnom biznisu (Prilog:”Biznis i berza”)

97. 02.10.2008. Republika – Dati koncesije i za porodični biznis

98. 02.10.2008. Dan – Porodične mini elektrane

99. 16.10.2008. Vijesti – Mjesta za 100 mikroelektrana

100. 16. 10.2008. Pobjeda – Oko 100 mikroelektrana u narednih pet godina



101. 16. 10.2008. Republika – U narednih pet godina 100 mikroelektrana

102. 16. 10.2008. Dan – Katuni na struju

103. 06. 03.2009. Dan – Svakoj familiji po mikro HE

104. 16. 04.2009. Portal montenegrowing (ekonomski portal) – Opštine da daju

koncesije za porodične elektrane

105. 29. 10.2009. Dan – MBA podržava gradnju energetskih objekata

106. 14.12. 2009. Vijesti–Izgradnja novih izvora energije neophodna za ekonomiju

2. DOSADAŠNJE ANGAŽOVANJE MBA U SEKTORU ENERGETIKE

MBA je praktično od svog osnivanja angažovana na poslovima vezanim za razvoj energetike kroz

korišćenje obnovljivih izvora energije. U najkraćem navešćemo pregled tih aktivnosti.

2.1. Ranija angažovanja MBA u sektoru energetike

a) Vodeći računa o uslovima za privredjivanje u Crnoj Gori i efektima u dugom roku, MBA je

posebnu pažnju ovom pitanju posvetila u svojoj prvoj Biznis Agendi iz 2003. (i u svakoj

sledećoj) nekoj vrsti svog poslovnog plana. Tako je energetika definisana kao jedan od

sedam izazova kojima u dugom roku treba posvetiti posebnu pašnju, jer bez obezbjedjenja

potrebnih količina električne energije nema ni pravog ekonomskog i svakog drugog razvoja.

Poseban akcenat je stavljen na gradnju mikro elektrana zbog njihove višestruke koristi.

b) Sledeći korak MBA je bio usmjeren na to da se u Zakonu o energetici unese mogućnost

učešća privatnog sektora u energetskom sektoru Crne Gore, privatizacija energetskih

subjekata ili djelova koji su u društvenom, odnosno državnom vlasništvu. Radi se o 2004,

odnosno 2005 godini. Na ovaj način je prva barijera na putu uključivanja privatnog sektora

u sektor energetike bila uklonjena.

c) MBA je svojim angažovanjem nastojala da utiče na eliminisanje biznis barijera koje se tiču

komplikovane i dugotrajne procedure za dobijanje koncesija za gradnju elektrana po tada



važećem Zakonu o učešću privatnog sektora u vršenju javnih usluga. Da bi to postigla MBA

je formirala Radnu grupu koja se u dužem periodu bavila ovim pitanjima. Pored

predstavnika MBA i Vlade, u Radnoj grupi su bili potencijalni investitori koje ovaj problem

najviše i dotiče zbog čega su, vjerujemo, i predložena rešenja bila kvalitetnija. Radna grupa

je takodje imala brojne kontakte sa meritornim subjektima kod nas i u regionu, kako bi

došla do što boljeg rješenja. Nije izostao ni kontakt sa Udruženjem malih elektrana u

Sloveniji koja je, od zemalja bivše Jugoslavije, najdalje otišla u pojednostavljenju

dokumentacije neophodne za gradnju malih elektrana. Nakon svih tih aktivnosti, uradjen je

Predlog skraćenja procedura i rokova za dobijanje koncesija koji je upućen Ministarstvu

ekonomije. Navedene aktivnoti su vezane za 2006. godinu.

d) Želeći da uključi što veći broj relevantnih subjekata i obezbijedi ‘’širu bazu’’ kako bi se

process izgradnje malih elektrana ubrzao,

MBA formira Odbor MBA za

energetiku čiji su članovi bili iz različitih

opština Crne Gore. Odbor se bavio

pitanjima skraćenja procedura i rokova za

dobijanje koncesija za gradnju elektrana,

ali i što bržem odvijanju tih procesa,

odnosno bržem dobijanju koncesija za gradnju elektrana. Nastojanja Odbora su bila

posebno usmjerena na podsticanju aktivnosti lokalnih samouprava da se ovim pitanjima

počnu konkretnije baviti. S tim u vezi MBA je svim opštinama u Crnoj Gori, u više navrata,

uputila predlog da daju svoje predstavnike u Odbor za energetiku. U tom smislu održano je

više sastanaka u više gradova Crne Gore i održano nekoliko press konferencija kako bi se

ovi problemi što više nametnuli. Odbor MBA za

energetiku je nastojao da se ingerencije za

dodjelu koncesija za gradnju, posebno mikro

elektrana, prenesu na opštine. Naravno, u

Odboru su, kao i u Radnoj grupi, bili i potencijalni

investitori u granji elektrana.

Ove aktivnosti su vezane za 2007. i 2008. godinu.



e) Angažovanje MBA je i po pitanju Zakon o Koncesijama bilo veoma izraženo. Ocjenjujući

da je usvajanje ovog Zakona kruna svih naših angažovanja po pitanju uključivanja privatnog

sektora u vršenju javnih poslova, ne samo u oblasti energetike, MBA se od prvog dana

aktivno uključila u njegovu izradu. Naši predstavnici su bili članovi Komisije za ekonomski

razvoj i Medjuresorske radne grupe koju je formiralo tadašnje Ministarstvo za ekonomski

razvoj. MBA je napravila brojne Predloge i Komentare u vezi ovog zakona koje je

prosledjivala resornom ministarstvu. Zaista nam čini zadovoljstvo što su mnogi naši

predlozi prihvaćeni i ugradjeni u ovaj Zakon, posebno oni koji se tiču skraćenja i

pojednostavljenja procedura za dobijanje koncesija, kao i naš predlog za prihvatanje

samoinicijativnih ponuda za dodjelu koncesija koji je takodje značajan podsticaj razvoju

biznisa. Takodje, ističemo da su i u drugim podzakonskim aktima i dokumentima (Strategiji

razvoja MHE u Crnoj Gori, Prostornom planu Crne Gore, Strategiji razvoja energetike Crne

Gore do 2025.i dr.) koji tretiraju pitanja energetike i koncesija prihvaćene inicijative MBA.

Jedna od prihvaćenih inicijativa je da se na opštine prenesu prava kada su u pitanju

elektrane najmanje snage, za čiju gradnju su potrebna manja finansijska sredstva. Predlog

MBA da od izgradnje budućih elektana opštine dobijaju odredjeni procenat je takodje

prihvaćen.

Zbog svih ovih angažovanja, odnosno svog doprinosa koji je dala po ovom pitanju, MBA ima

danas svog predstavnika u Komisiji za koncesije Crne Gore

2.2. Najnovija angažovanje MBA u sektoru energetike

f) MBA je u 2009. potpisala Protokol o saradnji sa

Udruženjem koncesionih preduzeća za obnovljive

izvore energije (OIE) u cilju strateškog partnerstva u

realizaciji projekata u oblasti obnovljivih izvora

energije, odnosno pružanja neophodne logistike za

privlačenje stranog i domaćeg kapitala radi

realizacije pojedinih projekata od značaja za MBA i

Udruženja i njihovih članova.



g) Protekle godine su predstavnici MBA imali

zadovoljstvo da prisustvuju otvaranju prve

elektrane u samostalnoj Crnoj Gori u Manastiru

Morača, što s pravom doživljavamo i kao svoj

uspjeh. O svemu tome MBA je organizovala

veoma posjećenu press konferenciju.

h) U 2010 je pripremljen Protokol o saradnji MBA, Udruženja koncesionih preduzeća za OIE i

Zajednice opština Crne Gore u cilju podsticanja razvoja lokalne energetike. Planirano je da

se Protokol potpiše do kraja maja u prostorijma MBA.

Kao što se iz ovog kratkog prikaza može vidjeti prisutna je kontinuirana aktivnost MBA u sektoru

energetike, posebno na planu potenciranja izgradnje mikro elektrtana i aktivnog uključivanja

opština u razvoj lokalne energetike.

MBA smatra da izgradnju energetskih kapaciteta, bez obzira na njihovu snagu, treba osmisliti kao

proces, kao kontinuirani investicioni projekat u dugom roku, dakle, kao dugoročnu investicionu

aktivnost koja, uslovno rečeno, nema vremenskog ograničenja. Jer, jedino bi se takvim pristupom

mogla, u dugom roku, obezbijediti izvoznička uloga Crne Gore kada je električna energija u pitanju,

ma koliko to, u ovom trenutku, možda izgledalo i previše optimistički. Podsticaj za predložene

dugoročne investicione aktivnosti bila bi i upozoravajuća činjenica da država svake godine izdvaja

ogromna sredstva za uvoz električne energije, što je, bes sumnje, itekako opterećujuće za gradjane

i budžet Crne Gore. A, prirodnih uslova da se stanje na tom planu radikalno promijeni, kao što

rekosmo, itekako ima. Svakako da ovdje ne mislimo samo na gradnju energetskih kapacitete kroz

korišćenje vodnih resursa. Tu je i energija sunca, vjetra, energija iz biomase i drugih obnovljivih

izvora energije veoma značajnih za povećanje ukupnog energetskog kapaciteta Crne Gore.

U svim tim procesima moraju se, veoma aktivno, uključiti i opštine, jer je njihova uloga u razvoju

lokalne energetike veoma značajna, posebno kada su u pitanju elektrane najmanje snage. MBA na

ovome posebno insistira, jer mikro i mini elektrane mogu biti i veliki podsticaj razvoju biznisa na

lokalnom nivou, bez obzira što, kako smo rekli, njihov doprinos povećanju ukupnog energetskog

kapaciteta Crne Gore ne bi bio posebno značajan. Nije suvišno i na ovom mjestu istaći da se MBA



zalagala i zalaže da ingerencije za davanje koncesija za izgradnju elektrana najmanje snage

preuzmu opštine u cilju efikasnije realizacije ovog procesa.

Dakle, aktivnost MBA se odvijala i odvija u dva pravca:

Jedan pravac njenog djelovanja se odnosi na:

1. Upućivanje predloga i sugestija nadležnim organima u dijelu pojednostavljenja svih

procedura i maksimalno skraćenje svih rokova za davanje koncesija za gradnju mHE;

2. Potenciranje ubrzane izgradnje energetskih objekata zbog rastućeg deficita električne

energije, sa posebnim naglaskom na masovniju izgradnju mikro elektrana;

3. Preuzimanje ingerencija od strane lokalnih samouprava za dodjelu koncesija za gradnju

mikro elektrana.

Drugi pravac djelovaanja MBA se odnosi na bržu i sveobuhvatniju implementaciju postojećih

zakonskih rješenja u sektoru energetike, kao i donošenje novih zakonskih propisa koji bi pomogli

bržem otpočinjanju ovog procesa.

2.3. Prezentacije Studije o izgradnji mikro elektrana u Crnoj Gori

Ovo je bila najnovija aktivnost MBA kada je energetika u

pitanju. Studija o izgradnji mikro elektrana je

prezentirana na Okruglom stolu u Beranama 27.04.2010.

u okviru teme: Značaj izgradnje mikro elektrana za

ekonomski razvoj sjevera’’. Okrugli sto je organizovala

Montenegro Biznis Alijansa u saradnji sa Centrom za

preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED) i uz podršku

USAID-a Crna Gora. Okrugli sto je otvorio Patrich Papania predstavnik STARS-a, programa koji je

usmjeren na razvoj sjevera Crne Gore. Prisutni su bili predstavnici Vlade, predsjednici ili drugi

zvaničnici opština sa sjevera Crne Gore, predstavnici privatnog sektora, kao i drugi relevantni

subjekti zainteresovani za ovu temu. Ovaj, prema nepodijeljenoj ocjeni prisutnih, veoma uspjeli

Okrugli sto je bio propraćen od strane elektronskih i štampanih medija. Ono što bi smo posebno



istakli i što je, rekli bi smo, važno da se nadje u ovoj Studiji su Zaključci koji su doneseni na

Okruglom stolu i koji su proslijedjeni svim učesnicima.

Zaključci sa Okruglog stola:

1. Da opštine, u saradnji sa nadležnim organima

(Upravom za vode, kada se radi o vodama od

značaja za Crnu Goru, odnosno nadležnim organom

lokalne uprave, kada se radi o vodama od lokalnog

značaja, Ministarstvom ekonomije i

Hidrometeorološkim zavodom), izrade Katastar

mikro elektrana, kao i elektrana veće snage, na

svojoj teritoriji, kako bi definisali svoj energetski potencijal i tako dali zainteresovanim

investitorima precizne informacije o svim lokacijama;

2. Unificirati tehničku i pravnu regulativu za mikro elektrane, kako bi bila ista za sve opštine;

3. Unificirati priključak 0.4 KW, odnosno pojednostaviti proceduru za priključenje mikro

elektrane na distributivnu mrežu;

4. Precizno odrediti koncesionu naknadu za mikro elektrane;

5. Da Ministarstvo ekonomije da preporuku da u nadležnosti opština bude davanje

gradjevinskih dozvola, kao i druge dokumentacije za gradnju mikro elektrana;

6. Da se opštine maksimalno angažuju, uz pomoć nadležnih državnih organa, kako bi otpočela

masovnija izgradnja mikro – elektrana;

Implementacija ovih zaključaka je veoma važna za

otpočinjanje procesa izgradnje mikro elektrana na sjeveru

Crne Gore. MBA će i dalje vrlo transparentno i veoma

dosledno nastaviti aktivnosti kako bi do implementacije

Zaključaka sa Okruglog stola došlo što prije. U interesu razvoja

biznisa u Crnoj Gori i svih benefita koje društvo u cjelini od tog

razvoja može da ima.



3. ULOGA OPŠTINA U RAZVOJU LOKALNE ENERGETIKE

Kao što je istaknuto, jedan od pravaca djelovanja MBA je uključivanje opština u pitanja vezana za

razvoj energetike na lokalnom nivou. U tom pravcu MBA je organizovala niz sastanaka, okruglih

stolova, press konferencija, javnih nastupa, objavila brojne tekstove na tu temu u dnevnoj štampi,

sve u cilju podsticanja opština da se što više angažuju na planu razvoja lokalne energetike. Da bi se

stvari po tom pitanju ubrzale, MBA je, kao što smo rekli, formirala Odbor za energetiku čiji su

članovi, pored potencijalnih investitora u gradnju elektrana manje snage, bili i predstavnici

pojedinih opština. Crne Gore. Odbor je imao više sastanaka u više gradova u Crnoj Gori i niz drugih

aktivnosti na planu podsticanja opština da se energičnije uključe u ovaj proces. Ocjena je da bi u

narednom periodu ove aktivnosti trebalo intenzivirati u intersu razvoja lokalne energetike,

odnosno razvoja biznisa na lokalnom nivou. Kao što smo već naveli, mikro elektrane su šansa za

razvoj porodičnog biznisa u sjevernom dijelu Crne Gore, jer je to područje veoma bogato vodom.

Cilj MBA je da se otpočne sa masovnijom izgradnjom mikro elektrana i da koncesije za njihovu

izgradnju izdaju opštine, jer se radi o elektranama najmanje snage koje bi se gradile i na mjestima

bivših vodenica i mlinova kojih je u ovom dijelu Crne Gore bio veliki broj. Cilj je takodje, da se

maksimalno pojednostavi zakonska regulativa, odnosno maksimalno skrate rokovi za dobijanje

koncesija za gradnju mikro elektrana. Predlog MBA je bio da se sve potrebne informacije i

dokumentacija koja prati zahtjev za izdavanje koncesija za gradnju elektrana ove snage, dobijaju

na jednom mjestu, u jednoj kancelariji lokalne samouprave.

Što ovdje želimo posebno da istaknemo i koji je to važan ekonomski aspekt ovog pitanja?

Masovnijom izgradnjom mikro elektrana, počeo bi se ubrzano razvijati tzv. prodični biznis u ovom

dijelu Crne Gore. Sopstveni izvor napajanja električnom energijom uticao bi na povećanje

porodičnog budžeta, ali po našem mišljenju njegov značajniji efekat bi se ogledao u njegovoj

podsticajnoj ulozi, pokretačkoj snazi za razvoj i drugih vrsta biznisa. Npr. u sektoru turuzma,

posebno ugostiteljstva, u sektoru poljoprivrede kroz otvarenje farmi, ribnjaka, u sektoru

drvoprerade kroz otvaranju pilana i drugih sadržaja, jer je ovaj kraj takodje bogat i šumom i td.

Dakle, sopstveni izvor napajanja električnom energijom je nešto što unosi novu živost i energiju za

planiranje biznisa. Masovnija izgradnja mikro elektrana je, uvjereni smo u to, pokretačka snaga za

razvoj svih vidova biznisa. Jer, biti rasterećen problema plaćanja mjesečnih računa za struju koji ne

rijetko prelaze četvrtinu mjesečnih prihoda domačinstva, odnosno ulazeći u zonu prihoda po snovu



prodaje sopstvene električne energije koju je proizvela mikro elektrana, zahtjevi vlasnika tih

energetskih objekata za kvalitetnijim životom bili bi sve veći.

Dakle, MBA insistira na što masovnijoj izgradnji mikro elektrana, uvjerena da će to pomoći razvoju

ukupnog biznisa u sjevernom dijelu Crne Gore. Taj aspekt masovnije izgradnje mikro elektrana je,

po mišljenju MBA, najvažniji i na njega treba posebno ukazivati. Te, dakle, nove, povoljnije

finansijske okolnosti nakon izgradnje sopstvene mikro elektrane, njihove vlasnike motivišu i

podstiču da razmišljaju o širenju biznisa. Zbog svega toga MBA i ovom prilikom poziva sve opštine

u Crnoj Gori da izrade elaborate, odnosno katastar stanja voda na svojoj teritoriji sa precizno

odredjenim lokacijama na kojima bi se mogle izgraditi mikro elektrane, ali i elektrane veće snage.

Sve to, naravno, uz kontinuirane kontakte sa nadležnim državnim organima. To bi bio prvi uslov

koji bi zainteresovao investitore za gradnju ne samo mikro elektrana. Napraviti elaborat o

opravdanosti ulaganja u ovakve projekte ne bi bio veliki problem, jer su elektrane nesumnjivo

isplative nakon nekoliko godina, pa bi i ulaz kod bankarskog sektora bio mnogo lakši. Banke,

naravno, podržavaju svaki profitabilni projekat, jer je to u njihovom intaresu, a masovnija izgradnja

mikro elektrana bi i za njih bila pravi izazov. Sprega javnog i privatnog sektora mora biti planska i

organizovana kako bi se došlo do pravih rezultata. Lokalna samouprava i zainteresovani investitori

su na istom zadatku, zato bi bilo neophodno da zajedničkim aktivnostima ubrzaju ove procese.

MBA je, kao i uvijek, spremna da bude spona u povezivanju ova dva sektora i da svojim konkretnim

predlozima pomogne u stvaranju uslova i ambijenta pogodnog za razvoj lokalne energetike. Od

realizacije ovih aktivnosti korist bi imali ne samo investitori, nego i država i opštine kroz ubiranje

prihoda od koncesionih naknada, naknada za vodu, raznih vidova poreza i td. I, naravno, povećala

bi se zaposlenost i stvorio ambijent u kome bi se kvalitetnije živjelo.

Elektrane ove snage, kao što smo naveli, ne bi dale značajniji doprinos povećanju ukupnog

energetskog potencijala Crne Gore, ali bi, njihova izgradnja bila višestruko korisna. Najsvježiji

primjer je, već pomenuta mikro elektrana ''Vrelo'' u Manastiru Morača koja je snage 12 KW. Ona

ne samo što servisira potrebe Manastira, nego pozitivne efekte od nje osjećaju i lokalna škola,

javna rasvjeta na tom području, kao i još neki objekti u toj mjesnoj zajednici. A, kao što rekosmo,

ova mikro elektrana je snage od samo 12 KW. Ovo je primjer koji treba itekako da motiviše na

planske i organizovane aktivnosti na realaciji nadležni državni organi-lokalna samouprava-privatni

sektor kako bi se otpočelo sa masovnijom izgradnjom mikro elektrana u Crnoj Gori.



Na ovom mjestu treba pomenuti aktuelnu zakonsku regulativu koja pruža mogućnost lokalnim

samoupravama da se angažuju na planu razvoja lokalne energetike.

Takvu mogućnost opštinama pruža: Zakon o energetici, Zakon o državnoj imovini, Zakon o

vodama, Uredba o načinu kategorizacije i kategorijama vodnih objekata i njihovom davanju na

upravljanje i održavanje, Generalne smjernice za koncesiona područja za korišćenje vodotoka za

izgradnju malih elektrana, Strategija razvoja MHE u Crnoj Gori, Strategija razvoja energetike Crne

Gore do 2025. godine, Prostorni plan Crne Gore do 2025. godine, Plan razvoja lokalne energetike i

dr.



5. DETALJNIJE O IZGRADNJI mHE U CRNOJ GORI

U ovom dijelu Studije govorićemo detaljnije o izgradnji mHE1 u Crnoj Gori, njihovoj klasifikaciji,

tehničkim svojstvima, uslovima koje treba ispuniti za njihovu gradnju, kao i predlozima za

pojednostavljenje postupaka za dobijanje koncesija za gradnju mikro elektrana, odnosno

eliminisanja postojećih barijera.

MBA i na ovom mjestu iznosi svoj principijelan stav da se zakonska regulativa za dobijanje

koncesija za gradnju mikro elektrana posebno definiše i uredi u smislu maksimalnog smanjenja

broja dokumenata koje treba obezbijediti, krajnjeg pojednostavljenja procedura i maksimalnog

skraćenja rokova kako bi se gradnja mikro elektrana ubrzala. Jer, ne postoji niti jedan objektivan

razlog da se to ne učini s obzirom da se radi o elektranama snage do 100 KW. MBA će, u tom

pravcu, nastaviti svoje aktivnosti, jer postojeće stanje stvari, shodno pozitivnim zakonskim

propisima, ne ide u prilog ubrzanijoj izgradnji mikro elektrana u Crnoj Gori.

5.1. Opšti dio

U Crnoj Gori je registrovano je oko 600 stalnih vodotoka. Većina (80%) spada u male vodotoke,

ostali su srednji ili veliki vodotoci. Dakle, to se može okarakterisati kao povoljna vodna struktura. O

tome koliko ima lokacija na kojima se mogu izgraditi mikro elektrana, podataka nažalost nema.

Okvirna procjena je da se radi, barem o nekoliko stotina lokacija u sjevernom dijelu Crne Gore koji

je, inače, najbogatiji vodnim resursima. Brojne su lokacije za gradnju mikro elektrana upravo na

mjestima nekadašnjih vodenica i mlinova. Ova činjenica bi umnogome olakšala lokalnim

samoupravama rad na definisanju lokacija za gradnju mikro elektrana na svojoj teritoriji. U okviru

ovod dijela razmatraćemo više znašajnih pitanja u vezi izgradnje mHE u Crnoj Gori.

1 Napomena: oznaka mHE se odnosi na sve tri vrste hidroelektrana : mikro, mini i male, jer kao što smo više puta

naveli za sve elektrane važe ista pravila kada je u pitanju dobijanje koncesija za njihovu izgradnju.



5.1.1. Klasifikacija elektrana

U literaturi nailazimo na podatke o različitoj klasifikaciji elektrana. Gotovo se ne može naići na

podatak da dvije zemlje imaju istu podjelu, odnosno klasifikaciju elektrana. To je vjerovatno zato

što na određivanje gornje granice male hidroelektrane utiče veći broj parametara:

� Stepen prirodnog razvoja zemlje,

� Elektro-energetska i elektro-privredna razvijenost,

� Raspoloživi i iskoristivi prirodni resursi,

� Prirodni uslovi topografije, geologije i drugo,

� Nivo razvijenosti industrije mašinogradnje, elektrogradnje i hidrogradnje,

� Bogatstvo ugljem, naftinim derivatima i drugim energetskim sirovinama kao i,

� Veličine i površine naselja, odnosno gustina naseljenoti.

5.1.2. Osnovni parametri koje bi se trebali koristiti u klasifikaciji mHE

Osnovni parametri koje bi trebalo koristiti u klasifikaciji mHE su:

� Instalisana snaga agregata,

� Vrsta agregata u odnosu na turbinu i način rada,

� Broj obrtaja turbine,

� Način rada u odnosu na opšti energetski sistem,

� Instalisani pad.

Zahvati, dovodi, cijevi pod pritiskom i mašinske zgrade određuju se prema agregatu, pa nema

potrebe za kvalifikacijom mHe na osnovu ovih objekata, jer se takvom kvalifikacijom ništa ne bi

dobilo.

5.1.3. Dalja klasifikacija mHE

Male hidroelektrane se mogu dalje klasicifikovati:

a) Prema zahvatu na:

� Protočne sa bočnim zahvatom iz glavnog vodotoka;

� mHE sa akomulacionom branom, sa dnevnim, nedeljnim, godišnjim ili višegodišnjim

izravnjanjem.



b) Prema regulisanosti protoka na:

� mHE sa protokom koji se može podešavati (regulacija protoka na ulazu u turbinu-ručna

ili automatska);

� mHE sa stalnim protokom, bilo zbog stvarne prirode opterećenja, ili zbog uništavanja

viška energije.

c) Prema povezanosti sa mrežom i načinom rada na:

� Izolovane elektrane – samostalan rad,

� Elektrane vezane za mrežu – paralelan rad,

� Elektrane koje rade pod režimom „on-off“,

� Elektrane u kojima radi jedna, dvije ili više jedinica,

� Elektrane koje rade po potrebi, odnosno prema potrošnji.

5.1.4. Klasifikacija elektrana koja se koristi u Crnoj Gori

U Crnoj Gori je uobičajena sledeća klasifikacija mHE:

Tip hidroelektrane Raspon snage (kW)

Pad u metrima

Mali Srednji Veliki

Mikro - hidroelektrane Do 100 Ispod 15 15 - 50 Preko 50

Mini - hidroelektrane 100 - 1000 Ispod 20 20 - 100 Preko 100

Male - hidroelektrane 1000 – 10 000 Ispod 15 20 - 100 Preko 130

5.1.5. Objekti od kojih se sastoji mikro elektrana

Objekti od kojih se sastoji mikro elektrana su::

1. Zahvat sa taložnicom,

2. Cjevovod pod pritiskom GRP ukopan,

3. Strojare sa elektro-mašinskom opremom,



Zahvat sa taložnicom Cjevovod i stojara

Oprema u strojari: agregat i automatika agregata

Da bi se ovi objekti sagradili neophodno je riješiti imovinsko-pravne odnose na prostoru gdje se

elktrana gradi i to evidentirati u opštinsom katastru.

Pošto se radi o zemljištu pretežno poljoprivredno-šumskom treba izvršiti prenamjenu zemljišta u

infrastrukturno- proizvodno, za što je potrebna saglasnost za trajnu prenamjenu zemljišta. Ova se

saglasnost dobija nakon izdavanja gradjevinske dozvole.

5.1.6. Ekonomski i prirodni motivi koji utiču na izgradnju mHE

Ekonomski i prirodni motivi koji utiču na izgradnju mHE kako u nedovoljno razvijenim, tako i u

razvijenim zemljama, izmedju ostalih, su i ovi:

1. Koristi se obnovljiva sirovina – voda;

2. mHE ne zagadjuju životnu sredinu;

3. Potreba za elektrifikacijom terena udaljenih od puteva i saobraćanica reguliše se na jeftiniji

način, jer je dovod opšte energetske veze mnogo skuplji;



4. Intenzivira se razvoj elektro i mašinske inddustrije i td.

5.1.7. Osnovne karakteristike lokacija

Za svaku lokaciju potrebno je definisati niz kriterijuma koji će kvalitativno odrediti glavne

karakteristike pojedinih potencijalnih profila elektrane. Analizirajući pojedinačno planirane lokacije

odmah se s tehničkog aspekta nameće težnja za tipiziranim rješenjem, ili za što užim rasponom

mogućih rješenja, sa stanovišta primjene turbine i generatora. Tipizacija je posebno značajna kada

se radi o agregatima do 50kW instalisane snage. Vrednovanjem pojedinačno planirane lokacije

moraju se obuhvatiti i sve moguće višenamjenske karakteristike pojedinih profila elektrane, kao

što su korišćenje vode za vodosnadbijevanje, navodnjavanje i razvoj ribolova, regulacije, itd.

a) Udaljenost od potrošača - je bitan faktor zato što utiče na smanjenje transportnih gubitaka kao

i troškova izgradnje mreže. Zbog toga i položaj mHE u odnosu na potrošača može biti važan za

vrednovanje lokacije. One se mogu uključiti u velike sisteme ili služiti za potrebe lokalnih

potrošača. Uključivanje u sistem je u svakom slučaju poželjno ako za to postoje uslovi.

b) Društveno – ekonomski i socijalni kriterijumi - Globalno gledano, ovi kriterijumi ne

predstavljaju poebno značajne faktore vrednovanja pojedinih lokacija. Međutim, stvari ne stoje

baš tako, jer u nekim slučajevima ovi kriterijumi mogu predstavljati važne faktore vrednovanja.

Posebo zato što postoje velika kolebanja u definisanju veličina mHE, pa procjena ekonomičnosti s

aspekta veličine, takođe predstavlja faktor za analizu. U sklopu društvenih i socijalnih kriterijuma

potrebno je odrediti kriterijume za vrednovanje analiziranih lokacija sa aspekta zapošljavanja ili

razvoja male privrede.

c) Zaštita životne sredine - U predloženom modelu vrednovanja lokacije ovi kriterijumi mogu i

moraju imati posebno mjesto i to posmatrano sa svih aspekata, očuvanja prirode, atraktivnosti

lokacije u smislu njene turitičke valorizacije i dr.

Estetski izgled elektrane se takođe ne smije zanemarivati, posebno ako imamo u vidu povoljne

mogućnosti razvoja turizma i ribolova, pa i taj detalj može itekako uticati na vrednovanje

odredjene lokacije.



d) Ekologija - Opisati sredinu u kojoj će se razvijati flora i fauna da bi se odredio njen uticaj na

karakteristike objekta, tipove građevina, materijal i opremu koja će se koristiti.

Potrebno je obuhvati sledeće aspekte:

� Klimu,

� Biološke zone,

� Zemljište ( sa stanovišta ljudskog korišćenja ),

� Vegetaciju,

� Faunu,

� Vodu i biologiju vode.

e) Geologija - Odrediti osnovne karakteristike i sastav zemljiša i podtla u slivu radi utvrđivanja

opštih smjernica za izgradnju, uglavnom sa aspekta građevinarstva i seizmike.

f) Geomorfologija - Proučiti površine terena i ocijeniti ih u pogledu određivanja i naročito

akumuliranja i taloženja nanosa u vodotocima, pri čemu treba uzeti u obzir njegove erozione

uticaje na opremu i potrebu odgovarajućeg planiranja akomulacionog prostora za nanos i izbor

turbine (uglavnom rotore i injekcione sisteme). To pomaže pri konačnom izboru profila zahvata da

bi se izbjegla eventualna klizišta i erozija.

g) Geotehnika - Proučavanje zemljišta u vezi sa njihovim karakteristikama, mehaničkim

osobinama, stabilnostima i nivou podzemnih voda, uglavnom radi lakšeg planiranja izgradnje

hidrotehničkih objekata.

Geotehnička studija je naročito važna za proučavanje tla na mjestima koja su perspektivne lokacije

građevinskih objekata, pa bi se tako olakšao izbor konačnih lokacija i definisalo projektovanje.

5.1.8. Tehnička dokumentacija

Osnovni elementi tehničke dokumentacije za projektovanje mHE su:

� Projektni zadatak,

� Opšta dokumentacija organizacije koja radi projekat,

� Podloge (geodetske, geološke, hidrogeološke, sanitarne, seizmičke i ostale),

� Koncepcija tehničkog rješenja,



� Specifikacija objekta sa tehničkim opisom funkcionalnosti,

� Specifikacija osnovnih materijala za gradnju objekta,

� Statički proračuni,

� Geostatički proračuni,

� Hidraulički proračuni,

� Ostali proračuni,

� Detaljni crteži objekata,

� Tehnički izvještaj–opis objekata u sklopu tehničkog rješenja cijelog sistema,

� Dinamički plan izvođenja radova,

� Upustvo za izvođenje radova,

� Za veće HE projekat organizacije građenja sa svim elementima ( na nivou idejnog projekta),

� Ostale karakteristike projektovanog objekta.

5.1.9. Projekat opreme

Projekat opreme uglavnom čine:

� Tehnički opis opreme,

� Specifikacija opreme,

� Tehnički opis eksploatacionih karakteristika i opis rada i rukovanja opremom,

� Izrada „tendera“ za nabavku opreme,

� Planiranje potrebnih kadrova za rukovanje opremom,

� Obučavanje kadrova za rukovanje i održavanje opreme.

Tehnička dokumentacija za objekte mHE iznad 100kW instalisane snage, mora se raditi na

nivou koji odgovara snazi elektrane.

5.2. Postupak dobijanja koncesija za gradnju mHE u Crnoj Gori

Postoje dva načina na koja se može dobiti koncesija za izgradnju mHE:

1. Učešćem na javnom pozivu – tenderu, koji organizuje Vlada

2. Podnošenjem tzv. samoinicijativne ponude

U oba slučaja potrebno je izraditi/priložiti tzv. Idejno rješenje kao prvi korak u izradi tehničko-

investicione dokumentacije kao osnove zahtjeva.



Mogu se koristiti stara Idejna rješenja rađena na bazi postojećih Studija, hidroenergetskog

korištenja vodotokova. Za vodotoke koji nijesu tretirani ovim studijama rade se nova Idejna

rješenja.

Izradom Idejnog rješenja za hidroenergetsko postrojenje mikro HE obezbeđuje se projektansko

razmatranje cjelokupnog sistema na vodotoku, radi pronalaženja optimalne konfiguracije i

parametara mogućih objekata koji se nalaze u okviru hidrografske i/ili hidroenergetske cjeline,

uvažavajući vodoprivredne osnove.

Kod HE instalisane snage manje do 100 kW, kao dio prethodnih proučavanja za Idejno rješenje,

najprije se radi Analiza hidropotencijala, kojom se optimiziraju konfiguracija i parametri objekata

HE i usklađuju njihove performanse i međusobne interakcije, a ujedno se usmjeravaju potrebna

prethodna proučavanja.

Idejno rješenje se radi za objekte koji su analizom hidropotencijala dobijeni kao optimalna

rješenja.

Zatim se radi grafička dokumentacija Analize hidropotencijala.

Cilj Idejnog rješenja hidroelektrane je da se za te objekte dođe do tehničkih i ekonomskih

parametara kako bi se investitor odlučio o svojim daljim aktivnostima.

Idejnim rješenjem hidroelektrane obrađeni su sljedeći sadržaji:

1. Hidrološka analiza,

2. Informativna geotehnička analiza,

3. Ekološka analiza, sa prethodnom analizom uticaja na životnu sredinu,

4. Analiza priključka na EES (Elektro Energetski Sistem).

Idejno rješenje hidroelektrane sadrži tehnički izvještaj, kojim su naročito obuhvaćeni:

1. Opšti podaci o projektu, prikaz projekta i sistematizacija relevantnih performansi i

pokazatelja postrojenja;

2. Osnovni uslovi, kriterijumi i ograničenja za projektovanje, kao i polazni parametri za

projektovanje, preuzeti iz prve faze generalnog projekta prostorno-planske

dokumentacije;

3. Podloge za projektovanje konkretnog postrojenja i geotehničke podloge na bazi

detaljne prospekcije terena, bez geotehničkih bušenja;



4. Izbor računskog pada, broja agregata, tipa turbina i osnovne dispozicije agregata i

postrojenja, za definisanu veličinu instalisanosti protoka;

5. Analiza energetske proizvodnje za definisanu hidrološku seriju, korišćenu u okviru

izrade analize hidropotencijala;

6. Predmjer i predračun tehničkog rješenja;

7. Određivanje energetske vrijednosti hidroelektrane.

Grafička dokumentacija Idejnog rješenja hidroelektrane sadrži:

1. Preglednu kartu sliva, sa prikazom cjelokupnog sistema (izgrađeni i planirani objekti) u

okviru koga se nalazi razmatrani objekat hidroelektrane (preporučene su razmjere 1:

10000, 1: 25000);

2. Preglednu kartu dijela sliva oko objekta, sa naznačenim sadržajima, objektima i sistemima

koji su relevantni za donošenje odluke (preporučene su serzmjere 1: 10000, 1:25000);

3. Produžni profili duž derivacije, sa ucrtanim položajima brane, akumulacije, zahvata,

dovodne i odvodne derivacije, položajem ključnih objekata;

4. Tehnička rješenja glavnih objekata: (preporučene su razmjere 1: 500 do 1: 1000).

Na osnovu idejnog rešenja aplicira se za koncesiju odnosno energetsku dozvolu kod Ministarstva

ekonomije.

Kao što smo naveli, nije potrebno obaviti javni raspis-tender za elektrane ispod 1MG.

Nakon dobijanja energetske dozvole radi se na dobijanju saglasnsti potrebnih za građevinsku

dozvolu:

� Vodna saglasnost,

� Ekološka saglasnost,

� Geomehanička saglasnost,

� Elektroenergecka saglasnost,

� Poljoprivredna saglasnost,

� Tehnološko mašinska saglasnost,

� Protivpožarna saglasnost,

� Saobraćajna saglasnos,

� Urbanističko-tehnička saglasnost.

Za svaku od navedenih saglasnosti potrebno je obezbijediti odredjenu dokumentaciju.



Nakon dobijanja svih saglasnosti izrađuje se idejni projekat. Na osnovu Idejnog projekta dobija se

gradjevinska dozvola .

Po pribavljanju građevinske dozvole i neophodnih saglasnosti o prenamjeni zemljišta može se

početi sa pripremnim radovima i gradnjom objekata ugovaranjem sa isporučiocem

elektromašinske opreme.

Nakon izgradnje objekta mHE, odnosno mikro elektrane, pristupa se pripremi dokumentacije i

objekta za tehnički prijem.

Po pozitivnom tehničkom prijemu dobija se dozvola za probni rad.

Nakon isteka probnog rada dobija se saglasnost za priključak na EES i upotrebna dozvola.

Sklapa se ugovor o preuzimanju električne energije sa FC Snadbijevanje (Funkcionalna Cjelina

Snadbjevanje).

5.2.1. Pribavljanje urbanističke - tehničke saglasnosti za mikro elektrane

Problem je obezbjedjenje, odnosno pribavljanje urbanističko-tehničke saglasnosti, jer nedostaje

prostorno-planska dokumentacije koja tretira objekte obnovljivih izvora snage do 100kW (što je

problem i za energetske objekte veće snage). Opštine bi što prije morale da odrede lokacije za

mikro elektrane zbog mogućnosti njihove lakše i jednostavnije izgradnje i bržeg puštanja u pogon i,

naravno, njihovog uticaja na razvoj lokalne energetike i uopšte biznisa, kao i lokalne

elektrodistributivne mreže. Dakle, tretira se samo razvoj mreže za potrošače dok se proizvođači

električne energeije dobijene iz mikro elektrana ne pominju i ne planiraju. Lokalne samouprave bi

trebalo da u svojim budžetima predvide određena sredstva za istraživanje neistraženih vodotoka.

Javno-privatno partnerstvo je neophodno kako bi došlo do njihove masovnije izgradnje.

5.2.2. Dobijanje ekološke saglasnosti za gradnju mikro elektrana

Za elektrane ove snage trebalo bi krajnje pojednostaviti proceduru ili eliminisati potrebu

obezbjedjenja dokumentacije da bi se dobila ekološka saglasnost.



Mikro elektrane rade po tzv. nivou vode, jer se radi isključivo o derivaciono-protočnom tipu

elektrana sa malim zahvatom u prostoru, ukopanim cjevovodom i kontrolisanom protoku.

Konstantno obezbjedjenje preliva vode je garancija za sigurnost biološkog minimuma, jer bez toga,

odnosno bez obezbjedjenja preliva vode, došlo bi do zaustavljanja rada elektrane, zbog nedostatka

vode.

Dalje, strojara sa opremom malih gabarita 2.5x 3m ne bi trebala da bude problem sa ekološkog

aspekta, jer svojim gabaritima, a i efektima koje rad mikro elektrane ima na okolinu, ne narušava

ekološku dimenziju odredjenog lokaliteta. Zbog toga smatramo da nije potrebno raditi elaborat

uticaja na životnu sredinu kada su u pitanju mikro elektrane kao ekološki čisti proizvodjači.

5.2.3. Povezivanje mikro elektrana na distributivnu mrežu

Mikro elektrane su, kao što smo rekli, elektrane snage do 100kW sa asinhronim generatorom bez

sopstvene trafostanice i povezuju se na mrežu naponskog nivoa 0.4kV. Pprojektuju se za paralelan

rad sa mrežom i samostalan rad. Mikro elektrane imaju poseban značaj za alternativno napajanje

zadatog konzuma. Rade automatski, bez posade i sa njima se upravlja daljinski. Jednostavne su za

izgradnju održavanje i upravljanje. Bez obzira na to, zakonska regulativa ih nije posebno tretirala, već

ih je izjednačila sa mini i malim elektranama, pa se zbog toga postavlja pitnje ekonomsku isplativosti

njihove izgradnje.

Da bi se dobila energetska saglasnost za mikro HE potrebno je obezbijediti sledeću dokumentaciju:

� Uslovi za priključenje mHE na distributivnu mrežu;

� Saglasnost za priključenje mHE na distributivnu mrežu;

� Odobrenje za privremeno priključenje za potrebe probnog rada;

� Odobrenje za priključenje i redovan rad;

� Ugovor o priključenju na distributivnu mrežu.

Navedena procedura je jedini dokumenat po kojem se može izvršiti priključak mikro elektrane na

distributivnu mrežu. Ona je za ove tipove objekata komplikovana i veoma teško primjenljiva kako

sa ekonomskog, tako i sa tehničkog aspekta.



5.2.4. Predlog za pojednostavljenje postupka priključenja mikro elektrane na mrežu

1) Unificirati priključak mikro elektrane na niskonaponski nivo u dvije grupe u okviru elektrana ove

snage:

a) Do 20 KW gdje se po novom Zakonu o energetici može vršiti razmjena energije

(proizvodnja i

potrošnja);

b) Od 20 do 100 KW gdje se vrši komercijalna prodaja energije.

2) Unificirati spojno mjesto sa zaštitama i mjerenjem proizvedene energije i njenog kvaliteta.

5.3. Prednost i nedostaci izgradnje mHE

Da bi se podstakla brža izgradnja mHE neophodno je navesti njihove prednosti i nedostatke, kako

bi se, utvrdila isplativost njihove gradnje. U svakom slučaju, kao što će se vidjeti, prednosti su

svakako dominantne u odnosu na nedostatke, ali uz važan uslov da se odredjeni predlozi MBA

kojima bi se pojednostavila procedura za dobijanje koncesija za gradnju mikro elektrana što prije

prihvate, odnosno usvoje, a opštine preuzmu ingerencije za dodjelu koncesija za gradnju elektrana

ove snage.

5.3.1. Prednosti izgradnje mHE

Prednost mHE u odnosu na druge energije su mnogobrojne:

� Obezbjeđuju konstantu proizvodnju električne energije pa samim tim mogu da utiču na

cijenu električne energije;

� Smanjuju odlivanje deviznih sredstava;

� Mogu bitno da utiču na štednju uglja za termoelektrane, jer za 1 KWh, potrebno je da

sagori 1,4 kg uglja prosječne kalorične vrijednosti;

� Doprinose bržoj elektrifikaciji naselja i objekata koji su udaljeni od opšte

elektroenergetske mreže;

� Osim vode za rad nijesu potrebni drugi reprodukcioni materijali, rade automatizovano,

bez stalne ljudske posade;



� Mogu se graditi i na lokacijama napuštenih vodenica ukoliko postoji neutrošena

potencijalna energija, uz maksimalno korišćenje postojećih objekata, zgrada, dovoda,

odvoda vode, pristupnih puteva itd;

� Radni vijek mHE je preko 50 godina;

� Ne zagađuju životnu sredinu;

� Priključenje elektrana veće snage, podrazumijeva ozbiljne tehničke zahvate na elektro

distributivnoj mreži. Kod mikroelektana to nije slučaj zbog jednostavnijeg rešenja

tipskog priključka, što je veoma značajna prednost u odnosu na elektrane veće snage.

5.3.2. Nedostatci izgradnje mHE

Nedostatci izgradnje mHE su:

� Relativno visoki investicioni troškovi po instalisanom kW. To je naročito izraženo kod

mini i mikro hidroelektrana;

� Visoki troškovi istraživanja lokacija u odnosu na ukupne investicije. To se posebno

odnosi na izradu pretprojekata, projekata i obezbjeđivanje saglasnosti i dozvola;

� Eksploatacija u većini slučajeva zavisi od raspoloživih vodnih resursa, odnosno količine

vode;

� Kod vodoprivrednih rješenja prednost se daje sistemima za snadbijevanje vodom, zatim

sistemima za navodnjavanje, pa tek onda mHE;

� Na proizvodnju električne energije mogu negativno uticati hidrološke prilike, pa je

proizvodnja kolebljiva, što se odražava negativno na potrošače.

Ipak, najozbiljniji nedostatci mHE su velika početna ulaganja po kW instalisane snage, a do velikih

početnih ulaganja dolazi zbog:

� Primjene klasičnih metoda gradnje i materijala, a posebno zbog relativno visokih

troškova nabavke i transporta opreme;

� Nedovoljnog, neblagovremenog i nestručnog istraživanja i planiranja mHE;

� Zahtjevi za primjenu formalnih kriterijuma pri izradi investiciono-tehničke

dokumentacije, za koju su potrebna velika materijalna sredstva, su suvišni kada se raddi

o mikro elektranama, jer dovode u pitanje opravdanost investiranja u iste;

� Nedostatka tipizacije i standardizacije elektomašinske opreme i nedovoljno

automatizovanog rada agregata za mikro elektrane.



5.4. Predlog mjera za eliminisanje barijera koje otežavaju gradnju mikro elektrana

Barijere u sektoru energetike na koje nailaze investitori zainteresovani za gradnju elektrana su

praktično iste, bez obzira na snagu elektrane za čiju se gradnju traži koncesija.

I pored toga što su skraćene mnoge procedure i ukinute brojne barijere kako bi se olakšao ulazak

privatnom sektoru u sektor energetike, kao npr. ona da se za elektrane snage do 1MG ne raspisuje

tender, čime se ubrzava sam proces, ostalo je još biznis barijera koje treba eliminisati u interesu

razvoja biznisa i svih pozitivnih efekata na svim nivoima, koje njegov razvoj donosi. Dalje

eliminisanje biznis barijera posebno dobija na značaju i zbog najavljenih dešavanja u sektoru

energetike u Crnoj Gori u narednom periodu.

Dakle, biznis barijere za one koji žele da investiraju u sektor energetike i dalje postoje, bez obzira

na veličinu energetskih objekata koji će se izgraditi. Naime, i pored značajnih poboljšanja u tom

smislu, odredjene biznis barijere i dalje predstavljaju problem investitorima. Radi se o

neophodnosti daljeg pojednostavljenja procedura i skraćenju rokova u svim fazama – od

pribavljanja potrebne dokumentacije za dobijanje koncesija do puštanja energetskih objekata u

pogon. Na ovom mjestu treba predložiti i da se razmotri mogućnost smanjenja visine odredjenih

taksi koje plaćaju investitori, kao npr. visine takse koja se plaća prilikom priključenja energetskih

objekta na distributivnu mrežu, što je svakako dodatno opterećenje za investitore.

Dakle, na osnovu do sada izloženog MBA smatra da prostora za pojednostavljenje procedura i

skraćenja rokova za dobijanje koncesija za gradnju i dalje ima.

Naravno, praksa će nabolje pokazati što u tom smislu još treba popraviti, doraditi ili eliminisati.

Generalna ocjena MBA je da se još može skratiti vrijeme u svim fazama kroz koje investior prolazi

do priključenja energetskih objekata na distributivnu mrežu.

Potrebno je, takodje, ubrzati tenderski potupak za dodjelu koncesija za gradnju elektrana veće

snage čije je raspisivanje za njih obavezno. I ovdje je, naravno, problem nedostatka prostornih

planova. Treba, takodje, smanjiti visinu taksi koje plaćaju investitori za korišćenje odredjenih

usluga. Svakako je neophodno veće angažovanje opština po ovom pitanju, ali kroz saradnju sa

nadležnim državnim oranima, jer, kako smo naveli, na to imaju puno pravo shodno pozitivnim

zakonskim propisima.



Bilo bi, svakako, korisno obezbijediti uslove da se sve neophodne informacije i kontakti dobijaju na

jednom mjestu. U jednoj kancelariji. Na taj način bi se uštedjelo vrijeme i novac investitora, što bi

za posledicu imalo ubrzanije odvijanje ukupnog procesa izgradnje elektrana. Jer, suvišno je

naglašavati koliko su te uštede važne za kvalitetniju realizaciju odredjene investicije i, naravno, za

razvoj ukupnog biznisa.

MBA se slaže sa mišljenjem odredjenog broja autora koji smatraju da se kod mHE, odnosno mikro

elektrana, pretjeruje u zahtjevima za preciznim hidrološkim, ekološkim, geološkim i ostalim

podlogama, jer su i aproksimativne veličine dovoljne.

Mnoge od navedenih problema koji otežavaju izgranju mikro elektrana bili bi eliminisani ako bi se

uradilo sledeće:

� Definisale lokacije na nivou opština izradom prostorno planske dokumentacije sa

posebnim osvrtom na mikro elektrane koje su od posebnog značaja za razvoj lokalne

energetike;

� Uspostavio fleksibilniji odnos prema obavezi klasičnih metoda gradnje i materijala

pitanju mikro elektrane;

� Pojednostavili urbanističko-tehnički uslovi za građevinske dozvole;

� Opredijeliti finansijska sredstva u budžetima opština za istraživanje malih vodotoka i

sličnih aktivnosti koje pomažu stvaranju uslova za razvoj lokalne energetike;

� Relaksirali investitori u gradnji mikro elektrana obaveze obezbjedjenja preobimne

dokumentacije za dobijanje ekološke dozvole, jer negativan utiocaj elektrana ove snage

na životnu sredinu praktično i ne postoji;

� Upravo zato što je gradnja mikro i mini elektrana skuplja po 1KW, MBA je insistirala da

otkupna cijena električne energije za elektrane ove snage bude veća za 20% u odnosu

na elektrane veće snage, što je prihvaćeno. Na ovaj način se skuplja izgradnja mikro

elektrana po 1KW značajno smanjuje, odnosno popvraćaj investicije se vremenski

znatno skraćuje. Na ovaj način je nedostatak koji se ogleda u skupljoj izgradnji mikro

elektrana eliminisan;

� Plan razvoja lokalne energetike predvidja da se opštine uključe u pronalaženje

investitora, odnosno u razvoj energetike na lokalnom nivou. U pitanju je javno -

privatno partnerstvo. Opštine treba da daju godišnji plan razvoja energetike na svojoj



teritoriji. Upravo na ovome MBA insistira da se što prije uradi, kako bi se investitorima

otvorio put za ulaganja u gradnji ne samo mikro elektrana.

Ukoliko bi se ovi predlozi MBA privatili, barijere koje stoje na putu investitorima zainteresovanim

za ulaganja u gradnju mikro elektrana bile bi otklonjene, pa bi mogao otpočeti proces njihove

masovnije izgradnje, što bi uticalo na razvoj ukupnog biznisa u sjevernom dijelu Crne Gore. A, sve

to i jeste cilj angažovanja MBA po ovom pitanju.

6. Zaključak

MBA planira da i u narednom periodu nastavi svoje aktivnosti na planu razvoja lokalne energetike,

ne samo na sjeveru Crne Gore, jer je to bez sumnje u interesu razvoja biznisa i povećanja

standarda njenih gradjana. Naše aktivnosti će, dakle, biti usmjerene, prije svega, prema opštinama

i njihovom planskom i intenzivnom uključivanju u razvoj lokalne energetike kroz što masovniju

izgradnju mikro elektrana. Naravno, nastavićemo saradnju u tom pravcu i sa nadležnim državnim

organima, jer se poslovna komunikacija na relaciji lokalna samouprava – državni organi prosto

podrazumijeva, odnosno ona se mora u kontinuitetu i sinhronizovano odvijati. Svakako da se

javno-privatno partnerstvo nameće kao neophodnost u realizaciji ovih aktivnosti, bez čega teško

može doći do kvalitetne realizacije ovog projekta. Uloga MBA u tom smislu je od posebnog

značaja.

MBA, takodje, ima mogućnost da pruži i stručne informacije i pomoć po ovim pitanjima, što će reći

da ova poslovna asocijacija ima resurse da bude i od praktične koristi što je posebno važna

okolnost u bržem i kvalitetnijem odvijanju ovog procesa.

Za više detalja kontaktirati autore: Zorana Vulevića (MBA) i Duška Rakočevića (vlasnik firme

„Potencijal“ i član MBA), na e-mail: [email protected].

studija je pripremljena zahvaljujući podršci …oie-res.me/uploads/archive/05102010-izgradnja...

Documents