stworzenie świata

istota opowieści

znaczenie w religii

Początek świata w mitach

stworzenie przez zrodzenie

homogeniczność świata

hierarchia bytów

brak przyczyny stworzenia

teogonie i kosmogonie

ludzie i byty przyrody

Idea „początku” – Egipt

Iunu (Heliopolis) – Enneada– ład świata: Re, Szu i Tefnut

– świat: Geb i Nut

– siły stabilizacji i destrukcji: Ozyrys i Set

– boginie wspierające: Izyda i Neftyda

Memfis – Ptah (emanacja)

Aszmunein (Hermopolis) – Ogdoada

Inne – Min, Chnum

Mezopotamia i Syro-Palestyna

męske i żeńskie: An i Ki (niebo i ziemia)

Tiamat i Apsu (wody słone i słodkie)

Marduk, Aszur, El

przemoc i gwałt - inercja materii

coraz więcej cech osobowych

Stwórca a bóstwo przyrody

władza – bóstwa ostatniej generacji

Na początku istniał tylko chaos, nie było ziemi, ani nieba. Praojciec Apsu i pramatka Tiamat mieszali swoje wody. Istniał także potężny doradca Mummu. Następnie narodzili się Lahamu i Lahmu oraz inni bogowie pierwszego pokolenia. Od nich wywodzili się Anszar i Kiszar, którzy stworzyli na swoje podobieństwo Anu. Od Anu pochodził Ea (Nudimmuda).

Apsu był zaniepokojony poczynaniami nowego pokolenia bogów, którzy dążyli do rozdzielenia żywiołów i uporządkowania chaosu. Zaplanował zagładę swoich dzieci, choć Tiamat próbowała go od tego odwieść. Pomysł Apsu spodobał się Mummu, więc Tiamat nie mogła im przeciwstawić się.

Gdy młodsi bogowie dowiedzieli się o planach Apsu, przerazili się, lecz mądry Ea przy pomocy zaklęcia uśpił Apsu i porąbał go na kawałki. Uwięził także Mummu i pozbawił go jego magicznych mocy. Następnie wzniósł na ciele praojca siedzibę Apsu, w którym wraz z małżonką Damkiną spłodzili syna – Marduka. Anu podarował dziecku cztery wichry, które zakłócały spokój Tiamat.

Tiamat – z zemsty za uśmiercenie Apsu – postanowiła zgładzić młodych bogów. Stworzyła potwory: węże, smoki, psy, ludzi-ryby, ludzi-skorpiony. Wzięła sobie za małżonka jednego z pierwotnych bogów – Kingu – i podarowała mu tablice losów.

Ea zawiadomił Anszara o przygotowaniach Tiamat do wojny z dziećmi. Anszar doradzał mu wystąpienie przeciwko bogini. Ea jednak wysłał wpierw do pramatki Anu. Gdy Anu zobaczył Tiamat, uciekł przestraszony. Bogowie bali się rozpoczęcia walki. Wtedy Anszar przywołał Marduku. Syn Ea zgodził się na pojedynek z Tiamat, w zamian zażądał pierwszeństwa wśród bogów i prawa do wyznaczania losu.

Anszar wysłał do Lahmu i Lahamu Gagę, który opowiedział im o zaistniałej sytuacji, czym przestraszył starszych. W tym czasie Anszar zwołał bogów i przedstawił im warunki Marduka. Podczas obfitej uczty bogowie zgodzili się złożyć hołd Mardukowi.

Gdy Marduk siedział na tronie, pozostali bogowie oddawali mu cześć i prosili o dowód jego mocy. Marduk znikł, a w jego miejsce pojawiła się gwiazda, co wszystkich obecnych przekonało o jego potędze. Marduk uzbroił się do pojedynku z Tiamat w łuk, strzały, buławę i sieć. Do pomocy miał siedem wiatrów i podarowane mu przez Anu cztery wichry. Do walki stawił się na rydwanie, w ręku miał zaklęte zioła.

Przed rozpoczęciem pojedynku Marduk i Tiamat wymienili powitania i błogosławieństwa. Następnie młody bóg rzucił na pramatkę sieć, uderzył ją wichrem w łono i przeszył strzałą. Rozciął jej brzuch i wyjął serce. Po zwycięstwie nad Tiamat zgładził jej wojsko i wziął do niewoli Kingu, któremu przedtem odebrał tablice losu.

Odpocząwszy po bitwie, zwycięski bóg rozciął ciało Tiamat na dwie części: jedną umieścił na górze i uczynił z niej niebo, z drugiej stworzył ziemię. Na niebie na podobieństwo domu Apsu zbudował siedzibę E-szara, którą oddał w posiadanie Anu, Enlilowi i Ea.

Na niebie Marduk stworzył gwiazdy, obdarzył Księżyc i Słońce blaskiem, rozdzielił dzień i noc. Prawdopodobnie stworzył także rośliny i zwierzęta (tablica jest uszkodzona). Wszyscy bogowie składali cześć Mardukowi.

Marduk postanowił stworzyć człowieka. Podzielił się swoim pomysłem z Ea. Uzyskał zgodę bogów na złożenie ofiary z Kingu, z którego krwi Ea stworzył pierwszych ludzi i przykazał im służyć bogom. Jako wyraz wdzięczności bogowie wznieśli Mardukowi świątynię w Babilonie – E-sagilę.

Po ukończeniu prac urządzili ucztę, podczas której na niebie ustanowili łuk Marduka. Anszar, Lahmu i Lahamu nadali Mardukowi trzy imiona i nakazali innym bogom uczynić to samo.

Bogowie śpiewali hymn Mardukowi, w którym wymienili nadane mu pięćdziesiąt imion.

Cechy wspólne

stworzenie przez zrodzenie

homogeniczność świata

hierarchia bytów

brak przyczyny stworzenia

teogonie i kosmogonie

ludzie i byty przyrody

Konsekwencje w religii

panteizm i immanencja – jednorodność

materii i ograniczone możliwości bóstw

natura bóstw – byty i zjawiska przyrody

istnienie zła – siła niezależna od bogów

świat – teren zmagania się sił dobra i zła

wspólna materia bogów, ludzi i przyrody

współzależność bogów i ludzi

Zło i cierpienie

Egipt – zło uosobione

Mezopotamia – inercja materii

element zła w procesie stwórczym -

aktywny we wszelkim istnieniu

zło w kosmosie a zło czynione przez

istoty rozumne

rytuały odnowy świata

Opowieść biblijna

Rdz 1: Elohim, dystans wypowiadanego słowa (rma), ziemia to planeta i terytorium (#ra), człowiek to on i ona (hbqn - rkz)

Rdz 2: Jahwe-Elohim, zaangażowany bezpośrednio (hX[ - rcy); ziemia to bliska człowiekowi gleba, rola (hmda); człowiek - mężczyzna i kobieta (hXa - Xya)

Rdz 3: człowiek odpowiada Bogu; konsekwencją jest destrukcja całej przyrody

stworzenie świata Rdz 1,1-2,3

Porządek przestrzenny – ziemia i niebo

– ziemia i wody

– flora i fauna – gatunki

– człowiek – kim jest i po co

Porządek czasowy– stwarzanie w perspektywie jednego dnia

– gwiazdy rządzące kalendarzem

– dzień odpoczynku w cyklu 7-dniowym

Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem: ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód, a Duch Boży unosił się nad wodami. Wtedy Bóg rzekł: Niech będzie światłość! I stała się światłość. Bóg widząc, że światłość jest dobra, oddzielił ją od ciemności. I nazwał Bóg światłość dniem, a ciemność nazwał nocą. I tak upłynął wieczór i poranek - dzień jeden.

A potem Bóg rzekł: Niechaj powstanie sklepienie w środku wód i niechaj ono oddzieli jedne wody od drugich! Uczyniwszy to sklepienie, Bóg oddzielił wody pod sklepieniem od wód ponad sklepieniem; a gdy tak się stało, Bóg nazwał to sklepienie niebem. I tak upłynął wieczór i poranek - dzień drugi.

A potem Bóg rzekł: Niechaj zbiorą się wody spod nieba w jedno miejsce i niech się ukaże powierzchnia sucha! A gdy tak się stało, Bóg nazwał tę suchą powierzchnię ziemią, a zbiorowisko wód nazwał morzem. Bóg widząc, że były dobre, rzekł: Niechaj ziemia wyda rośliny zielone: trawy dające nasiona, drzewa owocowe rodzące na ziemi według swego gatunku owoce, w których są nasiona. I stało się tak. Ziemia wydała rośliny zielone: trawę dającą nasienie według swego gatunku i drzewa rodzące owoce, w których było nasienie według ich gatunków. A Bóg widział, że były dobre. I tak upłynął wieczór i poranek - dzień trzeci.

A potem Bóg rzekł: Niechaj powstaną ciała niebieskie, świecące na sklepieniu nieba, aby oddzielały dzień od nocy, aby wyznaczały pory roku, dni i lata; aby były ciałami jaśniejącymi na sklepieniu nieba i aby świeciły nad ziemią. I stało się tak. Bóg uczynił dwa duże ciała jaśniejące: większe, aby rządziło dniem, i mniejsze, aby rządziło nocą, oraz gwiazdy. I umieścił je Bóg na sklepieniu nieba, aby świeciły nad ziemią; aby rządziły dniem i nocą i oddzielały światłość od ciemności. A widział Bóg, że były dobre. I tak upłynął wieczór i poranek - dzień czwarty.

Potem Bóg rzekł: Niechaj się zaroją wody od roju istot żywych, a ptactwo niechaj lata nad ziemią, pod sklepieniem nieba! Tak stworzył Bóg wielkie potwory morskie i wszelkiego rodzaju pływające istoty żywe, którymi zaroiły się wody, oraz wszelkie ptactwo skrzydlate różnego rodzaju. Bóg widząc, że były dobre, pobłogosławił je tymi słowami: Bądźcie płodne i mnóżcie się, abyście zapełniały wody morskie, a ptactwo niechaj się rozmnaża na ziemi. I tak upłynął wieczór i poranek - dzień piąty.

Potem Bóg rzekł: Niechaj ziemia wyda istoty żywe różnego rodzaju: bydło, zwierzęta pełzające i dzikie zwierzęta według ich rodzajów! I stało się tak. Bóg uczynił różne rodzaje dzikich zwierząt, bydła i wszelkich zwierząt pełzających po ziemi. I widział Bóg, że były dobre.

A wreszcie rzekł Bóg: Uczyńmy człowieka a Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad bydłem, nad ziemią i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi!

Stworzył arb więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył arb:

stworzył arb mężczyznę i niewiastę. Po czym Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: Bądźcie płodni i

rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną; abyście panowali nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi. I rzekł Bóg: Oto wam daję wszelką roślinę przynoszącą ziarno po całej ziemi i wszelkie drzewo, którego owoc ma w sobie nasienie: dla was będą one pokarmem. A dla wszelkiego zwierzęcia polnego i dla wszelkiego ptactwa w powietrzu, i dla wszystkiego, co się porusza po ziemi i ma w sobie pierwiastek życia, będzie pokarmem wszelka trawa zielona.

I stało się tak. A Bóg widział, że wszystko, co uczynił, było bardzo dobre. I tak upłynął wieczór i poranek – ten szczególny dzień szósty.

SZABATSZABAT

światło

sklepienie i wody

rośliny na ziemi

planety

ptaki i ryby

zwierzyna i ludzie

struktura tekstu

1 Tak dopełnione zostały niebo i ziemia, i wszystko co w nich jest.

2 Siódmego dnia dopełnił Bóg swoje dzieło, wszystko już uczynił;

odpoczął Bóg w siódmym dniu od swojego dzieła, tego które uczynił.

3 pobłogosławił Bóg ten siódmy dzień, i uświęcił go;

bo w nim odpoczął od tego dopełnionego swojego dzieła, które czyniąc Bóg stworzył.

Symbolika liczb

10-krotnie: woda; dzień; powiedział Bóg

4-krotnie: noc, ciemność

10-krotne powiedział Bóg

7-krotnie widział Bóg

Bóg – w akcie woli i oceny - 17 razy (równowartość: dobry, Jahwe)

7-krotnie: dobry – w dniu trzecim i szóstym: 2-krotnie fraza:

widział Bóg że jest dobre

Schemat 1+2+1+2+1

Dzień jeden – 7 aktów opisujących dzieło stworzenia; – stworzenie (arb) nieba i ziemi,

Dzień drugi i Dzień trzeci– „porządkowanie” nieba i ziemi

Dzień czwarty– stworzenie planet, symetryczna struktura

Dzień piąty i Dzień szósty– istoty żywe (hyx vpn), codziennie trzy

gatunki Dzień siódmy

Schemat (3)+1+(3)

przez pierwsze trzy dni Bóg nazywa

(arq)

w dniu czwartym poleca (!tn)

a w trzech ostatnich błogosławi ($rb)

liczebność słów

Rdz 1,1: 7 słówRdz 1,2: 14 słówRdz 1,3-28: 364 słowa (rok jubileuszowy)Rdz 1,29: 27 słówRdz 1,30: 21 słówRdz 1,31: 15 słówRdz 2,1-3: 35 słówRdz 1,29-2,3: 98 słów (2 x [7 x 7])10 słów stwarzania: 364 wyrazy

Rdz 2

nowe imię Boga, Jahwe-Elohim czasowniki: tworzyć i czynićziemia: rola, gleba człowiek – kobieta i mężczyznaogród

– szlachetne kamienie i złoto– drzewa owocowe

woda – rzeka rozwidlająca się w 4 kierunki

szlachetne kamienie i złoto

stworzenie zwiarząt i człowieka

umieszczenie człowieka w ogrodzie

zadanie człowieka: strzec jej i jej służyć

władza człowieka - zwierzęta

przykazania – nakaz i zakaz

słowa Boga - prawo, stanowiące

podstawę ładu kosmosu

drzewo poznania – drzewo życia

poznanie – wartości egzystencjalne ([dy)

Rdz 3

wąż i kobieta

kuszenie

poznanie – wartości utylitarne (lkf)

kobieta i mężczyzna

rozpad więzi

destrukcja całej przyrody

kondycja człowieka

wygnanie na wschód

człowiek

sumeryjski – z gliny w Apsu

– aby zastąpić bogów w uprawianiu ziemi

akadyjskie – ciało człowieka z gliny

– zmieszanej z plwocinami wielkich bóstw

– zmieszanej z krwią zabitego demona Kingu

egipski

– z łez boga Re (mitologia heliopolitańska)

– jako emanacja Ptaha (teologia memficka)

– z gliny i tchnienia Chnuma

człowiek jako pan świata

Rdz 1 – czasownik arb– władza nad światem zwierzęcym– przykazania dotyczące pokarmu

Rdz 2– tchnienie życia wprost od Boga – władza nad światem zwierzęcym– przykazania dotyczące drzew w ogrodzie

Rdz 3– ostateczny kształt stworzenia – zło i

cierpienie

władza człowieka i jej granice

prawa i ograniczenia – znane od początku

istota samodzielna, odpowiedzialna i

wolna

granice władzy

– Rdz 1,28

– Rdz 2,17

odwieczne prawo

przykazanie

pouczenie

ostrzeżenie

natura poznania (lkf - [dy)

– całościowe

– powierzchowne

Grzech i odpowiedzialność

wolność – odpowiedzialność osobista

zdolność osądzania dobra i zła

poznanie naturalne

poznanie objawione

Odpowiedzialność społeczna

bezpośredniość relacji Boga i ludzi a etos

odpowiedzialność za czyny własne

odpowiedzialność za dobro drugiego

rytuał a etos

zaufanie do Boga a miłość bliźniego

człowiek w mitach

współodpowiedzialny z bogami za

funkcjonowanie kosmosu

obdarzony rozumem zdolnym do

poznawania praw przyrody

zdolny do relacji z bogami i do

samodzielnego działania

zdeterminowany, tak jak bogowie

Biblia

posiadający władzę nad naturą przez

poznanie jej praw

ograniczony poprzez

– przyrodę

– władzę społeczności

– uwarunkowania historyczne

niezależny od „fatum”

zależny od jednego, miłosiernego Boga

Konsekwencje kulturowe

koncepcja świata– transcendencja Boga

– autonomia przyrody

– prawa przyrody a prawo Boże

odczarowanie świata a kult– sacrum i profanum– przestrzeń i czas

antropocentryzm a religia

archetypy w narracji o stworzeniu

religie kosmiczne– postacie i wydarzenia

– wzorce sytuacyjne

– realizowane w kulcie

religia Izraela– Bóg jako wzorzec etosu

– abstrakcyjne „dobro i zło”

– postulat posłuszeństwa Bogu

więź Boga i ludzkości

postulowana – wiara i posłuszeństwo rzeczywista

– ostrzeżenie i kara (Rdz 2,17 v. 3,14nn; 4,6 v. 4,11)

– przymierze (Rdz 9)

dzieje patriarchów Izraela – obietnice: Rdz 12,1-3.7; 13,15-16; ….– przymierze: Rdz 15 i Rdz 17

oddzielanie i wybieranie– oddzielanie jako model porządku świata– oddzielanie „od Boga” oraz „dla Boga”

początki ludzkości

rozwój naturalny (Rdz 4,17.25-26; 5,1-32)

rozwój kulturowy (Rdz 4,16-24; 6,1-7).

potomstwo Kaina – rzemiosło

potomstwo Seta – kult Boga

narracja o Kainie

natura człowieka poza ogrodem– płodność ludzi (Rdz 4,1-2) – ofiara (Rdz 4,3-4) – morderstwo (Rdz 4,8) – budowa miasta (Rdz 4,17)

oddalenie na wschódgenealogia Kaina

– 8 postaci– eskalacja przemocy