SULULUK ZERNE SPEKLATF DNCELER

Yaar abuklu

Camus'nn Yabanc'snm kahraman Meursault bir uyumsuzdur. Annesi ldkten bir sre sonra bir Arab' ldrr ve hapse girer. Sorgu yargc piman olup olmadn sorduunda, pimanlktan ok bir eit sknt duyduunu syler. Sevgilisi Marie onunla evlenmek istediinde de benzer bir kaytszlkla cevap verir: ''Olur mu dersin?"

Mahkemeye ktnda, karsnda toplumsal vicdan temsil eden jri heyetini bulur: Sanki bir tramvay banketi nndeyim de btn bu adsz yolcular yeni gelenin gln taraflarn bulmaya alyorlard gibi geldi.

Teshil dorudur. Toplum farkl olan yadrgar. Kendi gibi davranmayan, kendi bnyesine uymadn hissettii bireye pheyle bakar, hele bu kii bir su ilemise. Meursault mahkeme salonuna evirir baklarn: "Herkes sanki ayn sosyeteden adamlarn bulutuklar bir kulpteymi gibi gle oynaya konuuyordu. Ayn zamanda kendimi niin burada fazla, adeta bir snt gibi hissettiimi anladm."

Duruma balar. Yarglanan sadece cinayet deil, ayn zamanda Meursault'nun kiilii, farkll, "yabanc"ldr da. Mahkeme bakan ona, annesini niye ihtiyarlar yurduna koyduunu sorar. Yurt mdr, cenaze gn onun sakin haline atn, onun hi alamadn, cenaze memurlarndan birine anasnn yan bilmediini sylediini aklar. Kapc, annesinin lsn grmek istemediini, o gn sigara ve stl kahve itiini syler. Savc, annesinin lmnden bir gn sonra denize gittiini, bir kadnla meru olmayan bir ilikiye girdiini ve komik bir filme giuiini aklar. Savcya gre Meursault'nun ne ruhu vardr, ne de insanlkla bir-ilikisi; insanln ruhunu koru-yan ahlak ilkelerine sahip deildir, en nemli kuraJlarn hie sayd bir tolumla artk ilikisi olmamas gerekir.

Adalet kararn vermitir. Islah olmas mmkn olmayan bu toplum dmanna, bu "yabanc"ya gereken ders verilmelidir: Bu lm cezasdr. Mcursault piman deildir, dnceleri de deimemitir. Hcresine gelen papaza tanrya inanmadn syler. Papaz, kehdisine niin "Pederim" diye hitap

146 Defter

eunediini sorduunda, "pederim deilsiniz de ondan: siz de tekilerden yanasnz" diye cevap verir. Onun iin artk, idam gnnde bir sr seyirci bulunmasn ve onu nefret lklaryla karlamalarn dilemekten baka yaplacak bir ey kalmamtr.

* * *

Genet'nin romanlarnda ska "sizin dnyanz" sz geer. Yazar kendi dnyasn okuyucunun dnyasndan, "iyilerin dnyasndan" ayrr. Onun dnyas ktlerin, sulularn dnyasdr. iyilerin dnyasndan tiksindii lde kendi dnyasn daha ok sever. Genet, iyiler dnyasnn bir kurbandr. Ancak bu dkn yaam kanlmaz bir zorunluluk olarak benimser. Cinayet fikri onu cezbcder, nk bu eylem kiinin iyiler dnyasndan tamamen kopmasna yol aar. ihanet edenleri de sever Genel, nk onlar dnyann en yalnz insanlardr. Tek bir ahlak sistemine yer veren bir dnyada, onlar ahlaki izgilerinin eitlilii ile her tr maceraya aktr.

Dnyay onun iin yaanmaz klmlardr. Bir tr kaderdir bu. iyi talih ona yasaklanmur. O da her trl mide kapatr kendisini, baarszlna sahip kar. Koullarn iyiletiremeyeceini bilir. O halde niye bu koullar daha da ktletirmesin? Koullar onu hrsz yapmtr. O da bu koullar neden hrszca biimlendirmesin? Genel bu yolda ktln bilincine varr. Her iledii su, onu telafisi mmkn olmayann ve zgrln alanna daha ok yaklatrr. "Sizin gznzde suum artuka, zgrlm de artacaktr" der Hrszn Gnl'nde. Bir a-sosyal faaliyet olarak hrszlk, onun tekliini daha da ok farkeunesine yol aar.

Genel deitiremedii bir dnyada yaadnn farkndadr. O halde bu dnyay aalamak gerekir. insanlarn kaytszl ondaki iddet duygularn glendirir. alar, krar, tahrip eder, kirletir, bozar, israf eder. insanl bir arada tutan ne kadar ba varsa hepsine saldrr.

Sistemi oluturan tm kurum ve gelenekler birbiriyle balant iindedir. Genel iin bunun anlam, onun srgnldr. Bu srgnn hatr saylr bir dnemini hapishanelerde geirir. Toplum onu hcreye kapaur. Ama, onu d dnyadan yaltarak piman olmasn salamak, slah eunektir. Genet, toplumun bu silahn tersine evirir. Yalnzln daha da kesifletirerek, bunu topluma kar bir meydan okumaya dntrr. Kendi kurduu dlere dalar. Notre Dame de Fleurs, kendi derinliklerinde cinsellik ve "sapknln" pei sra yol alan "sulu" bilincin dsel servenidir. Hcresinde Genet, zerine rtt kirli bir battaniyeyle ayrr kendini d dnyadan. Bu battaniye alunda mastrbatr kendini "kirli" hayallerine terkeder.

iyilerin dnyasnda sadece metalarn deeri deil, insanlarn deeri de deiim

Sululuk O.erine 147

tarafndan belirlenir. Her kii belirli ilikiler ve referanslar sayesinde varolur. Burada zaman, eya ve mekanla birlikte bir btn oluturur, anlam kazanr. unu veya bunu yapmak, orada ya da dier yerde bulunmak nemlidir. Genet'nin ise, hcrede kendisine referans olabilecek yaant paralar yoktur. Hcrede sadece zaman vardr. Mahkum, u ya da bu kadar yl dardaki yaantdan uzak kalacaktr. Her eyden eit derecede uzak olma duygusu, mahkumun imgelem gcn artrr. Hcre duvarlarnn arasnda snr tanmaz bir zihinsel etkinlik boy atar.

Burjuvazi sululuu bir bilimin, kriminolojinin nesnesi klmtr. Genel ise cinayeti otopsi odalarndan, laboratuvarlardan kararak "Gzel Sanatlar"a da

hil eder. phesiz, sululuun estetii arbal olmayacaktr. Yasak bir dnyann estetiidir bu. Organiktir; ter, kir, sperm, kan ve bok kokar. Kt kokular iinde bir armoni bulmak; kt ve irkinin aracl ile mkemmel olana varmak; ite bu estetiin esas budur. Akamlar hep beraber yemek yenilen geni salonlarn havas teneffs edilemez Genet'nin romanlarnda. Odalar dar ve havaszdr, bir kede ay demlenir, arzular ve kinler saklanmaz, dilencilik gibi para kazanma yollan zerine konuulur. Genet'in estetii su kokar ve bu kokuyu okuyucusuna da bulatrr; onu sua davet eder.

Sulunun eyayla ve olaylarla ilikisi, farkl bir zellik gsterir. Sradan bir insan iin bir nem ifade etmeyen bir eya, sulu aleyhine bir kanta dnebilir. Yine kimsenin gzne arpmayan sradan bir insan, mahkemede ahitlik yaparak sulunun idamna neden olabilir. Soyguncunun eyay iyi tanmas, onun eilimlerini bilmesi gerekir. Evin kilidi, ses karmadan almaldr. Evde zerinde yrd zeminin parke ya da ta olmas, kap menteesinin iyi yalanm olup olmamas nemlidir. te yandan, ou kez karanlkta iini grme zorunluluu, soyguncunun grme dndaki duyularnn da eyaya kar duyarl olmasn gerektirir.

Sartre'n Saint Genel adl kitabnda da dikkat ektii gibi, hrszlk yapan kii bundan bir tr bedensel haz alr. Genet'nin baz kahramanlar alarken ereksiyona geerler, dierleri soygunu mutfakta karnlarn doyurarak tamamlar. te yandan .vcutta olaand durumlarda ortaya kan salglar, hrszlk srasnda byk bir sratle artar. Genel romanlarn, bu salglarn kokusunu soluyarak yazar. Kriminal drt tatmin olunca, Genet'nin dili de solgunlar, rehavete dalar.

Cinayet iyi insanlar korku, endie ve merak iine drr, onlarn sradan gndelik yaamlarna bir dehet esi katar. Modem toplum, gvence uruna dehet duygusunu yitirmeye raz olmutur. Cinayet sonrasnda katil, kzgn ve dehet iindeki insanlarla yzyze geldiinde, onlarn gzlerindeki hayvani lty farkeder. Bu ltda tarihin ok eski dnemlerine tekabl eden bir

148 Defter

yaamn izleri sezilemez mi? * * *

Sululuk ve kiisel ykmllk duygusunun kkeni Nietszchc'ye gre en eski kiisel ilikide, borluyla alacakl, alcyla satc arasndaki ilikide yatar. insanlarn bir toplum oluturmasyla birlikte birey, topluma kar bir ykmllk, bir bor altna girer. Burada alacakl olan toplumdur; bireyin topluma kar grevleri vardr. Su ileyen kimse, kendisinin de onaylam olduu, toplumu ayakta tutan kurallar ineyerek szlemeyi bozmu olur. Toplum da onu cezalandrr ve haklarndan mahrum brakr.

Tarihin eski dnemlerinde suluyu cc1,alandrma sreci intikam ierir. Devletin gelimesiyle birlikte iddet ve dolaysyla cezalandrma tekeli devletin eline geer. Su, yava yava kiisel olmayan bir perspektifle deerlendirilmeye balanr. Hristiyan dncesinde tanrnn nnde herkes gnahkardr. insann doal gdlerinin bir su oluturduu inanc vardr. insan bylece kendi doasn reddeder.

Gnahkarlk duygusu ac ekmeyi de doal kabul eder. Kapitalizm ncesi toplumlarda ar sululara halkn gz nnde ikence yaplr, bylece benzer sularn ilenmemesi iin gzda verilirdi. Ancak kapitalist toplumun gelimesiyle birlikte bu yntem ortadan kalkm ve tm toplumsal yaam yazl ve genci yasalarn denetimi altna girmitir. Ceza, suludan intikam almann dnda, slah edici bir yn kazanmaya balamtr. Cezalandrma evrensel bir nitelik kazanm, uygulama homojenletirilmitir. Devlet, toplumu savunmak savyla cezalandrma hakkn eline almur. Her su topluma kar bir saldrdr. Bylece sulu, bir toplum dman olarak kabul edilir ve toplumun bir yesi olma zelliini kaybeder.

Vatandalk olgusunun gelimesiyle birlikte, bedene ac vermek eklindeki cezalar yerini hapis cezasna tcrketmitir. Kapitalizmde bireyin sahip olduu en nemli eyin zgrlk olduu kabul edilir. Hayatn her alannda niceliksel deerlendirmeyi ne geiren kapitalizm, cezada da ayn lt kullanr. Sulu suunun arlna gre belirli bir sre zgrlnden mahrum braklr; hapishaneye kapatlr. Hapis eczas "eitliki" bir cezadr. Herkesin zgr olmas gibi, herkese hapis eczas da verilebilir. Kapitalizmde zgrlk, asl olarak para kazanma zgrldr. zgrlk bu nedenle zamandan ayrlamaz. Vakit nakittir. Hapse girerek zgrl kstlanan birey, sadece manen deil, nakden de zarara uram olur.

Hapishanenin amalarndan biri, bireyi toplumdan izole ederek onun yapt eylemden pimanlk duymasn saLn,1!..tr. te yandan hapishane bireyi slah etmeyi hedefler. Bu nedenk am disiplinli bir ortandr. nsanlar sk bir

Sululuk zerine 149

ekilde izlenir. Orada gnlk hayat, nceden belirlenmi kurallara gre yrr. Hapishane, mahkfm serbest kaldnda kendini denetlemesi iin sk bir program uygular. Toplum iinde bireyin otokontrol ideolojik ve dier "gze grnmeyen" aralarla salanr. Bu yetmediinde zora buvurulur. Hapishanede kurallar kesindir. Hapishane, tek bovutJu toplumun iinde barndrd otoriter eilimlerin u bir noktada ckillenJb bir mekandr.

Kapitalizmin tarihi, suun bireysellemesinin tarihidir de. Sadece sradan bireyin deil, sulunun zel hayau da nem kazanr. Sulunun "biyografisini" ortaya kannak zere psikiyatristler ve eitimciler bata olmak zere bir yn bilim adam harekete geer. Tehlikeli birey tiplemesi yaplr. Sosyologlar sulularn esas olarak "aa snflarn" yaam koullar iinden kun ispatlamakta birbirleriyle yarrlar. Yarglanan sadece suun kendisi deil, sulunun ruhudur da. Suluyu sua iten ne gibi faktrler vardr hayatnda? Bunlar arasnda nasl bir nedensellik ba kurulabilir? Sulu hangi igdlerle hareket etmitir? Kaltmsal olarak bir bozukluu var mdr? Gndelik hayau iinde toplumun kurallarna uyan bir insan mdr? Btn bunlar suun deerlendirilmesinde gznne alnr. Herkesin kimlii, ikameti ak olmaldr. kametgah, vatanda olmann temel koullarndan biridir. Sabit bir ikametgah gsteremeyen kii potansiyel suludur, serseridir. Drst kiiler gecelerini, kayda geirilmi evlerinde geirirler. Sonuta hirey, kendisini sulayan merci karsnda, toplum lleri iinde kabullenilebilir bir yaant ve beklentiler btn sunabilmelidir.

Bireylerdeki sululuk duygusu, toplumsal dzenin en byk dayanaklarndan biridir. Sululuk duygusu, sadakat, ykmllk, borluluk, sorumluluk, vefakarlk ve grev bilinci gibi hislerin iinde rtk olarak yer alr. Doumu takip eden aylarda ocuk, saldrgan hisler besledii objelerin ondan intikam alacan ve onu cezalandracaklarn dnerek korkar. Daha sonra dip aamasnda annesine kar duyduu ilgi yznden sululuk duyar ve kastrasyon yoluyla cezalandrlmasndan korkar. Sululuk duygusu cezalandnlma beklentisiyle iiedir. Babayla uzlama zorunluluu duyan ocuk sululuk duygular iinde baba otoritesine boyun eer. Baba otoritesinin yerini ilerki yalarda fhrer ya da devlet otoritesi alabilir. Birey, kriz dnemlerinde i elikilerini amak iin, otoriteye tabi olmak ynnde bir eilim duyar. Otoriter ynetimler bu duruma uygun den slogan iyi bilirler: Hak yok, grev var. te yandan spcrego toplumsal vicdan, babay, devleti, tanry temsil eden bir g olarak ego'yu devaml sular. Toplumdaki bask glerinin birey zerindeki etkisi arttka, bireyin sululuk duygusu da artar. te yandan inan, sululuk duygusuyla birlikte geliir. Vicdan duygusu, inanc besler.

150 Defter

Bireyler, tanrnn gnahkar kullan ve toplumun sulu vatandalardr. Otoriter devlet anlaynda toplumu oluturan unsurlar potansiyel bir su kayna olarak deerlendirilir. Nazizm rneinde yahudilcr sulu ilan edilmi, orta snflar ise gl otoriteyle btnlemiler ve yahudilerin cezalandrlmasn onaylayarak cezalandrlma korkularn "dman" zerine yanstarak hafifletmilerdir. Toplumun sululara, "hainlere", "i dmanlara" kar gsterdii tepki de buna benzer bir durumu yanstr. Bir toplumda sululuk duygusu ne kadar fazlaysa, o toplum sulularna kar o kadar hogrszdr. te yanda, sulularda sululuk duygusu fazla gelimemitir. nk onlar "vicdanszdr"; ne dsal baskdan (toplumsal vicdan) ne de isel manevi baskdan (spcrego) iyi yurttalarn aldklar pay almamlardr. Ayn ekilde, iledikleri sulardan pek "piman" olmuyor olacaklar ki, ou kez su ilemeye devam ederler. Pimanlk, toplumun vicdan duygusuyla yakndan ilikilidir. "Hayr diyen pimanlk duymaz" demiti Kavafis. Doru, ama hayr' son noktaya kadar gtrmek kaydyla.

te yandan bir suu affetme, yani balama da bir ast st ilikisini, bir otorite ilikisini gerektirir. Affedileni kltr, affedenin otoritesi bir kez daha onaylanr. itiraf etme istei toplumsal vicdann ve sperego'nun birey zerindeki etkinliini gsterir. Gnah karma nasl tanr katnda yaplrsa, itiraf da toplumsal otorite katnda yaplr. Vicdan sahipleri itiraf ederler. Bylece sululuk duygusundan, bir ykten kurtulurlar. Su, pimanlk, itiraf, balama; bunlar iktidar kavramndan ayn dnlemeyecek kavramlardr. Toplum, ocuun ileride sulu konumuna dmemesi iin gerekli koullar oluturmaya alr. nce aile, sonra okul ve nihayet btn toptum, ocua hata, kusur, kabahat kavramlarn retir. Toplumun dorulan, yasann dorularna zemin hazrlar. "iimizdeki dman" ya da "sulu aramzda" ideolojileriyle yaatlmaya allan, farkllklar tanmayan tek boyutlu toplumlarn sulayc dorulardr.