Sunum Planı

1

✓ Tarihçe

✓ Meslek hastalıklarının tanımı- Sayısal veriler

✓ Sınıflama- Kapsam alanı ve Genel özellikleri

✓ İnsan vücuduna olan etkileri ve zararları

✓ Yapılması gerekenler

✓ Biraz Hukuk

✓ Kazançlar

✓ Eski Mısır’da İmhotep’in piramit işçilerinde bel incinmelerine (M.Ö. 2780),

✓ Pliny ; tozlu çalışma mekanlarının öksürük ve nefes darlığıyla ilişkili olduğuna (M.S. 23-79)

✓ Juvenal; ayakta durarak çalışanlarda varis oluşumlarına ve demircilerdeki göz hastalıklarına (M.S. 6 )

✓ Aristotle (M.Ö. 384-222) koşucuların hastalıklarından söz

etmiş, gladyatörler için özel diyet tarif etmiştir. Hipoccrates (M.Ö.460-370)

kurşun zehirlenmesinin başlıca belirtilerine, Juvenal (M.S. 60-140) ise ayakta

durarak çalışanların varislerine işaret etmiştir .

Tarihçe

Meslek Hastalığı Nedir?

Tanımı

Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayıtekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçiciveya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir.

(5510 sayılı SSGSS Kanunu Mad.14)

Tanı İlkeleri

1. Klinik Değerlendirmeler,

2. Laboratuar Değerlendirmeleri,

3. Meslek İle İlişkinin Kurulması.

Söz konusu hastalığa Meslek Hastalığı diyebilmek için

klinik tanının yanında meslekle ilişkisinin de ortaya konması

gerekir.

Klinik Değerlendirmeler (Ayrıntılı Çalışma Öyküsü)

1- Kişinin şu ana kadar çalıştığı tüm işlerin ayrıntılı sorgulanması,

2- İşyeri maruziyetleri,

3- Belirtilerin zamanla ilişkisi,

4- Benzeri yakınmaları olan başka işçilerin varlığı,

5- İş dışı etkilenmeler.

Laboratuvar Değerlendirmeleri

✓ Radyolojik yöntemler

✓ Biyokimyasal yöntemler

✓ Patolojik incelemeler

Hastalığın Meslekle İlişkisinin Kurulması

Yükümlülük süresi: Zararlı mesleksel etkinin sona ermesi ile hastalığın ortaya çıkması arasında geçen kabul edilebilir en uzun süre.

Meslek Hastalığı verileri?

ILO verilerine göre;

Dünyada her yıl yaklaşık 250 milyon kişi iş kazaları, 160 milyon kişi meslek hastalıkları sonucu ortaya çıkan zararlara maruz kalmaktadır.

Yaklaşık 1.200.000 kişi iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle hayatını kaybetmektedir.

✓ ’’Mesleki deri hastalıkları’’, en sık görülen meslek hastalıklarıdır.

✓ Bildirimi en çok yapılan ise; ‘’mesleki akciğer hastalıklarıdır’’.

İnsan vücudu ağrı ölçeği:

Kas iskelet sistemi yakınmasının işlerini etkileyecek şiddette olduğunu belirten çalışanların en çok yakındıkları vücut bölgeleri:

%26,7

%13,7 %13,1%11,4 %11

%9,7 %9

%6

12

Kapsam alanı ve problemleri:

- Ofis çalışanları-beyaz yakalılarda uzun süreli oturma ve hareketsizlik ve aynı

pozisyonda kalma ile boyun ağrılarının,

- saha-üretim-mavi yakalılarda ise ağır yük kaldırma, uzun süre ayakta kalma

sonucu bel ağrılarının daha çok olduğu belirlenmiştir.

13

Çalışma yerlerine göre egzersiz eğitimi sonrası ağrı ölçeğindeki değişim.

14

Yıllara Göre Meslek Hastalığı Sayısı

✓ Ülkeler arasında değişmekle birlikte, bir yılda her 1000 işçi için 4-12 meslek

hastalığı beklenirken bu oran ülkemizde 100.000 de 5 civarındadır.

✓ Dünyada iş kazası ve meslek hastalıklarına bağlı ölümlerin dağılımı

incelendiğinde mesleki kanserler %32 ile ilk sırada yer almakta, onun

ardından % 23 ile kardiyo-vasküler hastalıklar gelmektedir.

✓ Hastalıkların maliyeti incelendiğinde ise %40 ile kas iskelet sistemi

hastalıkları en çok harcama yapılan hastalık grubu olarak karşımıza

çıkmaktadır.

Beyaz yakalı çalışanlarda meslek hastalıklarındaki risk grupları:

✓ Masa başı çalışanlar

✓ Saha da çalışanlar

✓ Laboratuvar çalışanları

✓ Kimyasal-Radyasyon alanlarında görev alanlar

✓ Madencilik - otomotiv sektöründe çalışanlar

17

Meslek Hastalıklarının Genel Özellikleri

✓ Kendine özgü bir klinik tablosu vardır.

✓ Hastalık etkeni bellidir.

✓ Hastalık etkeni veya metaboliti biyolojik ortamda tespit edilebilir.

✓ Hastalık deneysel ortamda oluşturulabilir.

✓ Hastalık, o meslekte çalışanlarında yüksek oranda görülmektedir.

✓ Hastalığın nedeni işyerinde olup, iş ile hastalık arasında nedensel bir bağ vardır.

✓ İşyerinde alınacak teknik ve tıbbi önlemlerle meslek hastalıklarından korunulabilir.

Sınıflama-Kapsam alanı:

1. Kimyasal kaynaklı meslek hastalıkları : ( Ağır

metaller, gazlar, aromatik-alfatik bileşkeler )

2. Fiziksel kaynaklı meslek hastalıkları: (

Gürültü, tozlar, sıcak ve soğuk ortamda çalışma, radyasyon )

3. Biyolojik kaynaklı meslek hastalıkları: (

Bakteriler, virüsler )

4. Psiko-sosyal kaynaklı meslek hastalıkları: İŞYERİNDE

AŞIRI STRES, beraberinde sindirim sistemi hastalıkları, uyku bozuklukları, cilt

hastalıkarı, hipertansiyona sebebiyet verebilmektedir.

19

20

Psiko-sosyal

Çevre

İş

Zorluğu

Kişisel

Özellikler

Zaman

Fiziksel

Çevre

Fizyolojik

Sınırlar

İş Etkinlik Zorlanma

Motivasyon

Konsantrasyon

Uyum,

Alışma

Öğrenme

Sürekli

Zorlanma

Sınırı

Yorgunluk

Hastalık

21

Kimyasal Etkenlerle Olan Meslek Hastalıkları

✓ Ağır metaller; Arsenik, civa, kurşun, bakır vb…

✓ Gazlar; sarin, hardal, fosfor vb.

✓ Aromatik-alfatik bileşikler; Benzen, toluen, keton, alken vb..

Fiziksel Etkenlerle Olan Meslek Hastalıkları

✓ Gürültü

✓ Titreşim

✓ Sıcak-Soğuk

✓ Basınç

✓ Ergonomi

23

Biyolojik Etkenlerle Olan Meslek Hastalıkları

✓ Bakteriler

✓ Virüsler

Psiko - sosyal kaynaklı meslek hastalıkları:

24

Mesleki rahatsızlıklar

•Kalp damar rahatsızlıkları ( HT, DM, MI )

•Mide bağırsak rahatsızlıkları ( Ülser, Kolit)

•Hormonal rahatsızlıklar (vardiyalı çalışanlar; Obezite, adet düzensizliği)

•Depresyon, anksiyete, obsesyon, panik atak

•Tükenmişlik sendromu, dikkat bozukluğu.

25

Psiko - sosyal kaynaklı meslek hastalıkları:

Ne yapılmalıyız….

✓ Kahvaltı yapmadan güne başlama,

✓ Spor yap

✓ Zaman yönetimini

✓ Masa ve odanın dizaynı

✓ Müzik

✓ Pozitif düşünme

✓ Uyku- kaliteli nefes

✓ Duş al, kendini mutlaka şımart

✓ Sosyal çevre

✓ ALWAYS SMILE

26

Meslek Hastalıkları önlenebilir mi?

Meslek Hastalıklarında Tedavi İlkeleri

✓Kişinin işyeri ortamından uzaklaştırılması

✓Etkenin vücuttan atılımını artıracak veya etkisini azaltacak yöntem kullanımı

✓Genel destekleyici ve semptomatik tedavi

Meslek Hastalıklarından Korunma İlkeleri:

1. Tıbbi korunma önlemleri,

2. İşyerindeki çalışma çevresine ait korunma önlemleri,

3. İşçiye ait korunma önlemleri.

A. Tıbbi Korunma Önlemleri

1- İşe giriş muayeneleri

2- Periyodik tıbbi kontroller

3- Çalışanların eğitimi

B. İşyerinde Çalışma Çevresine Ait Korunma Önlemleri

✓ Kullanılan zararlı maddenin değiştirilmesi

✓ Kapalı çalışma yöntemi

✓ Ayırma

✓ Nemli (ıslak) çalışma yöntemi

✓ Sürekli temizlik ve bakım

✓ Hijyen kurallarına uyulması

✓ Havalandırma

✓ İşyeri üretim ve planlaması

✓ İşyeri ortamında zaman zaman analizler yapmak.

C-) Çalışanlara Ait Korunma Önlemleri

Çalışma ortamında ergonomi

Kadın ve erkek için kaldırılacak ağırlık üst sınırları

Önemli bir nokta…….

Neyi kaldığımız yada ne kadar ağır kaldırdığımızdan daha önem vermemiz gereken; NASIL KALDIRDIĞIMIZDIR…..!

Presentation title in CorpoS Regular 9 pt | Department | Date33

Gözlere dikkat…….!

34

yoğun bilgisayar kullanımı ;

✓ gözlerde kuruma,✓ göz kenarlarında çapaklanma,✓ kapak iltihapları görülür.✓ Gözlük kusurları

Yapılması gerekenler…

1- Gözler sık sık bilinçli olarak kırpılarak nemlendirilmeli,2- Ekrana çok fazla yaklaşılmamalı3- Genellikle büyük font ve puntolar

kullanılmalı,4- Çalışma sırasında her 45 dakikada bir 5

dakika mola verilmeli..

8 saatlik çalışma süresi için kabul edilebilir

gürültü düzeyi 85 dB dir.

Gürültü seviyesi 70 db üzeri ise; fiziksel,ruhsal, zihinsel tepki başlar. Yavaş yavaş işitmekaybı gelişir.

Gürültüye dikkat…….!

36

Birazda Hukuk…..?

✓Meslek hastalığının tespit edilmemiş olması, hastalığın var olmadığını

göstermez.

✓Meslek hastalığı tanısı, beraberinde tazminat, yüksek iş göremezlik ödentisi,

yatırım ve cezai sorumluluk getirdiği için, bir yanılgı ile saklanmaya

çalışılabilmektedir.

Meslek Hastalıklarının Hukuksal Boyutu

✓Meslek hastalıklarında her türlü tedavi sigorta tarafından karşılanır.

✓Hastalık nedeniyle işgöremezlik de olmuşsa, sigorta kişiye tazminat öder.

✓Meslek hastalığının oluşmasında işverenin ihmali saptandığında, sigorta işçiye

ödediği tazminatın bir bölümünü işverene rücu edebilir.

Kazançlar:

✓ Ölüm oranında düşme

✓ Hastalık sıklığında ve çeşitliliğinde azalma

✓ Sakatlanma sıklığında azalma

✓ İş verimliliğinde artma

✓ Ülke ekonomisinde artma

39

Teşekkürler ……

40

Bölüm 1 TOZLAR

41

Tozlar:

KİMYASAL YAPILI TOZLAR

1-)İnorganik tozlar: ( Mineral tozlar )

a) Metalik tozlar (demir, bakır, çinko tozu vb.)

b) Metalik olmayan tozlar (kükürt, kömür tozu)

c) Kimyasal bileşiklerin tozları (çinko oksit, manganez oksit vb.)

d) Doğal bileşiklerin tozları (mineraller, killer, maden cevherleri

vb.)

2-)Organik tozlar:

a) Bitkisel kökenli tozlar (pamuk tozu, tahta tozu, un tozu, saman

tozu vb...)

b) Hayvansal tozlar (tüy, saç vb.)

c) Sentetik bileşenlerin tozları(DDT, trinitro toluen vb.)

42

Tozlar:

BİYOLOJİK YAPILI TOZLAR:

• İnert tozlar (baryum.. )

• Toksik tozlar (kurşun, krom, nikel, kadmiyum)

• Alerjik tozlar (pamuk, keten, kenevir tozu, cam yünü, kireç tozu )

• Fibrojenik tozlar ( slikozis )

• Kanserojen tozlar ( asbestoz..!, krom,nikel kadmiyum)

Önemli!

Toza bağlı akciğer hastalığının meydana gelmesi bakımından en

kısa maruziyet süresi 3 yıldır.

✓ Çoğu kez 10 yıl ve daha uzun süreli etkilenmenin sonunda

hastalık ortaya çıkar.

✓ 0.5 – 5 mikron boyutunda tozlar insan sağlığını tehdit sınırı.

43

Tozun ölçüm ve analizi:

• toplam toz konsantrasyonu ve solunabilir toz

konsantrasyonu olmak üzere iki değerlendirme

yapılır.

• Kişisel maruziyetin değerlendirilmesinde

genellikle solunabilir toz konsantrasyonu, işyeri

ortamı değerlendirmesinde ise ortam toplam

toz konsantrasyonu ölçümü yapılır.

44

Tozların vücuda giriş şekilleri ve etkileri:

• Sadece solunum yolu ile geçer

• İnhale toz parçacıkları aerodinamik çaplarına göre farklı

şekillerde solunum yollarından penetre olmaktadır.

• İlişkili klinik belirtiler öksürük ve ekspektorasyon olmakla

beraber ilerleyen evrelerde ise solunum sıkıntısı olarak

görülmektedir.

• Uzun dönemde, ilişkili enflamatuar süreç daha yoğun hale

gelmektedir ve amfizem gelişmektedir.

• Kronik bronşit en sık karşılaşılan klinik tablodur.

• İşe giriş muayenelerinde Kr.bronşit ve solunum sıkın-

tısı olan çalışanlar gözden kaçırılmamalıdır.

45

Tozlar:

İşverene Öneriler:

Her işvereninin mevzuatın kendilerine getirdiği yükümlülükleri bilmesi ve

sorumluluklarını yerine getirmesi gerekmektedir.

Mevzuat ve Gerekli Dokümanlar (Formlar):

İş Kanunu ve ilgili mevzuat ve eklerine www.csgb.gov.tr adresinden ulaşılabilir.

46

Tozlar:I- İnorganik tozlar:

a-) Silika Tozu: ( Solunabilir, Kristal Yapıdadır )

Maden işletmeleri, taş ocakları ve bunları işleyen çimento ve kireç

sanayi, porselen ve seramik sanayi, cam sanayi, kuvars madenciliği

ve değirmenleri, demir ve çelik döküm sanayi.

✓ Sağlık bakanlığı 2009 genelge ile silika ile kumlamayı yasakladı

Tozun Sağlık Etkileri:

✓ Hiler lenf nodları sıklıkla etkilenir.

✓ Silikoz nodüllerinin büzülme eğilimi karakteristiktir; bu durum

perifokal amfizem gelişimine neden olur.

✓ Komşu nodüllerin büyümesi ve giderek birbiriyle birleşmesi,

havayolu, pulmoner damar ve lenf kanallarının

deformasyonuna neden olur.

✓ Akut ve Subakut Etkisi: Yoktur

47

Tozlar: ( silika )

✓ Silikozlu hastalarda semptomlar: nefes

darlığı, öksürük ve balgam çıkarmadır.

✓ Silikoz gelişmeden önceki silikojenik toz

maruziyetinin süresi 15 yıl veya daha

fazladır. Ayrıca yalnızca birkaç yıllık

maruziyetten sonra ortaya çıkan akut

silikoz olguları da vardır.

✓ Kronik bronşit, özgün olmayan bronşiyal

solunum yolu hastalıkları, pulmoner

amfizem ve bunların kombinasyonunu

tanımlar.

.48

Tozlar:

b-) Asbest içeren tozlar:

• Kullanım alanları: Asbest tekstil endüstrisi (lifler, kumaşlar, ipler), asbestli çimento endüstrisi (saç, boru), inşaat

malzemeleri endüstrisi (asbest çimento ürünlerinin işlenmesi), kimya endüstrisi (boya dolgusu, dolgu

materyalleri, sentetik reçine kompresyon kalıp materyalleri, termoplastikler, kauçuk ürünleri), izolasyon

endüstrisi (ısı, ses ve yangın izolasyonu), kağıt endüstrisi (asbest kağıdı, karton), fren, debriyaj, balata üretimi,

gemi yapımı ve vagon yapımı.

Tozun Sağlık Etkileri:

• bronşiyal karsinom ve plevral, peritoneal ve perikardiyal mezotelyoma insidansı artmıştır.

• obstrüksiyonlu veya obstruksiyonsuz kronik bronşit ve kronik kor pulmonale, bronşiyektazi, bronkopnömonik

süreç ile birlikle akciğer dolaşımında basınç artışı asbestozun en önemli sekelleridir

• Asbestozlu hastalarda semptomlar: nefes darlığı, öksürük ve balgam çıkarma

• Larinx kanseri

• Akut ve Subakut Etkileri:Yoktur.

49

Tozlar: ( asbest )

• Çalıştıkları işyerlerinde yıkım, tamirat ve bakım işleri sırasında asbest lifi

konsantrasyonu 15000 lif/m3 üzerinde bulunan kişiler için mesleki tıbbi

muayeneler gerçekleştirilmelidir.

• Yönetmelikte, çalışma koşulları ile ilgili adı geçen tek toz.

• Maruziyet düzeyi, sınırı aşmasa da, daha düşük maruziyetlerin olduğu test

edilmiş prosedürler kullanıldığında dahi, yıkım, yenileme ve bakım işleri

sırasında asbest liflerine maruz kalan kişilere mesleki tıbbi muayene

önerilmelidir

• Bronş karsinomunun asbest lifleri ile tetiklenmesi için gerekli olan kümülatif

asbest lifi işyeri maruziyeti dozu en az 25 lif yıldır.

50

Tozlar:

II- Organik Tozlar: İplik sanayi, çır çır sanayi, dokuma sanayi, konfeksiyon sanayi, örme(triko)sanayi, orman ürünleri

sanayi, kereste sanayi, yonga levha sanayi, sunta sanayi, selüloz ve kağıt sanayi, mobilya sanayi, sigara sanayi, un

sanayi, yem sanayi, ekmek ve pasta sanayi, deri işleme sanayi, deri konfeksiyon ve ayakkabı sanayi ve benzeri organik

maddelerin kullanıldığı ve işlendiği sanayiler organik tozların karşılaşıldığı iş ve işlemlere sahip.

a-) Pamuk tozu: ( Bisinozis )

✓ Toz vücuda solunum yoluyla girer,

✓ Pamuk tozu olarak adlandırılan ve bisinozdan (pazartesi humması) sorumlu tutulan madde, pamuk lifleri, pamuk

bitkisinin yaprak ve sap kırıntıları ile topraktan karışmış olan mikroorg.’dan meydana gelen bir karışımdır.

✓ Akut durumda BRONKOSPAZM mg. Maruziyetin kesilmesi ile klinik tablo düzelmeye başlar.

✓ 10 yıl ve üzeri aşan kronik durumlarda KR.AKCİĞER HASTALIĞI mg. Sigara hastalık seyrini ağırlaştırır.

✓ Akut astmatiform tablo tipiktir (Pazartesi hastalığı; Monday sickness).

51

Tozlar:

b-) Sert Odun Tozu:

✓ Orman ürünleri sanayi, kereste sanayi, yonga levha

sanayi, sunta sanayi, selüloz ve kağıt sanayi, mobilya

sanayinde toz, tahtaların testere ile kesilmesi, delinmesi

ve zımparalanması gibi süreçlerde çalışma esnasında

oluşur.

✓ ‘’ Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık

ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik ” de

8 saatlik OEL 5 mg/m3 olarak verilmiştir.

✓ Toz solunum yoluyla akciğerlere ulaşır ve etkilenme

sonucu meydana gelen nazal kavite adenokarsinomları

rölatif olarak yavaş büyüyen tümörlerdir.

✓ Toz; burunun iç bölgesinde özellikle orta konka

bölgesinde birikir.

52

Bölüm 2 METALLER

53

Metaller:

✓ LD50: Öldürücü doz ( ölçümlerde maruziyet üst sınırı )

✓ STEL:15 dk.lık bir süre için aşılmaması gereken maruziyet üst sınır değeri.

✓ Ülkemizde en sık iş kazası 18-24 yaş grubunda izlenmektedir.

✓ 5510 sayılı sosyal sigortalar kanunu: Ülkemizdeki iş kazası yasası ile tanınır.

✓ Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kalıtımsal genetik

hasarlara yol açabilen veya bu etkinin oluşumunu hızlandıran maddeler

MUTAJEN madde grubuna girer.

✓ Kansorojen ve mutajen maddeler ile çalışmalarda risk değerlendirme yılda’’1’’

kez

✓ Kurşun, krom, nikel, kadmiyum; toksik toz ihtiva eder.

54

Metaller

1- Kimyasal etmenler ile oluşan meslek hastalıkları:

• Kurşun ve kurşun bileşikleri

• Civa

• Krom

• Kadmiyum

• Karbonmonoksit

• Arsenik

• Organik fosfor

• Nikel

55

KURŞUN ( Pb )

✓ Türkiye'de kayıtlara göre sayısal olarak en çok tanı konulan Kimyasal

etkenlerle oluşan meslek hastalığı

✓ Gri–mavi, yumuşak bir metaldir. 550°C sıcaklıkta buharlaşmaya başlar.

✓ Havada kurşun okside (PbO) dönüşür. “Kurşun dumanları” kurşun oksit kolloid

parçalarını içermektedir.

Kullanım alanları:

• kurşun içeren boyalı parlatıcı, cam ve seramik,

• kurşun içeren boyalar,

• Kurşun içeren lehim ile lehimleme,

• Boya (restorasyon), akü (enerji saklama pili) ve plastik nesnelerin

üretiminde toz halinde kurşun bileşiklerinin kullanımı,

• Akü sanayinde şarj taşıyıcılarının üretimi, taşınması ve kurulumu,

56

Kurşun:

✓ Kurşun içeren malzemelerle çalışılırken çalışanlar tarafından çok küçük

miktarda kurşunun bile toz ya da duman olarak alınacağı unutulmamalıdır.

✓ Kurşun; vücuda solunum ve gastrointestinal yol ile girer

✓ Solunum yolu ve gastrointestinal sistem ile alınır. Alınan tozun büyük bir kısmı

gastrointestinal sistem tarafından alınır (oral yolla alım, elden ağza geçiş).

✓ İdrar da FENOL tespit edilmesi. Çalışanın Kurşun’a fazla maruz kaldığını gösterir.

✓ hemoglobin sentezi ve eritropoez, düz kas sistemi, periferik ve santral sinir

sistemi ve vasküler sistem üzerinde etkileri bulunmaktadır. Kurşun hemoglobin

sentezinde bazı enzimleri inhibe etmektedir.57

kurşun

Kurşunun Ölçümü ve Analizi:

OEL düzeyi ,0.15 mg/m3 (inhale edilebilir aerosol): İSG tüzükte işyeri havasında izin

verilen maximum kurşun düzeyi.

❖ Kandaki kurşun düzeyi; erkek işçilerde 300 μg/l ve kadın işçilerde ise 100 μg/l

değerini geçmemelidir

❖ Yönetmelikte 40 μg Pb/100 ml. Kan değer olarak aşar ise tıbbi gözetim gerektirir

❖ Kandaki kurşun düzeyi erkek işçilerde 350 μg/l ve kadın işçilerde ise 200 μg/l

değerini geçmesi halinde biyolojik örnekteki kurşun düzeyleri en geç 3 ay

içerisinde belirlenmelidir.

58

kurşun

Kandaki kurşun düzeyinin artması;

1. Kansızlık ( anemi ), eritrositlerde bazofilik noktalanma,

2. Solgun deri ve mukozalar, genel bitkinlik, anoreksia,

3. Baş ağrıları, zayıflık, bazen uzuvlarda ve eklemlerde ağrılar,

4. Gastro-intestinal bozukluklar, konstipasyon ( kabızlık gibi semptomlar,

gaitanın koyun dışkısı şeklini alması ), kurşun koliği, kusma gelişir.

5. Daha yüksek doza maruz kalınılırsa santral sinir sistemini etkiler.

59

Alkil kurşun bileşikleri:

• Üretim

• Uçak yakıtı ile uğraşma (pistonlu motorlar ve pervaneli uçaklar)

• Özellikle hortum takılıp çıkartılırken tankerlere ya da tank vagonlarına

tetrametil kurşun ya da tetraetil kurşun doldurulması ve boşaltılması

• Tetrametil kurşun ya da tetraetil kurşun veya kurşunlu akaryakıt içeren tank

vagonlarının, tankların ve boruların temizlenmesi

• Eski arabalara otopark hizmeti verme

• Deri temasının olası olduğu yerlerde petrol istasyonlarının yenilenmesi

Renksiz, yoğun, tatlımsı eter benzeri koku yayan yağlı sıvılar olup organik

solventlerle beraber çözünüp su içerisinde çözünmez.

Bu bileşen grubunun en önemli elemanları tetrametil kurşun ve

tetra etil kurşundur

60

Alkil kurşun bileşikleri

Vücut üzerine etkileri:

karaciğerde metabolize edilmektedir. Trialkil kurşun bileşikleri akut toksik

etkilerden sorumludur.

solunum yolu ve deri ile vücuda girer

Alkil kurşun bileşikleri sistemik olarak bir hayli toksiktir. Özellikle santral

sinir sisteminde irritatif ve dejeneratif etkilere neden olmaktadır.

• İştahsızlık, bulantı ve kusma

• Uykusuzluk, baş ağrısı ve baş dönmesi

• Anksiyete, konfüzyon, huzursuzluk, heyecanlanma, tremor, halüsinasyon

• Kardiyovasküler bozukluklar (hipotansiyon, bradikardi)

• Bazı şiddetli olgularda: Latent dönemin ardından akut psikoz, spazm, deliryum,

yüksek ateş, koma.

61

Alkil kurşun bileşikleri

Kronik etkileri:

• Heyecanlanma, depresyon, halüsinasyon

• Baş ağrıları

• Düşük kan basıncı

• Tremor, ataksi, nevrasteni

62

Civa ( Hg )

Kullanım alanları:

• Ölçüm cihazlarının (barometre, termometre)

• Civa içeren kontrol aygıtlarının üretimi ve özellikle bakımları ve tamirleri (cam

üfleyeciler)

• Elektrik mühendisliğinde (adaptör..)

• Kağıt endüstrisi

• Amalgam yapımı

• Fungusit

• Floresan lambalarının geri dönüşümü

• Pil üretimi

• Tıpta Antiseptik ürünler, aşı vb.

63

Civa ( Hg ):

✓ Civa; hava da, toprakta ve su da 3 şekilde bulunur.

a- Elementer civa ( hava yolu ile alınır ): 10mg/m3 üzeri tehlikeli

b- İnorganik civa ( hava yolu ile alınır )

c- ORGANİK CİVA ( deri yolu ile alınır ):

✓ - 39 C de katılaşır, 357 C de buharlaşır. Yoğunluğu 13,5 gr/cm3 tür

✓ Zehirli ve pahalı bir elementtir. İnhibitör olması nedeni ile çok tehlikelidir.

✓ Uçucu bir element olduğundan oda ısısında çabucak buharlaşır.

✓ Buharlaşması durumunda oldukça zehirlidir. Üstüne mutlaka toz kükürt

serpilmelidir.

✓ Organik civa;10-60 mg/kg öldürücü doz,

✓ Buharı kokusuz ve tatsız ve çok zehirlidir.

64

Civa:

65

❖ İnsanların birinci derecede cıvaya maruzkaldıkları besinmaddesi, metil cıva içeren balık etidir.

❖ FDA (Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi);Balıklardaki maksimum civadüzeyini 1 ppm olarak sınırlandırmıştır

Civa:

Vücuda olan etkileri:

✓ Civa ve civa bileşiklerinin santral sinir sisteminin belirli bölümleri ve böbrek

tübüllerindeki bazı enzimlerin üzerine spesifik etkileri vardır.

✓ İnorganik civa; böbrek korteksinde ve kısmen daha az miktarda da karaciğerde

birikir. Koroziv inorganik civa bileşikleri proteini çöktürür (denatürasyon).

✓ Organik Civa ; Santral sinir sisteminde ve yağ dokusunda birikir.

✓ Böbrek fonksiyon bozuklukları (artmış diürez, albuminüri, eritrositüri) ve hatta

anüri

✓ Maddelerin solunması sonrası, hava yollarının iritasyonu (trakeobronşit,

bronkopnömoni)

✓ Ağız mukozasının inflamasyonu (stomatit, esas olarak çürük dişlere yakın

kabuklu ülserler, dişlerin gevşekliği)

66

Civa:

Kronik etkileri:

Santral sinir sistemi bozuklukları:

• Hipereksitabilite

• Anksiyöz bilişsel ve duygusal değişkenlik (erethismus mercurialis)

• Parmakların titremesi, kolların, bacakların ve başın sallanması (tremor

mercurialis) kekemelik, karışık konuşma (psellismus mercurialis)

• Belirgin vejetatif stigmata

• Sadece çok yüksek düzeylerine maruziyet sonrası geri dönüşümsüz lensin

ön kapsülünün kristalimsi kahverengi renk değişikliği (mercurialentis)

• Periferik polinöropati

• Allerjik kontakt egzema

67

Civa:

✓ Uyuşukluk, baş ağrısı, kol veya bacaklarda ağrı şikayetleri

✓ Ağız boşluğunun gözden geçirilmesi (stomatit, jinjivit)

✓ Dişeti kenarında civaya ait çizginin aranması (nadiren)

✓ Nörolojik ve mental durum (tremor, kekemelik, duygusal değişkenlik, eretizm,

vejetatif bozukluklar, el yazısı testi,

✓ MİNEMATA HASTALIĞI ( MİNEMATA KÖRFEZİ 1956 )

✓ İdrar analizi (çoklu test stripleri, sediment)

Tanı: idrarda α1-mikroglobulin veya N-asetil-β-D- glukozaminidaz tahlili yardımcı

olur.

❖ İşe girmeden önce çalışanda mutlaka gözlenmelidir.

68

Civa:

Presentation title in CorpoS Regular 9 pt | Department | Date69

Krom: ( Cr )

Kullanım alanları:

• Kaplamacılık ( krom kaplama gibi )

• Boya endüstrisi

• Deri ve tekstil endüstrisi

• Doğada CR2- Cr3 formatında bulunurlar. En toksik olanı HEKZAVALAN

( KROMAT ) formudur. Hücre mebranlarından kolaylıkla geçer ve

hücre içinde Cr3’e indüklenir.

70

Krom:

Vücuda olan etkileri:

• Vücuda deri ve solunum yolu ile girer

• Deri maruziyetinde: KONTAK DERMATİT

• Hekzavalan krom deri ve burun mukozmemranlarına şiddetli korroziftir

(Krom ülseleri ve burun delinmesi).

• Krom tozları farenjit ve bronşite de neden olur.

• Gözde konjoktivit

✓ Hekzavalan kromun akciğer kanserleri ileilişkisi olduğu gösterilmiştir.

✓ IARC’ın insan karsinojenleri (Grup 1)grubundadır

71

Kadmiyum: ( Cd )

✓ Kadmiyum için modern toksik metaldenilir.

✓ Kadmiyum doğada başta çinko olmak üzere

çeşitli mineral filizlerinde bulunan ve

endüstride yoğun kullanımı olan bir metaldi

r.Kadmiyum doğada başta çinko olmak üzer

e çeşitli mineral filizlerinde bulunan ve

endüstride yoğun kullanımı olan bir metaldi

r

72

Kadmiyum:

Kullanım alanları:

Elektrolizle kaplama ve galvanizleme

proseslerinde (Anti korrozif)

-Boya pigmenti ve plastiklerde

-Nikel-kadmiyum pillerinde

-Seramik ve cam yapımında vb.

Presentation title in CorpoS Regular 9 pt | Department | Date73

Kadmiyum:

✓ Maruziyet başlıca oral ve inhalasyon yolu ile olur.

✓ Çeşitli tip et, balık ve meyvalar 1-50 Mg/kg Cd içerebilir.

✓ Tahıllarda 150 Mg/kg’a çıkabilir.Tahıllarda 150 Mg/kg’a çıkabilir.

✓ Midye, istiridye gibi kabuklu deniz hayvanlarında 100-1000 Mg/kg’a kadar

birikebilir.

✓ İnhalasyonla alınan kadmiyumun da %30’u absorbe olabilir.

✓ Sigara önemli bir Cd kaynağıdır.

74

Kadmiyum:Vücuda olan etkileri:

✓ Ağız yoluyla akut zehirlenme nadirdir.

✓ İnhalasyonla akut maruziyet pnömoni vepulmoner ödeme neden olur.

✓ 5 mg/m3 havanın 8 saat solunması ölüme neden olur.

✓ İnhalasyonla kronik maruziyet kronikbronşit, fibrozis ve amfizem gelişimine

neden olur.

✓ Gerek akut gerekse kronik maruziyetlerde kadmiyum böbrek tübüllerinde birikir.

✓ 100-300 Mg/g Cd böbrek yükü, böbrek tübüllerihücrelerinde hasara neden olur.

✓ Kadmiyum, kalsiyum fosfat ve Vitamin D metabolizmasını bozarak kemikler üzerine

de etkili olabilmektedir. Maruz kişilerde osteoporoz veya osteomalasia gelişir.

Örnek: 1946’da Japonya’da “itai-itai” hastalığı adı verilen epidemik bir olay

✓ Karsinojenik etkisi: Epidemiyolojik çalışmalar kadmiyum oksit toz ve buharlarına

maruz kalan işçilerde solunum yolu kanserlerini arttıdığını göstermektedir.

75

Nikel: (Ni )

Sertliği ve korozyona dayanıklılığı nedeniyle birçok metal alaşımının yapısına girer.

Kullanım alanları:

✓ Çelik üretimi, elektrolizle kaplama, alkali pil,

✓ boya ve elektronik üretimi gibi daha pek çok alanda kullanılır.

❖ Nikelin ağız yoluyla alınması, kontamine olmuş besinler aracılığı ile olur.

❖ Vücuda hava, deri, gastro-intestinal yolla alınır.

❖ Bir adet sigara 1-3 Mg Ni içerir.

76

Nikel:

Vücuda olan etkileri:

✓ Nikelin başlıca maruziyet, toz ve

buharlarının solunması ile olur.

✓ Nikele maruziyetin oluşturabileceği

başlıca sağlık riski solunum sistemi

kanserleridir. Burun ve akciğer

kanserleri en sık rastlanılanlardır.

✓ Nikele maruziyetin birdiğer önemli etkisi

de alerjidir. Astım, ürtiker, eritem,

kontakt dermatit oluşturabilir

77

Kaynak Duman ve Buharları:

✓ Kaynak işleri; “iki metalin moleküler düzeyde birleşmesidir.” yada “iki metalin

sıcak yada basınç altında metallurjik şartlarda birleştirilmesi”olarak

tanımlanabilir. Kaynak esnasında, insan sağlığına zarar verecek zehirli gazlar,

duman, metal dumanı ve partikülleri çıkar.

✓ Eşik değeri 3 mg/m3…

78

Kaynak duman ve buharları:

Kaynak duman ve buharlarının

yayılımında öneme sahip işlem

parametreleri şunlardır:

• Kaynak akımının miktarı

• Alternatif veya doğrusal akım

• Elektrodun açısı

79

Kaynaklanan maddenin tipi:

Endüstriyel öneme sahip basit maddeler

şunlardır:

• Çelikler:

Alaşımlanmamış konstrüksiyon çeliği

Düşük alaşımlı çelikler (< 5 % Cr, Ni, Mo,

Mn vb. içerenler)

Yüksek alaşımlı çelikler (> 5 % Cr, Ni, Mo,

Mn vb. içerenler)

• Alüminyum ve alüminyum alaşımlar:

• Elektrot (kaplanmış veya kaplanmamış,

çubuklar veya sargı halinde)

• Toz,

• Lehim,

Kaynak dumanı ve buharı:

Vücuda Girişi ve Etkisi:

• Kaynak buhar ve dumanları hava yolu ile alınmaktadır. Ancak, bazı çalışma

parçalarının ve aksesuar maddelerden yayılan kaynak buharlarının bronş

sisteminde kimyasal olarak tahriş edici etkisi olabilir, bunlara örnek olarak

kromat.

• Bazı metaller ( bakır, çinko) ve bunların kaynak buharlarında bulunan oksitleri,

yatkınlığı olan kişilerde metal buharı ateşine yol açabilir.

• Bronşiyal sistemin bazı metallere karşı (kobalt, krom, nikel) allerjik duyarlılığı

(erken tip) görülen birkaç bireysel olgu tanımlanmıştır.

80

Kaynak dumanı ve buharı:

Pnömokonyoz:

Kaynak buharlarında bulunan demir oksit , pulmoner intersitisyel dokularda radyolojik olarak saptanabilen

toz birikintileri olarak birikir.

Radyografide saptanan değişiklikler sideroz olarak adlandırılır ve kaynak buharlarına maruziyet ortadan

kalktıktan sonra geri dönüşümlü olabilir.

Alüminyuma yeterli maruziyet sonrası alüminoz gelişebilir. Aynı zamanda alüminyum tozu akciğeri olarak

adlandırılan alüminoz en belirgin olarak akciğerlerin üst ve orta alanlarında görülen diffüz intersitisyel

pulmoner fibroz ile karakterizedir.

İleri evrelerde spontan pnömotoraks riski ile ilişkili olarak subplevral amfizem ile karakterizedir.

HRCT ile alüminozu erken evrelerde saptamak da olanaklıdır. “toprak-cam deseni”ne benzer.

Radyografide çoğu küçük boyutlu ‘’ s ’’ ve ’’ t ‘’şekillerinde düzensiz opasiteler görülür.

81

Kaynak dumanı ve buharı:

✓ Kaynak buharlarının büyük çoğunluğu mutajenik veya karsinojenik potansiyele

sahip olduğu bilinen partiküller veya gazlar içermemektedir.

✓ Toksikolojik olarak değerlendirilmesi gereken konu; solunum yollarına özellikle

karsinojenik etkisi olan kromatların ve/veya nikel oksitlerin uzun yıllar ve

yüksek düzeyde maruziyetidir.

✓ Kaynak buharlarına maruziyet genel olarak akut veya kronik hastalığa yol

açmamaktadır.

82

Benzen ( Benzol ):

83

Kullanım alanları:

• Otomobil üretimi (bir gaz boşaltma silindiri olmaksızın üretim fabrikasında

yük taşıyan araçların iç yanmalı motorlarla depolarının doldurulması),

• Petrol motoru test alanı (petrol hortumların bağlanması ve ayrılması),

• Petrol pompaları ve depolarının bakımı ve temizliği,

• Kok fabrikasında kok fırınlarının üst bölümü yakınında çalışma.

Benzen:

✓ Benzen renksiz, oldukça refraktif, kısıtlı olarak suda-çözünür, karakteristik bir

kokusu olan parlayıcı bir sıvıdır.

✓ Isıya (yaklaşık 6500 C ye kadar) ve oksidasyona dirençlidir; ancak çok kolay

buharlaşır. Buharı havadan ağırdır ve yer seviyesinde birikebilir.

✓ OEL düzeyi: 3,25 mg/m3 (1 ppm)

Vücuda giriş ve etkileri: Benzen esas olarak hava yoluyla alınır. Ancak, cildin geniş

alanlarının benzen ile ıslanması perkütanöz alımın bir sonucu olarak

beklenmelidir. Benzen deri ve muköz membranları irrite eder ve deri yoluyla

absorbe olan miktar maruziyet koşullarına bağlıdır.

Akut intoksikasyonlarda narkotik etkiler baskındır. Uzun-süreli benzen maruziyeti

özellikle hemapoetik sistemde hasara yol açabilir ve kemik iliğinin tüm fonksiyon-

larında hasra neden olabilir.84

Benzen:

❖ Uzun-süreli veya sürekli olmayan benzene maruziyetin hem aplastik anemi ve

pansitopeni gibi hematopoetik sistem üzerine geri dönebilen etkiler

oluşturduğu ve hem de lösemi geliştirdiği tanımlanmıştır.

❖ Akut ve Subakut Etkileri: Narkotik etkisi vardır.

❖ Kronik Etkiler: Hematopoetik sistem hastalıkları veya hasarı oluşturur. Çok

toksiktir ve Lösemi ye neden olmaktadır.

İzleme Muayenesi:

✓ İzleme dönemine ait anamnez (iş anamnezi dahil); kanama eğiliminde görülen

artışa özel olarak dikkat edilmelidir (örneğin, diş eti kanamaları, hafif bir

travma sonrası dahi morarma, menoraji), idrar analizi (çoklu test stripleri)

yapılmalıdır.85

Benzen türevleri ( Toluen, Ksilen ):

A- Toluen: Yazı mürekkepleri, ahşap koruyucuları, reçineleri boyalar ve yapışkanlar

için solvent, temizleyici ve dilüent olarak kullanımı ve bu tür formülasyonların

işlenmesi, depo tanklarının temizlenmesi…

B- Ksilen izomerleri: Yağlar, ahşap koruyucuları, reçineler, boyalar ve kauçuk ve

vernikler için solvent, temizleyici ve seyreltici olarak kullanımı ve bu tür

formülasyonların işlenmesi,

• Toluen yüksek derecede buharlaşır. Ksilen izomerleri çok daha az buharlaşır.

Bu maddelerin buharı havadan ağırdır ve yer seviyesinde birikebilir.

• hava ve deri yoluyla alınır.

• Akut intoksikasyonlarda narkotik etkiler baskındır.

• Eksitasyon, denge, duyu ve koordinasyon bozuklukları, baş ağrıları, yorgunluk

ve zayıflık, sersemlik hissi, bilinç kaybı rapor edilmiştir

• Deri bütünlüğü bozulduğundan dermatit oluşabilir86

Karbon Sülfür:

• Viskon yapımı ve işlenmesi,

• Yağlı tohumlar, iskelet , yün, deriden yağların ekstraksiyonu,

• Taştan sülfür ekstraksiyonu,

• Ham parafinin saflaştırılması,

❖ suda çözünürlüğü zayıf, çürük turp benzeri kokan bir sıvıdır.

❖ suda çözünürlüğü zayıf, çürük turp benzeri kokan bir sıvıdır. Aktif kömürden

çok kolaylıkla absorbe olur. Yüksek buharlaşma basıncı nedeniyle karbon sülfür

normal oda sıcaklığında çok kolay buharlaşır. Buharı havadan ağırdır ve yer

seviyesinde birikebilir.

❖ MAK değeri: 16 mg/m3 (5 ppm)

❖ Hava yolu ve deri yoluyla alınır

❖ SSS, KC ve KVS üzerinde etkileri vardır.

87

Metanol ( Metil Alkol ):

• Kullanım alanları: Endüstride boya inceltici, teksir makine sıvısı, antifiriz ve

cam temizleyici gibi maddelerin yapımında kullanılır.

• OEL düzeyi: 260 mg/m3 (200 ppm)

• Metanol hava yolu ve deri yoluyla alınır

• Metanolün solunması veya ağızdan alımı narkotik belirtilere yol açar. 30 ml

kadar azının yanlışlıkla ağızdan alımı sonrası öldürücü olabilir.

• Metanolün bir kısmı akciğerlerden nefesle verilirken (%30-60’ı) gerisi vücutta

hızla formik asite dönüştürülen formaldehite okside olur

• Nörotoksik hasarı ve özellikle optik sinir hasarını göz hastalıkları ve hatta körlük

takip eder. ( renkli görmede kusur gelişmesi erken bir belirti )

• Santral sinir sistemi bozuklukları, periferik nöropati belirtileri, akustik nörit,

optik nörit, parkinson benzeri belirtiler, karaciğer parankim hasarı

(karaciğersirozu)88

Hidrojen Sülfür: ( H2S )

• Hidrojen sülfür çok zehirli, renksiz bir yapıda ve yanıcı olma özelliği mevcut

olan bir gazdır. Çürük yumurta kokusuna benzer bir kokusu vardır.

• Bu gaza yüksek oranda maruz kalınması halinde, bir kaç saniye kadar kısa bir

sürede bilinç kaybı oluşumuna sebep olabilir.

• Kauçuk, plastik, viskon ve şeker endüstrilerinde

• Havagazı fabrikaları, rafineriler, petrol havzalarında

• Doğal gaz bacalarında çalışma (ham gaz)

• Biyogaz çalışmaları

• Kanalizasyonlarda çalışma

• ACGIH Kişisel Maruziyet Düzeyi: 1 ppm

• Madde hava yollarıyla ve deri ve muköz membranlar yoluyla alınır.

• Sinir S. Hasarı, ani ölüm, mukoza irritasyonu, ritm bozulması vb. etkileri var89

Karbon Monoksit (CO):• Karbon monoksit renksiz, tatsız, kokusuz, parlayıcı, toksik bir gazdır. Çok

yüksek yayılma yeteneğine sahiptir (tavanlara ve duvarlara nüfuz eder).

• MAK değeri: 35 mg/m3 (30 ppm) 2006/15/EC sayılı Direktif.

• Karbon monoksit esas olarak solunum yoluyla alınır.

• Karbon monoksit metabolize olmaz ve solunumla atılır.

• Toksisite birincil olarak CO-Hb oluşumunun bir fonksiyonudur.

Vücuda olan etkileri:

• Baş ağrıları, Baş dönmesi, Mide bulantısı,

• Taşikardi ve artmış kan basıncı,

• Bazen anjina pektoris benzeri belirtiler,

• Kulaklarda uğultu,

• Göz önünde uçuşmalar,

• Jeneralize güçsüzlük (güçsüz dizler), Apati, kramplar, ölüm90

Karbon Monoksit:

✓ Mesleki maruziyetlerde biyolojik tolerans değeri(BAT): %5 tir. insanda normal

CO-Hb düzeyi yaklaşık % 1 dir.

✓ Kronik karbon monoksit zehirlenmesinden” şüphelenilirse, kandaki CO-Hb tekrar

tekrar ölçülmelidir

91

Fosfor :(beyaz, sarı) – P -

Fosfor çok farklı özelliklere sahip çeşitli allotropik modifikasyonlarda bulunur.

Mevcut doküman fosforun beyaz (sarı) allotropuna aittir. Beyaz fosfor oda ısısında

bile okside olup beyaz bir buhar oluşturan (fosfor pentoksid) yumuşak mumsu

yarı-saydam bir kütledir.

Bu reaksiyonda oluşan ısı yaklaşık 500C’de maddenin kendiliğinden tutuşmasına

sebep olur. Bu özelliklerden ötürü, beyaz fosfor çözünmediği su içinde saklanır.

Öte yandan organik solventlerde çok kolaydan orta düzey bir dereceye kadar

çözünür.

Fosfor fark edilir şekilde oda ısısında dahi uçucudur. Etkili bir indirgeyici ajandır

(örneğin, sülfirik asit fosforla sülfür dioksite, nitrik asit nitrojen oksitlere

indirgenir) ve ayrıca direkt olarak birçok metalle reaksiyona girer.

Beyaz fosfor hava yollarıyla alınır. Yanan fosfor, iyileşmesi yavaş çok ağrılı deri

yaralarına yol açar. Beyaz fosfor çok zehirlidir; yetişkinde öldürücü doz

muhtemelen 50 mg’dan azdır.92

Fosfor :(beyaz, sarı) – P -

Vücuda olan etkileri:

✓ Fosfor ve kalsiyum arasındaki metabolik etkileşim yüzünden, özellikle kemikler

de etkilenir. Uzun süre kullanıma maruz kalınıldığında; kemik osteoporozu,

özellikle çene kemiğinde bozulan kemiğin enfeksiyona duyarlılığına dikkat

edilmelidir (osteomiyelit).

✓ Deri ve muköz membranların kostik yanıklarına yol açar.

✓ Bulantı, tekrarlayan diyare, kanlı kusma (kusmuk kendiliğinden ışık saçabilir),

✓ karaciğer ve belki dalağın büyüklüğü, sarılık, akut sarı karaciğer atrofisi,

✓ renal parankimal hasar, diğer organlarda kanamalar oluşabilir.

✓ Akut fosfor zehirlenmesinin sekeli karaciğer dokusunun fibrotik değişimini ve

hatta sirozu içerebilir. Büyük miktarlarda maddeye maruz kalındıktan sonra,

birkaç saat içerisinde dolaşım yetmezliği belirtileriyle ani ölüm gelişebilir.

93

Arsenik ve Arsenik Bileşikleri

✓ Arsenik (III) halojenidleri kolayca hidroliz olan zehirli sıvılardır. Alkali metal

arsenitler suda kolayca, alkalin toprak arsenitler az çözünür ve ağır metal

arsenitler çözünmezler.

Vücuda olan etkileri:

Arsenik bileşiklerine maruziyet gözlerin, üst solunum yollarının ve derinin lokal

iritasyonuna sebep olur. Tırnaklarda deformasyona yol açar.

Konjonktival inflamasyon sıklıkla kaşınma, yanma,lakrimasyon ve gözlerin ışığa

hassasiyeti, nadiren de ağır göz hasarıyla oluşur.

Birçok raporda şiddetli dispne, öksürme ve göğüs ağrılarıyla solunum yolu hasarı

da tarif edilmektedir.

Bazı olgularda inhalasyon maruziyetinden sonra gastrointestinal bozukluklar ve

periferal ve santral sinir sistemi üzerinde etkiler de bildirilmiştir.

94

Arsenik ve Arsenik Bileşikleri

Arsenik trioksitle ağız yolundan zehirlenme iki yol izleyebilir

A-) paralitik form:

Şiddetli kalp-dolaşım ve santral sinir sistemi hastalıkları,şok,

solunum felci ve ölüm

B-) gastrointestinal form:

Metalik, sarımsak-benzeri tad, ağızda ve dudaklarda yanma

hissi, disfaji, refleks kusma, kan basıncında düşme ile diyare,

kardiyak disritmi, kas spazmları, Çok yüksek dozların

alımından sonra (kg vücut ağırlığı başına >2 mg arsenik) takip

eden hasar sıklıkla periferik sinirlerde (periferik nöropati) ve

bazen SSS bozukluklarında (konfüzyon, halusinasyonlar vb)

gözlenir.

Ayrıca kan hastalıkları (anemi, lökopeni), fonksiyonel

karaciğer bozuklukları (hepatomegali) ve deri değişimleri

tanımlanmıştır.95

Dimetilformamid :

• Bitki ve hayvan içyağları ve reçinelerin ve balmumların solventi olarak

kullanılır.

• Suni deri imalatında

• Poliakrilonitril (akrilik) fiber endüstrisi

• Saf kimyasallar, ilaçlar, kozmetikler

• Plastik kaplamalar (poliüretan)

• Buharı işyerinde inhalasyonla ve deri yoluyla kolaylıkla ve hızlıca alınır.

• Dimetilformamid maruziyetinin kritik hedef organı karaciğerdir. Karaciğer

hasarına sebep olur.

96

İzosiyanatlar :

• Kauçuk-elastik materyal üretimi (kalıp yapımı)

• Boya, yapışkan ve tutturucu üretimi

• Yapıştırıcı ve kaplama olarak veya özel plastiklerin kullanımı için

• İzosiyanatlar özellikle havayoluyla alınır; yoğun deri teması ayrıca deri yoluyla

alıma neden olabilir.

• Temas yüzeyel kahverengi deri değişikliklerine neden olur.

• Düşük düzeyde bile izosiyanat maruziyeti göz (konjonktivit), burun (rinit) ve

boğazda (farenjit) iritasyon belirtilerine neden olur;

• Çok yüksek düzeyde maruziyet sonrası şiddetli dispne, yaş raller ve köpüklü

balgam ile birlikte ana semptomdur (pulmoner ödem).

97

Aromatik Nitro ve Amino Bileşikleri:

• Dudaklar, yanaklar, kulak ve tırnaklarda sonra da mukozalarda soluk

gri-mavi gri siyanoz ile birlikte methemoglobinemi.

• Anksiyete, çarpıntı, terleme ve dispne nöbetleri ile birlikte kalp dolaşım sistemi bzk

• Heinz body gelişimi, anemi,

• Sistit

• Alt üriner sistem, özellikle mesane papillom ve karsinomları

98

Flor ve İnorganik Bileşikleri: ( F )

• Seramik ve cam endüstrisinde sıklıla kullanılır

• Flor yüksek reaktiviteye sahip soluk sarı bir gazdır.

• Esas olarak hava yoluyla alınır;

• Yüksek konsantrasyonların çok miktarlarda inhalasyonu ani ölüme neden

olabilir, çoğunlukla osteosklerotik tipte (kemik florozi) ağır kemik hasarı ile

sonuçlanan mineralizasyon bozukluklarına neden olabilir.

• Düşük konsantrasyonlara lokal maruziyet deride kızarma ve yakıcı tarzda ağrıya

neden olur.

• Dental florozis yalnızca ameloblastların halen aktif olduğu dönemde florürler

alındığında olanaklıdır. Bu hücrelerin fonksiyonları durduğunda (14 yaştan

sonra), florür alımı dişler için ciddi risk oluşturmaz.

• Romatolojik şikayetler

99

Vinil Klorür

✓ PVC’ ye polimerize edildiği işlerde çok sık kullanılmaktadır.

✓ Vinil klorür renksiz, hafifçe tatlı kokulu, kolay yanan bir gazdır.

✓ Vinil klorür ve metabolitlerinin başlıca etkileri karaciğer (karsinojenik etkiler),

kan, deri, vasküler sistem ve iskelet sistemi üzerinedir.

✓ Malign gelişimleri içeren karaciğer hasarı, ösefagus ve mide fundusunda

varisler, dalakta genişleme, trombositopeni, dolaşım bozuklukları (özellikle

Raynoud hastalığı), akro-osteolizis, parmak falankslarında morfolojik

değişiklikler, skleroderma benzeri deri değişiklikleri.

100

FİZİKSEL ETKENLER

I. GÜRÜLTÜ

II. SICAKLIK

III. RADYASYON

IV. TİTREŞİM

V. BASINÇ

Gürültü:

Gürültü:

Ses Nedir?

1- Mekanik bir titreşim dalgasıdır

2- İki temel belirleyicisi, frekansı ve şiddetidir.

Sesin fiziksel özellikleri:

✓ Sesin şiddeti doğrudan kulak zarına ulaşan mekanik basınç ile ilişkilidir ve

DESİBEL ( dB ) olarak ölçülür. İnsan kulağı 0 ile140 dB arası sesleri algılayabilir.

✓ Frekans ise saniyede geçen frekans sayısıdır ve birimi Herzt ( Hz ) dir. İnsan

kulağı 20 ile 20.000 Hz arasındaki sesleri duyabilir.

✓ 16Hz altındaki seslere infrason, 20 000 Hz üzerindeki seslere ultrason

denilmektedir.

Gürültü:

•1977 yılında yayınlanan ILO 148 sayılı gürültü ve titreşim hakkında sözleşme

kararında; “ gürültü, işitme duyusunun azalmasına veya sağlığın bozulmasına veya

başka tehlikelerin meydana gelmesine neden olan seslerdir.

•Her hangi bir maddenin titreşmesi sonucu meydana gelen titreşimin hava, sıvı

veya gaz ortamda yayılması ile ortaya çıkan enerji dalgasına ses denir.

Sinüzoidal yayılım gösteren ses dalgasının atmosfer basıncında yaptığı

değişiklikler genlik olarak adlandırılmakta; ses kaynağının birim zamanda çevreye

yayılan enerjiye de sesin gücü denilmekte ve Watt ile ölçülmektedir.

Gürültü:

SESİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ:

•Ses şiddetindeki 1 desibellik artış, ses enerjisinde 1.26 katlık artışa denktir.

Gürültü düzeyinin 3 dB artması ya da azalması, ses kaynağından çıkan ses şiddeti

düzeyinin iki katına çıkması ya da yarıya inmesi anlamına gelmektedir. (Bir sesin

şiddeti 2 katına çıkarsa dB cinsinden artma 3 dB olur.)

dB(A): İnsan kulağının en çok hassas olduğu orta ve yüksek frekansların özellikle

vurgulandığı bir ses değerlendirmesi birimidir .

• Gürültü düzeyi ölçülürken kullanılan desibel (dB) birimi, sesin şiddet özelliğine

karşılık gelmektedir.

• Leq : Eş değer ses düzeyi

Gürültü

✓ Gürültülü alanlar “Gürültü Yönetmeliği”(23/12/2003 tarih ve 25325 sayılı

Resmi Gazetede yayımlanmıştır)’ inde tanımlanmış, en yüksek ses basıncı

yönünden maruziyet sınır değerleri ve maruziyet etkin değerleri, aşağıda

verilmiştir;

✓ Yasal mevzuat ve sağlık Gürültü zararlarının “meslek hastalığı” sayılabilmesi

için; – gürültülü işte en az iki yıl, – gürültü şiddeti sürekli olarak 85 dB’nin

üstünde olan işlerde en az 30 gün (1 ay) çalışma gereklidir. Gürültüye bağlı

işitme kayıplarına ilişkin “yükümlülük süresi” 6 aydır.

1) Maruziyet sınır değerleri : LEX, 8h = 87 dB (A)

( Bu sınır kesinlikle aşılmamalıdır.)

2) En yüksek maruziyet etkin değerleri : LEX, 8h = 85 dB (A)

( Bu sese ulaşıldığı zaman mutlaka kulaklık kullanılması gerekmektedir.)

3) En düşük maruziyet etkin değerleri : LEX, 8h = 80 dB (A)

Gürültü:

Gürültü:

Gürültülü işyerleri maruziyet üst düzeylerinin (Lex

8st=85 dB(A) veya LCpeak=137 dB(C)) olduğu veya

aşıldığı işyerleridir. Bu tür gürültülü alanlar uygun

işretlerle işaretlenmelidir.

İşitme hasarı: günlük 85 dB(A) veya daha fazla gürültü

düzeylerine maruz kalma nedeniyle oluşabilir.

85 ile 89 dB(A) günlük gürültü düzeyleri yalnızca uzun

süreli maruziyetlerden sonra oluşabilirken, 90 dB(A) ve

üzerindeki düzeylerde hasar riski belirgin olarak daha

yüksektir.

Sağlıklı kulakları olan kişilerde, 90 dB(A)’ de günlük

gürültü maruziyet düzeyi süresi 6 yılı, 87 dB(A)’ de 10 yılı

ve 85 dB(A)’ de 15 yılı aşmazsa genellikle

gürültü-ilişkili işitme hasarının oluşmayacağı

varsayılabilir.

Gürültü:

Gürültü Tipleri:

Gürültünün tipi onun sahip frekans bantlarına, ses düzeyinin zamanla

değişmesine, ses alanlarının yapısına bağlıdır.

A) Frekans Bandı (Spektrum):

1. Sürekli Bant Gürültüsü (Beyaz gürültü):

Tüm frekanslarda aynı enerjiyi taşır, en iyi örnek, makine gürültüsüdür.

2. Sürekli dar bant gürültüsü:

Böyle seslerde birkaç frekans yoğun olarak yer alır. Dönen daire testlere buna

güzel bir örnektir.

Gürültü

B) Zamana Bağımlılık:

1. Kararlı Gürültü (Sabit Gürültü): Gürültü seviyesi, ölçüm süresince önemli

değişmeler göstermeyen gürültülerdir.

2. Kararsız Gürültü: Ölçme süresince, seviyesinde önemli ölçüde değişiklikler

olan gürültülerdir.

3. Dalgalı Gürültü: Ölçme süresince, seviyesinde sürekli ve önemli ölçüde

değişiklikler olan gürültüdür.

4. Kesikli Gürültü: (Trafik gürültüsü gibi)

5. Vurma Gürültüsü (Anlık Gürültü): Herbiri bir saniyeden daha az süren bir

veya birden fazla vuruşun çıkardığı

✓ Endüstriyel çalışma koşullarında en sık; sabit, sürekli gürültü üzerine eklenen

impakt geçici gürültüye rastlanılmaktadır.

Gürültü:

Sağlığa olan etkileri:

Fiziksel etkiler : Geçici, sürekli veya ani (birden) işitme kaybı

Somatik etkiler : Vücut etkinliklerindeki değişiklikler; kan basıncı artışı, dolaşım

bozuklukları, takipne, taşikardi, ani refleksler

Psikolojik etkiler : Davranış bozuklukları, öfkelenme, sıkılma, genel rahatsızlık

duygusu

Performans etkileri : İş veriminin düşmesi, konsantrasyon bozukluğu, hareketlerin

engellenmesi.

Gürültü:

Gürültü-ilişkili işitme kaybı:

Gürültü-ilişkili işitme kaybı genellikle 1 kHz üzerinde frekanslarda gelişen

odyometrik olarak tespit edilebilen işitme keskinliğinin kaybıdır.

Odyometride en az 3 ile 6 kHz arasında karekteristiktir..

Geçici eşik kayması:Geçici eşik kayması (GEK) günlük gürültü maruziyetinin

bitmesinden sonra geriye dönen işitme eşiğindeki bir değişimdir.

Kalıcı eşik kayması:Kalıcı eşik kaymaları (KEK) geri dönmeyen işitme eşiğindeki bir

değişimdir.

Akustik travma: Çok şiddetli gürültülerin ya da birden patlamaların neden olduğu

işitme yitiğidir. Tek kulakta olabilir. Sensörinöral işitme yitiği tek başına ya da

iletim tipi işitme yitiği ile birlikte görülebilir. Çınlama süreklidir. Kimi kalıcı işitme

yitikleri akustik travma sonucu oluşur

Gürültü:

İşitmenin düzelmesi:İşitmenin düzelmesi işitme kaybının

gerilemesidir. Genel olarak, işitmenin yeterince düzelmesi,

düzelme dönemindeki ortalama ses basıncı düzeyinin 70 dB’

den daha büyük olmamasını ve düzelme döneminin en

azından10 saat sürmesini gerektirir.

Gürültü-ilişkili işitme hasarı:

Gürültü-ilişkili işitme hasarı, iç kulaktaki tüysü hücre

hasarının odyometrik olarak tespit edilebilir belirtilerinin

eşlik ettiği, 40 db’de 3kHz’ in üzerinde işitme kaybı olan

gürültü-aracılı işitme kaybıdır.

Akut işitme hasarı:

İşitme kaybı, aşırı derecede yüksek 137 dB(C)’ den daha fazla

LC,peak ses basıncı düzeylerinde, tek bir gürültülü olaydan

(örneğin, infilak, patlama) kaynaklanmış olabilir.

Gürültü:

Gürültünün Ölçülmesi

Gürültü ölçümünde kullanılan

araçların genel adı “sonometre”

dir. Bu araçlar ikiye ayrılır:

Gürültü düzeyi ölçüm aygıtları ve

gürültü dozimetresi.

Gürültü:

Odyolojik değerlendirme Testi;

çalışan gürültülü ortamdan en az 14 saat (ideali 48 saat) uzak kaldıktan sonra,

bunun sağlanamadığı durumlarda ise 80 dB(A)’in üzerindeki gürültü düzeylerinde

standart kulak koruyucusu (tüm mesai boyunca) kullanılıyor olması koşuluyla

yapılmalı ve ölçüm her bir frekansta en az 3 defa tekrarlanmalıdır

Titreşim:

Titreşim:

EL-KOL TİTREŞİMİ-VİBRASYONU:

El-Kol titreşiminde 1 ile 1000 Hz frekanslar hissedilir.

✓ 8 Saatlik çalışma süresi için titreşimin günlük

- Maruziyet sınır değeri 5 m/s²

- Maruziyet etkin değeri 2,5 m/s²

BÜTÜN VÜCUT TİTREŞİMİ-VİBRASYONU:

Tüm vücut titreşiminde 1-80 Hz frekanslar hissedilir.

8 Saatlik çalışma süresi için titreşimin günlük

- Maruziyet sınır değeri 1,15 m/s²

- Maruziyet etkin değeri 0,5 m/s²

Titreşim,

Titreşimin vücuda etkileri:

1.Fiziksel

2.Biyomekanik

3.Psikolojik (Sensoryel)

4.Fizyolojik

5.Patolojik

«Titreşimin tıbbi ve biyolojik etkisi büyük ölçüde titreşimin şiddetine ve maruziyet

süresine bağlıdır.»

«İnsan vücuduna belirgin etkisi olan titreşimin frekansı aralığı 1 ile 100 Hz’dir.»

Titreşim

DÜŞÜK FREKANSLARDA (2-30 Hz)

SEMPTOMLAR :

Klinik belirtiler genel olarak titreşimli el aleti

kullanan işçilerde, elde dolaşım bozuklukları,

hipersensitivite ve daha sonra uyuşukluk

şeklinde olur.

Titreşimle birlikte, 8-10 derece ısıya kısa süre

maruziyette parmaklarda ve avuç içinde

beyazlaşma, «Beyaz el - Ölü el - Anjionörotik

Bozukluk» olur. ( REYNOUD SENDROMU)

Titreşime maruziyet sürerse omuz başlarında

ağrı, yorgunluk, soğuğa karşı hassasiyet olabilir.

Ön kol ve omuz kaslarında ağrılar görülebilir.

Titreşim:

ÖLÇÜM:

İşçi sağlığı bakımından önemli olan titreşim, frekans bantlarına ayrılarak vibrasyon

detektörü (oktav bantları) ile ölçülür.

MEVZUAT:

Titreşim sonucu kemik-eklem zararları ve anijionörotik bozukluklar” olarak, Sosyal

Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğü’ne ekli listede belirtilmiştir.

SGK yıllık istatistiklerinde, titreşimden ileri gelen meslek hastalıklarına

rastlanılmamaktadır.

Titreşimden oluşan meslek hastalığının yükümlülük süresi 2 yıldır.

Yüksek Basınç: