sustainable development and environmental...
TRANSCRIPT
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
คำ�ศพท
abiotic สงไรชวต สวนประกอบซงไมมชวตบนดาวเคราะหabundance
ความอดม (1) จำานวนสงมชวตตอพนทตารางเมตรของพนทองลำานำาหรอแหลงอาศยอน (2) จำานวนสงมชวตทงหมดทอาศยอยพนทองลำานำาหรอแหลงอาศยอน การวดความอดมและความหลากหลายของระบบนเวศน ใชบอยในการบอกถงสภาพของระบบนเวศนน
Acid mine drainage (AMD)
นำาทงฤทธกรด (เอเอมด)
นำาทงจากเหมองผวดน เหมองขดลก หรอกองขยะ ถานหน ซงมสภาพกรดสงตามระดบของโลหะละลายซงปนอยในนำา นำาทงฤทธกรดทำาลายคณภาพนำาไดรนแรงและมกเปนพษตอสงมชวตทอาศยอยในนำา
acid rain ฝนกรด นำาฝนทมพเอชตำากวา 5.6 สภาพกรดทสงขนอาจเกดจากสาเหตธรรมชาต (เชน กาซทพงออกมาขณะภเขาไฟระเบด) หรอจากการกระทำาของมนษย (เชน การเผาไหมเชอเพลงฟอสซล)
acute เฉยบพลน อาการทเกดอยางเฉยบพลนจากความเปนพษ และคงอยในชวงสน (เชน 4-7 วน ในกรณของปลา) หรอเกดจากสงเราทรนแรงจนทำาใหเกดการตอบสนองอยางรวดเรว อาจใชกบสงทไดรบพษหรอการตอบสนองของสงทไดรบพษ การทดสอบอาการเฉยบพลนจากความเปนพษทางนำาใชเวลา 4 วน หรอนอยกวา และใชภาวะการตายวดอาการตอบสนอง ผลกระทบเฉยบพลนอาจอยในระดบไมรนแรง เกอบถงตาย หรอถงตาย
ad hoc เฉพาะกจ ดวยเหตผลทเฉพาะเจาะจงadaptive ทปรบตว สตวในชนดใดชนดหนงทสามารถปรบตวใหเขากบ
สภาพแวดลอมทเปลยนไป สตวทปรบตวไดดกวาในการดำารงชวตและรปแบบของการหาอาหาร จะอยไดในแหลงอาศยมากแหงกวา และสามารถทนตอปจจย
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
1
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
รบกวนไดดกวา ในสาขาการจดการสงแวดลอม หมายถงยทธศาสตรทยดหยน สามารถทบทวนปรบปรงยทธศาสตรการจดการหรอนโยบายไดเมอมสารสนเทศใหม
additive สารเตมแตง ปจจยรบกวนชนดเดยวกนทเกดขนซำาจนกระทงเกนระดบทระบบนเวศจะดดกลนเอาไวไดหมด
adsorbableorganic halogens (AOX)
สารอนทรย ฮาโลเจนถกดดซบได (เอโอเอกซ)
ฮาโลเจนในสารประกอบอนทรยซงใชการดดซบดวยถานดดแยกเอาฮาโลเจนนนออกมา วดเปน g Cl2 ตอลตรของสารเคมละลายได ในโรงงานผลตเยอกระดาษคราฟทจะมคลอรนเปนฮาโลเจน ดงนนความเขมขนของสารอนทรยฮาโลเจนในของเหลวจงเปนตวประมาณความเขมขนของสารประกอบอนทรยคลอรนในของเหลวนน
advectic transport
การพดพา กระบวนการทความรอน ความเยน หรอคณสมบตอนในบรรยากาศ ถกถายเทจากแหงหนงไปอกแหงหนงโดยกระแสกาซตามแนวราบ
aerobic ใชอากาศ (1) สภาพสงแวดลอมทมออกซเจน(2) สงมชวตตองใชออกซเจนเพอดำารงชวตอยได(3) กระบวนการทเกดขนไดตอเมอมออกซเจนเทานน
alluvial aquifer
ชนหนอมนำาตะกอนนำาพา
สวนบนสดของชนหนอมนำาหรอชนตะกอนทมสมบตยอมใหนำาซมเขาโดยงาย เนองจากมชองวางระหวางอนภาคตะกอนกวาง ทำาใหเกบนำาไวไดเปนปรมาณมาก
alluvial deposits
แหลงตะกอนนำาพา
บรเวณทราบนำาทวมถงแถบแมนำาซงเกดจากแมนำาลำาธารพดพาตะกอนมาทบถม
ameliorate
ปรบปรง ทำาใหดขน
amphibian
สตวครงบกครงนำา
สตวมกระดกสนหลงเลอดเยน จดอยในชนแอมฟเบย มลกษณะบางอยาง เชน 1) เมอโตเตมวยอาศยบนบก แตผสมพนธในนำา 2) สามารถหายใจเอาออกซเจนผานทางผวหนง และทางปากเมออยในนำา 3) ผวหนงไมมขนหรอเกลด 4) การวางไขและตวออนอยในนำา
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
2
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
anaerobic ไมใชอากาศ (1) สภาพสงแวดลอมทไมมออกซเจน(2) สงมชวตทดำารงชวตอยไดในทขาดออกซเจน(3) กระบวนการทเกดขนไดในทขาดออกซเจนเทานน
analyte สวนวเคราะห
สวนทถกวเคราะห วนจฉยเอกลกษณ วดปรมาณจากตวอยางทใชในการวเคราะหทางเคม
antagonism
ภาวะปฏปกษ
ปรากฏการณทสารเคมหลายชนดทมความเปนพษ แตเมอรวมกนแลวสวนผสมทางเคมนนมความเปนพษนอยลง
anthropogenic
ผลจากมนษย
ผลกระทบทางสงแวดลอมอนเกดขนจากกจกรรมของมนษย
aquifer ชนหนอมนำา ชนหนเนอฟาม หรอชนตะกอนทมสมบตยอมใหนำาซมเขาไดงาย เนองจากมชองวางระหวางอนภาคกวางหรอมโพรงหรอรอยแตกตอเนอง ทำาใหเกบนำาไวไดเปนปรมาณมากจนกลายเปนแหลงนำาใตดน ตวอยางไดแก หนทราย ชนกรวด เปนตน
assessmentendpoints
คณคาทางสงแวดลอม
บอกถงคณคาทางสงแวดลอมทควรตองเกบรกษาเอาไว เปนคำาแถลงหรอเปาหมายเกยวกบลกษณะทางนเวศ (เชน ผลกระทบเกยวกบการแพรพนธตออนทรยทอาศยอยในนำา) ซงตองการประเมนคณคาและปกปองคณคาทางสงแวดลอม มกเกยวกบการสนองตอบของตวรบในระบบนเวศทมตอแรงกดดนสงแวดลอม แตอาจขนอยกบวามนษยเหนคณคาของลกษณะทางนเวศอยางไรดวย
assumptions
ขอสมมตพนฐาน
ขอสมมตวาบางสงบางอยางเปนจรง ใชบอยในการสรางแบบจำาลองในงานวจยดานสงแวดลอม เชน ขอสมมตเกยวกบระบบนเวศแบบใดแบบหนงหรอองคประกอบหรอกระบวนการ หรอขอสมมตเกยวกบลกษณะทางเคมหรอพฤตกรรม แบบจำาลองจะทำางานภายใตขอสมมตพนฐานทกำาหนดไว
baseline data
ขอมลทเปนฐาน
ขอมลทเกบรวบรวมในการประเมนผลกระทบทางสงแวดลอมเพอใหรสภาพสงแวดลอมกอนทจะมปจจยรบกวนขน
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
3
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
basin แอง พนทตำาบนพนราบและไมมทางออกตามธรรมชาตของธารนำาผวดน หรอถามกจำากดมาก เชน แอง ทะเลสาบ ลมนำา
benchmarkconcentration
เกณฑวดเปรยบเทยบความเขมขน
คาความเขมขนของสารหรอตวปนเป อนทเปนคาเฉพาะทคาดวาจะมผลกระทบเกดขนระดบหนง (เชน LC50 LOEC)
benthic พวกอยตามพนทองนำา
สงมชวตทมแหลงอาศยตามตะกอนผวดนพนทองนำาทงในนำาจดและนำาเคม
benthicinvertebrates
สตวไมมกระดกสนหลงตามพนทองนำา
สตวประเภทไมมกระดกสนหลง (เชน แมลง ทาก กง) ซงอาศยอยตามตะกอนผวดนพนทองนำาทงในนำาจดและนำาเคม
benthos เบนโทส สงมชวตรวมทงพชและสตวทอาศยอยตามตะกอนผวดนตามพนทองนำาทงในนำาจดและนำาเคม
bioaccumulation
การสะสมทางชวภาพ
กระบวนการทสงมชวตไดรบสารเคมจากในนำาเขาสตวโดยตรงและมากกวาทถายออก รวมทเกดจากการกนอาหารและตะกอนทมสารเคมปนอย
bioavailable
ชวภาพทหาได
ปรมาณสารเคมสวนทสามารถนำามาใชสำาหรบกรยาทางชวภาพได เชน การรบสารเคมของสงมชวตทอยในนำา ในทางสงแวดลอมหมายถงสารเคมสวนทอยในรปแบบซงสงมชวตดดซมไดจรง
biochemical oxygen demand - BOD
ความตองการออกซเจนทางชวเคม (บโอด)
การวดอตราการใชออกซเจนเพอยอยสลายอนทรยสารขนาดเลกในนำา โดยกระบวนการออกซเดชนทางชวเคม มหนวยวดเปนสวนในลานสวน (ppm) บโอดใชวดมลพษทางนำาจากของเสยอนทรย (นยมวดคาบโอดทอณหภม 20 c ในเวลา 5 วน ถาคาบโอดสงแสดงวานำามคณภาพตำา : ผแปล)
bioconcentration
ความเขมขนทางชวภาพ
กระบวนการรบสารเคมในนำาเขาสสงมชวตในนำาโดยตรงและมากกวาทขบถายออก รวมถงการรบเขาถายออกผานทางเหงอกของปลาหรอทางเยอผวหนง
biodiversity
ความหลากหลายทาง
บอกถงทกแงมมของความหลากหลายทางชวภาพ เชน ความอดมของชนดพนธ ความสลบซบซอนของระบบ
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
4
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
ชวภาพ นเวศ และความหลากหลายทางพนธกรรม ถามความหลากหลายทางชวภาพมากแสดงวาระบบนเวศมสภาพด
biomagnification
การขยายปรมาณทางชวภาพ
การเพมความเขมขนสะสมของสารพษทคงทน ซงสะสมมากขนเรอยๆ ตามลำาดบชนอาหารของโซอาหาร หมายถงโอกาสทผบรโภคจะไดรบสารพษจากอาหารไดมาก เพราะมการสะสมของสารพษถายโอนมาหลายลำาดบชนอาหารจากตำาสดจนถงมนษย
biota ชวชาต สงมชวตทกอยาง (พช สตว รา และจลนทรย) ทพบอยในบรเวณใดบรเวณหนง
biotic ชวนะ สงมชวตทอาศยอยบนผวโลกและบรเวณใกลเคยงผวโลกหรอในระบบนเวศ มความหมายตรงขามกบสงไมมชวตทเปนสวนประกอบทางกายภาพและเคมของบรเวณผวโลก
breakwater
กำาแพงกนคลน
สงกอสราง (เชน กำาแพง) มไวปองกนไมใหคลนซดเขามาในอาวหรอชายฝงทะเล
calibration
การเทยบมาตรฐาน
การทำาใหการตอบสนองของเครองมอทใชวดหรอการแยกกนทางเคมซงกระทำาตามขนตอนในหองปฏบตการทางเคมไดมมาตรฐานเดยวกนอยางเปนระบบ เครองมอทเทยบมาตรฐานแลวจะใหผลการวดคาทถกตอง
carnivor สตวกนเนอ สตวทกนเนอสตวอนเปนอาหารcarrying capacity
ขดความสามารถรองรบ
จำานวน (หรอนำาหนก) และคณภาพ (ในเชงของสขภาพ) ของสงมชวตชนดใดชนดหนงทระบบนเวศหนงสามารถรองรบอยได โดยทไมทำาใหระบบนเวศนนเสอมโทรม
catastrophic
มหาวบต เกดภยมหาวบตอยางฉบพลนและรนแรง (มความรนแรงมากแตเกดไมบอยครง)
catchment
บรเวณลมนำา
พนททรองรบนำาไวแลวระบายไปตามทางนำาผวดนหรอไหลซมไปสแหลง นำาบาดาล หรอหมายถงบรเวณลมนำา พนทลมนำาจะรองรบนำาและระบายนำาผานชองวางทางตามธรรมชาตทเปนทางนำาผวดนรอบๆ เขตพนทลมนำามกเปนสนปนนำา
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
5
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
chemicalprecipitation
การตกตะกอนทางเคม
ของแขงทเกดจากการตกตะกอนในสารละลาย เนองจากมนไมละลายในนำาและมกแยกตวตกตะกอนนอนกน
chlorinatedorganics
สารอนทรยทมคลอรน
กลมของสารอนทรยทมคลอรนเปนองคประกอบ เชน ไดออกซนและพซบซงมผลกระทบคลายกบฮอรโมนและทำาลายวธการปรบตวของรางกายโดยธรรมชาตของมนษย
chronic toxicity
ความเปนพษเรอรง
ความเปนพษทคงอยตอเนองเปนเวลานาน และผลสดทายอาจเปนอนตรายถงชวต แตบอยครงทมผลเกอบถงตาย (เชน ความสามารถในการแพรพนธหรอการเตบโตลดลง)
climax vegetation
พชพรรณขนสด
ชมชพของพชพรรณทอยในขนสดทายของการเปลยนแปลงตามลำาดบขน เปนลกษณะของระบบนเวศทคอนขางอยตวแลว พชทอยในขนนจะคงอยไดเปนเวลานานโดยไมเปลยนแปลง
coastline integrity
ความสมบรณของแนวชายฝง
ความเปนธรรมชาตและความสมบรณของระบบนเวศรวมถงความหลากหลายของชนดพนธ (species) และคณภาพนำาทรวมอยในระบบนเวศชายฝงทะเล
community
ชมชพ ในสาขานเวศวทยามความหมายถงสงมชวตชนดตางๆ ทอาศยอยรวมกนในระบบนเวศแหงใดแหงหนง สงมชวตรวมถงพช สตว รา และจลชพ
conceptual model
แบบจำาลองเชงแนวคด
ขอความทบอกถงสวนประกอบตางๆ ของระบบนเวศและปจจยทกระทบตอสงแวดลอม พรอมทงพยากรณความสมพนธระหวางทงสองกลม แบบจำาลองเชงแนวคดนใชในการประเมนความเสยงทางนเวศวทยา
confluence
จดบรรจบ บรเวณททางนำาสองสาย (เชน แมนำา ลำาธาร หรอลำานำาสาขา) ไหลมารวมตวกน
contaminant sink
แองรบสารปนเป อน
ระบบนเวศ (เชน พนทลมตำา) ซงเกบกกสารปนเป อนบางชนดเอาไว เนองจากมสารเคมนนเขาไปสระบบนเวศมากกวาทถายเทออกมา
conveyan ระบบระบาย คคลองสรางดวยคอนกรตหรอใชหญาปลกรองพนไว
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
6
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
cesystems
นำา เพอระบายนำาจากพายออกจากบรเวณหนงไปอกแหงหนง
cost-benefit analysis
การวเคราะหตนทน-ผลประโยชน
การวเคราะหผลเสยทางสงแวดลอมและตนทนทางสงคมโดยเปรยบเทยบกบผลประโยชนทคาดวาจะเกดขนจากการมโครงการใดโครงการหนง กระทำาโดยการตคาทางเศรษฐกจของตนทนและผลประโยชนทงหมด วธการนใชไมไดผลในบางครงเพราะความสญเสยดานทรพยากรและดานสงคมไมอาจตคาเปนตวเงนได
cynical ทเหยยดหยามโลกมนษย
อยางเหยยดหยามดหมนมนษยและแรงจงใจของมนษย
cytoplasm
ไซโทพลาสซม
สวนประกอบทมชวตของเซล อยนอกนวเคลยส
DDT ดดท ยอมาจาก dichlorodiphenyltrichloroethane หรอ 1,1,1 – trichloro – 2,2 – bis (p-chlorophenyl) ethane เปนสารฆาศตรพชและสตวชนดหนงประเภทสารอนทรยคลอรน อาจอยในรป p,p- DDT และ o, p- DDT โดยทวไปหมายถง ผลรวมของการสรางและทำาลายทมดดทอยดวย ดดทเปนสารเคมทมพษตกคางในสงแวดลอมไดนาน
decomposition
การสลายตว วธการทางชวภาพทสลายอนทรยวตถทมโครงสรางซบซอน ใหเปนสารทมโครงสรางซบซอนนอยลง โดยสงมชวตทเปนตวสลายสารอนทรย เชน แบคทเรยและรา (ใชกบการสลายตวดวยวธการทางเคมเชนกน : ผแปล)
deleterious
เปนอนตรายตอรางกาย
วตถ (ทงชวภาพ เชน ตะกอนนอนกน หรอเคม เชน สารพซบ) ซงอาจเปนอนตรายตอมนษยและ/หรอสงแวดลอม ทงในแบบทเปนทรจกหรอแบบทไมคาดคดกได
denitrification
การผนกลบของไนเตรต
เปนกระบวนการทจลนทรย (แบคทเรย) ทอาศยในสภาพแวดลอมทมออกซเจนนอย จงตองใชเกลอไนเตรตในการหายใจ ทำาใหไนเตรตลดรปเปนกาซ (สวนมาก
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
7
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
จะเกดเปนกาซไนโตรเจน N2 และกาซไนตรสออกไซด N2O (ถาเกดกระบวนการนมากในดน ดนจะเสยไนโตรเจนคนสวฏจกร ทำาใหความอดมสมบรณของดนลดลง : ผแปล)
detrital feeders
สตวกนซากสงมชวต
สตวในชนดทกนซากสดหรอซากเนาเปอยของพชและสตว
detritus ซากสงมชวต
ชนสวนเลกๆ ทไมมชวตของวตถชวภาพทมสภาพยอยสลาย (อนนทรยวตถและอนทรยวตถทตายแลวและเนาเป อย) อาจแขวนลอยอยในนำาหรอตกตะกอนอยกนทะเลสาบ ธารนำา มหาสมทร ฯลฯ
dichlorodiphenyldi-chloroethylene (DDE)
ไดคลอโรไดฟนลได-คลอโรเอธทลน (ดดอ)
สารทแตกตวตามธรรมชาตจากดดท
diffuse แพรกระจาย กระบวนการของการกระจายหรอการรวมตวdioxin ไดออกซน ชอกลมของสารเคมทคลอรนเปนสวนประกอบใน
ตระกลไดเบนโซไดออกซน ประมาณ 75 ชนด ตวทมความเปนพษมากทสดคอ 2,3,7,8 –ทซดด พบบอยในของเสยทปลอยออกมาจากโรงงานทำาเยอกระดาษ
discount rate
อตราสวนลด
อตราทใชคำานวณในการแปลงมลคาในอนาคตใหเปนมลคาปจจบน ถาเปนอตราสวนลดของสงคมจะหมายถงความพงพอใจของสงคมทมผลตอบแทนในปจจบนมากกวาผลตอบแทนในอนาคต (ใชในการวเคราะหตนทน-ผลประโยชนทางเศรษฐกจ : ผแปล)
discounting
การคดสวนลด
การแปลงผลรวมของจำานวนเงนทจะเกดขนในอนาคตใหเปนมลคาในปจจบน การคดสวนลดนเทากบเปนการทำาใหความสำาคญของผลไดและผลเสยในอนาคตลดนอยลง และทำาใหการใชประโยชนทรพยากรในปจจบนดงดดความสนใจมากขน
diversity indices
ดชนความหลากหลาย
วธการวดหลายวธเพอคำานวณความหลากหลายของชนดของพชและสตวในแหลงอาศยแหลงหนง ดชนทมคาสงแสดงถงระบบนเวศทมสภาพด
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
8
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
DNA(deoxyribonucleic acid)
ดเอนเอ (กรดดออกซไรโบนวคลอค)
โมเลกลของกรดนวคลอคซบซอน เปนสารพนธกรรมของสงมชวตทงหลาย
dominance
ความเดน การทพชหรอสตวบางชนดมอทธพลเหนอชนดอนๆ ในแหลงทอยอาศย ความเดนดไดจากจำานวนมวลชวภาพ ความสำาคญ หรอความชดของเรอนยอด (สำาหรบพช)
drainage basin
บรเวณลมนำา
ดคำาอธบายใน catchment
drawdown
ระดบนำาลด การลดลงของระดบนำาในแหลงนำาธรรมชาต หรอการปลอยนำาออกจากแหลงนำาทมนษยสรางขน (เชน ทะเลสาบ หรออางเกบนำา)
dynamic พลวตร ทเกยวของกบสงทเปลยนแปลงหรอมกจกรรมอยางตอเนองและมกจะเปนไปในดานด
ecological footprint
ผลกระทบจากมนษย
การวดผลกระทบจากมนษยทมตอสภาพธรรมชาต อาจดจากจำานวนครวเรอนตอหนงระบบนเวศหรอตอภมภาคหรอทงโลก
economic fish species
ปลาเศรษฐกจ
ปลาชนดทมคาในเชงพาณชย
ecosystem
ระบบนเวศ กลมสงมชวตและไมมชวตทตางมผลกระทบซงกนและกน อยรวมกนจนกลายเปนระบบทมความอยตว แนวคดพนฐานของระบบนเวศครอบคลมนำาและวฏจกรอาหาร พลงงานทเคลอนไปตามหวงโซอาหารและสายใยอาหาร ระบบนเวศเปนระบบทผลตพลงงานและอาหารโดยสวนตางๆ ของระบบซงผานการพฒนามาเปนเวลานาน หลกการนใชไดกบระบบนเวศทกขนาดไมวาจะเปนหนองนำา ทะเลสาบ มหาสมทร จนถงทงโลก
ecosystemintegrity
ความอดมของระบบนเวศ
คณภาพอยางเปนธรรมชาตของระบบนเวศทไมมหรอทมการจดการและมกระบวนการทางนเวศอยางยงยน มความหลากหลายทางพนธกรรมชนดพนธและของ
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
9
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
ระบบนเวศทมนคงตอไปในอนาคตeffects cincontration50 (EC50)
ความเขมขนของผลกระทบ 50 (อซ 50)
ความเขมขนของสารปนเปอน ซงกอใหเกดผลกระทบอยางหนง (เชน การแพรพนธลดลง และผลกระทบนนเกดขนกบสงมชวตทนำามาทดสอบถงรอยละ 50
effluent นำาทง ของเสยเชงซอน (เชน ขยะอตสาหกรรมทเปนของเหลวหรอนำาเสย) ซงอาจถกระบายออกทงในสภาพแวดลอม
effluent plume
พลมนำาทง /สายนำาทง
ระยะหาง (ทงในแนวนอนและแนวตง) ทนำาทงซงถกปลอยออกมากระจายหรอเคลอนตวไปภายในสภาพแวดลอมทเปนบรเวณรบนำา
emergent พชพนนำา พชทมรากอยในนำาตนและสวนอน (ลำาตนและใบ) อยเหนอนำา
empirical เชงประจกษ มาจากการสงเกต หรอประสบการณเปนพนฐานencroachment
การรกลำา ในทางนเวศวทยา การรกลำามความหมายถงผลกระทบตอสงแวดลอมทเพมขน เนองมาจากการรบกวนของมนษยตอระบบนเวศ เมอการพฒนาโดยมนษยขยายไปสพนทธรรมชาตมากขน จงทำาใหแหลงทอยตามธรรมชาตมสภาพเลวลงและอาจหมดสนไปในทสด ขนอยกบระดบความรนแรงและความยาวนานของผลกระทบทม
endangered
ใกลสญพนธ สตวชนดทมเหลออยนอยมาก และกำาลงจะสญพนธ
endemic พวกประจำาถน
สงมชวตชนดทอยอาศยมาดงเดมในพนทเฉพาะแหลง ซงมกมบรเวณจำากดโดยภมประเทศ
endemism
ประจำาถน เฉพาะแหลง
สภาพการณทสงมชวตชนดหนงถกจำากดอยภายในเขตพนทหนง ซงอาจเปนเพราะหลายสาเหต เชน อยในพนททถกแยกออกโดดเดยว หรอเพราะความเคยชนตองอยกบสภาพดน นำา ภมอากาศ หรอสภาพสงแวดลอมอนๆ ในบรเวณนน
endpoint จดยต /ผลการทดลอง
ตวแปร (เชน เวลา ปฏกรยาของสงมชวต ฯลฯ) ทบงชวาการทดสอบควรยตลงไดและมการวดคาตวแปรตางๆ เพอสรปผลการทดลอง (เชน อซ50 แอลซ 50)
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
10
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
endpoints ผลกระทบเชงนเวศ
ลกษณะขององคประกอบทางนเวศทอาจไดรบผลกระทบจากตวรบกวนสงแวดลอม
energy พลงงาน ขดความสามารถทจะทำางานไดenvironmental fate model
แบบจำาลองพยากรณสงแวดลอม
แบบจำาลองทใชพยากรณเสนทางและอตราการเคลอนทของสารเคมทจะผานไปตามตวกลางของสงแวดลอม เชน ดน นำา หรอสงมชวตในนำา
environmental receptors
ตวรบผลกระทบสงแวดลอม
สงมชวตทมโอกาสจะสมผสกบปจจยรบกวน (เชน สารปนเป อนทางเคม) และเปนตวทบงชระดบความรนแรงของผลกระทบตอสงแวดลอม การเลอกวาอะไรควรเปนตวรบจะดจากความสำาคญของตวรบในระบบนเวศ และความไวตอการถกรบกวนจากสารปนเปอนทเราตองการศกษา
environmental stressors
ตวสรางความเครยดสงแวดลอม
ปจจยทเขาสระบบนเวศหรอสวนประกอบบางสวนของระบบนเวศและทำาใหเกดผลกระทบทางสงคม ตวสรางความเครยดอาจเปนสารเคม (ทงอนนทรยและอนทรยสาร) หรอเปนปจจยทางกายภาพตามธรรมชาต (เชน สภาพธรรมชาตทไมปกต หรอแหลงทอยในธรรมชาตถกทำาลาย) ตวสรางความเครยดหรอปจจยรบกวนอาจสงผลกระทบทางตรงและ/หรอทางออม กได บางครงอาจมาจากการพฒนาและการจดการทรพยากร เชนประมงหรอปาไม
episodic เปนครงๆ เหตการณทเกดขนในแตละครงในรอบเวลา โดยไมเกยวเนองกน
EPT อพท การรวมของสงมชวตสามกลม ไดแก Ephemeroptera (mayflies), Plectotera (stoneflies), และ Trichoptera (caddisflies) ซงใชเปนตวชวดภาวะมลพษไดอยางดมาก เนองจากสงมชวตทงสามกลมนเปราะบาง ออนไหวตอภาวะมลพษ
equilibrium
ดลยภาพ ระบบทมความสมดลระหวางปจจยนำาเขาและผลผลต เปนสภาพทหยดนง
estuary ชวากทะเล บรเวณรมชายฝงทะเลทออกสทะเลได และมนำาจดท
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
11
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
ระบายมาจากบนบกไหลมาผสมกบนำาทะเล จะมนำาขนนำาลงบอยในบรเวณน และเปนบรเวณทมคณคามากเนองจากเปนระบบนเวศทเลยงดสตวนำาหลายชนด
eutrophication
การเพมสารอาหารในนำา
การทสารอาหารถกทงลงในนำา ซงมกเปนการกระทำาโดยมนษยมากกวาธรรมชาต เปนผลใหอนทรยสารในนำามอตราเพมสงขน และมผลกระทบในทางลบตดตามมา เชน มสาหรายเพมมากขน ทำาใหระดบออกซเจนในนำาลดลง จนทำาใหปลาและสตวนำาประเภทไมมกระดกสนหลงไมอาจอยได
evaporation
การระเหย การสญเสยโมเลกลของของเหลวกลายเปนกาซ ทำาใหสญเสยนำาเมอของเหลวกลายเปนไอ
evapotranspiration
การคายระเหย
การสญเสยนำาไปจากดนและพชโดยการระเหยของนำาจากดนและการคายนำาของพช
exotic fishspecies
ปลาตางถน ปลาทไมใชพนธพนเมองแตถกนำามาปลอย บอยครงทมนแพรพนธจนมจำานวนมากกวาปลาพนเมองทอยมาดงเดม เพราะมนทนตอโรคไดดกวา (หรอทนตอปจจยอนทจำากดการขยายพนธ)
expected environmental concentration
คาเฉลยความเขมขนทางสงแวดลอม
เปนคาความเขมขนของสารปนเปอนทางเคมหรอชวภาพในแหลงอาศยทางนำาทกำาหนด คาเฉลยความเขมขนทางสงแวดลอมนสามารถวดไดโดยตรงจากตวรบผลกระทบในแหลงนน หรอใชแบบจำาลองพยากรณสงแวดลอมโดยประมาณคาจากปรมาณของสารปนเปอนทเกดขน
exposure ตกเปนเปา ปฏกรยาจากการกระทำาระหวางหนวยทางเคมหรอหนวยทางกายภาพ กบระบบชวภาพ (ตวทเปนเปาหรอตวรบผลกระทบ)
exposure pathways
เสนทางการเปนเปา
ทางตางๆ ทตวสรางความเครยดเขาสสงแวดลอมแลวสงผลตอตวรบผลกระทบ เชน ผานเขามาทางนำา ทางตะกอนในนำา นำาในโพรง หรอจากการทสงมชวตไปกนสงมชวตทไดรบผลกระทบแลว
externalities
ผลกระทบจาก
ผลกระทบทเกดจากกจกรรมทางเศรษฐกจ และไปเกดกบกลมบคคลทสามซงไมไดเกยวของในการทำา
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
12
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
ภายนอก กจกรรมนนเลย ผลกระทบนเปนไดทงทางลบและทางบวก เชน เมอมการสรางเขอนขนใหมทำาใหคนในหมบานจบปลาไดนอยลง
extirpated
อยางถอนรากถอนโคน
การกำาจดสงมชวตชนดหนงหรอชนดยอยหนงจนหมดสนไปจากพนทแหงใดแหงหนง แตไมไดสญพนธไปทงหมด
extrapolation
การประมาณคานอกชวง
เปนการใชขอมลทดทสดทมอยเพอการพยากรณเชงปรมาณในงานวจยหนงหรอสำาหรบสถานทใดทหนงโดยไมมขอมลจากสถานทนน
extrapolation factors
ตวประมาณคานอกชวง
วธการประเมนคาความเสยงจากสารเคม ซงเปนความเสยงทางนเวศโดยใชตวประมาณคานอกชวงนมาปรบคาประมาณทมอยแลวเพอประมาณคา ความเขมขนของสารในสงแวดลอม
faeces อจจาระ ของเสยทขบถายจากรางกายมนษยผานออกมาตามทางเดนอาหาร
far-field สถานปลายทาง
สถานเกบตวอยางนำาเพอการตรวจวดเกยวกบสงแวดลอมทางนำา และเปนบรเวณทอยไกลจากจดระบายนำาทงลงไปทางปลายนำา เพอใหนำาทระบายทงไดผสมกบนำาในแมนำากอนทจะตรวจวด
fauna พรรณสตวประจำาถน
สตวตางๆ ทพบในแหลงอาศยหนงหรอเขตหนงโดยเฉพาะ
finite จำากด มจำากดfloodplain ทราบนำา
ทวมถงบรเวณทราบทอยตดรมแมนำาหรอธารนำา ซงเมอเกดนำาทวม นำาจะไหลมาถงบรเวณนและมตะกอนจากนำาทวมทผานมาทบถมกนอยแตยงไมรวมตวกนแนนหนา ทราบนำาทวมถงมขนาดตางกนไปแลวแตปรมาณนำาททวม จงเรยกทราบนำาทวมถงตามขนาดของนำาทวม เชน ทราบนำาทวมถง 10 ป หมายถง พนททนำาทวมใหญทสดทก 10 ป ไดทวมไปถง
flora พรรณพชประจำาถน
พชตางๆ ทพบในแหลงอาศยหนงหรอเขตหนงโดยเฉพาะ
flux ฟลกซ การเคลอนทของพลงงานในรปใดรปหนงหรอหลาย
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
13
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
รปจากแหลงกำาเนดพลงงานไปสแหลงรบ การเคลอนทอาจจะตอเนองหรอเปนการเปลยนแปลงหลายๆ ครง
foodchain หวงโซอาหาร
การถายทอดพลงงานจากผผลตขนปฐม (คอพชตางๆ) ผานสงมชวตทกนกนเปนทอดๆ ไปโดยสมมตวาสงมชวตแตละชนดกนสงมชวตประเภทอนเพยงประเภทเดยวเทานน (เชน ไสเดอน นกดำา นกกระจอก เหยยว) ซงในแตละขนนนจะมการสญเสยพลงงานไปเปนความรอน ทำาใหจำานวนหรอระดบชนอาหารถกจำากดไวทสหรอหาหวงโซ หวงโซอาหารทเปนทรจกกน ไดแก สตวกนหญา และจลนทรยในซากสตว (ตวยอยสลาย) หวงโซอาหารเหลานสงผลตอกนจนเปนสายใยอาหารทซบซอนมากขน
food web สายใยอาหาร
แผนผงทแสดงแนวความคดวาสงมชวตในระบบนเวศทจะกนถกกนกนอยางไรบาง สายใยอาหารประกอบขนดวยหวงโซอาหารหลายเสนเกยวโยงกน
forecasting
การพยากรณ
การทำานายอนาคตบนพนฐานของสารสนเทศทมอย
furans ฟแรนส กลมของคลอรเนทเตดไดเบนโซฟแรนสหลายตว ฟแรนสทพบทวไปในนำาทงจากโรงงานทำาเยอกระดาษคอ 2,3,7,8 ทซดเอฟ ฟแรนสจะมโมเลกลของออกซเจนนอยกวาไดออกซนอยหนงโมเลกล ฟแรนสเปนสารพษทคงอยไดนานในสงแวดลอม
gene pool กลมพนธกรรม
พนธกรรมรวมทงหมดของสมาชกทผสมพนธไดทมอยในกลมประชาชน ณ เวลาหนง
generalists
พวกกนอาหารหลายชนด
ชนดพนธทชอบกนอาหารหลายชนด และ/หรอชอบอาศยอยในหลายแหลงทอย
geology ธรณวทยา วทยาศาสตรแขนงหนงซงเกยวกบประวตของโลก โดยเฉพาะประวตของมนทมรองรอยปรากฏอยในหนตางๆ
greenhouses gases
กาซเรอน กาซปรมาณนอยบางชนดในชนบรรยากาศของโลก
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
14
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
กระจก ชวยทำาใหอณหภมเฉลยบนโลกอยในระดบเชนทเปนอย กาซเหลานเรยกวากาซเรอนกระจก โดยกาซคารบอนไดออกไซด มเธน ไนตรสออกไซด และซเอฟซ-คลอรเนทเตด ฟลโอโรคารบอน เชน ฟรออน เปนกลมทมความสำาคญมากทสดและถกกระทบโดยกจกรรมของมนษยโดยตรง สมดลของกลมกาซเรอนกระจกคงอยไดหรอไมขนอยกบอตราทกาซกลมนเกดขนในบรรยากาศกบอตราทมนจะสญไป ประเดนทควรสนใจกคอกจกรรมของมนษยสงผลทำาใหระดบของคารบอนไดออกไซดและมเธนในธรรมชาตเปลยนไปอยางไร
groundwater
นำาใตดน นำาทอยใตพนผวโลกโดยขงอยตามโพรงชนหนดาน โดยมตะกอนแรธาตชนไมหนานกทบถมอยเหนอชนหนดาน
habitatfragmentation
การแยกแหลงทอย
การเปลยนแปลงหรอแบงแหลงทอยออกจากกนหรอเปนเกาะทไมเชอมตอกน เพราะมปจจยรบกวนมาดดแปลงหรอเปลยนสภาพภมประเทศไปจากเดม
habitat sustainability index
ดชนความยงยนของแหลงทอย
ดชนทบอกถงพนททเปนแหลงอาศยทมคณภาพสงสดภายในเขตนน ปจจยทมสวนกำาหนดความอยรอดของแหลงทอยในระยะยาวคอ การมชนดพนธประจำาถนและชนดพนธจากตางถน พนทของแหลงอาศย และระดบของผลกระทบภายในเขตนน
hatchery-raised
เลยงตงแตออกจากไข
ปลาทเลยงในบอเลยงซงอาจเปนการเลยงเชงพาณชยขนาดใหญหรอบอเลยงเลกๆ กได ปลาทเลยงตงแตเปนลกปลาออกจากไขอาจสรางปญหาไดถามนหลดออกไปผสมพนธกบปลาทอยตามธรรมชาต เพราะจะทำาใหปลาตามธรรมชาตนนมพนธกรรมทออนแอลง เนองจากปลาทมาจากบอเลยงจะไมมความตานทานโรคและสญชาตญาณการดำารงชวตใหอยรอดอยางทปลาตามแหลงธรรมชาตม
hazard quotient
อตราสวนความเสยง
สตรทใชคำานวณหาคาประมาณของความเสยงของสารปนเป อน โดย หาจากคาเฉลยความเขมขน
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
15
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
ทางสงแวดลอม (ออซ ) หารดวยคาเกณฑ วดเปรยบเทยบความเขมขน (บซ) อตราสวนความเสยงนอยกวา 1 แสดงวา มความเสยงเลกนอยมาก อตราสวนความเสยงเทากบ 1 แสดงวามความเสยง
hydrodynamics
อทกพลศาสตร
วทยาศาสตรสาขาหนงเดยวกบการเคลอนไหวของ ของไหลและแรงทกระทำาตอวตถของแขงซงจมและเคลอนไหวอยในของไหล
hydrogeology
อทกธรณวทยา
วชาทศกษาเกยวกบการไหลของนำาใตดนผานวสดธรรมชาต
hydrologic cycle
วฏจกรอทก วงจรการหมนเวยนของนำาจากมหาสมทรไปยงบนบกแลวกลบมายงมหาสมทรอก รวมถงทางทมนผานและขนตอนทเกยวกบการเกบนำาและการเคลอนทของนำาในทงสามสถานะ (ของแขง ของเหลว กาซ)
hydrology อทกวทยา วทยาศาสตรทเกยวกบนำาทมอยในโลก การกระจายตว การหมนเวยนและธรรมชาตของนำา คณสมบตทางเคมและทางกายภาพของนำาและปฏกรยาของสงแวดลอมทมตอนำา
hydrophilic
ชอบนำา สารเคมทละลายในนำาไดดและไมละลายในเนอเยอลพดหรอตะกอน
hydrophobic
ไมชอบนำา สารเคมทไมละลายในนำาและละลายไดดในเนอเยอลพด สารเคมไมชอบนำาเชน พบซและไดออกซนจะแยกตวออกจากนำาไปเปนตะกอนหรอไปยงเนอเยอลพดของสงมชวตในนำา
hypothesis
สมมตฐาน แนวคดเชงนามธรรมเพออธบายปรากฏการณทเกดขนโดยอาศยการสงเกตปรากฏการณนนไมมากนก เราสามารถทดสอบสมมตฐานไดดวยการทดลอง
hydraulic gradient
ความลาดชนเชงชลศาสตร
ความลาดชนเชงผวนำา หมายถงหนวยความแตกตางของหวความดนระหวางจด 2 จด
impermeable
เยอซงซมผานนำาไมได
ผวหรอเยอบางทมคณสมบตไมยอมใหของเหลวหรอกาซผานได
imperviou ซมไมได ผวซงของเหลว กาซ หรอรากพชผานไมได
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
16
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
sinfiltration
การแทรกซม
การทนำาผวดนซมเขาไปตามรอยแยกหรอโพรงในดนหรอในหน
infiltration capacity
ความจการแทรกซม
อตราสงสดทดนและหนสามารถดดซมนำาฝนไวได ความจนจะลดลงถาชนผวของดนมปรมาณความชนสงขน ความจยงขนอยกบเนอของตะกอนวาละเอยดหรอหยาบและมพชปกคลมหรอไม
influent นำาเขา นำาเหนอระดบนำาใตดนทไหลซมลงไปเปนนำาใตดนInitial dilution zone (IDZ)
เขตเรมเจอจาง (ไอดแซต)
บรเวณทเรมปลอยนำาทง นบจากจดทปลอยนำาทงเปนระยะทาง 100 เมตร ลงไปตามแมนำาและกวางไมเกนรอยละ 50 ของความกวางของแมนำา
interbreeding
การผสมพนธในกลม
การผสมพนธกนเองระหวางสมาชกภายในกลมทม สายเลอดใกลชดกนมากกวาคอนๆโดยเฉลยของประชากร อาจนำาไปสการมลกษณะทไมด เชน ความแขงแรงลดลงทงในระดบสมาชกและระดบประชากร
interception
นำาฝนตดคาง
นำาฝนทตกลงมาตดคางอยตามตนไมแลวระเหยไปโดยไมตกถงพนดน
interest ดอกเบย เงนทจายใหกบเงนยมหรอเงนลงทนinter-generational equity
ความเทาเทยมระหวางรนอาย
แนวคดเกยวกบการไดรบประโยชนจากทรพยากร ธรรมชาตอยางยตธรรมหรอเทาเทยมกนสำาหรบคนแตละรนอาย
intermittent
ไมตอเนอง การเขาแทรกหรอคนระหวางแบบแผนหรอกระบวนการปกต ในอทกวทยาหมายถงธารนำาทมนำาไหลไมตลอดทงป
iterative ทำาซำา / ทบทวนใหม
หมายถงแบบจำาลองทางนเวศทนำามาทบทวนอกเมอมขอมลใหมทเกดขน ทำาใหสามารถปรบปรงแบบจำาลองจนดขนกวาเดม การจดการสงแวดลอมททบทวนใหม กคอ การปรบเปลยนการจดการนนใหมในเชงยทธศาสตรใหดขน เมอมความรทางนเวศเพมขน
karstic เปนแบบ ลกษณะภมประเทศทมหนชนดทถกนำาชะละลายได เชน
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
17
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
คาสต หนปนและมารล เมอนำาชะละลายหนออกไปกจะเกดเปนทางนำาใตดน ถำาหรอแองขน
land tenure
กรรมสทธทดน
หมายถงการเปนเจาของทดนหรอการมสทธทำากนในทดนนน
lateral mixing
ผสมตามขาง
การทนำาเขาผสมดวยกนในแนวนอนของนำา
lethalconcentration 50 (LC50)
ความเขมขนถงตาย 50 (แอลซ50)
ความเขมขนของสารปนเปอนททำาใหสงมชวตทนำามาทดสอบตายถงรอยละ 50
lentic zone
เขตนำานง บรเวณทนำาในแมนำาไหลชากวาบรเวณอน เชน บรเวณทนำาเออลนอยนอกกระแสนำาหลก
lethal ถงตาย ทำาใหตายไดlipid ลพด ไขมนหรอโมเลกลของนำามนlimnology ชลธารวทยา การศกษาเชงวทยาศาสตรเกยวกบนำาจด เชน
ทะเลสาบlithology วทยาหน วชาทวาดวยลกษณะของหน และใชในการอางองถง
ประเภทของหนlitter production
การผลตเศษซากพช
การสะสมของชนบนของพนปา เศษซากมาจากอนทรยวตถทยงสลายตว ไมหมด ซงรวงหลนลงมาจากสวนของพชทอยเหนอพนดน (เชนใบไม แขนงไม กงไมทหลนจากตนไม) เศษซากพชเปนทมาเบองตนของอนทรยสารในดนตามปา
lotic zone เขตนำาไหล บรเวณทกระแสนำาในแมนำา ธารนำา จะไหลคอนขางเรวกวาบรเวณอนของแมนำา
lowest observed effect concentration (LOEC)
ความเขมขนผลกระทบตำาสด(แอลโออซ)
ความเขมขนทตำาทสดของสารปนเป อนททำาใหผลการทดสอบความเปนพษตอประชากรหรอสงมชวตทใชในการทดสอบนนมนยสำาคญเชงสถต
magnitude
ขนาด ขนาดและระยะทางของปจจยรบกวนหรอนำาทงทระบายออกมา
mass- ดลมวล หลกการซงสมมตวามวลทงหมดของสารปนเป อนใน
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
18
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
balance นำาทงทระบายออกมาจะโดยเจตนาหรอโดยอบตเหต กตาม จะเทากบปรมาณสารปนเป อนทแพรออกสสงแวดลอม
matrix methods
วธแมทรกซ วธการเชงปรมาณทนำามาใชเปนเครองมอชวยในการตดสนใจ ประกอบดวยตวเลข (เชน คาสมประสทธของชดสมการเสนตรงแบบไซมลเทเนยส) หลายคาเรยงกนเปนรปสเหลยมมมฉาก ตวเลขเหลานอาจใชหาผลบวกหรอผลคณได และนำามาใชสำาหรบการวเคราะหเชงปรมาณเกยวกบโครงแบบตางๆ ของกลมของทางเลอกทอยในโครงการ
measurement endpoints
ผลกระทบเชงนเวศทเกดจรง
เปนตวเชอมทสำาคญระหวางสภาพทเปนอยของพนทโครงการกบเปาหมายของการจดการโครงการ ซงจะตองทำาการประเมนผลกระทบเชงนเวศ ผลกระทบเชงนเวศทเกดจรงชวยใหสามารถประเมนไดวามนเปนไปตามผลกระทบทศกษาไวกอนมโครงการหรอไม ผลกระทบทเกดจรงนอาจมาจากการสำารวจภาคสนามหรอการศกษาในหองปฏบตการและอาจรวมการวดผลกระทบ (การตาย ความผดปกตในการสบพนธ) หรอวดระดบของการถกรบกวน (ความเขมขนของสารปนเปอนในเนอเยอ)
metabolism
กระบวนการสรางและสลาย
กระบวนการทางเคมทเกดภายในสงมชวต รวมทงการสงเคราะหและการแยกตวของอนทรยสาร เชน การยอยอาหาร
migratory พวกยายถน พวกทคาดไดวาจะยายทอย (จากการศกษาสตวนำาชนดพนธตางๆ) เชนยายจากเขตภมอากาศหนงไปอกเขตหนงเพอการหาอาหาร การผสมพนธ ฯลฯ
morphometry
มอรโฟเมทร สาขายอยของชลธารวทยา เกยวกบการวดสภาพของทะเลสาบหรอแอง
natural capital
ทนทางธรรมชาต
ทรพยากรธรรมชาตทมอยทงทเปนแบบคนใหมไดและแบบคนใหมไมได เชน ปาไม นำา เชอเพลงจากฟอสซล
near-field area
บรเวณตนทาง
บรเวณทอยใกลแหลงทมาของผลกระทบ แตยงอยนอกบรเวณทระบายนำาทงใหเจอจาง
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
19
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
no observed effect concentration (NOEC)
ความเขมขนไรผล (เอนโออซ)
ความเขมขนสงสดของวตถทนำามาทดสอบความเปนพษซงทำาใหผลกระทบทางลบตอสงมชวตในระดบประชากร ยงไมมนยสำาคญทางสถต
non-market goods
สนคาทไมมราคาตลาด
สนคาทไมมขายในตลาด ทำาใหไมมราคาของการซอขายในตลาดเหมอนอยางสนคาอนทวๆ ไป เชน ทรพยากรธรรมชาตบางอยางทถอวาใชโดยไมตองจายเงนซอ คงมเพยงคาใชจายในการคนหาและแปรรปทรพยากรนน เนองจากไมมราคาตลาด จงทำาใหยากตอการหามลคาทางเศรษฐกจ
nucleus นวเคลยส สวนของเซล ในสวนนมสารทางพนธกรรมและสวนทเกยวกบสรระของเซลลและกรรมพนธ
nutrient budget
ตารางวฏจกรอาหาร
ตวเลขทบอกถงปจจยนำาเขา ผลผลตและการหมนเวยนของสารอาหารใน วฎจกรอาหาร (เชน ฟอสฟอรส คารบอน ไนโตรเจน) ทเกดขนภายในระบบนเวศหนง
nutrient cycling
การหมนเวยนของสารอาหาร
เสนทางเดนในเชงชวธรณเคมของสารอาหารชวนะทสำาคญในโลกของสงมชวต เชน คารบอน ไนโตรเจนและออกซเจน เสนทางนเกยวกบการกน การแปลงการใชประโยชนสารอาหารและการขบถายของสงมชวต ก. ซงสงมชวต ข. จะนำาไปใชตอไป
nutrient sink
แองอาหาร พนทชมนำาซงเกบกกเอาสารอาหารและสารเคมอนเอาไว
opportunistic
พวกฉวยโอกาส
ชนดพนธทอยในสงแวดลอมซงไมมเสถยรภาพหรอถกรบกวนมาก สงมชวตพวกนมกมจำานวนนอยกวาและมวฏจกรชวตสนกวาพวกชนดพนธทมสมดลอยตวแลว พวกฉวยโอกาสจะเขาไปยดครองพนททสงแวดลอมเพงถกรบกวนไปใหมๆ ไดกอนพวกอน แตในระยะยาวมกถกกลมอนแยงครองพนทแทน ตวอยางเชน พวกวชพชจะงอกงามขนมากอนในทซงหกรางถางพงไว ระยะตอมาถาปลอยไวโดยไมทำาอะไร
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
20
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
กจะมตนไมขนในทนนและแยงพนทไปจากวชพชopportunity cost
คาเสยโอกาส
มลคาหรอผลประโยชนทควรจะเกดขนถานำาเอาทรพยากรชนดหนงไปใชในทางเลอกทดทสด แตเนองจากเราเกบทรพยากรนนเอาไวโดยไมใช จงเทากบเสยโอกาสทจะไดรบประโยชนนนไป คาเสยโอกาสของการอนรกษทรพยากรจงคดจากมลคาสงสดทจะไดรบหากมการใชทรพยากรนน
organochlorine
ออกาโนคลอรน
สารประกอบอนทรยทมการรวมทางเคมกบคลอรน ออกาโนคลอรนเกดขนในกระบวนการฟอกกระดาษคราฟทซงใชคลอรนหรอสารประกอบคลอรน (นยมใชในอตสาหกรรมกระดาษและเยอกระดาษ) สารประกอบอนทรยทมคลอรน มอยเปนจำานวนมาก แตเทาทไดระบวาพบในนำาทงจากโรงงานกระดาษคราฟทนนยงนบวาเปนเพยงสดสวนนอย การหานำาหนกของอนทรยสารทมคลอรนเปนวธหนงทจะวดออกาโนคลอรนแตกไมไดวดนำาหนกโมเลกลของออกาโนคลอรน
overexploitation
การแสวงประโยชนเกนควร
การเกบเกยวผลผลตหรอใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตมากจนเกนกวาททรพยากรนนจะใหผลผลตใหมไดทนหรอคงอยอยางยงยนได
oxymoron รปภาษาขดกน
การใชคำาทขดแยงหรอไมกลมกลนกนมาอยรวมกน เชน ความเมตตาอนทารณ
parameter
พารามเตอร คณลกษณะเฉพาะหรอคณสมบตทางกายภาพหนงๆในชดของคณลกษณะ ซงเมอพจารณารวมกนจะแสดงลกษณะพฤตกรรมของระบบนเวศ หรอหนาทของระบบนเวศ โดยทวไปแลวจะวดคาพารามเตอรได เชน ออกซเจนทละลายอยในนำา
partition coefficient
สมประสทธการแบง
อตราสวนความเขมขนสมดลของสารเคมชนดหนงซงอยในของเหลวสองชนดทผสมกนไมได และมปรมาตรเทากน (ไมมขวกบมขว)
peak flows
กระแสนำาสงสด
ปรมาณนำาทสงทสดของแมนำา หรอธารนำา ทเกดขนในรอบป หรอปรมาณนำาจากพายหนงลกทมากทสด
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
21
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
pedology ปฐพวทยา วทยาศาสตรทวาดวยลกษณะตางๆ ตนกำาเนด และอนกรมวธานดน
percolation
การไหลซมผาน
การทนำา (หรอของไหลอน) ซมแทรกตวผานดน หน หรอทกรอง ภายใตอทธพลของแรงโนมถวงและการอมตวบางสวนหรอโดยสมบรณ
perennial plants
พชหลายป พชทเตบโตตอเนองนานป
permeability
สภาพใหซมได
การวดวาวตถทมรพรนยอมใหกาซหรอของเหลวซมเขาหรอซมผานตวมนไดดเพยงใด สภาพใหซมผานของดนขนอยกบขนาด การเรยงตว และองคประกอบของอนภาคดน และการอดแนนของดน
persistent
คงอยนาน ในทนหมายถงสารประกอบเคมใดๆ ทไมสลายตวไป หรอหากนำาเขามาในสงแวดลอมจะใชเวลาในการสลายตวอยางชาๆมาก กวาจะหมดไป ดดทเปนตวอยางทรจกกนดวาเปนสารปนเป อนทคงอยนาน
perturbation
ทำาใหยง การรบกวน
pH พเอช คาหนงๆ อยระหวาง 0 ถง 14 ใชวดความเปนกรดหรอเบสของสารใดสารหนง สารทเปนกลางจะมคาพเอชเปน 7 สารทเปนกรดจะมคาพเอชนอยกวา 7 และสารทเปนเบสจะมคาพเอชมากกวา 7
photosynthesis
การสงเคราะหดวยแสง
กระบวนการทพชเปลยนคารบอนไดออกไซดและนำาเปนคารโบไฮเดรทและสารประกอบอน โดยใชพลงงานจากดวงอาทตย
phreatic zone
เขตอมนำา ชนใตพนดนซงมนำาอยเตมชองวางเลกๆ ในดน และ แรงดนนำาสงกวาแรงดนในบรรยากาศ
pioneer species
ชนดพนธบกเบก
ชนดพนธแรกเรมทเขาไปอยในพนทภายหลงจากพนทนนถกรบกวนทางสงแวดลอม โดยเขาไปเปนจำานวนมากและครอบคลมพนทกวาง และคงอยไดจนกระทงมชนดพนธอนเขามาอยแทนท
piscivorous
สตวกนปลา สตวทกนปลาเปนอาหาร
plant transpirat
การคายนำา การสญเสยไอนำาของพชโดยการระเหยจากพชส
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
22
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
ion บรรยากาศplume พลม ทางระบายหลกซงนำาทงจะถกระบายลงสแหลงนำาแลว
ผสมกบนำาตามแหลงนำาตอไป (ใชเรยกพลมของกลมควน กาซ ดวยเชนกน)
plume delineation
การวเคราะหพลม
การวดเขตทนำาทงออกสแหลงนำาธรรมชาตวามลกษณะอยางไร มระยะทางเทาใด
point estimate
การประมาณคาแบบจด
การประมาณคาพารามเตอรของประชากรดวยคาเดยว
pollution-tolerant taxa
กลมทนตอภาวะมลพษ
ในทนหมายถงพวกสตวไมมกระดกสนหลงทอยตามพนทองนำา เปนชนดพนธทสามารถอยรอดและเตบโตไดในภาวะมลพษ ถาชนดพนธเหลาน (เชนปลง) ลดจำานวนลง และชนดพนธทไมทนตอภาวะมลพษกลดจำานวนลง แสดงวาคณภาพนำาเลวลง
polychlorinated biphenyl (PCB)
โพลคลอรเนทเตด ไบฟนล (พซบ)
กลมของสารอนทรยเคมประมาณ 70 ชนดทมนษยทำาขน (ประกอบดวยคารบอน ไฮโดรเจน และคลอรน) เปนสารทมเสถยรภาพมาก มกจะสะสมทางชวภาพโดยผานมาทางหวงโซอาหาร และเปนสาเหตของการไมสามารถสบพนธไดและโรคมะเรง หรอหมายถงกลมสารประกอบเคมทมความเฉอย ตดไฟยาก ระเหยได ไมละลายในนำา และเปนฉนวนไฟฟาทด ในอดตเรานำามาใชทำาของไหลสำาหรบระบบไฮดรอลก ระบบถายความรอน ของไหล ไดอเลกตรก และสารเตมลงในพลาสตก ตอมาในป พ.ศ. 2523 (ค.ศ.1980) สารเหลานถกหามนำามาใชในหลายประเทศ ยกเวนกรณทมอยในอปกรณไฟฟาทใชมากอนหนานอยแลว การเผาดวยอณหภมสงจะปลอยพซบออกมาสบรรยากาศไดในทำานองเดยวกบทมการรวไหลสแหลงนำา พซบเปนตวอยางของอนทรยสารทเปนพษ
pore water
นำาในโพรง นำาทอยในชองวางระหวางอนภาคของตะกอนดน หรอเรยกวานำาในชองวางดน
porosity ความพรน สภาพทสารมคณสมบตใหของไหลซมผานไดซงแสดง
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
23
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
วามอากาศอยตามชองเลกๆ ระหวางอนภาคของดนหรอหนมากนอยเพยงใด ความพรนมผลตอ การเคลอนทของกาซ หรอของเหลวผานหนและดน
post hoc เกดขนภายหลง
หลงจากน เพราะฉะนน เพราะดวยเหตน เปนคำาทใชเปนตวอยางของการอางเหตผลซงผดหลกตรรกวทยาในการโตเถยงเกยวกบเรยงลำาดบสงทเปนเหตกบสงทเปนผล
precipitation
หยาดนำาฟา นำาใดๆ ทตกลงมาจากฟา ทงทเปนของเหลว (นำาฝน) หรอของแขง (หมะหรอลกเหบ) ลงมาถงพนดนหรอตามรมไม
predatory พวกลาเหยอ สตวทอยอสระในธรรมชาตและออกลาสตวอนมากนเปนอาหาร
predominant
มลกษณะขม
1) มความแขงแรงกวา มอทธพล หรอมอำานาจ 2) พบเหนบอยครงหรอมอยทวไป
primary productivity
ผลตภาพขนปฐม
อตราการเกบพลงงานทผลตขนในระบบนเวศไวในระบบนเวศนน หรอภายในกลมของชมชพ
probability
ความนาจะเปน
จำานวนครงทเหตการณหนงอาจเกดขนไดภายในระยะเวลาหนง
productivity
ผลตภาพ อตราการผลตมวลชวภาพโดยพชทมสเขยวในรปของอนทรยสารชนดตางๆ ซงหลายชนดมนษยนำามาเปนอาหาร
qualitative
เชงคณภาพ เชงพรรณนา ไมใชตวเลข
quantitative
เชงปรมาณ เปนตวเลข มาจากการนบหรอการวด
Ramsar แรมซาร อนสญญาพนทชมนำา ลงนาม ณ เมองแรมซาร ประเทศอหรานในป พ.ศ. 2514 (ค.ศ.1971) เปนขอตกลงระหวางรฐบาลในการกำาหนดความรวมมอระหวางประเทศเพอการอนรกษและใชประโยชนพนทและทรพยากรในพนทชมนำา นยมเรยกอนสญญานวาอนสญญาแรมซาร ปจจบนมการลงนามแลว 128 ประเทศ ซงครอบคลมพนทชมนำา 82.4 เฮกแตรทขนทะเบยนอยในรายชอพนทชมนำาสำาคญระหวางประเทศของแรมซาร
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
24
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
raptor นกกนเนอ นกทลาสตวอนเปนอาหาร เชน เหยยว นกฮก ซงมเลบแหลมหรอมกงเลบสำาหรบจบเหยอ มปากงมสำาหรบฉกเนอ
reburial กลบมาฝงตว
ผลทไดจากการทดลองความเปนพษในตะกอน วดจากจำานวนสงมชวตทกลบไปฝงตวอยในตะกอนอกครง หลงจากตะกอนทไดรบสารปนเป อนนนกลบมาเปนตะกอนทสะอาดแลว บอกถงระดบการปนเป อนของตะกอนททดสอบ ถาสงมชวตทกลบมาอยในตะกอนมจำานวนมากขน แสดงวาระดบความเขมขนของสารปนเปอนในตะกอนททดสอบนนลดตำาลง
recruitment
การคดสรร สมาชกทเขามาใหมหรอสมาชกทเกดใหมในกลมประชากร
reductionist
รดกชนนสต ทฤษฎทอธบายวาการเขาใจระบบทซบซอนไดทงหมดนนสามารถจะทำาไดโดยการศกษาจากองคประกอบตางๆ ของระบบ เปนวธการลดความซบซอนของขอมลหรอปรากฏการณลงใหอยในลกษณะทงาย
reference area
พนทอางอง บรเวณทยงไมมแหลงเกดมลพษอยในพนท แตมลกษณะของธรรมชาตคลายกนกบบรเวณทกำาลงตดตามภาวะมลพษอย
regeneration
การสรางขนใหม
การคนกลบมาใหมของปาไมโดยธรรมชาตหรอโดยมนษย
remediation
การแกไขปญหา
มาตรการเชงปฏบตหรอเชงนโยบายเพอลดความรนแรงของผลกระทบสงแวดลอมทมตอทรพยากรหรอระบบนเวศ
renewable
คนใหมได ทรพยากรชวภาพใดๆ ทเกดขนใหมไดโดยไมมทสนสด (ตามเวลาของมนษย) ภายใตเงอนไขดานสงแวดลอม สงคม และการเมองทเอออำานวย
replacement cost
ตนทนการทดแทน
ใชในการตคาทรพยากรธรรมชาต เชนพนทชมนำา ทำาหนาทชวยรองรบนำาทวม หากพนทชมนำาถกถมและพฒนาเพอใชประโยชนอน กจะตองจายเงนสรางระบบปองกนนำาทวมขนมาทดแทน คาใชจายทเกดขนนบเปนตนทนการทดแทนทสงคมตองรบภาระ คาใชจาย
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
25
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
นสะทอนถงมลคาทเปนตวเงนของพนทชมนำาresidence time
เวลาพก ระยะเวลาทสงหนงอยในทแหงหนง ระยะเวลาทสารเคมจากการใชยาฆาศตรพชและสตวยงตกคางอยในระบบนเวศ ระยะเวลาทสารอาหารชนดหนงอยในทรวมหรอทเกบทหนง
resident ผอยประจำา สงมชวตทพบประจำาในพนทหนงresourceexploitation
การแสวงประโยชนจากทรพยากร
การเกบเกยวผลประโยชนหรอใชทรพยากรธรรมชาตในระดบทเกนกวาทรพยากรนนจะเกดขนใหมไดทน หรอเกนกวาจะรกษาระบบนเวศไวได
retention capacity
ความจเกบกก
ปรมาตรนำาทเขอนเกบนำาไวได
retention time
เวลาเกบพก ระยะเวลาเฉลยทนำาถกเกบพกไวในพนทชมนำา
riparian อยรมตลง เขตตามรมตลงสองฝงแมนำา ธารนำาrisk estimate
คาประมาณความเสยง
คาความนาจะเปนของการเกดผลกระทบทไมตองการจากสารปนเปอนในแหลงนำา
saltwater intrusion (salinisation)
การรกของนำาเคม (การกลายเปนนำาเคม)
การรกของนำาเคมเขาไปในเขตนำาจดจากสาเหตตามธรรมชาตหรอจาก การพฒนาโดยมนษย สงผลใหองคประกอบของชนดพนธเปลยนไปมาก
scenarios ภาพจำาลอง การสรางมโนภาพลำาดบเหตการณเพอทดสอบประสทธผลของทางเลอกตางๆ ของการจดการหรอของแบบจำาลอง
sediment grain size
ขนาดของเนอตะกอน
ขนาดของอนภาคของดนรวมทงกอนหนมน กอนกรวด ดนเหนยวละเอยด และทรายแปง ขนาดของเนอตะกอนเปนพารามเตอรทมประโยชนใน การตรวจสอบการปนเป อนในสงมชวตในนำา อนภาคของดนทมความละเอยดมาก และมสวนประกอบทเปนอนทรยสารอยมาก จะเกบกกสารปนเป อนไวไดมากกวา เพราะอนภาคขนาดเลกมากจะมอตราสวนของพนทผวตอปรมาตรสงกวาอนภาคขนาดใหญ
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
26
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
และสารปนเปอนเคมมกจะตดอยตามตะกอนทมอนทรยสารมาก
sediment / water interface
ตะกอน / รอยตอพนนำา
ชนของสดมภนำาตรงทอยตอกบผวบนสดของตะกอนในนำา
sentinel species
ชนดพนธเฝาระวง
ชนดพนธทออนไหวตอสารปนเป อนชนดใดชนดหนงหรอการเปลยนแปลงทางกายภาพแบบใดแบบหนงมากเปนพเศษ จงใชชนดพนธนเปนตวชวดระดบความรนแรงของผลกระทบ
sequestered
การทำาใหเกดสารเชงซอน
การดงสารตวหนงออกจากตวกลางใหไปจบอยกบอกตวกลางหนงซงจะไดรบสงทมนไมมอยในเชงชวภาพ พนทชมนำาสามารถดงเอาสารอาหารและสารปนเป อนใหมาอยดวยกนไดโดยการนำาทงสองสงออกจากสดมภนำาแลวเกบมนไวดวยกนในตะกอนและมวลชวภาพของพช
siltation(sedimentation)
การทบถมของดนตะกอน(การนอนกน)
การทบถมสะสมของดนทกรอนละลายลงไปในลำาหวย ทะเลสาบ แมนำา หรอแหลงนำาอน ตะกอนททบถมน ทำาใหเกดผลกระทบในทางลบตอสงแวดลอมทางนำาได เชนไปกลบทบทวางไขของปลาหรอทำาใหนำาขนมากขนจนรบกวนการหายใจของสงมชวตในนำา
simulate การทำาเทยม การใชคอมพวเตอรหรอแบบจำาลองทางคณตศาสตรเพอพยากรณผลของทางเลอกในการจดการทอาจเกดขนไดภายใตขอสมมตทตางกนเกยวกบกลมประชากรหรอทรพยากร
slope gradient
ความลาดชน
มมทระนาบพนผวทำามมเอยงกบแนวนอน เชน ความลาดชนทเกอบเปนพนราบจะมความลาดชน 0-3% ทมความชนมากจะมความลาดชน 30-65%
sludge สลดจ /กากตะกอน
ของแขงและของเหลวจากการบำาบดนำาเสยโดยไมผานการทำาใหตะกอนมความเขมขนหรอการบำาบดเบองตนเสยกอนไมวาจะดวยวธทางกายภาพหรอดวยวธการทางเคม
sorption การซบ กระบวนการทสารหนงจบอกสารหนงเอาไว การซบ
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
27
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
เกดขนทงในลกษณะของการดดซบ (การสะสมของสารหนงใหอยบนผวของอกสารหนง) และลกษณะของการดดกลนหรอดดซม (การทสารหนงไหลซมผานอกสารหนง)
specialists
พวกกนบางอยาง
ชนดพนธทกนอาหารไดเฉพาะบางชนดเพยงไมกชนดเทานน หรอพวกทชอบอยในแหลงทอยเฉพาะบางทเทานน
speciescomposition
องคประกอบชนดพนธ
การกระจายของจำานวนชนดพนธและจำานวนสมาชกในแตละชนดพนธภายในชมชพหนง
species richness
ความอดมสมบรณของชนดพนธ
จำานวนชนดพนธทอยในบรเวณหนงโดยไมพจารณาถงการกระจาย
status quo
สภาพปจจบน
สภาพทเปนอยในขณะน
steady state or dynamic equilibrium
ภาวะคงตวหรอดลยภาพเชงพลวตร
ภาวะทสงมชวตหรอเนอเยอหรอระบบมการรบสารเคมเขาและการขจดสารเคมออกในอตราทเทากนอยางสมำาเสมอ ภาวะนจะเหนไดเมอความเขมขนของสารเคมในเนอเยออยคงทตลอดระยะทมนสมผสกบสารเคมนน
stratification
การปตวชนหน
โครงสรางธรณทแสดงการตก จมทบถมตวเปนชนๆ ของหนหรอดน (ชนหน)
sublethal เกอบถงตาย
ความเขมขนของสารทตำากวาระดบททำาใหถงตายไดโดยตรง สารทมความเขมขนระดบทำาใหเกอบถงตายนอาจมผลกระทบทมองเหนไดไมชดแจง เชน ทำาใหตวรบผลกระทบมการเปลยนแปลงดานพฤตกรรมหรอดานกายภาพทเกยวกบการสบพนธ
submergent
พชใตนำา พชทขนอยตามตะกอนทพนทองนำา ทงในนำาจดและนำาเคม
succession
การเปลยนแทนท
พลวตรการเปลยนแปลงทางโครงสรางของระบบนเวศ บทบาทหนาท และองคประกอบของชนดพนธเมอเวลาผานไป โดยทสงมชวตกลมหนงจะเขามา
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
28
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
แทนทกลมทอยในชมชพนนอยกอน เปนเชนนไปเรอยๆ จนกวาจะหยดและเกดเปนชมชพถาวร
sustainable yield
ผลผลตทยงยน
ปรมาณของทรพยากรชนดหนงทเกดขนไดอยางตอเนองภายใตวธการจดการทกำาหนดขน (เชน กำาหนดใหใชทรพยากรไดในอตราทเทากนกบการเกดทรพยากรนน) ปรมาณผลผลตทยงยนในระยะยาว (เชนการทำาปาไม) อาจกำาหนดใหอยในระดบทสอดคลองกบวธการจดการและเปาหมายทางสงคม ทมอยแลว
synergism
การเสรมฤทธ
ปรากฏการณทระดบความเปนพษของสารเคมทมาผสมกนมความรนแรงมากเกนคาด ความเปนพษของสารเคมผสมนนจะสงกวาผลบวกของความเปนพษของสารเคมแตละชนดทมารวมกน
synthesize
การสงเคราะห
การรวมตวของสวนยอยๆ จนกลายเปนสวนหนงเดยว หมายถงกระบวนการสรางสารประกอบเคมจากสารขนปฐมดวยปฏกรยาทางเคมหนงครงหรอมากกวา
taxa richness
ความอดมของกลมพนธ
จำานวนกลมพนธของสงมชวตทพบในพนทสมตวอยาง อาจใชแสดงถงความอดมเฉลย หรอความอดมรวมกได
temporal ทเกยวกบเวลา
เวลาหรอเกยวกบเวลา
terrestrial
ทอยบนบก เกยวกบสงมชวตทมแหลงทอยบนบกเปนหลก โดย เตบโต สบพนธ และดำารงชวตอยบนพนดนหรอในดน
tiering เปนลำาดบขน
หมายถงขนตอนการประเมนผลกระทบสงแวดลอมในเชงยทธศาสตรทจะมหลายขนตอนและการประเมนในขนหรอระยะตางๆ จะเกยวโยงกน
tolerance ความทนทาน
ความสามารถของสงมชวตททนตอสภาพสงแวดลอมทเลวรายได และสามารถอยในสภาพเชนนนไดเปนเวลานานโดยไมตาย
tolerant species
ชนดพนธททนทาน
ชนดพนธทสามารถทนตอผลกระทบทเปนอนตรายจากสภาพแวดลอมทเลว
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
29
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
total organic carbon (TOC)
คารบอนอนทรยรวม (ทโอซ)
การวดจำานวนอนทรยสารทงหมดทอยในของเหลวหรอในตะกอนทเกบมาเปนตวอยาง เปนผลรวมของคารบอนอนทรยละลายและอนภาคของคารบอนอนทรยหรอคารบอนอนทรยแขวนลอย
toxicity ความเปนพษ
ศกยภาพของสารชวภาพหรอสารเคมแตละชนดทจะ สงผลในทางลบตอสงมชวตได หากสงมชวตสมผสหรอรบเอาสารนนไว
toxicity test
การทดสอบความเปนพษ
วธการทจะทำาใหรวาสารเคมหรอสารอนทนำามาทดสอบมความเปนพษหรอไม การทดสอบความเปนพษจะวดระดบการตอบสนองของสงมชวต เมอถกกระตนทระดบตางๆ (ระดบความเขมขนของสารเคม ) การทดสอบ ความเปนพษยงใชวดผลกระทบจากวตถหนงทมตอกลมของสงมชวต ชนดพนธเดยวกนทคดเลอกเอามาจากสภาวะตางๆ สำาหรบการทดสอบความเปนพษในนำานนมกจะวด ก ) สดสวนของสงมชวตทไดรบผลกระทบ หรอ ข ) ระดบความรนแรงของผลกระทบหลงจากสงมชวตไดรบหรอ สมผสวตถทนำามาทดสอบความเปนพษ (เชน ตวอยางตะกอนหรอตวอยางนำาทง)
tracers สารตามรอย /สารทำารอย
สารทใชในการศกษาเพอหาเสนทางทลำานำาทงจะไหลไปไกลถงจดใด จากจดทมการระบายนำาทง สารตดตามทดจะทำารอยใหเราตดตามไดในการเกบขอมลภาคสนามโดยใชสารนนเพยงความเขมขนตำา ทำาใหใชไดอยางตอเนองโดยไมมผลตอแหลงนำา นยมใชสยอมชนดเรองแสงเปนสารตามรอย
transformation rate
อตราการ เปลยนแปลง การกลาย
อตราการเปลยนแปลงทางเคมทเกดขนในบรเวณพนทชมนำา ระดบนำาทเปลยนไปตามฤดกาลและการใชสารอาหารในพนทชมนำา ทำาใหอตราการเปลยนแปลงนเปลยนไป
transformer
ตวเปลยนแปลง
พนทชมนำาททำาหนาทเปลยนแปลงสารเคม (เชน จากสารละลายเปนอนภาคขนาดเลกมาก ) แตไมไดเปลยนปรมาณของสารเคมทผานเขาออกพนทชมนำา
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
30
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
translocation
การเคลอนยาย
การเคลอนทของสารละลายทอยในพชจากสวนหนงไปยงสวนอน
tributary ลำานำาสาขา ธารนำาขนาดเลกหรอแมนำาสายเลกทไหลไปรวมกบแมนำาสายใหญกวา
trophic level
ระดบชนอาหาร
ระดบชนภายในหวงโซอาหารทสงมชวตสามารถอยไดยงยน หรอหมายถงระดบการกนอาหารทมพลงงานผานไประหวางกำาลงเคลอนทไปในระบบนเวศ
uncertainly
ความไมแนนอน
เปนความไมแนนอนทเกดจากการขาดขอมลหรอขอมลบกพรอง ทำาใหผลทไดจากแบบจำาลองมความไมแนนอน เชน การขาดความรเกยวกบการทำางานของระบบนเวศ ทำาใหระบพารามเตอรทเกยวกบเวลาและระยะทางผดพลาดหรอทำาใหไมไดรวมเอาผลกระทบขนทตยภมเอาไวในแบบจำาลอง
understory
ไมขนาดเลก ตนไมและพมไมขนาดเลกทขนอยใตรมของตนไมขนาดใหญ
uptake การนำาเขา กระบวนการทวตถถกนำาเขาไปภายในตวของสงมชวตในนำา
validation การทดสอบความถกตอง
การนำาแบบจำาลองมาทดสอบกบสภาพจรง แบบจำาลองมกมขอสมมตหรอเงอนไขหรอขอกำาหนดตางๆ อยดวย จงควรตรวจสอบดวยหลกฐานในเชงวตถวสยเพอยนยนวาเปนไปตามขอกำาหนดของแบบจำาลองกอนทจะใชแบบจำาลองนน หรอหมายถงกระบวนการตรวจสอบวาขอมลดานสงแวดลอมซงถกกำาหนดมาโดยหนวยอสระมความถกตองสมบรณเปนขนสดทาย (ไมมการเปลยนแปลงอก ) ทงในเชงปรมาณและเชงคณภาพ พรอมทจะนำาไปใชตามวตถประสงค
value มลคา 1) ผลตอบแทนทมคาเทากบคาของสนคา บรการ หรอเงนทนำามาแลกเปลยน 2) มลคาเปนตวเงนของสงตางๆ ตามราคาตลาด 3) คณคาหรอประโยชนหรอความสำาคญของสนคาชนดหนงหรอของทรพยากรสงแวดลอมชนดหนง ของบรการหนง โดยเปรยบ
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
31
สำ�นกง�นเลข�ธก�รคณะกรรม�ธก�รแมนำ��โขงแผนง�นก�รฝกอบรมด�นสงแวดลอม
เทยบกบสงอนๆwater budget
ดลนำา ดลระหวางปรมาณนำาเขาและปรมาณนำาออกในระบบนเวศแบบพนทชมนำา
water column
สดมภนำา มโนภาพแนวตงของนำาจากผวนำาลงไปถงตะกอนทองนำา
water table
ระดบนำาใตดน
ระดบนำาบนสดของนำาใตดน ระดบนำาใตดนยงแบงเปนแนวแบงเขตระหวางความอมตว (ไมมออกซเจน ) และเขตทมอากาศ (มออกซเจน)
water-octanol coefficient (Kow)
สมประสทธ ออกเทนนำา (เคโอดบเบลย)
คาบอกแนวโนมทสารเคมจะแทรกเขาไปในเนอเยอไขมนของสงมชวต สารเคมทมคาเคโอดบเบลยสงกวา จะมโอกาสเขาไปสะสมอยในเนอเยอของปลาไดมากกวา
watershed
บรเวณลมนำา
ดท catchment
wetlandhydroperiod
รอบอทกในพนทชมนำา
แบบแผนของระดบนำาตามฤดกาลในบรเวณพนทชมนำา ระดบขนลงของนำาผวดนและนำาใตผวดนในพนทชมนำา
zone of effluent mixing
เขตนำาทงเขาผสม
ระยะทางทนำาทงถกระบายออกสแหลงนำาหรอระยะทางของพลมนำาทง การวเคราะหพลมนำาทงสามารถนำามาใชแบงบรเวณทนำาทงเขาปนกบนำาในแหลงนำาออกได เปนเขตตามระดบความเจอจางของนำาทงทลดหลนกนไป เขตนำาทงเขาผสมอาจเปลยนแปลงได ขนอยกบการเปลยนแปลงของนำาทงและลกษณะทางสงแวดลอมของบรเวณทรบนำาทง
ปรบปรงครงสดทาย 16 ตลาคม 2544
32