tā valivali ke ‘oange ma‘a ‘eku...
TRANSCRIPT
![Page 1: Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui´literacyonline.tki.org.nz/content/download/36694/410400/file/A... · ‘Oku malimali ‘ene kui ko Siaosi´, pea ne pehē atu ‘i he lea](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022013113/5ab65bf27f8b9a6e1c8d9a43/html5/thumbnails/1.jpg)
Tā Valivali ke ‘Oange
ma‘a ‘Eku Kui´Edgar Tu‘inukuafe
![Page 2: Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui´literacyonline.tki.org.nz/content/download/36694/410400/file/A... · ‘Oku malimali ‘ene kui ko Siaosi´, pea ne pehē atu ‘i he lea](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022013113/5ab65bf27f8b9a6e1c8d9a43/html5/thumbnails/2.jpg)
Ko e pulusi he ta‘u 2015 ‘a e Nāunau ki he Akoˊ,Puha Meili 1666, ‘Uēlingatoni 6140, Nu‘u Sila.www.education.govt.nz
Fu‘aki pulusi Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui ‘i he ngaahi talanoa Tupuˊ
Tohi lea ‘Ingilisi mo e tohi lea faka-Tonga ma‘umafai © Edgar Tu‘inukuafe 2002Fakatātā ma‘umafai © Pule‘anga 2002
Ko e koloa ‘a e Nāunau ki he Akoˊ.Ngaahi faka‘eke‘eke fai ki he kautaha pulusiˊ.
Ngāue pulusi: Lift Education E Tū‘Etita: Don Long mo Emeli SionePalani fakatātā: Liz Tui Morris
ISBN 978 0 478 16071 0 (paaki)ISBN 978 0 478 16093 2 (‘initaneti)
Lava ke toe ‘ota ha ‘ū tohi mei he Ministry of Education Customer Services,‘initaneti www.thechair.minedu.govt.nz‘imeili: [email protected]ē telefoni ta‘etotongi 0800 660 662, fax ta‘etotongi 0800 660 663.
Kātaki o hiki ‘a e fi ka 16071.
Ko e tohi eni ke lau fakataha mo e kau akoˊ.
Ko e fakahinohino ‘a e faiako mo hono fakalea ‘o e tohiˊ,‘e ma‘u i he ‘initaneti ‘i hehttp://literacyonline.tki.org.nz/Pasifi ka-dual-language-books
Nāunau ki he Ako´
fa‘u ‘e Edgar Tu‘inukuafe
tā fakatātā ‘e Jennifer Lautusi
Tā Valivali ke ‘Oange
ma‘a ‘Eku Kui´
![Page 3: Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui´literacyonline.tki.org.nz/content/download/36694/410400/file/A... · ‘Oku malimali ‘ene kui ko Siaosi´, pea ne pehē atu ‘i he lea](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022013113/5ab65bf27f8b9a6e1c8d9a43/html5/thumbnails/3.jpg)
‘Oku mau ngāue‘aki ‘a e lea e tolu ‘i ‘api.Ko e me‘a ni‘ihi pe‘oku fai ‘i he lea ‘Ingilisi .
2
‘Oku lea faka-Ha‘amoa mai‘ema fa‘ē.
3
![Page 4: Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui´literacyonline.tki.org.nz/content/download/36694/410400/file/A... · ‘Oku malimali ‘ene kui ko Siaosi´, pea ne pehē atu ‘i he lea](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022013113/5ab65bf27f8b9a6e1c8d9a43/html5/thumbnails/4.jpg)
Pea lea faka-Tonga mai‘ema tamai kia kimautolu.
4
‘Oku mau ma‘u ha ngaahi tohi‘i he lea ‘e tolu.
5
![Page 5: Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui´literacyonline.tki.org.nz/content/download/36694/410400/file/A... · ‘Oku malimali ‘ene kui ko Siaosi´, pea ne pehē atu ‘i he lea](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022013113/5ab65bf27f8b9a6e1c8d9a43/html5/thumbnails/5.jpg)
‘Oku lautohi mai ‘ema fa‘ē‘i he lea faka-Ha‘amoa .
6
Pea ‘oku lautohi mai ‘ema tamai‘i he lea faka-Tonga .
7
![Page 6: Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui´literacyonline.tki.org.nz/content/download/36694/410400/file/A... · ‘Oku malimali ‘ene kui ko Siaosi´, pea ne pehē atu ‘i he lea](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022013113/5ab65bf27f8b9a6e1c8d9a43/html5/thumbnails/6.jpg)
‘Oku nofo ‘emau kuiˊ mo kimautolu.Ko hono hingoa ko Siaosi.Na‘e fa‘a nofo ‘i Tonga.
8
‘Oku ‘ikai lea ‘Ingilisi lelei ‘a Siaosi,pea mau lea faka-Tonga leva ki ai.
9
![Page 7: Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui´literacyonline.tki.org.nz/content/download/36694/410400/file/A... · ‘Oku malimali ‘ene kui ko Siaosi´, pea ne pehē atu ‘i he lea](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022013113/5ab65bf27f8b9a6e1c8d9a43/html5/thumbnails/7.jpg)
‘Oku ou lea ‘Ingilisi, faka-Ha‘amoa, mo e faka-Tongaki hoku ngaahi kaume‘a ‘i ‘apiako .
10
Ko hoku tokoua ko Mosaˊ ‘oku ‘alu ki he kinitakāteni Tongaˊ.
11
![Page 8: Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui´literacyonline.tki.org.nz/content/download/36694/410400/file/A... · ‘Oku malimali ‘ene kui ko Siaosi´, pea ne pehē atu ‘i he lea](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022013113/5ab65bf27f8b9a6e1c8d9a43/html5/thumbnails/8.jpg)
‘Oku manako ‘aupito ‘a Mosahe ngaahi me‘a ‘oku nau fai ‘i ai .
12
‘I he foki mai ‘a Mosamei he ‘ako kamata lea faka-Tonga ,‘oku ne fakahā ki he‘ene kui´‘a e ngaahi me‘a kuo ne ngaohi .
13
![Page 9: Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui´literacyonline.tki.org.nz/content/download/36694/410400/file/A... · ‘Oku malimali ‘ene kui ko Siaosi´, pea ne pehē atu ‘i he lea](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022013113/5ab65bf27f8b9a6e1c8d9a43/html5/thumbnails/9.jpg)
‘Oku malimali ‘ene kui ko Siaosi ,pea ne pehē atu ‘i he lea faka-Tonga ,“Sai ‘aupito, Mosa.‘E lava ke u ai ‘eni‘i he hōlisi ‘i hoku loki ?”
‘Oku kamo mai ‘a Mosapea ne fā‘ofua ‘i he‘ene kui .“ ‘Io, Papa.”
14 15
![Page 10: Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui´literacyonline.tki.org.nz/content/download/36694/410400/file/A... · ‘Oku malimali ‘ene kui ko Siaosi´, pea ne pehē atu ‘i he lea](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022013113/5ab65bf27f8b9a6e1c8d9a43/html5/thumbnails/10.jpg)
Pea ‘oku nau fakahā mai kiate au‘i he‘eku a‘u atu ki ‘api mei he ako .Pe au pehē atu, “Tōatu.”
16
![Page 11: Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui´literacyonline.tki.org.nz/content/download/36694/410400/file/A... · ‘Oku malimali ‘ene kui ko Siaosi´, pea ne pehē atu ‘i he lea](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022013113/5ab65bf27f8b9a6e1c8d9a43/html5/thumbnails/11.jpg)
A Finger-painting for Grandpa
Edgar Tu‘inukuafe
Lea Faka-Tonga
![Page 12: Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui´literacyonline.tki.org.nz/content/download/36694/410400/file/A... · ‘Oku malimali ‘ene kui ko Siaosi´, pea ne pehē atu ‘i he lea](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022013113/5ab65bf27f8b9a6e1c8d9a43/html5/thumbnails/12.jpg)
This book is for shared reading with students.
Teacher and audio support for this text is available online athttp://literacyonline.tki.org.nz/Pasifi ka-dual-language-books
Published 2015 by the Ministry of Education,PO Box 1666, Wellington 6140, New Zealand.www.education.govt.nz
First published as Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui in the Tupu series
English and lea faka-Tonga text copyright © Edgar Tu‘inukuafe 2002Illustrations copyright © Crown 2002
All rights reserved.Enquiries should be made to the publisher.
Publishing services: Lift Education E TūEditors: Don Long and Emeli SioneDesigner: Liz Tui Morris
ISBN 978 0 478 16071 0 (print)ISBN 978 0 478 16093 2 (online)
Replacement copies may be ordered from Ministry of Education Customer Services,online at www.thechair.minedu.govt.nzby email: [email protected] freephone 0800 660 662, freefax 0800 660 663.
Please quote item number 16071. Ministry of Education
by Edgar Tu‘inukuafe
illustrations by Jennifer Lautusi
A Finger-painting for Grandpa
![Page 13: Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui´literacyonline.tki.org.nz/content/download/36694/410400/file/A... · ‘Oku malimali ‘ene kui ko Siaosi´, pea ne pehē atu ‘i he lea](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022013113/5ab65bf27f8b9a6e1c8d9a43/html5/thumbnails/13.jpg)
At home, we use three languages.Some things are in English.
2
Our mum talks to us in Sāmoan.
3
![Page 14: Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui´literacyonline.tki.org.nz/content/download/36694/410400/file/A... · ‘Oku malimali ‘ene kui ko Siaosi´, pea ne pehē atu ‘i he lea](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022013113/5ab65bf27f8b9a6e1c8d9a43/html5/thumbnails/14.jpg)
Our dad talks to us in Tongan.
4
We have books in three languages.
5
![Page 15: Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui´literacyonline.tki.org.nz/content/download/36694/410400/file/A... · ‘Oku malimali ‘ene kui ko Siaosi´, pea ne pehē atu ‘i he lea](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022013113/5ab65bf27f8b9a6e1c8d9a43/html5/thumbnails/15.jpg)
Mum reads to us in Sāmoan.
6
Dad reads to us in Tongan.
7
![Page 16: Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui´literacyonline.tki.org.nz/content/download/36694/410400/file/A... · ‘Oku malimali ‘ene kui ko Siaosi´, pea ne pehē atu ‘i he lea](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022013113/5ab65bf27f8b9a6e1c8d9a43/html5/thumbnails/16.jpg)
Grandpa lives with us.His name is Siaosi.He used to live in Tonga.
8
Grandpa Siaosi can’t speak English very well,so we talk to him in Tongan.
9
![Page 17: Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui´literacyonline.tki.org.nz/content/download/36694/410400/file/A... · ‘Oku malimali ‘ene kui ko Siaosi´, pea ne pehē atu ‘i he lea](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022013113/5ab65bf27f8b9a6e1c8d9a43/html5/thumbnails/17.jpg)
At school, I speak English, Sāmoan, and Tongan to my friends.
10
My brother Mosa goes to a Tongan-language kindergarten.
11
![Page 18: Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui´literacyonline.tki.org.nz/content/download/36694/410400/file/A... · ‘Oku malimali ‘ene kui ko Siaosi´, pea ne pehē atu ‘i he lea](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022013113/5ab65bf27f8b9a6e1c8d9a43/html5/thumbnails/18.jpg)
Mosa loves the things they do there.
12
When Mosa comes home from kindergarten,he shows Grandpa what he’s made.
13
![Page 19: Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui´literacyonline.tki.org.nz/content/download/36694/410400/file/A... · ‘Oku malimali ‘ene kui ko Siaosi´, pea ne pehē atu ‘i he lea](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022013113/5ab65bf27f8b9a6e1c8d9a43/html5/thumbnails/19.jpg)
Grandpa Siaosi smiles and says in Tongan,“Well done, Mosa.Can I put this one on my bedroom wall?”
Mosa nods his headand gives Grandpa a big hug.“Yes, Papa.”
14 15
![Page 20: Tā Valivali ke ‘Oange ma‘a ‘Eku Kui´literacyonline.tki.org.nz/content/download/36694/410400/file/A... · ‘Oku malimali ‘ene kui ko Siaosi´, pea ne pehē atu ‘i he lea](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022013113/5ab65bf27f8b9a6e1c8d9a43/html5/thumbnails/20.jpg)
And they show it to mewhen I get home from school.“Cool,” I say.
16