t.c. ankara ÜnĠversĠtesĠ sosyal bĠlĠmler …acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/5729/uzaktan...
TRANSCRIPT
T.C.
ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
FELSEFE VE DĠN BĠLĠMLERĠ (DĠN EĞĠTĠMĠ)
ANABĠLĠM DALI
UZAKTAN EĞĠTĠM VE DĠN ÖĞRETĠMĠNDE BĠR UYGULAMA ÖRNEĞĠ:
ĠLAHĠYAT LĠSANS TAMAMLAMA (ĠLĠTAM)
Yüksek Lisans Tezi
Kerim BĠRĠNCĠ
Ankara 2010
T.C.
ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
FELSEFE VE DĠN BĠLĠMLERĠ (DĠN EĞĠTĠMĠ)
ANABĠLĠM DALI
UZAKTAN EĞĠTĠM VE DĠN ÖĞRETĠMĠNDE BĠR UYGULAMA ÖRNEĞĠ:
ĠLAHĠYAT LĠSANS TAMAMLAMA (ĠLĠTAM)
Yüksek Lisans Tezi
Kerim BĠRĠNCĠ
Tez DanıĢmanı
Prof. Dr. Nurullah ALTAġ
Ankara 2010
T.C.
ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
FELSEFE VE DĠN BĠLĠMLERĠ (DĠN EĞĠTĠMĠ)
ANABĠLĠM DALI
UZAKTAN EĞĠTĠM VE DĠN ÖĞRETĠMĠNDE BĠR UYGULAMA ÖRNEĞĠ:
ĠLAHĠYAT LĠSANS TAMAMLAMA (ĠLĠTAM)
Yüksek Lisans Tezi
Tez DanıĢmanı
Prof. Dr. Nurullah ALTAġ
Tez Jürisi Üyeleri
Adı ve Soyadı Ġmzası
Prof. Dr. Nurullah ALTAġ ........................................
Prof. Dr. Recai DOĞAN ........................................
Yrd. Doç. Dr. Yıldız KIZILABDULLAH. ........................................
.................................................................... .........................................
.................................................................... .........................................
.................................................................... .........................................
Tez Sınavı Tarihi 10.12.2010
TÜRKĠYE CUMHURĠYETĠ
ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE
Bu belge ile, bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranıĢ
ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin
gereği olarak, çalıĢmada bana ait olmayan tüm veri, düĢünce ve sonuçları andığımı
ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim.(12/ 01 /2011)
Tezi Hazırlayan Öğrencinin
Adı ve Soyadı
Kerim BĠRĠNCĠ
Ġmzası
………………………………………
I
ÖNSÖZ
Dünya üzerinde son yüzyıl içinde bilim ve teknoloji alanındaki çok hızlı
geliĢmeler, dünyanın hızla artan nüfusu, toplumların eğitim alanındaki ihtiyaçlarının
artması fakat eğitim kurumlarının, ders materyallerinin ve öğretmenlerin yetersizliği,
eğitim kurumlarına uzak mesafelerde yerleĢim, geleneksel eğitimdeki yüksek
maliyetler, çalıĢmak zorunda olan yetiĢkinlerin eğitim talebi ile bazılarının baĢka bir
alanda sertifika veya diploma alarak alan değiĢtirmek veya kendini yetiĢtirerek
kurum içersinde yükselme istekleri fakat bu Ģekilde eğitim kurumlarına devamlarının
zorluğu gibi değiĢik etkenler toplumları eğitim alanında yeni arayıĢlara itmiĢtir.
GeliĢmiĢ ülkelerin baĢını çektiği bu arayıĢlar “uzaktan eğitim” yönteminin
geliĢtirilmesini sağlamıĢtır.
Ülkemizde batılı komĢularına oranla daha geç uygulamaya baĢlanmıĢ olmasına
rağmen uzaktan eğitim, internet ve bilgisayar kullanımının hızla yayıldığı son
yıllarda büyük geliĢme kaydetmiĢtir. Ankara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi
sorumluluğunda 2005-2006 eğitim-öğretim yılında faaliyete baĢlayan ve aynı
üniversitenin bünyesinde 2002 yılında kurulan Uzaktan Eğitim Merkezi
(ANKUZEM) ile iĢbirliği içersinde yürütülen Ġlahiyat Lisans Tamamlama (ĠLĠTAM)
programı da bir uzaktan eğitim uygulamasıdır ve Ġlahiyat eğitimi alanında bir ilktir.
Bu bakımdan uzaktan eğitim metoduyla uygulanabilirliği merak konusudur.
Yüksek din öğretiminde bir ilk olması nedeniyle Ġlahiyat Lisans tamamlama
(ĠLĠTAM)‟ın uygulanabilirliğinin araĢtırıldığı bu çalıĢma dört bölümden
oluĢmaktadır. Birinci bölümde; araĢtırmanın problemi, amacı, önemi, yöntemi ile
kapsam ve sınırlılıkları ortaya konulmuĢtur.
İkinci bölümde; uzaktan eğitimin tanımları ve uzaktan eğitim ile ilgili
kavramlar incelenmiĢtir. Yine bu konuda ileri sürülen teoriler de bu bölümde ele
alınmıĢtır. Ayrıca uzaktan eğitimin dünya ve Türkiye tarihçesi belirtilerek günümüz
uygulamalarından bazı üniversiteler örnek olarak verilmiĢtir. Örnekler verilirken
özellikle diğer ülkelerde Ġlahiyat alanında uzaktan eğitim veren kurumlar olup
II
olmadığına bakılmıĢ, onlardan da örnekler verilmiĢtir. Son olarak uzaktan eğitimin
uygulanabilirliği bu bölümde tartıĢılmıĢtır.
Üçüncü bölümde; ĠLĠTAM mezunlarına yönelik yapılan anket çalıĢması
neticesinde elde edilen veriler doğrultusunda mezunların ĠLĠTAM‟a bakıĢ ve ondan
yararlanma konularında ulaĢılan verilere ve bu verilerin yorumlanması ile
ĠLĠTAM‟ın editör öğretim elemanlarından bazılarıyla yüz yüze yapılan röportajlar
neticesinde elde edilen tespitlere yer verilmiĢtir.
Dördüncü bölümünde ise; araĢtırmamız neticesinde elde edilen sonuç ve
öneriler yer almaktadır.
AraĢtırmanın gerçekleĢtirilmesinde teĢviklerini gördüğüm, değerli tenkit ve
tavsiyeleriyle çalıĢmayı yönlendiren danıĢman hocam sayın Doç. Dr. Nurullah
ALTAġ‟a Ģükranlarımı sunarım. Ayrıca ĠLĠTAM konusunda değerlendirme ve
önerileriyle katkıda bulunan Ankara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi öğretim elemanı
hocalarımıza da teĢekkürlerimi iletirim.
Kerim BĠRĠNCĠ
Ankara 2010
III
KISALTMALAR
a.g.e. : Adı geçen eser
a.g.w.s. : Adı geçen web sayfası
a.g.m. : Adı geçen makale
a.g.t. : Adı geçen tez
Bkz. : Bakınız
D.Ġ.B. : Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı
MF : Matematik Fen
M.Y.O. : Meslek Yüksek Okulu
TS : Türkçe Sosyal
TM : Türkçe Matematik
Vb. : Ve benzeri
YGS :Yüksek Öğretime GeçiĢ Sınavı
IV
ĠÇĠNDEKĠLER
ÖNSÖZ ................................................................................................................................................. I
KISALTMALAR ................................................................................................................................ III
ĠÇĠNDEKĠLER .................................................................................................................................. IV
TABLOLAR LĠSTESĠ ....................................................................................................................... VI
BİRİNCİ BÖLÜM
GİRİŞ
A. ARAġTIRMANIN PROBLEMĠ ...................................................................................................... 1
B. ARAġTIRMANIN AMACI ............................................................................................................ 2
C. ARAġTIRMANIN ÖNEMĠ ............................................................................................................. 3
D. ARAġTIRMANIN YÖNTEMĠ ....................................................................................................... 3
E. ARAġTIRMANIN EVRENĠ VE ÖRNEKLEM .............................................................................. 5
İKİNCİ BÖLÜM
A. UZAKTAN EĞĠTĠMĠN TANIMI ................................................................................................... 6
B. UZAKTAN EĞITĠMLE ĠLGĠLĠ KAVRAMLAR ..........................................................................10
C. UZAKTAN EĞĠTĠMĠN BELLĠ BAġLI ÖZELLĠKLERĠ ..............................................................12
D. UZAKTAN EĞĠTĠMĠN YARARLARI VE SINIRLILIKLARI ....................................................14 1- Yararları ..................................................................................................................................... 14 2- Sınırlılıkları ................................................................................................................................ 15
E. UZAKTAN EĞĠTĠMĠN TÜRLERĠ ................................................................................................16
F. UZAKTAN EĞĠTĠM TEORĠLERĠ .................................................................................................17 1.Bağımsızlık Teorisi 18 2.Öğretimin EndüstrileĢmesi Teorisi: ............................................................................................. 19 3.EtkileĢim ve ĠletiĢim Teorisi: ...................................................................................................... 20 4. YetiĢkin Eğitimi Teorisi: ............................................................................................................ 21 5. Mevcut Teorilerin BirleĢimi: ....................................................................................................... 22 6. EĢitlik Teorisi: ............................................................................................................................ 23 7. AraĢtırma Toplum Teorisi: ......................................................................................................... 23 8. ĠĢbirlikçi Özgürlük Teorisi: ........................................................................................................ 24
G. TARĠHÇE .......................................................................................................................................25
H. TÜRKĠYE TARĠHÇESĠ .................................................................................................................27
I. GÜNÜMÜZ UYGULAMALARINDAN ÖRNEKLER ..................................................................31 1) Dünya Üzerindeki Uygulamalardan Örnekler ............................................................................ 31 2) Türkiye Uygulamalarından Örnekler ......................................................................................... 33
J. LĠSANS ÖĞRETĠMĠNDE UYGULANABĠLĠRLĠĞĠ .....................................................................35
V
K. YÜKSEK DĠN EĞĠTĠMĠNDE UYGULAMA ÖRNEĞĠ: ĠLAHĠYAT LĠSANS TAMAMLAMA
(ĠLĠTAM) ............................................................................................................................................38
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
BULGULAR VE YORUM
1. BULGULAR ...................................................................................................................................43
1.1. ÖRNEKLEM GRUBU‟NUN DEMOGRAFĠK BĠLGĠLERĠ .......................................................43
1.2. ÖRNEKLEM GRUBUNUN ĠLĠTAM‟A BAKIġI .......................................................................52
1.3.ÖRNEKLEM GRUBUNUN ĠLĠTAM‟DAN YARARLANMASI ...............................................58
2. BULGULARA AĠT YORUMLAR ...............................................................................................77
ĠLĠTAM‟IN EDĠTÖR ÖĞRETĠM ELEMANLARININ TESPĠT VE ÖNERĠLERĠ ...........................83
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
SONUÇ VE ÖNERİLER
ÖZET ..................................................................................................................................................87
KAYNAKÇA ......................................................................................................................................89
EK .......................................................................................................................................................96
VI
TABLOLAR LĠSTESĠ
Tablo 1: Örneklem Grubunun YaĢı ............................................................................ 44
Tablo 2: Örneklem Grubunun Cinsiyeti ..................................................................... 44
Tablo 3: Örneklem Grubunun Görevi ........................................................................ 45
Tablo 4: Örneklem Grubunun Görev Süresi .............................................................. 45
Tablo 5: Örneklem Grubunun Hafızlık Durumu ........................................................ 46
Tablo 6: Örneklem Grubunun Memleketi .................................................................. 46
Tablo 7: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM‟dan Önceki Görev Süresi ........................... 48
Tablo 8: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM‟a BaĢlamadan Önce YurtdıĢı Görev Durumu
.................................................................................................................................... 48
Tablo 9: Örneklem Grubunun Evinde Bilgisayar ve Ġnternet‟i Bulunup Bulunmadığı
.................................................................................................................................... 49
Tablo 10: Örneklem Grubunun Bilgisayarı Kullanma Düzeyi .................................. 49
Tablo 11: Örneklem Grubunun DıĢarıdan Arapça ve Dini Eğitim Alıp Almadığı .... 50
Tablo 12: Örneklem Grubu Arapça ve Dini Eğitim Aldıysa Nereden Aldığı ............ 50
Tablo 13: Örneklem Grubunun Görev Yaptığı YerleĢim Yeri Türü.......................... 51
Tablo 14: Örneklem Grubunun Daha Önce BaĢka Bir Programı Tamamlayıp
Tamamlamadığı.......................................................................................................... 51
Tablo 15: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM‟ı Seçmesindeki En Önemli Etmen............ 52
Tablo 16: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM‟ın Görev Yapmakta Olan D.Ġ.B. Personeli
Ġçin Kurum Ġçi Yükselme Sağlaması Hakkındaki DüĢünceleri ................................. 52
Tablo 17: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM‟ın Görev Yapmakta Olan D.Ġ.B. Personeli
Ġçin Gelir ArtıĢı Sağlaması Hakkındaki DüĢünceleri ................................................. 53
Tablo 18: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM‟ın Görev Yapmakta Olan D.Ġ.B. Personeli
Ġçin YurtdıĢı ve Hac gibi Görevlendirmelerde Ayrıcalık Sağlaması Hakkındaki
DüĢünceleri ................................................................................................................ 54
Tablo 19: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM‟ın Düzenleyenler Açısından Ekonomik
Ġmkânlar Sağlama Amacıyla Kurulup Kurulmadığı Hakkındaki DüĢünceleri .......... 54
Tablo 20: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM‟ın Toplum Ġçinde Ġtibar Sağlama Açısından
Yararlı Olup Olmadığı Hakkındaki DüĢünceleri ....................................................... 55
Tablo 21: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM‟ın Bir BaĢka Kuruma GeçiĢ Ġçin Bir Ġmkân
Olup Olmadığı Hakkındaki DüĢünceleri .................................................................... 56
Tablo 22: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM‟ın Bir Lisansüstü Eğitime GeçiĢ Ġçin Bir
Araç Olup Olmadığı Hakkındaki DüĢünceleri ........................................................... 56
Tablo 23: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM‟ın Din Alanında Yeni GeliĢmelerden
Haberdar Edip-Etmemesi Hakkındaki DüĢünceleri ................................................... 57
Tablo 24: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM‟ın Çok pahalı Bir Öğretim Sistemi Olup
Olmadığı Hakkındaki DüĢünceleri ............................................................................. 57
Tablo 25: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM‟ı Okurken Müftülüklerden Destek Görüp
Görmeme Hakkındaki Kanaatleri .............................................................................. 58
Tablo 26: Örneklem grubunun ĠLĠTAM‟ı Bitirme Süresi ......................................... 58
Tablo 27: Örneklem Grubundan ĠLĠTAM‟ı Normal Sürede Bitiremeyenlerin
Gerekçeleri ................................................................................................................. 59
Tablo 28: Örneklem Grubunun Geleneksel Tarzda Ġlahiyat Okuması Durumundaki
BaĢarı Kıyaslaması ..................................................................................................... 60
Tablo 29: Örneklem grubunun ĠLĠTAM‟dan En Çok Yararlandığı Boyutu .............. 60
Tablo 30: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM‟ın Ġlahiyat Formasyonu Kazandırması
Hakkındaki GörüĢleri ................................................................................................. 61
VII
Tablo 31: Örneklem Grubunun Ders Materyallerinin AnlaĢılması Hakkındaki
DüĢünceleri ................................................................................................................ 61
Tablo 32: Örneklem Grubunun Kendi Kavram Bilgileriyle Ġlgili Kanaatleri ............ 62
Tablo 33: Örneklem grubunun ĠLĠTAM‟ da Okutulmasını Ġstediği Dersler ............. 62
Tablo 34: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM‟dan Çıkarılmasını Ġstediği Dersler ........... 63
Tablo 35: Örneklem Grubunun Yüz Yüze Derslere Katılım Aralığı ......................... 64
Tablo 36: Örneklem Grubu Tarafından Yüz Yüze Derslerden En Çok Ġstifade Edilen
Dersler ........................................................................................................................ 65
Tablo 37: Örneklem Grubu Tarafından Yüz Yüze Derslerden En Az Ġstifade Edilen
Dersler ........................................................................................................................ 65
Tablo 38: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM‟ın Beklentilerini KarĢılayıp KarĢılamadığı
Hakkındaki Kanaatleri ............................................................................................... 66
Tablo 39: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM‟da Gördüğü Sorunları Yetkililere Ġletme ve
Yanıt Alma Durumu ................................................................................................... 67
Tablo 40: Örneklem Grubunun Derslere ÇalıĢma ve Sınavlara Hazırlanma Biçimi . 67
Tablo 41: Örneklem Grubunun Görüntülü Ders Materyalleri Hakkındaki GörüĢleri 68
Tablo 42: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM‟da Bilgisayar ve Ġnternet Kullanımının
Öğrenmeye Katkısı hakkındaki GörüĢleri .................................................................. 68
Tablo 43: Örneklem Grubunun Eğitim Materyallerini Hazırlayan Öğretim Elemanları
Hakkındaki Kanaatleri ............................................................................................... 69
Tablo 44: Örneklem Grubunun Eğitim Materyallerini Hazırlayan Öğretim
Elemanlarına Önerileri ............................................................................................... 70
Tablo 45: Örneklem Grubunun Mezun Olduktan Sonra Görevde Yükselme
Durumları ................................................................................................................... 70
Tablo 46: Örneklem Grubunun Mezun Olduktan Sonra Lisansüstü Eğitime BaĢlama
Durumları ................................................................................................................... 71
Tablo 47: Örneklem Grubunun Mezun Olduktan Sonra D.Ġ.B. Hizmet Ġçi Eğitime
BaĢlama Durumları .................................................................................................... 71
Tablo 48: ĠLĠTAM‟ın Örneklem Grubu Üzerinde (Mezun Olduktan Sonra) Vaaz ve
Hutbe Hazırlama Konusundaki Etkisi ........................................................................ 71
Tablo 49: ĠLĠTAM‟ın Örneklem Grubu Üzerinde (Mezun Olduktan Sonra)
Cemaatle ĠliĢkileri Üzerindeki Etkisi ......................................................................... 72
Tablo 50: ĠLĠTAM‟ın Örneklem Grubunun Ġslam AnlayıĢı Üzerindeki Etkisi ......... 72
Tablo 51: Örneklem Grubunun Yüz Yüze Derslerdeki Gözlemlerine Dayanarak
Programda Görevli Öğretim Elamanlarında Gördüğü Eksiklikler............................. 73
Tablo 52: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM‟da Yüz Yüze Derslerin Daha Etkili
Olabilmesi Ġçin Önerileri............................................................................................ 73
Tablo 53: Örneklem Grubu Tarafından ĠLĠTAM‟ın En Çok Beğenilen Yönü .......... 74
Tablo 54: Örneklem Grubunu ĠLĠTAM‟da En Çok Zorlandığı Dersler .................... 75
Tablo 55: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM Öğrenci Kontenjanı Hakkındaki
DüĢünceleri ................................................................................................................ 75
Tablo 56: Örneklem Grubunun Sorular DıĢında Uzaktan Öğretim Metoduyla
Bitirdiği ĠLĠTAM‟a ĠliĢkin Öneri ve Değerlendirmeleri ............................................ 76
1
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
GĠRĠġ
A. ARAġTIRMANIN PROBLEMĠ
Çoğunlukla Ġngilizce “Distance Learning” veya “Distance Education”
kelimeleriyle ifade edilen uzaktan eğitimin baĢlangıç tarihi itibariyle 1728‟lere
dayandığı ifade edilmektedir.1 Düzenli ve planlı Ģekilde baĢlangıcının ise 1840‟ların
Ġngiltere‟sinde olduğu söylenmektedir.2 Londra Üniversitesi uzaktan eğitim Ģekliyle
öğrencilerine diploma veren ilk üniversite olma unvanına sahiptir.3 Daha sonraları
Almanya, Amerika, Ġsveç, Avustralya, Türkiye, Polonya ve Ġspanya gibi ülkeler bunu
takip ettiler.4 Günümüzde ise birçok üniversite ve kuruluĢ uzaktan eğitim yoluyla
öğrenim hizmetleri sunmakta ve program sonunda diploma veya sertifika
verebilmektedir.
Uzaktan eğitime insanları yönelten birçok sebep vardır. Eğitim kurumlarındaki
yetersiz ders materyalleri, öğretmen yetersizliği, eğitim kurumlarına uzak
mesafelerde yerleĢim, yüksek maliyetler, çalıĢmak zorunda olan bir yetiĢkin olmak
ve bu Ģekilde eğitim kurumlarına devamın zorluğu, teknolojik geliĢmelerin sunduğu
imkânlar ve kolaylıklar, hızla artan nüfus yoğunluğu, baĢka bir alanda sertifika veya
diploma alarak alan değiĢtirmek veya kendini yetiĢtirerek kurum içersinde
yükselmek gibi değiĢik etkenler bu sebeplere örnek verilebilir.
Türkiye‟de de 1960‟lı yıllarda MEB tarafından uygulanan “Mektupla Öğretim
Merkezi”nin kurulmasıyla gündeme gelen uzaktan eğitim kendisini en çok Açık
Öğretim fakültesi ile hissettirmiĢtir.
1 Distance_education , http://en.wikipedia.org/wiki/Distance_education eriĢim: 28.09.2009 ; Salih
UĢun, Uzaktan Eğitim, 1. Basım, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 2006, s. 210. 2 Aytekin ĠĢman, Uzaktan Eğitim, 3. baskı, Pegem Akademi, Ankara 2008, s. 87-88.
3 Wikipedia, a.g.w.s., s.1.
4 Bünyamin Atıcı, , Uzaktan Eğitim, http://web.firat.edu.tr/uzem/pdf/m2.pd, eriĢim: 30.09.2009, s.4.
2
„Öğretmen ve öğrencilerin ayrı mekânlarda bulunmalarına rağmen iletiĢim
imkânlarını (özellikle günümüzde bilgisayar ve internet) kullanarak öğretim
faaliyetlerini meydana getirmesidir.‟ Ģeklinde tarif edebileceğimiz uzaktan eğitim,
Türkiye‟de yüksek din öğretiminde de etkili olan yöntemlerden biri olmayı
baĢarmıĢtır. Ġlahiyat öğretiminden mahrum kalmak istemeyen, kendini geliĢtirmek
isteyen veya kurum içersinde yükselmek isteyip bir ilahiyat önlisans programını
tamamlamıĢ bulunan din görevlileri ile aynı Ģekilde ilahiyat önlisans programını
tamamlamıĢ olan fakat henüz görevli olmayanların da baĢvurabildiği Ġlahiyat Lisans
Tamamlama (ĠLĠTAM) bir uzaktan öğretim sistemidir ve ülkemizde ilk defa Ankara
Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesinde uygulanan bu sistemden mezun olan birçok
öğrenci bulunmaktadır.
AraĢtırmamızın temel problemi, bir uzaktan eğitim uygulaması olan Ankara
Üniversitesi Ġlahiyat Lisans Tamamlama programının öğrenci, öğretim üyesi
görüĢlerinden ve uzaktan eğitimle ilgili kuramlardan hareket edilerek
değerlendirilmesi üzerine kurgulanmıĢtır. Uzaktan eğitimle ilgili temel kuramlar ve
hareket noktaları nelerdir? ĠLĠTAM‟dan mezun olan öğrencilerin ĠLĠTAM
programını değerlendirmeleri nasıldır ve öğrencilerin programdan yararlanma
düzeyleri nedir? Öğretim üyelerinin öğretim programının öğrencilerin ilgi ve
ihtiyaçları çerçevesinde hangi önerileri geliĢtirmektedir? Öğrenci ve öğretim üyesi
değerlendirmeleri ile uzaktan eğitim kuramlarının temel karakteristiğinden hareket
edilerek ĠLĠTAM programının etkili bir Ģekilde yürütülebilmesi için ne tür
geliĢtirmelere ihtiyaç duyulmaktadır gibi temel sorulara cevap aranacaktır.
B. ARAġTIRMANIN AMACI
Öğretim programları ister klasik olsun ister uzaktan eğitim Ģekliyle olsun hedef
kitlesini programı çerçevesinde iyi yetiĢtirmeyi amaçlar. Ancak amaçlanan kalitenin
oluĢup oluĢmadığı daha sonraki araĢtırmalarla ortaya konur.
ÇalıĢmamızın temel amacı söz konusu uzaktan eğitim kavramını ve
programlarını inceleyerek bunun yüksek din öğretiminde uygulanabilirliğini
göstermek ve ne ölçüde baĢarılı olabildiğini tespite çalıĢmaktır.
3
C. ARAġTIRMANIN ÖNEMĠ
Din eğitimi açısından bakıldığında ĠLĠTAM bir yüksek din öğretimi
programıdır. Ancak klasik programdan tek farkı uzaktan öğretim metoduyla
yapılmasıdır. Bu bakımdan klasik metotla verilen öğretim ile arasında kalite, bitirme
süreleri ve tahmin edilemeyen bazı farklı hususlar olabilir. Bu bakımdan konu
araĢtırmaya değer bir konudur. Ayrıca ilgili literatür taraması sırasında yüksek din
öğretiminde bir ilk olması nedeniyle ĠLĠTAM‟in uygulanabilirliğini ve baĢarısını
gösteren bir çalıĢmaya rastlanmamıĢtır. Bu bakımdan da bu çalıĢma ĠLĠTAM‟in
uygulanabilirliğini ve baĢarısını göstermesi açısından önemlidir.
D. ARAġTIRMANIN YÖNTEMĠ
AraĢtırmamız iki bölümlü bir araĢtırmadır.
Birinci bölüm araĢtırmanın teori kısmı olup bu kısımda literatür taraması
yapılmıĢtır. Tarama çerçevesinde uzaktan eğitimle ilgili kitap, dergi, makale ve
tebliğler incelenmiĢtir. Günümüzde özellikle uzaktan eğitimde en etkili yöntem olan
internet imkânları bu araĢtırmada da ön planda tutulmuĢtur. Çünkü uzaktan eğitim
konusunda program hazırlayan birçok üniversite ve kuruluĢ tanıtımını internet
üzerinden web sayfası aracılığı ile yapmaktadır. Ayrıca uzaktan eğitim konusunda
yayın yapan dergiler de yayınlarını elektronik ortama taĢımıĢlardır.
Ġkinci kısım araĢtırmamızın pratik kısmı olup bu kısımda veri toplama tekniği
(anket) kullanılmıĢtır. Anket Ġlahiyat Lisans Tamamlama (ĠLĠTAM) programından
mezun öğrencilere yönelik olarak hazırlanmıĢ ve uygulanmıĢtır. Anket soruları
oluĢturulurken uzaktan eğitim konusunda daha önceden yapılmıĢ bazı anketler
incelenerek fikir edinilmeye çalıĢıldı. Ġlahiyat Lisans Tamamlama (ĠLĠTAM)‟ın
editör hocaları ve bazı mezunlardan elde edilen bilgiler ıĢığında soru kökleri
oluĢturuldu. Toplam 56 sorunun yer aldığı ankette sorular genellikle kapalı uçludur.
4
Bazı açık uçlu sorulara da ankette yer verilmiĢ olup bununla tamamen yönlendirici
olmamak amaçlanmıĢtır. Önce elde edilen bulgular sıralandı. Sonra betimsel olarak
yorumlandı. Veriler ıĢığında varılan sonuçlara göre öneriler geliĢtirildi.
Hacettepe Üniversitesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Anabilim
Dalı‟nda hazırlanan “Uzaktan Eğitimde Teknoloji Kabulünün ve Topluluk Hissinin
Öğrenen Memnuniyetine Katkısı”5 konulu yüksek lisans tezi çalıĢması için Ankara
Uzaktan Eğitim Merkezi (ANKUZEM) tarafından Ankara Üniversitesi Ġlahiyat
Lisans Tamamlama Programı 2.sınıf öğrencilerine yönelik 2007–2008 öğretim
yılında bir ölçek uygulanmıĢ ve bu çalıĢmada elde edilen bulguların ilgili kısımları
bizim çalıĢmamızda elde edilen bulgular ile karĢılaĢtırılarak değerlendirilmiĢtir.
Anketlerin dağıtımında mezun öğrencilerin Türkiye‟nin her bölgesinde ikamet
ettiği bilindiğinden elektronik posta kullanılmıĢtır. Bu öğrencilerin bir kısmının
elektronik posta adresleri kendilerine ulaĢtığımız mezunların yardımı ile tespit
edilmiĢ ve bu adreslere anket soruları gönderilmiĢtir, internet paylaĢım sitelerindeki
ĠLĠTAM‟a yönelik kurulmuĢ gruplara üye olan mezunlara grup moderatörleri
aracılığı ile ulaĢılmıĢtır. Mezunların bir kısmına ise bizzat ulaĢılmıĢtır. Diyanet ĠĢleri
BaĢkanlığı personeli olan ĠLĠTAM mezunlarına da bütün il ve ilçe müftülüklerine
gönderilen elektronik posta vasıtasıyla ulaĢılmıĢtır. Anketlerin toplanmasında yine
elektronik posta birinci sırayı almakla birlikte, faks ve mektup yoluyla da anketler
tarafımıza ulaĢtırılmıĢtır. Yüz yüze görüĢme sağlanan mezun öğrenciler ise anketleri
elden teslim etmiĢlerdir. 75 öğrenci anket sorularını cevaplayarak tarafımıza
ulaĢtırmıĢlardır.
Ayrıca bu çalıĢmada ĠLĠTAM‟ın editör öğretim elemanlarından bazıları ile yüz
yüze yapılan görüĢülmeler sonucu öne çıkan hususlara da yer verilmiĢtir.
5 Hale Ilgaz, Uzaktan Eğitimde Teknoloji Kabulünün ve Topluluk Hissinin Öğrenen Memnuniyetine
Katkısı, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi (2008), Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
5
E. ARAġTIRMANIN EVRENĠ VE ÖRNEKLEM
Ankara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi akademik koordinatörlüğünde devam
eden Ġlahiyat Lisans Tamamlama (ĠLĠTAM) programından mezun olmuĢ öğrenciler
çalıĢmanın evrenini oluĢturmaktadır. Programdan 2008-2009 eğitim-öğretim yılı
sonu itibariyle 1504 öğrenci mezun olmuĢ ve tamamı bu araĢtırma kapsamına
alınmıĢtır.
Ankete katılan 75 mezun öğrenci araĢtırmanın örneklem grubu olarak
değerlendirilmiĢtir.
6
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
A. UZAKTAN EĞĠTĠMĠN TANIMI
Uzaktan eğitim terimi ilk olarak Wisconsin Üniversitesinin 1892 yılı
katalogunda kullanılmıĢ ve yine aynı üniversitenin yöneticisi William Light bu terimi
1906 yılında bir yazıda kullanmıĢtır.6 Farklı yazarlar tarafından değiĢik Ģekillerde
tanımlanmıĢ veya isimlendirilmiĢtir. Duvarsız Eğitim, Açık Öğrenim, Açık Öğretim,
Geleneksel Olmayan Eğitim, Uzaktan Öğrenim, Uzaktan Öğretim, MektuplaĢarak
Eğitim, Bağımsız ÇalıĢma, Evde ÇalıĢma, Bir Mesafeden Diğer Bir Mesafeye
Öğretim, Ġlave ÇalıĢma, Harici Öğrenme, Esnek Eğitim, Esnek Öğrenim, Hayat
Boyu Öğretim, Hayat Boyu Öğrenim, SözleĢmeli Öğrenim, Deneyimsel Öğrenim,
YönetilmiĢ Özel ÇalıĢma, Bağımsız Öğrenme, BireyselleĢtirilmiĢ Öğrenme, Kaynak
Tabanlı Öğrenim, Kendi Kendine EriĢimli Öğrenme, Kendi Kendine ÇalıĢma,
DesteklenmiĢ Kendi Kendine ÇalıĢma veya Devam Eden Eğitim vb. gibi.7
Farklı Ģekillerde adlandırılan uzaktan eğitim ile ilgili bazı tanımlar Ģöyledir:
Uzaktan Eğitim: Öğrenci ile öğretmenin yüz yüze olmadan çeĢitli iletiĢim
araçları kullanılarak belli bir merkezden yapılan eğitim biçimidir.8
Uzaktan Eğitim: Geleneksel öğrenme- öğretme yöntemlerinin sınırlılıkları
nedeniyle sınıf içi etkinliklerini yürütme olanağının bulunmadığı durumlarda, eğitim
etkinliklerini planlayıcılar ile öğrenciler arası, iletiĢim ve etkileĢimin özel olarak
hazırlanmıĢ öğretim üniteleri ve çeĢitli ortamlar yoluyla belirli bir merkezden bir
öğretme yöntemidir.9
6UĢun, a.g.e., s. 6.
7Uğur Demiray, Online Distance Education Book, Editors:. Aytekin ĠĢman, Murat Barkan, Uğur
Demiray.
http://www.tojet.net/e-book/ebook.htm, eriĢim: 13.10.2009, s.4. 8 Büyük Türkçe Sözlük, http://tdkterim.gov.tr, eriĢim: 20.01.2010.
9Zeki Kaya, Uzaktan Eğitim, http://www.canaktan.org/egitim/egitim-metodoloji/uzaktan-egitim.htm,
eriĢim: 20.01.2010, s.3-4.
7
“Uzaktan Eğitim: Zaman ve mekân sınırlaması olmaksızın öğretmen ve
öğrencilerin farklı yerlerde bulunduğu bir öğrenme-öğretme etkinliği olarak
tanımlanabilir.”10
“Uzaktan Eğitim: Farklı ortamlarda bulunan öğrenci ve öğretmenlerin,
öğrenme-öğretme faaliyetlerini, iletiĢim teknolojileri ve posta hizmetleri ile
gerçekleĢtirdikleri bir eğitim sistemi modelini ifade eder.”11
California Uzaktan Eğitim Projesi (CDLP) uzaktan öğretimi Ģöyle tanımlar: "
Eğitim kaynakları ile öğrenciler arasında bağlantı kuran bir eğitim sağlama
sistemidir. Eğitim kurumlarına kayıt yaptırmayan öğrencilere eğitim eriĢimi sağlar
ve mevcut öğrencilerin öğrenme fırsatlarını artırabilir. Bu uygulama mevcut
kaynakları kullanan bir süreçtir ve yeni teknolojileri kullanarak geliĢecektir."12
MCI Türkiye (Türkiye YurtdıĢı Eğitim ve Kariyer)‟ye göre AT&T (Amerikan
Telefon&Telgraf) uzaktan eğitimi Ģu Ģekilde tanımlar:
“"Uzaktan eğitim, uzakta bulunan bir öğrenci ile doğrudan bağlantı kurularak
gerçekleĢtirilen eğitimdir. Uzaktan eğitim programı eğitim alanında en ön planda
yerini alan bir yöntem olabileceği gibi diğer yöntemleri takviye eden bir program
olarak da yorumlanabilir."13
Bates‟e göre uzaktan eğitim, diğer taraftan daha az felsefe ve daha çok eğitim
metodudur. Öğrenci kendine ait bir zamanda ve kendisinin seçtiği bir yerde (ev, iĢ
yeri veya öğrenim merkezi) öğretmenle yüz yüze kontak kurmadan ders çalıĢabilir.
Teknoloji uzaktan eğitimde hayati bir öneme sahiptir. Bates bu tanımı verdiği
sayfada, yukarıda adı geçen esnek öğrenme, uzaktan eğitim ve açık öğrenme arasında
farklar olduğunu da söyler.
10
Atıcı, a.g.m., s.1. 11
ĠĢman, a.g.e. , s. 14. 12
California Distance Learning project, http://www.cdlponline.org/index.cfm?fuseaction=whatis,
eriĢim: 20.01.2010. 13
Life Long Learning-Distance Learning (Uzaktan Eğitim), http://www.mciturkiye.com/-
Life.Long.Learning Distance.Learning(Uzaktan.Egitim).phpx, eriĢim: 20.01.2010, s.1.
8
Buna göre esnek öğrenme, Esnek bir Ģekilde öğrenmenin sağlanmasıdır. Eğitim
kurumundan ziyade bireysel olarak öğrenenlerin coğrafi, sosyal ve zaman
kısıtlamaları çerçevesinde oluĢturulmuĢtur.
Esnek öğrenim, uzaktan eğitimi kapsayabilir, fakat aynı zamanda çalıĢma
yerinde, yerleĢkede çalıĢma saatlerini uzatarak, hafta sonunu değerlendirerek veya
yaz okulunda yüz yüze eğitimi de içerebilir. Uzaktan eğitim gibi o da felsefeden daha
çok bir metottur.
Açık öğrenme ise öncelikle bir hedef veya eğitim politikasıdır. Açık öğrenimin
en önemli özelliği öğrenmenin önündeki engelleri kaldırmasıdır. Bunun anlamı
engelli öğrenciler için engellerin üstesinden gelerek uygun bir biçimde eğitim
sağlama kararlılığı demektir. Görme engelliler için ses kasetlerinin oluĢturulması
buna en güzel örnektir. Ġdeal olarak hiç kimsenin açık öğrenmeyle iletiĢim kurmasına
mani olunmamalıdır. Bu açık öğrenme esnek olduğu kadar ölçeklenebilir olmalıdır.
Açıklığın teknoloji kullanımı için gerekleri vardır. Eğer iletiĢim kurmak için kimse
engellenmezse teknolojinin kullanılması bir ihtiyaç olarak mümkün olur.14
ĠĢman, United States Distance Learning Association (USDLA)‟ın uzaktan
eğitimi iki Ģekilde tanımladığını belirtir. Birinci tanım, teknoloji ve diğer uzaktan
öğrenme formlarının desteği ile öğrencilere bilgi ve yeteneklerin kazanılması
faaliyetidir. Ġkinci tanım, öğretimsel içeriğin uydu, video, audio, grafik, bilgisayar,
multimedia teknolojisi gibi elektronik araçların yardımıyla, eğitimin uzaktaki
öğrencilere ulaĢtırılmasıdır.15
Uzaktan eğitimle ilgili tanımlar incelendiğinde gittikçe geniĢleyen tanımlarla
karĢılaĢırız. Ancak bütün tanımlarda ortak olan özellik öğretici ve öğrenenin ayrı
mekânlarda oldukları halde bu eğitim ve öğrenme faaliyetini sürdürmeleridir.
14
A. W. Bates (Tony), Technology, E-learning and Distance Education,
http://www.google.com/books?id=yOpH1aOuopcC&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage
&q=&f=false, eriĢim: 03.02.2010, s.5.
15
ĠĢman, a.g.e., s. 16.
9
UĢun‟un geçmiĢte yapılan tanımları da içine alacak Ģekilde verdiği tanımı,
günümüz geliĢmelerini de kapsayan çok geniĢ bir tanımdır. Onun tanımı Ģöyledir: “
Kaynak ile alıcılarının öğrenme-öğretme süreçlerinin büyük bir bölümünde
birbirinden ayrı (uzak) ortamlarda bulunduğu, alıcılarına „öğretim yaĢı, amaçları,
zamanı, yeri ve yöntemi‟ vb. açılardan „bireysellik‟, „esneklik‟ ve „bağımsızlık‟
olanağı tanıyan, öğrenme-öğretme süreçlerinde; yazılı ve basılı materyaller, iĢitsel
araçlar(telefon, radyo), görsel- iĢitsel teknolojiler(televizyon, video), ve yüz yüze
eğitim (akademik danıĢmanlık) gibi materyal, araç, teknoloji ve yöntemlerin
kullanıldığı, kaynak ile alıcılar arasındaki iletiĢim ve etkileĢimin ise televizyona ve
bilgisayara dayalı etkileĢimli/ tümleĢik teknolojilerle sağlandığı planlı ve sistematik
bir eğitim teknolojisi uygulamasıdır.”16
UĢun‟un bu tanımında öğreten ile öğrenenin sürecin büyük bölümünde ayrı
kaldığı ve ayrıca yüz yüze eğitim gibi yöntemlerin kullanıldığından söz edilir. Buna
göre kaynak ile alıcı zaman zaman bir araya geliyor demektir.
Esasen günümüz uygulamalarına baktığımızda bazı uzaktan eğitim
programlarında öğrencilerle öğretmenlerin zaman zaman bir araya gelerek yüz yüze
eğitim yaptıkları görülecektir. Bunun en açık örneği bizim çalıĢmamızın da konusu
olan Ankara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Lisans Tamamlama (ĠLĠTAM)
programıdır.
Sonuç olarak, “uzaktan eğitim uygulaması bütün geniĢ tanımlamalara rağmen
eğitimin büyük bölümünün öğrenci ile öğretmenlerin ayrı mekânlarda bulundukları
halde”17
mevcut imkânları kullanarak eğitim ve öğretimi yürütme faaliyeti olarak
özetlenebilir.
16
UĢun, a.g.e., s.7-8. 17
Chandra Mohan Mehrotra, C. David Hollister, Lawrence McGahey, Distance Learning, Principles
for Effective Designe, Delivery, and Evaluation, 2001, s.1.
10
B. UZAKTAN EĞITĠMLE ĠLGĠLĠ KAVRAMLAR
Uzaktan eğitimin tarihi süreci incelendiğinde konuyla ilgilenen araĢtırmacılar
süreç içindeki geliĢmeleri de dikkate alınarak uzaktan eğitimle ilgili farklı kavramlar
kullanmıĢlardır.
Uzaktan eğitim ile ilgili kullanılan kavramları aĢağıdaki gibi sıralayabiliriz:
1. Mektupla Eğitim: Ġlk zamanlar uzaktan eğitimde kullanılan yöntem posta
yoluyla yazılı materyallerin gönderilmesi Ģeklinde gerçekleĢmekteydi. Yani
öğrenci ile öğretmen arasındaki iletiĢim ve bilgi alıĢveriĢi yazıĢmalar Ģeklinde
yapılmaktaydı. Bunun için uzaktan eğitime mektupla eğitim denilmiĢtir.
2. Evde ÇalıĢma: Genel anlamda uzaktan eğitim yapan öğrencilerin evde,
ofiste veya farklı mekanlarda çalıĢmaları Ģeklinde anlaĢılan bu kavram
Amerika‟da mesleki ve teknik eğitim alan uzaktan eğitim öğrencileri için
kullanılmıĢtır. Tabii bu eğitim yüksek öğrenimi kapsamamaktadır.
3. Bağımsız ÇalıĢma: Bireysel öğrenmeyi ifade etmek için kullanılır. Bu
öğrenme mektupla veya diğer iletiĢim vasıtaları Ģeklinde olsun fark etmez.
4. DıĢ ÇalıĢma: Öğrenciler derslerini okul dıĢında ve okula devam etmeden
kendi imkanlarıyla çalıĢmakta fakat yüz yüze eğitim veren yüksek öğrenim
kurumlarında imtihanlarını vermek suretiyle eğitim almaları sağlanmaktadır.
5. Uzaktan Öğretim ve Uzaktan Öğretme: Bu kavram öğreticilerle
öğrenenlerin ayrı mekanlarda olmasını ancak bazı destekleyici materyallerle
eğitimim sağlanmasını ifade eder.
6. Uzaktan Eğitim: Bu terim iki taraflı bir yönü açıklamaktadır. Bir tarafta
eğitim materyallerini hazırlayan uzaktan öğretim kurumu diğer tarafta bu
materyallerle eğitim alan uzaktaki öğrenci vardır. 18
7. “Bilgisayar Tabanlı Öğretim: Özellikle CD-ROM‟lar ile yapılan
öğretimdir.
18
Zeki Kaya, Uzaktan Eğitim, Pegem A Yayıncılık, Ankara 2002, s. 10-11.
11
8. Online Öğretim: Bilginin internet ve intranet kullanılarak iletildiği öğretim
modelidir.
9. Elektronik Öğretim: Bilginin bütün elektronik medyalar kullanılarak
(internet, intranet, uydu yayını, video, CD-ROM vb.) iletilmesi ile
gerçekleĢtirilen öğretim yöntemidir. “internet‟e dayalı öğretim” de bu
kapsamda yer almaktadır.
10. Açık Öğretim: Okulların fiziki mekânlarını kullanmadan veya en az
kullanarak eğitim ve öğretimi gerçekleĢtiren bir modeldir. Diğer bir
tanımıyla, açık öğretim; eğitim teknolojisi ve uzaktan eğitim olanaklarıyla,
eğitim-öğretim kurumlarını ülkedeki her eve, hatta vatandaĢın odasına kadar
götüren çağdaĢ bir eğitim-öğretim modelidir.”19
11. “Uzaktan Eğitim Sistemi: Öğrenme, öğretim, iletiĢim, tasarım ve yönetimi
de kapsayacak bir biçimde bütün süreçleri kapsayan bir sistemdir.
12. Uzaktan Eğitim Kurumları: Özellikle uzaktan eğitim uygulamalarını
gerçekleĢtirmek üzere kurulmuĢ üniversite ya da okul sistemleridir.
13. Teknoloji: Posta sistemleri, radyo, televizyon, telefon, uydu ve bilgisayar
ağları aracılığıyla mesajların dağıtımını sağlayan çeĢitli mekanizmalardır.
14. EtkileĢim: Öğrenmenin kolaylaĢtırılması için uygun teknolojiler aracılığıyla
öğretmen ve öğrenciler arasında bilgi ve görüĢ alıĢ-veriĢinin
gerçekleĢtirilmesidir.”20
15. “YaĢam Boyu Eğitim: Eğitimin çocuklukta baĢlayan tam zamanlı eğitimin
ilk dönemiyle sınırlı ve son bir deneyim olmadığı, tersine ömür boyunca
devam etmesi gereken bir süreç olduğu düĢüncesidir. Bu kavram bir kimsenin
hem kasıtlı hem de rastlantı ürünü öğrenme yaĢantılarını kapsar.
16. DönüĢlü Eğitim: YaĢam boyunca eğitimin çalıĢma veya boĢ zaman uğraĢısı
gibi baĢka etkinlikleri kapsayacak biçimde dizgeli öğrenim dönemleri halinde
düzenlenmesidir.”21
17. “Uzaktan Eğitim Programı: Eğitim kurumlarının, öğrencilerin tek baĢına
eğitimi gerçekleĢtirmesine yardımcı olmak için, belli bir düzende
hazırladıkları ders programı ile gerçekleĢtirilen çalıĢmaya verilen isimdir.”22
19
UĢun, a.g.e., s. 13. 20
Atıcı, a.g.w.s. 30.09.2009, s.1-2. 21
Ahmet Duman, Yetişkin Eğitimi Açısından Türkiye’deki Uzaktan Eğitim Uygulamalarına Bir Bakış,
http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/503/6053.pdf, eriĢim: 12.12.2009, s.285. 22
UĢun, a.g.e.,s.11.
12
18. “E-Öğrenme: (E-Learning), teknik bir tanımla, e-öğrenme; internet, intranet,
extranet veya diğer internet-temelli teknolojiler ile gerçekleĢtirilen senkronize
(eĢ-zamanlı) ve asenkronize (eĢ-zamanlı olmayan) öğrenme tekniklerine
verilen isimdir.”23
C. UZAKTAN EĞĠTĠMĠN BELLĠ BAġLI ÖZELLĠKLERĠ
Geleneksel eğitimin kendine mahsus özellikleri olduğu gibi uzaktan eğitimin de
kendine mahsus bazı özellikleri vardır. Onun bu özellikleri aĢağıdaki gibi
sıralanabilir:
1- KüreselleĢme: Uzaktan eğitim imkanı sağlayan kurumlar sadece kendi
ülkelerinde değil, komĢu ülkelerde ve hatta dünya üzerinde iletiĢimin sağlanabildiği
her yerde eğitim verebilmektedirler. Avrupa‟da faaliyet gösteren bazı uzaktan eğitim
kurumları uzun yıllar boyunca uzak ülkelerde bulunan resmi görevlilerine veya
ticaret adamlarına uzaktan eğitim yoluyla eğitim vermiĢler ve hala vermeye devam
etmektedirler.24
2- KiĢiselleĢtirme: Uzaktan eğitim sisteminde öğrencilerin kiĢisel özellikleri
dikkate alınarak ders içerikleri hazırlanır. Böylece geleneksel eğitim sistemde
yapılamayan kiĢiselleĢtirme bu sayede baĢarılmıĢ olur. Çünkü geleneksel eğitimde
yüz yüze ders görme vardır ve öğrencilerin kiĢisel özelliklerini dikkate alma yerine
grubun genel düzeyi ön plandadır.25
3- EndüstrileĢme: Ġnsanların ihtiyaçlarını karĢılamak için endüstriler
kurulmaktadır. Eğer bu endüstriler kurulmazsa bu ihtiyaçta yeteri kadar ve
zamanında karĢılanamayabilir. ĠĢte tam buna benze Ģekilde insanlarında artan eğitim
ihtiyaçlarına cevap vermek gerekmektedir. Bu ihtiyaca hızlı ve etkili cevap
verebilmek için uzaktan eğitim kurumları kurulmak zorunda kalınmıĢtır.26
23
C. Can Aktan, E- Öğrenme(e-Learning)
http://www.canaktan.org/egitim/egitim-metodoloji/e-ogrenme.htm, eriĢim: 12.12.2009.
24
Uzaktan Eğitimin Özellikleri, http://www.verisis.com.tr/tr/uzaktan-eğitim, eriĢim:10.10.2010. 25
Uzaktan Eğitimin Özellikleri, a.g.w.s., eriĢim:10.10.2010. 26
Uzaktan Eğitimin Özellikleri, a.g.w.s,. eriĢim:10.10.2010.
13
4- Geleneksel eğitime uygun olmayan öğrencilere hizmet verme: “Uzaktan
eğitim, dünya çapında her yıl milyonlarca kiĢi tarafından tercih edilen bir eğitim
sistemidir. Bununla beraber ilgili eğitim kurumundaki ders saatlerine yer ve zaman
açısından katılma olanağı olmayanlar (tam zamanlı olarak çalıĢanlar, memurlar,
askerler, farklı Ģehir veya ülkede yaĢayanlar) için beklenilen bir seçimdir.” Bu eğitim
sistemi hasta, özürlü ve suçlu insanlar için ise tek seçenek olabilmektedir.” 27
5- Hareketlilik: “1980‟li yıllarda, uzak mesafeler arasında iletiĢim kurmak
amacıyla sabit bilgisayar konferans sistemleri ve iki yönlü görüntü konferans
sistemleri kullanılmakta iken, günümüzde bunlara ilave olarak portatif bilgisayar ve
cep telefonları önemli düzeyde kullanılmaya baĢlanmıĢtır.”28
6- Hızlı geri besleme: “Günümüzde uzaktan eğitim sayesinde öğrenciler, e-
posta yolu ile dünyanın herhangi bir yerinden günün herhangi bir saatinde ödevlerini
görebilmekte ve bu çalıĢmalarının değerlendirme sonuçlarını hemen aynı Ģekilde
dünya çapında www üzerinden alabilmektedirler.”29
7- Diğer eğitim sistemlerine göre ucuz olması: “Altyapıya yönelik yatırımın
çok yüksek düzeyde olması, öğrenci baĢına düĢen ücretlendirmenin geleneksel
eğitime göre daha yüksek olması ve yapılan yatırım maliyetini karĢılayacak sayıda
öğrencinin bulunamaması durumları hariç, genel anlamda uzaktan eğitim, eğitim
sistemleri arasında en ucuzudur.”30
8- Teknoloji ve Eğitim: “Sanal sınıflar uydu veya sıkıĢtırılmıĢ görüntü
kodlama ya da tam band geniĢliği kullanılarak birbirlerine bağlanabilmekte ve bu
sayede eğitilen uzakta olsa da yüz yüze eğitim alabilmektedir.”31
9- Vergi yükümlülerine eğitim: “Ulusal eğitim bütçeleri kullanılarak,
ilköğretim, lise ve üniversite düzeyinde vatandaĢların eğitim görmeleri
27
7 Harf Uzaktan Eğitim Danışmanlığı, http://www.7harf.com/bilgilendirme/uzaktan-eitimin-
oezellikleri.html, eriĢim:10.10.2010. 28
7 Harf Uzaktan Eğitim Danışmanlığı ,a.g.w.s., eriĢim:10.10.2010. 29
7 Harf Uzaktan Eğitim Danışmanlığı ,a.g.w.s., eriĢim:10.10.2010. 30
7 Harf Uzaktan Eğitim Danışmanlığı ,a.g.w.s., eriĢim:10.10.2010. 31
7 Harf Uzaktan Eğitim Danışmanlığı ,a.g.w.s., eriĢim:10.10.2010.
14
sağlanmaktadır. Devlet bu bütçeyi, çalıĢan kesimden topladığı vergiler ile
oluĢturmaktadır. Günümüzde profesyonel iĢ yaĢamı sürekli yenilenmeyi bir baĢka
değiĢle yaĢam boyu eğitimi gerektirdiğinden, uzaktan eğitim bu kiĢilerin iĢlerini
devam ettirebilmeleri için vazgeçilmez olanaklardan biri haline gelmektedir. Bu
sayede ulusal eğitim bütçesi için daima kaynak bulmak mümkün olabilmektedir.”32
D. UZAKTAN EĞĠTĠMĠN YARARLARI VE SINIRLILIKLARI
Uzaktan eğitimin ulusal, ekonomik, toplumsal, bireysel bazda ve eğitim-
öğretim süreçlerinde bir takım faydaları müĢahede edilmekle beraber bir takım
zorluk ve sınırlılıkları da mevcuttur. UĢun uzaktan eğitimin yararlarını ve
sınırlılıklarını aĢağıdaki gibi açıklamaktadır:
1- Yararları
“ÇağdaĢ öğrencinin değiĢen, geliĢen ve yaĢam boyu sürekli öğrenme
gereksinimlerini karĢılayabilmekte, geliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülkelerin
ulusal geliĢimine önemli katkılar sağlayabilmektedir.
Sürekli, yaĢam boyu, bireysel ve bağımsız öğrenme olanağı sağlar. Öğrenme
sorumluluğunun bireyde olması, bireylerin bilgiye eriĢim ve giriĢimcilik
yönlerini ve kendi kendilerine karar verme yeteneklerini geliĢtirir.
Öğrenme ve öğretme süreçlerinde; öğrenim yaĢı, öğretim amaçları, öğrenme
ve öğretme ortamı, yöntem ve teknikleri vb. açılardan esneklik ve çeĢitlilik
sağlar.
Sistem hizmetlerinin sunumu (baĢlangıç yatırım ve harcamaları hariç) pahalı
değildir.
Kamu veya özel kurum veya kuruluĢlarda çalıĢan bireylere, görevlerini
bırakmadan eğitimlerini sürdürebilme, kendilerini geliĢtirebilme ve meslekte
yükselme olanağı sağlar.
Kolay güncellenebilir ölçme ve değerlendirme araç ve yöntemleri sunar.
32
Abdullah Alper Ertem, Aile Hekimlerinin Eğitiminde Uzaktan Eğitim Yönteminin Kullanılabilirliği
(Düzce İli Örneği), BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü,
Ankara 2007, s.2-4.
15
Alternatif ve çok çeĢitli (yazılı ve basılı, görsel-iĢitsel, çok ortamlı ve
etkileĢimli) öğrenme-öğretme imkânları sunar.
Mesajların birinci elden alıcılara gönderilmesini ve alıcıların da fırsat eĢitliği
ile bu mesajlardan yararlanabilmelerini sağlar. Demokratik eğitim ve
küreselleĢme gibi amaçlara da hizmet eder.
Eğitim programlarının (hedef, içerik, eğitim durumu ve değerlendirme öğeleri
açısından) standardizasyonunu sağlar.
Gereksinimlere göre ĢekillendirilmiĢ, göreve özgü eğitim olanakları sunar.
Geleneksel eğitim süreçleri ile bütünleĢmek suretiyle, bu süreçlerin
zenginleĢmesine katkıda bulunur.
Örgün ve yaygın eğitim kademelerinde ve çok çeĢitli ve değiĢik türde
disiplinlerin öğretiminde kullanılabilir. Özel eğitime muhtaç bireylerin
eğitiminde de etkili olarak kullanılabilir.”33
2- Sınırlılıkları
“BiliĢsel alandaki davranıĢların kazandırılmasında etkili olmasına rağmen,
duyuĢsal ve psiko-motor davranıĢların kazandırılmasında ve uygulamaya
dönük disiplinlerde (derslerde) etkili değildir.
Bireysel ve bağımsız çalıĢma ve öğrenme alıĢkanlığı olmayan öğrenciler
açısından yeterince etkili olmayabilmektedir.
Kamu veya özel kurum veya kuruluĢlarında çalıĢan öğrenciler, dinlenme için
ayırmıĢ oldukları zamanın önemli bir bölümünü uzaktan eğitim etkinlikleri
için ayırmak zorunda kalmaktadırlar.
Öğrenci-öğretmen ve öğrenci-öğrenci arasında bire bir iletiĢim ve etkileĢimin
oldukça kısıtlı olması, bireylerin sosyalleĢmesini olumsuz yönde
etkileyebilmektedir.
Öğrenci destek hizmetlerinin sağlanmasında ve sistemde kaynaklar ile alıcılar
arasında etkili bir iletiĢim ve etkileĢim sağlanmasında nicel ve nitel bazı
sınırlılıklar söz konusu olabilmektedir. Öğrenme güçlükleri ya da öğrenme
yetersizlikleri için gereken yardım, rehberlik ya da dönüt-düzeltme iĢlemleri
yaĢanan sorunlarla eĢzamanlı olarak çözülememektedir.
33
UĢun, a.g.e.,s.19-20.
16
Öğrenme ve öğretme süreçlerinde kullanılan, yazılı ve basılı materyaller,
radyo ve televizyon yayınları ve çağdaĢ iletiĢim teknolojilerinin dağıtımı ve
eriĢiminde bir takım teknik, mali, ulaĢım vb. sorunlar ortaya çıkabilmektedir.
Uzaktan eğitim süreçlerinin yüz yüze eğitim boyutunu oluĢturan, akademik
danıĢmanlık hizmetlerinin sunulması ve sağlanmasında planlama, eğitim
ortamı, hizmetin etkili sunumu ve hedef kitleye eriĢimi vb. bazı sorunlar ve
sınırlılıklar söz konusu olabilmektedir.
Yüz yüze iletiĢim ve etkileĢim açısından sınırlılıklar göstermektedir. Çoğu
zaman öğrenen-öğrenen, öğrenen-öğretmen iletiĢim ve etkileĢimi
gerçekleĢmemektedir. Bu nedenle, öğretim sürecinin sosyal bağlamında
oluĢan ekran etkileĢimleri ya da bireyin diğerleriyle etkileĢiminden
doğabilecek istendik kazanımlar oluĢmamaktadır.
Uzaktan öğretim süreçlerinde birey, kendine güvenmek zorundadır.
Genellikle fikirlerini oluĢturmak için sözlü anlatımlardan daha çok basılı
öğretim materyallerini incelemek zorunda kalmaktadır.
Verim düĢük gerçekleĢmektedir. Çoklu ortam olanaklarıyla( grafik, resim,
animasyon, simülasyon, video gibi kaliteli görsel iĢitsel eğitim materyali)
desteklendiğinde bile verimlilik grup eğitiminde %35-40‟lara kadar
yükseltilebilmektedir. Grup küçüldüğünde ya da eğitim bire-bir verildiğinde
ise verim ancak %43‟lere ulaĢabilmektedir.”34
E. UZAKTAN EĞĠTĠMĠN TÜRLERĠ
Uzaktan eğitimde yazılı-basılı materyaller dönemi, yayın yolu ile görsel iĢitsel
teknolojilerin kullanıldığı dönem ve biliĢim teknolojilerinin kullanılmaya baĢladığı
dönem Ģeklindeki sınıflandırmadan farklı olarak eğitimin yer ve zaman bakımından
bağımsız veya bağımlı olması Ģeklinde bir sınıflandırma daha yapılmıĢtır. Uzaktan
eğitimin türleri diye yapılan bu sınıflandırmayı Ertem Ģöyle açıklar:
1- “Eğitmen ve öğrencinin hiçbir Ģekilde karĢılaĢmadığı, bir baĢka deyiĢle
eğitimin yer ve zamandan bağımsız olarak yürütüldüğü durumdur. Bu tür
uzaktan eğitimde ders içeriğinin dağıtılması için dünya çapında ağ, iletiĢim
için ise elektronik posta kullanılır.
34
UĢun, a.g.e., s.20-21.
17
2- Eğitimin tamamen yerden bağımsız fakat zamana yarı bağımlı olarak
yürütüldüğü durumdur. Bu tür uzaktan eğitimde, karĢılaĢılan özel bir sorunu
çözmek ya da ders kapsamında yer alan bir soruyu yanıtlandırmak için
internet bağlantılı sohbet gibi etkileĢimli web araçları kullanılır.
3- Eğitimin tamamen yerden bağımsız, ancak zamana tam bağımlı olarak
yürütüldüğü durumdur. KarĢılıklı olarak soruların sorulduğu ve yanıtlandığı
video konferans sistemi, bu tür uzaktan eğitim çalıĢmalarında kullanılabilir.
4- Eğitimin bir yerleĢke içinde elektronik tartıĢma destekli olarak yüz yüze sınıf
ortamında yürütüldüğü durumdur.
5- Eğitimin bir kısmının yüz yüze gerçekleĢtirildiği(yer/zaman tam bağımlı), bir
kısmının ise tamamen uzaktan verildiği(yer/zaman bağımsız) durumdur.
Genel olarak, programın baĢlangıç kısmı ve sonunda yer alan sınav aĢamaları
yüz yüze gerçekleĢtirilirken, ara aĢamalar bağımsız olarak
yürütülmektedir.”35
F. UZAKTAN EĞĠTĠM TEORĠLERĠ
Uzaktan eğitimin ortaya çıkıĢı uzun yıllar olmuĢ ve birçok alanda kullanılmıĢ
olmasına rağmen teoriler üzerinde fazla durulmamıĢtır. 1960 ve 70‟lerde Kuram‟ın
gerekliliği üzerine konuĢulmaya baĢlanmıĢ; onun uzaktan eğitime ve eğitimciye neler
kazandıracağı ifade edilmeye çalıĢılmıĢtır. Genel olarak “oluĢumları önceden
öngörülebilir ve açıklanabilir kılan, birbirleriyle mantıksal iliĢkileri olan bir dizi
hipotezlerdir.”36
Ģeklinde açıklanan teori “dünyanın belli bazı yapısal özelliklerini
tanımlar, baĢlangıç koĢullarını anlamamıza ve etkilerini açıklamamıza yardımcı
olur”37
denilerek gerekliliği belirtilmiĢ ve uzaktan eğitim alanında da bazı teoriler
geliĢtirilmiĢtir.
35
Ertem, a.g.t., s.7-8. 36
Michael Simonson, Sharon Smaldino, Michael Albright, Susan Zvacek, Teaching at a Distance,
Foundation of Distance Education, Third Edition, s.40. 37
Simonson ve diğerleri, a.g.e., s.40-41.
18
1.Bağımsızlık Teorisi
a) Charles Wedemeyer: Wedemeyer‟e göre Uzaktan eğitimin esası öğrencinin
bağımsızlığıdır. O 10 özelliği olan bir sistem kurmuĢtur. Bu sistem öğrenenin
bağımsızlığını ve bu bağımsızlığı uygulama yolu olarak teknolojiye ayak
uydurulmasını vurgular. Ona göre uzaktan eğitimde öğretmen ve öğrenci ayrı
mekânlarda olup öğrenme yazma veya diğer bazı araçlarla gerçekleĢir. Öğretme
bağımsızdır. Yine öğrenme öğrencinin kendi ortamında uygun olup onun
hareketlerine göre Ģekillenir ve geliĢip ilerlemesinden öğrenci kendi sorumludur.
Wedemeyer‟e göre uzaktan eğitim öğrenci bir tane bile olsa, aynı yerde aynı
zamanda öğretmen bulunsun veya bulunmasın öğrencinin olduğu her yerde
uygulanabilmelidir. Öğrenciye ve yetiĢkinlere daha geniĢ imkânlar (kurslar,
yöntemler ve uygulamalar) sunmalıdır. Bireysel farklılıkların uyumu için fırsatlar
geliĢtirmeli ve korumalıdır. En iyi öğrenmeyi sağlamak için değiĢik yöntem ve
metotlar kullanılmalıdır. Öğrenci baĢarısını mekân, yöntem, öğrencinin çalıĢma
sıklığı ve oran gibi endiĢelerden dolayı engelleri çoğaltarak değil de sade bir Ģekilde
değerlendirmelidir.
Wedemeyer uzaktan eğitim sürecinde 4 öğeye dikkat çekmiĢtir:
1-Öğretmen,
2-Öğrenen,
3-ĠletiĢim sistemi(içeriğin aktarılıĢı)
4-Ġçerik.38
Ona göre uzaktan eğitimin baĢarısının anahtarı öğretmen ile öğrenci arasındaki
iliĢkinin geliĢtirilmesidir.39
b) Michael Moore: Bağımsız çalıĢma uzaktan eğitimde bir tasnif metodudur.
Eğitim programlarında iki değiĢkeni inceler. Biri öğrenenin ne kadar özerk olduğu,
diğeri de öğretmen ve öğrenci arasındaki mesafedir.
38
Özerklik(otonom) ve Bağımsızlık Kuramı,
http://bote.hacettepe.edu.tr/wiki/index.php/%C3%96zerklik_%28Otonom%29_ve_Ba%C4%9F%C4%
B1ms%C4%B1zl%C4%B1k_Kuram%C4%B1, eriĢim: 06.06.2010. 39
Simonson ve diğerleri, a.g.e., s.42.
19
Uzaktan eğitim iki öğeden oluĢmaktadır. Bu iki öğeden bir tanesi iki yönlü
iletiĢimi sağlamak, diğeri programın hangi ölçüde bireysel öğrencinin ihtiyaçlarına
yanıt verdiğidir. Çünkü bazı programlar çok yapılandırılmıĢ ve bazıları da bireysel
öğrenenin ihtiyaç ve amaçlarına daha çok cevap verir niteliktedir.
Öğrenen kiĢi uzaktan eğitimdeki öğrenme faaliyetinde daha fazla sorumluluk
taĢımaktadır. Çünkü öğretmen ile kendisi arasında uzak bir mesafe bulunmaktadır.
Geleneksel eğitimde öğretmen aktif kendisi pasif iken burada kendisi aktif
durumdadır ve öğretmenden çok az yardım almalıdır.40
2.Öğretimin EndüstrileĢmesi Teorisi:
Alman eğitimci Otto Peters 1960‟ların uzaktan öğretim organizasyonlarının
geniĢ bir analizini içeren bir araĢtırmayı incelemiĢ, bu da onu sanayi mallarının
üretimi ile uzaktan eğitimi kıyaslama düĢüncesine yöneltmiĢtir. Ona göre geleneksel,
sözlü ve grup tabanlı eğitim sanayileĢme öncesi eğitim formlarıdır. Yani uzaktan
eğitim sanayileĢme sonrası ortaya çıkan bir sistemdir. Peters ekonomi ve endüstri
teorisini kullanarak uzaktan eğitimi analiz etmek için akla yatkın hale getirme, iĢ
bölümü, makineleĢme, montaj bandı, seri üretim, hazırlık çalıĢmaları, planlama,
örgütleme, bilimsel kontrol metodu, resmileĢtirme, standartlaĢtırma, görev
değiĢikliği, somutlaĢtırma, yoğunlaĢma ve merkezileĢtirme gibi yeni kategorileri
(terminoloji) teklif eder.
Peters uzaktan eğitimin etkili olması için iĢ bölümü prensibinin uzaktan eğitimin
kurucu bir elementi olması gerektiğini vurgular. O‟nun endüstri teorisinde öğretim
süreci giderek mekanizmalaĢma ve otomasyona doğru aĢamalı olarak yeniden
yapılandırılmıĢtır. Peters Ģunları ifade etmiĢtir:
-Uzaktan eğitim kurslarının geliĢmesi üretim sürecinden önceki hazırlık
çalıĢması kadar önemlidir.
-Öğretme sürecinin etkililiği özellikle planlama ve organizasyona bağlıdır.
-Kurslar resmileĢtirilmeli ve öğrencilerin beklentileri standartlaĢtırılmalı.
-Öğretim süreci geniĢ ölçüde somutlaĢtırılmalı.
40
Simonson ve diğerleri, a.g.e., s.42-43.
20
-Uzaktan eğitimdeki akademik öğretimin iĢlevi geleneksel eğitimdeki yüz yüze
ders veren üniversite öğretmeninin rolünü önemli ölçüde değiĢtirmiĢtir.
-Uzaktan eğitim ancak uygun kaynaklara yoğunlaĢma ve merkezi yönetim
sayesinde ekonomik olabilir. 41
3.EtkileĢim ve ĠletiĢim Teorisi:
Holmberg‟e ait olan bu kuramda Holmberg kuramı için 7 Ģeyi ileri sürmektedir:
- Öğretimin merkezinde öğrenen ile öğretmen arasındaki etkileĢim vardır ve
bu etkileĢim öğrencilerin farklı görüĢler, yaklaĢımlar ve çözümlerle kursa
katılımına olanak verir.
- Öğrenme ortamlarına katılmada ait olma hissi taĢımak ve öğretmenle
iletiĢimin rahat olması öğrenmenin zevkli hale gelmesini sağlar.
- Öğrenme zevki, öğrencinin motivasyonunu artırır.
- Karar verme süreçlerine katılım, öğrenci motivasyonunu artırır.
-Yüksek öğrenci motivasyonu öğrenmeyi destekler.
- ArkadaĢça davranmak ve konulara eriĢimde kolaylık, öğrenmeyi zevkli hale
getirir. Bu da öğrenci motivasyonunu artırır ve etkili öğrenmelere götürür.
- Öğretimin etkililiği öğrencinin ne öğrendiği ile gösterilir.42
1995‟te Holmberg uzaktan eğitim konusundaki teorisini önemli bir Ģekilde
geniĢletti ve 8 parçaya ayırdı. Buna göre:
- Uzaktan eğitim yüz yüze eğitimi istemeyen bireysel öğrencilere hizmet
eder. Bu öğrenciler çok heterojendirler.
- Uzaktan eğitim öğrencilere seçme hakkı ve bağımsızlık tanır. Çünkü bu
sistemde öğrenci belli bir yerde ve zamanda baĢkaları tarafından ders
yapmaya zorlanmazlar.
- Bir taraftan toplum uzaktan eğitimden istifade ederken diğer yandan
uzaktan eğitim mesleki eğitime destek olur.
- Uzaktan eğitim yenilenen ve hayat boyu eğitim için bir araçtır. Aynı
zamanda öğrenme imkânlarına ve tarafsızlığa sınırsız eriĢim sağlar.
41
Simonson ve diğerleri, a.g.e., s.43-45. 42
Etkileşim ve İletişim Kuramı,
http://bote.hacettepe.edu.tr/wiki/index.php/Etkile%C5%9Fim_ve_%C4%B0leti%C5%9Fim_Kuram%
C4%B1, eriĢim: 06.06.2010.
21
- Uzaktan eğitimde tüm biliĢsel bilgi edinme ile ilgili öğrenme ve biliĢsel
kabiliyetler duyuĢsal öğrenme ve iradi öğrenme kadar etkilidir.
- Bireysel bir aktivite olarak uzaktan eğitim derin öğrenme üzerine
kurulmuĢtur. Öğretme ve öğrenme iletiĢim ve önceden hazırlanmıĢ kurslar
sayesindedir.
- Uzaktan eğitim, davranıĢçı, biliĢselci, yapılandırmacı ve diğer öğrenme
kodlarına açıktır.
- KiĢisel iliĢkiler, çalıĢma memnuniyeti, öğrenciler ve onları destekleyen
asistan ve danıĢmanlar arasındaki hoĢgörü uzaktan eğitim ile öğrenmenin
merkezindedir.
4. YetiĢkin Eğitimi Teorisi:
YetiĢkinlerin sıklıkla uzaktan eğitime dâhil olmaları nedeniyle Malcolm
Knowles yetiĢkinlerin öğrenmesiyle ilgili bir teori geliĢtirmiĢtir. Bu teori yedi
elementten oluĢmaktadır.
- YetiĢkinlerin öğrenmesi için uygun bir ortam oluĢturulması ki, bu ortam
hem fiziksel hem de ruhsal açıdan onların tabii ortamda olmaları hissini
verecek özellikler taĢımalı.
- Katılımcı öğrenim için organize bir yapı oluĢturulmalı. Bunun içinde
öğrenenlerin neler öğrenmesi gerektiği ve öğrenme aktiviteleriyle ilgili
opsiyonlar hakkında katkıda bulunan bir planlama grubu olsun.
- Hissedilen ve olması gereken ihtiyaçlar arasındaki farklılığı da içeren
öğrenme ihtiyaçlarının teĢhis edilmesi.
- Kabiliyetlerin geliĢtirilmesi ve istenen davranıĢların baĢarılması amaçlarını
içeren öğrenme yönlendirmelerinin oluĢturulması.
- Amaçlara ulaĢmak için kaynakları ve stratejileri de açıklayan etkinliklere
iliĢkin tasarımların geliĢtirilmesi.
- Amaçların ne zaman gerçekleĢtirileceğini içeren bir planın geliĢtirilmesi.
-Öğrenme ihtiyaçlarını yeniden tanımlayan nicel ve nitel değerlendirmelerin
kullanılması.43
43
Simonson ve diğerleri, a.g.e., s.48 ; Uzaktan eğitimin Tanımı, Tarihçesi ve Kuramları,
http://mail.baskent.edu.tr/~20397183/uzaktan_egitim.html, eriĢim: 08.07.2010.
22
5. Mevcut Teorilerin BirleĢimi:
Hillary Perraton‟a ait bu uzaktan eğitim teorisi, eğitim felsefelerinde olduğu
gibi mevcut iletiĢim ve yayılma teorilerin unsurlarından oluĢmaktadır. Perraton
teorisini 14 madde halinde ifade eder. Bunların ilk 5 tanesi eğitimi en üst düzeye
çıkarmakla ilgilidir. Buna göre:
Bir Ģey öğretmen için herhangi bir vasıta kullanılabilir.
Uzaktan eğitim öğrenci ve öğretmenlerin aynı çatı altında bulunduğu
ortamlardaki sınırlılıkları aĢabilir.
Uzaktan eğitimin geleneksel eğitimden daha ucuz olabilmektedir.
Uzaktan eğitim tarafından baĢarılabilen ekonomiler, eğitim sevilerinde,
üretim geliĢtirilmesinde, vasıtaların seçiminde ve geniĢ kitlelere ulaĢmada
iĢlevseldirler.
Uzaktan eğitim geleneksel yöntemlerle ulaĢılamayan kitlelere ulaĢabilir.
4 tanesi diyalog‟un artırılması vurgu yapar. Buna göre:
Uzaktan eğitimi diyalog Ģeklinde organize etmek mümkündür.
Öğrencilerle yüz yüze ders için bir araya gelen öğreticinin rolü değiĢmiĢtir.
ġu halde öğretici sadece bilgiyi iletici olmayacak, öğrenmeyi kolaylaĢtırıcı
olacaktır.
Uzaktan eğitimde bilgiler öğrenici gruba ulaĢtığında grup tartıĢması
öğrenmede etkili bir yöntem olur.
Birçok toplumda kaynaklar hem eğitimin gerçekleĢtirilmesi hem de
ekonomik avantajlar elde etme açısından uzaktan eğitimi desteklemeye
müsaittir.
Diğer 5 tanesi de metot ile ilgilidir.
Çoklu ortam programları tek vasıtanın kullanıldığı programlara oranla daha
etkilidir.
Bir sistem yaklaĢımı uzaktan eğitim planlamalarında yardımcı olur.
Uzaktan eğitim sisteminde geri bildirimlerin önemli bir yeri vardır.
Daha etkili olabilmek için uzaktan eğitim materyalleri öğrencilerin ayrıca
okuma, izleme ve dinleme gibi aktiviteleri üstlenmelerini sağlamalıdır.
23
Vasıta seçiminde diğer endiĢelere bağlı olarak önemli karar yüz tüze eğitimin
kullanılmasıdır.44
6. EĢitlik Teorisi:
Michael Simonson ve Charles Schlosser‟ın savunduğu bu teoriye göre uzaktan
eğitim eĢitlik ilkesi üzerine kurulmalıdır. Uzaktan eğitim öğrencilerinin öğrenme
deneyimleri, yüz yüze öğrenen öğrencilerin öğrenme deneyimlerine ne kadar eĢit
olursa, öğrenme sonuçları da o kadar eĢit olur. Eğer öğrencilere eĢit öğrenme
deneyimleri sunulabilirse, onların öğrendikleri de bir birine eĢit olur.
Bu yaklaĢım Shale tarafından da desteklenmiĢtir. O da uzaktan eğitimin, eğitim
alanının farklı olması manasına gelmediğini iddia etmiĢtir. Öğretmenlerle
öğrencilerin yüz yüze olduğu durumlarla, onların ayrı mekânlarda olduğu
durumlardaki eğitim süreci aynıdır.45
7. AraĢtırma Toplum Teorisi:
D. Randy Garrison ve Walter Archer tarafından geliĢtirilen bu teoriye göre bilgisayar
aracılığı ile (özellikle bilgisayar konferansları) iyice kolaylaĢan online öğrenme
eğitimi kökten değiĢtirmektedir. Bu teknolojilerin eğitim üzerindeki etkilerini
tartıĢmak sadece geleceğin ne getireceği hakkındaki spekülasyonlar değildir. Bu
değiĢiklikler çok hızlı bir Ģekilde modern eğitim sisteminin bütün seviyelerinin bir
parçası haline gelmektedir. Bazı araĢtırmacılar bu değiĢikliklerinin etkisinin çok iyi
olabileceğini ve geleneksel eğitim kurumlarının yaĢayamayacağını düĢünmektedir.
Online öğretimi gittikçe artan bir Ģekilde benimseme sonucu uzaktan eğitim ile
yerleĢke tabanlı eğitim arasında açık, belli bir yakınlaĢma vardır. Online öğrenme
uzaktan eğitim ve yerleĢke tabanlı eğitim kurumları arasındaki erozyonun
kaynağındadır. Yani yakınlaĢmanın kalbidir.
44
Simonson ve diğerleri, a.g.e., s.49. 45
Simonson ve diğerleri, a.g.e., s.50,51; Uzaktan Eğitim Teorileri ve Felsefesi,
http://tr.wikipedia.org/wiki/Uzaktan_e%C4%9Fitim_teorileri_ve_felsefesi, eriĢim: 08.07.2010.
24
Burada savunulan stratejik yaklaĢım tutarlı bir modelle baĢlar. Ki bu model
iĢbirlikçi yapıcı bir söyleme dayanır. AraĢtırma toplum çerçevesi eleĢtirel söylemler
ve online yansımalar için üst biliĢsel farkındalık modeli sağlamak amaçlı
kullanılabilir. Bu farkındalık olmazsa araĢtırmacıların sistemli bir Ģekilde bu
karmaĢık süreci çalıĢmak zorunda olup olmadıkları ve öğrencilerin neyi nasıl
öğrenecekleri, kendi kendilerini yönetip yönetemeyecekleri, biliĢsel özerk öğrenenler
olup olamayacağı hakkında çok ciddi bir problem var demektir.46
8. ĠĢbirlikçi Özgürlük Teorisi:
Bu teori Morten Flate Paulsen tarafından 1992 yılında uzaktan eğitimi desteklemek
için “Özerklik ve Bağımsızlık Teorisi” adı altında bir makale olarak yayımlandı. Bu
ilk yaklaĢımında Paulsen öğrencilerin eğitimsel ilerlemeleri için onların istedikleri
özerklik düzeyinde karar vermeleri gerektiğini savunur. Çünkü uzaktan eğitim yapan
öğrencilerin özgürlük ihtiyacı kadar iĢbirliğine de ihtiyaçları vardır. Bu teorinin
temel amacı bireysel özgürlüğü grup dayanıĢmasıyla birleĢtiren uzaktan eğitim
sistemini geliĢtirmektir. O özgürlük kavramının, kiĢisel öğrenme sürecinde olan
öğrencilere esneklik sağlayan iĢbirlikçi özgürlük altıgeni bağlamında
değerlendirilmesi gerektiğini savunur. ĠĢbirlikçi özgürlük altıgeni 6 unsura dayanır.
Zaman, mekân, tempo(ilerleme hızı), vasıta, eriĢim ve içerik. Bu unsurlar bizim
öğrencinin karĢılaĢtığı koĢulların bir grup aktivitesinde ona bağlılık veya ondan
ayrılma duygularını nasıl geliĢtirdiğini anlamamıza yardımcı olur.47
46
D. Randy Garrison, Wolter Archer, A theory of Community of Ġnquiry, Handbook of Distance
Education, Second Edition, Edited By Michael Grahame Moore, Lawrence Erlbaum Associates, Ġnc.
puplishers, 2007, p.77-85. 47
Hugo Domingos, Theory of Cooperative Freedom for Online Education,
http://hdelearning.blogspot.com/2010/03/theory-of-cooperative-freedom-for.html, eriĢim:08.07.2010.
25
G. TARĠHÇE
Uzaktan eğitimin bir terim olarak ilk defa Wisconsin Üniversitesinin 1892 yılı
katalogunda kullanıldığı ve yine bu terimin aynı üniversitenin yöneticisi William
Light tarafından 1906 yılında bir yazıda kullanıldığı daha önce ifade edilmiĢti. Yine
uzaktan eğitim faaliyetinin baĢlangıç tarihi itibariyle 1728‟lere dayandığı ve Planlı ve
düzenli Ģekilde kullanılmaya baĢlamasının 1840‟ların Ġngiltere‟sinde olduğundan da
söz edilmiĢti. BaĢlangıç tarihini 1728‟lere dayandıran Wikipedia, the free
encyclopedia bu bilgiyi Holmberg, B(2005)‟e atfeder.48
. Bu bilgiye göre ilk uzaktan
eğitim Boston gazetesinde çıkan bir reklam ile 1728 yılında baĢlamıĢtır. Caleb
Phillips kısa yoldan öğretmenin yeni yöntemlerini öğretmek için haftalık dokümanlar
gönderebileceği öğrenciler araĢtırıyordu. UĢun, bu bilgiyi Ģöyle vermektedir.
“dünyadaki ilk mektupla eğitim uygulamasının 1728 yılında Ġsveç‟te gerçekleĢtiği
bilinmektedir. Boston gazetesinin 20 Mart 1728 tarihli baskısında „Steno Dersleri‟
verileceği ilanı yer almıĢtır.49
Uzaktan eğitimin mektupla baĢlayıp, radyo ile devam eden ve daha sonraki
teknolojik geliĢmelerden de istifade eden tarihi bir serüveni vardır. Her ne kadar bu
eğitim sisteminin 1728‟lere kadar uzandığı söylense de Amerika BirleĢik
Devletlerinde New York eyaletinde MektuplaĢma Enstitüsü‟nün 1883‟te
kurulmasıyla, uzaktan eğitimin baĢlangıcının bu tarihe dayandığını söyleyenler de
vardır. Holden ve Westfall göre Amerika‟da uzaktan eğitimin tarihsel seyri Ģöyledir:
1- 1883‟te New York‟ta MektuplaĢma Enstitüsü kuruldu.
2- 1910‟da Uluslararası YazıĢmalar Okulu kuruldu.
3- 1921‟de Latter-day Saints Üniversitesi‟ne ilk eğitsel radyo lisansı
verildi.
4- 1950‟de Ġova eyaleti ilk eğitsel TV programlarına baĢladı.
5- 1964‟te PBS (Kamu Yayın Servisi) Eğitim TV‟si kurdu ve yayınlarına
baĢladı.
6- 1971‟de Ġngiliz Açık Üniversitesi kuruldu.
7- 1982‟de Ulusal Üniversite Telekonferans Ağı kuruldu.
8- 1985‟te Ulusal Teknolojik Üniversitesi kuruldu.
48
Distance Education, http://en.wikipedia.org/wiki/Distance_education, eriĢim: 28.09.2009. 49
UĢun, a.g.e, s. 210.
26
9- 1987‟de. Amerikan Eğitim Bakanlığı yıldız okul projesini baĢlattı.
10- 1989‟da Los Alamos Ulusal Laboratuarı uzaktan öğrenme hakkında
ilk ulusal konferansı verdi.
11- 1993‟te Uluslar arası Jones Üniversitesi‟nde ilk yetkili online
üniversite kuruldu.
12- 1997‟de Savunma Bakanlığı tarafından geliĢmiĢ öğrenme giriĢimi
baĢlatıldı.
13- 1999‟da literatürde ilk HarmanlanmıĢ Öğrenme terimi kullanılmaya
baĢlar.
14- 2005‟te E- öğrenme 2.0 ortaya çıkar.
15- 3d sanal dünyalar geliĢtirildi.50
Düzenli ve planlı Ģekilde 1840‟larda kuruluĢundan sonra uzaktan posta ile
eğitim51
Almanya‟da 1856, Fransa‟da 1907, Avustralya‟da 1914 yılında kurulmaya
baĢlamıĢtır. Güney Afrika 1873 yılında Ümit Burnu Üniversitesini kurarak uzaktan
eğitim uygulamalarına baĢlamıĢ ve böylece birçok Avrupa ülkesinden daha önce
davranmıĢtır. 1960 sonrası ise uzaktan eğitim bütün dünyada hızlı bir yayılma
göstermiĢtir.52
Burada dikkat çeken bir husus uzaktan öğretimde radyonun kullanılmaya
baĢlamasıyla birlikte 1920‟lerde ABD‟de eğitim kurumlarında 200‟e yakın radyo
istasyonunun kurulmuĢ olmasıdır. Takip eden yıllarda ise Avrupa ve dünyanın bir
çok ülkesinde radyo istasyonları kurulmuĢtur. “1930‟larda Asya ve Afrika‟nın kimi
ülkeleri dıĢında hemen hemen her kıtada ve her ülkede radyo istasyonları
kurulmuĢtur.”53
Uzaktan eğitimde 1930‟larda televizyon teknolojisi kullanılmaya baĢlanmıĢ ve
1960‟larda uydu teknolojisinin kullanılmaya baĢlanmasıyla bu yolla eğitim yeni bir
50
Jolly T Holden, Philip J.-L Westfall, An Instructional Media Selection Guide for Distance
Learning, USDLA,
http://www.engdl.uah.edu/USDLA_Ins_Media.pdf, eriĢim: 15.04.2010,s.10. 51
ĠĢman, a.g.e. , s.87-88. 52
UĢun, a.g.e., s. 212-217. 53
UĢun, a.g.e., s. 213-214.
27
boyut kazanmıĢtır. Günümüzde ise bilgisayar ve internet teknolojisi uzaktan eğitimi
çok yaygın kullanılır bir eğitim sistemi haline getirmiĢtir.
H. TÜRKĠYE TARĠHÇESĠ
Türkiye‟de uzaktan eğitimin uygulanmaya baĢladığı yılları 1950‟ler olarak
görebiliriz. Buna göre Avrupa ve Amerika‟ya nazaran Türkiye‟de uzaktan eğitimin
baĢlaması 100 yıl kadar sonra olmuĢtur diyebiliriz. Ġngiltere‟nin 1840‟larda ve
ABD‟nin 1880‟lerde‟de baĢladığını göz önüne alırsak bu Türkiye açısından epey geç
kalınmıĢ bir baĢlangıçtır diyebiliriz. Tabii burada o gün ülkenin içinde bulunduğu
Ģartlar değerlendirilmeden sadece baĢlangıç tarihleri göz önüne alınarak geç kalınmıĢ
bir süreçtir diyoruz. 1800‟lerin ikinci yarısı ve 1900‟lerin baĢı itibariyle ülke Ģartları
değerlendirilse belki birçok ülkeye göre 1950‟ler erken sayılan bir süreç sayılabilir.
UĢun Türkiye‟de uzaktan eğitimin geliĢim sürecinin 11 aĢamada ele
alınabileceğini belirtmiĢtir. Buna göre:
1) Öneriler Süreci (1927–1960):
a) Dewey‟in öğretmenlerin eğitiminde mektupla öğretimden yararlanma
önerisi(1924)
b) Okuma-yazma öğretimi için (yeni Türk Alfabesi‟nin öğretimi ve
okuryazarlık oranının artırılması amacıyla) “ Muhabere Yoluyla Tedrisat” önerisi
(1927)
c) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Banka ve Ticaret Hukuk AraĢtırma
Enstitüsü‟nün “ eğitimde uzaktan öğretimden yararlanma” önerisi (1950)
d) Okul açılması ekonomik görülmeyen yerlerde mektupla öğretim
kurslarının açılması önerisi (1933–1934)
e) Orta dereceli meslek okulu mezunlarına mektupla öğretim yöntemiyle
üniversite imkânı sağlanması önerisi (1960)
f) Okullara devam edememiĢ olanların ileri kademeleri okumalarını temin
için Milli Eğitim ġurası‟nın mektupla öğretimin kullanılması yönünde tavsiye kararı
(1962)
28
2) Mektupla Öğretim:
a) Ankara dıĢında bulunan bankacılar için mektupla öğretim kursları (1958–
1959)
b) Milli Eğitim Bakanlığı Mesleki ve Teknik Öğretim MüsteĢarlığı orta
dereceli meslek okulu mezunlarına yüksek öğretim imkânı sunmak ve bazı teknik
konularda bilgi vermek amacıyla “Ġstatistik ve Yayım Müdürlüğü” bünyesinde
“Mektupla Öğretim Merkezi Kurulu”nu kurmuĢtur.
3) Deneme Yüksek Öğretmen Okulu:
Ġnsan gücü açığının en çok olduğu alanlarda insan yetiĢtirmek amacıyla
özellikle fen alanında lise ve dengi okullarda Fizik, Kimya, Biyoloji ve Matematik
dersleri için öğretmen yetiĢtirilmesi uzaktan eğitim sistemiyle uygulanan bir giriĢim
olmuĢ ve öğretim elamanları sayısında gözle görülür bir artıĢ sağlamıĢtır.( Milli
Eğitim Bakanlığı‟nın 08.05.1974 tarih ve 9731 sayılı onayı)
4) Yaygın Yüksek Öğretim Kurumu:
Lise ve dengi okul mezunlarını bir önlisans programı ile ihtiyaç duyulan
alanlarda yetiĢtirmek ve yüksek öğretim önündeki yığılmayı azaltmak gayesiyle
(YAYKUR) kurulmuĢtur. Bu kurum daha sonra ortaöğretim mezunu ilkokul
öğretmenlerine de önlisans diploması alma imkânı getirdi.(1978)
5) Açık Ġlköğretim Okulu:
15 yaĢından gün alanlar, ilkokul mezunları, ortaokuldan ayrılanlar, ortaokulu
dıĢardan bitirmek isteyenler ve yurtdıĢında öğrenimlerinin denkliklerini yaptırmak
isteyenlere imkan sağlayan açık ilköğretim okulu Milli Eğitim Bakanlığı‟nın
15.09.1997 tarih ve 1651 sayılı onayıyla faaliyete baĢlamıĢtır.
6) Mesleki ve Teknik Açık Öğretim Okulu:
Uzaktan ya da yüz yüze derslerle ilköğretim ve daha üstü okul mezunlarına
mesleki yetki belgesi kazandırmak amaçlı kurulmuĢtur.(1974)
29
7) Açık Öğretim Lisesi:
Örgün eğitim alamayanlara lise veya meslek lisesi mezunu olma fırsatı veren bu
uygulamada yaĢ sınırı olmamıĢ ara insan gücü ihtiyacını karĢılamak ve yüksek
öğretime elaman yetiĢtirmek amaçlanmıĢtır.(1992) bu lise 1995-1996 eğitim yılında
çok amaçlı liseye dönüĢtürülmüĢtür.
8) Açık Öğretim Fakültesi:
Türkiye‟de yüksek öğrenim alanındaki yığılmayı azaltmak, yüksek standartlarda
fırsat eĢitliği vermek gayesiyle 1982–1983 eğitim öğretim yılında faaliyete geçti.
ĠĢletme, iktisat, öğretmenlere ön lisans ve lisans tamamlama programları ile sağlık ve
tarım alanlarında ön lisans programları düzenleyerek yüksek öğretimde büyük bir
imkânlar sundu. Hatta yurtdıĢında yaĢayan vatandaĢlarımız da düzenlenen lisans ve
ön lisans programlarından istifade etti.
90‟lı yıllarda baĢka programların da sunulduğu AÖF uzaktan eğitimin geliĢen
teknolojisine de ayak uydurarak eğitim teknolojisini geliĢtirmiĢtir.
Konumuzla yakından ilgili olan “Ġlahiyat Önlisans Programı” Açık Öğretim
Fakültesi bünyesinde 1998 yılında faaliyetine baĢlamıĢtır. Program Ankara
Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Akademik sorumluğu altında bulunmuĢtur.
2000‟li yıllarda eğitimde geliĢen teknolojiyi kullanmayı sürdürmeye devam
etmiĢ, internet teknolojisine dayalı “Bilgi Yönetimi Önlisans” Programı baĢlatmıĢtır.
Yabancı dil lisans programı yanında devletin güvenlik alanında görev yapan polis ve
asker gibi bazı personele yönelik önlisans programları düzenlemiĢtir.
Açık Öğretim Fakültesi halen örgün eğitime devam edemeyenler ile
yurtdıĢındaki vatandaĢlarımıza uzaktan eğitim yoluyla fırsatlar sunmaya devam
etmektedir.
9) Fono Açık Öğretim Kurumu:
Türkçe, Ġngilizce, Almanca, Fransızca ve Rusça gibi dillerin öğretimi ile
bilgisayar, muhasebe, elektrik elektronik gibi kursların verildiği Milli Eğitim
30
Bakanlığı‟na bağlı olarak çalıĢan özel bir sektördür ve uzaktan eğitim metoduyla
çalıĢır.
10) “Üniversitelerarası ĠletiĢim ve Bilgi Teknolojilerine Dayalı Uzaktan
Yükseköğretim” ÇalıĢmaları:
ABD‟deki 52 üniversitenin beraber yürüttükleri NTU (Ulusal Teknolojik
Üniversite) lisans ve lisansüstü programların bir benzerinin Türkiye‟de
uygulanabilmesi alanında yapılan çalıĢmalardır. Bu çalıĢmalar YÖK‟ün 1999 da
baĢlattığı Üniversitelerarası ĠletiĢim ve Bilgi Teknolojilerine dayalı Uzaktan Yüksek
Öğretim çalıĢmaları sonrası baĢlamıĢtır.
11) E-öğrenme uygulamaları:
“Devlet planlama TeĢkilatı Bilgi Toplumu Dairesi BaĢkanlığı”nın
koordinasyonunda “E-DönüĢüm Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı(2003–
2004) geliĢtirilmiĢ ve onaylanmıĢtır. Bu projeyle internet altyapısının tüm Türkiye‟ye
yayılması okul müfredatlarının bilgi teknolojilerini etkin kullanacak Ģekilde
yenilenmesi hedeflenmiĢtir. Ayrıca öğretmenlerin bilgi teknolojisini artırmak için
hizmet içi kurslar düzenlenmesi ile uluslar arası geçerliği olacak sertifika programları
düzenlenmesi de amaçlanmıĢtır.
E- Öğrenme çalıĢmaları bankacılık alanında da uygulanmıĢtır. Banka personeli
böylece çalıĢtığı yerde hizmet içi eğitimlerini alabileceklerdi.54
54
UĢun, a.g.e., s. 218–228.
31
I. GÜNÜMÜZ UYGULAMALARINDAN ÖRNEKLER
1) Dünya Üzerindeki Uygulamalardan Örnekler
Bugün dünya üzerinde uluslar arası düzeyde lisans, yüksek lisans ve doktora
düzeyinde uzaktan eğitim yoluyla diploma veren birçok üniversite bulunmaktadır.
Bunlardan bazıları Ģunlardır:
University of Phoenix : ABD‟nin bir çok eyaletinde merkezi bulunan ve
1976‟dan beri faaliyet gösteren ve 400.000.00 (dört yüz bin) mezunu olan bir
üniversitedir. Teknoloji, sağlık, sosyal bilimler, eğitim ve ekonomi alanında lisans ve
lisansüstü düzeyde eğitim imkânları sunmaktadır. Ġsteyenler ABD içinde 200
civarında olan yerleĢke merkezlerinde derse katılabilmekte veya tamamen online
olarak mezun olabilmektedirler. Online olarak bitirmek isteyenler için gerekli
materyal de online olarak sunulmaktadır.55
Strayer University: Yine ABD‟nin bir çok eyaletinde yerleĢkesi bulunan bu
üniversite de online olarak teknik konular, eğitim, sağlık, sosyal bilimler alanlarında
lisans ve lisans üstü programlara sahiptir.56
Kaplan University, Argosy University, Capella University, Devry University,
Westwood Collage, Ashford Collage ve Colorado Technical Institute de benzer
Ģekilde online programlara sahiplerdir.57
Ġngiltere‟de University of London, Almanya‟da Hagen Üniversitesi
(FernUniversität in Hagen) uzaktan eğitim yöntemiyle diploma veren üniversitelerin
meĢhurlarındandır.58
55
University Of Phoenix, http://www.phoenix.edu/, eriĢim: 09.05.2010. 56
Strayer University, http://www.strayer.edu/, eriĢim: 09.05.2010. 57
Bkz., Kaplan University ,http://online.kaplanuniversity.edu/Pages/HomePage.aspx; Argosy
University, www.argosy.edu; Capella University,www.capella.edu; Devry University,www.devry.edu;
Westwood Collage, www.westwood.edu; Ashford Collage,www.ashford.edu; Colorado Technical
Institute, www.colaradotech.edu, eriĢim:09.05.2010. 58
Bkz., University of London, http://www.lon.ac.uk/; FernUniversität in Hagen, http://www.fernuni-
hagen.de/english/, eriĢim: 01.10.2010.
32
Dini alanda da ciddi online programları olan üniversite ve kuruluĢlar vardır.
Liberty University, Chistian Leadersship University gibi üniversiteler online olarak
hiristiyanlık alanında lisans ve lisans üstü düzeyde programları olan
üniversitelerdir.59
Ġslam çalıĢmaları konusunda uzaktan eğitim yoluyla lsians ve lisansüstü
düzeyde eğitim veren üniversitelerden bazıları da Ģunlardır:
American Open Univesity : 1995‟te Amerika‟da açılmıĢ ve 1996‟da öğrenci
kabul etmeye baĢlamıĢ olan bu üniversite bütün programlarını online olarak
vermektedir. 25‟ten fazla ülkeden öğrencisi olup 2002 itibariyle kayıtlı öğrencisi
540‟tır. Ezher Üniversitesi tarafından acredite edilmektedir. Lisans düzeyinde
diploma almak için Ġslam Akidesi, Tefsir, Hadis, Fıkıh Usulü, Fıkıh, Ġslam Tarihi,
AraĢtırma Teknikleri ve Bilgisayar gibi 123 krediden oluĢan programı tamamlamak
gerekmektedir. Arap Dili, Usulu‟d-Din, Fıkıh, Fıkıh Usulü ile Ġslam Eğitimi alanında
yüksek lisans programları bulunmaktadır.60
American open University- Egypt Office: Açık amerikan üniversitesinin
aynıdır. Ancak Mısır‟da hizmet verir.61
Sharia Academy of America: 2004‟te ABD‟nin florida eyaletinde kurulmuĢ
olup Ġslam ġeriatı konusunda uzaktan eğitim metoduyla tezli master ve doktora
prograları vardır.62
Al-Maghrib Institute: Kuzey Amerika, kanada ve Ġngiltere‟de ofisleri
bulunmaktadır. Ana programları online olarak değildir. Ancak seminer Ģeklinde bazı
online programları vardır.63
59
Bkz., Liberty University, The world‟s Largest Christian University
http://www.luonline.com/index.cfm?PID=21351, eriĢim:15.05 2010 ; Chistian Leadersship
University, http://www.cluonline.com/ eriĢim:15.05.2010. 60
American Open University, http://www.aou.edu/english/index.php, eriĢim: 15.05.2010. 61
American open University- Egypt Office , http://www.al-islami.com/islam/seeking-
knowledge/islamic-online-universities.php, eriĢim: 15.05.2010. 62
Sharia Academy of America, http://www.shariaacademy.com/introduction.php, eriĢim:15.05.2010. 63
Al-Maghrib Institute, http://www.almaghrib.org/index.php, eriĢim:15.05.2010.
33
Al-Madinah International University: Malezya tabanlı ve Malezya hükümeti
tarafından tanınmıĢ olup online olarak bazı lisans ve master programları vardır.64
Diğer bazı üniversiteleri de Ģöyle sıralayabiliriz: The American Interglobal
University, Islamic Open Academy, Islamic Online University, Islamic American
University, Sunni Path.65
2) Türkiye Uygulamalarından Örnekler
Uzaktan eğitim diğer ülkelerde olduğu gibi Türkiye‟de de mektupla baĢlamıĢtır.
Bugün Türkiye genelinde birçok üniversite kendi bünyelerinde kurdukları uzaktan
eğitim merkezleri veya sistemleri ile uzaktan eğitim yapmakta ve binlerce öğrenciye
eğitim imkânı sunmaktadır. Bu üniversitelerden bazılarını Ģöyle sıralayabiliriz:
Atatürk Üniversitesi, Ankara Üniversitesi, Atılım Üniversitesi, Anadolu Üniversitesi,
Afyon Kocatepe Üniversitesi, BahçeĢehir Üniversitesi, Balıkesir Üniversitesi,
Beykent Üniversitesi, Çukurova Üniversitesi, Gazi Üniversitesi, Hoca Ahmet Yesevi
Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, IĢık Üniversitesi, Ġstanbul Üniversitesi,
Ġstanbul Aydın Üniversitesi, Ġstanbul Bilgi Üniversitesi, Karabük Üniversitesi,
Kırıkkale Üniversitesi, Maltepe Üniversitesi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi,
Mersin Üniversitesi, Ondokuzmayıs Üniversitesi, Sakarya Üniversitesi, Süleyman
Demirel Üniversitesi, Trakya Üniversitesi, UĢak Üniversitesi, Yıldız Teknik
Üniversitesi.66
Uzaktan eğitim Merkezi (UZEM)‟in belirttiğine göre Türkiye‟de uzaktan
eğitim yoluyla lisans düzeyinde eğitim veren üniversiteler, öğretim süreleri ve puan
türleri Ģöyledir:
64
Al-Madinah International University, http://www.mediu.edu.my, eriĢim:15.05.2010. 65
Bkz., The American Interglobal University, www.aminuniversity.com; Islamic Open Academy,
http://www.islamacademy.net/arabic/index.asp; Islamic Online University, www.islamiconlineuniversity.com; Islamic American University, www.islamicau.org ; Sunni Path, www.sunnipath.com, eriĢim:15.09.2010. 66
Uzaktan Eğitim Rehberi, http://uzaktanegitim.sayfalarim.org/2010/09/uzaktan-egitim-veren-
universiteler, eriĢim:15.09.2010.
34
HOCA AHMET YESEVĠ ULUSLARARASI TÜRK-KAZAK ÜNĠVERSĠTESĠ
(TÜRKĠSTAN-KAZAKĠSTAN)
Bilgisayar Mühendisliği (Uzaktan Eğitim) 4 MF
Endüstri Mühendisliği (Uzaktan Eğitim) 4 MF
Yönetim BiliĢim Sistemleri (Uzaktan Eğitim) 4 TM
ĠSTANBUL ÜNĠVERSĠTESĠ
Ġktisat (Uzaktan Eğitim) 4 TM
ĠĢletme (Uzaktan Eğitim) 4 TM
Türk Dili ve Edebiyatı (Uzaktan Eğitim) 4 TS
Gazetecilik (Uzaktan Eğitim) 4 TS
Radyo, Televizyon ve Sinema (Uzaktan Eğitim) 4 TS
Halkla ĠliĢkiler ve Tanıtım (Uzaktan Eğitim) 4 TS
ÇalıĢma Ekonomisi ve Endüstri ĠliĢkileri (Uzaktan Eğitim) 4 TM
Maliye (Uzaktan Eğitim) 4 TM
Ekonometri (Uzaktan Eğitim) 4 TM
Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Öğretmenliği (Uzaktan Eğitim) 4 YGS
KARABÜK ÜNĠVERSĠTESĠ
Ġngiliz Dili ve Edebiyatı (Uzaktan Eğitim) 4 DĠL
Tarih (Uzaktan Eğitim) 4 TS
Endüstri Mühendisliği (Uzaktan Eğitim) 4 MF
Bilgisayar Mühendisliği (Uzaktan Eğitim) 4 MF
KARADENĠZ TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ
Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Öğretmenliği (Uzaktan Eğitim) 4 YGS
SAKARYA ÜNĠVERSĠTESĠ
Bilgisayar Mühendisliği (Uzaktan Eğitim) 4 MF
Endüstri Mühendisliği (Uzaktan Eğitim) 4 MF
Ġnsan Kaynakları Yönetimi (Uzaktan Eğitim) 4 TM
Kamu Yönetimi (Uzaktan Eğitim) 4 TM
35
Maliye (Uzaktan Eğitim) 4 TM
Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Öğretmenliği (Uzaktan Eğitim) 4 YGS67
Afyon Kocatepe Üniversitesi, Anadolu Üniversitesi, Ankara Üniversitesi,
Atılım Üniversitesi, BahçeĢehir Üniversitesi, Balıkesir Üniversitesi, Beykent
Üniversitesi, Çukurova Üniversitesi, Gazi Üniversitesi, Hoca Ahmet Yesevi
Üniversitesi, Ġstanbul Aydın Üniversitesi, Ġstanbul Bilgi Üniversitesi, Kırıkkale
Üniversitesi, Maltepe Üniversitesi, Mersin Üniversitesi, Sakarya Üniversitesi,
Süleyman Demirel Üniversitesi, Trakya Üniversitesi, Türkiye Lojistik araĢtırmaları
ve Eğitim Vakfı ve UĢak Üniversitesinin önlisans düzeyinde uzaktan eğitim
programları vardır.68
J. LĠSANS ÖĞRETĠMĠNDE UYGULANABĠLĠRLĠĞĠ
Geleneksel eğitimden farklı olarak devam eden uzaktan eğitimin kalitesi ve
uygulanabilirliği konusunda elbette tartıĢmalar olmuĢtur. Onun geleneksel eğitimin
yerini tutmayacağını söyleyenlerin haklı gerekçeleri vardır. Bu gerekçeler Ģöyle
sıralanabilir:
Geleneksel eğitimde öğreten ve öğrenen yüz yüze ve aynı mekânda eğitim
yaparlar ve öğrencilere direkt eğitim verilir. Oysa uzaktan eğitimde
öğrencilere iletiĢim vasıtaları yoluyla eğitim verilir.
Geleneksel eğitimde yaĢ ortalaması çok düĢük olduğu için eğitilme ve baĢarı
Ģansı yüksektir.
Uygulamalı dersleri geleneksel eğitimde verme kolaylığı vardır. Ancak
uzaktan eğitimde bu nerdeyse imkânsız veya çok sınırlıdır.(Mesela: tıp
eğitiminde kadavra üzerinde yapılan çalıĢmaları eĢ zamanlı olarak öğrenciye
aktarmak mümkündür. Fakat öğrencinin aynı Ģekilde bir uygulamayı
kendisinin yaparak gösterme Ģansı yoktur. Bu aynı Ģekilde Ġlahiyat
eğitimindeki mesleki derslerin bir kısmı için de geçerlidir.)
67
Uzaktan Eğitim Merkezi (UZEM),
http://www.uzaktanegitimmerkezi.net/uzaktanegitimmerkezi.net/static.php?page=static090723-194700,
eriĢim:15.09.2010. 68
UZEM, a.g.w.s., eriĢim:15.09.2010.
36
Geleneksel eğitimde motivasyon sağlamada hoca ve arkadaĢların sürekli
yardımı görülebilir. Ancak uzaktan eğitimde bu yardım olmadığı için öğrenci
kendi motivasyonunu kendisi sağlamak durumundadır. Bu ise kolay bir iĢ
değildir.
Geleneksel eğitimde öğretici öğrencileri her an denetleyip geri dönüt alabilme
Ģansına sahip iken uzaktan eğitimde öğrenciler belli zamanlarda imtihan
edilmek zorundadır. Aynı Ģekilde yüz yüze eğitimde öğrenci kafasına takılan
soruyu hemen hocasına sorabilirken, uzaktan eğitimde bir öğrencinin bunu
yapma Ģansı yoktur.
Buna rağmen uzaktan eğitimin kendisini savunan haklı gerekçeleri vardır. Bu
gerekçeler de Ģöyle sıralanabilir:
Uzaktan eğitimde çok daha fazla öğrenciye eğitim imkânı sağlanabilmektedir.
Hâlbuki geleneksel eğitimde sınırlı sayıda öğrenciye eğitim verilebilmektedir.
Çünkü zaman, mekân ve eğitici yetersizliği gibi problemler vardır.
Uzaktan eğitimde yaĢ sınırlaması olmadığı için geleneksel eğitim
alamayanlara eğitim alma fırsatı verir.
Uzaktan eğitimde geleneksel eğitime göre öğrenci için ders çalıĢması
bakımından yer bağımsızlığı olduğu gibi zaman bağımsızlığı da vardır.
Soru ve problemlere cevap alma konusunda geliĢen teknoloji sayesinde
öğrenciler iletiĢim vasıtalarını veya web kütüphanelerini kullanarak çok kısa
sürede cevaba ulaĢabilmektedirler. Bu yüzden geleneksel eğitimdeki anında
dönüt alma veya uzaktan eğitimde bu dönütü alamama gibi bir gerekçenin
olması söz konusu olmamaktadır.
Ayrıca uzaktan eğitim geçirdiği evrelerden sonra günümüzde online olarak
ağırlık kazanmıĢtır. Bu bakımdan çevrimiçi eğitim ile geleneksel eğitim arasında
sonuç bakımından fark olmadığını söyleyenler de vardır. Tuncer ve TaĢpınar bu
konuda Suanpang, Petocz ve Kalceff‟in Ģu verisini aktarır. Online eğitim ile ilgili
1995–2003 yılları arasında yapılan araĢtırmalardan elde edilen bulgulara göre
37
teknoloji temelli eğitim ile geleneksel eğitim metotlarının öğrenme sonuçları
arasında bir fark bulunamamıĢtır.69
Uzaktan eğitimin dünya‟da ve Türkiye‟deki tarihi geliĢim süreci göz önüne
alındığında köklü bir tecrübeye sahip olduğu görülecektir. Bugün gerek dünya ve
gerekse ülkemizde milyonlarca öğrenci bu yolla eğitim almaktadırlar. University of
Phoenix bugüne kadar 400.000.00 (dört yüz bin) öğrenciye bu yolla eğitim verdiğini
söylemektedir.70
Ülkemiz de de Açık Öğretim Fakültesi‟nin 950.000 (dokuz yüz elli
bin) mezunu ve 1.100.000.00(bir milyon yüz bin) kayıtlı öğrencisi bulunmaktadır.71
Bu yöntemi kullanarak dünyada ve Türkiye‟de eğitim veren kurumların sayısı
ile mezun olan öğrencilerin sayısındaki ciddi artıĢlar, geliĢen teknoloji ile birlikte
iletiĢim imkânlarının artması ve böylece öğrenci ile öğretmen arasındaki etkileĢim ve
iletiĢimin geleneksel eğitimi aratmayacak boyutta ilerlemesi ve uzaktan eğitimin
köklü tecrübesi göz önüne alındığında lisans eğitiminde uzaktan eğitimin
uygulanabilirliğini söylemek mümkündür.
69
Murat Tuncer, Mehmet TaĢpınar, Sanal Ortamda Eğitim ve Öğretimin Geleceği ve Olası Sorunlar,
Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:X, Sayı 1, Haziran 2008, s.133.
http://www.sosbil.aku.edu.tr/dergi/X1/M.TuncerM.Taspinar.pdf, eriĢim: 30.09.2009. 70
University Of Phoenix, a.g.w.s., eriĢim.07.07.2010. 71
Anadolu Üniversitesi, http://www.anadolu.edu.tr/akademik/fakulteler.aspx, eriĢim:01.11.2010.
38
K. YÜKSEK DĠN EĞĠTĠMĠNDE UYGULAMA ÖRNEĞĠ: ĠLAHĠYAT
LĠSANS TAMAMLAMA (ĠLĠTAM)
1946 yılında resmi olarak kurulan Ankara Üniversitesi bünyesinde 1949 yılında
Ġlahiyat Fakültesi kuruldu. Bünyesinde birçok fakülte, enstitü ve yüksek okul
bulunduran üniversite 2002 yılında Uzaktan Eğitim Merkezi ANKUZEM‟i kurdu.
Ankara Üniversitesi Ġlahiyat Lisans Tamamlama Uzaktan Eğitim-Öğretim ve Sınav
Yönetmeliğinin 18 Aralık 2005 tarihli ve 26027 sayılı Resmi Gazete‟de
yayınlanmasının ardından Ġlahiyat Lisans Tamamlama (ĠLĠTAM) Ġlahiyat Fakültesi
akademik koordinatörlüğünde Uzaktan Eğitim Merkezi (ANKUZEM) iĢbirliği ile
2005–2006 öğretim yılında faaliyete baĢladı. O dönem 500 öğrenci programa kabul
edildi.
Ġlahiyat Lisans Tamamlama (ĠLĠTAM), Ġlahiyat Fakültesi ve Ankara
Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi iĢbirliği ile yürütülen bir uzaktan lisans
tamamlama programıdır. 72
Programın öğretim esasları söz konusu yönetmeliğin
5‟inci maddesinde Ģöyle belirtilir:
“ĠLĠTAM uzaktan eğitim programı yarıyıl esasına göre yapılır. Ancak Ġlahiyat
Fakültesi Fakülte Kurulu Kararı ile programın özelliğinden dolayı yıl esası da
uygulanabilir.
ĠLĠTAM uzaktan eğitim programı aĢağıdaki esaslara göre yürütülür:
a) ĠLĠTAM uzaktan eğitim programı, dört yarıyıllık (iki yıllık) bir lisans
tamamlama programıdır.
b) ĠLĠTAM uzaktan eğitim programında ders geçme sistemi uygulanır.
Programın birinci sınıf derslerinin en çok üçünden baĢarısız olan öğrenci ikinci
sınıfın derslerini alır.
c) ĠLĠTAM uzaktan eğitim programında baĢarısız olan öğrenciler, bu dersleri
tekrar ederler, ikinci sınıftan ders alamazlar.
d) Gerek birinci ve ikinci yarıyıl/birinci sınıf derslerinden gerekse üçüncü ve
dördüncü yarıyıl/ikinci sınıf derslerinin bir kısmından ya da tamamından baĢarısız
olan öğrencilere iki yıllık ek bir süre verilir. Bu süre sonunda baĢarısız oldukları ders
sayısını beĢe indiren öğrencilere iki yıllık bir ek süre daha verilir. Öğrenciler ek
72
İlahiyat Lisans Tamamlama (İLİTAM), http://ilitam.ankara.edu.tr/genelbilgiler.aspx, eriĢim:
30.09.2010.
39
süreler içinde bütün öğrencilik haklarından yararlanırlar. Ġkinci ek süre sonunda
baĢarısız oldukları derslerin sayısı üç veya daha az olan öğrenciler, kayıt
yeniledikleri sürece, öğrencilik haklarından yararlanmak Ģartıyla, sınırsız sınav
hakkına sahiptirler.”73
Ankara Üniversitesi Ġlahiyat Lisans Tamamlama Uzaktan Eğitim-Öğretim ve
Sınav Yönetmeliği, 15 Kasım 2009 tarihinde 27407 sayılı Resmi Gazete‟de
yayınlanan bir yazı ile değiĢmiĢtir. Yönetmeliğin yeni ismi Ankara Üniversitesi
Önlisans ve Lisans Uzaktan Eğitim Yönetmeliği olmuĢtur. Bu yönetmeliğin amacı
birinci maddede Ģöyle ifade edilir: “Bu yönetmeliğin amacı; Ankara Üniversitesine
bağlı uzaktan eğitim yapan birimlerde önlisans ve lisans programları kapsamında
yapılan öğretim ve sınavlarda uygulanacak usul ve esasları düzenlemektir.”74
Yeni yönetmeliğe göre “programlar teorik ve uygulamalı derslerden oluĢabilir.
Dersler, derslerin haftalık saatleri, kredileri ve varsa ön koĢulları ile yarıyıllara ve
yıllara dağılımları, ilgili birim kurulu kararı üzerine Senato tarafından kararlaĢtırılır.
Derslerin kredileri Avrupa Kredi Transfer Sistemine (AKTS) uygun olarak
düzenlenir.”75
Derslerin yürütülmesi yeni yönetmeliğe göre Ģöyledir: “ Dersler tümüyle ya da
belli oranlarda yüz yüze etkileĢimi de içerecek biçimde uzaktan eğitim yöntemleri ile
Üniversitenin yerleĢkelerinde ve bunların dıĢında, baĢka Ģehir ve ülkelerde
oluĢturulan merkezlerde yapılabilir.”76
“ĠLĠTAM'ın eğitsel amacı, ilahiyat önlisans derecesine sahip kiĢilere, ilahiyat
lisans diploması alabilmek için gerekli eğitimi vermek ve lisans diploması sahibi
olmalarını sağlamaktır.”77
“ĠLĠTAM‟ın sosyal hedefi, Ankara Üniversitesi‟nin bu alandaki bilimsel ve
73
Ankara Üniversitesi İlahiyat Lisans Tamamlama Uzaktan Eğitim-Öğretim ve Sınav Yönetmeliği,
Resmi Gazete, 18 Aralık 2005, sayı 26027, s.43-46. 74
Ankara Üniversitesi Önlisans ve Lisans Uzaktan Eğitim Yönetmeliği, Resmi Gazete, 15 Kasım
2009, sayı 27407,madde 1(1), s.1. 75
Ankara Üniversitesi Önlisans ve Lisans Uzaktan Eğitim Yönetmeliği, madde 6(2), s.1. 76
Ankara Üniversitesi Önlisans ve Lisans Uzaktan Eğitim Yönetmeliği, madde11(1), s.2. 77
İLİTAM, a.g.w.s., eriĢim: 30.09.2010.
40
akademik birikimini, eğitim teknolojisinin ve eğitim bilimlerinin sunduğu olanaklarla
da bütünleĢtirerek geniĢ kitlelere yaymak ve böylece Türkiye‟de yükseköğretimin
yaygınlaĢtırılmasına katkıda bulunmaktır. ĠLĠTAM öğrencilerinin özlük haklarının
iyileĢtirilmesine, sadece lisans mezunlarının atanabildikleri görev ve makamlara da
atanabilmelerine, yurt dıĢı görevlere atanmada tercih edilebilmelerine ve lisansüstü
eğitim yapabilmelerine fırsat sağlar.”78
Program iki yıla yayılmıĢ, toplam 15 dersi içermektedir. Derslerin baĢlıcaları:
Felsefe, Ġslam Bilimlerinde Yöntem, Fıkıh, Ġslam Tarihi ve medeniyeti, Din Bilimleri
1, Sistematik Kelam, Türk Dili, Din ve Ahlak Felsefesi, Kur‟an ve Hadis Ġlimleri,
Din Bilimleri 2, Ġslam DüĢünce Ekolleri Tarihi, Türk Dili ve Edebiyatı Tarihi,
Arapça ÇağdaĢ ve Dini Metinler, Atatürk Ġlkeleri ve Ġnkılâp Tarihi.79
Ders kitapları uzaktan eğitim modeline göre hazırlanmıĢ olup konuların daha iyi
anlaĢılması için öğrenme hedefleri belirtilmiĢ, soyut ve karmaĢık kavramlar için
örnekler verilerek somutlaĢtırılmaya ve kolaylaĢtırılmaya gidilmiĢ, kavramlar konu
içinde açıklanmıĢ ya da kavramlarla ilgili sözlük oluĢturulmuĢtur. Yine konuyla ilgili
sorular sorularak, önemli metinler belirtilerek, özet verilerek gözden geçir kısmı
hazırlanarak ve ünite sonlarında değerlendirme soruları verilerek dersin iyice
anlaĢılması hedeflenmiĢtir. Ayrıca kitaplarda konuyla ilgili kaynaklar da belirtilmiĢ
ve böylece öğrencinin kaynak tanıması imkânı hazırlanmıĢtır.
Kitaplardaki konular video derslerle desteklenmiĢ, ayrıca öğretim üyeleri ve
danıĢmanlarla öğrencilerin internet ortamında veya yüz yüze derslerle etkileĢimi
sağlanır. Bazen telefon hizmeti de kullanılır.
26 Ekim 2010 tarihinde ĠLĠTAM‟ın web sayfası yeniden yapılandırılmıĢ ve
öğrenme modeli Ģöyle belirtilmiĢtir: “ ĠLĠTAM Programı kapsamındaki tüm dersler
teknoloji temelli uzaktan eğitim yöntemleri ile verilecektir. Derslerdeki temel
öğrenme kaynakları basılı materyaller, video CD‟ler ve online öğrenme kaynakları
(web sitesi) olacaktır. Öğrenciler elektronik posta ve elektronik forum aracılığı ile
sürekli, yüz yüze iletiĢim yoluyla ise periyotlar içinde danıĢmanlık hizmeti
78
İLİTAM, a.g.w.s., eriĢim: 30.09.2010. 79
İLİTAM, a.g.w.s., eriĢim: 30.09.2010.
41
alacaklardır. Kullanılacak forum sayfaları ise öğrencilerin birbirleri ve öğretim
elemanları ile belli konuları tartıĢabilmelerini, sorularına cevap bulmalarını
sağlayacaktır.”80
Yeni web sayfasının verdiği bilgilere göre Türkiye genelinde belli bazı
merkezlerde olan yüz yüze etkileĢimler yine belirlenen bazı illerdeki merkezlerde
yapılacaktır. “Bu etkileĢimlerde öğrenciler diğer öğrenme kaynaklarından
karĢılayamadıkları öğrenme ihtiyaçlarını, öğretim elemanları aracılığı ile
karĢılayabileceklerdir. Bu amaçla kayıt iĢlemi sırasında öğrenciler kendilerine verilen
formda Adana, Ankara, Bursa, Erzurum, Isparta, Ġstanbul, Ġzmir, Samsun, Sivas ve
ġanlıurfa illerinden ikisini tercih edeceklerdir. Bütün öğrencilerin tercihleri
değerlendirilerek en az 25 öğrenci tarafından tercih edilen ilde yüz yüze eğitim ve
sınav merkezi oluĢturulacaktır. Bu koĢulla öğrenciler, tercih ettikleri birinci ya da
ikinci ile atanacaklar ve yüz yüze etkileĢim ve sınavlara bu ilde katılacaklardır.”81
Birisi ara birisi yılsonu ve bir de baĢarısız olan veya yılsonu sınavına girmeyen
öğrenciler için bir de bütünleme sınavı olmak üzere bir yıl içinde toplam 3 sınav
yapılmaktadır. “Türkiye‟de 9, yurtdıĢında 1 olmak üzere toplam 10 ayrı merkezde
yüz yüze oturumlar halinde yapılacaktır.”82
“Akademik konularda öğrencilere yönelik çevrim içi danıĢmanlık hizmetleri her
biri 50 öğrenciden oluĢan sanal sınıflarda, akademik danıĢmanlarca verilecektir.
Ayrıca teknik danıĢmanlar öğrencilerin, öğrenme sisteminin kullanımı ile ilgili
teknik sorularına düzenli olarak cevap verecekler, sorunlarına çözüm
bulacaklardır.”83
ĠLĠTAM Programındaki bütün derslerde baĢarılı olarak mezun olmaya hak
kazananlara Ankara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi diploması verilmektedir. Bu
diploma yüz yüze eğitim alarak Ġlahiyat fakültesini tamamlamıĢ öğrencilere verilen
80
İlahiyat Lisans Tamamlama Programı (İLİTAM), http://ilitam.ankara.edu.tr, eriĢim: 01.11.2010. 81
İLİTAM, a.g.w.s., erişim 01.11.2010. 82
İLİTAM ,a.g.w.s., erişim 01.11.2010. 83
İLİTAM ,a.g.w.s., erişim 01.11.2010.
42
diplomayla aynıdır. Her iki kısımdan mezun olan öğrenciler diplomalarıyla eĢit
haklara sahiptirler.
43
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
BULGULAR VE YORUM
AraĢtırmamızın bu bölümü iki kısımdan oluĢmaktadır. Birinci kısımda
ĠLĠTAM‟ın uygulanabilirliği ve ondan yararlanma konusu mezun öğrencilere
sorularak değerlendirilmiĢtir. Bu kısımda ankete katılan mezunların kiĢisel bilgileri,
ĠLĠTAM‟a bakıĢları ve ĠLĠTAM‟dan yararlanma konusundaki bulgulara, analizlere
ve değerlendirmelere yer verilmiĢtir. Hedef kitle Türkiye‟nin her yerine dağılmıĢ
bulunan programdan mezun öğrencilerdir. Hazırlanan anket formları daha önce de
ifade edildiği gibi mezun öğrencilerden bazısına bire bir irtibat kurularak, diğerlerine
internet aracılığı ile ulaĢtırılmıĢtır. Ayrıca Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı‟nda görevli olan
personel için de bütün Ġl ve Ġlçe müftülüklerine e-mail yoluyla ulaĢılarak formun
doldurulmasını temine çalıĢılmıĢtır. Ġkinci kısımda ĠLĠTAM programında derslere
bizzat iĢtirak eden editör öğretim elemanlarından bazıları ile yüz yüze yapılan
görüĢmeler sonucu elde edilen bulgu, yorum ve değerlendirmeler yer almaktadır.
1. BULGULAR
1.1. ÖRNEKLEM GRUBU’NUN DEMOGRAFĠK BĠLGĠLERĠ
Sosyal varlık alanının temel öğesi insandır. Ġnsan konuĢan, alet yapan, sosyal,
akıllı, canlı bir varlıktır. Aslında bütün bu özellikler onun düĢünen ve düĢünce üreten
bir varlık olmasından kaynaklanmaktadır. Ġnsan biyolojik, psikolojik, sosyo-kültürel
ve ekonomik bir varlık olma özelliğinin yanı sıra, aynı zamanda belli mekânlarda
yaĢayan, belli zaman süreci içersinde varlığını sürdüren ve inançları olan bir yapıya
sahiptir. Bu sebeple deneklerin olgusal kimlikleri, onların bilgi, görüĢ ve
davranıĢlarının oluĢmasında belirleyici rol oynar. Bunun için de olgusal yapılar aynı
zamanda varlıklar için bağımsız değiĢken görevini görürler. Olgusal durumun
tespitinde amaç, deneklerin sosyal ve Ģahsi karakterleri ile ilgili özelliklerini ortaya
çıkarmaktır. Olgusal yapı ile ilgili sorular Ģu üç Ģeyi tespit etmeye hizmet ederler: 1-
Acaba elimizdeki örneklem kitlenin bileĢimi, inceleme konusu yaptığımız kitlenin
44
bileĢimi ile aynı mıdır? 2- AraĢtırma sonucunda ortaya çıkan verileri incelediğimizde
çeĢitli kategoriler arasında bir farklılaĢma var mıdır? 3- Tasvir etmek istediğimiz
tutum ve davranıĢları belirlemedeki rolü ve güçleri nedir?84
KiĢisel bilgiler (olgusal
kimlik) ile ilgili bu kısa açıklamadan sonra tablolar halinde ankete katılanların
demografik bilgilerini aĢağıdaki gibi sıralayabiliriz.
1.1.1.Örneklem Grubunun YaĢı
Tablo 1: Örneklem Grubunun YaĢı
YaĢınız N %
25 ve daha az 5 6.66
26-30 arası 13 17.33
31-35 arası 17 22.66
36-40 arası 25 33.33
41 ve üzeri 11 14.66
Cevapsız 4 5.33
Toplam 75 100.0
YaĢları sorulan örneklem grubunun temsil oranları; 25 ve daha az olanlar %
6.66, 26-30 arası olanlar % 17.33, 31-35 arası %22.66, 36-40 arası olanlar %33.33,
41 ve üzeri olanlar da % 5.33 Ģeklindedir.
1.1.2. Örneklem Grubunun Cinsiyet Durumu
Tablo 2: Örneklem Grubunun Cinsiyeti
Cinsiyetiniz N %
Erkek 66 88.0
Bayan 9 12.0
Cevapsız - -
Toplam 75 100.0
Tabloda görüldüğü üzere cinsiyet durumunu %88.0 ile erkekler, % 12.0 oranında da
bayanlar temsil etmektedir.
84
Abdülkadir Çekin, Din Görevlisinden Beklentiler ve Din Görevlilerinin Mesleki Yeterlilikleri,
BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi (2005) Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 66.
45
1.1.3. Örneklem Grubunun Görev ÇeĢidi (Unvanı)
Tablo 3: Örneklem Grubunun Görevi
Göreviniz N %
Ġmam-Hatip 48 64.0
Müezzin 8 10.66
Kur‟an Kursu Öğretmeni 8 10.66
Vaiz -
Müftü -
M.E. B. Öğretmen -
ÇalıĢmıyor -
Cevapsız -
Diğer 11
1 Eğitim Uzmanı
1 Astronom
3 Murakıp
1 ġef
3 Memur
1 Muhasebe memuru
1 AĢçı
14.66
Toplam 75 100.0
Örneklem grubunda imam-hatip‟ler %64.0 ile en yüksek oranı temsil etmekte,
bunu % 10.66 ile müezzinler ve yine aynı oranda Kur‟an kursu öğreticileri
izlemektedir. %14.66‟yı temsil eden diğerlerinin görevleri de farklı olduğu için
%10.66‟yı temsil eden müezzin ve Kur‟an kursu öğreticilerinden sonra gelmektedir.
1.1.4. Örneklem Grubunun Görev Süresi
Tablo 4: Örneklem Grubunun Görev Süresi
Görev Süreniz N %
5 yıl ve aĢağısı 11 14.66
6-10 arası 18 24.0
11-15 arası 14 18.66
16-20 arası 21 28.0
21‟den fazla 10 13.33
Cevapsız 1 1.33
Toplam 75 100.0
46
Örneklem grubunda yer alan görevli mezunların en büyük oranını %28.0‟ile 16-
yıl arası görev yapanlar oluĢturmaktadır. Onu %24.0 ile 6-10 yıl arası hizmetleri
olanlar izlemektedir. 11-15 yıl arası görevi bulunanların oranı %18.66 dır. Bunu
%14.66 ile 5 yıl ve aĢağısı, %13.33 ile de 21 ve yukarısı takip etmektedir.
1.1.5 Örneklem Grubunun Hafızlık Durumu
Tablo 5: Örneklem Grubunun Hafızlık Durumu
Hafız mısınız? N %
Evet 18 24.0
Hayır 53 70.66
Cevapsız 4 5.33
Toplam 75 100.0
Hafızlık durumu sorulan örneklem grubunu % 70.66 ile hafız olmayanlar,
%24.0 ile de hafız olanlar temsil etmektedir.
1.1.6. Örneklem Grubunun Memleketi
Tablo 6: Örneklem Grubunun Memleketi
Memleketiniz N %
Adana 3 4.0
Ağrı 2 2.66
Afyon 1 1.33
Ardahan 1 1.33
Bolu 2 2.66
Batman 1 1.33
Bursa 4 5.33
Çorum 1 1.33
Denizli 1 1.33
Diyarbakır 1 1.33
Düzce 7 9.33
Erzurum 4 5.33
47
Erzincan 1 1.33
Gaziantep 1 1.33
Kütahya 1 1.33
Kayseri 3 4.0
Kastamonu 1 1.33
Kocaeli 1 1.33
Kars 3 4.0
K. MaraĢ 2 2.66
Konya 1 1.33
Malatya 2 2.66
Ordu 3 4.0
Samsun 2 2.66
Sinop 1 1.33
Sivas 1 1.33
ġ. Urfa 1 1.33
Tokat 3 4.0
Trabzon 1 1.33
Yozgat 2 2.66
Zonguldak 5 6.66
Cevapsız 12 16.0
Toplam 75 100.0
Ankete 31 ilden katılım olmuĢ, 12 kiĢi ise nereden katıldığını belirtmemiĢtir. En
yüksek katılım Düzce % 9.33, Zonguldak %6.66, Erzurum % 5.33 ve Bursa %5.33
illerinden olmuĢtur.
48
1.1.7. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’dan Önceki Görev Süresi
Tablo 7: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’dan Önceki Görev Süresi
ĠLĠTAM‟a baĢladığınızda kaç yıllık görevli
idiniz?
N %
5 yıl ve aĢağısı 20 26.66
6-10 arası 14 18.66
11-15 arası 21 28.0
16-20 arası 12 16.0
21‟den fazla 3 4.0
Görevli değil 1 1.33
Cevapsız 4 5.33
Toplam 75 100.0
Tabloya göre 5 yıl ve daha az görev yapanlar %26.66, 6-10 yıl arası görev
yapanlar %18.66, 11-15 yıl arası görev yapanlar % 28.0, 16-20 yıl arası görev
yapanlar %16.0 ve 21 yıl ve fazla görev yapanlar %4.0 oranında temsil
edilmektedirler.
1.1.8. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’a BaĢlamadan Önce YurtdıĢı Görev
Durumu
Tablo 8: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’a BaĢlamadan Önce YurtdıĢı Görev
Durumu
ĠLĠTAM‟a girmeden önce yurtdıĢında
din görevlisi olarak bulundunuz mu?
N %
Evet 17 22.66
Hayır 58 77.33
Cevapsız - -
Toplam 75 100.0
Tabloya göre % 22.66 oranında ĠLĠTAM mezunu yurtdıĢı görev tecrübesine
sahip kiĢilerdir. Bu tecrübeye sahip olmayanların oranı ise % 77.33‟tür.
49
1.1.9. Örneklem Grubunun Evinde Bilgisayar ve Ġnternet’i Bulunup
Bulunmadığı
Tablo 9: Örneklem Grubunun Evinde Bilgisayar ve Ġnternet’i Bulunup
Bulunmadığı
Evinizde bilgisayar ve internetiniz var
mı?
N %
Evet 69 92.0
Hayır 5 6.66
Cevapsız 1 1.33
Toplam 75
Tabloya göre örneklem grubunun %92.0‟si evlerinde bilgisayar ve internet
imkanına sahiptirler. Sadece %6.66 bu imkâna sahip değildir.
1.1.10. Örneklem Grubunun Bilgisayarı Kullanma Düzeyi
Tablo 10: Örneklem Grubunun Bilgisayarı Kullanma Düzeyi
Bilgisayarı kullanma düzeyiniz N %
Çok iyi 13 17.33
Ġyi 37 49.33
Orta 23 30.66
Zayıf 1 1.33
Hiç 1 1.33
Toplam 75 100.0
Tabloya göre bilgisayarı çok iyi düzeyde kullanabilenlerin oranı %17.33, iyi
derecede kullananlar % 49.33, orta düzeyde kullanalar %30.66 dır. Zayıf olan ve hiç
bilmeyenler toplam %2.66 oranındadır.
50
1.1.11. Örneklem Grubunun DıĢarıdan Arapça ve Dini Eğitim Alıp
Almadığı
Tablo 11: Örneklem Grubunun DıĢarıdan Arapça ve Dini Eğitim Alıp Almadığı
DıĢarıdan Arapça ve dini eğitim aldınız
mı?
N %
Hem Arapça hem dini eğitim alan 27 36.0
Her ikisini de almayan 39 52
Sadece dini eğitim alan 2 2.66
Sadece Arapça eğitimi alan 6 8.0
Cevapsız 1 1.33
Toplam 75 100.0
Örneklem gruptan dıĢarıdan hem Arapça hem dini eğitim alanların oranı %36.0‟
dır. Sadece dini eğitim alanlar %2.66, sadece Arapça eğitimi alanlar %8.0 oranında
temsil edilmektedir. DıĢarıdan hiç eğitim almayanlar %52‟dir.
1.1.12. Örneklem Grubu Arapça ve Dini Eğitim Aldıysa Nereden Aldığı
Tablo 12: Örneklem Grubu Arapça ve Dini Eğitim Aldıysa Nereden Aldığı
Arapça ve dini eğitim aldıysanız lütfen
nerden aldığınızı belirtiniz?
N %
Medreseden 8 10.66
Özel Hocadan 22 29.0
Diğer 4 5.33
Cevapsız 2 2.66
Ders almayan 39 52.0
Toplam 75 100.0
DıĢarıdan eğitim alan örneklem grubunu %10.66 ile medreseden ders alanlar, %
29.0 ile özel hocadan ders alanlar temsil etmektedir. Diğer yollarla ders alanların
oranı ise %5.33‟tür.
51
1.1.13. Örneklem Grubunun Görev Yaptığı YerleĢim Yeri Türü
Tablo 13: Örneklem Grubunun Görev Yaptığı YerleĢim Yeri Türü
Görev yaptığınız yerleĢim merkezi
türü?
N %
Ġl merkezi 38 50.66
Ġlçe Merkezi 18 24.0
Kasaba Merkezi 2 2.66
Köy 16 21.33
Cevapsız 1 1.33
Toplam 75 100.0
Örneklem grubumuzdan il merkezinde görev yapanların oranı %50.66, ilçe
merkezinde görev yapanların % 24.0, kasaba merkezinde olanların %2.66‟dır.
Köylerde görev yapanlar ise %31.33 ile temsil edilmektedir.
1.1.14. Örneklem Grubunun Daha Önce BaĢka Bir Programı Tamamlayıp
Tamamlamadığı
Tablo 14: Örneklem Grubunun Daha Önce BaĢka Bir Programı Tamamlayıp
Tamamlamadığı
Daha önce bir ön lisans veya lisans
programını bitirdiniz mi?
N %
Bir ön lisans programını
tamamlayanlar
6
Tamamı Sosyal Bilimler
8.0
Bir lisans programını
tamamlayanlar
20
6 Kamu Yön.
1 Astronomi ve Uzay Bil.
5 ĠĢletme
1 Ulus. Ars. ĠlĢk.
1 Sosyoloji
5 Ġktisat Fak.
1 ĠletiĢim Fak
26.66
Ön lisans Programını yarıda
bırakanlar
-
Lisans programını yarıda bırakanlar 3
1 ĠĢletme Fak
1.Eğitim Fak.
1. Ġktisat Fak.
4.0
Daha önce baĢka bir önlisans ve 46 61.33
52
lisans programına baĢlamayanlar
Toplam 75 100.0
Örneklem grubumuzdan baĢka bir ön lisans programını tamamlayanlar % 8.0,
baĢka bir lisans programını tamamlayanlar % 26.66 oranındadır. % 4.0 bir lisans
programını yarıda bırakanları, % 61.33 de daha önce baĢka bir ön lisans veya lisans
programına baĢlamayanları temsil etmektedir.
1.1.15. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ı Seçmesindeki En Önemli Etmen
Tablo 15: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ı Seçmesindeki En Önemli Etmen
ĠLĠTAM‟ı seçmenizde en önemli etmen
nedir?
N %
Kendi kararı 66 88.0
ĠLĠTAM‟da okuyan bir arkadaĢın tavsiyesi 2 2.66
Üniversitede görev yapan bir hocanın
tavsiyesi
2 1.66
D.Ġ.B. teĢviki 4 5.33
Diğer 1 1.33
Toplam 75 100.0
Tabloya göre örneklem grubunun ĠLĠTAM‟ı seçmesinde en önemli etmen kendi
kararımdır diyenler % 88.0, arkadaĢ tavsiyesi diyenler %2.66, üniversite hocasının
tavsiyesi diyenler %1.66, D.Ġ.B. teĢviki diyenler de % 5.33 ile temsil edilmektedirler
1.2. ÖRNEKLEM GRUBUNUN ĠLĠTAM’A BAKIġI
1.2.1. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Görev Yapmakta Olan D.Ġ.B.
Personeli Ġçin Kurum Ġçi Yükselme Sağlaması Hakkındaki DüĢünceleri
Tablo 16: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Görev Yapmakta Olan D.Ġ.B.
Personeli Ġçin Kurum Ġçi Yükselme Sağlaması Hakkındaki DüĢünceleri
ĠLĠTAM görev yapmakta olan
Diyanet personeli için kurum içi
yükselme sağlar
N %
Tamamen katılıyor 16 21.33
53
Katılıyor 34 45.33
Kararsız 12 16.0
Kesinlikle katılmıyor 4 5.33
Katılmıyor 9 12.0
Toplam 75 100.0
Tabloya göre örneklem grubundan ĠLĠTAM görev yapmakta olan Diyanet
personeli için yükselme sağlar düĢüncesine tamamen katılanlar %21.33, katılanlar %
45.33, kararsızlar, %16.0, kesinlikle katılmayanlar % 5.33 ve katılmayanlar %12.0
oranındadır.
1.2.2. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Görev Yapmakta Olan D.Ġ.B.
Personeli Ġçin Gelir ArtıĢı Sağlaması Hakkındaki DüĢünceleri
Tablo 17: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Görev Yapmakta Olan D.Ġ.B.
Personeli Ġçin Gelir ArtıĢı Sağlaması Hakkındaki DüĢünceleri
ĠLĠTAM görev yapmakta olan
Diyanet personeli için gelir artıĢı
sağlar
N %
Tamamen katılıyor 12 16.0
Katılıyor 36 48.0
Kararsız 8 10.66
Kesinlikle katılmıyor 6 8.0
Katılmıyor 13 17.33
Toplam 75 100.0
Örneklem grubundan ĠLĠTAM‟ın çalıĢan diyanet personeli için gelir artıĢı
sağlar düĢüncesine tamamen katılanların oranı%16.0, katılanların oranı da %48.0
olarak görülmektedir. Bu düĢünceye kesinlikle katılmayanlar % 8.0, katılmayanlar
ise % 17.33 olarak temsil edilmektedirler. Bu konuda kararsız kalanların oranı ise
%10.66‟dır.
54
1.2.3. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Görev Yapmakta Olan D.Ġ.B.
Personeli Ġçin YurtdıĢı ve Hac gibi Görevlendirmelerde Ayrıcalık Sağlaması
Hakkındaki DüĢünceleri
Tablo 18: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Görev Yapmakta Olan D.Ġ.B.
Personeli Ġçin YurtdıĢı ve Hac gibi Görevlendirmelerde Ayrıcalık Sağlaması
Hakkındaki DüĢünceleri
ĠLĠTAM görev yapmakta olan
Diyanet personeli için yurtdıĢı ve
Hac gibi görevlendirmelerde
ayrıcalık sağlar
N %
Tamamen katılıyor 11 14.66
Katılıyor 29 38.66
Kararsız 11 14.66
Kesinlikle katılmıyor 7 9.33
Katılmıyor 17 22.66
Toplam 75 100.0
Tabloya göre örneklem grubumuz % 14.66 oranında ĠLĠTAM‟ın görev yapan
Diyanet personeli için yurtdıĢı ve Hac gibi görevlendirmelerde ayrıcalık sağlayacağı
düĢüncesine tamamen katılırken; katılanların oranı %38.66‟dır. Kararsızlar %14.66
olurken, Bu kanaatte olmayanlardan kesinlikle katılmayanlar %9.33 iken,
katılmayanlar %22.66 oranındadır.
1.2.4. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Düzenleyenler Açısından
Ekonomik Ġmkânlar Sağlama Amacıyla Kurulup Kurulmadığı Hakkındaki
DüĢünceleri
Tablo 19: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Düzenleyenler Açısından Ekonomik
Ġmkânlar Sağlama Amacıyla Kurulup Kurulmadığı Hakkındaki DüĢünceleri
ĠLĠTAM düzenleyenler açısından
ekonomik imkânlar sağlama
amacıyla kurulmuĢtur
N %
Tamamen katılıyor 16 21.33
Katılıyor 16 21.33
55
Kararsız 15 20.0
Kesinlikle katılmıyor 11 14.66
Katılmıyor 17 22.66
Toplam 75 100.0
ĠLĠTAM‟ın düzenleyenler açısından ekonomik gelir sağlama amacıyla
kurulduğu düĢüncesine örneklem grubumuzdan % 21.33 oranda tamamen katıldığını
söylerden, aynı oranda katılımcı sadece katıldığını ifade etmiĢtir. %14.66 kesinlikle
katılmıyorum derken % 22.66 da katılmadığını beyan etmiĢtir. Kararsızların oranı ise
14.66‟dır.
1.2.5. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Toplum Ġçinde Ġtibar Sağlama
Açısından Yararlı Olup Olmadığı Hakkındaki DüĢünceleri
Tablo 20: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Toplum Ġçinde Ġtibar Sağlama
Açısından Yararlı Olup Olmadığı Hakkındaki DüĢünceleri
ĠLĠTAM toplum içinde itibar
sağlama açısından yararlıdır
N %
Tamamen katılıyor 6 8.0
Katılıyor 41 54.66
Kararsız 7 9.33
Kesinlikle katılmıyor 2 2.66
Katılmıyor 19 25.33
Toplam 75 100.0
Tabloya göre toplum içinde itibar sağlama açısından ĠLĠTAM‟ın önemli bir yeri
olduğu düĢüncesine tamamen katılanlar % 8.0, katılanların % 54.66, kararsızların %
9.33, kesinlikle katılmayanlar %2.66 ve katılmayanlar % 25.33 oranında temsil
edilmektedirler.
1.2.6. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Bir BaĢka Kuruma GeçiĢ Ġçin Bir
Ġmkan Olup Olmadığı Hakkındaki DüĢünceleri
56
Tablo 21: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Bir BaĢka Kuruma GeçiĢ Ġçin Bir
Ġmkân Olup Olmadığı Hakkındaki DüĢünceleri
ĠLĠTAM bir baĢka kuruma geçmem
için imkândır
N %
Tamamen katılıyor -
Katılıyor 9 12.0
Kararsız 18 24.0
Kesinlikle katılmıyor 14 18.66
Katılmıyor 34 45.33
Toplam 75 100.0
Örneklem grubundan ĠLĠTAM‟ı bir baĢka kuruma geçiĢ imkânı olarak görme
düĢüncesine %12.0 oranında katılan olurken, %18.66 kesinlikle ve % 45.33 sadece
katılmıyor. Burada kararsızların oranı ise %18.66 olarak görülmektedir.
1.2.7. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Bir Lisansüstü Eğitime GeçiĢ Ġçin
Bir Araç Olup Olmadığı Hakkındaki DüĢünceleri
Tablo 22: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Bir Lisansüstü Eğitime GeçiĢ Ġçin
Bir Araç Olup Olmadığı Hakkındaki DüĢünceleri
ĠLĠTAM lisansüstü eğitime geçiĢ
için bir araçtır
N %
Tamamen katılıyor 21 28.0
Katılıyor 38 50.66
Kararsız 8 10.66
Kesinlikle katılmıyor - -
Katılmıyor 8 10.66
Toplam 75 100.0
Lisans üstü eğitime geçiĢte ĠLĠTAM bir araçtır düĢüncesine %28.0 tamamen, %50.66
ise sadece katılmakta olduğunu beyan etmiĢtir. Kararsızlar %10.66‟yı temsil ederken
katılmayanların da %10.66‟yı temsil ettiği görülmektedir.
1.2.8. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Din Alanında Yeni GeliĢmelerden
Haberdar Edip-Etmemesi Hakkındaki DüĢünceleri
57
Tablo 23: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Din Alanında Yeni GeliĢmelerden
Haberdar Edip-Etmemesi Hakkındaki DüĢünceleri
ĠLĠTAM din alanında yeni
geliĢmelerden haberdar olmamı
sağlar
N %
Tamamen katılıyor 19 25.33
Katılıyor 43 57.33
Kararsız 2 2.66
Kesinlikle katılmıyor 1 1.33
Katılmıyor 10 13.33
Toplam 75 100.0
Tabloya göre din alanında ĠLĠTAM‟ın yeni geliĢmelerden haberdar edeceği
görüĢüne % 25.33 tamamen katılırken, katılanların oranı % 57.33‟tür. Bu görüĢe
%1.33 kesinlikle katılmazken, katılmıyorum diyenler %13.33‟tür.kararsızlar ise %
2.66 oranında temsil edilmektedir.
1.2.9. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Çok Pahalı Bir Öğretim Sistemi
Olup Olmadığı Hakkındaki DüĢünceleri
Tablo 24: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Çok pahalı Bir Öğretim Sistemi
Olup Olmadığı Hakkındaki DüĢünceleri
ĠLĠTAM çok pahalı bir öğretim
sistemidir
N %
Tamamen katılıyor 28 37.33
Katılıyor 30 40.0
Kararsız 1 1.33
Kesinlikle katılmıyor 4 5.33
Katılmıyor 12 16.0
Toplam 75 100.0
Örneklem grubundan ĠLĠTAM‟ın çok pahalı bir öğretim sistem olduğu
düĢüncesine tamamen katılanlar %37.33, katılanlar %40.0, kararsız olanlar, % 1.33,
kesinlikle katılmayanlar %5.33 ve katılmayanlar da %16.0 oranında temsil edildiği
görülmektedir.
58
1.2.10. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ı Okurken Müftülüklerden Destek
Görüp Görmeme Hakkındaki Kanaatleri
Tablo 25: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ı Okurken Müftülüklerden Destek
Görüp Görmeme Hakkındaki Kanaatleri
ĠLĠTAM‟ı okurken müftülüklerden
destek görme düzeyi (derslere ve
sınavlara girme konusunda)
N %
Oldukça 20 26.66
Orta düzeyde 24 32.0
Az 9 12.0
Hiç 19 25.33
Diğer(engelleme) 1 1.33
Cevapsız 2 2.66
Toplam 67 100.0
Tabloya göre D.Ġ.B. bünyesinde görevli olan personelin ĠLĠTAM öğrencilikleri
süresince çalıĢtıkları müftülüklerden oldukça destek görenlerin %26.66, orta düzeyde
destek görenlerin % 32.0, az destek görenlerin %12.0 hiç destek görmeyenlerin
%25.33 ve diğer seçenekte olanların % 1.33 Ģeklinde temsil edildikleri görülmektedir
1.3.ÖRNEKLEM GRUBUNUN ĠLĠTAM’DAN YARARLANMASI
1.3.1. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ı Bitirme Süresi
Tablo 26: Örneklem grubunun ĠLĠTAM’ı Bitirme Süresi
ĠLĠTAM‟ı kaç yılda tamamladınız? N %
2 (iki) yıl 68 90.66
3 (üç) yıl 3 4.0
4 (dört) yıl 1 1.33
59
Cevapsız 3 4.0
Toplam 75 100.0
Tablodan anlaĢıldığına göre örneklem grubunun % 90.66‟sı ĠLĠTAM‟ı normal
süre olan 2 yılda tamamlamıĢtır. 3 yılda tamamlayanların oranı % 4.0 ve 4 yılda
tamamlayanların oranı %1.33 olarak temsil edilmektedir.
1.3.2. Örneklem Grubundan ĠLĠTAM’ı Normal Sürede Bitiremeyenlerin
Gerekçeleri
Tablo 27: Örneklem Grubundan ĠLĠTAM’ı Normal Sürede Bitiremeyenlerin
Gerekçeleri
ĠLĠTAM‟ı normal sürede
tamamlayamadıysanız sebepleri neler
olabilir?
N %
Motivasyon sorunu -
Ders materyallerinin zamanında
ulaĢmaması
-
Yüz yüze derslere katılmama -
Bilgisayar ve internet imkânlarından
mahrum olma
-
Diğer 4
1 Hastalık(doğum)
1MaddiĠmkânsızlık
1Tembellik
1Görev yeri ve
ailevi zorluklar
5.33
Normal sürede tamamlayan 68 90.66
Cevapsız 3 4.0
Toplam 75 100.0
Örneklem grubundan ĠLĠTAM‟ı normal sürede tamamlayamayanların
gerekçeleri % 5.33 oranında diğer seçeneğinde yer almaktadır.
1.3.3. Örneklem Grubunun Geleneksel Tarzda Ġlahiyat Okuması
Durumundaki BaĢarı Kıyaslaması
60
Tablo 28: Örneklem Grubunun Geleneksel Tarzda Ġlahiyat Okuması
Durumundaki BaĢarı Kıyaslaması
Eğer geleneksel tarzda okusaydım
daha baĢarılı olurdum.
N %
Tamamen katılıyor 21 28.0
Katılıyor 27 36.0
Kararsız 5 6.66
Kesinlikle katılmıyor 4 5.33
Katılmıyor 13 17.33
Cevapsız 5 6.66
Toplam 75 100.0
Tabloya göre ĠLĠTAM mezunlarının geleneksel tarzda okumaları durumunda
daha baĢarılı olacağı düĢüncesine tamamen katılanlar %28.0, katılanlar %36.0,
kararsızlar % 6.66, kesinlikle katılmayanlar %5.33 ve katılmayanlar %17.33
oranında temsil edilmektedirler.
1.3.4. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’dan En Çok Yararlandığı Boyutu
Tablo 29: Örneklem grubunun ĠLĠTAM’dan En Çok Yararlandığı Boyutu
ĠLĠTAM‟ın en çok yararlandığınız
boyutu hangisidir?
N %
Temel Ġslam Bilimleri 23 30.66
Felsefe ve Din Bilimleri 6 8.0
Ġslam Tarihi ve Sanatları 2 2.66
Hepsi 43 57.33
Hiçbiri 1 1.33
Toplam 75 100.0
Tabloya göre ĠLĠTAM‟ın en çok yararlanılan boyutunu %30.66 Temel Ġslam
Bilimleri, %8.0 Felsefe ve Din Bilimleri, %2.66 Ġslam Tarihi ve Sanatları, %57.33
hepsinden istifade edenler ve %1.33 hiç birinden istifade etmeyenler oluĢturmaktadır.
1.3.5. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Ġlahiyat Formasyonu
Kazandırması Hakkındaki GörüĢleri
61
Tablo 30: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Ġlahiyat Formasyonu Kazandırması
Hakkındaki GörüĢleri
ĠLĠTAM Ġlahiyat formasyonu
kazandırması açısından yeterlidir.
N %
Tamamen katılıyor 11 14.66
Katılıyor 29 38.66
Kararsız 17 22.66
Kesinlikle katılmıyor 2 2.66
Katılmıyor 16 21.33
Toplam 75 100.0
Örneklem grubundan ĠLĠTAM‟ın Ġlahiyat formasyonu kazandırdığı düĢüncesine
tamamen katılanların oranı %14.66 olurken katılanlar %38.66 dır. Bu düĢünceye
kesinlikle katılmayanlar %2.66 olurken katılmayanların oranı %21.33 olmuĢtur.
Kararsız olanların oranı ise % 22.66‟dır.
1.3.6. Örneklem Grubunun Ders Materyallerinin AnlaĢılması Hakkındaki
DüĢünceleri
Tablo 31: Örneklem Grubunun Ders Materyallerinin AnlaĢılması Hakkındaki
DüĢünceleri
Ders materyalleri anlaĢılması
oldukça zor, materyallerde anlaĢılır
bir dil kullanılması gerekir
N %
Tamamen katılıyor 11 14.66
Katılıyor 14 18.66
Kararsız 4 5.33
Kesinlikle katılmıyor 9 12.0
Katılmıyor 34 45.33
Cevapsız 3 4.0
Toplam 75 100.0
Tabloya göre ders materyallerinde anlaĢılması zor bir dil kullanıldığı
düĢüncesine tamamen katılanların oranı %14.66, katılanlar %18.66, kararsızlar
62
%5.33 olarak görülürken, kesinlikle katılmayanlar %12.0 ve katılmayanlar % 45.33
oranındadır.
1.3.7. Örneklem Grubunun Kendi Kavram Bilgileriyle Ġlgili Kanaatleri
Tablo 32: Örneklem Grubunun Kendi Kavram Bilgileriyle Ġlgili Kanaatleri
Ders materyallerinde kullanılan dilde
bir sorun görmüyorum. Alanla ilgili
kavram bilgimizi geliĢtirmeliyiz.
N %
Tamamen katılıyor 17 22.66
Katılıyor 34 45.33
Kararsız 6 8.0
Kesinlikle katılmıyor 4 5.33
Katılmıyor 11 14.66
Cevapsız 3 4.0
Toplam 75 100.0
Örneklem grubumuzun alanla ilgili kendi kavram bilgilerini geliĢtirmesi
gerektiği düĢüncesine %22.66 tamamen katılırken, % 45.33‟ün sadece katıldığı
görülmektedir. Kesinlikle katılmayanların oranı % 5.33 iken, katılmayanlar % 14.66
olmuĢtur. Kararsızlar % 8.0 oranında temsil edilmektedirler.
1.3.8. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ da Okutulmasını Ġstediği Dersler
Örneklem grubundan gelen 75 dönütten 46 tanesi bu seçeneğe cevap vermemiĢtir.
Sadece 29 kiĢi görüĢ bildirmiĢtir. Onlar da bir ile 4 arası öneride bulunmuĢlardır. Bu
itibarla aĢağıdaki tablo iki kısımlı bir tablo olarak tasarlanmıĢtır.
Tablo 33: Örneklem grubunun ĠLĠTAM’ da Okutulmasını Ġstediği Dersler
ĠLĠTAM‟da okutulan derslerin yetersiz
olduğunu düĢünüyorsanız eklenmesi
gerektiğini düĢündüğünüz dersleri
sıralayınız
N %
63
Cevapsız 46 61.33
Cevap verenler 29 38.66
Toplam 75 100.0
Cevap verenlerin önerileri
Kur‟an-ı Kerim 12 16.0
Tefsir 6 8.0
Hadis 8 10.66
Fıkıh (mukayeseli) 5 6.66
Tefsir usulü 2 2.66
Fıkıh usulü 5 6.66
Hadis usulü 2 2.66
Tasavvuf 2 2.66
Dinler Tarihi 1 1.33
Arapça 5 6.66
Kelam 3 4.0
Diğer 9
1Bilgi Teknolojileri
1 Ġslam Felsefesi
1 Formasyon Dersleri
1 Farsça
1 Ġngilizce
1 Ekonomi
1Hukuk
1 Dini Rehb. Ve Dan.
1 Vaaz Hazırlama Tkn.
12.0
Örneklem grubundan ĠLĠTAM‟da okutulan derslere ilave dersler konulması
yönünde beyanda bulunanların oranı % 38.66 olurken bu konuda herhangi bir kanaat
belirtmeyenlerin oranı ise % 61.33 tür. Beyanda bulunanlardan en yüksek oranı %16
ile Kur‟an dersi konulmasını isteyenler oluĢturmaktadır.
1.3.9. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’dan Çıkarılmasını Ġstediği Dersler
Bu seçenekte de bir önceki gibi tablo gibi tablo oluĢturulacaktır.
Tablo 34: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’dan Çıkarılmasını Ġstediği Dersler
Çıkarılması gereken dersler varsa
hangileri çıkarılmalıdır? Sıralayınız
N %
64
Cevapsız 49 65.33
Cevap verenler 26 34.66
Toplam 75 100.0
Cevap verenlerin önerileri
Felsefe grubunun çıkarılmasını
isteyenler
18 24.0
Felsefe grubunun azaltılmasını
isteyenler
4 5.33
Atatürk Ġlkeleri ve Ġnkılâp Tarihi 6 8.0
Türk Dili ve Edebiyatı 2 2.66
Ġslam Tarihi ve Medeniyeti 1 1.33
Din Bilimleri 4 5.33
Ġslam Tarihi 1 1.33
Tabloya göre ĠLĠTAM‟dan ders çıkarılması düĢüncesinde olanlar %34.66
oranında temsil edilirken, bu soruya %65.33 hiç cevap vermemiĢtir. Ders çıkarılması
düĢüncesinde olanları %24.0 ile Felsefe grubu derslerinin çıkarılmasını isteyenler
oluĢturmaktadır. Bu gruptaki derslerin azaltılmasını isteyenler ise %5.33 oranındadır.
1.3.10. Örneklem Grubunun Yüz Yüze Derslere Katılım Aralığı
Tablo 35: Örneklem Grubunun Yüz Yüze Derslere Katılım Aralığı
Yüz yüze derslere katılım N %
Devamlı 12 16.0
Bir defa hariç hepsine 3 4.0
Yarısına 7 9.33
Sadece bir defa 4 5.33
Hiç 47 62.66
Cevapsız 2 2.66
Toplam 75 100.0
Tabloya göre örneklem grubunun %16.0‟ı yüz yüze derslerin tamamına katılırken,
bir defa hariç hepsine katılanlar %4 ve yarısına katılanlar %9.33 oranındadır. Bu
derslere sadece bir defa katılanların oranı %5.33 ve hiç katılmayanların oranı da
%62.66 dır.
65
1.3.11. Örneklem Grubu Tarafından Yüz Yüze Derslerden En Çok Ġstifade
Edilen Dersler
Bu soruya 75 örneklem grubundan sadece 22‟si cevap vermiĢ, 53 kiĢi cevap
vermemiĢtir. Örneklem grubunun yüz yüze derslerden en çok yararlandığı üç tanesini
sıralaması istenmiĢtir. Dağılım aĢağıdaki tabloda gösterilmiĢtir.
Tablo 36: Örneklem Grubu Tarafından Yüz Yüze Derslerden En Çok Ġstifade
Edilen Dersler
Yüz yüze derslerden en çok
yararlandığınız üç tanesini
yazınız
N %
Ġslam Tarihi ve Medeniyeti 3 4.0
Arapça 12 16.0
Felsefe 2 2.66
Kelam 3 4.0
Dinler tarihi 1 1.33
Felsefe 4 5.33
Fıkıh 8 10.66
Ġslam DüĢünce Ekolleri 3 4.0
Türk Dili ve Edebiyatı 3 4.0
Din Bilimleri 12 16.0
Tabloya göre yüz yüze derslerden en çok istifade edilen %16.0 oranında Arapça
ve aynı oranda (% 16.0) Din Bilimleri dersidir.
1.3.12. Örneklem Grubu Tarafından Yüz Yüze Derslerden En Az Ġstifade
Edilen Dersler
Bu soruya da örneklem grubundan 17 kiĢi tarafından cevap verilmiĢ. Cevap
verenlerin yüz yüze derslerden en az istifade ettikleri dersleri gösterir tablo aĢağıda
belirtilmiĢtir.
Tablo 37: Örneklem Grubu Tarafından Yüz Yüze Derslerden En Az Ġstifade
Edilen Dersler
Yüz yüze derslerden en az
yararlandığınız üç tanesini
yazınız
N %
66
Arapça 7 9.33
Felsefe 4 5.33
Fıkıh 3 4.0
Hadis 2 2.66
Kelam 1 1.33
Din Bilimleri 6 8.0
Ġnkılâp Tarihi 4 5.33
Türk dili 2 2.66
Ġslam Tarihi ve Medeniyeti 3 4.0
Din ve Ahlak Felsefesi 1 1.33
Tabloya göre yüz yüze derslerden en az istifade edilen derslerden hiç biri %
10.0‟dan fazla olmamıĢtır. Bu orana en yakın % 9.33 ile Arapça yüz yüze derslerden
en az istifade edileni olarak görülmektedir.
1.3.13. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Beklentilerini KarĢılayıp
KarĢılamadığı Hakkındaki Kanaatleri
Tablo 38: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’ın Beklentilerini KarĢılayıp
KarĢılamadığı Hakkındaki Kanaatleri
ĠLĠTAM beklentinizi karĢılıyor
mu?
N %
Tamamen karĢılıyor 7 9.33
KarĢılıyor 20 26.66
Fikri yok 5 6.66
Az (kısmen) karĢılıyor 33 44.0
Hiç karĢılamıyor 6 8.0
Cevapsız 4 5.33
Toplam 75 100.0
ĠLĠTAM‟ın beklentileri karĢılama yönündeki düĢünceye örneklem grubundan %
9.33 tamamen katıldığını belirtirken, % 26.66 sadece karĢılıyor demiĢtir. Kısmen
karĢıladığını söyleyenlerin oranı ise % 44.0 olarak görülmektedir. Hiç karĢılamıyor
diyenler % 8.0 ile temsil edilmektedirler.
67
1.3.14. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’da Gördüğü Sorunları Yetkililere
Ġletme ve Yanıt Alma Durumu
Tablo 39: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’da Gördüğü Sorunları Yetkililere
Ġletme ve Yanıt Alma Durumu
ĠLĠTAM‟da gördüğünüz sorunları
yetkililere iletme ve cevap alma
Ġletip cevap alan 21 28.0
Ġletip kısmen cevap alan 16 21.33
Ġletip cevap alamayan 5 6.66
Ġletmeyen 24 32.0
Herhangi bir sorun görmeyen 7 9.33
Cevapsız 2 2.66
Toplam 75 100.0
Tabloya göre örneklem grubundan gördüğü sorunları yetkililere iletip cevap
alanlar % 28.0, kısmen cevap alanlar % 21.33 oranındadır. Ġletip herhangi bir cevap
alamayanların oranı % 6.66 olurken, % 32.0 gördüğü sorunları iletmediğini beyan
etmiĢtir. Herhangi bir sorun görmeyenler ise % 9.33 olarak tezahür etmiĢtir.
1.3.15. Örneklem Grubunun Derslere ÇalıĢma ve Sınavlara Hazırlanma
Biçimi
Tablo 40: Örneklem Grubunun Derslere ÇalıĢma ve Sınavlara Hazırlanma
Biçimi
Derslere nasıl çalıĢtınız, sınavlara nasıl
hazırlandınız?
N %
Sadece kitapları okuyarak 29 38.66
Kitap ve CD 5 6.66
Kitap, CD, Ġnternet 26 34.66
Kitap, CD, Ġnternet, Telefon - -
Kitap, CD, Ġnternet, Telefon, Yüz yüze
derslere katılım
11 14.66
Cevapsız 4 5.33
Toplam 75 100.0
68
Örneklem grubundan öğrencilerin derslere katılım ve sınavlara hazırlanma
oranları; sadece kitapları okuyanlar % 38.66, kitap ve CD ile hazırlananlar % 6.66,
kitap, CD, internet ve yüz yüze dersleri takip edenler % 14.66 Ģeklinde
gerçekleĢmiĢtir.
1.3.16. Örneklem Grubunun Görüntülü Ders Materyalleri Hakkındaki
GörüĢleri
Tablo 41: Örneklem Grubunun Görüntülü Ders Materyalleri Hakkındaki
GörüĢleri
Eğer görüntülü ders materyallerini
kullandıysanız yeterliliği hakkındaki
görüĢünüz nedir?
N %
Yeterli 8 10.66
Yetersiz 27
-Sadece soru ve cevap
var, anlatım daha çok
olmalı
-Kullanım problemi
(player formatı
değiĢmeli)
36.0
Cevapsız 40 53.33
Toplam 75 100.0
Tabloya göre görüntülü ders materyalleri hakkında % 8.0 yeterli derken, % 36.0
yetersiz olduğu kanaatindedir. Bu konuda hiç görüĢ belirtmeyenler % 53.33
oranındadır.
1.3.17. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’da Bilgisayar ve Ġnternet
Kullanımının Öğrenmeye Katkısı hakkındaki GörüĢleri
Tablo 42: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’da Bilgisayar ve Ġnternet
Kullanımının Öğrenmeye Katkısı hakkındaki GörüĢleri
Bilgisayar ve internet kullanımı
ĠLĠTAM‟da öğrenmeyi kolaylaĢtırmıĢtır
N %
Tamamen katılan 23 30.66
Katılan 34 45.33
69
Kararsız 7 9.33
Kesinlikle katılmıyor - -
Katılmıyor 8 10.66
Cevapsız 3 4.0
Toplam 75 100.0
Bilgisayar ve internetin ĠLĠTAM‟da öğrenmeyi kolaylaĢtırdığı görüĢüne
örneklem grubundan % 30.66 tamamen katılmakta olduğunu beyan ederken, %45.33
katıldığını ifade etmiĢtir. Kararsızlar % 9.33‟ü temsil ederken, katılmayanlar % 10.66
oranında temsil edilmektedirler.
1.3.18. Örneklem Grubunun Eğitim Materyallerini Hazırlayan Öğretim
Elemanları Hakkındaki Kanaatleri
Tablo 43: Örneklem Grubunun Eğitim Materyallerini Hazırlayan Öğretim
Elemanları Hakkındaki Kanaatleri
Eğitim materyallerini hazırlayan öğretim
elamanları bu konuda kendilerini
geliĢtirmeliler
N %
Tamamen katılıyor 15 20
Katılıyor 35 46.66
Kararsız 9 12.0
Kesinlikle katılmıyor - -
Katılmıyor 13 17.33
Cevapsız 3 4.0
Toplam 75 100.0
Eğitim materyallerini hazırlayan öğretim elemanlarının kendilerini
geliĢtirmeleri gerekir yönündeki düĢünceye örneklem grubundan % 20.0 tamamen, %
46.66 ise sadece katılıyorum Ģeklinde görüĢ bildirmiĢlerdir. Bu konuda kararsız
olanlar % 12.0 ve bu görüĢe katılmayanlar % 17.33 oranında temsil edilmiĢlerdir.
1.3.19. Örneklem Grubunun Eğitim Materyallerini Hazırlayan Öğretim
Elemanlarına Önerileri
70
Tablo 44: Örneklem Grubunun Eğitim Materyallerini Hazırlayan Öğretim
Elemanlarına Önerileri
Ders materyallerini hazırlayan öğretim
elemanlarını eksik görüyorsanız
kendilerini geliĢtirme konusunda
önerilerinizi sıralayınız
N %
Cevap 20
-Uzaktan ders anlatımı
konusunda kendilerini
geliĢtirmelidirler
-Felsefe grubu derslerde
kullanılan dil biraz daha
sadeleĢtirilmelidir
-Chat programına daha
çok ağırlık vermeliler
-Bilgileri güne
uyarlamalıdırlar
26.66
Cevapsız 55 73.33
Toplam 75 100.0
Örneklem grubu öğretim elemanlarının kendilerini geliĢtirme konusundaki
öneriler bölümüne % 20.0 oranında cevap vermiĢtir. Bu konuda % 73.33 bir fikir
beyan etmemiĢtir.
1.3.20. Örneklem Grubunun Mezun Olduktan Sonra Görevde Yükselme
Durumları
Tablo 45: Örneklem Grubunun Mezun Olduktan Sonra Görevde Yükselme
Durumları
Mezun olduktan sonra görevde yükselme
durumu oldu mu?
N %
Evet - -
Hayır 71 94.66
Cevapsız 4 5.33
Toplam 75 100.0
Örneklem grubunun mezun olduktan sonra görevde yükselme durumuna %
94.66 hayır cevabını verirken, evet cevabı hiç olmamıĢtır.
71
1.3.21. Örneklem Grubunun Mezun Olduktan Sonra Lisansüstü Eğitime
BaĢlama Durumları
Tablo 46: Örneklem Grubunun Mezun Olduktan Sonra Lisansüstü Eğitime
BaĢlama Durumları
Mezun olduktan sonra lisansüstü eğitime
baĢladınız mı?
N %
Evet 13 17.33
Hayır 56 74.66
Cevapsız 6 8.0
Toplam 75 100.0
Tabloya göre örneklem grubunun mezuniyetten sonra yüksek lisansa baĢlama
oranları % 17.33 olarak evet, % 74.66 olarak hayırdır.
1.3.22.Örneklem Grubunun Mezun Olduktan Sonra D.Ġ.B. Hizmet Ġçi
Eğitime BaĢlama Durumları
Tablo 47: Örneklem Grubunun Mezun Olduktan Sonra D.Ġ.B. Hizmet Ġçi
Eğitime BaĢlama Durumları
Mezun olduktan sonra D.Ġ.B. hizmet içi
eğitim kursuna baĢladınız mı?
N %
Evet 11 14.66
Hayır 58 77.33
Cevapsız 6 8.0
Toplam 75 100.0
Örneklem grubundan mezuniyetten sonra D.Ġ.B. hizmet içi eğitim kursuna
baĢlayanların oranı %14.66 olarak görülmektedir. BaĢlamayanlar ise % 77.33‟tür.
1.3.23. ĠLĠTAM’ın Örneklem Grubu Üzerinde (Mezun Olduktan Sonra)
Vaaz ve Hutbe Hazırlama Konusundaki Etkisi
Tablo 48: ĠLĠTAM’ın Örneklem Grubu Üzerinde (Mezun Olduktan Sonra)
Vaaz ve Hutbe Hazırlama Konusundaki Etkisi
Mezun olduktan sonra vaaz ve hutbe
hazırlama konusunda kendinizde bir
N %
72
ilerleme olduğunu fark ettiniz mi?
Evet 43 57.33
Hayır 28 37.33
Cevapsız 4 5.33
Toplam 75 100.0
Mezuniyetten sonra vaaz ve hutbe hazırlama konusunda ĠLĠTAM‟ın müspet
katkısı olduğuna kanaat getirenler %57.33 oranındadır. Bu kanaatte olmayanların
oranı ise % 37.33‟tür.
1.3.24. ĠLĠTAM’ın Örneklem Grubu Üzerinde (Mezun Olduktan Sonra)
Cemaatle ĠliĢkileri Üzerindeki Etkisi
Tablo 49: ĠLĠTAM’ın Örneklem Grubu Üzerinde (Mezun Olduktan Sonra)
Cemaatle ĠliĢkileri Üzerindeki Etkisi
Mezun olduktan sonra cemaatle
iliĢkilerinizde değiĢiklik ve geliĢme oldu
mu?
N %
Evet 49 65.33
Hayır 18 24.0
Cevapsız 8 10.66
Toplam 75 100.0
Örneklem grubu mezuniyetten sonra cemaatle iliĢkilerde müspet yünde
değiĢiklik oldu düĢüncesine % 65.33 oranında evet derken, % 24.0 oranında hayır
olmadı demiĢtir
1.3.25. ĠLĠTAM’ın Örneklem Grubunun Ġslam AnlayıĢı Üzerindeki Etkisi
Tablo 50: ĠLĠTAM’ın Örneklem Grubunun Ġslam AnlayıĢı Üzerindeki Etkisi
ĠLĠTAM Ġslam anlayıĢınız üzerinde bir
değiĢiklik oluĢturdu mu?
N %
Evet 42 56.0
Hayır 29 38.66
Cevapsız 4 5.33
Toplam 75 100.0
73
Ġslam anlayıĢı üzerinde ĠLĠTAM‟ın değiĢiklik oluĢturup oluĢturmadığı
yönündeki soruya örneklem grubunun cevabı % 56.0 oranında evet, % 38.66
oranında hayır olmuĢtur.
1.3.26. Örneklem Grubunun Yüz Yüze Derslerdeki Gözlemlerine
Dayanarak Programda Görevli Öğretim Elamanlarında Gördüğü Eksiklikler
Tablo 51: Örneklem Grubunun Yüz Yüze Derslerdeki Gözlemlerine Dayanarak
Programda Görevli Öğretim Elamanlarında Gördüğü Eksiklikler
Yüz yüze derslerdeki gözlemlerinize
dayanarak programda görevli öğretim
elamanlarında gördüğünüz eksiklikler
nelerdir? Açıklayınız
N %
Memnun (eksiklik yok diyen) 10 13.33
Öğret. Elem. Eksiklik olduğunu
belirten
8
-Ġlgisizlik ve
isteksizlik
-Derslere girmeme
10.66
Cevapsız 56 74.66
Toplam 75 100.0
Tabloya göre yüz yüze derslerdeki gözlemlere dayanarak öğretim elemanlarında
kusur bulanların oranı % 10.66 dır. Bu konuda % 13.33 memnuniyetini belirtirken %
74. 66 hiçbir kanaat belirtmemiĢtir.
1.3.27.Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’da Yüz Yüze Derslerin Daha Etkili
Olabilmesi Ġçin Önerileri
Tablo 52: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM’da Yüz Yüze Derslerin Daha Etkili
Olabilmesi Ġçin Önerileri
Yüz yüze derslerin daha etkili olabilmesi
için neler yapılabilir? Yazınız
N %
Ders saati artırılmalı 10 13.33
Katılım zorunlu olmalı 5 6.66
Uzaktan gelenler için ulaĢım ve barınma
sorunları giderilmeli
3 4.0
Derslerde özet bilgi verilmeli 3 4.0
74
Öğrenciler derslere hazırlıklı gelmeli 1 1.33
Yüz yüze dersler internet ortamına
taĢınmalı
1 1.33
Cevapsız 52 69.33
Toplam 75 100.0
Örneklem grubumuz yüz yüze derslerin daha etkili olması için neler
yapılmalıdır sorusuna % 69.33 oranında hiç görüĢ belirtmemiĢtir. GörüĢ belirtenler
içinde en yüksek oran %13.33 ile ders saatinin artırılması görüĢüdür.
1.3.28. Örneklem Grubu Tarafından ĠLĠTAM’ın En Çok Beğenilen Yönü
Tablo 53: Örneklem Grubu Tarafından ĠLĠTAM’ın En Çok Beğenilen Yönü
Uzaktan ĠLĠTAM‟ın en çok
beğendiğiniz yönü hangisidir? Yazınız
N %
Devam zorunluluğu olmaması ve
Zaman- mekân bağımsızlığı
20 26.66
Eğitimin nitelikli olması 8 10.66
ÇalıĢanlara eğitim imkânı vermesi 11 14.66
Kitaplar güzel hazırlanmıĢ 6 8.0
Lisans diploması kazandırması 3 4.0
Örgün eğitim imkânı olmayanlara
eğitim fırsatı vermesi
2 2.66
Diğer 5
-Yüz yüze dersler
-Sorularda eĢitlik
-Yeni arkadaĢlıklar
-Soruların internette
yayınlanması
-Bilgisayar
kullanımına katkısı
6.66
Cevapsız 20 26.66
Toplam 75 100.0
Örneklem grubu tarafından ĠLĠTAM‟ın en çok beğenilen yönüne iliĢkin gelen
cevaplar; % 26.66 zaman-mekân bağımsızlığı ve devam zorunluluğu olmaması,
eğitimin nitelikli olması % 10.66, çalıĢanlara eğitim imkânı vermesi % 14.66,
kitapların güzel hazırlanmıĢ olması % 8.0, lisans diploması kazandırması %4.0,
75
örgün eğitim imkanı olmayanları bu fırsatı vermesi % 2.66 ve diğer seçeneği % 6.66
Ģeklinde görülmektedir.
1.3.29. Örneklem Grubunu ĠLĠTAM’da En Çok Zorlandığı Dersler
Tablo 54: Örneklem Grubunu ĠLĠTAM’da En Çok Zorlandığı Dersler
En çok zorlandığınız ders hangisidir, bu
dersin nasıl olması gerektiği konusundaki
öneriniz nedir?
N %
Felsefe 38 50.66
Arapça 10 13.33
Tarih 1 1.33
Türk Dili 2 2.66
Ġnkılâp Tarihi 2 2.66
Din Bilimleri 4 5.33
Cevapsız 18 24.0
Toplam 75 100.0
Örneklem grubunun ĠLĠTAM‟da en çok zorlandığı derslerin oranı % 50.66
Felsefe, % 13.33 Arapça, %1.33 Tarih, % 2.66 Türk Dili, yine % 2.66 Ġnkılap
Tarihi ve % 5.33 Din Bilimleri Ģeklinde tezahür etmiĢtir.
1.3.30. Örneklem Grubunun ĠLĠTAM Öğrenci Kontenjanı Hakkındaki
DüĢünceleri
Tablo 55: Örneklem Grubunun ĠLĠTAM Öğrenci Kontenjanı Hakkındaki
DüĢünceleri
Öğrenci kontenjanı hakkındaki görüĢ ve
önerileriniz nedir?
N %
Kontenjan artırılmalı 25 33.33
Kontenjan artırılmamalı 36 48.0
Cevapsız 14 18.66
Toplam 75 100.0
76
Tabloya göre örneklem grubunun % 33.33‟ü ĠLĠTAM kontenjanlarının
artırılmasını isterken, % 48.0 kontenjanın artırılmaması Ģeklinde görüĢ beyan
etmiĢlerdir.
1.3.31. Örneklem Grubunun Sorular DıĢında Uzaktan Öğretim Metoduyla
Bitirdiği ĠLĠTAM’a ĠliĢkin Öneri ve Değerlendirmeleri
Tablo 56: Örneklem Grubunun Sorular DıĢında Uzaktan Öğretim Metoduyla
Bitirdiği ĠLĠTAM’a ĠliĢkin Öneri ve Değerlendirmeleri
Sorularımıza verdiğiniz cevaplar dıĢında
uzaktan öğretim metoduyla bitirdiğiniz
ĠLĠTAM‟a iliĢkin öneri ve
değerlendirmelerinizi yazınız
N %
Cevap 47 62.66
Cevapsız 28 37.33
Toplam 75 100.0
Öneri ve Değerlendirmeler
-Mezun olduktan sonra da CD‟leri kullanabilmeli.
-Sınavlar bütün illerde yapılabilmeli veya sınav merkezi sayısı artırılmalı.
-ĠLĠTAM ve Ġlahiyat Fakülteleri branĢlaĢmalı.
-Ders materyalleri erken gönderilmeli, sınav sonuçları erken açıklanmalı.
-Hocalara ulaĢım daha kolay olmalı.
-D.Ġ.B. eğitim merkezleri ve Yüksek Lisansa birçok arkadaĢ katıldı. ĠLĠTAM‟a
teĢekkürler.
-Lisans imkânı kazandırdı. TeĢekkürler.
-Örgün ve uzaktan ayrımı olmasın.
-Mezuniyetten sonra da portala girilip bilgi paylaĢımına katılabilmeli.
-Ön lisan puanı ve DGS den yüksek puan alanlar ĠLĠTAM‟a girerken Ģimdi
herkes çok rahat giriyor.
-Sınıf tekrarı yapanlara tekrar kitap gönderilmesin.
-ĠLĠTAM‟lar Çoğalıyor. Kısıtlama getirilmeli.
-Ġlahiyat ön lisans mezunları bu programa imtihansız girebilmeli.
-Temel Ġslam Bilimlerinin içeriği zenginleĢtirilmeli.
-Bütün din görevlileri bu programı bitirmeli.
Örneklem grubundan sorular dıĢında ĠLĠTAM hakkında öneri ve
değerlendirmelerde bulunanlar %62.66 oranında olurken herhangi bir görüĢ
belirtmeyenlerin oranı % 37.33 tür.
77
2. BULGULARA AĠT YORUMLAR
ĠLĠTAM üniversite okuyabilecek yaĢta olan her yaĢ grubu tarafından tercih
edilen bir program olmakla beraber % 50‟den fazlasını orta yaĢ grubu (30-40 arası)
öğrenciler oluĢturmaktadır. Katılımcılardan % 88‟ini erkekler, % 12‟sini bayanlar
oluĢturmaktadır. Ilgaz‟ın elde ettiği bulgularda erkeklerin oranı % 75.1 iken
bayanların oranı % 24.3‟tür. Her iki çalıĢmada da katılımcıların büyük çoğunluğunu
erkekler oluĢturmaktadır. Yine her iki çalıĢmada elde edilen bulgulara göre
katılımcıların çoğunu 26-35 yaĢ gurubu oluĢturmaktadır.85
Bu bakımdan her iki
çalıĢma katılımcıların cinsiyetleri ve yaĢ durumları açısından benzerlik
göstermektedir. ÇalıĢmamıza katılan öğrencilerin 5‟te 4‟ünü din hizmetleri sınıfında
bulunan imam, müezzin ve Kur‟an kursu öğretmenleri oluĢturmaktadır. Bu da
ĠLĠTAM‟ın baĢlangıçta D.Ġ.B. personelini eğitmek amacıyla kurulduğu söylenen
prensibine uygun düĢen bir göstergedir. Buna rağmen azda olsa diğer alanlardan
program‟a katılanlar olmuĢtur.
ĠLĠTAM‟ı tercih eden D.Ġ.B. personelinin % 50‟ye yakını görev tecrübeleri
yüksektir (10 yıl ve yukarısı). Görev yaparken edindikleri tecrübenin kendilerinde bir
yenilenme, eksiklerini giderme, akademik ortamı tanıma hissini oluĢturduğu ve bu
yüzden bu programı bir imkân gibi görüp değerlendirme isteklerinde olduğu
düĢünülmektedir. Çünkü 1990‟larda açılan Ġlahiyat Meslek Yüksek Okulları‟nda (bu
okulun bir mezunu olarak) okuyan D.Ġ.B. personeli arkadaĢların onu bir fırsat
görerek daha azimle çalıĢtıkları müĢahede edilmiĢtir.
Programı bitirenlerin 4‟te 1‟e yakını hafızdır. Türkiye‟nin eğitim politikaları
sebebiyle bu ülkede hafızlık eğitiminin zor Ģartlarda yapıldığı göz önüne alındığında
bu küçümsenmeyecek bir orandır.
Ankete Türkiye‟nin her bölgesinden katılım olmuĢtur. Bu da çalıĢmamızda
objektif değerlendirme açısından önemli bir husustur ve gerçekleĢtirilmiĢtir.
85
Ilgaz, a.g.t., s.32.
78
Anketimize göre ĠLĠTAM‟ı tercih edenlerin % 90‟dan fazlası bu programa
baĢlamadan önce görev yapan tecrübeli kiĢilerdir. Bu da az önce ifade ettiğimiz
görevlilerin kendilerinde bir yenilenme, eksiklerini giderme, akademik ortamı tanıma
düĢüncesiyle söz konusu programı değerlendirmek istedikleri kanaatimizi destekler
niteliktedir.
Görevlilerden 4‟te 1‟e yakını programa baĢlamadan önce yurtdıĢı görev
tecrübesi görmüĢlerdir. Ancak bunun ĠLĠTAM‟ı seçmede bir etmen olduğunu
söylemek mümkün görünmemektedir.
Katılımcılardan anlaĢıldığına göre ĠLĠTAM öğrencilerinin %92 oranında evinde
bilgisayar ve internet bulunmakta ve bilgisayar kullanan öğrencilerin % 62.66‟sı en
az iyi düzeyde bilgisayar bilmektedir. Ilgaz‟ın elde ettiği bulgulara göre de ĠLĠTAM
öğrencilerinin bilgisayar ve internete eriĢim oranları yüksektir.86
Programı okuyanların yarıdan fazlası dıĢarıdan herhangi bir Ģekilde Arapça ve
dini eğitim almamıĢlardır. Ancak % 40 civarında öğrenci dıĢarıdan eğitim almıĢtır.
Bunların çoğu özel hocadan olmak üzere bir kısmı da medrese yoluyla eğitim
almıĢlardır. Bu durumda dıĢarıdan eğitim alanların daha baĢarılı olduğu gibi bir
sonuca varmak mümkün değildir.
Görev yapan öğrencilerin % 50‟si il merkezlerinde, 4‟te biri de ilçe
merkezlerinde görev yapmaktadır. Köylerde görev yapan personelin oranı 4‟te birden
düĢüktür. Bunun sebebi olarak iller ve ilçelerde ulaĢım ve internet hizmetlerinin daha
iyi olması düĢünülmektedir.
ĠLĠTAM‟ı okuyanlardan 3‟te 1‟i baĢka bir ön lisans veya lisans programını
bitirmiĢ öğrencilerdir. Bu ĠLĠTAM‟ın aynı oranda entelektüel öğrencilere sahip
olduğunu göstermektedir. Programa katılanlar %90 civarında kendi kanaatleri ile bu
programı seçmiĢlerdir.
86
Ilgaz, a.g.t.,s.33.
79
Öğrencilerin 3‟te 2‟si ĠLĠTAM‟ın görev yapmakta olan Diyanet personeline
kurum içi yükselme ve gelir artıĢı sağlayacağı, yarıdan biraz fazlası da yurtdıĢı ve
hac gibi görevlendirmelerde ayrıcalık sağlayacağı düĢüncesindedir. Kurum içi veya
kurum dıĢı dünyada ve ülkemizde yüksek görevlere gelebilmek için en az fakülte
düzeyinde eğitim sahibi olmak Ģartı arandığı bir gerçek olup yüksek görevlere
gelindiğinde de gelir artıĢı paralel olarak sağlanmaktadır. Öğrencilerin yurtdıĢı
görevlerinde ayrıcalık sağlanması hakkındaki kanaatlerinde yanılmadıklarını
söylemek mümkündür. En son yapılan yurtdıĢı din görevlisi seçimlerinde Ġlahiyat ve
üstü eğitime sahip olanların sayısı 1419, M.Y.O. ve Açık Öğretim Ġlahiyat Önlisans
mezunu olanların oranı 2908‟dir. Burada fakülte düzeyinde mezunların sayısı
önlisans mezunlarının yarısından daha azdır. Ancak bu önlisans mezunlarının tercih
edildiği manasına gelmez. D.Ġ.B. çalıĢan personel içersinde Ġlahiyat Fakültesi
mezunlarının oranının azlığından kaynaklanmaktadır. Hâlbuki özellikle yurtdıĢı
görevlerde fakülte ve üzeri düzeyde mezun olanların tercih edildiği bilinen bir
gerçektir. Hac görevi ile ilgili ise aynı Ģeyi söylemek çok zordur. Çünkü D.Ġ.B. Hac
Dairesinden alınan bilgiye göre din görevlisi olarak veya diğer görevlerle Hacca
gitmek isteyenlerde aranan kriterlerde ve değerlendirmelerde fakülte veya önlisans
veya Ġmam-Hatip Lisesi mezunu olma gibi bir değerlendirme söz konusu değildir.
Ancak Hac‟daki üst görevler için üst görevlerde bulunanlar tercih edilmektedir.
ĠLĠTAM‟ın ekonomik gelir sağlama amacıyla kurulduğunu söyleyemeyiz.
Ancak öğrencilerin 4‟te 3‟ü ĠLĠTAM‟ın pahalı bir eğitim sistemi olduğu
kanaatindedir.
ĠLĠTAM toplum içinde itibar sağlama, dini yeni geliĢmelerden haberdar etme,
lisansüstü eğitime geçiĢ açısından yararlı bir eğitim sistemidir. ÇalıĢan diyanet
personeli için baĢka kurumlara geçiĢte bir araç olarak görülmemektedir.
ÇalıĢan Diyanet personelinin 3‟te 2‟si öğrencilikleri esnasında çalıĢtıkları
müftülükler tarafından teĢvik ve destek görmüĢlerdir.
Öğrencilerin % 90‟dan fazlası ĠLĠTAM‟ı normal süre olan 2 yılda bitirmiĢlerdir.
Süreyi uzatan az bir kesim kendi Ģahsi sorunları sebebiyle uzatmıĢlardır. Programdan
80
kaynaklanan herhangi bir zorluğa rastlanmamıĢtır. Ancak öğrencilerin 3‟te 2‟ye
yakını geleneksel tarzda okumaları durumunda daha da baĢarılı olacağı inancındadır.
% 60‟a yakın öğrenci ĠLĠTAM‟daki derslerin tamamından istifade etmekte iken,
% 30 civarında öğrenci en çok Temel Ġslam Bilimleri‟nden istifade etmektedir.
Öğrencilerin yarıdan fazlası ĠLĠTAM‟ın Ġlahiyat formasyonu kazandırdığına
inanmaktadır.
Öğrencilerin % 60‟a yakını ders materyallerinin anlaĢılmasında bir sorun
görmemektedir. Yine 3‟te 2 oranında öğrenci alanla ilgili kendi kavram bilgilerini
geliĢtirmeleri gerektiği inancındadır.
% 60 civarında öğrenci programa eklenmesi gereken ders olup olmadığı
konusunda fikir sahibi değilken, % 40 civarında öğrenci programa bazı derslerin
eklenmesini istemektedir. Bu isteklerin baĢında % 16.0 ile Kur‟an- Kerim dersi
gelmektedir. Ġkinci sırayı % 10.66 ile hadis dersi izlemektedir. ĠLĠTAM‟da Hadis
dersi Kur‟an ve Hadis Ġlimleri dersi adı altında verilmektedir. Ancak Hadis kısmı
ikinci dönemin ikinci yarsısında verildiğinden öğrenciler tarafından yetersiz
görülmüĢ olabilir. Bilindiği gibi programda Kur‟an-ı Kerim (tilavet, ezber ve tecvit)
dersi bulunmamaktadır. Programdan ders çıkarılması konusunda yine öğrencilerin
3‟te ikisi herhangi bir kanaate sahip değilken, 3‟te 1 civarında öğrenci programdan
Felsefe ve Felsefe grubu derslerin çıkarılması veya azaltılması taraftarıdır. Bunun
sebebinin felsefe grubu derslerdeki kavramlara öğrencilerin yabancı olması ve
dolayısıyla anlama güçlüğünün sebep olduğu düĢünülmektedir.
Yüz yüze derslere katılım oranı çok düĢüktür. Öğrencilerin 3‟te 2‟si ya hiç
derslere katılmamıĢ ya da bir defa katılmıĢtır. Katılım çok düĢük olduğu için yüz
yüze derslerden istifade de çok düĢük olmaktadır. Bu derslere katılan öğrencilerin en
çok istifade ettiği derslerin baĢında Arapça gelmektedir (% 16.0). Onu %10 ile Fıkıh
dersi izlemektedir.
81
Öğrencilerin beklentisini karĢılama konusunda ĠLĠTAM derecelendirilmiĢtir.
Öğrencilerin 3‟te birinden biraz fazlası beklentileri karĢıladığı beyanında
bulunmuĢken, % 44‟lük bir oran kısmen karĢıladığını belirtmiĢtir.
ĠLĠTAM‟da görevli öğretim elemanları veya diğer görevliler öğrencilerin
kendilerine bir sorun ilettiklerinde çoğunlukla sorunu yönelten kiĢiye geri
dönmüĢlerdir. Bir kısmı sorunu ilettiği halde kısmen cevap aldığını ifade etmektedir.
Burada geri dönüĢün kısmen oluĢunun sebebi sorulan sorunun ciddiyeti haiz olup
olmaması ile ilgilidir diye düĢünülmektedir. Çünkü kendileriyle görüĢtüğümüz
öğretim elemanları, öğrencilerden birçok soru geldiğini ve bunların bir kısmının
program veya dersle alakasız, öğrencinin kendi Ģahsi problemleri ile ilgili olduğunu
beyan etmiĢlerdir.
Derslere ve imtihanlara hazırlanmada sadece kitapları okuma en çok tercih
edilen yöntemdir. Yine de 3‟te 1 civarında öğrenci kitaplarla beraber CD ve internet
imkânlarını da kullanmaktadır. 3‟te bir oranında öğrenci de görüntülü ders
materyallerinin yetersizliğinden yakınmaktadır. Ancak bilgisayar ve internetin
ĠLĠTAM‟da öğrenmeyi kolaylaĢtırdığı rahatça söylenebilir(%76). Bu Ilgaz‟ın elde
ettiği bulgularla örtüĢmektedir.87
Eğitim materyallerini hazırlayan öğretim elemanlarının yeterlilikleri veya
yetersizlikleri konusunda tam bir kanaat belirtmek zordur. Çünkü öğrencilerin çoğu
bu konuda öğretim elemanlarının kendilerini geliĢtirmeleri gerekir derken(% 66.66),
bu konuda herhangi bir öneride bulunmamıĢlardır(% 73.33). Diğerleri tarafından
gelen önerilerin bir kısmı da öğretim elemanlarından ziyade programla ilgilidir.
Önerilerden sadece ikisi makul kabul edilebilir. Bir tanesi uzaktan eğitim verme
konusunda öğretim elemanlarının kendilerini geliĢtirmeleri, diğeri de verdikleri
bilgilerin güne uyarlanmasıdır.
Öğrencilerden mezun olduktan sonra görevde yükselen birine rastlanmamıĢtır.
Bunun sebebi henüz böyle bir fırsatın denk gelmemiĢ olması olabilir. Çünkü D.Ġ.B.
teĢkilatında vaizlik ve müftülük gibi görevlere yükselmek için doktorayı tamamlamıĢ
87
Ilgaz, a.g.t.,s.66.
82
olmak veya D.Ġ.B.hizmet içi eğitim kurslarından birinden mezun olmak gerekir. Her
ikisi de zaman gerektiren eğitim süreçleridir. Bu bakımdan mezunlardan bir kısmı
belki bu süreçleri yeni tamamlamıĢ olup açılacak yeni bir görevde yükselme sınavını
bekliyor olabilirler. Ancak mezuniyetten sonra lisansüstü eğitime baĢlayanlar
olmuĢtur(%17.33). Yine mezunlardan bir kısmı D.Ġ.B.hizmet içi eğitim kurslarından
birine baĢlamıĢlardır(% 14.66). Diğer Ġlahiyat Fakülteleri mezunlarının D.Ġ.B eğitim
merkezlerindeki yerleĢim oranları dikkate alındığında oran olarak ĠLĠTAM
mezunları ile birbirlerine yakın olacağı tahmin edildiğinden bu rakam da baĢarılı
olarak değerlendirilebilir. Zira en son yapılan(Haziran 2010)Eğitim Merkezleri
mülakatında 160 (yüz altmıĢ) kadar öğrenci bu merkezlere kabul edilmiĢledir.
ĠLĠTAM görevli öğrencilerinin vaaz-hutbe hazırlama ve cemaatle iliĢkiler
kurmada olumlu bir etkiye sahiptir. Aynı zamanda Ġslam anlayıĢlarının değiĢmesi
konusunda etkili olmaktadır.
Öğrencilerin yüz yüze derslerdeki gözlemine dayanarak öğretim elemanları
hakkında bir değerlendirme yapmak mümkün görünmemektedir. Çünkü bu konuda
sadece %10.66 oranında görüĢ bildirilmiĢtir. Bunlar da birbirinden farklı Ģeylerdir.
Tabii yüz yüze derslere katılım çok düĢük olduğu için bu derslere girmeyenlerin bir
kanaat belirtmesi de beklenmemektedir.
Yüz yüze derslerin daha etkili olması konusunda da öğrencilerin çoğu fikir
beyan etmediği için(%69.33) bir değerlendirme yapmak zordur. Ancak ders
saatlerinin artırılması bir yöntem olarak sunulmuĢtur(%13.33). Yüz yüze dersler
konusunda öğrenciler genelde sessiz kalmayı, bir öneride bulunmamayı tercih
ediyorlar. Çoğunluğunun derslere katılmadığı göz önüne alınırsa ve sessizliğin
mevcut durumun kabulü manasına geldiği düĢünülürse öğrencilerin bu derslerin
yapılmaması gibi bir düĢüncelerinin olduğu yargısına varmak mümkündür.
ĠLĠTAM bir uzaktan eğitim sistemi olarak kabul görmüĢtür. Çünkü öğrencilerin
çoğu ĠLĠTAM‟da zaman ve mekân bağımsızlığı, devam zorunluluğu olmaması ve
çalıĢanlara ve örgün eğitim imkânı olmayanlara eğitim imkânı vermesi en çok
beğenilen yönlerdir. Bunlar da uzaktan eğitimin baĢlıca öğeleridir.
83
ĠLĠTAM okuyan öğrencilerin yarısı felsefe dersinden zorlanmaktadır(% 50.66).
ĠLĠTAM‟da öğrenci kontenjanlarının artırılmaması daha baskın bir kanaattir.
ĠLĠTAM’IN EDĠTÖR ÖĞRETĠM ELEMANLARININ TESPĠT VE
ÖNERĠLERĠ
Daha önce de ifade edildiği gibi ĠLĠTAM‟da 2 yıl içersinde 15 ders
okutulmaktadır. Bu dersler için hazırlanan ders kitaplarının editör hocaları aynı
zamanda bizzat dersleri vermekle görevli olduklarından ĠLĠTAM ile ilgili müspet ve
menfi yönleri değerlendirebilecek geniĢ tecrübeye sahiptirler. Bu bakımdan
çalıĢmanın bu kısmında editör öğretim elamanlarından bazılarıyla yüz yüze yapılan
görüĢmeler neticesi onların ĠLĠTAM ile ilgili tespit ve önerilerine yer verilmektedir.
Bu tespit ve önerileri Ģöyle sıralayabiliriz:
Sınavlarda soru tekrarı kaçınılmaz hale gelmiĢtir. Soru tekrarını önleyecek
çalıĢmalar yapılmalıdır. Soruların bir kısmının araĢtırma veya yoruma yönelik
olması bir çözüm olarak düĢünülebilir.
ĠLĠTAM baĢlangıçta Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı personeline yönelik olarak
düĢünülmüĢtü. Programa dıĢarıdan öğrenci kabul edilmekle esas amaçtan
84
uzaklaĢılmıĢ oldu. Programın baĢlangıçtaki amacına dönüĢtürülmesi
düĢünülmelidir.
Yüz yüze eğitim uygulamalarına öğrencilerin katılımı çok düĢük düzeyde
gerçekleĢmektedir. Katılımı artıracak yöntemler bulunabilir. Bunun için yüz
yüze derslere katılıma belli bir puan verme veya katılımı zorunlu kılma gibi
hususlar değerlendirilebilir.
Aynı Ģekilde çevrimiçi derslere katılım çok az olmaktadır. Çevrimiçi derslere
katılımı artırmak için bu derslere katılıma da belli bir puan verilebilir.
Programda Kur‟an tilavetine yönelik bir dersin olmayıĢı bir eksiklik olarak
görülmektedir. Böyle bir ders programa konmalıdır ve nasıl iĢleneceği
araĢtırılmalıdır. Yüz yüze derslerde iĢlenmesi önerilebilir.
85
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
SONUÇ VE ÖNERĠLER
Yüksek din öğretiminde uzaktan eğitimin ilk bir uygulaması olan Ġlahiyat
Lisans Tamamlama (ILITAM)‟in uygulanabilirliği konusunda yapılan bu araĢtırma
sonucu elde edilen verilerden Ġlahiyat eğitiminin uzaktan eğitim yöntemiyle
uygulanabileceği öngörülmektedir.
Ankara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi denetiminde devam eden Uzaktan
Ġlahiyat Lisans Tamamlama (ĠLĠTAM) özelinden yola çıkılarak benzer programların
diğer Ġlahiyat Fakültelerinde uygulanabileceği öngörülmektedir.
Programın yüz yüze ve çevrimiçi derslere katılımın düĢük olması gibi bazı
aksayan yönleri bulunmaktadır. Ancak bu aksaklıklar uzaktan eğitimin genel olarak
aksayan yönlerinin bir benzeri olup en alt düzeye indirilebilecek özelliktedirler.
AraĢtırma sonucu aĢağıda sıralanan öneriler yapılmıĢtır.
Programın aksayan yönleri olmakla birlikte baĢarıyla devam ettiği
görüldüğünden devamı yönünde kararlılık gösterilmelidir.
Yüz yüze derslere katılımın artırılması sağlanmak için bu derslere katılım
zorunlu tutulabilir. Bu derslerin etkili olabilmesi için de ders sayısı artırılabilir.
ĠLĠTAM‟ın öğrenci kontenjanları daha fazla artırılmamalıdır.
Program D.Ġ.B. personelinin eğitilmesi yönelik olmalıdır.
Ayrıca D.Ġ.B. personelinin bilgilerinin güncelleĢtirilmesinde de Ġlahiyat
Fakültesi iĢbirliği ile uzaktan eğitim yönteminden istifade edilebilir.
Ücretlerin daha alt seviyelere çekilebilmesinin imkanı tekrar
değerlendirilmelidir.
86
Programa belli oranda Kur‟an-ı Kerim dersi ilave edilmesinin imkân ve yolları
araĢtırılmalıdır.
Öğrenciler mezuniyet sonrası da portala girip bilgi paylaĢımında bulunabilmeli
ve CD‟leri kullanabilmelidir.
Felsefe ve Felsefe grubu derslerin anlaĢılırlığını kolaylaĢtıracak Ģekilde
çalıĢmalar yapılmalıdır.
87
ÖZET
Birinci, Kerim, Uzaktan Eğitim ve Din Öğretiminde Bir Uygulama Örneği:
İlahiyat Lisans Tamamlama (İLİTAM), Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr.
Nurullah Altaş, 92 s.
Bu çalışmada, bir uzaktan eğitim uygulaması olan Ankara Üniversitesi İlahiyat
Lisans Tamamlama programı mezun öğrenciler, öğretim üyesi görüşlerinden ve
uzaktan eğitimle ilgili kuramlardan hareket edilerek değerlendirilmiştir. Bu
bakımdan önce araştırmanın kuramsal tartışması çerçevesinde uzaktan eğitim
kavramına ilişkin teorik bilgilerin yer aldığı uzaktan eğitim ile ilgili kavramlara,
teorilere ve uygulama örneklerine yer verilmiştir. Bu bölümde ayrıca uzaktan
eğitimin lisans düzeyinde uygulanabilirliği tartışılmıştır. Daha sonra İLİTAM
mezunlarına yönelik geliştirilen anket formu ile araştırmaya katılan deneklere ait
bulgulara ve yorumlara yer verilmiştir. Bulgular betimsel bir şekilde
yorumlanmıştır. Son olarak İLİTAM’ın editör öğretim elemanlarından bazıları ile
yüz yüze yapılan görüşülmeler sonucu öne çıkan hususlara değinilmiştir.
Çalışmada, elde edilen verilerden İlahiyat eğitiminin uzaktan eğitim yöntemiyle
uygulanabileceği kanaatine varılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Uzaktan Eğitim, Din Öğretimi, İLİTAM (İlahiyat Lisans
Tamamlama)
88
ABSTRACT
Birinci, Kerim, An Example of Application in Distance Education and Religion
Teaching: The License Completion Program of Theology, Master’s Thesis,
Advisor: Prof. Dr. Nurullah Altaş, 92 p.
In this study, the theology license completion program of Ankara University is
evaluated. This program is a distance education program. Evaluation is based on
theories of distance education, opinions of alumni and faculty members. In this
regard, first of all, the concepts of distance education, theories and practices are
mentioned in the discussion of the theoretical framework of research. In this
section also the applicability of distance education at the undergraduate level is
discussed. Then, findings and interpretations related to participants in the research
are presented. Results were interpreted as descriptive. Finally, the outstanding
issues as a result of the debate face to face with some of the teaching staff of
İLİTAM are addressed. In the study, from the data obtained it was concluded that
Theology education can be applied as distance learning method.
Key Words: Distance Education, Religion Teaching, İLİTAM (The License
Completion Program of Theology)
89
KAYNAKÇA
AKTAN, C. Can, E- Öğrenme(e-Learning),
http://www.canaktan.org/egitim/egitim-metodoloji/e-ogrenme.htm,eriĢim:
12.12.2009.
Al-Maghrib Institute, http://www.almaghrib.org/index.php, eriĢim:15.05.2010.
Al-Madinah International University, http://www.mediu.edu.my,
eriĢim:15.05.2010.
American Open University, http://www.aou.edu/english/index.php, eriĢim:
15.05.2010.
American open University- Egypt Office
Al-Islami.com, http://www.al-
islami.com/islam/seeking-knowledge/islamic-online-universities.php, eriĢim:
15.05.2010.
Ankara Üniversitesi Ġlahiyat Lisans Tamamlama Uzaktan Eğitim-Öğretim ve
Sınav Yönetmeliği, Resmi Gazete, 18 Aralık 2005, sayı 26027.
Ankara Üniversitesi Önlisans ve Lisans Uzaktan Eğitim Yönetmeliği, Resmi
Gazete, 15 Kasım 2009, sayı 27407
Anadolu Üniversitesi, http://www.anadolu.edu.tr/akademik/fakulteler.aspx,
eriĢim:01.11.2010.
Argosy University, www.argosy.edu, eriĢim:09.05.2010.
Ashford Collage, www.ashford.edu, eriĢim.09.05.2010.
90
ATICI, Bünyamin, Uzaktan Eğitim, http://web.firat.edu.tr/uzem/pdf/m2.pdf, eriĢim:
30.09.2010.
BATES, A. W. (Tony) Tecknology, E-learning and Distance Education,
http://www.google.com/books?id=yOpH1aOuopcC&printsec=frontcover&hl=tr#v=o
nepage&q=&f=false, eriĢim: 03.02.2010.
Büyük Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu,
http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=verilst&kelime=uzaktan+e%F0itim&ayn=tam,
eriĢim: 20.01.2010.
By Arthur Levine and Jeffrey C. Sun, Barriers to Distance Education, American
Council on education Center for Policy Analysis, www.acenet.edu/bookstore,
eriĢim:30.09.2009.
California Distance Learning Project,
http://www.cdlponline.org/index.cfm?fuseaction=whatis, eriĢim: 20.01.2010.
Capella University,www.capella.edu, eriĢim: 09.05.2010.
Colorado Technical Institute, www.colaradotech.edu, eriĢim: 09.05.2010.
Christian Leadership University, http://www.cluonline.com/ eriĢim:15.05.2010.
ÇEKĠN, Abdülkadir, Din Görevlisinden Beklentiler ve Din Görevlilerinin
Mesleki Yeterlilikleri, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2005.
DEMĠRAY, Uğur, Online Distance Education Book, Editors:. Aytekin ĠĢman,
Sakarya University & Eastern Mediterranean University, Dr. Murat Barkan, Eastern
Mediterranean University, Dr. Uğur Demiray, Anadolu University,
http://www.tojet.net/e-book/ebook.htm, eriĢim: 13.10.2009.
Devry University, www.devry.edu, eriĢim:09.05.2010.
91
DistanceEducation Survey-1, http:// www.quia.com/sv/321600.html, eriĢim:
21.02.2010.
Distance Education, http://en.wikipedia.org/wiki/Distance_education, eriĢim:
28.09.2009.
Distance Learning Universities and Online Degrees,
http://www.distancelearningu.com, eriĢim: 15.05.2010.
DUMAN, Ahmet, YetiĢkin Eğitimi Açısından Türkiye’deki Uzaktan Eğitim
Uygulamalarına Bir BakıĢ, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/503/6053.pdf,
eriĢim: 12.12.2009.
ERTEM, Abdullah Alper, Aile Hekimlerinin Eğitiminde Uzaktan Eğitim
Yönteminin Kullanılabilirliği (Düzce Ġli Örneği), BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi,
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara 2007.
EtkileĢim ve ĠletiĢim Kuramı,
http://bote.hacettepe.edu.tr/wiki/index.php/Etkile%C5%9Fim_ve_%C4%B0leti%C5
%9Fim_Kuram%C4%B1, eriĢim: 06.06.2010.
FernUniversität in Hagen, http://www.fernuni-hagen.de/english, eriĢim:
01.10.2010.
GARRĠSON, D. Randy, ARCHER, Wolter, A theory of Community of Ġnquiry,
Handbook of Distance Education, Second Edition, Edited By Michael Grahame
Moore, Lawrence Erlbaum Associates, Ġnc. puplishers, 2007.
GURPINAR, Erol, ZAYIM, Nese, OZENCI, Ciler Celik, ALIMOĞLU Mustafa
Kemal, First Report About an E- Learning Application Supporting PBL:
Students’ Useges, Satisfactions, and Achievements, , The Turkish Online Journal
of Educational Technology- TOJET April 2009 ISSN: 1303-6521 volume 8 Isuue 2
Article 5, http://www.tojet.net/articles/825.pdf, eriĢim:13.10.2009.
92
GÜROL, Mehmet, SEVĠNDĠK, Tuncay, XIII Uzaktan Eğitimin Teknoloji
Boyutu, Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6-9 Temmuz 2004 Ġnönü Üniversitesi,
Eğitim Fakültesi, Malatya, http://www.pegema.net/dosya/dokuman/5862314.pdf,
eriĢim:30.09.2010.
ILGAZ, Hale, Uzaktan Eğitimde Teknoloji Kabulünün ve Topluluk Hissinin
Öğrenen Memnuniyetine Katkısı, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi (2008),
Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
HOLDEN, Jolly T., WESTFALL, Philip J.-L An Instructional Media Selection
Guide For Distance Learning, , USDLA,
http://www.engdl.uah.edu/USDLA_Ins_Media.pdf, eriĢim: 15.04.2010.
HOLMBERG, B. (2005). The Evolution, Principles and Practices of Distance
Education, Bibliotheks-und Informationssystem der Universitat Oldenburg. P.13.
DOMĠNGOS, Hugo, Theory of Cooperative Freedom for Online Education,
http://hdelearning.blogspot.com/2010/03/theory-of-cooperative-freedom-for.html,
eriĢim:08.07.2010.
Ġlahiyat Lisans Tamamlama (ĠLĠTAM),
http://ilitam.ankara.edu.tr/genelbilgiler.aspx, eriĢim: 30.09.2010.
Islamic Open Academy, http://www.islamacademy.net/arabic/index.asp,
eriĢim:15.09.2010.
Islamic Online University, www.islamiconlineuniversity.com, eriĢim:15.09.2010.
Islamic American University, www.islamicau.org, eriĢim:15.09.2010.
ĠġMAN, Aytekin, Uzaktan Eğitim, 3. baskı, Pegem Akademi, Ankara 2008.
Kaplan University, http://online.kaplanuniversity.edu/Pages/HomePage.aspx,
eriĢim: 09.05.2010.
93
KAYA, Zeki, Uzaktan Eğitim, Pegem A Yayıncılık, Ankara 2002.
KAYA, Zeki, Uzaktan Eğitim,
http://www.canaktan.org/egitim/egitim-metodoloji/uzaktan-eğitim.htm, eriĢim:
20.01.2010.
Life Long Learning, Distance Learning(Uzaktan Egitim)
http://www.mciturkiye.com/-Life.Long.Learning-
Distance.Learning(Uzaktan.Egitim).phpx#, eriĢim: 20.01.2010.
Liberty University Online, The world’s Largest Christian University
http://www.luonline.com/index.cfm?PID=21351, eriĢim:15.05 2010.
MEHROTRA, Chandra Mohan, HOLLĠSTER, C. David, McGAHEY, Lawrence,
Distance Learning, Principles for Effective Designe, Delivery, and Evaluation,
2001.
Online Degrees and Distance Education Survey,
http://www.distancestudies.com/survey.cfm, eriĢim: 21.02.2010.
Özerklik (Otonom) ve Bağımsızlık Kuramı,
http://bote.hacettepe.edu.tr/wiki/index.php, eriĢim:06.06.2010.
SĠMONSON, Michael, SMALDĠNO, Sharon, ALBRĠGHT, Michael, ZVACEK,
Susan,Teaching at a Distance, Foundation of Distance Education, Third Edition.
Strayer University, http://www.strayer.edu/, eriĢim:09.05.2010.
Student Distance Education Survey,
http://education.tamuk.edu/techsurvey/student_distance_education_survey.htm,
eriĢim: 21.02.2010.
Survey on Distance Faculty Compencation and Incentives Models,
http://isc.temple.edu/schifter/survey/distance_survey_r2.htm, eriĢim: 21.02.2010.
94
Sharia Academy of America, http://www.shariaacademy.com/introduction.php,
eriĢim:15.05.2010.
ġĠMġEK, Nurettin, Kur’an ve Hadis Ġlimleri, Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim
Yayınları, Üçüncü Baskı, Ankara 2009 ve bütün ĠLĠTAM ders kitapları.
Sunni Path, www.sunnipath.com, eriĢim:15.09.2010.
The American Interglobal University, www.aminuniversity.com,
eriĢim:15.09.2010.
TUNCER, Murat, TAġPINAR, Mehmet, Sanal Ortamda Eğitim ve Öğretimin
Geleceği ve Olası Sorunlar, Sosyal Bilimler Dergisi,
Cilt: X, Sayı 1, Haziran 2008,
http://www.sosbil.aku.edu.tr/dergi/X1/M.TuncerM.Taspinar.pdf, eriĢim:30.09.2009.
University of Phoenix, http://www.phoenix.edu/, eriĢim: 09.05.2010.
University of London, http://www.lon.ac.uk/, eriĢim: 01.10.2010.
UġUN, Salih, Uzaktan Eğitim, 1. Basım, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 2006.
Uzaktan Eğitim Merkezi (UZEM),
http://www.uzaktanegitimmerkezi.net/uzaktanegitimmerkezi.net/static.php?page=stat
ic090723-194700, eriĢim: 07.07.2010.
Uzaktan Eğitimin Tanımı, Tarihçesi Ve Kuramları,
http://mail.baskent.edu.tr/~20397183/uzaktan_egitim.html, eriĢim: 08.07.2010.
Uzaktan eğitim teorileri ve felsefesi,
http://tr.wikipedia.org/wiki/Uzaktan_eğitim_teorileri_ve_felsefesi,
eriĢim:08.07.2010.
Uzaktan Eğitim Rehberi, http://uzaktanegitim.sayfalarim.org/2010/09/uzaktan-
egitim-veren-universiteler, eriĢim:15.09.2010.
95
Uzaktan Eğitimin Özellikleri, http://www.verisis.com.tr/tr/uzaktan-eğitim,
eriĢim:10.10.2010.
Westwood Collage, www.westwood.edu, eriĢim:09.05.2010.
7 Harf Uzaktan Eğitim DanıĢmanlığı,
http://www.7harf.com/bilgilendirme/uzaktan-eitimin-oezellikleri.html,
eriĢim:10.10.2010.
96
EK
ANKET FORMU
KĠġĠSEL BĠLGĠLER
1. YaĢınız
2. Cinsiyetiniz Erkek Bayan
3. Göreviniz (unvanınız) Ġmam-Hatip
Müezzin
Kur‟an Kursu Öğretmeni
Vaiz
Müftü
MEB. Öğretmen
ÇalıĢmıyorum
Diğer (belirtiniz)…………………….
4. Görev süreniz (Yıl ve ay olarak belirtiniz)
5. Hafız mısınız? Evet Hayır
6. Memleketiniz
7. ĠLĠTAM‟a baĢladığınızda kaç yıllık görevli idiniz?
8. ĠLĠTAM‟a girmeden önce YurtdıĢında din
görevlisi olarak bulundunuz mu?
Evet Hayır
9. Evinizde bilgisayar ve Ġnternetiniz var mı? Evet Hayır
10. Bilgisayarı kullanma düzeyiniz.
Çok iyi Ġyi orta zayıf
Hiç
11. DıĢarıdan Arapça ve dini eğitim aldınız mı? Evet hem Arapça hem dini eğitim aldım.
Hayır her ikisini de almadım
Sadece Dini eğitim aldım
Sadece Arapça eğitimi aldım
12. Arapça ve dini eğitim aldıysanız lütfen nereden
aldığınızı belirtin.
Medreseden öğrendim
Özel hocadan ders aldım
Diğer(belirtiniz)…………….
13. Görev yaptığınız yerleĢim merkezi türü? Ġl merkezi
Ġlçe merkezi
kasaba merkezi
köy
Görev yapmıyorum
14. Daha önce bir önlisans veya lisans programını
bitirdiniz mi?
Bir önlisans programını
bitirdim(belirtiniz)…………………………
Bir lisans programını
bitirdim(belirtiniz)…………………………
Bir önlisans programını yarıda
bıraktım(belirtiniz)…………………………
Bir lisans programını yarıda
bıraktım(belirtiniz)…………………………
Daha önce bir önlisans veya lisans programına
baĢlamadım.
Diğer (belirtiniz)………………….
15. ĠLĠTAM‟ı seçmenizde en önemli etmen nedir? Kendi kararım
ĠLĠTAM‟da okuyan bir arkadaĢ tavsiyesi
Üniversitede görev yapan bir hocanın tavsiyesi
Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığının teĢviki
Diğer (beliriniz)…………………
97
ĠLĠTAM’A BAKIġ
1. ĠLĠTAM görev yapmakta olan diyanet personeli
için kurum içi yükselme sağlar.
Tamamen katılıyorum
Katılıyorum
Kararsızım
Kesinlikle katılmıyorum
Katılmıyorum
2. ĠLĠTAM görev yapmakta olan diyanet personeli
için gelir artıĢı sağlar.
Tamamen katılıyorum
Katılıyorum
Kararsızım
Kesinlikle katılmıyorum
Katılmıyorum
3. ĠLĠTAM görev yapmakta olan diyanet personeli
için yurtdıĢı ve Hac gibi görevlendirmelerde
ayrıcalık sağlar
Tamamen katılıyorum
Katılıyorum
Kararsızım
Kesinlikle katılmıyorum
Katılmıyorum
4. ĠLĠTAM düzenleyenler açısından ekonomik
imkânlar sağlama amacıyla kurulmuĢtur.
Tamamen katılıyorum
Katılıyorum
Kararsızım
Kesinlikle katılmıyorum
Katılmıyorum
5. ĠLĠTAM toplum içinde itibar sağlama açısından
yararlıdır.
Tamamen katılıyorum
Katılıyorum
Kararsızım
Kesinlikle katılmıyorum
Katılmıyorum
6. ĠLĠTAM baĢka bir kuruma geçmem için
imkândır.
Tamamen katılıyorum
Katılıyorum
Kararsızım
Kesinlikle katılmıyorum
Katılmıyorum
7. ĠLĠTAM lisansüstü eğitime geçiĢ için bir araçtır. Tamamen katılıyorum
Katılıyorum
Kararsızım
Kesinlikle katılmıyorum
Katılmıyorum
8. ĠLĠTAM din alanında yeni geliĢmelerden
haberdar olmamı sağlar.
Tamamen katılıyorum
Katılıyorum
Kararsızım
Kesinlikle katılmıyorum
Katılmıyorum
9. ĠLĠTAM‟ı okurken müftülükten destek görme
düzeyi(derslere ve sınavlara girme konusunda)
Oldukça
Orta düzeyde
Az
Hiç
Diğer (Engellendim)
10. ĠLĠTAM çok pahalı bir öğretim sistemidir. Tamamen katılıyorum
Katılıyorum
Kararsızım
Kesinlikle katılmıyorum
Katılmıyorum
ĠLĠTAM’DAN YARARLANMA
1. ĠLĠTAM‟ı kaç yılda tamamladınız?
2. Normal surede tamamlayamadıysanız sebepleri
neler olabilir?
Motivasyon sorunu
Ders materyalleri zamanında ulaĢmadı
Yüz yüze derslere katılamama
98
Bilgisayar ve internet imkânlarından mahrum olma
Diğer (Açıklayınız)………….
3. Eğer geleneksel tarzda okusaydım ( sürekli
eğitimde olsaydım) daha baĢarılı olurdum.
Tamamen katılıyorum
Katılıyorum
Kararsızım
Kesinlikle katılmıyorum
Katılmıyorum
4. ĠLĠTAM‟ın en çok yararlandığınız boyutu
hangisidir?
Temel Ġslam Bilimleri (Tefsir, Hadis, Kelam, Ġslam
Hukuku, Ġslam Mezhepleri Tarihi, Tasavvuf ve Arap Dili
ve Belagatı)
Felsefe ve Din Bilimleri (Ġslam Felsefesi, Felsefe
Tarihi, Din Felsefesi, Mantık, Dinler Tarihi, Din
Sosyolojisi, Din Psikolojisi)
Ġslam Tarihi ve Sanatları (Ġslam Tarihi, Türk-Ġslam
Sanatları Tarihi, Türk- Ġslam Edebiyatı ve Türk Din
Musikisi)
Hepsi
Hiçbiri
5. ĠLĠTAM Ġlahiyat formasyonu kazandırması
açısından yeterlidir.
Tamamen katılıyorum
Katılıyorum
Kararsızım
Kesinlikle katılmıyorum
Katılmıyorum
6. Ders materyalleri anlaĢılması oldukça zor,
materyallerde anlaĢılır bir dil kullanılması gerekir.
Tamamen katılıyorum
Katılıyorum
Kararsızım
Kesinlikle katılmıyorum
Katılmıyorum
7. Ders materyallerinde kullanılan dilde bir problem
görmüyorum. Alanla ilgili kavram bilgimizi
geliĢtirmeliyiz
Tamamen katılıyorum
Katılıyorum
Kararsızım
Kesinlikle katılmıyorum
Katılmıyorum
8. ĠLĠTAm‟da okutulan derslerin yetersiz olduğunu
düĢünüyorsanız eklenmesi gerektiğini
düĢündüğünüz dersleri sıralayınız.
1)………………………
2)……………………….
3)……………………….
9. Çıkarılması gereken dersler varsa hangileri
çıkarılmalıdır? Sıralayınız.
1)………………………
2)……………………….
3)……………………….
10. Yüz yüze derslere katılım. Devamlı katıldım
Bir defa hariç hepsine katıldım
Yarısına katıldım
Sadece bir defa katıldım
Hiç katılmadım
11. Yüz yüze derslerden en çok yararlandığınız üç
tanesini sıralayınız.
1)………………………
2)……………………….
3)……………………….
12. Yüz yüze derslerden en az yararlandığınız üç
tanesini sıralayınız.
1)………………………
2)……………………….
3)……………………….
13. ĠLĠTAM beklentinizi karĢılıyor mu? Tamamen karĢılıyor
KarĢılıyor
Bir fikrim yok
Az (Kısmen) karĢılıyor
Hiç karĢılamıyor
14. ĠLĠTAM da gördüğünüz sorunları yetkililere
iletme ve cevap alma
Evet, ilettim ve cevap aldım
Evet, ilettim fakat kısmen cevap aldım
Evet, ilettim fakat hiç cevap alamadım
Hayır, iletmedim
99
Herhangi bir sorun görmedim.
15. Derslere nasıl çalıĢtınız ve sınavlara nasıl
hazırlandınız.
Sadece kitapları okuyarak
Kitap ve CD yardımıyla
Kitap, CD ve internet
Kitap. CD. Ġnternet ve telefonla bağlanma
Kitap. CD. Ġnternet, Telefonla bağlanma ve yüz yüze
derslere katılma
16. Eğer görüntülü ders materyallerini
kullandıysanız yeterliliği hakkındaki görüĢünüz
nedir? Açıklayınız.
17. Bilgisayar ve Ġnternet kullanımı ĠLĠTAM da
öğrenmeyi kolaylaĢtırmıĢtır.
Tamamen katılıyorum
Katılıyorum
Kararsızım
Kesinlikle katılmıyorum
Katılmıyorum
18. Eğitim materyallerini hazırlayan öğretim
elemanları bu konuda kendilerini geliĢtirmelidirler.
Tamamen katılıyorum
Katılıyorum
Kararsızım
Kesinlikle katılmıyorum
Katılmıyorum
19. Ders materyallerini hazırlayan öğretim
elemanlarını eksik görüyorsanız kendilerini
geliĢtirme konusunda önerilerinizi sıralayınız.
1)………………………
2)……………………….
3)……………………….
20. Mezun olduktan sonra görevde yükselme durumu
oldu mu?.(vaiz, murakıp, müdür, müftü vb.)
Evet Hayır
21. Mezun olduktan sonra lisansüstü eğitime
baĢladınız mı?
Evet Hayır
22. Mezun olduktan sonra DĠB hizmet içi eğitim
kursuna baĢladınız mı?
Evet Hayır
23. Mezun olduktan sonra vaaz ve hutbe hazırlama
konusunda kendinizde bir ilerleme olduğunu fark
ettiniz mi?
Evet Hayır
24. Mezun olduktan sonra cemaatle iliĢkilerinizde
değiĢiklik ve geliĢme oldu mu?
Evet Hayır
25. ĠLĠTAM, Ġslam anlayıĢınız üzerinde bir değiĢiklik
oluĢturdu mu?
Evet Hayır
26. Yüz yüze derslerdeki gözlemlerinize dayanarak
programda görevli olan öğretim elemanlarında
gördüğünüz eksiklikler nelerdir? Açıklayınız.
27. Yüz yüze derslerin daha etkili olabilmesi için neler
yapılabilir? Yazınız.
28. Uzaktan ĠLĠTAM‟da en çok beğendiğiniz yönü
hangisidir? Yazınız.
29. En çok zorlandığınız ders hangisidir bu dersin
nasıl olması gerektiği konusunda öneriniz nedir?
30. Öğrenci kontenjanı hakkındaki görüĢ ve
önerileriniz nedir?
31. Sorularımıza verdiğiniz cevaplar dıĢında uzaktan
öğretim metoduyla bitirdiğiniz ĠLĠTAM‟a iliĢkin
öneri ve değerlendirmelerinizi yazınız.