t¸c gi¶ h¸n – n«mthuviennamdinh.vn/userfiles/tac gia han nom nam dinh(4).pdf · 5 t¸c gi¶...

1

TrÇn Mü GièngSinh 1950. Quª x·

Xu©n Trung, huyÖn Xu©nTrêng, tØnh Nam §Þnh. Trót¹i 13/398 ®êng TrêngChinh, phêng VÞ Xuyªn,thµnh phè Nam §Þnh.

Nguyªn sü quan tuyªnhuÊn S ®oµn 338. HiÖn lµ Cönh©n V¨n ho¸, Trëng phßng§Þa chÝ - Th môc Th viÖntØnh Nam §Þnh, Héi viªn HéiVHNT Nam §Þnh, Héi viªnHéi khoa häc lÞch sö Nam§Þnh.

§ång t¸c gi¶ vµ cã bµi in trong c¸c t¸c phÈm ®· xuÊt b¶n :- Anh hïng d©n téc, thiªn tµi qu©n sù TrÇn Quèc

TuÊn vµ quª h¬ng Nam §Þnh (Nxb. Qu©n ®éi nh©n d©n,2000). - Danh nh©n Nam §Þnh thÕ kû XX ®îc tÆng Gi¶ithëng Hå ChÝ Minh (Së V¨n ho¸ Th«ng tin Nam §Þnh,2001). - Danh nh©n v¨n ho¸ Nam §Þnh (Së V¨n ho¸ Th«ngtin Nam §Þnh, 2000). - DÊu Ên thêi gian (Héi V¨n häcNghÖ thuËt Nam §Þnh, 2007). - Lîc kh¶o t¸c gi¶ v¨n häcNam §Þnh (Nxb. V¨n häc, 1997). - Nh÷ng ngêi gi÷ löat×nh yªu víi s¸ch (Nxb. V¨n ho¸ d©n téc, 2004 – 2005. –2T). - Thi sÜ NguyÔn BÝnh (Héi VHNT Nam §Þnh, 2008). -Th¬ Nam §Þnh 5 n¨m ®Çu thÕ thÕ kû (2001 – 2005)(Nxb. Héi Nhµ v¨n, 2006). - TiÕn sÜ Vò Huy Tr¸c (Së V¨nho¸ Th«ng tin Nam §Þnh, 2008). - TuyÓn tËp v¨n häc nghÖthuËt Nam §Þnh thÕ kû XX : Nghiªn cøu, lý luËn, phª b×nh(Nxb. V¨n ho¸ Th«ng tin, 2005). - V¨n ho¸ Nam Trùc céinguån vµ di s¶n (UBND, H§ND, huyÖn uû Nam Trùc,2000).

2

trÇn mü gièng

t¸c gi¶ h¸n – n«mnam ®Þnh

(ThÕ kû XI - §Çu thÕ kû XX)

Héi v¨n häc nghÖ thuËt nam ®ÞnhN¨m 2008

3

lêi nãi ®Çu

Nam §Þnh, miÒn quª ®Þa linh nh©n kiÖt cã nhiÒu t¸cgi¶ H¸n N«m næi tiÕng nh D¬ng Kh«ng Lé, TrÇn Th¸nhT«ng, TrÇn Nh©n T«ng, TrÇn Tung, TrÇn Quèc TuÊn, TrÇnQuang Kh¶i, L¬ng ThÕ Vinh, Vò Huy Tr¸c, §Æng Xu©nB¶ng, Ph¹m V¨n NghÞ, TrÇn BÝch San, TrÇn TÕ X¬ng... ®·®Ó l¹i cho d©n téc ta mét di s¶n ®å sé nh÷ng t¸c phÈm cã gi¸trÞ trªn nhiÒu lÜnh vùc : chÝnh trÞ, v¨n ho¸ x· héi, qu©n sù,ngo¹i giao, v¨n häc nghÖ thuËt, gi¸o dôc, y häc, thiªn v¨n,t«n gi¸o, ph¸p luËt, ®Þa chÝ, lÞch sö... ViÖc lu gi÷, phæ biÕnçc t¸c gi¶ H¸n – N«m vµ t¸c phÈm cña hä lµ cÇn thiÕt.

PhÇn lín çc t¸c gi¶ H¸n - N«m lµ Cö nh©n, TiÕn sÜ.Hä lµ nh÷ng nhµ trÝ thøc thêi phong kiÕn, Ýt nhiÒu ®Òu cãtríc t¸c, nhng v× nh÷ng lý do kh¸c nhau mµ nhiÒu t¸cphÈm cña hä ®· thÊt truyÒn hoÆc chóng t«i cha biÕt nªn viÖcsu tÇm t¸c gi¶, t¸c phÈm rÊt khã kh¨n.

T¸c gi¶ H¸n - N«m Nam §Þnh ®îc su tÇm, biªnso¹n tõ n¨m 1990. N¨m 1997, chóng t«i tuyÓn chän mét sèt¸c gi¶ tiªu biÓu cïng Nhµ v¨n Ph¬ng Thuû (biªn so¹n phÇnt¸c gi¶ quèc ng÷) in cuèn Lîc kh¶o t¸c gi¶ v¨n häc Nam§Þnh do Nhµ xuÊt b¶n V¨n häc Ên hµnh. N¨m 2000, b¶n th¶oT¸c gi¶ H¸n – N«m Nam §Þnh ®îc Th viÖn tØnh Nam§Þnh lÊy lµm tµi liÖu c¬ së ®Ó thùc hiÖn ®Ò tµi nghiªn cøu cÊptØnh “HÖ thèng ®Æc ®iÓm cña ®éi ngò t¸c gi¶ H¸n – N«mNam §Þnh thÕ kû XI – thÕ kû XX”. N¨m 2003 ®Ò tµi ®·®îc Héi ®ång nghiÖm thu xÕp lo¹i xuÊt s¾c, Së Khoa häc vµC«ng nghÖ Nam §Þnh chÝnh thøc nghiÖm thu.

T¸c gi¶ H¸n - N«m Nam §Þnh lµ mét phÇn cña c«ngtr×nh khoa häc “HÖ thèng ®Æc ®iÓm cña ®éi ngò t¸c gi¶ H¸n– N«m Nam §Þnh thÕ kû XI – thÕ kû XX”, giíi thiÖu trªnhai tr¨m t¸c gi¶ quª Nam §Þnh, hoÆc quª n¬i kh¸c cã tróqu¸n ë Nam §Þnh, cã t¸c phÈm viÕt b»ng ch÷ H¸n, ch÷ N«m(mét t¸c phÈm v¨n xu«i, mét tËp th¬, mét c©u ®èi, mét bµith¬…) cßn lu ®Õn ngµy nay hoÆc ®· thÊt l¹c nhng ®îc

4

nh¾c ®Õn trong th tÞch, v¨n bia... Giíi h¹n thêi gian t¸c gi¶sèng chñ yÕu tõ thÕ kû 11 ®Õn ®Çu thÕ kû 20. Sinh tró qu¸ncña t¸c gi¶ ®îc giíi h¹n trong ®Þa giíi hµnh chÝnh tØnh Nam§Þnh hiÖn t¹i.

T¸c gi¶ H¸n – N«m Nam §Þnh lîc truyÖn vÒ tiÓusö, sù nghiÖp tõng t¸c gi¶, giíi thiÖu kh¸i qu¸t diÖn m¹o çct¸c gi¶ H¸n – N«m Nam §Þnh tõ thÕ kû 11 ®Õn ®Çu thÕ kû20, ®îc xÕp theo thø tù hä tªn ®Ó b¹n ®äc thuËn tiÖn trongtra cøu.

Do h¹n chÕ cña so¹n gi¶ vÒ vèn sèng, vÒ tµi liÖu nªnch¾c ch¾n cßn mét sè t¸c gi¶ cha cã tªn trong s¸ch nµy,hoÆc cã tªn nhng cha ®Çy ®ñ, mong ®îc b¹n ®äc bækhuyÕt.

T«i xin c¶m ¬n çc c¬ quan, ®¬n vÞ vµ ç nh©n ®·gióp ®ì t«i trong viÖc biªn so¹n cuèn T¸c gi¶ H¸n N«mNam §Þnh. §Æc biÖt ch©n thµnh c¶m ¬n nhµ nghiªn cøuD¬ng V¨n Vîng - Nguyªn chuyªn viªn H¸n - N«m Banqu¶n lý di tÝch tØnh Nam §Þnh, ®· gióp ®ì t«i rÊt nhiÒu trongviÖc phiªn ©m, dÞch nghÜa tµi liÖu tham kh¶o b»ng ch÷ H¸n -N«m. Çm ¬n çc ®ång nghiÖp Th viÖn tØnh Nam §Þnh ®·nhiÖt t×nh phôc vô nhiÒu tµi liÖu tham kh¶o gióp t«i hoµnthµnh cuèn s¸ch nµy.

T¸c gi¶

5

t¸c gi¶ h¸n n«m nam ®Þnh

bïi ¸i(1804 - 1862)

Cßn cã tªn lµ Bïi Kh¸ ¸i.Quª x· §«ng §«i, huyÖn Phong Doanh nay lµ

th«n §«ng Duy, x· Yªn Quang, huyÖn ý Yªn, tØnhNam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Gi¸p Ngä niªn hiÖu MinhMÖnh 15 (1834), ®îc bæ chøc Gi¸o thô phñ NamS¸ch, råi Tri huyÖn Hµm An. N¨m 1841 «ng ®îcth¨ng Tri phñ Hoµ An, råi Viªn ngo¹i lang bé L¹i,Lang trung. N¨m 1851 «ng lµm ¸n s¸t sø Qu¶ngNg·i, råi L¹ng S¬n, cã c«ng dÑp phØ, ®îc th¨ngTh¸i béc Tù khanh, Bè ch¸nh Cao B»ng, råi TuÇnphñ L¹ng S¬n, Hé lý Tæng ®èc S¬n Hng Tuyªn.N¨m Tù §øc 15 (1862) «ng cÇm qu©n ®¸nh dÑp lo¹nB¹ch C«ng Ch©n, bÞ th¬ng råi hy sinh, thä 59 tuæi.Vua Tù §øc ®· viÕng «ng c©u ®èi :

Sinh chiÕm cao danh, huÊn häc nhìng thuÇn,®¬ng thÕ hµ nh©n n¨ng ®èi trÜ;

Tö vi ®¹i nghÜa, tiªm cõu hiÖu lùc, thÊt c¬ nan tÞdiÖc hoµn danh.

(Sèng chøc quan cao, khuyªn thiÖn d¹y trß, ®êi ÊymÊy ai mµ s¸nh ®îc ;

ChÕt v× nghÜa lín, g¾ng c«ng giÕt giÆc, thÊt c¬sao tr¸nh, còng trßn danh )

6

T¸c phÈm :- Cßn bµi th¬ Thêng t©n tiÕt chÐp trong T©n biªn

Nam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc.

Bïi b¹t tuþ(TK16)

Quª th«n Cù Linh, x· Ph¬ng §Ó, huyÖn T©yCh©n nay lµ th«n Ph¬ng §Ó, x· Trùc Ph¬ng,huyÖn Trùc Ninh, tØnh Nam §Þnh.

¤ng lµm quan nhµ M¹c tíi §Æc tiÕn kim tö Phôquèc Thîng tíng qu©n, Thanh T©y vÖ §« chØ huysø ty, §« chØ huy Thiªm sù, tíc B¸ Xuyªn b¸.

T¸c phÈm :- Thanh Quang tù ®iÒn thæ bi ký (Bµi ký t×nh

h×nh ruéng ®Êt chïa Thanh Quang, x· Ph¬ng §Ó,huyÖn T©y Ch©n, dùng n¨m 1563)

bïi chÝ( TK 15 )

Quª x· An L·ng, huyÖn Trùc Ninh nay thuéc x·Trùc ChÝnh, huyÖn Trùc Ninh, tØnh Nam §Þnh.

Kh«ng râ hµnh tr¹ng vµ khoa thø cña «ng, chØ biÕt«ng ®ç §Ö nhÞ gi¸p TiÕn sÜxuÊt th©n (Hoµng gi¸p) thêi Lª. ¤ng cã tµi c¶ v¨nlÉn vâ, trÊn gi÷ biªn thuú cã nhiÒu c«ng lao trong®¸nh giÆc, lµm quan tr¶i bèn triÒu vua, ®îc phongtíc L¹i Quèc c«ng.

T¸c phÈm :- §a t¹ Hoµng thiªn thi tËp.

7

bïi huÖ té(10/1 §inh Tþ 1557 - 10/1 T©n Tþ 1641)

Kh«ng râ tªn thËt. Ph¸p danh lµ HuÖ Té.Quª x· Ch©n §µm, huyÖn Nam Ch©n nay thuéc x·

Nam Giang, huyÖn Nam Trùc, tØnh Nam §Þnh.N¨m 32 tuæi «ng xuÊt gia. Sau «ng ®¾c ®¹o ë T©y

Thiªn, vÒ trô tr× t¹i chïa Thuú ë x· Cæ Tung (naythuéc x· Nam Hïng, huyÖn Nam Trùc, tØnh Nam§Þnh), dùng qu¸n Thõa L¬ng, ®óc chµy KimC¬ng b»ng ®ång. Vua ThÇn T«ng t«n «ng lµm HoµThîng ThiÒn S. Ngµy 10 th¸ng Giªng n¨m T©n Tþniªn hiÖu D¬ng Hoµ (1641) «ng thiªu ho¸ ë ®Òn. (HiÖn nay cßn ®Êt Th¸nh Ho¸ ë gi¸p giíi Cæ Tungvíi Trùc ChÝnh ).

N¨m Quý M·o niªn hiÖu C¶nh Hng 44 (1743)«ng ®îc s¾c phong lµ §¹i Th¸nh ThiÒn S. HiÖn cãtîng thê «ng ë c¸c ®Òn Cæ Tung, Thä Tung, ThanhKhª, Léng §iÒn, §« Quan, §«ng Cao (®Òu trongtØnh Nam §Þnh). T¸c phÈm :

- KÕ ®¨ng lôc. (Cã tµi liÖu chÐp lµ KÕ h lôc.Nguyªn b¶n chÐp tay cßn thê ë ®Òn Cæ Tung)

bïi mËu Tiªn(TK 19)

Cßn gäi lµ NguyÔn MËu Tiªn, cã s¸ch chÐp lµ BïiCung Quang.

Quª x· §«ng Duy, huyÖn Phong Doanh nay thuécx· Yªn Quang, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

¤ng lµ cha Cö nh©n Bïi TiÕn Tiªn, dßng giâi BïiQuèc §Ünh ®ç HiÖu sinh thêi Lª. Quèc §Ünh cã lÇn

8

m¬ thÊy ch÷ Tiªn nªn ®· dïng ch÷ Tiªn ®Æt tªn chocon ch¸u. Hä Bïi vèn tríc lµ hä NguyÔn ®æi sang.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Kû M·o niªn hiÖu Gia Long18 (1819), Lµm quan ®Õn chøc Hé ®èc Qu¶ng Yªn.

T¸c phÈm :- B¾c Nam phong thæ dÞ ®ång ký.

Bïi Ngäc O¸nh(14/1 Gi¸p TuÊt 1394 - 20/10 Êt Mïi 1475 )

Quª gèc x· Bïi X¸, huyÖn Tèng S¬n, Phñ HµTrung, trÊn Thanh Hoa nay thuéc tØnh Thanh Ho¸.Tró qu¸n x· Thä Tung, huyÖn T©y Ch©n nay lµ

th«n Thä Tung (cßn gäi lµ Thô Tung), x· NamHïng, huyÖn Nam Trùc, tØnh Nam §Þnh.

Håi nhá «ng ®îc häc c¶ v¨n ch¬ng lÉn binhph¸p. N¨m Gi¸p Ngä 1414 «ng cïng 20 ®inh tr¸ngtrong lµng tô qu©n cïng NguyÔn ChÝch råi theo LªLîi kh¸ng chiÕn chèng Minh. ¤ng ®îc Lª Lîi giaocho chøc Chñ b¹, chuyªn lo viÖc giÊy tê, c«ng v¨ntrong viÖc qu©n. N¨m Kû Hîi 1419 «ng lµm Tiªnphong ®¸nh ®ån La Ng¹c, b¾t sèng tíng Minh lµNguyÔn Sao. N¨m T©n Söu 1421 giÆc Ai Lao vµocíp tr¹i qu©n ta, «ng ®îc cö lµm Chinh T©y phãtíng cïng Lª Lîi ®¸nh tan qu©n giÆc. N¨m Gi¸pTh×n 1424 «ng lµm tíng tiªn phong cïng NguyÔnChÝch ®¸nh ®ån §a C¨ng (thuéc Thä Xu©n, ThanhHo¸). N¨m Êt Tþ 1425 nhËn nhiÖm vô t×nh b¸oth©m nhËp Trung Quèc, cung cÊp cho qu©n ta nhiÒutin tøc gi¸ trÞ, gãp phÇn vµo chiÕn th¾ng cña d©n téc.N¨m MËu Th©n 1428 «ng vÒ níc, ®îc vua ban

9

danh hiÖu Phô quèc Thîng tíng qu©n vµ ®îc cö®i lµm quan cai trÞ trÊn Kinh B¾c. ¤ng cã c«ngkhuyªn d©n lu t¸n trë vÒ quª khai khÈn ®Êt hoang,ph¸t triÓn kinh tÕ ë vïng QuÕ D¬ng thuéc phñ TõS¬n, ®îc d©n c¸c x· Mai æ, Tróc æ, L·m S¬n, PhïLu, Bång Lai lËp ®Òn thê ghi nhí c«ng ®øc. Saukhi mÊt, «ng ®îc s¾c phong lµm Phóc thÇn. HiÖncßn ®Òn thê «ng ë lµng Thä Tung. T¸c phÈm :

- ChØ cßn mét c©u ®èi ë ®Òn thê Lª HiÕn Gi¶n t¹ix· Nam Thanh, huyÖn Nam Trùc, tØnh Nam §Þnh.

bïi t©n(Cuèi TK 15 - §Çu TK 16 )

Quª x· Kim B¶ng, huyÖn Thiªn B¶n nay thuéc x·Kim Th¸i, huyÖn Vô B¶n, tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n khoaNh©m TuÊt niªn hiÖu C¶nh Thèng 5 (1502) ®êi LªHiÕn T«ng, lµm quan ®Õn chøc H×nh bé H÷u thÞlang. T¸c phÈm :

- ChØ cßn mét c©u ®èi t¹ ¬n trªn ®Òn nói quª «ng :HËu Ph¸c h÷u linh thÇn, khëi kh¶ tha ph¬ng kú

c¶nh phóc ;Nh©n l¬ng v« phó quý, duy t Êp néi tè trÇn c¬.(Trong nói HËu Ph¸c cã thÇn thiªng, sao ph¶i ®i

®©u cÇu phóc lín ;Vèn chÊt hiÒn lµnh kh«ng phó quý, chØ quanh

trong Êp tá niÒm riªng)

10

bïi thóc trinh(1810 - 1890 )

Cßn cã tªn lµ Bïi Trung. Tù lµ Anh Xuyªn, NhÊtTrung.

Quª th«n Trung Cêng, x· QuÇn Anh H¹, huyÖnCh©n Ninh nay lµ xãm §«ng Cêng, thÞ trÊn Yªn§Þnh, huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.

¤ng tinh th«ng Nho, y nhng ®i thi mÊy lÇn chØ ®çNhÊt trêng. ¤ng chuyªn t©m nghiªn cøu y häc,hµnh nghÒ ch÷a bÖnh, më trêng d¹y nghÒ y, häc trßtheo häc rÊt ®«ng.

T¸c phÈm :- Héi anh ( 28 quyÓn )- S¬ thÝ tiÖn dông ( 3 quyÓn )- VÖ sinh m¹ch quyÕt- VÖ sinh yÕu chØ ( 8 quyÓn )- ThuyÕt nghi.- §iÓn trai y m«n t¹p chøng.- Di nhµn tËp (Th¬)

Bïi TuÊn TuyÓn(TK 19)

Quª x· Ph¬ng §Ó, huyÖn Nam Ch©n nay lµ th«nPh¬ng §ª, x· Ph¬ng §Þnh, huyÖn Trùc Ninh, tØnhNam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Quý DËu niªn hiÖu GiaLong 12 (1813), Lµm quan ®Õn chøc §èc häc NghÖAn, sau bÞ c¸ch.

T¸c phÈm :- NghÖ An cæ tÝch vÞnh (h¬n 70 bµi)

11

bïi v¨n phan(1818 - ? )

Cã s¸ch chÐp lµ Bïi Duy Phiªn, Bïi Quang MiÖn.Quª x· Th©n Thîng, huyÖn §¹i An nay thuéc

huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.¤ng ®ç Cö nh©n khoa Quý M·o 1843, ®ç §Ö tam

gi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n khoa Gi¸p Th×n niªnhiÖu ThiÖu TrÞ 4 (1844), lµm quan ®Õn chøc Tri phñThuËn Thµnh. T¸c phÈm:

- ChØ cßn mét sè c©u ®èi ë ®×nh, chïa trong tØnh.

c¶ ng«(TK 19 )

Kh«ng râ tªn thËt cña «ng.Quª huyÖn Xu©n Trêng, tØnh Nam §Þnh.¤ng tham gia phong trµo yªu níc ë ®Þa ph¬ng,

bÞ ®Þch b¾t giam t¹i chïa Kh¸nh V©n (ngo¹i thµnhNam §Þnh) cïng §ç Huy Liªu vµ nhiÒu sÜ phu yªuníc kh¸c. T¸c phÈm :

ChØ cßn hai bµi in trong Tæng tËp v¨n häc ViÖtNam ( Nxb. Khoa häc x· héi, 1996.- T.19 )

- Ngôc trung c¶m t¸c- Qu¸ Nam m«n c¶m kh¸i

D¬ng bËt tr¹c(1684 - ? )

Tù lµ XÝch Thuû, hiÖu lµ ThuÇn ChÊt.Quª x· Cæ LÔ, huyÖn Nam Ch©n nay thuéc thÞ trÊn

Cæ LÔ, huyÖn Trùc Ninh, tØnh Nam §Þnh.

12

¤ng nguyªn hä §µo ®æi thµnh hä D¬ng. ¤ng lµch¸u xa ®êi cña Tr¹ng nguyªn §µo S TÝch.

¤ng ®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n khoaÊt Söu niªn hiÖu VÜnh ThÞnh 11 (1715) ®êi Lª DôT«ng, ®îc bæ Tri phñ Thiªn Trêng, th¨ng ¸n s¸tsø L¹ng S¬n.

T¸c phÈm:- ChÝnh Hoµ thËp nhÞ niªn T©n Mïi khoa TiÕn

sÜ ®Ò danh bi ký.- Giang s¬n tri ngé thi tËp- VÜnh ThÞnh nhÞ niªn BÝnh TuÊt khoa TiÕn sÜ

®Ò danh bi ký.- VÜnh Thä tø niªn T©n Söu khoa TiÕn sÜ ®Ò danh

bi ký.- VÜnh TrÞ nguyªn niªn BÝnh Th×n khoa TiÕn sÜ

®Ò danh bi ký.

D¬ng kh«ng lé(14/ 9 BÝnh Th×n 1016 - 3/ 6 Gi¸p TuÊt 1094)

Tªn thËt lµ D¬ng Minh Nghiªm, hiÖu lµ KhængLå ®äc tr¸nh lµ Kh«ng Lé.

Quª h¬ng Giao Thuû (sau ®æi lµ Hé X¸), phñ H¶iThanh nay thuéc huyÖn Nam Trùc, tØnh Nam §Þnh.

Tæ tiªn «ng vèn lµm nghÒ chµi líi. ¤ng lín lªnlÊy viÖc ®¸nh c¸ lµm vui, n¨m 29 tuæi ®i tu, sau ®îctruyÒn t©m Ên trë thµnh Tæ thø 9 dßng thiÒn QuanBÝch. ¤ng chuyªn nghiªn cøu vÒ ThiÒn T«ng vµ MËtT«ng, sèng gi¶n dÞ kh«ng mµng danh väng, thêngcïng Gi¸c H¶i thiÒn s du ngo¹n nhiÒu n¬i. Xungquanh tiÓu sö cña «ng cã nhiÒu truyÒn thuyÕt ly kú.

13

Cã mét sè t¸c gi¶ nhÇm «ng víi NguyÔn MinhKh«ng. Cã tµi liÖu chÐp «ng mÊt n¨m 1119.

Th¬ «ng thÓ hiÖn t×nh yªu cuéc sèng, g¾n bã víithiªn nhiªn, ®Êt níc, con ngêi. T¸c phÈm :

Cßn hai bµi th¬ rÊt ®Æc s¾c :- Ng«n hoµi- Ng nhµn- Vµ mét sè th¬ lu truyÒn trong d©n gian.

§µo DiÖu Thanh(TK 15)

Quª x· Mai X¸, huyÖn Mü Léc nay lµ th«n MaiX¸, x· Mü Phóc, huyÖn Mü Léc, tØnh Nam §Þnh.

N¨m BÝnh Ngä 1426 bµ theo cha ®Õn huyÖn ThanhTr× tô qu©n víi §inh LÔ cïng ®¸nh giÆc Minh. N¨m§inh Mïi 1427 qu©n ta ®¸nh thµnh Tam Giang, binhlÝnh bÞ sèt rÐt chÕt h¬n 300 ngêi. Bµ chÕ ra thøthuèc l¸ ch÷a bÖnh cho qu©n lÝnh, cøu ®îc h¬n2000 ngêi, ®îc B×nh §Þnh V¬ng phong lµ ThÇnY Th©n VÖ Tíng qu©n. N¨m 1428 bµ xin vÒ quªnu«i mÑ vµ mÊt ngµy 22 th¸ng Ch¹p thä 76 tuæi. Saukhi mÊt, bµ ®îc vua ban lµ ThÇn Dîc Th¸nh MÉu.T¸c phÈm :

- §iÒn gia tø yÕu.( Bé s¸ch gåm 4 thiªn lµ Dòng yÕu, TrÝ yÕu, L¬ng

yÕu, Dîc yÕu gåm 25 ch¬ng. HiÖn chØ cßn thiªnDîc yÕu ®îc su tËp t¶n m¸t trong d©n gian, chÐpl¹i víi tªn s¸ch lµ §µo thÞ dông dîc yÕu ph¬ng ).

14

®µo s tÝch(Canh DÇn 1350 - 4/ 9 BÝnh Tý 1396)

Quª x· Cæ LÔ, huyÖn T©y Ch©n nay thuéc thÞ trÊnCæ LÔ, huyÖn Trùc Ninh, tØnh Nam §Þnh.

¤ng lµ con TiÕn sÜ §µo Toµn B©n.¤ng ®ç Tr¹ng nguyªn khoa Gi¸p DÇn niªn hiÖu

Long Kh¸nh 2 (1374) ®êi TrÇn DuÖ T«ng. Tõ thiH¬ng ®Õn thi §×nh «ng ®Òu ®ç ®Çu.

Sau khi ®ç Tr¹ng nguyªn, «ng ®îc bæ chøc LÔbé Thîng th. N¨m 1381 «ng ®îc th¨ng NhËp néiHµnh khiÓn kiªm H÷u ty Lang trung. N¨m 1383Thîng hoµng TrÇn NghÖ T«ng lµm s¸ch B¶o Hoµ®iÖn d bót ®Ó r¨n d¹y vua, sai «ng viÕt bµi ®Ò tùa.N¨m 1393 do ®ång t×nh víi §oµn Xu©n L«i phªph¸n s¸ch Minh ®¹o cña Hå Quý Ly nªn «ng bÞgi¸ng lµm Trung th ThÞ lang ®ång Tri thÈm h×nhviÖn sù. Ch¸n ng¸n tríc c¶nh trong triÒu vua quanmu h¹i lÉn nhau, bÊt m·n v× Hå Quý Ly chuyªnquyÒn, «ng c¸o quan vÒ quª lµm thuèc ch÷a bÖnh vµd¹y häc. Ýt l©u sau «ng bÝ mËt lªn vïng Lý H¶i, Tam§¶o (nay thuéc x· Phó Xu©n, huyÖn Tam §¶o, tØnhVÜnh Phóc) quy tô nh©n tµi, nu«i chÝ lín nh»m chÊnhng ®Êt níc. ¤ng thÓ hiÖn t tëng phôc hngcanh t©n ®Êt níc cña m×nh trong bé S¸ch lîc phôchng §¹i ViÖt.

Thêi gian nµy nhµ Minh ©m mu x©m chiÕm nícta, chóng ®a nhiÒu yªu s¸ch nÆng nÒ g©y søc Ðp víinhµ TrÇn. Vua TrÇn ®· triÖu «ng vÒ kinh giao nhiÖmvô ®i sø nhµ Minh thùc hiÖn môc ®Ých kÐo dµi thêigian hoµ ho·n. B»ng tµi n¨ng h¬n ngêi, «ng ®·

15

thuyÕt phôc ®îc vua Minh gi¶m nhÑ yªu s¸ch, ®ÆcbiÖt b·i bá viÖc ®ßi cèng n¹p t¨ng nh©n. Kh©m phôctµi n¨ng sø nhµ TrÇn, vua Minh ®· tÆng «ng bèn ch÷Lìng quèc Tr¹ng nguyªn.

Sau khi mÊt, «ng ®îc phong lµm phóc thÇn.§µo S TÝch næi tiÕng th«ng minh, häc giái, n¨m

7 tuæi ®· næi tiÕng thÇn ®ång. ¤ng ®îc ngêi ®êi®¸nh gi¸ lµ mét trong nh÷ng ngêi kh¬i nguån thÓphó thêi TrÇn víi bµi C¶nh tinh phó næi tiÕng. T¸cphÈm :

- Bµi tùa s¸ch B¶o Hoµ ®iÖn d bót.- Bµi v¨n s¸ch thi §×nh (chÐp trong LÞch triÒu

§×nh ®èi s¸ch v¨n).- Méng ký (chÐp trong C«ng d tiÖp ký).- C¶nh tinh phó (chÐp trong QuÇn hiÒn phó tËp).- S¸ch lîc phôc hng §¹i ViÖt ( 8 tËp, ®· mÊt ).NhiÒu th¬ riªng lÎ chÐp r¶i r¸c trong c¸c s¸ch kh¸c

nh bµi Quy ®iÒn (chÐp trong Hoµi lai thi tËp cñaKhiÕu N¨ng TÜnh), ba bµi chÐp trong T©n biªn Nam§Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc...

®µo toµn b©n(tk14 )

Cã s¸ch chÐp lµ §µo Toµn M©n, §µo TuyÒn Phó,§µo Kim B¶n, Lª Toµn M«n...

Quª gèc x· Song Khª, huyÖn Yªn Dông nay thuécx· Song Khª, huyÖn Yªn Dòng, tØnh B¾c Giang.

Tró qu¸n x· Cæ LÔ, huyÖn T©y Ch©n nay thuéc thÞtrÊn Cæ LÔ, huyÖn Trùc Ninh, tØnh Nam §Þnh.

16

¤ng lµ cha Tr¹ng nguyªn §µo S TÝch. ¤ng ®çH¬ng cèng khoa Gi¸p Tý 1324, ®ç §Ö nhÞ gi¸pTiÕn sÜ khoa Nh©m DÇn 1362 ®êi TrÇn Dô T«ng,®îc bæ chøc LÔ bé Thîng th. N¨m 1381 «ng®îc lÊy lµm Tri thÈm h×nh viÖn sù.

§µo Toµn B©n lµ mét nhµ gi¸o næi tiÕng cã nhiÒuhäc trß ®ç ®¹t cao. Khoa thi TiÕn sÜ n¨m 1374 bangêi häc trß cña «ng ®Òu ®ç ®¹i khoa lµ §µo STÝch (con trai «ng) ®ç Tr¹ng nguyªn, Lª HiÕn Gi¶n®ç B¶ng nh·n, Lª HiÕn Tø ®ç TiÕn sÜ. Vua TrÇnkhen «ng lµ "Phô gi¸o tö ®¨ng khoa"(cha d¹y con®ç ®¹t). Quèc tö gi¸m T nghiÖp Chu V¨n An (1292- 1370) ®· tÆng «ng bèn ch÷ "§¹i s v« nhÞ" (nhµgi¸o lín cã mét kh«ng hai).

§µo Toµn B©n häc réng, tµi cao, næi tiÕng vÒ v¨nch¬ng, ®îc ngêi ®¬ng thêi ca ngîi lµ "V¨nch¬ng tµi m¹o" (ThÇn tÝch tæng ThÇn Lé). T¸cphÈm :

HiÖn chØ cßn vÕ ®èi «ng tr¶ lêi vua TrÇn lu truyÒntrong d©n gian. Trong buæi lÔ ®¨ng khoa 1374, vuaTrÇn biÕt «ng cã ba häc trß ®ç ®¹t cao, ®· ra mét vÕ®èi thö tµi «ng :

Viªn ngo¹i ba tiªu v« phu qu©n tø thêi h÷u tuyÕt;(C©y chuèi ngoµi vên kh«ng vá bäc th× còng l¹nh

nh bèn mïa thÊy tuyÕt ).§µo Toµn B©n ®èi l¹i lµ :Méc t¹i nguyÖt thiªn v« thæ båi b¸t nguyÖt giai

xu©n.(C©y díi tr¨ng kh«ng ®îc ®Êt båi nhng th¸ng

t¸m còng ®Òu lµ mïa xu©n)

17

§Æng §oµn B»ng(1887 - 1938)

Tªn thËt lµ §Æng H÷u B»ng.Quª x· Hµnh ThiÖn, phñ Xu©n Trêng nay lµ th«n

Hµnh ThiÖn, x· Xu©n Hång, huyÖn Xu©n Trêng,tØnh Nam §Þnh.

¤ng lµ con TiÕn sÜ §Æng H÷u D¬ng.N¨m 1906 «ng ®îc thµy d¹y häc lµ TiÕn sÜ

NguyÔn Ngäc Liªn giíi thiÖu xuÊt d¬ng, vµo häcTrêng Vâ bÞ T« Ki ¤ (NhËt B¶n), ®ç thñ khoa,®îc Minh TrÞ Thiªn Hoµng tÆng chiÕc ®ång hå bátói cã ch÷ ký cña vua. Do ho¹t ®éng yªu níc, n¨m1909 bÞ trôc xuÊt, «ng sang Trung Quèc, råi XiªmLa. N¨m 1910 «ng tæ chøc mua vò khÝ gióp HoµngHoa Th¸m, bÞ nhµ cÇm quyÒn H¬ng C¶ng tÞch thu.N¨m 1912 «ng trë l¹i Trung Quèc tham gia ViÖtNam quang phôc héi ë Qu¶ng Ch©u, lµm uû viªnvËn ®éng cña héi ë B¾c Kú. ¤ng vÒ quª tuyªntruyÒn vËn ®éng thanh niªn gia nhËp héi, quyªn gãptiÒn ñng hé çch m¹ng, tæ chøc çc ho¹t ®éng chèngthùc d©n Ph¸p x©m lîc... BÞ thùc d©n Ph¸p kÕt ¸nv¾ng mÆt ®µy biÖt xø, «ng l¹i sang Trung Quèc thamgia qu©n ®éi Trung Hoa d©n quèc ë Qu¶ng T©y, lµmtíi §¹i t¸ Tham mu trëng. N¨m 1922 «ng lµmGi¸o s Trêng Qu©n sù Hoµng Phè. N¨m 1938NhËt nÐm bom, «ng bÞ søc Ðp ®Õn lo¹n thÇn kinh,mét lÇn nh¶y xuèng s«ng mÊt lóc 52 tuæi.

18

Mét sè tµi liÖu nhÇm «ng víi §Æng Huy DËt (tøc§Æng Tö MÉn), cã tµi liÖu l¹i nhÇm hai «ng lµ mét.

T¸c phÈm :- ViÖt Nam nghÜa liÖt sö .- H. : V¨n ho¸, 1959.-

(Nxb. V¨n häc, 1972 ).

§Æng §øc §Þch(20/8 BÝnh Tý 1816 - 4/8 BÝnh Th©n 1896)Tù lµ Cöu Tu©n, hiÖu lµ C«i Phong.

Quª x· Hµnh ThiÖn, huyÖn Giao Thuû nay lµ th«nHµnh ThiÖn, x· Xu©n Hång, huyÖn Xu©n Trêng,tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa MËu Th©n 1848, ®ç Phãb¶ng khoa Kû DËu niªn hiÖu Tù §øc 2 (1849).

Sau khi ®ç Phã b¶ng, «ng vÒ quª. N¨m «ng 38tuæi míi ®îc bæ chøc Tri huyÖn Hµm Yªn. ¤nglµm quan tr¶i çc chøc Tri phñ An B×nh, §èc häcH¶i D¬ng, Gi¸m s¸t ngù sö, sung TËp HiÒn viÖn Tuso¹n, Kinh diªn khëi c tró. N¨m 1873 bÞ bÖnh, «ngxin vÒ quª an dìng vµ nu«i mÑ giµ. N¨m 1874 triÒu®×nh triÖu «ng ra lµm §èc häc Nam §Þnh, ThÞ gi¶nghäc sÜ, sung Sö qu¸n To¶n tu, Hång l« Tù khanh.N¨m 1883 «ng ®îc giao chøc thù TuÇn phñ Qu¶ngNg·i, n¨m 1884 th¨ng LÔ bé Tham tri, sung Sö qu¸nTo¶n tu, lÜnh LÔ bé Thîng th. N¨m §ång kh¸nh(1886) ®îc sung Kinh diªn gi¶ng quan, lµm viÖc®îc Ýt ngµy, «ng xin vÒ trÝ sÜ vµ më trêng d¹y häc.

¤ng næi tiÕng lµ vÞ quan thanh liªm, biÕt ch¨m lo®êi sèng nh©n d©n. ¤ng cã c«ng ®¾p ®ª ng¨n nícmÆn, khai hoang vïng ven biÓn Giao Thuû ®îc

19

hµng ngh×n mÉu ruéng. ¤ng còng næi tiÕng lµ nhµgi¸o cã tµi vµ v¨n ch¬ng lçi l¹c. T¸c phÈm :

- Thanh c vÞnh tËp.- H¸n tù tù tu th.

§Æng H÷u D¬ng(1857 - ? )


¤ng lµ ch¸u néi Cö nh©n §Æng V¨n BÝnh, anh Cönh©n §Æng H÷u Hé.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Kû M·o 1879, ®ç §Ö tamgi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n khoa Kû Söu niªn hiÖuThµnh Th¸i 1 (1889). Khoa Êt DËu 1885 «ng ®· thiHéi tróng çch, nhng v× kinh thµnh thÊt thñ nªncha kÞp truyÒn l«. Khoa Kû Söu «ng l¹i thi vµ ®çTiÕn sÜ.

¤ng lµm quan ¸n s¸t Hµ Néi. Sau bÞ ®au m¾t,«ng xin vÒ nghØ.

T¸c phÈm :- N«ng gia tù liÖu (tËp s¸ch thuèc ch÷ N«m h¬n

6000 c©u th¬ lôc b¸t).Mét sè th¬ t¶n m¸t trong d©n gian vµ chÐp trong

çc s¸ch...

§Æng Kim To¸n( 1814 - 1881 )

Cã s¸ch chÐp lµ §Æng To¸n. Tªn hiÖu lµ Phñ§µi, tªn tù lµ TiÕt Phñ.

20

Quª x· Hµnh ThiÖn, huyÖn Giao Thuû nay lµth«n Hµnh ThiÖn, x· Xu©n Hång, huyÖn Xu©nTrêng, tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa §inh Mïi 1847, ®ç Phãb¶ng ©n khoa MËu Th©n niªn hiÖu Tù §øc 1 (1848),®îc bæ Hµn l©m viÖn KiÓm th¶o, Tri phñ TÜnh Gia.Sau «ng ®îc th¨ng ¸n s¸t B¾c Ninh, ThÞ gi¶ng häcsÜ. N¨m Tù §øc 20 (1867) «ng ®i lµm TuÇn phñ Hélý L¹ng B×nh. N¨m 1870 thµnh L¹ng S¬n bÞ v©yh·m, «ng bÞ çch chøc, ®i hiÖu lùc. Sau «ng ®îckh«i phôc hµm Hång l« Tù khanh, lÜnh Bè ch¸nhCao B»ng. N¨m Tù §øc 27 (1874) «ng lµm TuÇnphñ Ninh B×nh, råi ®îc th¨ng Tæng ®èc An TÜnhnhng cha kÞp nhËm chøc th× mÊt, thä 68 tuæi.

¤ng cã c«ng chiªu tËp d©n lu t¸n khai hoangvïng ven biÓn Nam §Þnh, lËp tæng L¹c ThiÖn thuéchuyÖn Giao Thuû.

T¸c phÈm :- H¶i Ch©u khai khÈn chÝ.- L¬ng y tiÖp hiÖu- Ninh B×nh l©m hµnh vÞnh tËp (h¬n 70 bµi)- Ngäc lÞch chÝ b¶o diÔn ca.- Mét sè th¬ ®îc chÐp r¶i r¸c trong çc s¸ch...

§Æng Ngäc CÇu(1825 - 1869 )

Cßn gäi lµ §Æng Ngäc Ph¸c.Quª x· §Æng X¸, huyÖn Thîng Nguyªn nay lµ

th«n §Æng X¸, x· Mü Hng, huyÖn Mü Léc, tØnhNam §Þnh.

21

¤ng ®ç Cö nh©n khoa §inh Mïi 1847, ®ç Phãb¶ng ©n khoa MËu Th©n niªn hiÖu Tù §øc 1 (1848),lµm quan Bè ch¸nh Tuyªn Quang. Sau bÞ çch chøc,«ng ph¶i ®i hiÖu lùc ë qu©n thø Th¸i Nguyªn råi tötrËn, ®îc tÆng "Tö sù" (chÕt v× viÖc níc).

T¸c phÈm: Cßn c©u ®èi ë ®Òn Tíng Lo¸t (x·Yªn TrÞ, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh).

§Æng Ngäc To¶n(1841 - ? )

HiÖu lµ Trung Trai.Quª x· Hµnh ThiÖn, huyÖn Giao Thuû nay lµ th«n


¤ng lµ em TiÕn sÜ §Æng Xu©n B¶ng.¤ng ®ç Cö nh©n khoa MËu Th×n niªn hiÖu Tù

§øc 21 (1868), lµm quan Gi¸o thô phñ KiÕn X¬ng(Th¸i B×nh). Sau «ng ço quan vÒ quª më trêngd¹y häc, häc trß cã tíi hµng ngh×n, trong ®ã 90ngêi ®ç Cö nh©n, Tó tµi. ¤ng cã c«ng cïng §ÆngKim To¸n chiªu mé d©n khai hoang lËp tæng L¹cThiÖn (thuéc huyÖn Giao Thuû, tØnh Nam §Þnh).

T¸c phÈm :- §Þch çt b¶o lôc- Quèc triÒu lÞch khoa H¬ng s¸ch.- T¹o phóc b¶o th.- V¨n X¬ng ®Õ qu©n ¢m chÊt v¨n diÔn ©m ca

(DiÔn N«m)

22

§Æng Phi HiÓn(9/9 Quý M·o 1603 - 21/3 MËu Ngä 1678)

Cã tµi liÖu chÐp «ng sinh 1567, mÊt 1650 thä 84tuæi.

Quª x· Thuþ Nhi, huyÖn Giao Thuû nay lµ th«nNgäc Thá, x· T©n ThÞnh, huyÖn Nam Trùc, tØnhNam §Þnh.

N¨m 25 tuæi (cã s¸ch chÐp n¨m 62 tuæi) «ng ®ç§Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n khoa MËu Th×nniªn hiÖu VÜnh Té 10 (1628) ®êi Lª ThÇn T«ng.N¨m 1631 «ng ®îc giao chøc HiÕn s¸t sø TuyªnQuang, råi TrÊn thñ Thanh Hoa. ¤ng cã c«ng dÑpphØ, ®îc phong tíc VÖ Thuþ hÇu. Sau «ng ®îc vÒkinh lµm §«ng çc §¹i häc sÜ.

T¸c phÈm :- §Æng tiÕn sÜ Thuþ Thá thi tËp.- Nam du tËp.- B¾c s¬n hµnh ký.Mét sè th¬ vµ c©u ®èi chÐp trong çc s¸ch vµ ë çc

®Òn chïa trong tØnh nh bµi "Bå §a tù ", "§«ngMinh tù", "L¬ng ®¹i quan"...

§Æng V¨n BÝnh(TK 19)


¤ng lµ «ng néi TiÕn sÜ §Æng H÷u D¬ng vµ çcCö nh©n §Æng H÷u Hé, §Æng H÷u H¸ch.

23

¤ng ®ç Cö nh©n khoa T©n M·o niªn hiÖu MinhM¹ng 12 (1831), ®îc bæ chøc Tri huyÖn TiªnMinh. Sau «ng bÞ b·i chøc, råi l¹i ®îc phôc chøcGi¸o thô Kinh M«n. N¨m 70 tuæi «ng vÒ nghØ, n¨m90 tuæi th× mÊt.

T¸c phÈm :- Nam ©m thi (h¬n 100 bµi).- Kh¶i ®ång huyÕn hiÕu.

§Æng V¨n Nh·(1868 - ? )


Tríc ®· ®ç Tó tµi.N¨m 32 tuæi ®ç Gi¶i nguyªn Cö nh©n khoa §inh

DËu Thµnh Th¸i 9 (1897). §îc bæ lµm Ký lôc h¹ng6 ë Phñ Toµn quyÒn. N¨m 1900 «ng lµ thµnh viªntrong ph¸i ®oµn sang th¨m Ph¸p, khi vÒ níc lµmTri phñ øng Hoµ. N¨m 1908 «ng bá quan ®i xuÊtd¬ng råi biÖt tÝch.

T¸c phÈm :- H¬ng thÝ v¨n.

§Æng Vò Kham(1877 - ? )

Tªn tríc lµ §Æng Ngäc Quúnh.Quª x· Hµnh ThiÖn, huyÖn Giao Thuû nay lµ th«n


24

¤ng lµ con Cö nh©n §Æng V¨n Têng.¤ng ®ç Cö nh©n khoa Canh Tý niªn hiÖu Thµnh

Th¸i 12 (1900), ®îc vµo häc Trêng HËu bæ, råilµm HuÊn ®¹o, Gi¸o thô t¹i Th¸i Ninh, ThêngTÝn... Tõ sau n¨m 1918 «ng chuyÓn sang ng¹chTh«ng ph¸n, lµm Trî t¸ ë c¸c phñ Thêng TÝn, DuyTiªn, CÈm Giµng, Tø Kú.

T¸c phÈm :- Tø tù huÊn m«ng ( Biªn so¹n chung víi TrÇn

NhËt TØnh n¨m 1932, s¸ch lu t¹i Th viÖn Quèc giaParis - Ph¸p ).

§Æng Xu©n B¶ng(1828 - 1910 )

Tù lµ Hy Long. HiÖu lµ ThiÖn §×nh, V¨n Phñ.Quª x· Hµnh ThiÖn, huyÖn Giao Thuû nay lµ th«n


¤ng lµ anh Cö nh©n §Æng Ngäc To¶n, cha §ÆngXu©n ViÖn, «ng néi Trêng Chinh.

¤ng ®ç Tó tµi hai khoa 1846 vµ 1848, ®ç Cö nh©nkhoa Canh TuÊt 1850, ®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜxuÊt th©n khoa BÝnh Th×n niªn hiÖu Tù §øc 9(1856).

Sau khi ®ç Cö nh©n «ng ®· ra lµm Gi¸o thô phñNinh Giang. N¨m 1857 «ng ®îc sung vµo Néi c¸ctham gia chØnh lý bé Nh©n sù kim gi¸m. N¨m 1859«ng gi÷ chøc quyÒn Tri phñ Thä Xu©n (Thanh Ho¸),n¨m 1860 lµm Tri phñ Yªn B×nh (Tuyªn Quang).N¨m 1861 «ng vÒ HuÕ lµm Gi¸m s¸t ngù sö, ®Ò nghÞ

25

vua thùc hiÖn chñ tr¬ng c¶i c¸ch tuyÓn mé binhlÝnh, ph¸t triÓn vµ khuyÕn khÝch hµng néi, cÊm nhËphµng ngo¹i. N¨m 1864 «ng lµm ¸n s¸t sø Qu¶ngYªn, cïng Tr¬ng Quèc Dông dÑp giÆc Kh¸ch vµthæ phØ. N¨m 1867 «ng lµm Bè ch¸nh Thanh Ho¸.N¨m 1868 ®æi Bè ch¸nh Tuyªn Quang, «ng cïngNguyÔn B¸ Nghi dÑp bän Tµu ¤ ph¸ rèi tØnh lþ.N¨m 1869 «ng l¹i ®æi lµm Bè ch¸nh Thanh Ho¸, Bèch¸nh Hµ Néi, råi Bè ch¸nh S¬n T©y. N¨m 1872«ng lµm TuÇn phñ H¶i D¬ng, ®¸nh dÑp qu©n CêVµng Hoµng Sïng Anh. Cuèi n¨m 1873 thµnh H¶iD¬ng lät vµo tay qu©n Ph¸p, «ng bÞ gäi vÒ kinh chêchÞu téi. N¨m 1875 «ng mé d©n khai hoang vïngYªn Mao (huyÖn BÊt B¹t, tØnh S¬n T©y). N¨m 1876«ng theo Hoµng KÕ Viªm më ®ån ®iÒn vïng HngHo¸. N¨m 1878 triÒu ®×nh triÖu vÒ kinh ®Ó lµm quannhng «ng tõ chèi, xin vÒ phông dìng mÑ. N¨m1886 triÒu ®×nh cö «ng lµm §èc häc Nam §Þnh.N¨m 1888 vua §ång Kh¸nh triÖu «ng vÒ kinh trängdông nhng «ng viÖn cí tuæi cao xin vÒ hu trÝ.

¤ng cã c«ng mé d©n khai hoang lËp ra Êp T¶Hµnh (x· V¨n L©m, huyÖn Vò Th, tØnh Th¸i B×nh).Tõ khi nghØ hu «ng më trêng d¹y häc, häc trß®«ng tíi hµng ngh×n, cã nhiÒu ngêi ®ç ®¹t. ¤ngthµnh lËp th viÖn phôc vô häc trß vµ c¸c sÜ phu yªuníc, lÊy tªn lµ Th viÖn Hy Long. Th viÖn HyLong ®îc coi lµ th viÖn t nh©n lín nhÊt B¾c Kúthêi ®ã. ¤ng chuyªn t©m nghiªn cøu lÞch sö, ®Þa lý,v¨n häc, ®¹o ®øc... vµ cã nhiÒu t¸c phÈm gi¸ trÞ. SÜphu ®¬ng thêi t«n «ng lµ bËc häc nhiÒu biÕt réng.

26

Sau khi mÊt, «ng ®îc truy phôc nguyªn hµm TuÇnphñ. Lµng T¶ Hµnh thê «ng lµm Thµnh hoµng lµng.

T¸c phÈm :- B¾c sö th«ng gi¸m tËp l·m tiÖn ®éc sö.- Cæ kim thiÖn ¸c tÝnh.- Cæ nh©n ng«n hµnh lôc (Biªn tËp).- C gia khuyÕn giíi t¾c (Biªn tËp).- DiÔn huÊn tôc quèc ©m.- Giao Thuû phong thæ vÞnh.- HuÊn tôc ca.- HuÊn tôc quèc ©m ca.- Kh©m ®Þnh tËp vËn trÝch yÕu.- Kinh truyÖn to¸t yÕu.- Nam ph¬ng danh vËt bÞ kh¶o.- Nam sö tiÖn l·m.- NhÞ §é Mai (diÔn n«m).- Nh Tuyªn thi tËp.- Sö häc bÞ kh¶o.- Th¸nh tæ h¹nh thôc diÔn ©m ca (diÔn n«m).- Th¸nh tæ thùc lôc.- ThiÖn §×nh Khiªm Trai v¨n tËp.- ThiÖn §×nh thi.- Th«ng gi¸m tËp l·m tiÖn ®éc.- Tiªn nghiªm Héi, §×nh thÝ v¨n (th¬ in chung).- Tuyªn Quang tØnh phó.- ViÖt sö c¬ng môc tiÕt yÕu.

- ViÖt sö chÝnh biªn tiÕt yÕu (Biªn tËp).

27

§Æng xu©n khanh(1864 - ? )

Cßn gäi lµ §Æng Xu©n Kh¸nh.Quª x· Hµnh ThiÖn, huyÖn Giao Thuû nay lµ th«n


¤ng lµ em ruét Cö nh©n Gi¸o thô §Æng Chi Kinh,lµ anh Cö nh©n §Æng V¨n §é vµ Tó tµi §Æng Qu¸nThµnh.N¨m 34 tuæi «ng ®ç Cö nh©n khoa §inh DËu

Thµnh Th¸i 9 (1897), ®îc bæ lµm Tæng s, hµmHµn l©m viÖn KiÓm tÞch.

T¸c phÈm :- Cæ kim trïng danh trïng tÝnh kh¶o.

§Æng Xu©n ViÖn(1880 - 1958 )

Tù lµ Phôc Ba, tôc danh lµ Bèn §Ô, bót danh lµThiÖn §×nh.


¤ng lµ con TiÕn sÜ §Æng Xu©n B¶ng, th©n phô®ång chÝ Trêng Chinh.

Vèn dßng dâi Nho häc nhng «ng kh«ng theo ®ßicö nghiÖp. ¤ng nghiªn cøu s©u quèc v¨n, s¸ng t¸cvõa b»ng ch÷ H¸n N«m, võa b»ng quèc ng÷. ¤ng lµthµnh viªn Nam ViÖt ®ång thiªn héi do Lª TrängHµm lµm héi chñ, tham gia biªn so¹n bé Minh ®«

28

sö. S¸ng t¸c cña «ng phÇn nhiÒu ký c¸c bót danh nªncha ®îc su tÇm ®Çy ®ñ.

T¸c phÈm :A - H¸n N«m :

- Hµ phßng qu¶n kiÕn.- H÷u danh anh hïng.- T©n th (theo s¸ch B¶o H¸n ch©u liªn).- Nãi cã s¸ch.- ThiÖn §×nh x· chÝ tËp.- V« danh anh hïng.

B - Quèc ng÷ :- H¸n v¨n s¬ häc tiÕp gi¶i.- H. : ViÖt D©n, 1941.-

T.1.- HËu Lª chÝnh trÞ // Nam phong.- 1931.- Sè 168.- LÞch sö NguyÔn H÷u CÇu // Nam phong.- 1929.-

Sè 137.- LÞch sö T©y S¬n // Nam phong.- 1929.- Sè 135.- MÊy tay tuÇn l¹i níc Tµu ®« hé níc ta xa //

Nam phong.- 1931.- Sè 165.- Nam §Þnh ®Þa d nh©n vËt kh¶o // Nam phong.-

1931.- Sè 164.- Nam Kú ®Þa chÝ : Xø Nam Kú tríc khi thuéc

Ph¸p // Nam phong.- 1931.- Sè 162.- Nghi lÔ phæ th«ng // Nam phong.- 1930.- Sè 146

vµ 150.- Ng« V¬ng QuyÒn // Nam phong.- 1931.- Sè

161.- NguyÔn Tùu tiªn sinh truyÖn // Nam phong.-

1930.- Sè 151.

29

- Ninh B×nh phong vËt chÝ // Nam phong.- 1931.-Sè 163.

- Ph¹m ThÕ LÞch tiªn sinh truyÖn.- T©y ®« th¾ng tÝch // Nam phong.- 1931.- Sè 160.- Tæ quèc phong thi // Nam phong.- 1929.- Sè 142.- TrÇn Nguyªn chiÕn kû // Nam phong.- 1931.- Sè

167.- TruyÖn ®øc D¬ng Kh«ng Lé // Nam phong.-

1929.- Sè 156.

§inh §¨ng Kh«i(TK 15 )

Quª x· Yªn Cõ, huyÖn ý Yªn nay thuéc x· YªnB×nh, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç H¬ng cèng khoa Kû DËu niªn hiÖuHång §øc 20 (1489) ®êi Lª Th¸nh T«ng.

Kh«ng râ hµnh tr¹ng cña «ng.T¸c phÈm :

- Cßn bµi T¸n Ph¬ng Khª Tèng gia n÷ chÐp trongT©n biªn Nam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc vµ c©u ®èië ®Òn Kh¶i Th¸nh (B¶o Léc).

§inh Nh Lan(TK 18 )

Quª x· Yªn Cõ, huyÖn ý Yªn nay thuéc x· YªnB×nh, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç H¬ng cèng khoa BÝnh Tý niªn hiÖu C¶nhHng 17 (1756) ®êi Lª HiÓn T«ng, lµm quan tíi

30

chøc C«ng bé T¶ thÞ lang, tíc An Ch©u b¸. ¤ngtõng phông mÖnh tu söa ®Òn thê c¸c danh nh©n.

T¸c phÈm :- Cßn bµi Ninh X¸ tæ tõ chÐp trong T©n biªn Nam

§Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc.

§inh Trung ThuÇn(1463 - ? )

Quª x· Phïng X¸, huyÖn ý Yªn nay thuéc x·Yªn Kh¸nh, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

N¨m 25 tuæi «ng ®ç §Ö nhÞ gi¸p TiÕn sÜ xuÊtth©n (Hoµng gi¸p) khoa §inh Mïi niªn hiÖu Hång§øc 18 (1487) ®êi Lª Th¸nh T«ng, lµm quan ®Õnchøc Thîng th. ¤ng vèn c¬ng trùc, kh«ng hamgiµu sang, ch¨m lo kÎ khã nªn xin vÒ vui thó ®iÒnviªn vµ th¬ phó.

T¸c phÈm :Cßn bµi th¬ «ng thêng ng©m khi sèng ë quª lu

truyÒn trong d©n gian nh sau :KhuÊt tÊt cung yªu väng phó nhiªuBÊt nh bÇn b¹c mé nh triªuPhong y tóc thùc c h¬ng qu¸nAn thuþ song biªn c¶nh ngìng kiªu.

T¹m dÞch :Uèn gèi khom lng ®Ó cã giµuSao b»ng nghÌo tóng tríc nh sauC¬m no ¸o Êm n¬i quª qu¸nYªn giÊc lu«n lu«n bíc ngÈng ®Çu.

31

§inh V¨n Lan( ? - ? )

Quª x· Cao H¬ng, huyÖn Thiªn B¶n nay lµ th«nCao Ph¬ng, x· Liªn B¶o, huyÖn Vô B¶n, tØnh Nam§Þnh.

¤ng lµm quan díi thêi TrÇn tr¶i Thîng th s¸ubé kiªm §« ngù sö §« s¸t viÖn. ¤ng lµm nhµ trªnnói G«i (Vô B¶n) ®äc s¸ch ng©m vÞnh vµ dùng chïathê PhËt lÊy hiÖu lµ V©n Trung tù. T¸c phÈm :

Cßn bµi th¬ lu truyÒn trong d©n gian t¬ngtruyÒn ®¬ng thêi «ng thêng ng©m nh sau :

Gi¶i thô quy ®iÒn phông PhËt TiªnTh¸i xan chung PhËt t¹i s¬n biªnC«ng khanh trãc phäc hµ vi gi¶Chiªu mé huÒ t«n cÊp thuû truyÒn.

T¹m dÞch :Bá quan vÒ phông PhËt Tiªn

C¬m rau n»m nghØ ë bªn nói nµyC«ng khanh víng vÝt nµo hay

Sím chiÒu d¾t ch¸u móc ®Çy suèi trong.

§inh V¨n Nh·(TK 19 )

Tªn tríc lµ §inh Kim Gi¸m, tù lµ ChÝnh Trai.Quª x· Trõng H¶i, huyÖn Nam Ch©n nay thuéc x·

Liªm H¶i, huyÖn Trùc Ninh, tØnh Nam §Þnh.¤ng ®ç Cö nh©n khoa MËu Ngä niªn hiÖu Tù §øc

11 (1858), ®îc bæ HuÊn ®¹o Thuû §êng (Thuû

32

Nguyªn, H¶i Phßng), th¨ng ¸n s¸t Ninh B×nh. Sau«ng vÒ hu trÝ. T¸c phÈm :

- §«ng hµnh thi tËp.

§inh V¨n ThuÇn(TK 18 )

Quª x· C¸t §»ng, huyÖn Väng Doanh nay lµ th«nC¸t §»ng, x· Yªn TiÕn, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam§Þnh.

¤ng ®ç Gi¸m sinh thêi Lª, d¹y häc ë quª. T¸cphÈm:

Cßn bµi V¨n m«n sinh Duy CÇn b¹i th¬ng d÷ thªtÞ khø chÐp trong T©n biªn Nam §Þnh tØnh ®Þa d chÝlîc.

§inh Vò HiÖp(TK 19 )

Cã s¸ch chÐp lµ §inh Vò H¹p, §inh Vò Hîp.Quª x· Yªn Tè, huyÖn ý Yªn nay thuéc x· Yªn

B×nh, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.¤ng ®ç Cö nh©n khoa Gi¸p TuÊt niªn hiÖu Tù

§øc 27 (1874), lµm quan ®Õn chøc Tri huyÖn. T¸cphÈm :

- H¸t giang ký kiÕn.

§inh Vò Thêng(TK 19 )

Quª x· Yªn Tè, huyÖn ý Yªn nay thuéc x· YªnB×nh, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

33

¤ng ®ç H¬ng cèng khoa Quý M·o niªn hiÖuC¶nh Hng 44 (1783) ®êi Lª HiÓn T«ng, lµm quan®Õn chøc HuÊn ®¹o CÈm Thuû. §¬ng thêi «ng næitiÕng hay ch÷ ë trong huyÖn.

T¸c phÈm : - §inh HuÊn quan nhµn ký.- Cßn bµi Tróc trang §«ng Hå miÕu vµ c©u ®èi ë

®Òn Th¸nh tæ x· Tèng X¸ (x· Yªn X¸, huyÖn ýYªn, tØnh Nam §Þnh).

®å tÜnh(TK19)

Kh«ng râ tªn thËt cña «ng.Quª x· Ph¬ng §ª nay thuéc x· H¶i Minh, huyÖn

H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.¤ng lµ b¹n häc víi TiÕn sÜ §ç Ph¸t, ®i thi mÊy lÇn

nhng kh«ng ®ç, ë nhµ d¹y häc.¤ng s¸ng t¸c nhiÒu th¬ trµo phóng ®¶ kÝch s©u cay

chÕ ®é phong kiÕn thùc d©n... T¸c phÈm :- NhÊt vî nh× giêi (Cã ngêi cho lµ cña NguyÔn

KhuyÕn, nhng theo nh©n d©n ®Þa ph¬ng th× bµinµy lµ cña §å TÜnh).

§ç BØnh Thµnh(TK 19 )

HiÖu lµ H¹c Cao.Quª x· QuÇn Anh H¹, huyÖn H¶i HËu nay thuéc

x· H¶i Trung, huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.¤ng lµ con TiÕn sÜ §ç Ph¸t.¤ng ®ç Gi¶i nguyªn Cö nh©n khoa Canh Ngä

niªn hiÖu Tù §øc 23 (1870), ®îc bæ chøc Gi¸o thô

34

Ninh Giang. Khi qu©n Ph¸p chiÕm ®ãng quª h¬ng,«ng bá quan vÒ nhµ, quyÕt kh«ng céng t¸c víi giÆc,gi÷ v÷ng khÝ tiÕt tíi khi mÊt. T¸c phÈm :

- Bµi minh tu söa chïa Phóc L©m (Chïa L¬ng x·H¶i Anh, H¶i HËu) 1883.

- §¸o VÞ thµnh h÷u c¶m.- C¶m thêi.- Th¨m chïa.- V¨n hµnh tr¹ng khãc ®a th©n phô.

§ç D¬ng Thanh(1878 - ? )

Quª x· §¹i An, huyÖn Thîng Nguyªn nay thuécx· NghÜa An, huyÖn Nam Trùc, tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Canh Tý 1900, ®ç Phã b¶ngkhoa T©n Söu niªn hiÖu Thµnh Th¸i 13 (1901), lµmquan ®Õn chøc ¸n s¸t.

T¸c phÈm :- ThÕ gian nghÞch c¶nh ký.

§ç hång tiÖm(TK19)

Cßn gäi lµ C¶ TiÒm.Quª thuéc x· H¶i B¾c, huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam

§Þnh.¤ng lµ con cña Gi¶i nguyªn §ç BØnh Thµnh, ch¸u

néi TiÕn sÜ §ç Ph¸t.T¸c phÈm :

35

- Nha phiÕn phñ (§· ®¨ng T¹p chÝ Ph¸t triÓn kinhtÕ sè 31 xu©n Quý DËu 1995)

§ç Huy C¶nh(1792 - 1850 )

Quª x· La Ng¹n, huyÖn §¹i An nay lµ th«n LaNg¹n, x· Yªn §ång, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

¤ng lµ cha Phã b¶ng §ç Huy UyÓn, «ng néiHoµng gi¸p §ç Huy Liªu.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Kû M·o niªn hiÖu Gia Long18 (1819), lµm quan Bè ch¸nh Biªn Hoµ, lÜnh Hé lýTuÇn phñ, sau bÞ miÔn chøc. ¤ng næi tiÕng vÒph¬ng ph¸p d¹y häc trong gia ®×nh, cã nhiÒu conch¸u ®ç ®¹t cao.

T¸c phÈm :Cßn mét sè bµi th¬ chÐp r¶i r¸c trong çc s¸ch nh

çc bµi:- La Ng¹n Ph¹m tæ tõ.- H¾c d¹ tíng qu©n.- Ninh Cêng Tèng HËu tõ.- Tróc Khè x·.- T¶o Sinh §¹i v¬ng.

§ç Huy Liªu(1844 - 1891 )

Tù lµ TØnh ¤ng (cã s¸ch chÐp lµ ¤ng TÝch), hiÖulµ T©n Xuyªn (cã s¸ch chÐp lµ §«ng La).

Quª x· La Ng¹n, huyÖn §¹i An nay lµ th«n LaNg¹n, x· Yªn §ång, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

36

¤ng lµ con Phã b¶ng §ç Huy UyÓn, ch¸u néi Cönh©n §ç Huy C¶nh.

¤ng ®ç Gi¶i nguyªn Cö nh©n khoa §inh M·o1867, ®ç §×nh nguyªn §Ö nhÞ gi¸p TiÕn sÜ xuÊt th©n(Hoµng gi¸p) khoa Kû M·o niªn hiÖu Tù §øc 32(1879).

Tríc khi thi Héi «ng lµm HuÊn ®¹o Yªn M«,hµm §iÓn tÞch. Khi vµo thi §×nh, bµi ®èi s¸ch cña«ng m¹ch l¹c, ®îc ch©u phª lµ " Qu¶ cã thùc häc,nh÷ng kÎ dÉm theo vÕt mßn kh«ng thÓ lµm ®îc ".¤ng ®îc bæ Tri phñ §oan Hïng, råi L©m Thao,hµm TËp hiÒn viÖn Tríc t¸c. N¨m KiÕn Phóc 1(1884) «ng ®îc th¨ng hµm Hång l« Tù thiÕukhanh, vÒ kinh gi÷ chøc BiÖn lý bé Hé, Tham biÖnNéi çc sù vô. Sau khi qu©n Ph¸p chiÕm B¾c Kú,«ng ço quan vÒ quª, cïng TiÕn sÜ Vò H÷u Lîi,NguyÔn §øc Huy mé qu©n khëi nghÜa nhng viÖckh«ng thµnh. ¤ng bÞ Ph¸p b¾t giam hai n¨m. Bänthùc d©n Ph¸p dô dç, mua chuéc, cö «ng lµm Bèch¸nh B¾c Ninh nhng «ng kiªn quyÕt tõ chèi. ¤ngsèng trong t©m tr¹ng ®au buån tríc c¶nh níc mÊt.Sau khi mÑ «ng qua ®êi, «ng còng mÊt theo. (CãthuyÕt nãi «ng tù vÉn b»ng thuèc ®éc ).

¤ng næi tiÕng häc giái, cã tµi th¬ v¨n. Nh÷ngs¸ng t¸c cña «ng cã ¶nh hëng s©u s¾c trong giíi sÜphu ®¬ng thêi.

T¸c phÈm :- §iÖn thÝ chÕ s¸ch.-§«ng La thi tËp (trong bé La Ng¹n §ç ®¹i gia thi

tËp).

37

- §«ng La v¨n tËp.- La Ng¹n biÖn lý x· / So¹n chung víi §ç Huy

UyÓn- Ph¹m X¸ th¹ch kiÒu ký.- TØnh ¤ng thi tËp.+ Tham gia biªn so¹n s¸ch : La Ng¹n §ç ®¹i gia

thi v¨n.+ Cã th¬, v¨n trong çc s¸ch : La Ng¹n §ç ®¹i gia

phó tËp, T©n Giang v¨n tËp.

§ç Huy UyÓn(1816 - 1882 )

Tù lµ Viªn Khuª, hiÖu lµ T©n Giang.Quª x· La Ng¹n, huyÖn §¹i An nay lµ th«n La

Ng¹n, x· Yªn §ång, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.¤ng lµ con Cö nh©n §ç Huy C¶nh, cha Hoµng

gi¸p §ç Huy Liªu.¤ng ®ç Cö nh©n khoa Canh Tý 1840, ®ç Phã b¶ng

khoa T©n Söu niªn hiÖu ThiÖu TrÞ 1 (1841). Khoanµy «ng thi Héi ®îc 12 ®iÓm, ®¸ng ®ç TiÕn sÜ,nhng v× bµi Kim v¨n cã mét c©u viÕt khiÕm nh·nªn bÞ gi¸ng xuèng Phã b¶ng.

Sau khi ®ç Phã b¶ng, «ng ®îc bæ Hµn l©m viÖnKiÓm th¶o. N¨m Tù §øc 1 (1848) «ng ®îc sungvµo Kinh diªn, ®i gi÷ chøc Tri phñ B×nh Giang, l¹ivÒ kinh lµm Gi¸m s¸t Ngù sö, råi lµm §èc häc VÜnhLong, sau ®îc gäi vÒ kinh th¨ng LÔ bé Lang trung.Nh©n viÖc so¹n th¶o chiÕu dô ®îc vua khen ngîi,«ng ®îc ban hµm Th¸i thêng ThiÕu khanh, gi÷

38

chøc BiÖn lý bé Hé. V× èm ®au «ng ço quan vÒ quªvµ mÊt, thä 68 tuæi.

¤ng næi tiÕng vÒ ph¬ng ph¸p tù häc vµ gi¸o dôctrong gia ®×nh. Thµnh ng÷ "Tè ®¾c ®×nh huÊn "(nhê gia ®×nh d¹y dç mµ trë nªn giái) lµ ®Ó ca ngîiph¬ng ph¸p gi¸o dôc cña gia ®×nh «ng.

T¸c phÈm :- Kh¸i ®ång thuyÕt íc.

- La Ng¹n biÖn lý x· / So¹n chung víi §ç HuyLiªu.

- La Ng¹n thi v¨n tËp.- Nam §Þnh chóc hç ca çch (Biªn tËp).- T©n Giang tõ tËp.- Tù häc cÇu tinh ca (Biªn tËp).- TËp th¬ N«m viÕt vÒ MÉu LiÔu H¹nh.- V¨n C«ng gia lÔ tån ch©n.+ Tham gia b×nh s¸ch : Tiªn kiÒu ký.+ Cã th¬, v¨n trong çc s¸ch : La Ng¹n §ç ®¹i gia

phó tËp, La Ng¹n §ç ®¹i gia thi v¨n, T©n Giang v¨ntËp.

§ç Hùu(1441 - ? )

Quª x· §¹i NhiÔm, huyÖn ý Yªn nay thuéc x·Yªn B×nh, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n khoaMËu TuÊt niªn hiÖu Hång §øc 9 (1478) ®êi LªTh¸nh T«ng, lµm quan ®Õn chøc L¹i bé T¶ thÞ lang,tõng ®i sø nhµ Minh. ¤ng cã c«ng chiªu tËp d©nkhai khÈn vïng ®Êt ven s«ng H¸t.

39

T¸c phÈm :- Cßn bµi th¬ KiÕn nh©n tù méc tîng Lç Ban

c«ng nh©n t¸c nhÊt luËt dÜ chÝ chÐp trong T©n biªnNam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc.

§ç Ph¸t(1813 - 1893 )

Cã s¸ch chÐp lµ §ç T«ng Ph¸t. Tù lµ X¹ Phu, hiÖulµ Mai Hiªn vµ Tö TuÊn (cã s¸ch chÐp lµ Tö HuÊn).

Quª x· QuÇn Anh, huyÖn Ch©n Ninh nay thuéchuyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.

¤ng lµ cha Gi¶i nguyªn Cö nh©n §ç BØnh Thµnh.¤ng ®ç Gi¶i nguyªn Cö nh©n khoa Canh Tý 1840,

®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n ©n khoa QuýM·o niªn hiÖu ThiÖu TrÞ 3 (1843), ®îc bæ Hµn l©mviÖn Biªn tu. NhËn chøc ®îc mÊy n¨m «ng xin vÒphông dìng mÑ giµ. N¨m Tù §øc 1 (1848) «ngnhËm chøc Tri phñ øng Hoµ, råi §èc häc NghÖ An.Do bÞ èm ®au, «ng xin vÒ quª dìng bÖnh. Trongthêi gian dìng bÖnh ë quª, «ng chiªu mé nghÜabinh xin ®i gi÷ biªn giíi §«ng B¾c. TriÒu ®×nh triÖu«ng vÒ kinh th¨ng hµm Quang léc Tù thiÕu khanh,Quèc sö qu¸n To¶n tu, l¹i ®iÒu vÒ Nam §Þnh lµmTh¬ng biÖn tØnh vô kiªm Dinh ®iÒn Phã sø. Sau«ng phôc chøc Biªn tu kiªm BiÖn ®iÒu sù vô, lÜnhDinh ®iÒn sø. N¨m 70 tuæi «ng vÒ hu, mÊt n¨m1893 thä 81 tuæi.

Cã s¸ch chÐp «ng lµm quan ®Õn chøc Quèc tögi¸m TÕ töu, sung Dinh ®iÒn sø, bÞ gi¸ng, sau ®îcphôc hµm Hång l« Tù khanh, th¨ng ThÞ lang.

40

T¸c phÈm :- D¬ng §×nh phó lîc (in chung)- §iÕu v·n ®èi tríng v¨n.- H¸n v¨n th¬ cÇm th¸o.- HiÕu thuËn íc ng÷.- Khuª ph¹m b¨ng kinh.- Long Ch©u thËp b¸t vÞnh.- Thuû kÝnh lôc.- V¨n bia mé H¬ng cèng Hoµng Ngäc x· H¶i

Trung, huyÖn H¶i HËu.- V¨n bia mé thuû tæ hä TrÇn x· H¶i Anh, huyÖn

H¶i HËu.- Cßn bµi Tù th¸n chÐp trong T©n biªn Nam §Þnh

tØnh ®Þa d chÝ lîc.

§ç V¨n Thè(TK 19 )

Quª x· L¹c ChÝnh, huyÖn ý Yªn nay thuéc x·Yªn ChÝnh, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa BÝnh Tý niªn hiÖu Tù §øc29 (1876), lµm quan ®Õn chøc ¸n s¸t Th¸i Nguyªn,sau c¸o vÒ.

T¸c phÈm :- Cßn bµi th¬ V·n TrÇn ®¹i Hoa Nha v¨n miÕu vµmét sè c©u ®èi ë c¸c ®Òn chïa trong tØnh.

41

§ç V¨n To¹i(1872 - ? )

Quª x· NguyÖt M¹i, huyÖn Vô B¶n nay lµ th«nNguyÖt M¹i, x· §¹i Th¾ng, huyÖn Vô B¶n, tØnhNam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Canh Tý 1900, ®ç Phã b¶ngkhoa §inh Mïi niªn hiÖu Thµnh Th¸i 19 (1907).Khoa Gi¸p Th×n 1904 «ng ®· thi Héi tróng çch, saukhi yÕt b¶ng ph¶i vÒ c tang cha nªn khoa §inh Mïi®îc vµo thi §iÖn.

Kh«ng râ hµnh tr¹ng cña «ng, chØ biÕt «ng cã tµivÒ vÏ vµ th¬ v¨n.T¸c phÈm :- Cæ thô çch tËp ( 72 bµi ).Cßn mét sè c©u ®èi ë çc ®Òn chïa trong tØnh.

§ång C«ng ViÖn(1681 - ? )

Quª x· H¶i L¹ng, huyÖn §¹i An nay lµ th«n H¶iL¹ng, x· NghÜa ThÞnh, huyÖn NghÜa Hng, tØnhNam §Þnh.

¤ng thi H¬ng ®ç TØnh nguyªn. N¨m 32 tuæi «ng®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n khoa Nh©mTh×n niªn hiÖu VÜnh ThÞnh 8 (1712) ®êi Lª DôT«ng, lµm quan ®Õn chøc Gi¸m s¸t Ngù sö.

T¸c phÈm :Cßn mét sè c©u ®èi ë çc ®Òn chïa trong tØnh.

42

Hµ Quang Phan(TK 19 )

Quª th«n Së Thîng, huyÖn Phong Doanh naythuéc huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Kû M·o niªn hiÖu Tù §øc32 (1879), lµm quan ®Õn chøc Tri huyÖn Tiªn L·ng.T¸c phÈm :

Cßn bµi th¬ Qu¸ Hoµng Long ®iÖn vµ mét sè c©u®èi ë çc ®Òn chïa trong tØnh.

Hµ Träng Ph¶(TK 19 )

Quª x· NguyÖt L·ng, huyÖn ý Yªn nay lµ th«nNguyÖt L·ng, x· Yªn T©n, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam§Þnh.

¤ng lµ con Cö nh©n Hµ Träng Th¹c.¤ng ®ç Cö nh©n khoa Gi¸p Th©n niªn hiÖu KiÕn

Phóc 1 (1884), lµm quan ®Õn chøc HuÊn ®¹o KimS¬n. T¸c phÈm :

- Kim S¬n b¶n m¹t chÝ.

Hoµng Kim Chung(TK 19 )

Sau ®æi tªn lµ Hoµng Träng.Quª x· Phó Khª, huyÖn ý Yªn nay lµ th«n Phó

Khª, x· Yªn Thµnh, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.¤ng lµ anh Gi¶i nguyªn Cö nh©n Hoµng V¨n

TuÊn, cha Cö nh©n Hoµng V¨n CÈn.

43

¤ng ®ç Cö nh©n ©n khoa MËu Th©n niªn hiÖu Tù§øc 1 (1848), lµm quan ®Õn §èc häc H¶i D¬ng.Sau «ng c¸o quan vÒ quª më trêng d¹y häc, häc trßcã nhiÒu ngêi thµnh ®¹t nh Tam nguyªn Hoµnggi¸p TrÇn BÝch San, Tam nguyªn Hoµng gi¸pNguyÔn KhuyÕn... ¤ng næi tiÕng lµ ngêi v¨nch¬ng ®øc h¹nh. T¸c phÈm :

Cßn bµi th¬ thê ë ®Òn thê NguyÔn thÞ x· Dòng TrÝ,phñ Xu©n Trêng (nay thuéc huyÖn Xu©n Trêng):

KhuyÓn d¬ng chi thÕ diÖc phi thÇnTrãc thuÕ lang t©m bÊt cè bÇnNguyÔn thÞ huy ®ao trõ tè hËnXæ hµng giang b¹n ®iÕu trÇm nh©n

T¹m dÞch :ThÕ loµi dª chã kh«ng thiªng

ThuÕ ®ßi ch¼ng ®o¸i nçi riªng c¶nh nghÌoVung dao lý dÞch hån tiªu

Díi s«ng NguyÔn thÞ hiÓu nhiÒu lßng t«i.

Hoµng Ph¹m DÞch(TK 18)

Quª x· Tõ Qu¸n, huyÖn Giao Thuû nay lµ th«nTõ Qu¸n, x· T©n ThÞnh, huyÖn Nam Trùc, tØnh Nam§Þnh.

N¨m 48 tuæi «ng ®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜxuÊt th©n khoa MËu Th×n niªn hiÖu C¶nh Hng 9(1748) ®êi Lª HiÓn T«ng, lµm quan ®Õn chøc Gi¸ms¸t Ngù sö. T¸c phÈm :

Cßn mét sè c©u ®èi ë c¸c ®Òn chïa trong tØnh.

44

Hoµng V¨n CÈn(TK 19 )

Cã s¸ch chÐp lµ Hoµng V¨n CËn, Hoµng CÈn.Quª x· Phó Khª, huyÖn ý Yªn nay lµ th«n Phó

Khª, x· Yªn Thµnh, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.¤ng lµ con Cö nh©n Hoµng Kim Chung, ch¸u gäi

Cö nh©n Hoµng V¨n TuÊn b»ng chó ruét.¤ng ®ç ¸ nguyªn Cö nh©n khoa BÝnh Tý niªn hiÖu

Tù §øc 29 (1876), lµm quan ®Õn chøc Tri huyÖnYªn Phong. ¤ng næi tiÕng häc giái vµ cã tµi v¨n th¬.T¸c phÈm :

-V©n S¬n ký (viÕt vÒ ThiÒn ph¸i Tróc L©m)

Hoµng v¨n diÔn(1872 - 1941)

Tù lµ Tiªu Viªn.Quª x· QuÇn Ph¬ng Thîng nay thuéc x· H¶i

Anh, huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.¤ng ®ç NhÞ trêng, ë nhµ d¹y häc. ¤ng tham gia

nhãm T©n V¨n, céng t¸c víi b¸o T©n Thanh cæ vòcho phong trµo "Yªu níc ¸i quÇn", "Khai d©n trÝ".

T¸c phÈm :- QuÇn Anh tiÓu sö.

Hoµng V¨n TuÊn(1823 - 1892 )

Cßn cã tªn lµ Hoµng V¨n Liªm.Quª x· Phó Khª, huyÖn ý Yªn nay lµ th«n Phó

Khª, x· Yªn Thµnh, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

45

¤ng lµ em Cö nh©n Hoµng Kim Chung, chó Cönh©n Hoµng V¨n CÈn.

¤ng ®ç Gi¶i nguyªn Cö nh©n khoa BÝnh Tý niªnhiÖu Tù §øc 29 (1876), ®îc bæ chøc Tri phñ NamXang (nay lµ Lý Nh©n, Hµ Nam). NhËn chøc ®îc Ýtngµy, «ng bá vÒ quª, triÒu ®×nh nhiÒu lÇn gäi ra lµmquan, «ng ®Òu tõ chèi.

¤ng lµ mét l·nh tô chèng Ph¸p ë vïng Hµ Nam.Ngay tõ khi qu©n Ph¸p ®¸nh §µ N½ng (1858), «ng®· tæ chøc mét ®éi qu©n häc trß ë çc huyÖn ý Yªn,Thanh Liªm, B×nh Lôc tham gia ®oµn nghÜa dòngcña Hoµng gi¸p Ph¹m V¨n NghÞ vµo Nam ®¸nhgiÆc. Khi giÆc Ph¸p ®¸nh B¾c Kú lÇn thø nhÊt(1873), «ng tËp hîp nghÜa qu©n, cïng Ph¹m V¨nNghÞ gi÷ v÷ng hai huyÖn Phong Doanh vµ ý Yªn,®uæi bän ViÖt gian khái Thanh Liªm vµ Phñ Lý.TriÒu ®×nh ký hoµ íc víi Ph¸p, ra lÖnh triÖt binh,«ng vÒ quª d¹y häc. N¨m 1882 qu©n Ph¸p ®¸nh B¾cKú lÇn thø hai, «ng l¹i chiªu mé nghÜa binh, tù nhËnlµm Bang biÖn, tæ chøc luyÖn tËp vµ chØ huy chiÕn®Êu. ¤ng ®· ®¸nh lÊy l¹i ®îc Phñ Lý (1885), ®¸nhóp ®oµn thuyÒn Ph¸p trªn s«ng §¸y (gÇn ®ß Khuèt),chÆn ®¸nh qu©n bé ë B×nh L¬ng (ý Yªn), ®emqu©n ®¸nh tiÕp øng víi Bang biÖn Ph¹m Lý ë YªnHoµ... Sau khi phong trµo CÇn V¬ng tan r·, «ng bÞgiÆc Ph¸p b¾t vµ kÕt ¸n 10 n¨m ph¸t v·ng ®µy ®iC«n §¶o. Ngêi häc trß cña «ng lµ C¶ T¬ng cã lÇncøu ®îc vî chång tªn quan n¨m Ph¸p khái chÕt®uèi, ®· yªu cÇu tªn nµy vËn ®éng tha cho «ng. ¤ng

46

®îc th¶ ra, bÞ qu¶n thóc ë quª. ¤ng gi÷ v÷ng khÝtiÕt cho ®Õn khi mÊt.

Hoµng V¨n TuÊn lµ mét nhµ gi¸o næi tiÕng, métl·nh tô trong phong trµo CÇn V¬ng kh¸ng Ph¸p,mét t¸c gia yªu níc. Th¬ v¨n cña «ng thÓ hiÖn tinhthÇn yªu níc, ý chÝ chèng Ph¸p kiªn cêng, tù tin,vui ®êi...

T¸c phÈm :- Nam X¬ng nhµn ký.Mét sè s¸ng t¸c cña «ng ®îc tuyÓn in trong V¨n

häc yªu níc vµ çch m¹ng Hµ Nam Ninh nh :- V« ®Ò- Ngôc trung bÊt thuþ- Kh«ng ra lµm quan- Th¬ TÕt n¨m 70 tuæi- Hái phçng ®¸ c¾p bÇu rîu- C©u ®èi viÕng Thiªn Hé Gi¶ng- C©u ®èi viÕng Ph¹m V¨n NghÞ

KhiÕu N¨ng tÜnh(1835 - 1920 )

Quª x· Ch©n Mü, huyÖn §¹i An nay lµ th«n TrùcMü, x· Yªn Cêng, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

¤ng lµ cha çc Cö nh©n KhiÕu Tam L÷, KhiÕu Tøøng.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa MËu DÇn 1878, ®ç §Ö tamgi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n khoa Canh Th×n niªnhiÖu Tù §øc 33 (1880). Khoa nµy «ng ®ç ®Çu kú thiHéi. ¤ng lµm quan tr¶i çc chøc §èc häc Nam§Þnh, §èc häc Hµ Néi, th¨ng Quèc tö gi¸m TÕ töu.

47

¤ng lµ mét häc gi¶ uyªn th©m, nhµ v¨n, nhµ gi¸onæi tiÕng. Khi lµm Chñ kh¶o Trêng thi NghÖ An,«ng ®· ph¸t hiÖn tµi n¨ng Phan Béi Ch©u vµ lÊyPhan Béi Ch©u mét m×nh mét b¶ng. T¸c phÈm :

- Cè h¬ng vÞnh tËp.- Cæ thô çch vÞnh.- §¹i An b¶n m¹t kh¶o.- §¹i An huyÖn chÝ.- Hµ Néi tØnh chÝ.- Hoµi lai thi tËp.- Quèc ®« cæ kim chÝ.- T©n biªn Nam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc

Vµ nhiÒu thÇn ph¶, thÇn tÝch, v¨n bia ...

L· Xu©n Oai(5/10 MËu TuÊt 1838 - 23/10 T©n M·o 1891)Cã s¸ch chÐp lµ L· Xu©n Uy, tù lµ Thóc Bµo.Quª x· Thîng §éng, huyÖn Phong Doanh nay

thuéc x· Yªn TiÕn, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.¤ng ®ç Cö nh©n khoa Gi¸p Tý 1864, ®ç Phã b¶ng

khoa Êt Söu niªn hiÖu Tù §øc 18 (1865), ®îc sungvµo lµm viÖc ë TËp HiÒn viÖn, råi lÇn lît gi÷ çcchøc Tri huyÖn Kú Anh, Tri phñ Nho Quan, ¸n s¸tNinh B×nh.

Khi lµm Ch¸nh sø s¬n phßng Ninh B×nh, «ngcïng Phã b¶ng Ph¹m §¨ng Gi¶ng tæ chøc khaihoang thµnh lËp tæng Tam §ång ë Nho Quan. Khi®i qu©n thø Tuyªn Quang, sung T¸n t¬ng qu©n vô,«ng cã c«ng trong viÖc b¾t hai tíng phØ Cê Vµng lµHoµng Sïng Anh vµ Lý D¬ng Tµi. Khi Ph¸p ®¸nh

48

B¾c Kú lÇn thø hai, «ng ®îc cö lµm TuÇn phñ L¹ngB»ng. TriÒu ®×nh cö «ng lµm Ch¸nh sø ®i TrungQuèc nhng viÖc ®i sø bÞ ho·n. Cuèi n¨m 1883 «ngliªn l¹c víi L·nh binh Hµ Néi mu chèng Ph¸pnhng viÖc kh«ng thµnh. ¤ng tæ chøc cung cÊp vòkhÝ cho nghÜa qu©n T¹ HiÖn, NguyÔn ThiÖn ThuËt,Ph¹m Huy Qu¶ng gãp phÇn duy tr× phong trµokh¸ng chiÕn ë vïng ®ång b»ng B¾c Bé. Sau «ng tæchøc cho nghÜa qu©n ®a ngêi lªn L¹ng S¬n cïngmu chèng Ph¸p. TriÒu ®×nh NguyÔn ph¶n béi ralÖnh triÖt binh, «ng kh«ng thi hµnh vµ vÉn duy tr×chñ tr¬ng kh¸ng chiÕn. Th¸ng 2 - 1885 qu©n Ph¸ptÊn c«ng, L¹ng S¬n thÊt thñ, «ng ch¹y sang TrungQuèc. N¨m 1888 «ng vÒ Ninh B×nh më trêng d¹yhäc vµ liªn hÖ víi çc sÜ phu yªu níc ë ý Yªn.N¨m 1889 cuéc khëi nghÜa do ngêi häc trß cña «nglµ Ph¹m Trung Thø l·nh ®¹o ®· næ ra ë quª «ng.Cuéc khëi nghÜa bÞ thùc d©n Ph¸p ®µn ¸p ®Ém m¸u.¤ng bÞ b¾t vµ bÞ kÕt ¸n 10 n¨m tï ®µy ®i C«n §¶o.N¨m 1891, «ng hy sinh. Sau khi mÊt «ng ®îc truyphôc nguyªn hµm.

¤ng lµ mét chÝ sÜ, t¸c gia yªu níc. S¸ng t¸c cña«ng thÓ hiÖn lßng c¨m thï qu©n x©m lîc, nçi u hoµitrong c¶nh níc mÊt nhµ tan, t×nh yªu quª h¬ng thathiÕt, th¸i ®é ung dung l¹c quan tin tëng vµo th¾nglîi cña d©n téc. T¸c phÈm:

- C«n §¶o thi tËp. (Nhµ xb. Lao ®éng ®· xuÊt b¶n2005)

- Thóc Bµo thi v¨n tËp.- Thanh niªn chÝ.

49

L©m H÷u LËp(1877 - 1948 )

Quª x· §¹i An, huyÖn Nam Ch©n nay lµ th«n §¹iAn, x· Nam Th¾ng, huyÖn Nam Trùc, tØnh Nam§Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Canh Tý 1900, ®ç Phã b¶ngkhoa BÝnh Th×n niªn hiÖu Kh¶i §Þnh 1 (1916), lµmquan HuÊn ®¹o Trêng quy thøc. T¸c phÈm :

- LÞch ®¹i ch gia khÈn thæ chÝ.- Thiªn gia thi tuyÓn H¸n tù tËp (300 bµi)- Thiªn gia thi tuyÓn quèc ©m tËp (400 bµi)

Lª B¸ CÈm(TK 18 )

Quª x· Tiªu B¶ng, huyÖn ý Yªn nay thuéc x·Yªn Trung, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç H¬ng cèng khoa Nh©m Ngä niªn hiÖuC¶nh Hng 23 (1762) ®êi Lª HiÓn T«ng.

Kh«ng râ hµnh tr¹ng cña «ng. T¸c phÈm :Cßn bµi th¬ Vò X¸ Lª c«ng tõ vµ bµi th¬ khen

Tèng ThÞ Phóc ngêi x· C¸t §»ng (nay thuéc x·Yªn TiÕn, huyÖn ý Yªn) bÞ quan TrÊn thñ TrÇn H÷u§øc cìng bøc ®· giÕt chÕt tªn nµy. Bµi th¬ ®îcchÐp trong T©n biªn Nam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîcnh sau :

BÊt thô cÇm quyÒn triÓn thó t©m§an ®ao s¸t tËn thËp d nh©nN÷ th©n cÇn khæ v« n¨ng gi¶Thiªn quyÕn bÇn gia gi¶i nhÊt tru©n.

50

T¹m dÞch :Kh«ng chÞu cÇm quyÒn cã thó t©mNghÜ m×nh th©n g¸i trãt sa ch©nMét ®ao giÕt hÕt mêi tªn giÆcTr«ng l¹i trêi th¬ng c¶nh khèn bÇn.

Lª hiÕn gi¶n(T©n Tý 1341 - 12/12 Canh Ngä 1390 )

Tªn tríc lµ Lª HiÕn Phñ, v× tr¸nh tªn huý vuaTrÇn míi ®æi thµnh Lª HiÕn Gi¶n.

Quª x· Thîng Lao, huyÖn T©y Ch©n nay thuécx· Nam Thanh, huyÖn Nam Trùc, tØnh Nam §Þnh.

¤ng lµ anh TiÕn sÜ Lª HiÕn Tø.¤ng vèn dßng giâi T« HiÕn Thµnh, cha lµ T« HiÕn

Ch¬ng ®Õn lËp nghiÖp ë T©y Ch©n, ®Õn ®êi «ng th×®æi ra hä Lª.

¤ng ®ç B¶ng nh·n khoa Gi¸p DÇn niªn hiÖu LongKh¸nh 2 (1374) ®êi TrÇn DuÖ T«ng, lµm quan ®Õnchøc ThÞ lang. ¤ng mu giÕt Hå Quý Ly kh«i phôcnhµ TrÇn nhng viÖc kh«ng thµnh, bÞ Hå Quý LygiÕt h¹i. Ngêi em sinh ®«i cña «ng lµ TiÕn sÜ LªHiÕn Tø cïng bÞ giÕt mét ngµy víi «ng.

¤ng næi tiÕng lµ bËc trung thÇn nghÜa sÜ, c¸c triÒu®¹i vÒ sau ®Òu cã s¾c phong tÆng.

T¸c phÈm :Cßn mét bµi th¬ chÐp trong Sù tÝch hai vÞ §¹i

v¬ng hä Lª th«n Thîng Lao do NguyÔn BÝnh so¹nn¨m 1572. Mét bµi th¬ tr¶ lêi Hå Quý Ly lu truyÒntrong d©n gian vµ mét c©u ®èi lµm tríc lóc l©mh×nh nh sau :

51

Thèn nhÉn trõ gian thiªn ®Þa b¹ch ;NhÊt t©m b¸o quèc quû thÇn tri.

( TÊc kiÕm trõ gian trêi ®Êt biÕt ;TÊm lßng b¸o níc quû thÇn hay ).

Lª kh¾c nhîng(1843 - 1913)

Tù lµ Tø Phu, hiÖu lµ V¨n Nh·.Quª lµng Héi Khª Ngo¹i, huyÖn Giao Thuû nay

thuéc x· H¶i Nam, huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.¤ng ®ç Cö nh©n khoa Canh Ngä niªn hiÖu Tù §øc

23 (1870), Lµm quan HuÊn ®¹o Th¹ch ThÊt , sau vÒquª d¹y häc.

T¸c phÈm hiÖn cßn :- Ho¹ bµi Muèn ®i tu cña «ng Cö D¬ng.- Mét sè c©u ®èi.

Lª Qu¶ Dôc(1833 - 1899 )

Tù lµ Toµn Thanh, hiÖu lµ Dìng ChÝnh Trai.Quª x· Hoµnh Nha, huyÖn Giao Thuû nay lµ th«n

Hoµnh Nha, x· Giao TiÕn, huyÖn Giao Thuû, tØnhNam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa §inh M·o 1867, nhngkh«ng ra lµm quan, ë nhµ më trêng d¹y häc vµnu«i mÑ. N¨m 1883 mÑ mÊt, «ng míi nhËn chøcHuÊn ®¹o ý Yªn, råi Tri huyÖn Phong Doanh. N¨m1886 «ng ®îc th¨ng Tri phñ Nho Quan. N¨m 1887«ng c¸o quan vÒ quª më trêng d¹y häc. ¤ng tõngtÝch cùc tham gia viÖc mé nghÜa cña Ph¹m V¨n NghÞ

52

vµ cã nhiÒu liªn hÖ víi c¸c sÜ phu yªu níc kh¸c nhVò H÷u Lîi, §ç Huy Liªu, TrÇn V¨n Gia...

¤ng næi tiÕng cã tµi th¬ v¨n. Th¬ «ng chan chøalßng yªu níc, c¨m thï qu©n x©m lîc s©u s¾c.

T¸c phÈm :- Lª Toµn Thanh thi tËp.

Lª Träng Hµm(Nh©m Th©n 1872 - 2/9 T©n Mïi 1931)

Cã tµi liÖu chÐp «ng sinh n¨m Quý DËu 1873.Tù lµ Quèc Ninh, hiÖu lµ §ång Giang, Nam ¸ D

Phu, Nam Sö ThÞ, Méng Th¹ch, Nam Trung.Quª x· Héi Khª Ngo¹i, huyÖn Giao Thuû nay

thuéc x· H¶i Nam, huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.¤ng lµ mét nhµ nho yªu níc, cÇn cï su tÇm tµi

liÖu biªn so¹n s¸ch vµ s¸ng t¸c th¬ ca tuyªn truyÒnlßng yªu níc trong nh©n d©n. Kho¶ng n¨m 1922«ng thµnh lËp vµ lµm Héi chñ Nam ViÖt ®ång thiªnhéi gåm nhiÒu nhµ nho ë ®Þa ph¬ng, biªn so¹n béMinh ®« sö h¬n 100 quyÓn. T¸c phÈm:

- ¸ ch©u t«n gi¸o (3 quyÓn)- B¸ch niªn nh©n vËt kû- B¶o H¸n ch©u liªn (10 quyÓn).- Bïi gia huÊn hµi chó thÝch (gi¸o khoa)- Cêng d v¨n chiÕn (20 quyÓn, tãm t¾t tri thøc

khoa häc tù nhiªn vµ x· héi)- Di quyÕt v¨n (2 quyÓn, gi¸o khoa, nh÷ng bµi v¨n

hay)- §¹i sè häc ®¹i biªn.- §µm Hoa ph¸p tù.

53

- §¨ng khoa bÞ kh¶o.- §«ng cÇu v¨n ho¸ s¬ gi¶i.- H¶i Nam v¨n chiÕn (20 quyÓn).- H¸n tù phong giao (Su tÇm Ca dao s¸ng t¸c

b»ng ch÷ H¸n)- H¸n v¨n Nam kÞ kh¶o.- Hoµn h¶i kÝnh ®µi (3 quyÓn, ®Þa lý çc níc)- Héi Khª ®Þa b¹.- Kinh häc chÝnh t«n.- Lª gia téc phæ ( 2 quyÓn).- M¹c KÝnh Thao truyÖn dÞch thuËt.- Nam häc tinh hoa (10 quyÓn).- Ngò truyÖn v¨n th«ng (15 quyÓn, t×m hiÓu 5 nhµ

b¸c häc Trung Quèc).- Ph¹m ChØ Trai v¨n tËp (3 quyÓn, su tÇm çc

t¸c phÈm cña Ph¹m ThÕ LÞch).- PhÇn h¬ng chÝnh yÕu (Phong tôc, lÔ héi cña

lµng Héi Khª Ngo¹i)- Qu¶ng tiÕu l©m th (s tÇm truyÖn cêi d©n

gianViÖt Nam).- Quª H¶i v¨n kú (10 quyÓn, Çc t¸c phÈm cæ v¨n

ch÷ H¸n cña vïng ®Êt Nam §Þnh).- Quèc sö quy t«n (50 quyÓn b¶n th¶o).- Quèc v¨n ( 7 quyÓn, tËp hîp v¨n th¬ N«m hay)- Thi gia t¬ng ®é (10 quyÓn)- Thæ ©m chÝnh biªn.- Thuû tö ca.- Ty v« cao sö (3 quyÓn )- V¹n tù liªn ch©u (2 quyÓn, gi¸o khoa).

54

Lª V¨n Ng÷(Cuèi TK19 - ®Çu TK20)

Tªn hiÖu lµ Cuång SÜ, tªn tù lµ øng Hoµ.Quª x· V¹n Léc, huyÖn Giao Thuû, tØnh Nam

§Þnh (nay lµ th«n V¹n Léc, x· Xu©n Phong, huyÖnXu©n Trêng, tØnh Nam §Þnh).

Cha râ th©n thÕ, sù nghiÖp cña «ng.T¸c phÈm :- Chu DÞch cøu nguyªn.- §¹i häc tÝch nghÜa.- LÔ kinh.- LuËn ng÷ tiÕt yÕu.- Phô tra tiÓu thuyÕt.- Trung dung thuyÕt íc.- Y häc to¶n yÕu.

Lª V¨n Nhng(1850 - 1916 )

HiÖu lµ Kh¶i V©n, NhÜ Khª.Quª x· Trµ Lò, huyÖn Giao Thuû nay thuéc x·

Xu©n B¾c, huyÖn Xu©n Trêng, tØnh Nam §Þnh.¤ng ®ç Cö nh©n khoa BÝnh Tý 1876. ChuÈn bÞ ®i

thi Héi th× cha èm nÆng, «ng ph¶i ë nhµ ch¨m sãcråi kh«ng ®i thi n÷a, còng kh«ng ra lµm quan.

T¸c phÈm :- Trµ Lò x· chÝ.¤ng cã nhiÒu th¬ v¨n nhng kh«ng chÐp thµnh tËp

nªn thÊt l¹c vµ t¶n m¸t trong d©n gian.

55

Lª xu©n thµnh(1818 - 11/2/ Quý M·o 1903)

Quª x· §ång C«i, huyÖn Nam Ch©n nay lµ th«n§ång C«i, x· Nam Giang, huyÖn Nam Trùc, tØnhNam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Êt M·o Tù §øc 5 (1855),®îc bæ chøc NhiÕp biÖn phñ Thêng TÝn, chuyÓnbæ Th«ng ph¸n ty Bè chÝnh Hµ Néi, th¨ng Tri huyÖnNghiªu Phong (Qu¶ng Ninh), Tri phñ Anh S¬n(NghÖ An). Khi ®îc th¨ng ¸n s¸t H¶i D¬ng, «ngmîn cí ®au m¾t xin vÒ quª. N¨m 1882 ®îc mêi ralµm Tæng ®èc Hµ Ninh nhng «ng vÉn kh«ng nhËn.

¤ng næi tiÕng cã tµi th¬ v¨n, 7 tuæi ®· biÕt lµmth¬, ®îc ngêi ®¬ng thêi liÖt vµo “Nam Ch©n tøhæ” (Thµnh, T¬ng, Ph¬ng, QuyÒn). T¸c phÈm :

- L·o kiÒu, Quan kiÒu ký.- V¨n chØ bi ký (dùng n¨m Th¸nh Th¸i 2)- Xíng ca môc lôc

L¬ng ThÕ Vinh(1441 - 1496)

Tù lµ C¶nh NghÞ, hiÖu lµ Thuþ Hiªn, d©n gian quengäi lµ Tr¹ng Lêng.

Quª x· Cao H¬ng, huyÖn Thiªn B¶n nay lµ th«nCao Ph¬ng, x· Liªn B¶o, huyÖn Vô B¶n, tØnh Nam§Þnh.

¤ng ®ç Gi¶i nguyªn H¬ng cèng khoa Nh©m Ngä1462, ®ç §Ö nhÊt gi¸p TiÕn sÜ cËp ®Ö §Ö nhÊt danh(Tr¹ng nguyªn) khoa Quý Mïi niªn hiÖu QuangThuËn 4 (1463) ®êi Lª Th¸nh T«ng.

56

Thuë nhá «ng næi tiÕng lµ thÇn ®ång. Sau khi ®çTr¹ng nguyªn «ng ®îc bæ Hµn l©m viÖn Trùc häcsÜ, quyÒn CÊp sù trung C«ng khoa. Sau «ng l¹i kiªm§ång bÝ th gi¸m, ®îc th¨ng Hµn l©m viÖn ThÞgi¶ng, kiªm T huÊn Sïng V¨n qu¸n vµ Tó L©mcôc. N¨m 1484 «ng tham gia so¹n th¶o V¨n bia TiÕnsÜ, ®îc th¨ng Hµn l©m viÖn ThÞ gi¶ng Chëng viÖnsù, NhËp thÞ Kinh diªn, tri Sïng V¨n qu¸n vµ TóL©m côc, Hé bé T¶ thÞ lang, tíc H¬ng LÜnh hÇu.N¨m 1493 «ng lµm §éc quyÓn kh¶o quan thi §×nhkhoa Quý Söu. N¨m 1495 «ng ®i T©y chinh víi vuaLª Th¸nh T«ng. ¤ng tõng lµ S¸i phu Tao §µn héi,cã nhiÖm vô biªn tËp vµ söa ch÷a th¬ cña c¸c héiviªn.

Sau khi mÊt, «ng ®îc phong lµm Phóc thÇn.¤ng lµ nhµ chÝnh trÞ, nhµ to¸n häc, nhµ v¨n. ¤ng

còng rÊt giái ©m nh¹c vµ nghÖ thuËt s©n khÊu chÌo.Khi lµm quan, phµm c¸c th tõ bang giao víi TrungQuèc ®Òu do «ng so¹n th¶o, tiÕng t¨m lõng lÉy c¶Trung nguyªn. Sinh thêi «ng kh«ng s¸ch nµo lµkh«ng ®äc. Cuèi ®êi «ng ®i s©u nghiªn cøu ®¹oPhËt, ®¹o L·o. ¤ng lµ nhµ gi¸o ®µo t¹o ®îc nhiÒunh©n tµi cho ®Êt níc nh B¶ng nh·n L¬ng §¾cB»ng, Th¸m hoa TrÇn BÝch Hoµnh, TiÕn sÜ NguyÔnTÊt §¹i... Nhµ b¸c häc Lª Quý §«n ®· ®¸nh gi¸ «nglµ ngêi " tµi hoa danh väng vît bËc ". T¸c phÈm :

- Bang giao thõa mÖnh (®· mÊt).- Bµi tùa s¸ch Nam t«ng tù ph¸p ®å.- Bµi tùa s¸ch ThiÒn m«n gi¸o khoa.- B×nh Nam chØ chëng.

57

- To¸n ph¸p ®¹i thµnh.- §« ®èc §inh Träng An mé bi ký.- Gia Thôc c«ng chóa chi mé ký (ë x· Song An,

Vò Th, Th¸i B×nh)- Hý phêng ph¶ lôc.- NhËn th¸nh Hoµng Th¸i hËu v¨n.- PhËt kinh thËp giíi.- Thä An cung kÝnh phi NguyÔn thÞ thÇn ®¹o bi

(ë L Kh¸nh, Thä Xu©n, Thanh Ho¸)- V¨n bia chïa Diªn Hùu.- NhiÒu th¬ chÐp trong Thiªn Nam d h¹ tËp,

Toµn ViÖt thi lôc.

Lu ThiÖn KÕ(TK 19 )

Quª x· §µm Çt, huyÖn Nam Ch©n nay lµ th«nH¬ng Çt, x· Çt Thµnh, huyÖn Trùc Ninh, tØnhNam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa T©n DËu niªn hiÖu Tù §øc14 (1861), lµm quan ®Õn chøc Th¬ng biÖn huyÖnMü §øc.

T¸c phÈm :- H¬ng S¬n thËp c¶nh vÞnh.

Mai C«ng Ho¸n( 1872 - 1900 )

HiÖu lµ Nghiªu ThÇn.Quª x· L¹c Nam, huyÖn Giao Thuû nay thuéc x·

Xu©n Ninh, huyÖn Xu©n Trêng, tØnh Nam §Þnh.

58

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Gi¸p Ngä niªn hiÖu ThµnhTh¸i 6 (1894) nhng kh«ng ra lµm quan. ¤ng lªnthµnh phè Nam §Þnh d¹y häc kiÕm sèng vµ lÊy bµTrÇn ThÞ KhiÕt lµ em ruét nhµ th¬ TrÇn TÕ X¬ng.TÝnh «ng kho¸ng ®¹t, ch¸n ghÐt thêi cuéc. ¤ng cãnhiÒu liªn hÖ víi nh÷ng ngêi l·nh ®¹o phong trµov¨n th©n yªu níc ë huyÖn H¶i HËu.

T¸c phÈm :- Nghiªu ThÇn thi tËp.

Ng« BËt Lîng(TK 16)

Quª x· B¸i D¬ng, huyÖn T©y Ch©n nay lµ th«nB¸i D¬ng, x· Nam D¬ng, huyÖn Nam Trùc, tØnhNam §Þnh.

¤ng ®ç Héi nguyªn §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊtth©n khoa Canh TuÊt niªn hiÖu C¶nh LÞch 3 (1550)®êi M¹c Phóc Nguyªn, lµm quan ®Õn chøc T¶ thÞlang. ¤ng mÊt trªn ®êng ®i sø nhµ Minh.

T¸c phÈm:- Thanh Quang tù bi ký (chïa Thanh Quang ë

x· Trùc Ph¬ng, Trùc Ninh, Nam §Þnh).Bµi th¬ lu truyÒn trong d©n gian t¬ng truyÒn «ng

lµm tríc khi mÊt nh sau:Phông sø nan tõ c¶m ®¹o nanNgîc tµ x©m nhiÔu bÊt n¨ng anThö th©n v« väng håi h¬ng nhËtDao b¸i th¬ng khung m¹o d¹ hµn.

T¹m dÞch :Kh«n tõ ®i sø tríc ngai rång

59

Sèt rÐt giê ®©y ch÷a ch¼ng xongHÕt c¸ch vÒ quª ®µnh ng· xuèngL¹y trêi cao tÝt gi÷a ®ªm ®«ng.

Ng« §×nh Th¸i(TK 19)

Tªn tríc lµ Ng« ThÕ Mü, hiÖu lµ H¹o Phu, TïngHiªn, D¬ng Nh¹c. Tù lµ B¶o Quang

Quª x· B¸i D¬ng, huyÖn Nam Ch©n nay lµ th«nB¸i D¬ng, x· Nam D¬ng, huyÖn Nam Trùc, tØnhNam §Þnh.

¤ng lµ anh TiÕn sÜ Ng« ThÕ Vinh.¤ng ®ç Gi¶i nguyªn Cö nh©n khoa Kû M·o niªn

hiÖu Gia Long 18 (1819), lµm quan ®Õn chøc Triphñ Thêng TÝn. Sau bÞ c¸ch chøc, «ng ®i d¹y häc ëB¾c Ninh. T¸c phÈm :

- KiÒu §¹i v¬ng thîng ®¼ng thÇn ký lôc (so¹nchung víi Ng« ThÕ Vinh).

- Nam hµnh thi ký.- Nam phong gi¶i trµo (Biªn tËp chung)- Nam phong n÷ ng¹n thi.- D¬ng Nh¹c Tïng Hiªn Ng« tö v¨n tËp.- Tïng Hiªn B¶o Quang Ng« tö v¨n tËp.- Tïng Hiªn tËp.- Tïng Hiªn trêng v¨n s¸ch.- Xíng khóc tËp thi phô xíng khóc tËp biªn.

60

Ng« Hµnh Gi¶ng(TK 19)

Quª x· LËt §iÒn, huyÖn ý Yªn nay lµ th«n B×nh§iÒn, x· Yªn Lîi, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Kû M·o niªn hiÖu Tù §øc32 (1879), lµm quan ®Õn chøc HuÊn ®¹o V¨n Giang.

T¸c phÈm :- H¬ng S¬n linh tÝch.

Ng« Kh¾c CÈn(TK 18)

Quª x· LËt §iÒn, huyÖn ý Yªn nay lµ th«n B×nh§iÒn, x· Yªn Lîi, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç H¬ng cèng khoa Nh©m Ngä niªn hiÖuC¶nh Hng 23 (1762) ®êi Lª HiÓn T«ng, lµm quan®Õn chøc HuÊn ®¹o.

T¸c phÈm :Cßn bµi th¬ ®Ò bøc hoµnh phi vua C¶nh Hng tÆng

Hoµng ThÞ Cóc ë x· Khang Cï, huyÖn Nam Ch©nnh sau :

NhÊt niÖm tßng phu bÊt c¶m viHïng t©m vÞ quý d÷ nam nhiV·ng lai ®·n uý s¬n khª hiÓmB¾c quèc hµ nh©n h÷u thö kú.

T¹m dÞch :Theo chång sau tríc mét niÒm

Lßng hïng kh«ng thÑn sù hiÒm n÷ nhiNói rõng bao ®é hiÓm nguyCon trai B¾c quèc so th× còng thua.

61

Ng« LËp Chi(1888 - 1967 )

Tªn tríc lµ Ng« Träng Hng, hiÖu lµ B¸i §×nh,biÖt hiÖu lµ Hé Hoa Chñ Nh©n.


¤ng lµ con Cö nh©n Ng« Huy Tr×nh, ch¸u TiÕn sÜNg« ThÕ Vinh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Kû DËu niªn hiÖu Duy T©n3 (1909), vµo häc Trêng HËu bæ, sang gi¸o banlµm HuÊn ®¹o An L·o (KiÕn An), råi lµm Trî t¸huyÖn Vò Tiªn (Th¸i B×nh) vµ vÒ hu.

Sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 «ng lµm Chñ tÞchUû ban nh©n d©n huyÖn Nam Trùc (1946 - 1947).Khi Ph¸p ®¸nh Th¸i B×nh, «ng bÞ dån vµo khu t¹mchiÕm. ¤ng lªn Hµ Néi lµm nghÒ thuèc vµ d¹y H¸nv¨n t¹i ®Òn Ngäc S¬n trong V¨n ho¸ hiÖp héi. N¨m1953 «ng d¹y H¸n v¨n ë Trêng ®¹i häc V¨n khoavµ S ph¹m Hµ Néi. N¨m 1954 «ng lµm phiªn dÞchc¸c tµi liÖu ch÷ H¸n ë Trêng ®¹i häc Tæng hîp HµNéi. N¨m 1961 «ng vÒ hu.

T¸c phÈm :A - H¸n N«m :

- Hé Hoa Chñ Nh©n thi tËpB - Quèc ng÷ :

- Hîp tuyÓn th¬ v¨n ViÖt Nam (Biªn so¹n chungT.1-.2 )

- TruyÒn kú t©n ph¶ / DÞch chung.- H.: Gi¸o dôc,1962.

62

Ng« Quý DuËt(5/9 Kû TÞ 1389 - 8/1 Canh DÇn 1470)

Quª cha ë B¾c Hµ.Quª mÑ x· VØ NhuÕ, huyÖn §¹i Loan nay thuéc x·

Yªn §ång, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.¤ng lµ con Ng« MiÔn lµm quan nhµ Hå.Tõ nhá «ng sèng ë quª mÑ, ®îc §¹t ViÔn tíng

qu©n vµ L¹c §¹o tiªn sinh d¹y dç. N¨m 1409 «ng®a 28 thanh niªn ®Þa ph¬ng vµo NghÖ An theoTrÇn Quý Kho¸ng, ®îc giao chøc Tham t¸n nhungsù, cïng §Æng Dung gi÷ thµnh Ho¸ Ch©u. Do cãnhiÒu c«ng lao trong chiÕn trËn, «ng ®îc th¨ng lµmChu s ®¹i tíng phô tr¸ch thuû qu©n vµ ®îc manghä TrÇn. N¨m 1410 «ng chØ huy ®¸nh th¾ng trËn BÕnLa ë ch©u H¹ Hång, ®èt ch¸y ®éi l©u thuyÒn cñagiÆc Minh ë B×nh Than. N¨m 1411 TrÇn QuýKho¸ng bÞ giÆc b¾t, «ng vÒ quª tæ chøc d©n khaihoang lËp ra lµng Yªn TrÞ. ¤ng s¸ng chÕ nhiÒu bµithuèc Nam ch÷a bÖnh cho d©n. N¨m 1469 «ng ®îcvua Lª Th¸nh T«ng s¾c phong lµ Ch¬ng §øc §¹iv¬ng. HiÖn nay ®Òn Tíng Lo¸t ë x· Yªn TrÞ,huyÖn ý Yªn thê «ng ®· ®îc nhµ níc xÕp h¹ng.

T¸c phÈm :Cßn bµi th¬ ho¹ bµi C¶m hoµi cña §Æng Dung

chÐp trong T©n biªn Nam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc.

Ng« ThÕ Vinh(1803 - 1856 )

Tù lµ Träng Phu, Träng Nhîng, Träng Dùc, hiÖulµ D¬ng §×nh, Khóc Giang, Tróc §êng.

63


¤ng lµ em Cö nh©n Ng« §×nh Th¸i, «ng néi Cönh©n Ng« Huy Tr×nh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa MËu Tý 1828, ®ç §Ö tamgi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n khoa Kû Söu niªn hiÖuMinh MÖnh 10 (1829), ®îc bæ chøc Hµn l©m viÖnBiªn tu, lÜnh Tri phñ §Þnh ViÔn. Sau «ng chuyÓnlµm Viªn ngo¹i lang bé L¹i, råi ®îc th¨ng LÔ béLang trung. Do ph¹m lçi trong khi chÊm thi, «ng bÞçch chøc vµ bÞ tíc c¶ häc vÞ TiÕn sÜ. ¤ng vÒ quªmë trêng d¹y häc, häc trß theo häc ®«ng tíi hµngngh×n, cã nhiÒu ngêi thµnh ®¹t nh B¶ng nh·nPh¹m Thanh, Th¸m hoa Nguþ Kh¾c §¶n...

Khi cßn lµm quan, «ng nhiÒu lÇn ®Ò nghÞ triÒu®×nh söa ®æi çch häc çch thi nhng kh«ng ®îcchÊp nhËn. ¤ng biªn so¹n tíi 72 bé s¸ch, phÇnnhiÒu lµ s¸ch gi¸o khoa dïng trong çc trêng d¹ych÷ H¸n. S¸ng t¸c cña «ng gåm nhiÒu thÓ lo¹i : th¬,phó, tríng, ®èi, liªn, tÊu, biÓu, sí, tông, tù, b¹t, bi,minh...

BiÕt «ng lµ ngêi cã tµi v¨n th¬, lµ nhµ gi¸o næitiÕng ®· ®µo t¹o ®îc nhiÒu nh©n tµi cho ®Êt níc,vua Tù §øc ®· kh«i phôc danh hiÖu TiÕn sÜ cho «ng.T¸c phÈm :- Bµi tùa vµ phª b×nh s¸ch øc Trai di tËp.- B¸i D¬ng Ng« ThÕ Vinh kinh håi tiÔn hµnh

thi tËp.- B¸i D¬ng Ng« tiªn sinh trêng thi tËp.

64

- B¸i D¬ng phó lîc.- B¸i D¬ng thi tËp.- B¸i D¬ng th tËp.- B¸i D¬ng TiÕn sÜ Ng« tiªn sinh thi tËp.- D¬ng §×nh phó tuyÓn.- D¬ng §×nh thi phó v¨n tËp.- Hoµng çc di v¨n.- Kh¸i ®ång thuyÕt íc nhuËn s¾c.- Kh¶o xÝch ®¹c bé ph¸p.- Khóc Giang Ng« D¬ng §×nh v¨n tËp.- LuËn thøc ®¹i lîc.- Nam Ch©n vÞnh.- Ng« D¬ng §×nh v¨n tËp.- NguyÔn triÒu tÊu biÓu.- NhÞ §µo c«ng tõ bi.- N÷ huÊn t©n th.- Tèng sö lîc.- Tróc §êng chu dÞch tuú bót.- Tróc §êng kho¸ s¸ch.- Tróc §êng phó tËp.- Tróc §êng phó tuyÓn.- Tróc §êng thi v¨n tËp.- Tróc §êng thi v¨n tËp tuú bót.- Tróc §êng thi v¨n th¶o.- Tróc §êng tuú bót.+ Tham gia biªn so¹n çc s¸ch :- ChuÈn ®Þnh H¬ng Héi thÝ ph¸p.- Thîng dô huÊn ®iÒu.+ B×nh s¸ch :- Tèn Phñ thi tËp.

65

+ DuyÖt çc s¸ch :- Hoµng ViÖt s¸ch tuyÓn.- KiÓu ®¹i v¬ng thîng ®¼ng thÇn ký lôc.- Long kiÒu linh øng th¸nh chiªu KiÓu ®¹i

v¬ng thîng ®¼ng thÇn ký lôc.+ Cã th¬, v¨n trong çc s¸ch :- B¸ch quan t¹ biÓu.- B¸i D¬ng Ng« tiªn sinh thi tËp.- Bïi gia B¾c sø h¹ v¨n thi tËp.- Ca trï thÓ çch.- Cao B»ng ký lîc.- Chu tiªn sinh hµnh tr¹ng th¶o.- Ch ®Ò mÆc.- Danh biªn tËp lôc.- D¬ng §×nh phó lîc.- D¬ng §×nh phó ph¶.- D¬ng §×nh tang sù thi tríng ®èi liªn tËp.- D¬ng §×nh thi tríng tËp.- D¬ng méng tËp.- §¹i Nam bi ký thi tríng b¶o tËp.- §èi liªn sao tËp.- Giai v¨n tËp ký / In chung víi Phan §×nh

Phïng...- Hoµng triÒu v¨n tËp.- Hoµng ViÖt Th¸i phã Lu qu©n mé chÝ.- Nam hµnh tËp.- S¬n ®êng kh¸nh thÞ tËp.- TËp mü thi v¨n.- ThÇn d©n biÓu lôcphô Bïi gia b¾c sø h¹ v¨n

thi tËp.

66

- Thi phó t¹p sao.- Thuý S¬n thi tËp.- Tiªn ®an tuú bót ch giathi tËp hîp ®Ýnh.- Tróc §êng tiªn sinh thi tËp phô t¹p liªn

tríng.- Tróc §êng trêng v¨n s¸ch.- Tríng ®èi cËp øng chÕ v¨n.- Tríng ®èi t¹p lôc.- Tïng tróc liªn mai tø h÷u.- øc Trai di tËp.- Yªn hµnh khóc.

Ng« Tiªm(1749 - 1818 )

Quª x· Çt §»ng, huyÖn Väng Doanh nay lµ th«nÇt §»ng, x· Yªn TiÕn, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam§Þnh.

¤ng ®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n thÞnhkhoa Kû Hîi niªn hiÖu C¶nh Hng 40 (1779) ®êi LªHiÓn T«ng, lµm quan ®Õn chøc §«ng çc HiÖu th,§èc ®ång kiªm §èc trÊn L¹ng S¬n, bÞ çch chøc.Sau «ng ®îc phôc chøc Th¸i Hoµ ®iÖn häc sÜ, tícMü Ph¸i hÇu. §Õn ®êi Lª MÉn §Õ niªn hiÖu ChiªuThèng «ng lµm Tæng qu¶n thiªn h¹ cÇn v¬ng binhm· hËu gi¸ chinh man ®¹i tíng qu©n. Sau «ng vÒquª d¹y häc, häc trß cã nhiÒu ngêi thµnh ®¹t. §Çu®êi Gia Long «ng ®îc triÖu ra lµm §èc häc S¬nT©y, tíc NghÜa Ph¸i hÇu. Khi tuæi cao, «ng ço vÒquª vµ mÊt, thä 70 tuæi.

T¸c phÈm :

67

- T v¨n héi bi (ë x· Yªn §ång, ý Yªn, Nam§Þnh)

- Bµi th¬ ViÕng Hoµng VÜnh Tr©n chÐp trong T©nbiªn Nam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc vµ mét sè c©u®èi ë c¸c ®Òn chïa trong tØnh.

NguyÔn ¢u Chuyªn(1860 - 1895)

Khi ®i thi H¬ng «ng khai t¨ng tuæi nªn nhiÒu tµiliÖu chÐp «ng sinh n¨m §inh Tþ 1857.


¤ng ®ç Gi¶i nguyªn Cö nh©n khoa Kû M·o 1879,®ç Phã b¶ng ©n khoa Gi¸p Th©n niªn hiÖu KiÕnPhóc 1 (1884).

Sau khi ®ç Cö nh©n, «ng ®îc bæ chøc Gi¸o thô.N¨m 1884 «ng ®ç Phã b¶ng, ®îc th¨ng Tri huyÖnråi Tri phñ. N¨m 1890 «ng lµm ¸n s¸t B¾c Ninh,n¨m 1892 th¨ng Bè ch¸nh B¾c Ninh. ¤ng mÊt t¹i lþsë n¨m 1895, thä 36 tuæi.

¤ng cã c«ng ch¨m lo viÖc thuû lîi gióp cho mïamµng béi thu ë lµng Hoµnh Qu¸n ( nay thuéc x·Xu©n Thuû, huyÖn Xu©n Trêng), ®îc d©n lµng thêlµm Thµnh hoµng. D©n gian cã c©u "ThÇn Chuyªn,th¸nh NguyÖn, Tr¹ng nguyªn Thu" ca ngîi ba ngêihäc giái ë Hµnh ThiÖn lµ Phã b¶ng NguyÔn ¢uChuyªn, Cö nh©n §Æng V¨n NguyÖn, Tó tµi NguyÔnH÷u Thu.

T¸c phÈm :

68

- B¾c Ninh chÝ.- Hoµng h«n chÝ.

nguyÔn b¹t tuþ(1865 - ? )

Quª x· H¹ Miªu, huyÖn Giao Thuû nay thuéc x·Xu©n Thµnh, huyÖn Xu©n Trêng, tØnh Nam §Þnh.

N¨m 33 tuæi «ng ®ç Cö nh©n khoa §inh DËu niªnhiÖu Thµnh Th¸i 9 (1897).


Cßn c©u ®èi mõng d©n lµng Hµnh ThiÖn nh©nkhoa Kû Söu niªn hiÖu Thµnh Th¸i 1 (1889) lµng cãhai ngêi ®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n lµNguyÔn Ngäc Liªn vµ §Æng H÷u D¬ng nh sau :

Kû Söu vi ng« huyÖn thÞnh khoa H¹ Êp t»ng chiªmv©n ngò s¾c;

Hµnh ThiÖn n·i Nam bang v¨n hiÕn hoa cïkho¸ng kiÕn m· ®Ò song.

(Khoa Kû Söu huyÖn ta thÞnh ®¹t, Êp H¹ tõng xemm©y ngò s¾c;

§Êt Hµnh ThiÖn níc Nam v¨n hiÕn, ®êng hoaréng r·i hai ngùa song song)

nguyÔn chi c¨n(TK 19 )


69

¤ng vèn theo nghiÖp häc hµnh nhng v× ®êi sèngkhã kh¨n nªn ph¶i lµm nghÒ c¾t may quÇn ¸o ®ÓkiÕm sèng.

¤ng næi tiÕng lµ ngêi ham mª v¨n tù, trong nhµthêng treo nhiÒu c©u ®èi vµ th¬.

T¸c phÈm :Cßn mét sè bµi th¬ vµ c©u ®èi lu truyÒn trong

d©n gian vµ trÝch in trong Nam §Þnh tØnh ®Þa d chÝmôc lôc cña NguyÔn On Ngäc nh :

- VÞnh c¸i cung.- VÞnh bµi th¬ Phong thµnh kiÕm khÝ.- VÞnh bµi th¬ DiÖn tiÒn hu h¶o ®iÒn ®Þa.- N¨m míi chóc tÕt ngêi thî nhuém tªn lµ CÇu.

NguyÔn Danh Nho(1638 - 1699)

HiÖu lµ SÇn Hiªn.Quª gèc x· NghÜa Phó, huyÖn CÈm Giµng nay lµ

th«n NghÜa Phó, x· CÈm Vò, huyÖn CÈm B×nh, tØnhH¶i D¬ng.

Tró qu¸n x· Cæ N«ng, huyÖn Nam Ch©n naythuéc x· B×nh Minh, huyÖn Nam Trùc, tØnh Nam§Þnh.

N¨m 33 tuæi «ng ®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜxuÊt th©n khoa Canh TuÊt niªn hiÖu C¶nh TrÞ 8(1670) ®êi Lª HuyÒn T«ng, lµm quan ®Õn chøc Båitông H÷u thÞ lang, tíc Nam. ¤ng tõng ®i sø nhµThanh. Sau khi mÊt, «ng ®îc tÆng chøc C«ng bé T¶thÞ lang, tíc Tö.

T¸c phÈm :

70

- NghÜa phª t¹o ®×nh bi ký (Bia ®×nh §«ng C¸c ëquËn §èng §a, Hµ Néi).

- Thõa tù bi (Bia ®Òn Ng« tíng c«ng x· §«ngAn, Yªn Phong, B¾c Ninh).

-12 bµi th¬ ch÷ H¸n chÐp trong Toµn ViÖt thi lôc…vµ mét c©u ®èi ë ®Òn thê hä NguyÔn t¹i thÞ trÊn CæLÔ (huyÖn Trùc Ninh).

NguyÔn Duy Hµn(BÝnh Th×n 1856 - 12/4 Quý Söu 1913)

Quª x· Hµnh ThiÖn, huyÖn Giao Thuû nay lµ th«nHµnh ThiÖn, x· Xu©n Hång, huyÖn Xu©n Trêng,tØnh Nam §Þnh.¤ng lµ con Cö nh©n NguyÔn Ngäc Quúnh, em Cö

nh©n NguyÔn Duy Tiªn, anh Cö nh©n NguyÔn DuyNinh.

¤ng ®ç Cö nh©n ©n khoa BÝnh TuÊt niªn hiÖu§ång Kh¸nh 1 (1886), ®îc bæ chøc HuÊn ®¹o, råiTri huyÖn Ch©n §Þnh. N¨m 1902 «ng lµm Tri phñTh¸i B×nh. N¨m 1903 «ng ®îc th¨ng ¸n s¸t Th¸iB×nh, n¨m 1906 l¹i ®îc th¨ng TuÇn Phñ Th¸i B×nh.

Do céng t¸c víi thùc d©n Ph¸p, ®µn ¸p nh÷ngngêi yªu níc ë Th¸i B×nh, «ng bÞ ¸m s¸t b»ng t¹c®¹n. T¸c phÈm :

- Th¸i B×nh ®Þa d chÝ.

NguyÔn §Þch( TK 15 )

Quª x· Vô Sµi, huyÖn §¹i An nay lµ th«n Vß, x·Yªn Léc, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

71

¤ng ®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n khoaNh©m TuÊt niªn hiÖu §¹i B¶o 3 (1442) ®êi Lª Th¸iT«ng, lµm quan ®Õn chøc T¶ thÞ lang. T¸c phÈm :

- Nhµn du kiÕn v¨n ký.- Bµi V·n b¸i L¹c Tiªn tõ chÐp trong T©n biªn


NguyÔn §øc Huy( ? - 1883 )

D©n gian quen gäi lµ cô ®å Th¸i La.Quª x· Th¸i La, huyÖn Vô B¶n nay thuéc x· Céng

Hoµ, huyÖn Vô B¶n, tØnh Nam §Þnh.Khi Ph¸p x©m lîc níc ta, «ng tÝch cùc tham gia

phong trµo CÇn V¬ng ë ®Þa ph¬ng. N¨m 1882qu©n Ph¸p ®¸nh B¾c Kú lÇn thø hai, «ng cïng c¸cv¨n th©n Nam §Þnh tæ chøc kh¸ng chiÕn díi sù chØhuy cña TiÕn sÜ Vò H÷u Lîi. Cuéc khëi nghÜa thÊtb¹i, «ng bÞ giÆc b¾t tra tÊn d· man nhng vÉn gi÷v÷ng khÝ tiÕt ®Õn cïng. ¤ng bÞ giÆc Ph¸p tö h×nhn¨m 1883. T¸c phÈm :

- Cßn C©u ®èi tuyÖt mÖnh lµm tríc lóc l©m h×nhnh sau:

Sinh bÊt phïng thêi, ®¬n b¶ h×nh hµi hoµn t¹oho¸;

Tö diÖc h÷u mÖnh, nguyÖn t¬ng di huyÕt b¸o tõth©n.(Sinh ch¼ng gÆp thêi, ®µnh tr¶ tÊm th©n cho t¹o

ho¸;ChÕt ©u lµ mÖnh, xin cßn dßng m¸u b¸o tõ th©n )

72

NguyÔn Gi¸c H¶i(1022 - ? )

Ph¸p hiÖu lµ Gi¸c H¶i.Tªn thËt lµ NguyÔn Quèc Y, cã s¸ch chÐp lµ

NguyÔn Viªn Y, l¹i cã s¸ch chÐp sinh 1084, mÊt1158.

Quª h¬ng H¶i Thanh, huyÖn Giao Thuû (naythuéc tØnh Nam §Þnh).

Thuë nhá «ng lµm nghÒ chµi líi. N¨m 25 tuæi«ng ®i tu ë chïa Hµ Tr¹ch, trë thµnh thÕ hÖ thø mêidßng thiÒn Quan BÝch. N¨m 1095 «ng dùng th¸pchïa Nghiªm Quang. ¤ng thêng cïng Kh«ng LéthiÒn s du ngo¹n nhiÒu n¬i. Xung quanh tiÓu sö cña«ng cã nhiÒu truyÒn thuyÕt kú l¹. Vua Lý Nh©nT«ng coi «ng lµ bËc thÇy, tõng lµm th¬ ca ngîi «ngvµ cho «ng ®æi ra hä Lý. TriÒu ®×nh Lý nhiÒu lÇnmêi «ng vÒ triÒu, «ng ®Òu tõ chèi. T¸c phÈm :

Cßn hai bµi th¬ ®Æc s¾c :- BÊt gi¸c n÷ ®Çu b¹ch.- Hoa ®iÖp.(In trong c¸c s¸ch : ThiÒn uyÓn tËp anh ; Thi phó

v¨n tËp).

NguyÔn HiÒn(1235 - 1255 )

Tù lµ Kh«i Nguyªn.Quª x· D¬ng A, huyÖn Thîng HiÒn nay lµ th«n

D¬ng A, x· Nam Th¾ng, huyÖn Nam Trùc, tØnhNam §Þnh.

73

¤ng ®ç Tr¹ng nguyªn khoa thi Th¸i häc sinh n¨m§inh Mïi niªn hiÖu Thiªn øng ChÝnh B×nh 16(1247) ®êi TrÇn Th¸i T«ng khi míi 13 tuæi, lµmquan ®Õn chøc C«ng bé Thîng th.

¤ng ®îc coi lµ Tr¹ng nguyªn khai khoa vµ trÎnhÊt níc ta. ¤ng næi tiÕng lµ thÇn ®ång, cã tµi øng®èi. Do mÊt sím nªn c«ng danh sù nghiÖp ®Ó l¹ikh«ng nhiÒu.

T¸c phÈm :- ¸p tö tõ kª mÉu du hå phó.- Bµi NÊu níc tiÕp sø gi¶ lu truyÒn trong d©n

gian t¬ng truyÒn lµ cña «ng.

nguyÔn hoµ ®êng(Cuèi TK 18 - §Çu TK 19 )

Tªn thËt lµ NguyÔn §×nh BÝnh, hiÖu lµ Hoµ§êng.

Quª x· QuÇn Anh, huyÖn Nam Ch©n nay thuéchuyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.

¤ng lµ Linh môc dßng Tªn tu ë nhµ thê huyÖnNam Ch©n. N¨m 1773 Gi¸o hoµng quyÕt ®Þnh gi¶it¸n dßng Tªn, tÝn ®å nhËp vµo dßng §«minicans.N¨m 1792 quyÕt ®Þnh nµy thùc thi ë Nam Ch©n, c¸ctÝn ®å kh«ng chÞu ®· cö «ng cïng Linh môc Ph¹mV¨n Êt sang La M· gÆp Gi¸o hoµng kiÖn vÒ viÖcmÊt dßng. ¤ng ®îc Gi¸o hoµng phong Th¸nh vµt¹c tîng trong toµ th¸nh Vatic¨ng. N¨m 1794 vÒníc, «ng cïng Ph¹m V¨n Êt viÕt s¸ch v¹ch trÇn ©mmu x©m chiÕm níc ta cña bän gi¸n ®iÖp ®éi lètt«n gi¸o ph¬ng T©y. N¨m 1796 «ng bá ®¹o, lÊy vî.

74

T¸c phÈm :- Gia T« bÝ lôc / So¹n chung víi Ph¹m V¨n Êt. (

N¨m 1812 hai Linh môc TrÇn Tr×nh Hiªn vµNguyÔn B¸ Am bæ sung vµ xuÊt b¶n víi tªn gäi T©yD¬ng Gia T« bÝ lôc. N¨m 1981 nhµ xuÊt b¶n Khoahäc x· héi ®· dÞch vµ in t¸c phÈm nµy ).

NguyÔn H÷u ThuËn(1820 - ? )


¤ng lµ cha Cö nh©n NguyÔn H÷u TÝch, em Cönh©n NguyÔn H÷u Lîi, anh Cö nh©n NguyÔn NgäcQuúnh.

¤ng ®ç Cö nh©n ©n khoa §inh Mïi niªn hiÖuThiÖu TrÞ 7 (1847). ¤ng lµm quan tr¶i c¸c chøcHuÊn ®¹o, Gi¸o thô, Tri huyÖn, Tri phñ, ¸n s¸t CaoB»ng, ¸n s¸t L¹ng S¬n.

T¸c phÈm :- S¬ häc dÞ tri (S¸ch gi¸o khoa dïng cho ngêi

míi häc ch÷ H¸n rÊt dÔ hiÓu)

NguyÔn Kh¶n(TK 18 )

Tù lµ B×nh Giang.Quª x· §«ng Duy, huyÖn Väng Doanh nay lµ th«n

§«ng Duy, x· Yªn Quang, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam§Þnh.

75

¤ng ®ç Gi¸m sinh khoa Quý DËu niªn hiÖu C¶nhHng 14 (1753) ®êi Lª HiÓn T«ng, ®îc bæ chøc Triphñ T NghÜa, råi lµm Cung nhËt thÞ néi v¨n chøc§¹i lý tù khanh.

T¸c phÈm :- Cßn bµi th¬ H¹ hé nan ng«n chÐp trong T©n biªn


NguyÔn Ngäc Liªn(1848 - 1937 )


¤ng lµ em Cö nh©n NguyÔn §øc Ban.¤ng ®ç Cö nh©n khoa BÝnh TuÊt 1886, ®ç §Ö tam

gi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n khoa Kû Söu niªn hiÖuThµnh Th¸i 1 (1889), ®îc bæ chøc Tri phñ NamS¸ch. Do kh«ng chÞu l¹y chµo Toµn quyÒn §«ngD¬ng De Lanessan nªn «ng bÞ gi¸ng HËu bæ. Sau®îc t¸i bæ chøc §èc häc Nam §Þnh nhng «ng tõchèi. ¤ng më trêng d¹y häc ë quª, cã nhiÒu ngêitheo häc.

¤ng lµ mét nh©n sÜ cã khÝ tiÕt, mét nhµ gi¸o næitiÕng, ®µo t¹o ®îc nhiÒu nh©n tµi cho ®Êt níc.

T¸c phÈm :- Cßn bµi th¬ T¹o sÜ cè h¬ng tõ chÐp trong T©n

biªn Nam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc.

76

NguyÔn Ngäc T¬ng(1827 - 1898 )

Cßn gäi lµ NguyÔn Ngäc ChÊn, NguyÔn KimT¬ng, tù lµ Kh¸nh Phñ, hiÖu lµ Trµ Phong vµ TangTr÷.

Quª x· Tang Tr÷, huyÖn Nam Ch©n nay lµ th«nTang Tr÷, x· B×nh Minh, huyÖn Nam Trùc, tØnhNam §Þnh.

Tró qu¸n x· Cæ Lòng, huyÖn Nam Ch©n nay thuécx· Nam D¬ng, huyÖn Nam Trùc, tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa MËu Ngä niªn hiÖu Tù §øc11 (1858), ®îc bæ chøc HuÊn ®¹o, th¨ng Tri huyÖn,råi Tri phñ DiÔn Ch©u, Gi¸m s¸t Ngù sö ®¹o TrÞB×nh, ¸n s¸t B¾c Ninh.

Khi qu©n Ph¸p ®¸nh Gia §Þnh, «ng xung phongvµo Nam ®¸nh giÆc. ¤ng lµ mét trong sè nh÷ngngêi kiªn tr× chñ tr¬ng chèng Ph¸p. N¨m 1885«ng bá quan vÒ quª d¹y häc, lµm nghÒ thuèc vµtham gia phong trµo v¨n th©n yªu níc ë ®Þaph¬ng. Khi c¸c cuéc khëi nghÜa ë ®Þa ph¬ng thÊtb¹i, «ng ®i khai hoang vïng ven biÓn më ®Êt PhóV¨n Nam (nay thuéc x· H¶i Ch©u, huyÖn H¶i HËu,tØnh Nam §Þnh). NhiÒu lÇn qu©n Ph¸p mêi «ng ralµm viÖc cho chóng, «ng ®Òu tõ chèi, kiªn quyÕt gi÷v÷ng khÝ tiÕt kh«ng céng t¸c víi giÆc.

T¸c phÈm :S¸ng t¸c cña «ng cã kh¸ nhiÒu lu truyÒn trong

d©n gian nhng kh«ng tËp hîp thµnh s¸ch. HiÖn cãmét bµi chÐp trong T©n biªn Nam §Þnh tØnh ®Þa d

77

chÝ lîc vµ mét sè bµi ®îc tuyÓn in trong V¨n häcyªu níc vµ çch m¹ng Hµ Nam Ninh, T.1 :

- Nh©m TuÊt niªn, hoµ íc thµnh c¶m t¸c.- Tù §øc MËu DÇn niªn h÷u qu©n thø chi mÖnh

lu gi¶n Kinh trung liªu h÷u.- Dôc tõ quan quy ®iÒn (Bµi 1)- Dôc tõ quan quy ®iÒn (Bµi 2)- Dôc tõ quan quy ®iÒn (Bµi 3)- Êt DËu niªn, phông chØ lai kinh ®å trung v¨n biÕn

c¶m t¸c.- Ho¹ Bïi Kinh lîc nguyªn vËn.- Canh DÇn nguyªn tiªu liªn d¹ c¶m t¸c.- Hµ Çt x· tæ tõ.

nguyÔn nh©n c¬(1884 - 1971)

Tøc NguyÔn Nh©n Ky.Quª x· QuÇn Ph¬ng H¹, huyÖn H¶i HËu nay

thuéc x· H¶i B¾c, huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.¤ng lµ bËc Nho häc ham lµm viÖc c«ng Ých nh tæ

chøc d©n ®¾p ®ª, lËp Êp më lµng. Çch m¹ng th¸ngT¸m 1945 thµnh c«ng, «ng lµm Phã ban MÆt trËnLiªn ViÖt H¶i HËu tõ 1945 ®Õn 1950.

Tac phÈm :Cßn mét sè bµi th¬ lu truyÒn trong nh©n d©n H¶i

HËu nh :- Lªn rõng ph¸ hoang lËp Êp.- Tu t¹o ®Òn, chïa ë Hµo Gia (Yªn B¸i)- Th¬ tÆng håi h¬ng

78

Vµ mét sè bµi th¬ ho¹ çc bµi th¬ cña bÌ b¹n göitÆng.

NguyÔn ThÕ Tr©n(1603 - ? )

Quª x· B¸ch TÝnh, huyÖn Thîng Nguyªn nay lµth«n B¸ch TÝnh, x· Nam Hång, huyÖn Nam Trùc,tØnh Nam §Þnh.

N¨m 26 tuæi «ng ®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜxuÊt th©n khoa MËu Th×n niªn hiÖu VÜnh Té 10(1628) ®êi Lª ThÇn T«ng, lµm quan ®Õn CÊp sùtrung. T¸c phÈm:

- Cßn c©u ®èi ë ®Òn Thiªn Trêng, x· LécVîng, thµnh phè Nam §Þnh.

NguyÔn Tr¸c(1856 - ? )

Theo Trµ Lò x· chÝ cña Lª V¨n Nhng th×«ng lµ ngêi hä TrÇn, nguyªn tªn tríc lµ Thêng,sau míi ®æi lµ Tr¸c. Tªn tù lµ H¸n Ch¬ng, B¸ ¤n.

Quª lµng Trµ Lò, huyÖn Giao Thuû, tØnh Nam§Þnh (nay thuéc x· Xu©n Trung, huyÖn Xu©nTrêng, tØnh Nam §Þnh).

§ç Cö nh©n khoa BÝnh TuÊt niªn hiÖu §ångKh¸nh 1 (1886). Lµm quan Tri phñ øng Hoµ phñV©n §×nh (naythuéc tØnh Hµ T©y), næi tiÕng lµ quanthanh liªm. T¸c phÈm :

- Nam nh· d©n chÝ kh¶o.- Nam nh· d©n chÝ kh¶o tËp.

79

NguyÔn Tó(TK 19 )

Quª x· Ph¬ng §Ó, huyÖn Nam Ch©n nay lµ th«nPh¬ng §ª, x· Ph¬ng §Þnh, huyÖn Trùc Ninh, tØnhNam §Þnh.

¤ng lµ cha Cö nh©n NguyÔn V¨n LuyÖn, «ng néiCö nh©n NguyÔn HuyÔn.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa §inh M·o niªn hiÖu GiaLong 6 (1807), lµm quan ®Õn chøc TuÇn phñ Qu¶ngTrÞ, th¨ng Tham Tri. Sau «ng bÞ çch chøc.

T¸c phÈm :- KiÕn v¨n dÞ sù lôc.- Ph¬ng §Ó khoa danh chÝ.

NguyÔn Tö §«(1464 - ? )

Quª x· Tö MÆc, huyÖn ý Yªn nay thuéc x· YªnTrung, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

N¨m 36 tuæi «ng ®ç §Ö nhÞ gi¸p TiÕn sÜ xuÊt th©n(Hoµng gi¸p) khoa Kû Mïi niªn hiÖu C¶nh Thèng 2(1499) ®êi Lª HiÓn T«ng, ®îc bæ chøc Tri phñNghÜa Hng, råi ®îc vÒ kinh nhËn chøc Phã ®«Ngù sö. N¨m 55 tuæi (1518) «ng ço quan vÒ quªcïng con trai lµm nghÒ chµi líi.

T¸c phÈm :Cßn bµi th¬ Than Ph¹m Kh¾c ThËn chÐp trong

T©n biªn Nam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc.

80

NguyÔn V¨n Thµnh(3/6/1869 - ? )

Cã s¸ch chÐp «ng sinh n¨m 1872.Quª x· Thøc Vô, huyÖn §¹i An nay lµ th«n Thøc

Vô, x· Yªn Cêng, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.¤ng ®ç Cö nh©n khoa BÝnh Ngä 1906, ®ç Phã

b¶ng khoa §inh Mïi niªn hiÖu Thµnh Th¸i 19(1907), lµm quan Gi¸o thô øng Hoµ. N¨m 1929 «ngço quan vÒ quª më trêng d¹y häc.

T¸c phÈm : Cßn bµi th¬ B¸i Ph¹m c«ng miÕuchÐp trong T©n biªn Nam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîcvµ mét sè c©u ®èi ë çc ®Òn chïa trong tØnh.

NguyÔn V¨n TÝnh(1861 - 1930 )

Quª x· Cùu Hµo, huyÖn Vô B¶n nay lµ th«n CùuHµo, x· VÜnh Hµo, huyÖn Vô B¶n, tØnh Nam §Þnh.

Sau khi ®ç Tó tµi, «ng ®îc vµo häc ë Quèc tögi¸m.

N¨m 41 tuæi «ng ®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜxuÊt th©n khoa T©n Söu niªn hiÖu Thµnh Th¸i 13(1901), ®îc bæ chøc §èc häc H¶i D¬ng. Lµmquan ®îc h¬n mét n¨m, «ng ço quan vÒ quª.

T¸c phÈm :- Minh kinh chÝ.- Thiªn B¶n diªn çch chÝ.- Thiªn B¶n lôc kú ký.Vµ nhiÒu th¬, c©u ®èi chÐp r¶i r¸c trong çc s¸ch

kh¸c...

81

nguyÔn v¨n vinh(1874 - 1950)

Cßn gäi lµ NguyÔn V¨n Thô. Tù lµ Xu©n Phu.Quª x· QuÇn Ph¬ng H¹ nay thuéc x· H¶i

Ph¬ng, huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.¤ng ®ç NhÊt trêng n¨m 21 tuæi, më trêng d¹y

häc ë lµng.T¸c phÈm :- Môc lôc kh¸nh thµnh ®Òn liÖt tæ x· QuÇn

Ph¬ng H¹.- Hai bµi th¬ kh«ng ®Ò.

nguyÔn vò c¶nh(1767 - 1848)

Quª th«n §«ng Cêng, x· QuÇn Anh H¹, huyÖnNam Ch©n nay thuéc huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam§Þnh.

¤ng th«ng minh, hiÕu häc, næi tiÕng hay ch÷.N¨m BÝnh Ngä niªn hiÖu C¶nh Hng 47 (1786) «ng®ç ®Çu kh¶o thÝ ë huyÖn Nam Ch©n. ¤ng ®îc c¸cnhµ quyÒn thÕ trong x· mêi vÒ d¹y häc cho conch¸u, ®ång thêi nhê «ng gióp viÖc sæ s¸ch, ®inh®iÒn, t«... N¨m 1804 «ng ®îc bÇu lµm Gi¸m tr¬ng(Tiªn chØ). N¨m 1819 «ng ®îc cÊp v¨n b»ng Tænggi¸o. T¸c phÈm :

- Bµi Ký trong Bia khai x· QuÇn Anh H¹ (dùng t¹ixãm 8 x· H¶i B¾c, huyÖn H¶i HËu)

82

nguyÔn vò cù(1817 - 1889)

Tù lµ Nghi Hèi, hiÖu lµ Tù Minh.Quª x· QuÇn Ph¬ng H¹ nay thuéc x· H¶i B¾c,

huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.¤ng ®ç Tó tµi khoa Canh Tý (1841), theo häc TiÕn

sÜ Ng« ThÕ Vinh. Sau chuyÓn ra khu vùc Ngò Trïng(nay lµ thÞ TrÊn Cån, huyÖn H¶i HËu) «ng lÊy n«ngphè lµm vui.

T¸c phÈm :Cßn lu truyÒn bµi th¬ «ng thêng ng©m nh sau :

NhËt tr× n«ng phè l¹cD¹ d÷ cæ nh©n cThÕ gian h÷u nghÞch nhÜBÊt ®¸o thö m«n l.

(Ngµy dong ruæi thó vui n«ng phè§ªm ngñ khß víi cæ nh©n xaTr¸i tai, dï chuyÖn bao giêMÆc cho luång giã tho¶ng ®a ngâ ngoµi)

Vµ mét sè c©u ®èi...

NguyÔn vò ®Þnh(1789 - 1837 )

Tù lµ Anh Xuyªn, hiÖu lµ TÜnh Phñ.Quª x· QuÇn Anh H¹ nay thuéc huyÖn H¶i HËu,

tØnh Nam §Þnh.¤ng ®ç Tó tµi, lµm Gi¸o thô Nam S¸ch (H¶i

D¬ng), sau ®îc th¨ng LÔ bé Chñ sù.

83

T¸c phÈm :- V¨n bia chïa Anh Quang.- V¨n bia V¨n tõ thê Khæng Phu Tö t¹i x· H¶i

B¾c, huyÖn H¶i HËu.

NguyÔn Vò ®o¸n(TK 19)

Quª x· QuÇn Ph¬ng H¹ nay thuéc ThÞ trÊnCån, huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç NhÞ trêng. T¸c phÈm :- V¨n bia chïa Quy Hån.

NguyÔn Xu©n Chøc(TK 19 )


¤ng lµ con rÓ TiÕn sÜ §Æng Xu©n B¶ng.Kh«ng râ hµnh tr¹ng cña «ng.T¸c phÈm :

- Hµnh ThiÖn §Æng c«ng hµnh tr¹ng.

NguyÔn Xu©n HuyÒn(TK 19 )

Cã s¸ch chÐp lµ NguyÔn ThÕ HuyÒn.Quª x· Hµnh ThiÖn, huyÖn Giao Thuû nay lµ th«n


¤ng lµ cha Cö nh©n NguyÔn Xu©n Thèng.

84

¤ng ®ç Cö nh©n ©n khoa MËu Th©n niªn hiÖu Tù§øc 1 (1848), ®îc bæ chøc HuÊn ®¹o, råi Langtrung. N¨m 1878 «ng phô tr¸ch ®ãng tµu Kho¸i§Ünh theo lÖnh cña Tù §øc thµnh c«ng, ®îc th¨ngC«ng bé ThÞ lang, hµm ThÞ gi¶ng häc sÜ. Sau «ngc¸o quan vÒ nghØ.

T¸c phÈm :- LÞch ®¹i ng· quèc chó tiÒn ký.

nguyÔn xu©n phang(TK19)

Tù lµ V©n Anh. HiÖu lµ Cóc Trai C SÜ.Quª §«ng Cêng, x· QuÇn Anh H¹ nay thuéc x·

H¶i B¾c, huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.¤ng lµ bËc Nho häc cã nhiÒu bµi viÕt ®¶ kÝch chÕ

®é thùc d©n phong kiÕn nªn bÞ "Quèc cÊm" vµ suèt®êi kh«ng ®îc dù thi (Chung th©n bÊt ®¾c øng thÝ).

T¸c phÈm : Cßn mét sè bµi nh :- HÞch ®¸nh giÆc- T¨ng môc ®ång ®é ®iÕu v¨n- V¨n tÕ mâ.- V¨n tÕ PhËt

NguyÔn Xu©n Th¸p(1782 - ? )

Tªn tríc lµ NguyÔn Xu©n Huy, tù lµ NghÜaThµnh, hiÖu lµ §¹i Hoµ.


85

¤ng lµ «ng néi Cö nh©n NguyÔn Lý Th¶n.¤ng ®ç Cö nh©n khoa Quý DËu niªn hiÖu Gia

Long 12 (1813), ®îc bæ chøc Tri huyÖn Yªn M«(cã s¸ch chÐp lµ Phï Ly), sau th¨ng Tri phñ råi §èchäc Ninh B×nh (cã s¸ch chÐp lµ B×nh §Þnh), tícTh¸p Phong tö.Vèn kh«ng ham chøc tíc, lµm quan ®îc Ýt l©u,

«ng xin vÒ hu dìng.T¸c phÈm :

- Hµnh ThiÖn B¶n Êp lÞch triÒu ®¨ng khoa lôcV¨n héi th«ng ký ( NguyÔn b¸ Nghi so¹n ; NguyÔnXu©n Th¸p tôc biªn vµ ®Ò tùa n¨m 1822 ).

- Bµi Phông tu Tiªn ®Õ miÕu chÐp trong T©n biªnNam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc.

Ninh Quý Thµnh(TK 19 )

Cã s¸ch chÐp lµ Ninh H÷u Thµnh, Ninh Lý Thµnh.¤ng nguyªn hä TrÇn ®æi thµnh hä Ninh.

Quª x· V¨n L·ng, huyÖn Trùc Ninh nay lµ th«nV¨n L·ng, x· Trùc TuÊn, huyÖn Trùc Ninh, tØnhNam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Kû M·o niªn hiÖu Tù §øc32 (1879), ®îc bæ chøc HuÊn ®¹o An D¬ng, th¨ngTri phñ ThuËn Thµnh, sau vÒ nghØ.

T¸c phÈm :- §¹i Nam ViÖt ®Þa cÇm thó chÝ.

86

Ph¹m C«ng Minh(TK 15 )

Quª x· DÞ Sö, huyÖn Thîng Nguyªn nay lµ th«nDÞ Sö, x· Mü Thµnh, huyÖn Mü Léc, tØnh Nam§Þnh.

¤ng ®ç H¬ng cèng thêi Lª Hång §øc, lµm quan®Õn Hµn l©m viÖn ThÞ gi¶ng.

T¸c phÈm :- TriÒu d· kiÕn v¨n lôc.Vµ nhiÒu thÇn tÝch, v¨n bia...

Ph¹m di kh¸nh(TK 19)

Quª x· Phó LÔ nay thuéc thÞ trÊn ThÞnh Long,huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç NhÞ trêng, lµm Tæng s tæng Ninh Mü.T¸c phÈm :- V¨n bia lµng Phó LÔ tæng Ninh Mü.

Ph¹m Duy ChÊt(1616 - 1665 )

Cßn cã tªn lµ Ph¹m Duy HiÒn.Quª x· Ngä Trang, huyÖn Thiªn B¶n nay lµ th«n

Ngä Trang, x· Liªn Minh, huyÖn Vô B¶n, tØnh Nam§Þnh.

¤ng ®ç H¬ng cèng khoa Kû M·o 1639, ®îc bæchøc ChØ huy thiªm sù. N¨m 44 tuæi «ng ®ç §Ö tamgi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n khoa Kû Hîi niªn hiÖuVÜnh Thä 2 (1659) ®¬× Lª ThÇn T«ng, bµi øng chÕcña «ng ®øng thø nhÊt. Sau «ng l¹i ®ç khoa §«ng

87

çc, ®îc bæ lµm §«ng çc HiÖu th. N¨m 1663 «nglµm Tham chÝnh ®¹o S¬n T©y, råi th¨ng §«ng çc§¹i häc sÜ. Sau khi mÊt, «ng ®îc tÆng H÷u thÞ lang.

T¸c phÈm :- Cßn c©u ®èi vÒ HuyÒn Tr©n c«ng chóa ë chïa

Nói Hæ (V¬ng Phi tù) thuéc huyÖn Vô B¶n nhsau:

Hïng huy tuÇn kiÓm ngé thó lai h¬ng danh HæPhôc ;

TrÇn n÷ Chiªm håi c Êp néi tù hiÖu V¬ng Phi.(Huy V¬ng thêi Hïng ®i tuÇn thÊy cã con thó

®Õn bÌn ®Æt tªn lµng lµ Hæ Phôc;C« g¸i hä TrÇn ë Chiªm Thµnh vÒ ngô t¹i Êp nµy

nªn chïa cã hiÖu lµ V¬ng Phi).

Ph¹m Duy C¬(1685 - ? )

Quª x· Tõ Qu¸n, huyÖn Giao Thuû nay lµ th«n TõQu¸n, x· T©n ThÞnh, huyÖn Nam Trùc, tØnh Nam§Þnh.

N¨m 26 tuæi «ng ®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜxuÊt th©n khoa Canh DÇn niªn hiÖu VÜnh ThÞnh 6(1710) ®êi Lª Dô T«ng, ®îc bæ chøc Tri phñ, sauth¨ng H×nh khoa CÊp sù trung, tíc ThuËn H¶i b¸.

T¸c phÈm :- Cßn c©u ®èi ë chïa Ng« S¬n x· Yªn Lîi, huyÖn

ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

88

Ph¹m §¹o Phó(1463 - 1539 )

Quª x· Hoµng X¸, huyÖn §¹i An nay lµ th«nPh¹m X¸, x· Yªn Nh©n, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam§Þnh.

¤ng lµ anh hä Hoµng gi¸p Ph¹m B¶o.¤ng ®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n khoa

Canh TuÊt niªn hiÖu Hång §øc 21 (1490) ®êi LªTh¸nh T«ng, ®îc bæ chøc Hµn L©m viÖn KiÓmth¶o, th¨ng tíi H×nh bé T¶ thÞ lang. N¨m 1527 M¹c§¨ng Dung cíp ng«i nhµ Lª, «ng tõ quan vÒ quªd¹y häc, ngÇm chiªu tËp nghÜa binh mu chèng nhµM¹c. ViÖc kh«ng thµnh, «ng cho con ch¸u ®æi sanghä Ng« ®Ó phßng nhµ M¹c tr¶ thï.

¤ng cã c«ng cïng Hoµng gi¸p Ph¹m B¶o tæ chøckhai hoang, lËp lµng Hng ThÞnh thuéc huyÖn §¹iAn ( nay thuéc x· Hoµng Nam, huyÖn NghÜa Hng,tØnh Nam §Þnh).Sau khi mÊt, «ng ®îc vua Lª ThÕ T«ng tÆng hµm

Tham tri vµ phong lµm phóc thÇn.¤ng næi tiÕng vÒ v¨n th¬. ¤ng lµ mét trong 28

ng«i sao cña Tao §µn héi do Lª Th¸nh T«ng thµnhlËp.

T¸c phÈm :- TËp th¬ chiªu hån b»ng ch÷ N«m.- Cßn 15 bµi th¬ chÐp trong Quúnh uyÓn cöu ca

vµ V¨n Minh cæ suý...

89

Ph¹m §¨ng Phæ(1856 - ? )

Cã s¸ch chÐp lµ Ph¹m Phæ.Quª x· Tam §¨ng, huyÖn §¹i An nay lµ th«n Tam

Quang, x· Yªn Th¾ng, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam§Þnh.

¤ng lµ con Hoµng gi¸p Ph¹m V¨n NghÞ, em Phãb¶ng Ph¹m §¨ng Gi¶ng, vµ çc Cö nh©n Ph¹m §¨ngH©n, Ph¹m §¨ng Hµi.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Kû M·o niªn hiÖu Tù §øc22 (1879). N¨m 1880 «ng theo cha vµo kinh thi Héi,däc ®êng cha bÞ èm nÆng, «ng ph¶i bá thi ®Ó phôngdìng cha. ¤ng ë nhµ d¹y häc, häc trß theo häc rÊt®«ng, cã nhiÒu ngêi thµnh ®¹t.

T¸c phÈm :- Cßn bµi NgÉu thµnh vµ c©u ®èi ViÕng Ph¹m

c«ng Trung Thø in trong V¨n häc yªu níc vµ çchm¹ng Hµ Nam Ninh, T.1.

Ph¹m §×nh CÊu(1900 - 1969 )

HiÖu lµ ViÖt Sµo, d©n gian thêng gäi lµ §å CÊu.Quª th«n An Hoµ, x· Yªn B×nh, huyÖn ý Yªn,

tØnh Nam §Þnh.¤ng lµ ch¸u néi cô Tó Lý tõng hai lÇn tæ chøc

khëi nghÜa chèng Ph¸p n¨m 1873 vµ 1884.N¨m 1927 «ng tham gia ViÖt Nam thanh niªn

çch m¹ng ®ång chÝ héi. N¨m 1930 «ng gia nhËp§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. N¨m 1931 «ng bÞ giÆcPh¸p b¾t ®µy ®i C«n §¶o. N¨m 1936 ®îc ra tï, «ng

90

tiÕp tôc ho¹t ®éng çch m¹ng cho ®Õn khi vÒ hu vµmÊt.

T¸c phÈm :- ViÖt Sµo thi tËp.- Vµ mét sè bµi ®¨ng b¸o vµ in trong s¸ch b»ng

ch÷ Quèc ng÷.

Ph¹m §«n ChÝnh( ? - ? )

Quª x· HiÖp LuËt, huyÖn Nam Ch©n nay thuécx· Nam D¬ng, huyÖn Nam Trùc, tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç H¬ng cèng thêi Lª, lµm quan ®Õn chøcTh¸i béc Tù khanh.

T¸c phÈm :- Cßn bµi th¬ Hoa th«n tõ chÐp trong T©n biªn


Ph¹m Gia M«n(1525 - ? )

Quª x· D¬ng Håi, huyÖn §¹i An nay lµ th«nD¬ng Håi, x· Yªn Th¾ng, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam§Þnh.

N¨m 30 tuæi «ng míi ®i häc. N¨m 53 tuæi «ng ®ç§Ö nhÊt gi¸p TiÕn sÜ cËp ®Ö §Ö tam danh (Th¸mhoa) khoa §inh Söu niªn hiÖu Sïng Khang 10 (1577 ) ®êi M¹c MËu Hîp, lµm quan ®Õn chøc Binhbé T¶ thÞ lang, tíc Nh©n Hµ b¸. N¨m 1592 M¹cMËu Hîp bÞ b¾t vµ bÞ giÕt, «ng khëi qu©n ë §å S¬nchèng l¹i nhµ Lª. ViÖc kh«ng thµnh, «ng trèn vµo

91

chïa gi¶ lµm s. Sau «ng bÞ quan qu©n nhµ Lª ph¸thiÖn b¾t gi¶i vÒ kinh xö tö.

T¸c phÈm :- Cßn bµi th¬ lu truyÒn trong d©n gian t¬ng

truyÒn «ng lµm tríc khi bÞ hµnh h×nh nh sau :NghÜa sÜ trung thÇn tiÕtThanh thiªn b¹ch nhËt triTö t«n nh h÷u phócTu ®·i th¸i b×nh th×

T¹m dÞch :KhÝ tiÕt kÎ trung thÇnCã trêi m©y soi xÐtLò ch¸u con cã phócLµm quan ®îi thêi b×nh.

Ph¹m Hïng(TK 15 )

Quª x· §êng S¬n, huyÖn Thiªn B¶n nay thuéclµng Hæ S¬n, x· Liªn Minh, huyÖn Vô B¶n, tØnhNam §Þnh.

¤ng ®ç §Ö nhÞ gi¸p TiÕn sÜ xuÊt th©n (Hoµnggi¸p) khoa T©n Söu niªn hiÖu Hång §øc 12 (1481)®êi Lª Th¸nh T«ng, lµm quan ®Õn chøc Hµn l©mviÖn BiÖn lý, H×nh bé H÷u thÞ lang. Sau «ng vÒ trÝ sÜ,thä 78 tuæi.

T¸c phÈm :Cßn c©u ®èi ë ®Òn thê §Æng Dung x· Yªn TrÞ,

huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

92

Ph¹m H÷u Du(1682 - ? )

Quª x· Qu¸n Çc, huyÖn Giao Thuû nay lµ th«nQu¸n Çc, x· T©n ThÞnh, huyÖn Nam Trùc, tØnhNam §Þnh.

N¨m 43 tuæi «ng ®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜxuÊt th©n khoa Gi¸p Th×n niªn hiÖu B¶o Th¸i 5(1724) ®êi Lª Dô T«ng, ®îc bæ chøc B×nh T©yTham t¸n nhung vô, råi HiÕn s¸t Phã sø S¬n Nam.Sau «ng ®îc vÒ kinh gi÷ chøc C«ng bé H÷u thÞlang, tíc Qu¸n Anh b¸. T¸c phÈm :

- BÇn gia dông dîc (tËp s¸ch thuèc b»ng ch÷N«m rÊt cã gi¸ trÞ ) .

Ph¹m Kim KÝnh(16/ 1 Quý Hîi 1683 - ? )

Cã s¸ch chÐp «ng sinh n¨m 1669. Cßn gäi lµPh¹m §×nh KÝnh.

Quª x· Cæ S, huyÖn Thiªn B¶n nay lµ th«n VÜnhL¹i, x· VÜnh Hµo, huyÖn Vô B¶n, tØnh Nam §Þnh.

Tríc «ng ®· ®ç khoa SÜ Väng. Sau «ng ®ç §Ötam gi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n khoa Canh DÇn niªnhiÖu VÜnh ThÞnh 6 (1710) ®êi Lª Dô T«ng.

¤ng lµm quan tr¶i çc chøc LÔ bé Thîng th,Tham tông, §«ng çc §¹i häc sÜ NhËp thÞ Kinhdiªn. N¨m 1723 «ng ®îc cö ®i sø mõng Thanh ThÕT«ng lªn ngéi, ®îc vua nhµ Thanh tÆng biÓn vµng®Ò "V¹n thÕ vÜnh l¹i" (Mu«n ®êi ®îc cËy nhê). ¤ngcã c«ng më chî, b¾c cÇu, söa chïa, d¹y nghÒ ®ancãt cho d©n lµng, ph¸t triÓn kinh tÕ quª h¬ng. Khi

93

vÒ hu, «ng ®îc phong tíc L¹i QuËn c«ng. Saukhi mÊt, «ng ®îc tÆng hµm ThiÕu b¶o.

¤ng næi tiÕng giái th¬ v¨n, lµ ngêi cã danh väng,®îc c¸c sÜ phu ®¬ng thêi kÝnh träng. T¸c phÈm :

- Cßn 4 bµi th¬ chÐp trong Toµn ViÖt thi lôc, 2 bµichÐp trong T©n biªn Nam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc.

Ph¹m Ngäc Thuþ(1871 - ? )

Cßn gäi lµ Ph¹m Danh S¾c, Ph¹m Ngäc §oan.Quª x· Hµnh ThiÖn, huyÖn Giao Thuû nay lµ th«n


¤ng lµ con Cö nh©n Ph¹m Ngäc ChÊt. ¤ng ®ç Cönh©n khoa Gi¸p Ngä 1894, ®ç Phã b¶ng khoa T©nSöu niªn hiÖu Thµnh Th¸i 13 (1901), ®îc bæ chøcGi¸o thô lµm viÖc ë nhiÒu n¬i nh NghÜa Hng,L¹ng S¬n, Yªn L¹c (VÜnh Yªn), ThuËn Thµnh (HµB¾c), Trùc Ninh, øng Hoµ... N¨m 1916 «ng lµm Phôt¸ cho c¸c quan huyÖn, phñ. N¨m 1927 «ng vÒ hu.T¸c phÈm :

- Cßn bµi th¬ §åi T©y t¹o sÜ c«ng tõ chÐp trongT©n biªn Nam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc.

Ph¹m Ngé Hiªn(TK 18 )

Tªn thËt lµ Ph¹m V¨n Êt, hiÖu lµ Ngé Hiªn.Quª x· Ninh Cêng, huyÖn Nam Ch©n nay thuéc

x· Trùc Cêng, huyÖn Trùc Ninh, tØnh Nam §Þnh.

94

¤ng lµ Linh môc thuéc dßng Tªn tu ë nhµ thêhuyÖn Nam Ch©n. N¨m 1773 Gi¸o hoµng quyÕt ®Þnhgi¶i t¸n dßng Tªn, tÝn ®å nhËp vµo dßng§«minicans. N¨m 1792 quyÕt ®Þnh nµy thùc thi ëNam Ch©n, tÝn ®å kh«ng chÞu ®· cö «ng cïng Linhmôc NguyÔn §×nh BÝnh sang La M· gÆp Gi¸o hoµngkiÖn vÒ viÖc mÊt dßng. ¤ng ®îc Gi¸o hoµng phongTh¸nh vµ t¹c tîng ë toµ th¸nh Vatic¨ng. N¨m 1794vÒ níc, «ng cïng NguyÔn §×nh BÝnh viÕt s¸ch v¹chtrÇn ©m mu x©m lîc níc ta cña bän gi¸n ®iÖp ®éilèt t«n gi¸o ph¬ng T©y. N¨m 1796 «ng bá ®¹o.

T¸c phÈm :- Gia T« bÝ lôc / So¹n chung víi NguyÔn §×nh

BÝnh. (N¨m 1812 hai t¸c gi¶ TrÇn Tr×nh Hiªn vµNguyÔn B¸ Am bæ sung vµ xuÊt b¶n víi tªn gäi T©yD¬ng Gia T« bÝ lôc. N¨m 1981 nhµ xuÊt b¶n Khoahäc x· héi dÞch vµ in t¸c phÈm nµy).

Ph¹m Nh©n Lý(TK 19 )

Cã s¸ch chÐp lµ Ph¹m Lý.Quª x· An Hoµ, huyÖn ý Yªn nay thuéc x· Yªn

B×nh, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.¤ng tõng ®ç Tó tµi. Khi Ph¸p ®¸nh chiÕm Nam

§Þnh lÇn thø nhÊt, «ng cïng TrÞnh §×nh Håi, Ph¹mTrÝ Nh©n tæ chøc lùc lîng rµo lµng chiÕn ®Êu. ¤ng®ãn thµy d¹y häc cña m×nh lµ Hoµng gi¸p Ph¹mV¨n NghÞ ®a qu©n vÒ lËp c¨n cø ë lµng, chiªu mé®îc h¬n 7000 ngêi tham gia nghÜa qu©n. N¨m1883 qu©n Ph¸p ®¸nh Nam §Þnh lÇn thø hai, «ng l¹i

95

tæ chøc lùc lîng chiÕn ®Êu ë c¨n cø An Hoµ. Sau«ng theo §inh C«ng Tr¸ng vµo x©y dùng c¨n cø Ba§×nh. Vua Tù §øc tù tay viÕt tÆng huyÖn ý Yªn 8ch÷ "ý Yªn tø Tó : Lý , NghÜa, TuÊn, Ph¬ng " cangîi bèn «ng Tó tµi, trong ®ã cã Tó tµi Ph¹m Nh©nLý, ®· cã c«ng l·nh ®¹o nh©n d©n kh¸ng chiÕnchèng Ph¸p, b¶o vÖ tØnh nhµ.

T¸c phÈm :- Cßn C©u ®èi c¶m t¸c in trong V¨n häc yªu níc

vµ c¸ch m¹ng Hµ Nam Ninh, T.1.

Ph¹m San(TK 19 )

Cßn gäi lµ Ph¹m V¨n San.Quª x· Dòng QuyÕt, huyÖn ý Yªn nay lµ th«n

Dòng QuyÕt, x· Yªn Phó, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam§Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Gi¸p Th©n niªn hiÖu KiÕnPhóc 1 (1884), lµm quan HuÊn ®¹o ý Yªn. T¸cphÈm :

- Ph¹m téc lo¹n hËu ký.- S¬n Nam tõ miÕu kiÕn v¨n tËp.- ý Yªn Ký.

Ph¹m ThÕ LÞch(1791 - 1872 )

Cã s¸ch chÐp «ng mÊt 1883.Sau ®æi tªn lµ Ph¹m ThÕ Trung, tù lµ Quý Hoµ,

hiÖu lµ ChØ Trai.

96

Quª x· QuÇn M«ng, huyÖn Giao Thuû nay lµth«n L¹c QuÇn, x· Xu©n Ninh, huyÖn Xu©n Trêng,tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa MËu Tý 1828, ®ç §Ö tamgi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n khoa Kû Söu niªn hiÖuMinh MÖnh 10 (1829), ®îc bæ chøc Hµn l©m viÖnBiªn tu, lÜnh Tri phñ T NghÜa, chuyÓn lµm L¹i béLang trung, th¨ng ¸n s¸t B×nh §Þnh, råi Bè ch¸nhsø Qu¶ng Nam. N¨m Minh MÖnh 17 (1836), «nglµm LÔ bé T¶ thÞ lang, sung Ch¸nh sø sang YªnKinh (Trung Quèc), ®æi tªn lµ Ph¹m ThÕ Trung. Saukhi ®i sø vÒ, «ng gi÷ chøc H×nh bé T¶ thÞ lang,chuyÓn lµm Phñ do·n Thõa Thiªn. N¨m ThiÖu TrÞ 1(1841) «ng lµm BiÖn lý bé Hé, ®æi lµm L¹i bé Thamtri. N¨m Tù §øc 1 (1848) «ng ®îc sung Kinh diªngi¶ng quan, kiªm qu¶n Hµn l©m viÖn. N¨m Tù §øc3 (1850) «ng lµm Tæng ®èc Ninh Th¸i. N¨m 1852 bÞmiÔn chøc, «ng vÒ quª më trêng d¹y häc. T¸cphÈm :

- Ph¹m ChØ Trai v¨n tËp (3 quyÓn do Lª TrängHµm su tÇm).

- Sø Hoa quyÓn.- Sø Thanh v¨n lôc.- Cßn hai c©u ®èi ë ®Òn thê th«n MiÔu thÞ trÊn Cæ

LÔ, huyÖn Trùc Ninh.- Bµi TÆng Hoµng gi¸p Tam §¨ng Ph¹m V¨n NghÞ

chÐp trong Tõ ®iÓn nh©n vËt lÞch sö ViÖt Nam.- Cã th¬, v¨n in trong c¸c s¸ch : Bïi gia B¾c sø h¹

v¨n thi tËp; §¹i Nam bi ký thÝ trêng b¶o tËp ;Long tuyÓn thÝ s¸ch…

97

Ph¹m ThuÇn Phu(Cuèi TK 16 - §Çu TK 17 )

Tù lµ Phóc Nguyªn, hiÖu lµ ThuÇn Phu.Quª huyÖn H¶i HËu. T¸c phÈm :- Tam tù kinh diÔn ca- Trõ ¸c ço thÇn v¨n- V¨n bia chïa Phóc H¶i x· Kim §ª (nay thuéc

x· H¶i Minh, huyÖn H¶i HËu).

Ph¹m Träng HuyÕn(1746 - ? )

Cßn cã tªn lµ Ph¹m Träng ViÖp, tù lµ Sü Huy,hiÖu lµ Dòng ¤ng.

Quª x· Dòng QuyÕt, huyÖn ý Yªn nay lµ th«nDòng QuyÕt, x· Yªn Phó, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam§Þnh.

N¨m 33 tuæi «ng ®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜxuÊt th©n khoa MËu TuÊt niªn hiÖu C¶nh Hng 39(1778) ®êi Lª HiÓn T«ng, ®îc bæ chøc Tri phñ LþNh©n, råi Hµn l©m viÖn ThÞ chÕ Tri hé phiªn, Hµnl©m viÖn ThÞ th. Sau «ng bÞ çch chøc. T¸c phÈm :

- ý Yªn ch cæ tÝch ®Ò vÞnh.- Cßn hai c©u ®èi ë chïa Phæ Minh x· Léc Vîng,

thµnh phè Nam §Þnh vµ bµi DÜ qu¸n chÐp trong T©nbiªn Nam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc.

98

Ph¹m Trung Thø( ? - 1899 )

Quª x· Thîng §éng, huyÖn Phong Doanh naythuéc x· Yªn TiÕn, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Kû M·o niªn hiÖu Tù §øc32 (1879) nhng kh«ng ra lµm quan. N¨m 1889 «ngph¸t ®éng cuéc khëi nghÜa vò trang chèng Ph¸p ë®Þa ph¬ng. Cuéc khëi nghÜa thÊt b¹i, «ng b«n batiÕp tôc sù nghiÖp ë nhiÒu n¬i nhng vÉn kh«ngthµnh c«ng. N¨m 1899 «ng vÒ quª vµ mÊt.T¸c phÈm :- Cßn C©u ®èi viÕng «ng §ç ThiÓm in trong V¨n

häc yªu níc vµ çch m¹ng Hµ Nam Ninh, T.1.

Ph¹m V¨n Bµn(TK 17 )

Quª x· Qu¸n Çc, huyÖn Giao Thuû nay lµ th«nQu¸n Çc, x· T©n ThÞnh, huyÖn Nam Trùc, tØnhNam §Þnh.

¤ng ®ç H¬ng cèng thêi Lª. GÆp khi T©y S¬n næidËy «ng bá ra V©n §ån. Sau «ng phß Gia Long, lµmquan ®Õn chøc Trung qu©n §« thèng chÕ.

T¸c phÈm :- TrÇn thÕ khæ thi tËp (h¬n 60 bµi).

99

Ph¹m V¨n Hµi(TK19 )

Cßn gäi lµ Ph¹m §¨ng Hµi.Quª x· Tam §¨ng, huyÖn §¹i An nay lµ th«n Tam


¤ng lµ con Hoµng gi¸p Ph¹m V¨n NghÞ, em Phãb¶ng Ph¹m §¨ng Gi¶ng vµ Cö nh©n Ph¹m §¨ngH©n, anh Cö nh©n Ph¹m §¨ng Phæ.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Kû M·o niªn hiÖu Tù §øc32 (1879).

T¸c phÈm :- Cßn c©u ®èi ë ®Òn thê TrÇn Thñ §é x· L¹i X¸,

huyÖn Thiªn B¶n (nay thuéc Vô B¶n) nh sau :Ph¶ thuyÕt cùu th× doanh, Trung Vò trÝ l¬ng

phßng B¾c tÆc ;Môc tiÒn TrÇn thóc miÕu, anh hïng h÷u phËn

trÊn Nam ph¬ng.(Ph¶ vÉn truyÒn r»ng Trung Vò v¬ng doanh tr¹i

thuë xa, ®ån tró qu©n l¬ng chèng B¾c ;M¾t ®ang tr«ng thÊy TrÇn thóc phô miÕu ®Òn

cßn ®ã, anh hïng trÊn gi÷ câi Nam).

Ph¹m V¨n NghÞ(1805 - 1880)

HiÖu lµ NghÜa Trai, Liªn Hoa §éng Chñ Nh©n.Quª x· Tam §¨ng, huyÖn §¹i An nay lµ th«n Tam


100

¤ng lµ cha Phã b¶ng Ph¹m §¨ng Gi¶ng vµ c¸c Cönh©n Ph¹m §¨ng H©n, Ph¹m §¨ng Phæ, Ph¹m V¨nHµi.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa §inh DËu 1837, ®ç §Ö nhÞgi¸p TiÕn sÜ xuÊt th©n (Hoµng gi¸p) khoa MËu TuÊtniªn hiÖu Minh MÖnh 19 (1838), ®îc bæ chøc Triphñ Lý Nh©n, Hµn l©m viÖn Tu so¹n, Sö qu¸n Biªntu. Sau 12 n¨m lµm quan, «ng xin vÒ quª d¹y häc.Khi qu©n Ph¸p ®¸nh §µ N½ng, «ng chiªu mé ®éinghÜa dòng 365 ngêi, ®Ých th©n chØ huy vµo Nam®¸nh giÆc. Ngµy 21 - 3 - 1860 ®oµn nghÜa dòng tíiHuÕ th× ®îc tin qu©n Ph¸p ®· rót khái §µ N½ng.TriÒu ®×nh ra lÖnh cho «ng ®em qu©n vÒ phßng thñtØnh nhµ vµ gi÷ chøc §èc häc Nam §Þnh. N¨m Tù§øc 19 (1866) «ng ®îc giao chøc Th¬ng biÖn h¶iphßng sø. Khi qu©n Ph¸p tÊn c«ng Nam §Þnh, «ngchØ huy nghÜa qu©n ®¸nh chÆn giÆc ë ng· ba §éc Bé,råi lËp c¨n cø An Hoµ, gi÷ yªn ba huyÖn PhongDoanh, ý Yªn, Thanh Liªm. TriÒu ®×nh giao cho«ng kiªm chøc Th¬ng biÖn tØnh vô. Khi triÒu ®×nhký hiÖp íc nhîng bé giÆc, «ng thuéc phe chñchiÕn nªn bÞ tíc chøc vô. ¤ng lui vÒ ë Èn trong®éng Liªn Hoa (thuéc huyÖn Hoa L, tØnh NinhB×nh). Sau khi mÊt, «ng ®îc truy phôc nguyªn hµmThÞ gi¶ng Häc sÜ.

¤ng cã c«ng chiªu mé d©n lu t¸n khai hoangvïng ven biÓn §¹i An, lËp ra tr¹i Sü L©m. ¤ng lµnhµ gi¸o næi tiÕng ®· ®µo t¹o cho ®Êt níc nhiÒunh©n tµi nh Tam nguyªn TrÇn BÝch San, Tamnguyªn NguyÔn KhuyÕn... Cuéc ®êi vµ sù nghiÖp

101

cña «ng ®· ®i vµo truyÒn thuyÕt d©n gian, trë thµnh®Ò tµi cho nhiÒu ¸ng v¨n th¬ mµ kh«ng Ýt t¸c gi¶ lµnh÷ng ngêi nghÜa khÝ næi tiÕng. Nh÷ng s¸ng t¸ccña «ng thÓ hiÖn lßng yªu níc thiÕt tha, c¨m thïgiÆc s©u s¾c, khÝ ph¸ch bÊt khuÊt, kiªn trung vµ tintëng vµo cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p cña d©ntéc.

T¸c phÈm :- Bµi phó Ph¸p ®¸nh B¾c Kú lÇn ®Çu 1873.- §Ò th¬ nói Dôc Thuý (4 bµi)- §ång x· bi ký (Bia sù tÝch Ph¹m §¹o Phó ë

NghÜa Hng, Nam §Þnh)- Hoµng LÞch bi ký (Bia c«ng ®øc TrÇn Ngäc

Ch©n ë NghÜa Hng, Nam §Þnh)- Hoµng triÒu v¹n niªn chi nhÞ thËp bi ký (Bia tõ

®êng hä Bïi ë NghÜa Hng)- Ph¹m NghÜa Trai tù ký.- S¬n thuû quèc ©m thi.- Sïng tu Phóc Kh¸nh tù c«ng ®øc bi ký (Chïa

Phóc Kh¸nh, x· Tam Quang, ý Yªn, Nam §Þnh)- Tïng Viªn v¨n tËp.- T v¨n häc sinh th¹ch bi ký (ë Hoµng Nam,

NghÜa Hng, Nam §Þnh)- Tõ chØ bi ký (ë §µo Khª, NghÜa Hng, Nam

§Þnh)- Th¬ v¨n Ph¹m V¨n NghÞ.- H.: Khoa häc x· héi,

1979.+ Tham gia biªn tËp çc s¸ch : §¹i Nam thùc lôc

tiÒn biªn, Kh©m ®Þnh tËp vËn trÝch yÕu, Ngù chÕ

102

th¸nh ®øc thÇn c«ng bi kÝ, Nh©m Ngä ©n khoaHéi thÝ.

+ DuyÖt s¸ch : Thanh b×nh ca ®iÖu.+ Cã th¬, v¨n trong çc s¸ch : Bïi gia B¾c sø h¹

v¨n thi tËp, Ch ®Ò mÆc, D¬ng §×nh thi tríngtËp, Giang §×nh thËp nhÞ vÞnh, H¸n N«m thi v¨nt¹p lôc tËp, Ninh B×nh tØnh An Kh¸nh huyÖn AnNinh tæng çc x· th«n t¹p ký, Ph¹m NghÜa Traitrêng s¸ch v¨n, Tam §¨ng Hoµng gi¸p trêngphó, Tam Quang Ph¹m ®¹i nh©n gia huÊn ca,ThÇn d©n biÓu lôc phô Bïi gia B¾c sø h¹ v¨n thitËp, Thi ca ®èi liªn t¹p lôc, Thi phó v¨n tËp, Thitríng t¹p biªn, Thuý S¬n thi tËp…

Ph¹m Vô MÉn(1842 - ? )

Quª x· DÞch DiÖp, huyÖn Ch©n Ninh nay lµ th«nDÞch DiÖp, x· Ph¬ng §Þnh, huyÖn Trùc Ninh, tØnhNam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa §inh M·o niªn hiÖu Tù§øc 20 (1867), lµm quan ®Õn ¸n s¸t Qu¶ng B×nh,råi ¸n s¸t Nam §Þnh. N¨m 1883 qu©n Ph¸p ®¸nhchiÕm Nam §Þnh, «ng ço quan vÒ quª nu«i mÑ.TriÒu ®×nh lÖnh cho «ng ra gi÷ nguyªn chøc. N¨m1884 triÒu ®×nh ký hiÖp íc nhîng bé giÆc, «ngnép Ên tÝn råi theo nghÜa qu©n T¹ HiÖn. Khi cuéckhëi nghÜa T¹ HiÖn thÊt b¹i, «ng vÒ quª sèng trong®au buån cho tíi khi mÊt. T¸c phÈm :

- Cßn bµi th¬ BÞ giam chi t¸c in trong V¨n häc yªuníc vµ çch m¹ng Hµ Nam Ninh, T.1.

103

phan ®×nh hoÌ(1875 - ? )

Quª x· §Þch LÔ, huyÖn Thîng Nguyªn nay lµth«n §Þch LÔ, x· Nam V©n, thµnh phè Nam §Þnh,tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Canh Tý Thµnh Th¸i 12(1900). Kh«ng râ hµnh tr¹ng cña «ng.

T¸c phÈm :- TrÇn t«n thÇn linh miÕu (Bia ghi tiÓu sö phóc

thÇn x· Phô Long, huyÖn Mü Léc, dùng n¨m 1934)

Phan ThiÖn NiÖm(1869 - ? )

Quª x· Qu¶ Linh, huyÖn Vô B¶n nay lµ th«n Qu¶Linh, x· Thµnh Lîi, huyÖn Vô B¶n, tØnh Nam §Þnh.

¤ng lµ ch¸u Cö nh©n Phan V¨n LÞch.¤ng ®ç Cö nh©n khoa BÝnh Ngä 1906, ®ç Phã

b¶ng khoa §inh Mïi niªn hiÖu Thµnh Th¸i 19(1907), lµm quan Tri huyÖn CÈm Khª.

T¸c phÈm :- CÈm Khª ký.- ThiÖn NiÖm thi tËp.

Tèng H©n(1535 - ? )

Cßn cã tªn lµ S¬n Thµnh, tù lµ Xu©n Vò, hiÖu lµHoµ Phong.

Quª x· Vò Lao, huyÖn Giao Thuû nay lµ th«n VòLao, x· T©n ThÞnh, huyÖn Nam Trùc, tØnh Nam§Þnh.

104

N¨m 22 tuæi «ng ®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜxuÊt th©n khoa BÝnh Th×n niªn hiÖu Quang B¶o 2(1556) ®êi M¹c Phóc Nguyªn, lµm quan ®Õn chøcThîng th, tíc LÔ Khª b¸.

T¸c phÈm :- Cßn bµi th¬ Qu¸ §µo c«ng miÕu chÐp trong T©n

biªn Nam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc vµ mét sè bµichÐp trong Toµn ViÖt thi lôc.

TrÇn Anh T«ng(17/9 BÝnh Tý 1276 - 16/3 Canh Th©n 1320)

Tªn thËt lµ TrÇn Thuyªn, vua nhµ TrÇn miÕu hiÖuAnh T«ng.Quª h¬ng Tøc MÆc, phñ Thiªn Trêng nay lµ

th«n Tøc MÆc, x· Léc Vîng, thµnh phè Nam §Þnh,tØnh Nam §Þnh.¤ng lµ con trëng vua TrÇn Nh©n T«ng.N¨m Quý Tþ 1293 «ng lªn ng«i vua. N¨m 1314

«ng lui vÒ lµm Th¸i thîng hoµng, chuyªn t©mnghiªn cøu ®¹o PhËt, s¸ng t¸c th¬ ca.

¤ng lµ vÞ vua cã b¶n lÜnh, tÝnh t×nh trung hËu, cã ýthøc cÇu tiÕn bé. Trong 21 n¨m lµm vua, «ng nhiÒulÇn cö c¸c tíng tµi nh Ph¹m Ngò L·o, TrÇnKh¸nh D, §oµn Nh÷ Hµi ®i ®¸nh dÑp gi÷ yªn vïngbiªn giíi. N¨m T©n Hîi 1311 «ng th©n chinh cÇmqu©n ®i ®¸nh Chiªm Thµnh, gi÷ yªn biªn giíi phÝanam. ¤ng lu«n gi÷ v÷ng tinh thÇn ®éc lËp tù chñ,th¸i ®é kiªn quyÕt ®ång thêi mÒm dÎo t¹o thuËn lîitrong viÖc bang giao cña níc nhµ. ¤ng quan t©mph¸t triÓn gi¸o dôc, ch¨m lo båi dìng nh©n tµi, tr©n

105

träng çc cùu thÇn cã c«ng víi níc, m¹nh d¹n södông vµ giao träng tr¸ch cho çc Nho sÜ trÎ nh§oµn Nh÷ Hµi, M¹c §Ünh Chi, NguyÔn TrungNg¹n... ¤ng còng rÊt chó träng më mang kinh tÕ,ph¸t triÓn v¨n ho¸, coi träng ph¸p luËt, ®Þnh ra nhiÒukÕ s¸ch trÞ níc cã hiÖu qu¶. Díi triÒu ®¹i «ng, çcmÆt kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸ ®Òu ®îc ph¸t triÓn.Sö s¸ch khen «ng lµ "bËc vua tèt cña triÒu TrÇn","khÐo nèi chÝ gi÷ nghiÖp".

¤ng lµ ngêi më ®Çu cho dßng th¬ vÞnh sö cñaníc nhµ. Th¬ «ng gi¶n dÞ, trong s¸ng, giµu t×nhc¶m.

T¸c phÈm :- HiÖu ®Ýnh c«ng v¨n çch thøc.- Ph¸p sù t©n v¨n.- Thuû v©n tuú bót ngù tËp.- Th¹ch dîc ch©m.Tríc khi mÊt, «ng sai ngêi ®èt s¸ch cña m×nh

nªn hiÖn nay chØ cßn 12 bµi th¬ chÐp trong ToµnViÖt thi lôc vµ mét sè bµi chÐp trong TrÇn triÒu thÕph¶ hµnh tr¹ng.

TrÇn BÝch Hoµnh(1452 - ? )

Quª x· V©n Çt, huyÖn Thiªn B¶n nay lµ th«nV©n Çt, x· Kim Th¸i, huyÖn Vô B¶n, tØnh Nam§Þnh.

¤ng ®ç §Ö nhÊt gi¸p TiÕn sÜ cËp ®Ö §Ö tam danh(Th¸m hoa) khoa MËu TuÊt niªn hiÖu Hång §øc 9

106

(1478) ®êi Lª Th¸nh T«ng, lµm quan ®Õn chøc§«ng çc §¹i häc sÜ. T¸c phÈm :

- Cßn mét c©u ®èi ë ®Òn §ång Du, huyÖn B×nhLôc, tØnh Hµ Nam.

TrÇn BÝch San(1840 - 1877 )

Cßn cã tªn lµ TrÇn Hy T¨ng, tù lµ Väng Nghi,hiÖu lµ Mai Nham.

Quª x· VÞ Xuyªn, huyÖn Mü Léc nay thuéc néithµnh Nam §Þnh, tØnh Nam §Þnh.

¤ng lµ con Phã b¶ng TrÇn Do·n §¹t.¤ng ®ç Tó tµi khoa T©n DËu 1861, ®ç Gi¶i

nguyªn Cö nh©n khoa Gi¸p Tý 1864, ®ç Héi nguyªnvµ §×nh nguyªn §Ö nhÞ gi¸p TiÕn sÜ xuÊt th©n(Hoµng gi¸p) khoa Êt Söu niªn hiÖu Tù §øc 18(1865), ®îc vua ban cho cê "Liªn tróng Tamnguyªn" vµ cho ®æi tªn lµ TrÇn Hy T¨ng.

Sau khi ®ç Hoµng gi¸p, «ng ®îc bæ chøc Hµnl©m viÖn Tu so¹n, sung Néi çc BÝ th së hµnh tÈu.N¨m 1867 «ng lµm Tri phñ Th¨ng B×nh, n¨m 1868®æi Tri phñ §iÖn Bµn, råi ¸n s¸t B×nh §Þnh. Khi lµmPhã chñ kh¶o trêng thi H¬ng ë Thõa Thiªn, «nggîi ý cho thÝ sinh nãi tr¸i ý ®Þnh tho¶ hiÖp cña Tù§øc nªn bÞ gi¸ng lµm Tri phñ An Nh¬n. N¨m 1869«ng ®îc th¨ng hµm Hång l« Tù thiÕu khanh, BiÖnlý bé Hé kiªm qu¶n Th«ng chÝnh ty, Chëng Hµnl©m viÖn. N¨m 1871 «ng ®îc cö ®i c«ng çn ëQu¶ng §«ng (Trung Quèc). N¨m 1873 «ng vÒ ctang cha. N¨m 1874 «ng ®îc th¨ng L¹i bé ThÞ

107

lang, TuÇn phñ TrÞ B×nh, råi TuÇn phñ Hµ Néi. N¨m1877 «ng lµm LÔ bé T¶ tham tri, sung Ch¸nh sø ®iPh¸p, nhng cha kÞp ®i th× mÊt ë HuÕ. Sau khi mÊt,«ng ®îc truy tÆng hµm Tham tri.

Khi cßn sèng, «ng tõng ®iÒu trÇn v¹ch râ thãitham nhòng cña quan l¹i, kiÕn nghÞ c¶i tæ gi¸o dôc,tuyÓn chän nh©n tµi, phßng bÞ ®Êt níc.

Th¬ v¨n cña «ng béc lé niÒm c¨m phÉn qu©n x©mlîc, trÜu nÆng t©m sù u uÊt tríc c¶nh ®Êt níc bÞqu©n thï s©u xÐ, mong muèn triÒu ®×nh NguyÔn tùcêng chèng giÆc. T¸c phÈm :

- Gia huÊn ca.- Mai Nham TrÇn tiªn sinh thi th¶o.- Nh©n sù kim gi¸m.- Thanh T©m tµi nh©n thi tËp.- ThÕ sù nan tri vÞnh+ Cã th¬, v¨n trong c¸c s¸ch : BiÓu chiÕu phó hîp

tuyÓn, §¨ng long s¸ch tuyÓn, LÞch khoa tø lôc,T©n san H¬ng Héi v¨n tuyÓn, ViÖt cæ v¨n…

TrÇn Chi B¹ng(TK 19 )

HiÖu lµ Tróc Khª.Quª x· QuÇn Anh Trung, huyÖn H¶i HËu nay

thuéc x· H¶i Trung, huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam§Þnh.

¤ng lµ con Cö nh©n TrÇn V¨n Gia.¤ng tõng tham gia phong trµo v¨n th©n yªu níc ë

H¶i HËu. Th¬ v¨n cña «ng thÓ hiÖn tinh thÇn yªuníc nång nµn, ý chÝ bÊt hîp t¸c víi giÆc Ph¸p.

108

T¸c phÈm :- Tróc Khª thi tËp.

TrÇn C«ng D¬ng(TK 19 )

Cßn cã tªn lµ TrÇn Ngäc Toµn.Quª x· Hoµnh §«ng, huyÖn Giao Thuû nay thuéc

x· Hoµnh S¬n, huyÖn Giao Thuû, tØnh Nam §Þnh.¤ng ®ç Cö nh©n khoa T©n DËu 1861, ®îc bæ

HuÊn ®¹o Nam Trùc, th¨ng §ång tri phñ. Sau khigiÆc Ph¸p chiÕm níc ta, «ng bá quan vÒ nhµ d¹yhäc vµ nu«i mÑ. Häc trß cña «ng cã nhiÒu ngêi næitiÕng nh TiÕn sÜ Vò H÷u Lîi...

T¸c phÈm :- Cßn bµi V·n m«n sinh TiÕn sÜ Vò H÷u Lîi in

trong V¨n häc yªu níc vµ c¸ch m¹ng Hµ NamNinh, T.1.

TrÇn Do·n §¹t(1822 - ? )

Cßn cã tªn lµ TrÇn §×nh Khanh, TrÇn §×nh Gi¸m.Quª x· VÞ Hoµng, huyÖn Mü Léc nay thuéc néi

thµnh Nam §Þnh, tØnh Nam §Þnh.¤ng lµ cha Tam nguyªn Hoµng gi¸p TrÇn BÝch

San.¤ng ®ç Cö nh©n khoa Nh©m Tý 1852, ®ç Phã

b¶ng khoa Nh©m TuÊt niªn hiÖu Tù §øc 15 (1862),lµm quan ¸n s¸t Hng Ho¸.T¸c phÈm :- Nam §Þnh thuû m¹t kh¶o.

109

TrÇn Dô(1897 - 1937 )

Tù lµ HËn.Quª x· QuÇn Ph¬ng Trung nay thuéc x· H¶i

Trung, huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.¤ng ®ç Tó tµi n¨m 34 tuæi.T¸c phÈm :- QuÇn Anh ®Þa chÝ.- Môc lôc kh¸nh thµnh cÇu Trung Th«n.

TrÇn Dô T«ng(1336 - 1369 )

Tªn thËt lµ TrÇn C¶o, cßn gäi lµ TrÇn H¹o, vua nhµTrÇn miÕu hiÖu Dô T«ng.Quª h¬ng Tøc MÆc, phñ Thiªn Trêng nay lµ

th«n Tøc MÆc, x· Léc Vîng, thµnh phè Nam §Þnh,tØnh Nam §Þnh.

¤ng lµ con thø 10 cña vua TrÇn Minh T«ng vµHiÕu Tõ hoµng hËu.

Vua TrÇn HiÕn T«ng kh«ng cã con, l¹i chØ ë ng«ilµm v×, mäi quyÒn bÝnh ®Òu trong tay Th¸i thînghoµng TrÇn Minh T«ng. Sau khi TrÇn HiÕn T«ngmÊt, «ng ®îc lËp lµm vua, lÊy c¸c niªn hiÖu lµThiÖu Phong (1341 - 1357), §¹i TrÞ (1358 - 1369).

¤ng cã t chÊt th«ng minh, häc vÊn cao minh, v¨ntu vâ bÞ, c¸c ngêi Man Di ®Òu thÇn phôc, chÝnh sùban ®Çu còng kh¸. Nhng tõ sau khi Th¸i thînghoµng TrÇn Minh T«ng mÊt, «ng chØ lo x©y dùngcung ®iÖn, ham mª töu s¾c, triÒu chÝnh ®æ n¸t, kh¾p

110

n¬i d©n chóng næi dËy. Mäi viÖc triÒu chÝnh ®Òu doD¬ng NhËt LÔ quyÕt ®o¸n.

T¸c phÈm :- TrÇn triÒu ®¹i ®iÓn (2 quyÓn, ®· thÊt l¹c).- Cßn bµi th¬ §êng Th¸i T«ng d÷ b¶n triÒu Th¸i

T«ng chÐp trong Toµn ViÖt thi lôc.

trÇn Du©n(1858 - 1923 )

Cã s¸ch chÐp lµ TrÇn Ru©n. Tù lµ §iÒn Chi, hiÖulµ Nam S¬n C SÜ.

Quª x· QuÇn Anh Trung, nay thuéc x· H¶i Trung,huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Gi¸p Th©n niªn hiÖu KiÕnPhóc 1 (1884), më trêng d¹y häc ë quª vµ tham giaphong trµo V¨n th©n ë H¶i HËu. T¸c phÈm :

- ChÝnh khÝ ca diÔn ©m.- Quy khø lai tõ diÔn ©m.- Tam tù kinh diÔn ©m.- Tr¬ng L¬ng bÖnh phó (N«m).

TrÇn DuÖ T«ng(1336 - 1377 )

Tªn thËt lµ TrÇn KÝnh, vua nhµ TrÇn miÕu hiÖuDuÖ T«ng.Quª h¬ng Tøc MÆc, phñ Thiªn Trêng nay lµ


¤ng lµ con thø 11 cña vua TrÇn Minh T«ng, emvua TrÇn NghÖ T«ng.

111

Khi vua TrÇn NghÖ T«ng tr¸nh lo¹n D¬ng NhËtLÔ, «ng cã c«ng b×nh ®Þnh xø së nªn ®îc vua TrÇnNghÖ T«ng truyÒn ng«i cho. N¨m 1374 «ng lªnng«i, ®Æt niªn hiÖu lµ Long Kh¸nh. N¨m 1377 «ngth©n chinh ®i ®¸nh Chiªm Thµnh, hy sinh t¹i trËn,thä 41 tuæi, lµm vua ®îc 4 n¨m.

¤ng næi tiÕng cã tµi th¬ v¨n.T¸c phÈm :

- Cßn bµi V¨n tÕ NguyÔn BÝch Ch©u vµ mét bµichÐp trong TuyÒn kú t©n ph¶.

TrÇn Duy §¸n( ? - ? )

Quª x· Väng Doanh, huyÖn Trùc Ninh nay thuécthÞ trÊn Cæ LÔ, huyÖn Trùc Ninh, tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç H¬ng cèng khoa Nh©m Tý thêi Lª (charâ n¨m nµo), lµm quan ®Õn HuyÖn do·n Quúnh C«i.

T¸c phÈm :- Quúnh C«i phong vËt chÝ.

TrÇn Duy N¨ng( ? - ? )

Quª x· An Cù, huyÖn Thiªn B¶n nay lµ th«n AnCù, x· §¹i An, huyÖn Vô B¶n, tØnh Nam §Þnh.

¤ng tõng ®ç TiÕn sÜ chÕ khoa (kh«ng râ khoa thø).D©n lµng chª «ng nghÌo kh«ng ®ãn ríc khi «ngvinh quy, «ng giËn bá vµo ë §«ng S¬n (Thanh Ho¸)lµm thuèc ch÷a bÖnh nu«i gia ®×nh.

T¸c phÈm :

112

- Cßn bµi th¬ nãi t©m sù cña «ng chÐp trong T©nbiªn Nam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc nh sau :

Nh©n vÞ tiÒn ®a tÇm väng b¸iNg· do tóc thiÓu khÝ v« nghinhC h¬ng khëi ®¾c hµn huyªn h¶oHµ luyÕn vi t×nh khø bÊt ninh.

T¹m dÞch :Ngêi v× tiÒn cña ®Õn xun xoeTa Ýt l¬ng ¨n tr¸nh ríc NghÌNãng l¹nh chèn quª ®©u cã tètTiÕc g× t¬ tãc nçi niÒm kia.

TrÇn Duy V«n(1906 - 1979 )

HiÖu lµ Nhµn V©n §×nh, H¶i ¢u.Quª x· H¶i Anh, huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.¤ng d©ng triÒu ®×nh HuÕ hai tËp s¸ch, ®îc

thëng Cöu phÈm v¨n giai vµ chøc Hµn l©m ®·i chÕ.¤ng cã tham gia ®i d©n c«ng kh¸ng chiÕn råi c«ngt¸c ë ViÖn nghiªn cøu H¸n N«m ®Õn khi mÊt.

T¸c phÈm :- §¹i Nam cao t¨ng truyÖn.- §Õ v¬ng b¶o gi¸m.- Hµ Thµnh thi sao.- Hå Xu©n H¬ng kh¶o tµi liÖu.- Khëi ®Çu sù lôc.- Nam th lôc lôc.- Nhµn V©n §×nh thi tËp.- Phó chèng n¹n mï ch÷.- Phó mõng b¸o §uèc TuÖ.

113

- Thiªn tiªn truyÖn kh¶o.- TrÇn v¬ng truyÖn kh¶o.- Tông Trung Giang phó.- ViÖt Nam hiÖu tíc tõ ®iÓn.

TrÇn Dù(TK 16 )

Quª x· Ph¬ng B«ng, huyÖn Mü Léc nay lµ th«nPh¬ng B«ng, x· Mü Trung, huyÖn Mü Léc, tØnhNam §Þnh.

¤ng ®ç H¬ng cèng khoa Êt Mïi niªn hiÖu §¹iChÝnh 6 (1535) ®êi M¹c §¨ng Doanh, lµm quan ®Õnchøc M·nh dùc tíng qu©n, tíc H¬ng Phong hÇu.T¸c phÈm :

Cßn c©u ®èi ë ®Òn Ph¬ng B«ng t¹i quª nh sau :Vò h÷u thi ng©m thiªn t¶i do truyÒn TrÇn ®¹i

chÕ;Canh v« thuÕ n¹p v¹n niªn thêng ký miÕu phu

h¬ng.(Móa l¹i h¸t ca, ngµn thña vÉn truyÒn vÞ

tíng ®êi TrÇn chÕ t¸c;Cµy kh«ng nép thuÕ, v¹n n¨m vÉn nhí mét

lµng cã lÖ miÕu phu )

TrÇn D¬ng Quang(TK 19 )

Tù lµ Thóc Khiªm, hiÖu lµ Liªu Trai Tiªn Sinh.Quª x· VÞ Hoµng, huyÖn Mü Léc nay thuéc néi

thµnh Nam §Þnh, tØnh Nam §Þnh.

114

¤ng ®ç Cö nh©n khoa §inh DËu niªn hiÖu MinhMÖnh 18 (1837), ®îc bæ chøc Tri huyÖn L¹c An,®æi Tri huyÖn LËp Th¹ch. N¨m 1848 «ng ®îc th¨ngTri phñ L©m Thao, råi §èc häc Hµ TÜnh, Gi¸m s¸tNgù sö, TËp hiÒn viÖn ThÞ ®éc, Kinh diªn khëi ctró. N¨m 1857 «ng lµm Hµn l©m viÖn ThÞ gi¶ng häcsÜ, ¸n s¸t sø An Giang. ¤ng thä 51 tuæi.

T¸c phÈm :- ThÕ t×nh hµn nhiÖt vÞnh (h¬n 100 bµi võa ch÷

N«m, võa ch÷ H¸n )

TrÇn §¹o T¸i(TK 13 )

Quª h¬ng Tøc MÆc, phñ Thiªn Trêng nay lµth«n Tøc MÆc, x· Léc Vîng, thµnh phè Nam §Þnh,tØnh Nam §Þnh.

¤ng lµ con Thîng tíng Th¸i s TrÇn QuangKh¶i, ch¸u néi vua TrÇn Th¸i T«ng.

¤ng ®ç B¶ng nh·n díi triÒu TrÇn Th¸nh T«ngkhi míi 14 tuæi, ®îc phong tíc V¨n Tóc V¬ng.¤ng næi tiÕng cã tµi v¨n ch¬ng, ®îc vua ®Æc biÖtquý mÕn. Do «ng mÊt sím nªn c«ng danh sù nghiÖp®Ó l¹i kh«ng nhiÒu.

T¸c phÈm :- Thiªn Trêng c¶nh vÞnh tËp.- Bµi §¹i bi tù chung minh vµ bµi HÇu tiÖc Thîng

hoµng chÐp trong ViÖt ©m thi tËp vµ §¹i ViÖt sö kýtoµn th.

115

TrÇn §¨ng Huúnh(TK 16 )

Cã s¸ch chÐp lµ TrÇn §¨ng O¸nh, thuþ lµ Hùu MüTiªn Sinh.

Quª x· VÞ D¬ng, huyÖn Mü Léc nay lµ th«n VÞD¬ng, x· Mü X¸, thµnh phè Nam §Þnh, tØnh Nam§Þnh.

¤ng ®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n thêiLª ( kh«ng râ khoa thø, cã s¸ch chÐp «ng ®ç khoaBÝnh Th×n niªn hiÖu Quang B¶o 2 (1556) ®êi M¹cPhóc Nguyªn nhng tra trong §¨ng khoa lôc kh«ngthÊy cã tªn «ng). ¤ng lµm quan tr¶i c¸c chøc Gi¸ms¸t §« ngù sö, TrÊn thñ HiÕn Nam. Sau «ng bá quanvÒ quª råi ®i B¾c Ninh lµm nghÒ thuèc.

T¸c phÈm :- Cßn bµi th¬ chÐp trong T©n biªn Nam §Þnh tØnh

®Þa d chÝ lîc nh sau:Sinh c lo¹n thÕ diÖc t©n toanT¶ h÷u nan khuynh nghÜ vÞ anD÷ tö vi y y thùc tócMai danh mao èc cè h¬ng hoµn.

T¹m dÞch :Sèng trong ®êi lo¹n l¾m chua cayT¶ h÷u kh«ng khuynh kÕ khã thayNghÒ thuèc cïng con c¬m ¸o ®ñQuª nghÌo lÆng tiÕng còng hay ®©y.

116

TrÇn §×nh Huyªn(1561 - ? )

Quª x· Cæ Chö, huyÖn Giao Thuû nay lµ th«nDøa, x· Hång Quang, huyÖn Nam Trùc, tØnh Nam§Þnh.

¤ng lµ con Tr¹ng nguyªn TrÇn V¨n B¶o.¤ng ®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n khoa

BÝnh TuÊt niªn hiÖu §oan Th¸i 1 (1586) ®êi M¹cM©ô Hîp. Sau «ng theo vÒ nhµ Lª, lµm quan ®Õnchøc C«ng khoa §« cÊp sù trung.

T¸c phÈm :- Cßn bµi th¬ Thä Tung Thµnh hoµng x· chÐp

trong T©n biªn Nam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc vµmét sè c©u ®èi ë c¸c ®Òn chïa trong tØnh.

TrÇn §«n Phôc(1826 - ? )

Tªn tríc lµ TrÇn Xu©n Vinh, hiÖu lµ LÔ Trai.Quª x· Tøc MÆc, huyÖn Mü Léc nay lµ th«n Tøc

MÆc, x· Léc Vîng, thµnh phè Nam §Þnh, tØnhNam §Þnh.

¤ng lµ con Cö nh©n TrÇn Quang ChiÕu.¤ng ®ç Cö nh©n khoa Êt M·o 1855, ®îc bæ chøc

Tri huyÖn Gia Léc, th¨ng Tri phñ Nam S¸ch. Do cãc«ng trong viÖc tiÔu phØ nªn «ng ®îc th¨ng hµmHµn l©m viÖn ThÞ ®éc. N¨m 1868 «ng lµm BangbiÖn B¾c Ninh tØnh vô, gia hµm ThÞ ®éc häc sÜ, ®æisung H¶i D¬ng - H¶i Phßng hiÖp lý, råi Bè ch¸nhCao B»ng. Sau «ng bÞ b·i chøc v× m¾c lçi. ¤ng thä52 tuæi.

117

T¸c phÈm :- LÔ Trai v¨n tËp.- Tøc MÆc trêng v¨n s¸ch.- TrÇn gia §Õ v¬ng thi tËp (Tham gia biªn so¹n).- TrÇn gia ngäc ph¶ (Tham gia biªn so¹n).

Cã th¬, v¨n trong c¸c s¸ch : S¸ch v¨n sao tËp…

TrÇn Huy LuyÖn(TK 19 )

HiÖu lµ Nhµn Hoa.Quª x· QuÇn Anh Trung, huyÖn H¶i HËu nay


¤ng theo Nho häc, ®i thi ®ç NhÞ trêng. ¤ng mëtrêng d¹y häc vµ tham gia phong trµo CÇn V¬ng ëH¶i HËu. Sau «ng lªn B¾c Giang theo Hoµng HoaTh¸m vµ Kú §ång ho¹t ®éng yªu níc. Khi Kú§ång bÞ b¾t, «ng vÒ quª tiÕp tôc d¹y häc vµ lËp §µnkinh nh»m duy tr× lßng yªu níc cña nh©n d©n ë ®Þaph¬ng. §µn kinh lµ h×nh thøc cÇu tiªn th¸nh gi¸ngbót cho th¬ ph¸n b¶o nh÷ng ®iÒu c¸t, hung, häa,phóc. ¤ng lîi dông h×nh thøc nµy ®a t tëng yªuníc vµo r¨n d¹y mäi ngêi.

T¸c phÈm :- Nhµn Hoa thi tËp.

118

TrÇn h÷u gi¶ng(1862 - 1918 )

Tù lµ §o¸i B»ng.Quª x· QuÇn Ph¬ng Trung nay thuéc x· H¶i

Trung, huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.¤ng ®ç NhÞ trêng. N¨m 1897 «ng lªn Yªn ThÕ

theo Kú §ång chèng Ph¸p. Sau khi khëi nghÜa thÊtb¹i, «ng vÒ quª d¹y häc. T¸c phÈm cßn bµi :

- Vì ®ån ®iÒn.

TrÇn H÷u Thµnh(1558 - ? )

Quª x· §µo L¹ng, huyÖn §¹i An nay thuéc x·NghÜa Th¸i, huyÖn NghÜa Hng, tØnh Nam §Þnh.

N¨m 29 tuæi «ng ®ç §Ö nhÞ gi¸p TiÕn sÜ xuÊt th©n( Hoµng gi¸p ) khoa BÝnh TuÊt niªn hiÖu §oan Th¸i2 (1586) ®êi M¹c MËu Hîp, ®îc bæ chøc TrÊn®«ng tíng qu©n, råi §Ò h×nh Gi¸m s¸t Ngù sö. Sau«ng theo nhµ Lª. T¸c phÈm :

- Cßn c©u ®èi ë ®×nh thê TrÇn Thñ §é t¹i x· MüPhóc, huyÖn Mü Léc, tØnh Nam §Þnh.

TrÇn Ých T¾c(TK 13 )


¤ng lµ con vua TrÇn Th¸i T«ng, ®îc phong tícChiªu Quèc V¬ng. Khi giÆc Nguyªn x©m lîcníc ta, «ng ®Çu hµng giÆc vµ ®em c¶ gia ®×nh theo

119

sang Trung Quèc. Nguyªn ThÕ Tæ phong «ng lµmAn Nam Quèc V¬ng vµ ®a vÒ níc lµm vua,nhng kh«ng ®îc nh©n d©n ta chÊp nhËn. ¤ng trël¹i Trung Quèc lµm quan cho nhµ Nguyªn vµ mÊt ëH¸n D¬ng, thä 70 tuæi.

Con trai «ng lµ TrÇn H÷u Lîng næi lªn chèng nhµNguyªn vµo n¨m 1354, tù xng lµm vua, lÊy hiÖu lµ§¹i NghÜa (1360), tranh nhau víi Chu NguyªnCh¬ng (Th¸i tæ nhµ Minh). N¨m 1361 TrÇn H÷uLîng cho ngêi vÒ níc cÇu viÖn nhng kh«ng®îc nhµ TrÇn chÊp nhËn.

TrÇn Ých T¾c næi tiÕng giái th¬ v¨n vµ m«n ®¸ cÇu.Khi cßn ë trong níc, «ng cã më mét ng«i trênglín d¹y çc con em hoµng téc häc tËp. V× ph¶n béiTæ quèc nªn «ng bÞ nh©n d©n ta c¨m ghÐt. T¸cphÈm :

- Cñng cùc l¹c ng©m.- Vµ 16 bµi th¬ chÐp trong çc s¸ch Toµn ViÖt thi

lôc, ViÖt ©m thi tËp vµ An Nam chÝ lîc.

trÇn kinh lu©n(1885 - 1958)

Tôc gäi lµ §å Êm.Quª th«n §«ng, x· QuÇn Ph¬ng H¹ nay thuéc thÞ

trÊn Yªn §Þnh, huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.¤ng theo ®¹o Kit«, lµ bËc tóc Nho, tinh th«ng

§«ng y, næi tiÕng giái ch÷a bÖnh ®Ëu mïa. T¸cphÈm :

- MiÒn H¶i HËu bÞ b·o lôt.

120

TrÇn Kú(TK 15 )

Quª x· An Th¸i, huyÖn Thiªn B¶n nay lµ th«n AnTh¸i, x· KimTh¸i, huyÖn Vô B¶n, tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç §Ö nhÞ gi¸p TiÕn sÜ xuÊt th©n (Hoµnggi¸p) khoa §inh Mïi niªn hiÖu Hång §øc 18 (1487)®êi Lª Th¸nh T«ng, lµm quan ®Õn chøc Hµn l©mviÖn, §«ng Çc HiÖu th. T¸c phÈm :

Cßn 3 bµi th¬ vµ 2 c©u ®èi chÐp trong T©n biªnNam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc.

TrÇn M¹i(1688 - ? )

Cã s¸ch chÐp lµ TrÇn LÖ, TrÇn Lé.Quª x· VÞ Hoµng, huyÖn Mü Léc nay thuéc néi

thµnh Nam §Þnh, tØnh Nam §Þnh.¤ng ®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n khoa

T©n Söu niªn hiÖu B¶o Th¸i 2 (1721) ®êi Lª DôT«ng, lµm quan ®Õn chøc C«ng bé H÷u thÞ lang. Sau«ng vÒ trÝ sÜ, thuþ lµ Do·n Ph¸c Tiªn Sinh.

T¸c phÈm :- Cßn bµi Qu¸ Duyªn Hng Hoa Nga mÉu tö tõ

vµ mét sè c©u ®èi ë chïa Phæ Minh x· Léc Vîng,®Òn th«n Phó NghÜa x· Léc H¹ thuéc thµnh phèNam §Þnh.

TrÇn M¹nh §øc(Cuèi TK 19 - §Çu TK 20)

Quª huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.

121

¤ng lµ mét nhµ Nho yªu níc cã nghÜa khÝ. CãlÇn viªn Tri huyÖn H¶i HËu khuyªn «ng ®i häc ch÷Ph¸p ®Ó ra lµm quan cho chóng, «ng ®· th¼ng th¾ntõ chèi. T¸c phÈm :

- Cßn bµi Khíc tßng tha häc chÐp trong Thi häcquan hµ.

TrÇn Minh T«ng(21/8 Canh Tý 1300 - 19/2 §inh DËu 1357)

Tªn thËt lµ TrÇn M¹nh, vua nhµ TrÇn miÕu hiÖuMinh T«ng.Quª h¬ng Tøc MÆc, phñ Thiªn Trêng nay lµ


¤ng lµ con thø t cña vua TrÇn Anh T«ng. ¤ng®îc truyÒn ng«i vua tõ n¨m 1314, ®Õn n¨m 1329th× nhêng ng«i l¹i cho con ®Ó lµm Th¸i Thînghoµng. TriÒu ®¹i «ng lµ giai ®o¹n cuèi cña thêi thÞnhtrÞ.

¤ng ban hµnh nhiÒu chÝnh s¸ch nh»m cñng cè c¬nghiÖp nhµ TrÇn, võa mÒm dÎo, võa kiªn quyÕttrong viÖc b¶o vÖ bê câi, quan t©m khuyÕn n«ng, ®Òcao Nho häc...

¤ng lµ mét nhµ th¬ cã tµi. Th¬ «ng thÓ hiÖn tinhthÇn yªu níc, tÊm lßng u ¸i ®èi víi bÒ t«i vµ d©nchóng, giµu ©m ®iÖu dÞu dµng, s©u l¾ng, khoan thai.

Tríc khi mÊt, «ng yªu cÇu ®èt hÕt s¸ch cña m×nhnªn mét sè t¸c phÈm cña «ng nay ®· thÊt truyÒn.

T¸c phÈm :- Minh T«ng thi tËp (®· mÊt ).

122

- Bµi ®Ò tùa s¸ch §¹i h¬ng h¶i Ên cña TrÇnNh©n T«ng.

Vµ 25 bµi th¬ chÐp trong ViÖt ©m thi tËp, Nam¤ng méng lôc...

TrÇn Ng¹c( ? - 1391 )

Cßn gäi lµ TrÇn ThÝch.Quª h¬ng Tøc MÆc, phñ Thiªn Trêng nay lµ


¤ng lµ con vua TrÇn NghÖ T«ng, ®îc phongchøc Th¸i uý, tíc Trang §Þnh ®¹i v¬ng. V× sî uyquyÒn cña Hå Quý Ly, «ng ch¹y vÒ trang Nam§Þnh. Nghe lêi dÌm pha cña Hå Quý Ly, TrÇn NghÖT«ng sai NguyÔn Nh©n LiÖt ®em qu©n truy n·. HåQuý Ly l¹i ngÇm lÖnh cho NguyÔn Nh©n LiÖt tra tÊn«ng ®Õn chÕt.

¤ng lµ ngêi cã tµi v¨n th¬, ®Æc biÖt giái th¬N«m. Th¬ «ng giµu tÝnh trµo phóng.

T¸c phÈm :- Cßn bµi TÆng T ®å TrÇn Nguyªn §¸n chÐp

trong Toµn ViÖt thi lôc.

TrÇn NghÖ T«ng(T©n DËu 1321 - 15/12 Gi¸p TuÊt 1394)

Tªn thËt lµ TrÇn Phñ, vua nhµ TrÇn miÕu hiÖu NghÖT«ng.

123


¤ng lµ con vua TrÇn Minh T«ng.Kho¶ng n¨m T©n Mïi 1331 «ng ®îc phong tíc

Cung §Þnh v¬ng. N¨m MËu DÇn 1338 «ng lµmPhiªu kþ Thîng tíng qu©n gi÷ trÊn Tuyªn Quang.N¨m Quý Tþ 1353 «ng ®îc phong chøc H÷u tíngquèc, n¨m §inh Mïi 1367 gi÷ chøc T¶ tíng quèc,gia phong tíc §¹i v¬ng. N¨m 1369 D¬ng NhËtLÔ chiÕm ng«i vua, «ng häp qu©n cïng hai em lµCung Tuyªn v¬ng KÝnh vµ Thiªn Minh Ngäc Thac«ng chóa ®¸nh dÑp NhËt LÔ, kh«i phôc nhµ TrÇn.N¨m 1370 «ng lªn ng«i, lÊy miÕu hiÖu lµ NghÖT«ng. N¨m 1372 «ng nhêng ng«i cho em lµ TrÇnDuÖ T«ng ®Ó lµm Th¸i Thîng hoµng.

¤ng chñ tr¬ng ®Ò cao ph¸p luËt nhng thiÕuquyÕt ®o¸n, ph¶i dùa vµo Hå Quý Ly, dÉn tíi ®Ó mÊtc¬ nghiÖp nhµ TrÇn vµo tay hä Hå.

¤ng cã tµi th¬ v¨n tõ nhá. Th¬ «ng trong s¸ng,gîi c¶m, tø th¬ tha thiÕt, ®îm buån, ph¶n ¸nh t×nhc¶m víi anh em, b¹n bÌ vµ c¬ nghiÖp tæ t«ng, ®ångthêi ph¶n ¸nh t©m tr¹ng bÊt lùc tríc thêi cuéc.

T¸c phÈm :- B¶o Hoµ ®iÖn d bót (8 quyÓn, so¹n n¨m 1383).- §Õ ch©m (so¹n n¨m 1372 ).- Hoµng huÊn (so¹n n¨m 1371 ).- NghÖ T«ng thi tËp.- Cßn 5 bµi th¬ vµ 1 bµi minh chÐp trong ViÖt ©m

thi tËp.

124

TrÇn Nguyªn ®¸n(Êt Söu 1325 - 14/11 Canh Ngä 1390 )

HiÖu lµ B¨ng Hå.Quª h¬ng Tøc MÆc, phñ Thiªn Trêng nay lµ


¤ng lµ ch¾t cña Thîng tíng TrÇn Quang Kh¶i,«ng ngo¹i cña NguyÔn Tr·i. Díi triÒu TrÇn DôT«ng (1341 - 1369) «ng lµm quan Ngù sö §¹i phu.Sau «ng tõ chøc. N¨m 1370 do cã c«ng trong viÖc®¸nh dÑp D¬ng NhËt LÔ, lËp TrÇn NghÖ T«ng lªnng«i nªn «ng ®îc phong chøc T ®å. Thêi TrÇnDuÖ T«ng, «ng l¹i ®îc giao thªm viÖc qu©n ëQu¶ng Oai, ®îc ban tíc Ch¬ng tóc Quèc thînghÇu. N¨m 1385 «ng xin vÒ trÝ sÜ ë C«n S¬n, sèngcuéc ®êi Èn dËt ®Õn khi mÊt.

Trong cuéc ®êi lµm quan, «ng thÊy râ nguy c¬ HåQuý Ly cíp ng«i nhµ TrÇn nªn tõng lµm th¬ nh¾cnhë b¹n bÌ nghÜa vô lµm t«i, kÝn ®¸o nh¾n nhñ vuaTrÇn NghÖ T«ng ®õng tin vµo "con qu¹ giµ hiÓm®éc" (chØ Hå Quý Ly). ¤ng hy väng vµo líp trÎ cãtµi ®øc ra gióp níc, ng¨n chÆn nguy c¬ diÖt vongcña nhµ TrÇn, nhng chÝnh «ng l¹i kh«ng gi¸m ®øngra xíng xuÊt viÖc cøu v·n t×nh thÕ. Cuèi cïng «ngkÕt th«ng gia víi Hå Quý Ly mong t×m sù yªn æncho con ch¸u vÒ sau.

¤ng lµ mét nhµ chÝnh trÞ, nhµ thiªn v¨n häc, nhµth¬ cã tµi. Th¬ «ng chñ yÕu gi·i bµy t©m sù, thÓ hiÖnt©m tr¹ng ch¸n n¶n, lo ®êi, th¬ng m×nh tríc hiÖnthùc "vËn níc s¾p hÕt".

125

T¸c phÈm :- B¸ch thÕ th«ng kû.- B¨ng Hå ngäc h¸c tËp.- YÕm thÕ vÞnh.- Cßn 51 bµi th¬ chÐp trong c¸c s¸ch ViÖt ©m thi

tËp, Toµn ViÖt thi lôc, TrÝch diÔm thi tËp, TinhtuyÓn ch gia thi tËp...

TrÇn Nh©n T«ng(11/11 MËu Ngä 1258 - 3/11 MËu Th©n1308)

Tªn thËt lµ TrÇn Kh©m, cßn gäi lµ TrÇn S©m,TrÇn PhËt Kim, TrÇn NhËt T«n, vua nhµ TrÇn miÕuhiÖu Nh©n T«ng, ®¹o hiÖu Tróc L©mQuª h¬ng Tøc MÆc, phñ Thiªn Trêng nay lµ


¤ng lµ con ®Çu cña vua TrÇn Th¸nh T«ng vµNguyªn Th¸nh Thiªn C¶m Hoµng Th¸i hËu.

Trong 14 n¨m lµm vua (1279 - 1293) «ng ®· cïngvua cha vµ tíng sÜ nªu cao tinh thÇn ®oµn kÕt toµnd©n biÓu hiÖn qua Héi nghÞ Diªn Hång vµ B×nhThan, l·nh ®¹o qu©n d©n ta hai lÇn ®¸nh th¾ng giÆcNguyªn M«ng x©m lîc (1285 vµ 1288). Cã lÇn «ngth©n chinh cÇm qu©n ®i ®¸nh dÑp Ai Lao ®Ó gi÷ yªnbê câi. ¤ng ®Ò ra nhiÒu chÝnh s¸ch nh»m níi søcd©n, ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸, khuyÕn khÝch s¸ngt¸c th¬ v¨n ch÷ N«m, c¶i tiÕn chÕ ®é thi cö vµ tuyÓndông quan l¹i... N¨m 1293 «ng truyÒn ng«i cho conlµ TrÇn Thuyªn ®Ó lµm Th¸i Thîng hoµng, coi sãcviÖc chÝnh trÞ. N¨m 1298 «ng ®i tu ë nói Yªn Tö, lÊy

126

ph¸p hiÖu lµ H¬ng V©n §¹i §Çu §µ, cßn gäi lµTróc L©m §¹i §Çu §µ. Ngêi ®¬ng thêi t«n xng«ng lµ §iÒu Ngù Gi¸c Hoµng. ¤ng lµ vÞ tæ khai s¸ngph¸i Tróc L©m (ThiÒn t«ng Yªn Tö). C¸c sö gia®¸nh gi¸ «ng lµ "vua hiÒn cña nhµ TrÇn", "lµ ngêinh©n tõ, hoµ nh·, tµi trÝ, ®¶m lîc, uy väng, quyÕt®o¸n, c«ng nghiÖp chèng giÆc Nguyªn s¸ng chãi®Õn ®êi xa ", gãp phÇn "phôc hng lµm vÎ vang cho®êi tríc". ¤ng lµ nhµ PhËt häc, nhµ v¨n ho¸, nhµth¬ xuÊt s¾c thÕ kû 13.

T¸c phÈm :- §¹i H¬ng h¶i Ên thi tËp.- Nh©n T«ng Hoµng ®Õ t¸n viÕt (BiÓn gç chïa A

NËu, x· Ninh Kh¸nh, huyÖn Hoa L, tØnh NinhB×nh)

- T¨ng giµ to¸i sù.- Th¹ch thÊt mÞ ng÷.- ThiÒn l©m thiÕt chuû ng÷ lôc.- TrÇn Nh©n T«ng thi tËp.- Trung hng thùc lôc.Cßn 31 bµi th¬ ch÷ H¸n vµ bµi phó C trÇn l¹c

®¹o ch÷ N«m chÐp trong ViÖt ©m thi tËp, ThiÒn t«ngb¶n h¹nh, Toµn ViÖt thi lôc, TrÇn triÒu thÕ ph¶ hµnhtr¹ng…

127

TrÇn NhËt DuËt(1255 - 1330 )


¤ng lµ con thø 6 cña vua TrÇn Th¸i T«ng.¤ng lµ mét danh tíng tµi ba, häc réng, am hiÓu

phong tôc tËp qu¸n vµ biÕt nhiÒu thø tiÕng çc d©ntéc trong vµ ngoµi níc. N¨m 1280 «ng cã c«ng dÑplo¹n TrÞnh Gi¸c MËt - mét tï trëng ë ®¹o §µGiang, b»ng çch thuyÕt phôc MËt quy hµng. N¨m1285 «ng tham gia chØ huy ®¸nh qu©n Nguyªn ëHµm Tö. N¨m 1287 «ng chØ huy ®¸nh chÆn qu©nNguyªn ë ¶i Lª Hoa biªn giíi T©y B¾c. N¨m 1297«ng dÑp lo¹n çt cø ë s¸ch A Léc. N¨m 1312 «nglµm Gi¸m quèc cïng TrÇn Quèc Tó gi÷ yªn ®Êtníc trong thêi gian vua TrÇn Anh T«ng ®i ®¸nhChiªm Thµnh.

Ngay tõ khi míi 23 tuæi, Chiªu V¨n hÇu TrÇnNhËt DuËt ®· ®îc phong lµm Chiªu V¨n v¬ng, ®itrÊn gi÷ ®¹o §µ Giang. N¨m 1314 «ng ®îc phongKiÓm hiÖu Th¸i uý. N¨m 1324 «ng lµm T¸ Th¸nhTh¸i s. N¨m 1329 «ng ®îc phong tíc Chiªu V¨n§¹i v¬ng.

¤ng lµ ngêi so¹n th¶o v¨n th phôc vô bèn triÒuvua : Nh©n T«ng, Anh T«ng, Minh T«ng, HiÕnT«ng. ¤ng lµ nhµ v¨n ho¸, nhµ so¹n nh¹c næi tiÕng,®îc ngêi ®¬ng thêi vÝ víi Qu¸ch Tö Nghi ®êi§êng cña Trung Quèc.

T¸c phÈm :

128

- LÜnh Nam dËt sö.- Liªu §éng di biªn (10 bµi ca dao ch÷ H¸n, sau

Vò Huy Tr¸c dÞch nghÜa vµ so¹n thµnh 10 bµi phó,Ph¹m V¨n NghÞ su tÇm chÐp l¹i).

TrÇn Quang Kh¶i(T©n Söu 1241 - 3/7 Gi¸p Ngä 1294 )

Tù lµ Chiªu Minh, hiÖu lµ L¹c §¹o.Quª h¬ng Tøc MÆc, phñ Thiªn Trêng nay lµ


¤ng lµ con thø ba cña vua TrÇn Th¸i T«ng, ®îcphong tíc Chiªu Minh §¹i v¬ng.

N¨m 1271 «ng ®îc phong chøc Tíng quècTh¸i uý. N¨m 1274 «ng theo vua ®i ®¸nh dÑp cuécph¶n lo¹n cña ngêi Bµ Lan. N¨m 1282 «ng ®îcphong Thîng tíng Th¸i s. N¨m 1285 «ng chØhuy ®¸nh chÆn qu©n Toa §« ë NghÖ An, ph¸ kÕho¹ch héi qu©n cña Tho¸t Hoan vµ ®¸nh tan hµngv¹n qu©n giÆc ë bÕn Ch¬ng D¬ng.

¤ng lµ nhµ ngo¹i giao, nhµ chÝnh trÞ, vÞ tíng tµiba, cã nhiÒu c«ng lao trong hai cuéc kh¸ng chiÕnchèng Nguyªn M«ng lÇn thø hai vµ lÇn thø ba. ¤ngcßn lµ mét nhµ th¬ cã t©m hån thi sÜ g¾n bã víi thiªnnhiªn. Phan Huy Chó ®¸nh gi¸ th¬ «ng lµ "lêi th¬s©u xa lý thó ".

T¸c phÈm :- L¹c §¹o tËp. (Cha t×m thÊy)

129

- Cßn 11 bµi chÐp trong ViÖt ©m thi tËp, Toµn ViÖtthi lôc, NguyÔn Phi Khanh thi tËp, Thi phó ®èi liªncæ v¨n t¹p lôc

TrÇn Quang TriÒu(1287 - 1325 )

Cßn gäi lµ Nguyªn §¹o vµ Nguyªn Thô, hiÖu lµCóc §êng Chñ Nh©n vµ V« S¬n ¤ng.


¤ng lµ con TrÇn QuècT¶ng, ch¸u néi TrÇn QuècTuÊn, anh vî vua TrÇn Anh T«ng.

N¨m 1301 «ng ®îc phong tíc V¨n HuÖ V¬ngvµ vµo triÒu lµm quan. ¤ng tõng cÇm qu©n ®i dÑpgiÆc ThÝch Na. ¤ng vèn kh«ng ham danh lîi, nhiÒulÇn muèn c¸o quan. Sau khi vî «ng lµ c«ng chóaThîng D¬ng mÊt, «ng xin vÒ ë Èn t¹i am BÝch§éng (nay thuéc huyÖn §«ng TriÒu, tØnh Qu¶ngNinh), lËp thi x· BÝch §éng, cïng NguyÔn Xëng,NguyÔn øc, NguyÔn Trung Ng¹n vµ b¹n bÌ xínghäa th¬ ca. N¨m 1324 vua TrÇn Minh T«ng triÖu«ng ra gi÷ chøc NhËp néi KiÓm hiÖu T ®å.

Ngêi ®¬ng thêi ®¸nh gi¸ «ng lµ bÒ t«i giái, vÞquan trô cét v¨n vâ toµn tµi mµ d©n mong ®îi. ¤nglµ ngêi s¸ng lËp thi x· ®Çu tiªn ë níc ta. ¤ngcòng lµ mét nhµ th¬ tµi hoa, ®a t×nh, tinh tÕ, phãngkho¸ng. Th¬ «ng hµm sóc, c« ®äng, dÔ hiÓu, hÇu hÕtnãi ®Õn thó ë Èn, thó du ngo¹n, uèng rîu cïng b¹nbÌ ®ång ®iÖu, béc lé t©m tr¹ng buån ch¸n c«ng

130

danh, ghÐt thãi ®¬n b¹c. Phan Huy Chó khen lêi th¬cña «ng "thanh tho¸t, ®¸ng a".

T¸c phÈm :- Cóc §êng di c¶o.Cßn 11 bµi th¬ chÐp trong ViÖt ©m thi tËp ; Toµn

ViÖt thi lôc…

TrÇn quèc b¶o(TK19)

Quª x· Trµ Lò, huyÖn Giao Thuû nay thuéc x·Xu©n Trung, huyÖn Xu©n Trêng, tØnh Nam §Þnh.

¤ng lµ em hä Cö nh©n TrÇn Ngäc LiÔn.¤ng häc giái nhng kh«ng ®i thi, næi tiÕng vÒ th¬

v¨n, ®îc ngêi ®¬ng thêi suy t«n lµ mét trong "TøkiÖt ®Êt Giao Thuû".

Nh÷ng s¸ng t¸c cña «ng kh«ng ghi l¹i thµnh tËp,thêng t¶n m¸t trong d©n gian. HiÖn cßn mét sè bµith¬ lu truyÒn nh :- Anh hïng nghÜa dòng.- KÝnh ®øc thiªn th¶o.- T©n cïng phô n÷.

TrÇn Quèc TuÊn( ? - 20/8 Canh Tý 1300 )

Cßn gäi lµ TrÇn Hng §¹o, Hng §¹o §¹iV¬ng, d©n gian quen gäi lµ §øc Th¸nh TrÇn.

VÒ n¨m sinh cña «ng c¸c tµi liÖu viÕt kh«ng thèngnhÊt : 1226, 1229, 1232...

131


¤ng lµ con An Sinh V¬ng TrÇn LiÔu, ch¸u gäivua TrÇn Th¸i T«ng b»ng chó ruét.

Tõ nhá «ng ®· næi tiÕng th«ng minh, s¸u tuæi ®·biÕt lµm th¬, lín lªn giái c¶ v¨n lÉn vâ. N¨m 1257giÆc Nguyªn x©m lîc níc ta lÇn thø nhÊt, «ngcÇm qu©n gi÷ biªn thuú phÝa b¾c, ®¸nh chÆn giÆc ëHng Ho¸. Trong hai cuéc kh¸ng chiÕn chèngNguyªn M«ng lÇn thø hai vµ ba, «ng ®îc phonglµm Quèc C«ng tiÕt chÕ thèng lÜnh toµn bé qu©n ®éinhµ TrÇn. N¨m 1284 «ng tæ chøc duyÖt binh ë §«ngBé §Çu, ®äc HÞch tíng sÜ . Th¸ng 4 n¨m 1285 «ngtæ chøc Tæng tiÕn c«ng vµ trùc tiÕp cÇm qu©n ®¸nhth¾ng trËn ®Çu ë A Lç. Sau ®ã díi sù chØ huy cña«ng, qu©n TrÇn liªn tiÕp th¾ng lín trong c¸c trËnHµm Tö, Ch¬ng D¬ng, V¹n KiÕp... ®¸nh b¹i cuécx©m lîc lÇn thø hai cña giÆc Nguyªn. N¨m 1288«ng chØ huy qu©n TrÇn ®¸nh th¾ng lín trËn V©n§ån, B¹ch §»ng, tiªu diÖt hµng v¹n qu©n giÆc, métlÇn n÷a ®Ëp tan ý ®å x©m lîc cña nhµ Nguyªn.C«ng lao to lín trong ba lÇn kh¸ng chiÕn chèngNguyªn M«ng ®· ®a «ng lªn hµng thiªn tµi qu©nsù, anh hïng d©n téc.

Sau kh¸ng chiÕn chèng Nguyªn M«ng th¾ng lîi,«ng vÒ sèng ë KiÕp B¹c. ¤ng ®îc vua TrÇn truytÆng danh hiÖu Th¸i s Thîng phô Thîng quècc«ng Nh©n Vò Hng §¹o §¹i V¬ng. NhiÒu n¬itrong níc lËp ®Òn thê «ng.

132

TrÇn Quèc TuÊn lµ mét vÞ tíng lÜnh ®Çy tµi n¨ngthÓ hiÖn qua hai cuéc rót lui chiÕn lîc khái Th¨ngLong ®Ó b¶o toµn lùc lîng. ¤ng ®Ò ra nguyªn t¾cx©y dùng qu©n ®éi "Qu©n cÇn tinh, kh«ng cÇnnhiÒu". ¤ng biÕt ph¸t huy søc m¹nh toµn d©n, phèihîp chiÕn ®Êu gi÷a h¬ng binh víi qu©n chÝnh quy,vËn dông chiÕn thuËt tËp kÝch vµ phôc kÝch tµi t×nh,nhê ®ã mµ qu©n TrÇn giµnh th¾ng lín. ¤ng cã c«ngtæng kÕt vµ ph¸t huy lªn tÇm cao míi t tëng qu©nsù "DÜ ®o¶n chÕ trêng" lµm giµu nghÖ thuËt qu©nsù cña d©n téc ta.

TrÇn Quèc TuÊn lµ tÊm g¬ng s¸ng vÒ lßng trungnghÜa, ý thøc g¹t bá hiÒm khÝch riªng ®Ó ®oµn kÕtt«n thÊt vµ tíng lÜnh nh»m ®¸nh b¹i kÎ thï. Do cãmèi thï bÞ TrÇn Thñ §é Ðp nhêng vî cho em lµ vuaTrÇn Th¸i T«ng, cha TrÇn Quèc TuÊn lµ TrÇn LiÔu®· di chóc cho «ng ph¶i cíp ng«i nhµ TrÇn. TrÇnQuèc TuÊn kh«ng nghe theo lêi cha, tr¸i l¹i «ng rasøc phÊn ®Êu x©y dùng c¬ nghiÖp nhµ TrÇn, trªn c¬së ®ã cñng cè quèc gia §¹i ViÖt ngµy cµng v÷ngm¹nh. ¤ng chñ ®éng xo¸ bá mèi bÊt hoµ víiThîng tíng Th¸i s TrÇn Quang Kh¶i ®Ó hîp t¸ccïng lo viÖc níc. Con trai «ng lµ TrÇn Quèc T¶ngcã ý muèn «ng cíp ng«i nhµ TrÇn, «ng næi giËn rótg¬m toan xö téi. ¤ng chó träng båi dìng nh©n tµicho ®Êt níc. NhiÒu danh nh©n nh Tr¬ng H¸nSiªu, Ph¹m Ngò L·o, YÕt Kiªu, D· Tîng... ®îc«ng ch¨m sãc. Tíng lÜnh díi quyÒn ®Òu trungthµnh víi «ng, binh lÝnh coi «ng nh cha vËy.

TrÇn Quèc TuÊn lµ ngêi biÕt yªu th¬ng, g¾n bãvµ c¶m th«ng víi d©n chóng. §Õn khi s¾p mÊt, «ng

133

vÉn cßn dÆn vua TrÇn "ph¶i níi søc d©n ®Ó lµm kÕs©u rÔ bÒn gèc" cho sù nghiÖp l©u dµi cña níc nhµ.

TrÇn Quèc TuÊn cßn lµ mét nhµ v¨n. Bµi HÞchtíng sÜ cña «ng sôc s«i nhiÖt huyÕt, trµn ®Çy tinhthÇn quyÕt t©m th¾ng giÆc, lµ t¸c phÈm tiªu biÓu chonh÷ng t tëng yªu níc cao ®Ñp nhÊt cña thêi ®¹i,®îc nhiÒu thÕ hÖ mª say vµ cßn sèng m·i.

Trong t©m thøc d©n gian, TrÇn Quèc TuÊn trëthµnh §øc Th¸nh TrÇn. B¸ch khoa toµn th cña AnhxuÊt b¶n t¹i Lu©n §«n 1985 ®· chän TrÇn QuècTuÊn lµ mét trong mêi vÞ thèng so¸i kiÖt xuÊt cñathÕ giíi.

T¸c phÈm :- Binh th yÕu lîc.- HÞch tíng sÜ.- V¹n kiÕp t«ng bÝ truyÒn th ( T¸c phÈm nµy ®·

mÊt, hiÖn chØ cßn bµi tùa cña TrÇn Kh¸nh D chÐptrong §¹i ViÖt sö ký toµn th )

TrÇn TÕ X¬ng(10/8 Canh Ngä 1870 - 15/12 BÝnh Ngä1907)Cßn gäi lµ TrÇn Duy Uyªn, TrÇn Cao X¬ng, TrÇn

KÕ X¬ng, d©n gian thêng gäi lµ Tó X¬ng, hiÖu lµMéng TÞch, tù lµ Tö ThÞnh.

Quª lµng VÞ Xuyªn, huyÖn Mü Léc nay thuécphè Hµng N©u, thµnh phè Nam §Þnh, tØnh Nam§Þnh.

N¨m 1894 «ng ®ç Tó tµi khoa Gi¸p Ngä. Sau ®ã«ng nhiÒu lÇn ®i thi nhng ®Òu kh«ng ®ç Cö nh©n.¤ng mÊt ë quª ngo¹i t¹i lµng §Ö Tø, huyÖn Mü Léc

134

(nay thuéc ngo¹i thµnh Nam §Þnh) trong mét lÇn vÒ¨n giç gÆp ma bÞ c¶m nÆng vµ ®ét ngét qua ®êi.

TrÇn TÕ X¬ng lµ mét nhµ th¬ trµo phóng bËcthÇy ë níc ta. Th¬ «ng chñ yÕu b»ng ch÷ N«m, néidung ®¶ kÝch s©u cay, chÕ diÔu ®éc ®Þa x· héi thùcd©n nöa phong kiÕn. Trong th¬ «ng, yÕu tè tr÷ t×nhvµ yÕu tè trµo phóng ®an chÐo vµo nhau. ¤ng thµnhc«ng c¶ trong nghÖ thuËt tr÷ t×nh, c¶ trong nghÖthuËt trµo phóng, næi bËt h¬n lµ nghÖ thuËt trµophóng. ¤ng cã cèng hiÕn quan träng vÒ ph¬ng diÖnnghÖ thuËt. LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö v¨n häc ViÖtNam, «ng ®· tõ bá ®îc nh÷ng h×nh thøc íc lÖ,tîng trng, c«ng thøc, quy ph¹m trong khi ph¶n¸nh cuéc sèng cña nghÖ thuËt phong kiÕn, ®· cèg¾ng ph¶n ¸nh cuéc sèng b»ng h×nh thøc cña chÝnhcuéc sèng, phong phó, ®a d¹ng, phøc t¹p. Trong th¬«ng, ng«n ng÷ hµng ngµy ®îc n©ng lªn thµnh ng«nng÷ nghÖ thuËt víi tÊt c¶ vÎ ®Ñp cña nã. NhiÒu ngêi®· ®¸nh gi¸ «ng lµ "thÇn th¬ th¸nh ch÷". NhiÒu nhµth¬ trµo phóng sau nµy tù nhËn lµ m«n ®Ö cña «ng.

T¸c phÈm :- Thiªn Nam H¬ng S¬n Quan ¢m PhËt ch©n

kinh t©n dÞch / TrÇn Cao X¬ng diÔn dÞch.- VÞ thµnh giai có tËp biªn (Thu thËp cha ®Çy ®ñ

c¸c bµi th¬ thÊt ng«n, phó, ca trï, c©u ®èi ... cña«ng).

- Th¬ TrÇn TÕ X¬ng.- Nam Hµ : Ty V¨n ho¸,1970.

- Th¬ Tó X¬ng / Ph¹m VÜnh tuyÓn chän.- H.:V¨n häc, 1993.

135

+ DiÔn N«m s¸ch : §êng thi hîp tuyÓn ngòng«n luËt gi¶i ©m.

+ Chó gi¶i s¸ch : Nam giao cæ kim lý h¹ng ca cadao chó gi¶i.

+ Cã th¬, v¨n trong c¸c s¸ch : Quèc v¨n tïng ký,ViÖt tuý tham kh¶o…

TrÇn Th¸i T«ng(16/6 MËu DÇn 1218 - 1/4 §inh Söu 1277 )

Tªn thËt lµ TrÇn C¶nh, cßn gäi lµ TrÇn Bå, vua mënghiÖp nhµ TrÇn miÕu hiÖu Th¸i T«ng.


N¨m 8 tuæi «ng ®îc chó lµ TrÇn Thñ §é ®a vµocung lµm Chi hËu Chinh chi øng côc, hÇu cËn LýChiªu Hoµng. Sau «ng lÊy Lý Chiªu Hoµng vµ ®îcvî nhêng ng«i vua vµo n¨m 1225. V× Lý ChiªuHoµng muén cã con, nªn n¨m 1237 TrÇn Thñ §é Ðpvua gi¸ng bµ lµm c«ng chóa vµ lËp ThuËn Thiªn lµvî TrÇn LiÔu - anh ruét vua, lµm Hoµng HËu. ViÖcnµy ®· g©y ra mèi bÊt hoµ trong gia téc hä TrÇn, ®ÈyTrÇn Th¸i T«ng vµo bi kÞch gia ®×nh. Cã lÇn «ngtrèn lªn nói Yªn Tö n¬ng nhê cöa PhËt, nhng viÖckh«ng thµnh.

N¨m 1257 «ng th©n chinh cÇm qu©n ®¸nh th¾ngcuéc x©m l¨ng lÇn thø nhÊt cña giÆc Nguyªn M«ng,®em l¹i thanh b×nh cho ®Êt níc. Díi triÒu ®¹i «ng,mäi viÖc chÝnh trÞ, v¨n ho¸, t«n gi¸o... ®Òu cùc thÞnh.

136

N¨m 1258 «ng nhêng ng«i cho con trëng lµ TrÇnHo¶ng ®Ó lµm Th¸i Thîng hoµng.

¤ng lµ vÞ vua cã n¨ng lùc, tÝnh t×nh khoan hËu, cãnhiÒu c«ng lao trong x©y dùng vµ b¶o vÖ ®Êt níc.¤ng cã tµi vÒ v¨n häc, nghiªn cøu s©u vÒ ®¹o PhËtvµ trë thµnh mét t¸c gia quan träng cña dßng v¨nhäc PhËt gi¸o ViÖt Nam thêi kú nµy.

T¸c phÈm :- Kho¸ h lôc.- H.: Khoa häc x· héi, 1974.- KiÕn trung thêng lÖ.- Lôc th× s¸m hèi khoa nghi.- Quèc triÒu th«ng chÕ.- Th¸i T«ng Hoµng ®Õ t¸n viÕt (BiÓn gç chïa A

NËu x· Ninh Kh¸nh, huyÖn Hoa L, tØnh Ninh B×nh)- Tùa Kinh Kim C¬ng.- Tùa ThiÒn t«ng chØ nam tù.- Vµ mét sè th¬ chÐp trong Toµn ViÖt thi lôc...

TrÇn Th¸nh T«ng(25/9 Canh Tý 1240 - 25/5 Canh DÇn 1290)

Tªn thËt lµ TrÇn Ho¶ng, hiÖu lµ V« Nhi Thîng,vua nhµ TrÇn miÕu hiÖu Th¸nh T«ng.


¤ng lµ con trëng vua TrÇn Th¸i T«ng vµ ThuËnThiªn c«ng chóa hä Lý.

¤ng ®îc truyÒn ng«i vµ lµm vua 21 n¨m (1258 -1278). ¤ng cã nhiÒu ®ãng gãp trong viÖc x©y dùngvµ b¶o vÖ ®Êt níc. Ngµy 22 th¸ng 10 n¨m MËu DÇn

137

(1278) «ng truyÒn ng«i cho con, lui vÒ lµm Th¸iThîng hoµng. Khi giÆc Nguyªn x©m lîc níc ta,«ng cïng vua con tæ chøc héi nghÞ Diªn Hång, ph¸t®éng tinh thÇn yªu níc cña toµn d©n. B¶n th©n «ngtrùc tiÕp tham gia l·nh ®¹o kh¸ng chiÕn chèngNguyªn M«ng, gãp phÇn vµo chiÕn th¾ng 1285 vµ1288. Cuèi ®êi, «ng ®i tu, lÊy hiÖu lµ V« NhiThîng, chuyªn nghiªn cøu ®¹o PhËt, viÕt s¸ch vµlµm th¬. Th¬ «ng giµu phong vÞ tr÷ t×nh, nhµn t¶n vµphãng kho¸ng. V¨n chÝnh luËn qua th tõ ngo¹i giaocña «ng thÓ hiÖn tinh thÇn d©n téc vµ ý chÝ chiÕn ®ÊurÊt cao. T¸c phÈm :

- ChØ gi¸ minh.- C¬ cõu lôc.- Di hËu lôc.- Hoµng t«ng ngäc ®iÖp.- Phãng ngu.- ThiÒn t«ng liÔu ngé ca.- TrÇn Th¸nh T«ng thi tËp (chÐp trong Toµn ViÖt

thi lôc).- Mét sè th¬ chÐp trong ViÖt ©m thi tËp vµ §¹i

ViÖt sö ký toµn th.

TrÇn ThÞ Hêng(TK 19 )

Quª x· Hµo KiÖt, huyÖn Thiªn B¶n nay lµ th«nHµo KiÖt, x· VÜnh Hµo, huyÖn Vô B¶n, tØnh Nam§Þnh.

Bµ lÊy chång tõ n¨m 16 tuæi, ®îc ba n¨m th×chång chÕt. N¨m Gia Long thø 7 (1808), quan

138

huyÖn së t¹i thÊy bµ ®Ñp liÒn cìng bøc ®em ®i. Bµxin ®îc cóng chång råi sÏ theo quan, nhng bµ viÕtth ®Ó l¹i råi nh¶y xuèng giÕng tù vÉn. N¨m MinhMÖnh 1 (1820) bµ ®îc truy ban biÓn vµng ®Ò"Thiªn cæ hy kú" (Tõ xa hiÕm l¹). T¸c phÈm :

- Cßn bøc th cña bµ göi cho cha mÑ lu truyÒntrong d©n gian nh sau :

Phô mÉu chi quan dôc cìng nhiTù gia thô gi¸o nhÊt phu tuúThö sinh vÞ tËn nhiªn v« léL©m xø tÇm ph¬ng khø väng quyVäng quy nguyÖn dÜ toµn thª phËnTuyÒn h¹ ®ång kiªn bÊt quý hoµiNhîc ngé Diªm qu©n ng tè sùPh©n minh thuû m¹t t¹i trÇn ai.

T¹m dÞch :Phô mÉu chi quan muèn lÊy conMét chång ®îc d¹y tù gia m«nKiÕp nµy cha hÕt nhng kh«ng lèiVµo MiÔu t×m n¬i trë l¹i vênL¹i vên cho vÑn ®¹o theo chångKh«ng thÑn ngang vai díi suèi vµngTríc mÆt Diªm V¬ng bµy tá nçiThÕ gian oan øc lÖ mu«n hµng.

139

TrÇn Thiªn Tr¹ch( ? - 1379 )

Cã s¸ch chÐp lµ TrÇn Nguyªn Tr¹ch.Quª h¬ng Tøc MÆc, phñ Thiªn Trêng nay lµ


¤ng lµ con vua TrÇn Minh T«ng.¤ng lµm quan tíi chøc H÷u tíng quèc, n¨m 1357

®îc phong tíc Cung TÝn V¬ng. T¸c phÈm :- Cßn bµi th¬ §Ò Ph¹m (Ngò L·o) ®iÖn suý gia

trang chÐp trong Toµn ViÖt thi lôc.

TrÇn Thuþ(TK 16 )

Cã s¸ch chÐp lµ TrÇn Nhô. ¤ng vèn hä Bïi ®æi rahä TrÇn.

Quª x· Ngäc Bé, huyÖn §¹i An nay lµ th«n §écBé, x· Yªn Nh©n, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç §Ö nhÞ gi¸p TiÕn sÜ xuÊt th©n (Hoµnggi¸p) khoa Kû Söu niªn hiÖu Minh §øc 3(1529) ®êiM¹c §¨ng Dung, lµm quan ®Õn Hµn l©m viÖn HiÖuth¶o.

T¸c phÈm :- Cßn bµi th¬ viÕt vÒ Cao ThÞ H¸n ë x· Lª X¸,

huyÖn Thîng Nguyªn (nay thuéc x· Mü ThÞnh,huyÖn Mü Léc) bÞ lý trëng cìng bøc ph¶i lÊy connhµ trëng gi¶, ®· cïng b¹n g¸i giÕt lý trëng råitrèn ®i... chÐp trong T©n biªn Nam §Þnh tØnh ®Þa dchÝ lîc nh sau:

Thîng Nguyªn Lª X¸ tø n÷ nh©n

140

BÊt m·n t¬ng ®ao s¸t ®¹o quÇnHo¸n giíi quyÒn m«n nghi t¸c phócL«i ®×nh gi¸ng ho¹ tèc lai v©n.

T¹m dÞch :Thîng Nguyªn Lª X¸ bèn c«

BÊt b×nh t×m giÕt lò rå ch¼ng th¬ngQuyÒn m«n mau ph¶i suy lêng

Trªn trêi gi¸ng ho¹ tá têng kh«ng l©u.

TrÇn Thuþ Gi¸p(1863 - 1913)

HiÖu lµ V¨n Ho¸n.Quª x· Quang X¸n, huyÖn Mü Léc nay lµ th«n

Quang X¸n, x· Mü Hµ, huyÖn Mü Léc, tØnh Nam§Þnh.

¤ng lµ cha nhµ th¬ ¸ Nam TrÇn TuÊn Kh¶i.¤ng ®ç Cö nh©n khoa Canh Tý 1900, lµm quan

HuÊn ®¹o CÈm Giµng (H¶i D¬ng). ¤ng tõng d¹yhäc ë Nam §Þnh, Th¸i B×nh, Kim B¶ng (Hµ Nam),øng Hoµ (Hµ T©y)... N¨m 1912 «ng lµm Gi¸m kh¶otrêng thi h¬ng Nam §Þnh.

T¸c phÈm :S¸ng t¸c cña «ng hiÖn chØ cßn mét sè bµi th¬ do

con ch¸u lu gi÷ vµ ®îc chÐp l¹i trong cuèn TrÇngia vµ ¸ Nam TrÇn TuÊn Kh¶i :

- V« ®Ò- C¶m hoµi

141

TrÇn To¹i(1254 - 1277 )

Cßn gäi lµ TrÇn Quèc To¹i, hiÖu lµ SÇm L©u.Quª h¬ng Tøc MÆc, phñ Thiªn Trêng nay lµ


¤ng lµ ch¸u hä vµ ®ång thêi lµ con rÓ vua TrÇnTh¸i T«ng, ®îc phong tíc Uý V¨n V¬ng.

¤ng lµ ngêi cã chÝ ham häc, hiÓu biÕt réng, giáith¬ v¨n. ¤ng lµ mét nhµ th¬ næi tiÕng ®¬ng thêinhng do mÊt sím nªn c«ng danh sù nghiÖp ®Ó l¹ikh«ng nhiÒu. T¸c phÈm :

- SÇm L©u tËp.- Çc bµi th¬ : Duy thi kh¶ th¾ng ki, Th¾ng phong

hÇu, V·n v¨n hiÕn hÇu ®îc trÝch dÉn trong çc s¸chsö..- Ba ®o¹n cña ba bµi th¬ chÐp trong Th¬ v¨n Lý

TrÇn.

trÇn trung kh¸nh(TK 19)

Quª x· Çt Chö Néi, huyÖn Ch©n Ninh nay thuécx· Çt Thµnh, huyÖn Trùc Ninh, tØnh Nam §Þnh.

¤ng lµ bËc tóc nho ®îc Ch¸nh dinh ®iÒn søNguyÔn C«ng Trø rÊt kÝnh nÓ. ¤ng tËn t©m víi viÖclÊn biÓn, khai hoang lËp Êp vµ ®îc bÇu lµm Ch¸nh

142

tæng ®Çu tiªn cña tæng Ninh NhÊt (thuéc huyÖn TrùcNinh, ®Õn 1888 thuéc vÒ H¶i HËu).

T¸c phÈm :Cßn c©u ®èi nh sau :Th kh¶ ®äc, ®iÒn kh¶ canh, thö trung l¹c thó ;Th©n vi phó, ®¹o vi quý, chi ngo¹i hµ cÇu.(§äc ®îc s¸ch, cµy ®îc ruéng, Êy lµ thó vui ;Th©n trong s¹ch lµ giµu, ®¹o ®øc trung liªm lµ

sang, ngoµi ra kh«ng cÇn g× thªm)

TrÇn Trïng Quang(? - 1414 )

Tªn thËt lµ TrÇn Quý Kho¸ng, cã s¸ch chÐp lµTrÇn Quý Kho¸ch hoÆc TrÇn Quý KhuyÕt, vua hËuTrÇn miÕu hiÖu Trïng Quang.

¤ng lµ ch¸u néi vua TrÇn NghÖ T«ng.Khi giÆc Minh x©m lîc níc ta, «ng ®îc §Æng

Dung vµ NguyÔn C¶nh DÞ ®ãn vµo NghÖ An t«n lµmvua. Ngµy 17 th¸ng 3 n¨m Kû Söu 1409 «ng lªnng«i vua, tiÕp tôc cuéc kh¸ng chiÕn chèng Minh.¤ng chØ huy ®¸nh th¾ng trËn Th¸i Giµ ( cha râ ®Þadanh nµy ë ®©u, ViÖt sö th«ng gi¸m c¬ng môc ®o¸nlµ s«ng ¸i Tö).

N¨m 1413 Tr¬ng Phô ®a qu©n ®¸nh NghÖ An,«ng ph¶i rót vÒ Ho¸ Ch©u vµ sai NguyÔn BiÓu ®i®iÒu ®×nh. Tr¬ng Phô giÕt NguyÔn BiÓu, tiÕn ®¸nhHo¸ Ch©u råi vµo ThuËn Ho¸. TrÇn Quý Kho¸ngthua trËn, bÞ Tr¬ng Phô b¾t gi¶i vÒ Yªn Kinh(Trung Quèc). Trªn ®êng bÞ gi¶i vÒ Trung Quèc,«ng ®· nh¶y xuèng s«ng tù vÉn.

143

Trong 5 n¨m lµm vua (1409 - 1414), TrÇn QuýKho¸ng ®· kiªn cêng kh¸ng chiÕn chèng qu©nMinh x©m lîc, ®Ò cao tinh thÇn d©n téc. ¤ng s¸ngt¸c th¬ N«m thÓ hiÖn lßng yªu níc vµ t×nh th¬ngmÕn ®ång ®éi ®· hy sinh v× nghÜa lín. T¸c phÈm :

Cßn hai bµi th¬ chÐp trong ThÕ ph¶ hä Hoµng ëNghÖ TÜnh lµ :

- Th¬ tiÔn NguyÔn BiÓu ®i sø.- V¨n tÕ NguyÔn BiÓu.

TrÇn TuÊn Kh¶i(18/ 9 Êt Mïi 1895 - 21/ 1 Quý Hîi 1983)

Tªn lóc nhá lµ Quynh. Bót danh : ¸ Nam, C«iHoµng Kh¸ch, §«ng A ThÞ, TiÓu Hoa Nh©n, §«ngMinh, L©m TuyÒn C SÜ, C«ng ChÝnh, Giang HåT¶n Nh©n...

Quª x· Quang X¸n, huyÖn Mü Léc nay lµ th«nQuang X¸n, x· Mü Hµ, huyÖn Mü Léc, tØnh Nam§Þnh.

¤ng lµ con Cö nh©n TrÇn Thuþ Gi¸p.¤ng th«ng minh tõ nhá, giái vâ Tµu vµ vâ NhËt,

së trêng vÒ kiÕm thuËt. ¤ng tõng céng t¸c víi c¸cb¸o Thùc nghiÖp, D©n b¸o, Hµ thµnh ngä b¸o, N÷lu, Th qu¸n trïng san, §uèc nhµ Nam, VÖ n«ng,Thêi b¸o, §«ng T©y tiÓu thuyÕt, Phô n÷ thêi ®µm,V¨n häc t¹p chÝ, TiÓu thuyÕt nguyÖt san, H÷u thanht¹p chÝ... ¤ng cßn lµ Uû viªn Ban biªn tËp b¸o Khaiho¸.

¤ng d¹y v¨n ViÖt, H¸n trong mét sè trêng trunghäc ë Hµ Néi. N¨m 1954 «ng vµo Sµi Gßn, lµm viÖc

144

t¹i Th viÖn Quèc gia ViÖn kh¶o cæ häc. Tõ 1960«ng lµm chuyªn viªn nghiªn cøu vµ dÞch thuËt H¸nv¨n ë Phñ Quèc vô khanh ®Æc tr¸ch v¨n ho¸ SµiGßn. N¨m 1966 «ng ký tªn yªu cÇu ChÝnh quyÒn SµiGßn hiÖp th¬ng víi MÆt trËn D©n téc Gi¶i phãngmiÒn Nam ViÖt Nam nªn bÞ buéc th«i viÖc.

¤ng lµ thµnh viªn Ban qu¶n trÞ chïa TrÊn Quèc,chïa Qu¸n Sø (Hµ Néi), chïa Phíc Hoµ, §Òn th¸nhTrÇn Hng §¹o (Sµi Gßn).

¤ng lµ mét nhµ th¬ næi tiÕng, s¸ng t¸c chñ yÕub»ng ch÷ quèc ng÷, mét sè t¸c phÈm b»ng ch÷ H¸n,N«m. T¸c phÈm cña «ng ®îc ®a vµo gi¶ng d¹ytrong c¸c trêng häc. Th¬ «ng giµu tinh thÇn yªuníc, cuèn S¸ch ch¬i xu©n n¨m Nh©m Th©n cña«ng võa in ra ®· bÞ thùc d©n Ph¸p cÊm ph¸t hµnh...

T¸c phÈm :A - Ch÷ H¸n, N«m :

HiÖn cßn mét sè bµi th¬ ch÷ H¸n do con ch¸u lugi÷ vµ chÐp trong cuèn TrÇn gia vµ ¸ Nam TrÇnTuÊn Kh¶i:

- B¸t thËp tù trµo.- Cung tông TrÇn TriÒu hiÓn th¸nh Hng §¹o §¹i

V¬ng thi.- Thø vËn Nha thµnh l÷ c¶m.- Thø vËn Cæ thµnh håi väng.- Thø vËn Gi¸p DÇn xu©n vÞnh.- §µ thµnh ngÉu c¶m.

B - Quèc ng÷ vµ La tinh :* S¸ng t¸c :+ Th¬ :

145

- Duyªn nî phï sinh (Kim sinh luþ) : Th¬ (1920).- Hån hoa (1925).- G¬ng bÓ d©u (1925)- Ngô ng«n thi tËp (1932)- Bµi h¸t nhµ quª (1932)- G¬ng ®êi (1932)- Víi s¬n hµ. T.1 (1936)- Víi s¬n hµ. T.2 (1947)- S¸ch ch¬i xu©n n¨m Nh©m Th©n (1932).- ¸ Nam thi tuyÓn.- Th¬ v¨n ¸ Nam TrÇn TuÊn Kh¶i.+ V¨n xu«i :

- Ba nhµ n÷ c¸ch m¹ng Nga.- Tuyªn truyÒn chñ nghÜa cam ®Þa.

* Biªn so¹n :- NÐt xu©n thu.- Ngô ng«n cæ ViÖt.- PhÐp lµm th¬ v¨n.- Xö thÕ ch©m ng«n.- Xö thÕ lý luËn.

* DÞch :- D ®Þa chÝ.- §¹i ViÖt sö ký toµn th.- §»ng v¬ng c¸c tù.- §«ng Chu liÖt quèc.- Gia huÊn tø tù kinh.- Hång l©u méng.- Hång Tó Toµn.- H¬ng löa sinh.

146

- Lêi níc non (cña Nghiªm Xu©n LËp).- M¹nh Tö diÔn nghÜa.- Ph¸p c kinh.- Tam tæ hµnh tr¹ng.- Tam tù kinh.- Thanh l©u méng.- Thiªn thai l·o hiÖp.- Thuû hö.- øc Trai tíng c«ng di tËp.- Vâ hiÖp kiÒn kh«n.

TrÇn Tung(1230 - 1291 )

Cßn gäi lµ TrÇn Quèc Tung, hiÖu lµ TuÖ TrungThîng SÜ.


¤ng lµ con An Sinh V¬ng TrÇn LiÔu, anh Hng§¹o §¹i V¬ng TrÇn Quèc TuÊn.

N¨m 1251 «ng ®îc phong tíc Hng NinhV¬ng. ¤ng lµ ngêi cã t©m hån phãng kho¸ng,kh«ng mµng danh väng, say mª ThiÒn häc, cã c«ngtrong hai lÇn kh¸ng chiÕn chèng Nguyªn M«ng.N¨m 1285 «ng cïng TrÇn Quèc TuÊn ®em hai v¹nqu©n ®ãn ®¸nh qu©n Nguyªn ë s«ng Hång, kÞchchiÕn víi tíng giÆc Lu ThÕ Anh, ®uæi Tho¸t Hoanch¹y dµi ®Õn s«ng Nh NguyÖt. Do cã tµi biÖn luËnnªn trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Nguyªn M«nglÇn thø ba (1287), «ng tõng nhËn nhiÖm vô tíi lui

147

n¬i tr¹i giÆc, th¬ng thuyÕt víi chóng, hoÆc gi¶ c¸chcÇu hoµ, lµm cho tinh thÇn chóng mái mÖt, t¹o thêic¬ cho qu©n ta cíp tr¹i. Sau kh¸ng chiÕn chèngNguyªn th¾ng lîi, «ng ®îc phong chøc TiÕt ®é søTh¸i B×nh. Vèn lµ ngêi kh«ng ham chøc tíc nªnchØ Ýt l©u sau khi nhËn chøc, «ng lui vÒ Êp TÞnh Bangë Èn, lËp Dìng Ch©n trang tham cøu ®¹o ThiÒn.¤ng tõng theo häc ThiÒn s Tiªu Dao - mét nh©nvËt næi tiÕng thêi Lý. ¤ng trë thµnh nhµ thiÒn häcnæi tiÕng, cã b¶n lÜnh, cã lý trÝ. Vua TrÇn Th¸nhT«ng t«n «ng lµm s huynh, vua TrÇn Nh©n T«ngt«n «ng lµm thÇy.

T¸c phÈm :- Thîng SÜ ng÷ lôc.

trÇn v¨n b¶o(1524 - 1610 )

Sau ®æi tªn lµ TrÇn V¨n Nghi, cã s¸ch chÐp lµTrÇn V¨n Tuyªn.

Quª x· Cæ Chö, huyÖn Giao Thuû nay lµ th«nDøa, x· Hång Quang, huyÖn Nam Trùc, tØnh Nam§Þnh.

¤ng lµ cha TiÕn sÜ TrÇn §×nh Huyªn.N¨m 27 tuæi «ng ®ç §Ö nhÊt gi¸p TiÕn sÜ cËp ®Ö

§Ö nhÊt danh (Tr¹ng nguyªn) khoa Canh TuÊt niªnhiÖu C¶nh LÞch 3 (1550) ®êi M¹c Phóc Nguyªn,®îc bæ lµm quan trong triÒu ®×nh, råi ®æi tªn lµTrÇn V¨n Nghi ®i sø nhµ Minh. Kho¶ng n¨m ®Çuniªn hiÖu Diªn Thµnh (1578), «ng ®îc th¨ng chøcThîng th, tíc NghÜa S¬n b¸. N¨m 1581 «ng l¹i

148

®îc giao chøc L¹i bé Thîng th, vµo hÇu gi¶ngtrong toµ Kinh Diªn, sau ®îc phong tíc NghÜaS¬n hÇu. Thêi kú nµy nhµ M¹c suy tµn, kû c¬ngláng lÎo, x· héi rèi ren, quan qu©n ®¸nh dÑp liªnmiªn, d©n t×nh v« cïng khæ cùc. M¹c MËu Hîp lªnng«i tõ khi 2 tuæi, lín lªn chØ ham ch¬i bêi, rîuchÌ, g¸i ®Ñp, kh«ng quan t©m chÝnh sù. TrÇn V¨nB¶o ®· tiªn ®o¸n sù diÖt vong tÊt yÕu cña nhµ M¹c.¤ng liªn tiÕp d©ng sí can ng¨n, khuyªn M¹c MËuHîp söa m×nh, ch¨m lo chÝnh sù, nhng vua chØ ®Óngoµi tai. ¤ng nhiÒu lÇn xin tõ chøc ®Ó vÒ quª ë Èn,nhng kh«ng ®îc M¹c MËu Hîp chÊp nhËn. T©mtr¹ng buån ch¸n ngµy cµng nÆng nÒ, dÇn dÇn «ngmÊt lßng tin ®èi víi M¹c MËu Hîp. Kho¶ng n¨m1586 «ng bá quan ®i Èn dËt t¹i lµng Phï T¶i, huyÖnB×nh Lôc (nay thuéc x· Trung L¬ng, huyÖn B×nhLôc, tØnh Hµ Nam). Tai ®©y «ng më trêng d¹y häc,häc trß theo häc rÊt ®«ng.

N¨m 1610 «ng qua ®êi, thä 87 tuæi. Sau khi mÊt,«ng ®îc tÆng tíc NghÜa QuËn c«ng. D©n lµng PhïT¶i lËp ®Òn thê t«n «ng lµm §¬ng c¶nh phóc thÇn.

Tr¹ng nguyªn TrÇn V¨n B¶o næi tiÕng vÒ sùnghiÖp lµm quan vµ tµi v¨n häc, tiÕng t¨m vang lõngsang c¶ Trung Quèc, ®îc ngêi ®¬ng thêi ca ngîi"sù nghiÖp v¨n ch¬ng ®»ng B¾c quèc". Do lµmquan cho nhµ M¹c, mµ nhµ M¹c l¹i bÞ c¸c sö giaphong kiÕn níc ta coi lµ nguþ triÒu nªn sù nghiÖpcña «ng kh«ng ®îc ghi chÐp ®Çy ®ñ.

T¸c phÈm :

149

- ChØ cßn mét sè ®o¹n v¨n trong çc sí xin tõ chøcvµ sí can ng¨n vua M¹c cña «ng ®îc Lª Quý §«nchÐp trong §¹i ViÖt th«ng sö.

TrÇn V¨n Gia(1836 - 1892 )

Tù lµ H¹nh Chi, hiÖu lµ HoÌ Phu.Quª x· QuÇn Anh Trung, huyÖn H¶i HËu nay


¤ng ®ç Cö nh©n khoa MËu Th×n niªn hiÖu Tù§øc 21 (1868). ¤ng lµm quan tr¶i çc chøc : Hµnl©m viÖn §iÓn tÞch, sung H×nh bé Hµnh tÈu, Quèc söqu¸n Biªn tu, Tri huyÖn Yªn M«, Tri phñ YªnKh¸nh. N¨m 1882 «ng ®îc th¨ng Gi¸m s¸t Ngù sö®¹o NghÖ TÜnh. ¤ng tõng tham gia ®µn hÆc hai ®¹ithÇn lµ TrÇn TiÔn Thµnh vµ Ph¹m Phó Thø ®· b¸mlÊy luËn ®iÓm "khÝ vËn" m¬ hå khi bµn viÖc ®èi phãvíi giÆc Ph¸p. N¨m 1883 qu©n Ph¸p ®¸nh Nam§Þnh, «ng ®ang c tang mÑ ë quª. ¤ng liªn hÖ víiçc sÜ phu yªu níc, chiªu mé nghÜa binh, chuÈn bÞkhÝ giíi, mu tÝnh viÖc kh«i phôc tØnh nhµ. N¨m1884 triÒu ®×nh ký hµng íc, qu©n Ph¸p ®Æt ®îçch ®« hé lªn c¶ níc ta, «ng ço bÖnh vÒ quª mëtrêng H¶i Ch©u, gi¸o dôc vµ gi÷ v÷ng tinh thÇn yªuníc trong nh©n d©n ®Þa ph¬ng, ®îi thêi c¬ hµnh®éng. Khi phong trµo CÇn V¬ng tan r·, «ng chñtr¬ng ®a thanh niªn cã nghÜa khÝ lªn B¾c Giangtham gia nghÜa qu©n Hoµng Hoa Th¸m vµ phongtrµo Kú §ång, bè trÝ ngêi lät vµo hµng ngò binh

150

lÝnh Ph¸p chuÈn bÞ lµm néi øng cho nh÷ng ho¹t®éng chèng Ph¸p sau nµy. ¤ng dïng th¬ v¨n tá râth¸i ®é ph¶n ®èi t tëng chñ hoµ cña triÒu ®×nh,lßng c¨m thï qu©n x©m lîc vµ nçi ®au buån trícc¬n d©u bÓ cña ®Êt níc.

T¸c phÈm :- ChuyÕt cÊu tËp.- Gi¸n viÖn xíng thï.- HoÌ Anh thñ c¶o.- HoÌ Phï c«ng d ký.- TÝch chØ tËp.

TrÇn V¨n Thuyªn(1872 - ? )

Cã s¸ch chÐp lµ TrÇn Thuyªn.Quª x· QuÇn Ph¬ng Trung, huyÖn H¶i HËu nay


N¨m 23 tuæi «ng ®ç Cö nh©n khoa Gi¸p Ngä niªnhiÖu Thµnh Th¸i 6 (1894).


- Cßn c©u ®èi ë Tõ ®êng hä TrÇn x· H¶i Trung,huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.

TrÇn Xu©n Dôc(TK 19 )

Quª x· QuÇn L·ng, huyÖn Trùc Ninh nay lµ th«nV¨n L·ng, x· Trùc TuÊn, huyÖn Trùc Ninh, tØnhNam §Þnh.

151

¤ng ®ç Cö nh©n khoa T©n M·o niªn hiÖu ThµnhTh¸i 3 (1891).


- Trùc Ninh chÝ.

trÇn xu©n h¶o(1913 - 1983)

HiÖu lµ Xu©n §×nh.Quª x· QuÇn Ph¬ng Trung nay thuéc x· H¶i

Trung, huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.¤ng tõng d¹y H¸n v¨n t¹i trêng Ph¸p ViÖt ë H¶i

HËu, Trëng ban B×nh d©n häc vô huyÖn H¶i HËu,Trëng ban B¶o tµng x· H¶i Trung, céng t¸c viªncña T¹p chÝ V¨n Sö §Þa, Héi viªn Héi V¨n häc nghÖthuËt Hµ Nam Ninh. ¤ng ®îc tÆng Gi¶i nh× cuécthi th¬ b¸o N«ng nghiÖp 1957.

T¸c phÈm :- Chèng nhîng ®Þa- Khíc tßng tha häc (dÞch)- Nh÷ng ch÷ cïng nghÜa cïng ©m trong H¸n

v¨n.- Th¬ng kiÕp mät giµ- V¨n häc yªu níc vµ c¸ch m¹ng Hµ Nam Ninh

/ So¹n chung.- T.1- VÇn th¬ : Tõ ®iÓn vÒ vÇn trong s¸ng t¸c th¬.- ViÕt ch÷ H¸n.

TrÇn Xu©n ThiÒu(TK 19 )

152

Quª x· La X¸, huyÖn Vô B¶n nay thuéc x· MüTiÕn, huyÖn Mü Léc, tØnh Nam §Þnh.

¤ng lµ dßng dâi TrÇn Quèc T¶ng.¤ng ®ç Cö nh©n ©n khoa BÝnh TuÊt niªn hiÖu

§ång Kh¸nh (1886), lµm quan ®Õn chøc §èc häcB¾c Ninh.

T¸c phÈm :- TrÇn gia b¶n m¹t luËn.- Cè h¬ng thi tËp.

TrÇn Xu©n Vinh(TK 15 )

Quª x· N¨ng Lù, huyÖn Mü Léc nay thuécphêng N¨ng TÜnh, thµnh phè Nam §Þnh, tØnh Nam§Þnh.

¤ng ®ç §Ö nhÞ gi¸p TiÕn sÜ xuÊt th©n (Hoµnggi¸p) khoa Kû Mïi niªn hiÖu C¶nh Thèng 2 (1499)®êi Lª HiÕn T«ng, lµm quan ®Õn chøc §« cÊp sùtrung.

T¸c phÈm :- Cßn bµi th¬ N¨ng Lù Thµnh hoµng miÕu chÐp

trong T©n biªn Nam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc.

Vò C«ng §é(1805 - ? )

Quª x· VÞ Hoµng, huyÖn Mü Léc nay thuéc néithµnh Nam §Þnh, tØnh Nam §Þnh.

¤ng lµ cha nhµ th¬ Vò C«ng Tù.¤ng lµ Gi¸m sinh, n¨m 28 tuæi ®ç §Ö tam gi¸p

®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n khoa Nh©m Th×n niªn hiÖu

153

Minh MÖnh 13 (1832), lµm quan Th¸i béc Tùkhanh, quyÒn Bè ch¸nh Th¸i Nguyªn, råi Bè ch¸nhH¶i D¬ng, Kinh B¾c...

T¸c phÈm :- Tù miÔn thi.

- Bµi Hng §¹o V¬ng chÐp trong T©n biªn Nam§Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc vµ mét sè c©u ®èi, v¨nbia...

Vò C«ng Tù(1855 - 1920 )

Cßn gäi lµ Vò Tù. Tù lµ KÕ Chi, hiÖu lµ TrócTh«n, Tinh H¶i Ng Nh©n, d©n gian thêng gäi lµBa Tù, Kho¸ Tù.

Quª x· VÞ Hoµng, huyÖn Mü Léc nay thuéc néithµnh Nam §Þnh, tØnh Nam §Þnh.

¤ng lµ con TiÕn sÜ Vò C«ng §é.¤ng häc trêng Quèc tö gi¸m ë HuÕ, thi Héi

kh«ng ®ç.¤ng cã t©m hån phãng kho¸ng, ®i nhiÒu vµ s¸ng

t¸c nhiÒu. Cã thêi gian «ng ®i gióp viÖc cho anh rÓlµ TuÇn phñ Hµ Néi TrÇn BÝch San. Cã thêi kú «ngl¹i gióp viÖc cho cha khi cha «ng lµm Bè ch¸nh H¶iD¬ng vµ Kinh B¾c. ¤ng cã tham gia phong trµoCÇn V¬ng kh¸ng Ph¸p nhng kh«ng râ lµm g× vµ ë®©u, m·i n¨m 1906 «ng míi vÒ lµng.

Th¬ «ng kho¸ng ®¹t, nång nhiÖt, yªu ghÐt râ rµng,thÓ hiÖn tÊm lßng th¬ng d©n, mong muèn ®em søcm×nh cèng hiÕn cho ®Êt níc vµ lu«n day døt v×phËn sù cha trßn. T¸c phÈm :

154

- L·i minh thi th¶o.- ThÝnh giµ ng©m th¶o.- Nam §Þnh Vò Tróc th«n thi.

Vò DiÖm(TK 19 )

Quª x· Léng §iÒn, huyÖn §¹i An nay lµ th«nLéng §iÒn, x· NghÜa §ång, huyÖn NghÜa Hng,tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Quý M·o 1843, ®ç Phãb¶ng khoa Gi¸p Th×n niªn hiÖu ThiÖu TrÞ 4 (1844),lµm quan Bè ch¸nh H¶i D¬ng, th¨ng H×nh bé T¶thÞ lang. Sau v× èm ®au, «ng xin vÒ nghØ.

T¸c phÈm :- Léng §iÒn Vò TiÕn sÜ thi tuyÓn.

Vò Huy DuËt(TK 19 )

Tªn tríc lµ Vò Huy Duþ.Quª x· Léng §iÒn, huyÖn §¹i An nay lµ th«n

Léng §iÒn, x· NghÜa §ång, huyÖn NghÜa Hng,tØnh Nam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Canh TuÊt niªn hiÖu Tù§øc 3 (1850), lµm quan ®Õn chøc Tri huyÖn CanLéc.

T¸c phÈm :- Hµ TÜnh nh©n vËt chÝ.- Bµi VÞ h¬ng d©n tu TrÇn triÒu §Æng c«ng phóc

thÇn miÕu chÐp trong T©n biªn Nam §Þnh tØnh ®Þad chÝ lîc.

155

Vò Huy Tr¸c( 7/5 Canh TuÊt 1730 - 3/10 Quý Söu 1793 )

HiÖu lµ Gi¸c Trai.Quª x· Léng §iÒn, huyÖn §¹i An nay lµ th«n


Sau khi ®ç H¬ng cèng, «ng nhËn chøc Binh béT vô. N¨m 1763 «ng lµm HuÊn ®¹o Tiªn Hng,n¨m 1768 ®îc th¨ng Tri huyÖn Nam Ch©n.

N¨m 43 tuæi «ng ®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜxuÊt th©n khoa Nh©m Th×n niªn hiÖu C¶nh Hng 33(1772) ®êi Lª HiÓn T«ng.

N¨m 1773 «ng ®îc sung Hµn l©m viÖn HiÖu th¶o.N¨m 1777 «ng gi÷ chøc C«ng khoa §« cÊp sù trung,råi Gi¸m s¸t ngù sö Thanh Ho¸, HiÕn s¸t sø KinhB¾c. N¨m 1779 «ng chuyÓn lµm HiÕn s¸t sø NghÖAn. N¨m 1782 «ng lµm Tham chÝnh Kinh B¾c, Hµnl©m viÖn ThÞ th. N¨m 1783 «ng lµm §èc trÊn L¹ngS¬n, n¨m 1785 ®îc th¨ng hµm Hµn l©m viÖn ThÞgi¶ng, n¨m 1787 th¨ng Hµn l©m viÖn ThÞ ®éc, tícC«i LÜnh b¸. N¨m 1788 «ng gi÷ chøc LÔ bé T¶ thÞlang, kiªm Quèc tö gi¸m T nghiÖp, Gi¸m qu©n ®¹oS¬n Nam. §Õn thêi T©y S¬n «ng vÒ quª d¹y häc.

¤ng lµm quan c¬ng trùc, kh«ng sî uy quyÒn,®îc nh©n d©n tin phôc. Ngay c¶ §Æng Méng L©n lµem trai Tuyªn phi §Æng ThÞ HuÖ ph¹m téi còng bÞ«ng ngang nhiªn ®¸nh ®ßn. D©n gian tin ë ®øc ®écña «ng, xem «ng lµ con vua Thuû TÒ gi¸ng thÕ, cãthÓ dïng ch÷ son trÞ bÖnh cøu ngêi.

156

¤ng næi tiÕng giái v¨n ch¬ng, së trêng vÒ phó.Ngêi ®¬ng thêi xng tÆng «ng lµ "ThÇn phó".Ngµy nay cßn lu truyÒn c©u tôc ng÷ "Gµ V¨n Có,phó Léng §iÒn, tiÒn §øc HËu" ca ngîi tµi n¨ng cña«ng. Th¬ «ng tao nh·, ý tø s©u s¾c, béc lé mongmuèn cèng hiÕn cho d©n cho níc, ca ngîi c¸c anhhïng d©n téc, biÓu d¬ng c«ng ®øc cña tiÒn nh©n.¤ng mang nÆng t tëng "T«i trung kh«ng thê haichóa", cuèi ®êi vÉn luyÕn tiÕc nhµ Lª.

T¸c phÈm :- Nam giang l·o phè thi tËp.- Nam Ch©n nh©n vËt kh¶o.- NhÊt th©n thêng hµnh quèc ©m ca.- Liªu §éng di biªn (chuyÓn thÓ 10 bµi ca dao ch÷

H¸n cña TrÇn NhËt DuËt thµnh 10 bµi phó N«m).- NhiÒu th¬ chÐp trong Lª triÒu tuyÓn phó vµ mét

sè s¸ch kh¸c.

Vò H÷u Gi¸o(TK 19 )

Quª x· DÞch DiÖp, huyÖn Ch©n Ninh nay lµ th«nDÞch DiÖp, x· Trùc ChÝnh, huyÖn Trùc Ninh, tØnhNam §Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n ©n khoa BÝnh TuÊt niªn hiÖu§ång Kh¸nh (1886), ë nhµ d¹y häc.

T¸c phÈm :- DÞch DiÖp x· chÝ.

Vò H÷u Lîi(BÝnh Th©n 1836 - 30/12 BÝnh TuÊt 1886)

157

Sau «ng ®æi tªn lµ Vò Ngäc Tu©n, hiÖu lµ NghÜaPhÉn, d©n gian thêng gäi lµ ¤ng NghÌ Giao Cï.

Quª x· Giao Cï, huyÖn Nam Ch©n nay lµ th«nGiao Cï, x· §ång S¬n, huyÖn Nam Trùc, tØnh Nam§Þnh.

¤ng ®ç Cö nh©n khoa Canh Ngä 1870, ®ç §Ö tamgi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n khoa Êt Hîi niªn hiÖuTù §øc 28 (1875), ®îc bæ chøc §èc häc Nam§Þnh, hµm Quang léc Tù khanh, råi T¸ lý bé Binh.N¨m 1881 «ng ®îc c¶i bæ Th¬ng biÖn Nam §Þnh.N¨m 1884 triÒu ®×nh NguyÔn ký hiÖp íc ®Çu hµnggiÆc Ph¸p, «ng bá quan vÒ quª d¹y häc, chiªu ménghÜa sÜ, liªn kÕt víi binh lÝnh ë thµnh Nam, chuÈnbÞ khëi nghÜa chiÕm l¹i Nam §Þnh. ¤ng bÞ b¹n häccò lµ ¸n s¸t Nam §Þnh Vò V¨n B¸o chØ ®iÓm choqu©n Ph¸p b¾t vµ xö tö vµo ®ªm 30 tÕt BÝnh TuÊt. SùkiÖn «ng hy sinh ®· g©y xóc ®éng m¹nh trong giíi sÜphu vµ nh©n d©n ®¬ng thêi, lµ ®Ò tµi cho nhiÒu t¸cphÈm yªu níc.

T¸c phÈm :- Cßn bµi Xu©n c¶m vµ C©u ®èi lµm lóc l©m h×nh

in trong V¨n häc yªu níc vµ çch m¹ng Hµ NamNinh, T.1.

Vò KiÖt(TK 15 )

Quª x· Sa Lung, huyÖn T©y Ch©n nay lµ th«n SaLung, x· §ång S¬n, huyÖn Nam Trùc, tØnh Nam§Þnh.

158

¤ng ®ç §Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n khoaMËu TuÊt niªn hiÖu Hång §øc 9 (1478) ®êi LªTh¸nh T«ng, lµm quan ®Õn chøc §« cÊp sù trung.Sau «ng ço quan vÒ quª d¹y con ch¸u häc vµ nu«imÑ.

T¸c phÈm :- Cßn c©u ®èi vÒ §øc Th¸nh TrÇn chÐp trong T©n

biªn Nam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc nh sau :TrÇn hng Lý phÕ thiªn sè b¶n an bµi nan ®¾c

ung dung phi ®øc chÝnh;Néi trÞ ngo¹i hoµ ®Þa h×nh tßng ho¹ch ®Þnh tèi

n¨ng thµnh ®¹t vÞ nh©n danh.( TrÇn thÞnh Lý suy, sè trêi ®· ®Þnh thÕ råi, khã

®îc tèt lµnh kh«ng gi÷ ®øc;Ngo¹i hoµ néi trÞ, bê câi v¹ch ra râ rÖt, c«ng lao

thµnh ®¹t vèn v× nh©n )

vò luyÖn(1860 - ? )

HiÖu lµ Tiªn §an.Quª x· QuÇn Anh Thîng nay thuéc x· H¶i Anh,

huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh.¤ng ®ç Cö nh©n khoa Gi¸p Ngä niªn hiÖu Thµnh

Th¸i 6 (1894), lµm quan tr¶i çc chøc Phông thµnh®¹i phu, Hµn l©m thÞ gi¶ng, Tri phñ L©m Thao.

T¸c phÈm :- V¨n bia Khai x· QuÇn Anh.- V¨n bia Tæ Vò ®¹i t«ng.

159

Vò TÕ(1818 - 1905 )

Tù lµ Tö Mü, hiÖu lµ NhÉn Trai.Quª x· Léng §iÒn, huyÖn §¹i An nay lµ th«n


¤ng ®ç Cö nh©n khoa §inh M·o niªn hiÖu Tù§øc 20 (1867), ®îc bæ Tri huyÖn ¢n Thi, ®æi TrihuyÖn Phï Cõ, råi vÒ kinh lµm Hµn l©m viÖn ThÞgi¶ng, lÜnh Hé thµnh binh m· Phã sø. Khi giÆc Ph¸pchiÕm níc ta, «ng xin vÒ quª dìng bÖnh vµ d¹ycon ch¸u häc.

T¸c phÈm :- An L¨ng tù ký (V¨n bia chïa Léng §iÒn, x·

NghÜa §ång, huyÖn NghÜa Hng, tØnh Nam §Þnh).- C«n §¶o thuû m¹t sù.- Cßn bµi V·n QuÕ Giang gi¶i nguyªn vµ bµi

Khíc häc T©y tù in trong V¨n häc yªu níc vµçch m¹ng Hµ Nam Ninh, T.1.

- Cã bµi v¨n bia trong s¸ch : §éc Bé x· thÇn tõ biký tÞnh biªn sao lôc.

Vò ThiÖn §Ô(1854 - 1916 )

Tù lµ ThuËn Trai, hiÖu lµ Trang Kh¶i.Quª x· B¸ch Cèc, huyÖn Vô B¶n nay lµ th«n B¸ch

Cèc, x· Thµnh Lîi, huyÖn Vô B¶n, tØnh Nam §Þnh.

160

¤ng ®ç Cö nh©n khoa T©n M·o 1891, ®ç Phãb¶ng khoa Nh©m Th×n niªn hiÖu Thµnh Th¸i 4(1892), ®îc bæ chøc Tri phñ Thanh Hµ, th¨ng Binhbé Tham tri, råi TuÇn phñ Hµ Nam - Ninh B×nh, sauth¨ng ®Õn Tæng ®èc.

¤ng lµ ngêi ®¹o ®øc, ®óng mùc, thanh liªm, giµulßng nh©n ¸i ®îc nh©n d©n lËp ®Òn thê ë quª.

T¸c phÈm :- Cßn bµi Ho¹ nguyªn H¶i Phßng §èc häc NguyÔn

V¨n TÝnh t¸n thi chÐp trong T©n biªn Nam §ÞnhtØnh ®Þa d chÝ lîc vµ mét sè c©u ®èi ë çc ®Ònchïa trong tØnh.

Vò Träng Uy(TK 19 )

Cã s¸ch chÐp lµ Vò Quèc Uy, tªn håi nhá lµ VòTräng Liªn.


¤ng ®ç Cö nh©n khoa Canh Ngä niªn hiÖu Tù §øc23 (1870).

Kh«ng râ hµnh tr¹ng cña «ng, chØ biÕt «ng næitiÕng häc giái nhng ®ç thÊp, tõng lµ thµy d¹y häccña TiÕn sÜ Vò H÷u Lîi.

T¸c phÈm :- Nam Ch©n ch hiÒn vÞnh (h¬n 60 bµi).- Bµi V·n Vò TiÕn sÜ in trong V¨n häc yªu níc

vµ çch m¹ng Hµ Nam Ninh, T.1.

161

Vò TuÊn Chiªu(1425 - ? )

Tù lµ §«n Hèi, thuþ lµ Phóc Thµnh.Quª x· Cæ Da, huyÖn T©y Ch©n nay lµ th«n Cæ

Da, x· Nam Hïng, huyÖn Nam Trùc, tØnh Nam§Þnh.

Tró qu¸n phêng NhËt Chiªu, huyÖn Qu¶ng §øcnay thuéc huyÖn Tõ Liªm, thµnh phè Hµ Néi.

N¨m 51 tuæi «ng ®ç §Ö nhÊt gi¸p TiÕn sÜ cËp ®Ö§Ö nhÊt danh (Tr¹ng nguyªn) khoa Êt Mïi niªn hiÖuHång §øc 6 (1475) ®êi Lª Th¸nh T«ng, lµm quan®Õn chøc L¹i bé T¶ thÞ lang, §Æc tiÕn kim tö vinhléc ®¹i phu.

T¸c phÈm :- Cßn bµi Ng«n chÝ chÐp trong T©n biªn Nam

§Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc vµ bµi V¨n s¸ch thi ®×nhlu t¹i ViÖn sö häc ViÖt Nam.

Vò TuÊn Dòng(TK 15 )

Quª x· §µo L¹ng, huyÖn §¹i An nay thuéc x·NghÜa Th¸i, huyÖn NghÜa Hng, tØnh Nam §Þnh.

¤ng lµ con Hoµng gi¸p Vò TriÖt Vâ.N¨m Canh Th©n 1500 «ng øng mÖnh vµo triÒu thi

vâ, ®îc bæ chøc Phiªu kþ uý. N¨m Gi¸p Th©n 1504«ng ®îc th¨ng chøc §« uý. Sau «ng xin vÒ quª.

162

¤ng cã nhiÒu c«ng lao trong viÖc chèng giÆc vµ ®¾p®ª trÞ thuû.

T¸c phÈm :- Cßn mét bµi th¬ chÐp trong T©n biªn Nam §Þnh

tØnh ®Þa d chÝ lîc nh sau :ThÊt niªn tung tÝch biÕn hång trÇnHåi thñ h¬ng l©n nhËp méng tÇnTö thô tóng vinh nan cËp thuþChu m«n tuy phó vÞ tranh bÇnVi nh©n tri nghÜa t©m ph¬ng thiÓuB¹i lý th¬ng lu©n thÕ nhËt quÇnQu©n bÊt qu©n hÒ thÇn diÖc bÊt§×nh trung gia néi tö t«n th©n.

T¹m dÞch :B¶y n¨m bôi bËm ch©n hÇu kh¾pGiÊc méng vÒ quª ch¼ng lóc rêi¸o tÝa dï vinh thua giÊc ngñCöa son dÉu ®Ñp kÐm nhµ gåiLµm nh©n chuéng nghÜa ngêi ®êi hiÕmB¹i lý th¬ng lu©n lò bä dßiCon ch¸u vui vÇy th©n thÝch vËyVua kh«ng vua n÷a hÕt bÒ t«i.

Vò VÜnh Trinh(TK 15 )

Tù lµ Hùu Chi.Quª x· An Cù, huyÖn Thiªn B¶n nay lµ th«n An

Cù, x· §¹i An, huyÖn Vô B¶n, tØnh Nam §Þnh.¤ng ®ç §Ö nhÊt gi¸p khoa Minh Kinh n¨m Kû

DËu niªn hiÖu ThuËn Thiªn 2 (1429) ®êi Lª Th¸i

163

Tæ, ®îc bæ chøc Gi¸o thô. §Õn ®êi Lª Th¸nh T«ng,«ng lµm Hµn l©m viÖn §¹i häc sÜ, quyÒn LÔ bé H÷uthÞ lang. N¨m 1466 «ng gi÷ chøc H¶i T©y ®¹o tuyªnchÝnh sø ty, kiªm BÝ th gi¸m, Tri kinh diªn sù.T¸c phÈm :- Danh s¬n th¾ng thuû thi ®Ò / Biªn tËp chung víi

Lª Méng Liªn, Ph¹m LËp Trai.- Cßn 6 bµi th¬ ch÷ H¸n chÐp trong Toµn ViÖt thi

lôc, Thi sao vµ 1 bµi chÐp trong T©n biªn Nam §ÞnhtØnh ®Þa d chÝ lîc, bµi §¨ng Yªn Phô s¬n chÐptrong Hoµng ViÖt thi v¨n tuyÓn vµ mét sè c©u ®èi ëc¸c ®Òn chïa trong tØnh.

164

b¶ng tra tªn t¸c gi¶

¸ Nam xem TrÇn TuÊn Kh¶iAnh Xuyªn xem Bïi ThócTrinhAnh Xuyªn xem NguyÔn Vò §ÞnhBa Tù xem Vò C«ng TùB¸ ¤n xem NguyÔn Tr¸cB¸i §×nh xem Ng« LËp ChiB¨ng Hå xem TrÇn Nguyªn §¸nB×nh Giang xem NguyÔn Kh¶nBèn §Ô xem §Æng Xu©n ViÖnBói ¸iBïi B¹t TuþBïi ChÝBïi Cung Quang xem Bïi MËu TiªnBïi Duy Phiªn xem Bïi V¨n PhanBïi HuÖ TéBïi Kh¸ ¸i xem Bïi ¸iBïi MËu Tiªn

165

Bïi Ngäc O¸nhBïi Quang MiÖn xem Bïi V¨n PhanBïi T©nBïi Thóc TrinhBïi TuÊn TuyÓnBïi TuyÓn xem Bïi TuÊn TuyÓnBïi V¨n PhanC¶ Ng«C¶ TiÒm xem §ç Hång TiÖmC¶nh NghÞ xem L¬ng ThÕ VinhChØ Trai xem Ph¹m ThÕ LÞchChiªu Minh xem TrÇn Quang Kh¶iChÝnh Trai xem §inh V¨n Nh·C«i Hoµng Kh¸ch xem TrÇn TuÊn Kh¶iC«i Phong xem §Æng §øc §ÞchC«ng ChÝnh xem TrÇn TuÊn Kh¶iCóc §êng xem TrÇn Quang TriÒuCóc Trai C SÜ xem NguyÔn Xu©n PhangCuång SÜ xem Lª V¨n Ng÷Cöu Tu©n xem §Æng §øc §ÞchDòng ¤ng xem Ph¹m Träng HuyÕnD¬ng BËt Tr¹cD¬ng §×nh xem Ng« ThÕ VinhD¬ng Kh«ng LéD¬ng Minh Nghiªm xem D¬ng Kh«ng LéDìng ChÝnh Trai xem Lª Qu¶ Dôc§¹i Hoµ xem NguyÔn Xu©n Th¸p§¹i Th¸nh ThiÒn S xem Bïi HuÖ Té§µo DiÖu Thanh§µo Kim B¶n xem §µo Toµn B©n§µo S TÝch

166

§µo Toµn B©n§µo Toµn M©n xem §µo Toµn B©n§µo TuyÒn Phó xem §µo Toµn B©n§Æng §oµn B»ng§Æng §øc §Þch§Æng H÷u B»ng xem §Æng §oµn B»ng§Æng H÷u D¬ng§Æng Kim To¸n§Æng Ngäc CÇu§Æng Ngäc Ph¸c xem §Æng Ngäc CÇu§Æng Ngäc Quúnh xem §Æng Vò Kham§Æng Ngäc To¶n§Æng Phi HiÓn§Æng To¸n xem §Æng Kim To¸n§Æng V¨n BÝnh§Æng V¨n Nh·§Æng Vò Kham§Æng Xu©n B¶ng§Æng Xu©n Khanh xem §Æng Xu©n Kh¸nh§Æng Xu©n Kh¸nh§Æng Xu©n ViÖn§iÌn Chi xem TrÇn Du©n§inh §¨ng Kh«i§inh Kim Gi¸m xem §inh V¨n Nh·§inh Nh Lan§inh Trung ThuÇn§inh V¨n Lan§inh V¨n Nh·§inh V¨n ThuÇn§inh Vò H¹p xem §inh Vò HiÖp§inh Vò HiÖp

167

§inh Vò Hîp xem §inh Vò HiÖp§inh Vò Thêng§o¸i B¨ng xem TrÇn H÷u Gi¶ng§å Êm xem TrÇn Kinh Lu©n§å TÜnh§ç BØnh Thµnh§ç D¬ng Thanh§ç Hång TiÖm§ç Huy C¶nh§ç Huy Liªu§ç Huy UyÓn§ç Hùu§ç Ph¸t§ç T«ng Ph¸t xem §ç Ph¸t§ç V¨n Thè§ç V¨n To¹i§«ng A ThÞ xem TrÇn TuÊn Kh¶i§«ng Minh xem TrÇn TuÊn Kh¶i§ång C«ng ViÖnGi¸c H¶i xem NguyÔn Gi¸c H¶iGi¸c Trai xem Vò Huy Tr¸cGiang Hå T¶n Nh©n xem TrÇn TuÊn Kh¶iHµ Quang PhanHµ Träng Ph¶H¹c Cao xem §ç BØnh ThµnhH¶i ¢u xem TrÇn Duy V«nH¸n Ch¬ng xem NguyÔn Tr¸cH¹nh Chi xem TrÇn V¨n GiaH¹o Phu xem Ng« §×nh Th¸iHËn xem TrÇn Dôc

168

Hoµ §êng xem NguyÔn Hoµ §êngHoµ Phong xem Tèng H©nHoµng CÈn xem Hoµng V¨n CÈnHoµng Kim ChungHoµng Ph¹m DÞchHoµng Träng xem Hoµng Kim ChungHoµng V¨n CÈnHoµng V¨n CËn xem Hoµng V¨n CÈnHoµng V¨n DiÔnHoµng V¨n Liªn xem Hoµng V¨n TuÊnHoµng V¨n TuÊnHoÌ Phu xem TrÇn V¨n GiaHé Hoa Chñ Nh©n xem Ng« LËp ChiHng §¹o §¹i V¬ng xem TrÇn Quèc TuÊnHùu Chi xem Vò VÜnh TrinhHùu Mü Tiªn Sinh xem TrÇn §¨ng HuúnhHy Long xem §Æng Xu©n B¶ngKÕ Chi xem Vò C«ng TùKh¶i V©n xem Lª V¨n NhngKh¸nh Phñ xem NguyÔn Ngäc T¬ngKhiÕu N¨ng TÜnhKho¸ Tù xem Vò C«ng TùKh«i Nguyªn xem NguyÔn HiÒnKh«ng Lé xem D¬ng Kh«ng LéKhóc Giang xem Ng« ThÕ VinhL· Xu©n OaiL¹c §¹o xem TrÇn Quang Kh¶iL©m TuyÒn C SÜ xem TrÇn TuÊn Kh¶iLª HiÕn Gi¶nLª HiÕn Phñ xem Lª HiÕn Gi¶nLª Toµn M«n xem §µo Toµn B©n

169

L©m H÷u LËpLª B¸ CÈmLª Kh¾c NhîngLª Qu¶ DôcLª Träng HµmLª V¨n NhngLª Xu©n ThµnhLÔ Trai xem TrÇn §«n PhôcLiªn Hoa ®éng chñ nh©n xem Ph¹m V¨n NghÞLiªu Trai tiªn sinh xem TrÇn D¬ng QuangL÷ Xu©n Uy xem L· Xu©n OaiL¬ng ThÕ VinhLu ThiÖn KÕMai C«ng Ho¸nMai Hiªn xem §ç Ph¸tMai Nham xem TrÇn BÝch SanMéng Th¹ch xem Lª Träng HµmMéng TÞch xem TrÇn TÕ X¬ngNam ¸ D Phô xem Lª Träng HµmNam S¬n C SÜ xem TrÇn Du©nNam Sö ThÞ xem Lª Träng HµmNam Trung xem Lª Träng HµmNghÜa Thµnh xem NguyÔn Xu©n Th¸pNghÜa PhÉn xem Vò H÷u LîiNghiªu ThÇn xem Mai C«ng Ho¸nNg« BËt LîngNg« §×nh Th¸iNg« Hµnh Gi¶ngNg« Kh¾c CÈnNg« LËp Chi

170

Ng« Quý DuËtNg« ThÕ Mü xem Ng« §×nh Th¸iNg« ThÕ VinhNg« TiªmNg« Träng Hng xem Ng« LËp ChiNgé Hiªn xem Ph¹m Ngé HiªnNguyªn §¹o xem TrÇn Quang TriÒuNguyªn Thô xem TrÇn Quang TriÒuNguyÔn ¢u ChuyªnNguyÔn B¹t TuþNguyÔn Chi C¨nNguyÔn Danh NhoNguyÔn Duy HµnNguyÔn §ÞchNguyÔn §×nh BÝnh xem NguyÔn Hoµ §êngNguyÔn §øc HuyNguyÔn Gi¸c H¶iNguyÔn HiÒnNguyÔn Hoµ §êngNguyÔn H÷u ThuËnNguyÔn Kh¶nNguyÔn Kim T¬ng xem NguyÔn NgäcT¬ngNguyÔn MËu Tiªn xem Bïi MËu TiªnNguyÔn Ngäc ChÊn xem NguyÔn Ngäc T¬ngNguyÔn Ngäc LiªnNguyÔn Ngäc T¬ngNguyÔn Nh©n C¬NguyÔn Nh©n Ky xem NguyÔn Nh©n C¬NguyÔn ThÕ HuyÒn xem NguyÔn Xu©n HuyÒnNguyÔn ThÕ Tr©nNguyÔn Tó

171

NguyÔn Tö §«NguyÔn V¨n ThµnhNguyÔn V¨n TÝnhNguyÔn V¨n VinhNguyÔn Vò C¶nhNguyÔn Vò CùNguyÔn Vò §ÞnhNguyÔn Vò §o¸nNguyÔn Xu©n ChøcNguyÔn Xu©n Huy xem NguyÔn Xu©n Th¸pNguyÔn Xu©n HuyÒnNguyÔn Xu©n PhangNguyÔn Xu©n Th¸pNhµn Hoa xem TrÇn Huy LuyÖnNhµn V©n §×nh xem TrÇn Duy V«nNhÉn Trai xem Vò TÕNhÊt Trung xem Bïi Thóc TrinhNhÜ Khª xem Lª V¨n NhngNinh Lý Thµnh xem Ninh Quý ThµnhNinh Quý Thµnh¤ng TÝch xem §ç Huy LiªuPh¹m C«ng MinhPh¹m Di Kh¸nhPh¹m Danh S¾c xem Ph¹m Ngäc ThuþPh¹m Duy ChÊtPh¹m Duy C¬Ph¹m Duy HiÒn xem Ph¹m Duy ChÊtPh¹m §¹o PhóPh¹m §¨ng PhæPh¹m §×nh CÊuPh¹m §×nh KÝnh xem Ph¹m Kim KÝnh

172

Ph¹m §«n ChÝnhPh¹m Gia M«nPh¹m HïngPh¹m H÷u DuPh¹m Kim KÝnhPh¹m Lý xem Ph¹m Nh©n LýPh¹m Ngäc §oan xem Ph¹m Ngäc ThuþPh¹m Ngäc ThuþPh¹m Ngé HiªnPh¹m Nh©n LýPh¹m Phæ xem Ph¹m §¨ng PhæPh¹m SanPh¹m ThÕ LÞchPh¹m ThÕ Trung xem Ph¹m ThÕ LÞchPh¹m ThuÇn PhuPh¹m Träng HuyÕnPh¹m Träng ViÖp xem Ph¹m Träng HuyÕnPh¹m Trung ThøPh¹m V¨n Êt xem Ph¹m Ngé HiªnPh¹m V¨n BµnPh¹m V¨n HµiPh¹m V¨n NghÞPh¹m V¨n San xem Ph¹m SanPh¹m Vô MénPhan §×nh HoÌPhan ThiÖn NiÖmPhñ §µi xem §Æng Kim To¸nPhóc Nguyªn xem Ph¹m ThuÇn PhuPhóc Thµnh xem Vò TuÊn ChiªuPhôc Ba xem §Æng Xu©n ViÖn

173

Quý Hoµ xem Ph¹m ThÕ LÞchQuèc Ninh xem Lª Träng HµmSÇm L©u xem TrÇn To¹iSÇn Hiªn xem NguyÔn Danh NhoS¬n Thµnh xem Tèng H©nSü Huy xem Ph¹m Träng HuyÕnTang Tr÷ xem NguyÔn Ngäc T¬ngT©n Giang xem §ç Huy UyÓnTh¸i La xem Ng« §øc HuyThiÖn §×nh xem §Æng Xu©n ViÖnThuÇn ChÊt xem D¬ng BËt Tr¹cThuËn Trai xem Vò ThiÖn §ÔThóc Bµo xem L· Xu©n OaiThóc Khiªm xem TrÇn D¬ng QuangThuþ Hiªn xem L¬ng ThÕ VinhTiªn §an xem Vò LuyÖnTiÕt Phñ xem §Æng Kim To¸nTiªu Viªn xem Hoµng V¨n DiÔnTiÓu Hoa Nh©n xem TrÇn TuÊn Kh¶iTinh H¶i Ng ¤ng xem Vò C«ng TùTØnh ¤ng xem §ç Huy LiªuTÜnh Phñ xem NguyÔn Vò §ÞnhToµn Thanh xem Lª Qu¶ DôcTèng H©nTrµ Phong xem NguyÔn Ngäc T¬ngTrang Kh¶i xem Vò ThiÖn §ÔTr¹ng Lêng xem L¬ng ThÕ VinhTrÇn Anh T«ngTrÇn BÝch HoµnhTrÇn BÝch SanTrÇn Bå xem TrÇn Th¸i T«ng

174

TrÇn C¶nh xem TrÇn Th¸i T«ngTrÇn Cao X¬ng xem TrÇn TÕ X¬ngTrÇn C¶o xem TrÇn Dô T«ngTrÇn Chi B¹ngTrÇn C«ng D¬ngTrÇn Do¸n §¹tTrÇn DôTrÇn Dô T«ngTrÇn Du©nTrÇn DuÖ T«ngTrÇn Duy §¸nTrÇn Duy N¨ngTrÇn Duy Uyªn xem TrÇn TÕ X¬ngTrÇn Duy V«nTrÇn DùTrÇn D¬ng QuangTrÇn §¹o T¸iTrÇn §¨ng HuúnhTrÇn §¨ng O¸nh xemTrÇn §¨ng HuúnhTrÇn §×nh Gi¸m xem TrÇn Do·n §¹tTrÇn §×nh HuyªnTrÇn §×nh Khanh xem TrÇn Do·n §¹tTrÇn §«n PhôcTrÇn H¹o xem TrÇn Dô T«ngTrÇn Ho¶ng xem TrÇn Th¸nh T«ngTrÇn Huy LuyÖnTrÇn Hng §¹o xem TrÇn Quèc TuÊnTrÇn H÷u Gi¶ngTrÇn H÷u ThµnhTrÇn Hy T¨ng xem TrÇn BÝch San

175

TrÇn Ých T¾cTrÇn KÕ X¬ng xem TrÇn TÐ X¬ngTrÇn Kh©m xem TrÇn Nh©n T«ngTrÇn Kinh Lu©nTrÇn KÝnh xem TrÇn DuÖ T«ngTrÇn KúTrÇn LÖ xem TrÇn M¹iTrËn Lé xem TrÇn M¹iTrÇn M¹iTrÇn M¹nh xem TrÇn Minh T«ngTrÇn M¹nh §øcTrÇn Minh T«ngTrÇn Ng¹cTrÇn NghÖ T«ngTrÇn Ngäc Toµn xem TrÇn C«ng D¬ngTrÇn Nguyªn §¸nTrÇn Nguyªn Tr¹ch xem TrÇn Thiªn Tr¹chTrÇn Nh©n T«ngTrÇn NhËt DuËtTrÇn NhËt T«n xem TrÇn Nh©n T«ngTrÇn Nhô xem TrÇn ThuþTrÇn PhËt Kim xem TrÇn Nh©n T«ngTrÇn Phñ xem TrÇn NghÖ T«ngTrÇn Quang Kh¶iTrÇn Quang TriÒuTrÇn Quèc B¶oTrÇn Quèc To¹i xem TrÇn To¹iTrÇn Quèc TuÊnTrÇn Quèc Tung xem TrÇn TungTrÇn Quý Kho¸ch xem TrÇn Trïng Quang

176

TrÇn Quý Kho¸ng xem TrÇn Trïng QuangTrÇn Quý KhuyÕt xem TrÇn Trïng QuangTrÇn Ru©n xem TrÇn Du©nTrÇn S©m xem TrÇn Nh©n T«ngTrÇn TÕ X¬ngTrÇn Th¸i T«ngTrÇn Th¸nh T«ngTrÇn ThÞ HêngTrÇn ThÝch xem TrÇn Ng¹cTrÇn Thiªn Tr¹chTrÇn ThuþTrÇn Thuþ Gi¸pTrÇn Thuyªn xem TrÇn Anh T«ngTrÇn Thuyªn xem TrÇn V¨n ThuyªnTrÇn To¹iTrÇn Tr¸c xem NguyÔn Tr¸cTrÇn Trung Kh¸nhTrÇn Trïng QuangTrÇn TuÊn Kh¶iTrÇn TungTrÇn V¨n B¶oTrÇn V¨n GiaTrÇn V¨n ThuyªnTrÇn Xu©n DôcTrÇn Xu©n H¶oTrÇn Xu©n ThiÒuTrÇn Xu©n VinhTrÇn Xu©n Vinh xem TrÇn §«n PhôcTräng Dùc xem Ng« ThÕ VinhTräng Nhîng xem Ng« ThÕ VinhTräng Phu xem Ng« ThÕ Vinh

177

Tróc §êng xem Ng« ThÕ VinhTróc Khª xem TrÇn Chi B¹ngTróc Th«n xem Vò C«ng TùTrung Trai xem §Æng Ngäc To¶nTó X¬ng xem TrÇn TÕ X¬ngTuÖ Trung Thîng SÜ xem TrÇn TungTïng Hiªn xem Ng« §×nh Th¸iTø Phñ xem Lª Kh¾c NhîngTö HuÊn xem §ç Ph¸tTö Mü xem Vò TÕTö ThÞnh xem TrÇn TÕ X¬ngøng Hoµ xem Lª V¨n Ng÷V¨n Ho¸n xem TrÇn Thuþ Gi¸pV¨n Nh· xem Lª Kh¾c NhîngV¨n Phñ xem §Æng Xu©n B¶ngV©n Anh xem NguyÔn Xu©n PhangViªn Khuª xem §ç Huy UyÓnViÖt Sµo xem Ph¹m §×nh CÊuVäng Nghi xem TrÇn BÝch SanV« S¬n ¤ng xem TrÇn Quang TriÒuVò C«ng §éVò C«ng TùVò DiÖmVò Huy DuËtVò Huy Duþ xem Vò Huy DuËtVò Huy Tr¸cVò H÷u Gi¸oVò H÷u LîiVò KiÖtVò LuyÖn

178

Vò Ngäc Tu©n xem Vò H÷u LîiVò Quèc Uy xem Vò Träng UyVò TÕVò ThiÖn §ÔVò Träng Liªn xem Vò Träng UyVò Träng UyVò TuÊn ChiªuVò TuÊn DòngVò VÜnh TrinhX¹ Phu xem §ç Ph¸tXÝch Thuû xem D¬ng BËt Tr¹cXu©n §×nh xem TrÇn Xu©n H¶oXu©n Phu xem NguyÔn V¨n VinhXu©n Vò xem Tèng H©n

179

tµi liÖu tham kh¶o

A - S¸ch H¸n N«m :1 - An Nam chÝ lîc / Lª Tr¾c.2 - D¬ng §×nh t¬ng sù thi tríng ®èi liªn tËp.3 - §¹i ViÖt §Ønh nguyªn phËt lôc / NguyÔn S

Hoµng.4 - §¹i ViÖt lÞch ®¹i ®¨ng khao.5 - §¹i ViÖt lÞch ®¹i TiÕn sÜ khoa thùc lôc.6 - §¨ng khoa lôc hîp biªn.7 - §¨ng khoa lôc su gi¶ng.8 - §Ønh khiÕt §¹i ViÖt lÞch triÒu ®¨ng khoa lôc.9 - Hµnh ThiÖn §Æng c«ng hµnh tr¹ng / NguyÔn

Xu©n Chøc.10 - LiÖt huyÖn ®¨ng khoa bÞ kh¶o.11 - Nam ¤ng méng lôc / Hå Nguyªn Trõng.12 - Nam §Þnh tØnh chÝ / Ng« Gi¸p DËu.13 - Nam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ môc lôc / NguyÔn

On Ngäc.14 - Ph¹m NghÜa Trai tù ký.15 - Quèc triÒu khoa b¶ng lôc / Cao Xu©n Dôc.16 - Tam kh«i bÞ lôc.17 - Tam kh«i lôc.18 - Tam tæ thùc lôc.19 - T©n biªn Nam §Þnh tØnh ®Þa d chÝ lîc /

KhiÕu N¨ng TÜnh.- 2T.20 - Th¸nh ®¨ng lôc.

180

21 - Thi häc quan hµ.22 - ThiÒn t«ng b¶n h¹nh.23 - Tinh tuyÓn ch gia luËt thi.24 - Toµn ViÖt thi lôc.25 - Trµ Lò x· chÝ / Lª V¨n Nhng.26 - TrÇn triÒu thÕ ph¶ hµnh tr¹ng.27 - TrÝch DiÔm thi tËp.28 - V¨n bia Quèc tö gi¸m Hµ Néi.29 - ViÖt ©m thi tËp.

B - S¸ch ch÷ ViÖt :30 - Almanah nh÷ng nÒn v¨n minh thÕ giíi. - H. :

V¨n ho¸ th«ng tin, 1995.31 - Anh hïng d©n téc, thiªn tµi qu©n sù TrÇn

Quèc TuÊn vµ quª h¬ng Nam §Þnh.- H. : Qu©n®éi nh©n d©n, 2000 .

32 - Çc nhµ khoa b¶ng Nam §Þnh / TrÇn MüGièng, Hoµng D¬ng Ch¬ng, Phan ViÕt Mü, TrÇnV¨n §iÓm, Hoµng ThiÖn TuÊn.- Nam §Þnh : ThviÖn tØnh, 1997.

33 - Çc nhµ khoa b¶ng ViÖt Nam (1075 - 1919).-H.: V¨n häc, 1993.

34 - Çc nhµ th¬ cæ ®iÓn ViÖt Nam .- H.: 1982.-T.2.

35 - Çc triÒu ®¹i ViÖt Nam / Quúnh C, §ç §øcHïng.- Thanh niªn, 1999.

36 - Ch©n dung v¨n ho¸ ViÖt Nam.- H.: Thanhniªn, 1999.

37 - ChuyÖn cò cè ®«. - HuÕ : Héi VHNT B×nh TrÞThiªn, 1987.

181

38 - Danh nh©n ®Êt ViÖt.- H.: Thanh niªn, 1993.-3T.

39 - Danh nh©n khoa häc ViÖt Nam.- Tp. Hå ChÝMinh : TrÎ, 1999.

40 - Danh nh©n v¨n häc Hµ Nam Ninh.- Hµ NamNinh : Héi VHNT, 1982.

41 - Danh tíng ViÖt nam / NguyÔn Kh¾cThuÇn.- H.: Gi¸o dôc, 1998.- T.1.

42 - §¹i Nam liÖt truyÖn.- HuÕ : Nxb. ThuËn Ho¸,1993.- 3T.

43 - §¹i Nam liÖt truyÖn tiÒn biªn.- H.: Khoa häcx· héi, 1995.

44 - §¹i Nam nhÊt thèng chÝ.- HuÕ : Nxb. ThuËnHo¸, 1992.- 5T.

45 - §¹i Nam thùc lôc chÝnh biªn.- H.: Sö häc,1965.

46 - §¹i ViÖt sö ký tiÒn biªn / Lª V¨n B¶y...dÞch.- H.: Khoa häc x· héi, 1997.

47 - §¹i ViÖt sö ký toµn th.- H.: Khoa häc x· héi,1968.- 4T.

48 - §¹i ViÖt sö ký tôc biªn.- H.: Khoa häc x· héi,1991.

49 - §¹i ViÖt th«ng sö / Lª Quý §«n.- §ång Th¸p: Nxb. Tæng hîp §ång Th¸p, 1993.

50 - Giai tho¹i kÎ sÜ ViÖt Nam.- H.: V¨n ho¸ d©ntéc, 1996.

51 - G¬ng mÆt v¨n häc Th¨ng Long.- H.: Së v¨nho¸ th«ng tin, 1994.

52 - Hµnh ThiÖn x· chÝ. - S. : Héi t¬ng tÕ HµnhThiÖn, 1974.

182

53 - Hoµng gi¸p Tam §¨ng Ph¹m V¨n NghÞ /NguyÔn V¨n HuyÒn chñ biªn.- Nam Hµ : Së v¨nho¸ th«ng tin, 1996.

54 - Hoµng ViÖt thi tuyÓn / Bïi Huy BÝch.- H.:V¨n ho¸, 1958.

55 - Héi Tao §µn t¸c gi¶ t¸c phÈm.- H.: Khoa häcx· héi, 1994.

56 - Hîp tuyÓn th¬ v¨n ViÖt Nam.- H.: V¨n ho¸,1962.- T.2.

57 - Hîp tuyÓn th¬ v¨n ViÖt Nam.- H.: V¨n häc,1984.- T.4.58 - Hng §¹o V¬ng ®¸nh giÆc : TruyÖn ký t

liÖu lÞch sö.- H¶i Hng : Chi héi VHNT, 1987.59 - Hng §¹o V¬ng TrÇn Quèc TuÊn / TrÞnh

Quang Khanh.- Nam §Þnh : Së v¨n ho¸ th«ng tin,1999.60 - KÕ s¸ch gi÷ níc thêi Lý TrÇn.- H.: ChÝnh trÞ

quèc gia, 1994.61 - Kh©m ®Þnh ViÖt sö th«ng gi¸m c¬ng môc.-

H.: V¨n sö ®Þa, 1957 - 1960.62 - Kû niÖm anh hïng d©n téc TrÇn Hng §¹o.-

Nam Hµ : Héi ®ång c©u l¹c bé tØnh, 1971.63 - Lµng Hµnh ThiÖn vµ c¸c nhµ Nho Hµnh ThiÖn

/ §Æng V¨n Thô.- Paris : 1975.64 - LÔ héi §øc Th¸nh TrÇn.- H.: V¨n ho¸ th«ng

tin, 1993.65 - LÞch sö §¶ng bé vµ nh©n d©n x· Hoµng Nam

(NghÜa Hng).- Hµ Nam Ninh : Ban chÊp hµnh§¶ng bé x· Hoµng Nam, 1990.

183

66 - LÞch sö §¶ng bé vµ nh©n d©n x· Giao TiÕn(Giao Thuû).- Hµ Nam Ninh : Ban chÊp hµnh §¶ngbé x· Giao TiÕn, 1987.67 - LÞch sö Hµ Nam Ninh.- Hµ Nam Ninh : Phßng

nghiªn cøu lÞch sö, 1988.- T.1.68 - LÞch sö t tëng ViÖt Nam.- Tp. Hå ChÝ Minh

: Nxb. Tp. Hå ChÝ Minh, 1992.- 5T.69 - LÞch sö v¨n ho¸ ViÖt Nam : Nh÷ng g¬ng mÆt

trÝ thøc.- H.: V¨n ho¸ th«ng tin,199870 - LÞch triÒu hiÕn ch¬ng lo¹i chÝ / Phan Huy

Chó.- H.: Khoa häc x· héi, 1992.-T.1.71 - LÞch triÒu t¹p kû.- H.: Khoa häc x· héi, 1975.-

2T.72 - LÜnh nam chÝch qu¸i.- H.: V¨n ho¸, 1960.73 - Lîc kh¶o t¸c gia v¨n häc Nam §Þnh / Hoµng

D¬ng Ch¬ng, TrÇn Mü Gièng, Ph¬ng Thuû,TrÇn B¸ Giao.- H.: V¨n häc, 1997.74 - Lîc truyÖn c¸c t¸c gia ViÖt Nam.- H.: Khoa

häc x· héi, 1971.- T.1.75 -L¬ng ThÕ Vinh con ngêi tµi hoa danh väng

vît bËc / Bïi V¨n Tam.- Hµ Nam Ninh : Së v¨nho¸ th«ng tin, 1976.76 - MÊy ®êng nÐt v¨n ho¸ v¨n ch¬ng / Hoµng

Ngäc Tr×.- H.: V¨n häc, 1998.77 - 100 truyÖn ng¾n danh nh©n d· sö / Ng« V¨n

Phó.- H.: Héi nhµ v¨n, 1998.- T.1.78 - Mêi bèn vÞ hoµng ®Õ thêi TrÇn.- Nam Hµ : Së

v¨n ho¸ th«ng tin, 1995.79 - Nam Hµ di tÝch vµ danh th¾ng.- Nam Hµ : Së

v¨n ho¸ th«ng tin, 1994.

184

80 - Nhµ sö häc §Æng Xu©n B¶ng vµ bé ViÖt söc¬ng môc tiÕt yÕu / Hoµng V¨n L©u.- H.: Khoahäc x· héi, 2000.

81 - Nghiªn cøu lÞch sö Hµ Nam Ninh.- Hµ NamNinh : Phßng th«ng sö Uû ban nh©ntØnh, 1985.

82 - Nghiªn cøu phª b×nh.- Nam Hµ : Héi VHNT,1994.

83 - Nh÷ng ph¸t hiÖn míi vÒ kh¶o cæ häc 1992.-H.: ViÖn kh¶o cæ, 1993.

84 - Nh÷ng ph¸t hiÖn míi vÒ kh¶o cæ häc 1995.-H.: Khao häc x· héi, 1996.

85 - Nh÷ng v× sao ®Êt níc.- H.: 1973.- T.1 - 2.86 - QuÇn thÓ Ph¶ L¹i - §¹i Phóc / TrÇn Quèc

ThÞnh.- H.: V¨n ho¸ d©n téc, 2000.87 - Quèc triÒu H¬ng khoa lôc / Cao Xu©n Dôc.-

Tp. Hå ChÝ Minh : Nxb. Tp. Hå ChÝ Minh, 1993.88 - S¸ng t¸c Nam Hµ.- Nam Hµ : Héi VHNT,

1975.89 - T¸c gia v¨n häc Th¨ng Long - Hµ Néi.- H.:

Héi nhµ v¨n, 1998.90 - T¸c gi¶ th¬ v¨n H¸n N«m H¶i HËu / §oµn

Ngäc Phan. - Nam §Þnh : Héi VHNT, 2001.91 - Tªn lµng x· ViÖt Nam ®Çu thÕ kû XIX.- H.:

Khoa häc x· héi, 1981.92 - Thµnh Nam xa / Vò Ngäc Lý.- Nam Hµ :

Së v¨n ho¸ th«ng tin, 1995.93 - ThÇn ®ång ViÖt Nam.- §ång Th¸p : Nxb.

§ång Th¸p, 1994.

185

94 - ThÇy gi¸o ViÖt Nam 10 thÕ kû / Vò NgäcKh¸nh.- H.: Thanh niªn, 2000.

95 - Thiªn Trêng.- Nam §Þnh : C©u l¹c béThiªn Trêng, 1993.

96 - ThiÒn uyÓn tËp anh.- H.: 1993.97.- Th¬ ch÷ H¸n Bïi Thóc Trinh / §oµn Ngäc

Phan dÞch vµ giíi thiÖu. - Nam §Þnh : Héi VHNT,2000.

98 - Th¬ thiÒn ViÖt Nam, nh÷ng vÊn ®Ò lÞch sö vµt tëng nghÖ thuËt.- H.: §¹i häc quèc gia, 1998.

99 - Th¬ v¨n Lý TrÇn. - H.: Khoa häc x· héi,1998.- 3T.

100 - Th¬ v¨n Ph¹m V¨n NghÞ. - H.: Khoa häcx· héi, 1979.

101 - Th¬ v¨n trµo phóng ViÖt Nam. - H.: V¨nhäc, 1974.

102- Th¬ v¨n tuyÓn TrÇn gia vµ ¸ Nam. - H. :V¨n häc, 1999.

103 - Th¬ v¨n yªu níc nöa sau thÕ kû XIX (1858- 1900). - H.: V¨n häc, 1976.

104 - Thêi TrÇn vµ Hng §¹o V¬ng TrÇn QuècTuÊn. - Cµ Mau : Nxb. Mòi Cµ Mau, 1998.

105 - Thêi TrÇn vµ Hng §¹o V¬ng TrÇn QuècTuÊn trªn quª h¬ng Nam Hµ. - Nam Hµ : Së v¨nho¸ th«ng tin, 1996.106 - Thîng tíng Th¸i s Chiªu Minh §¹i

v¬ng TrÇn Quang Kh¶i / §µo §×nh Töu. - NamHµ: B¶o tµng tØnh, 1994.107 - T×m hiÓu kho s¸ch H¸n N«m / TrÇn V¨n

Gi¸p. - H.: V¨n häc, 2T.

186

108 - Tæng tËp tiÓu thuyÕt ch÷ H¸n ViÖt Nam. - H.:ThÕ giíi, 1997. - T.1 - 2.109 - Tæng tËp v¨n häc ViÖt Nam. - H.: Khoa häc

x· héi, 1996. - T.1, 2, 6, 7, 16, 19, 21, 22.110 - Tr¹ng nguyªn L¬ng ThÕ Vinh / Bïi V¨n

Tam.- Hµ Nam Ninh : Së v¨n ho¸ th«ng tin, 1992.111 - TrÇn Hng §¹o / Hoµng Thóc Tr©m. - S.:

VÜnh B¶o, 1950.112 - TrÇn Hng §¹o / Lª HiÖu. - H.: Phæ th«ng,

1958.113 - TrÇn Hng §¹o anh hïng d©n téc / §oµn

V¨n Cõ. - Nam Hµ : Ty v¨n ho¸, 1971.114 - TrÇn Hng §¹o trêi Nam khÝ m¹nh : TiÓu

thuyÕt / Thai Vò. - H.: Qu©n ®éi, 1998.115 - TrÇn TÕ X¬ng. - Kh¸nh Hoµ : Nxb. Tæng

hîp Kh¸nh Hoµ, 1992.116 - TruyÖn vui danh nh©n thi nh©n / Lª V¨n

Yªm. - H.: Thanh niªn, 2000.117 - TruyÒn kú t©n ph¶. - H.: Gi¸o dôc, 1962.118 - Tó X¬ng con ngêi vµ nhµ th¬ / TrÇn

Thanh M¹i, TrÇn TuÊn Lé. - H.: V¨n ho¸, 1961.119 - Tó X¬ng con ngêi vµ t¸c phÈm / Ng« V¨n

Phó biªn so¹n. - H.: Héi nhµ v¨n, 1998.120 - Tó X¬ng t¸c phÈm vµ giai tho¹i. - Hµ Nam

Ninh : Héi VHNT, 1986.121 - TuÖ Trung nh©n sÜ, Thîng sÜ, thi sÜ /

NguyÔn Xu©n Hinh. - H.: Khoa häc x· héi, 1998.122 - TuÖ Trung Thîng SÜ víi ThiÒn t«ng ViÖt

Nam. - H.: Trung t©m nghiªn cøu H¸n N«m, 1993.123 - Tõ ®iÓn b¸ch khoa qu©n sù ViÖt Nam. - H.:

Qu©n ®éi nh©n d©n, 1996.

187

124 - Tõ ®iÓn nh©n vËt lÞch sö ViÖt Nam / NguyÔnQ. Th¾ng, NguyÔn B¸ ThÕ. - H.: Khoa häc x· héi,1992.125 - Tõ ®iÓn v¨n ho¸ ViÖt Nam. - H.: V¨n ho¸

th«ng tin, 1993.126 - Tõ ®iÓn v¨n häc. - H.: Khoa häc x· héi,

1984.- 2T.127 - V¨n häc yªu níc vµ c¸ch m¹ng Hµ Nam

Ninh. - H.: Khoa häc x· héi, 1981.- T.1.128 - V¨n häc ViÖt Nam trªn nh÷ng chÆng ®êng

chèng phong kiÕn Trung Quèc x©m lîc. - H.:Khoa häc x· héi, 1981.129 - ViÖt ®iÖn u linh tËp. - H.: V¨n häc, 1972.130 - ViÖt Nam PhËt gi¸o sö luËn / NguyÔn Lang.

- H.: V¨n häc, 1992.- T.1.131 - ViÖt Nam thi v¨n trÝch gi¶ng. - §ång Th¸p :

Nxb. §ång Th¸p, 1994.132 - ViÖt sö m«ng häc : Tõ Hång Bµng ®Õn 1945 /

Ng« §øc Dông. - H.: V¨n häc, 1998.

NhiÒu t¹p chÝ, b¸o, gia ph¶, thÇn tÝch, thÇnph¶, v¨n bia…

188

Héi v¨n häc nghÖ thuËt nam ®Þnh171 TrÇn Hng §¹o, Tp. Nam §Þnh

§T 0350 3 849430------------------------------------------------------------

t¸c gi¶ h¸n n«m nam ®Þnh( ThÕ kû XI - §Çu thÕ kû XX)

ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶nTrÇn §¾C Trung

Biªn tËpTHUý HIÒN

Tr×nh bµyH»ng Ph¬ng

Söa b¶n in§inh ThÞ KhÕ

---------------------------------------------------------------

189

In t¹i C«ng ty TNHH In vµ Qu¶ng c¸o Xu©n ThÞnh 113 LªHång Phong, Tp. Nam §Þnh. GiÊy phÐp xuÊt b¶n sè 10/GP-STT&TT ngµy 4 th¸ng 8 n¨m 2008.In xong vµ nép lu chiÓu th¸ng 2008

190

t¸c gi¶ h¸n – n«mthuviennamdinh.vn/userfiles/tac gia han nom nam dinh(4).pdf · 5 t¸c gi¶...

Documents