te vertetat e vonuara

7/30/2019 Te Vertetat e Vonuara

1/71


2/71

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: [email protected] 2

N emr tA ll-llahut, t Gjithmshirshmit, M shiruesit!

T VRTETAT E VONUARA

Rexhep Qosja

Botuar nga: Toena

T gjitha t drejtat e ktij libri i takojn autorit dhe botuesit


3/71


QLLIMET E KUNDRTA.................................................................................................................................................................................................... 5

SA M LARG NGA E KALUARA KOMUNISTE........................................................................................................................................................................ 8

QNDRIMET KUNDRMYSLIMANE..................................................................................................................................................................................... 11

ESADIZMI........................................................................................................................................................................................................................ 13

REAGIMET NDAJ POLEMIKS ........................................................................................................................................................................................... 16

T GJITH PORTRETISTT E MI ........................................................................................................................................................................................ 18

VETM E VRTETA I BASHKON NJERZIT......................................................................................................................................................................... 21KU E LAM KOSOVN?................................................................................................................................................................................................... 22

BESIMI DHE MOSBESIMI................................................................................................................................................................................................. 23

KRAHASIME Q SBHEN ............................................................................................................................................................................................... 25

SOVJETIZIMI DHE EVROPIANIZIMI.................................................................................................................................................................................. 28

SI PO ZGJIDHET SHTJA KOMBTARE ........................................................................................................................................................................... 30

KATEGORI E NDRYSHUESHME......................................................................................................................................................................................... 32

LETRARSIA DHE PAVARSIA?........................................................................................................................................................................................ 34


4/71


KRYEMINISTRI I GJITHKUNDSHM.................................................................................................................................................................................. 37

DEDUCTIO AD ABSURDUM (1)......................................................................................................................................................................................... 43

DEDUCTIO AD ABSURDUM (2)........................................................................................................................................................................................ 45

CONCLUSIO.................................................................................................................................................................................................................... 47

DORA E GJAT E KRYEMINISTRIT.................................................................................................................................................................................... 48

TIPOLOGU I NACIONALIZMIT .......................................................................................................................................................................................... 52

EDHE KRYEPARLAMENTARJA FUTET N POLEMIK.......................................................................................................................................................... 55

SHNDRRIMET E LEVERDISHME ...................................................................................................................................................................................... 58

PRFUNDIM................................................................................................................................................................................................................... 65


5/71


T gjith flisnin prnjher. Zrat i kishin t fort, kundrshtues dhe t padurueshm. Jorealitetine kthenin n mundsi, mandej n parashikim, mandej n fakt t pamohueshm, ashtu si bjn

gjithmon njerzit kur dshirat u shndrrohen n fjal.Vilijem Fokner, Zhurm dhe trbim

Bota mshirplot dhe piktoreske e t verbrve t mir ka marr fund, tani sht mbretria e egr,mizore dhe e pamshirshme e t verbrve. Sikur t shihje at q shoh un, do t dshiroje t ishe i

verbr. T besoj!

Hoze Saramago, Verbri

QLLIMET E KUNDRTA

Populli thot: m mir von se kurr.

Vazhdoj t besoj n etikn intelektuale me t ciln jam pajisur duke lexuar rilindsit tan dhe

mendimtart evropian: luftoji mashtrimet edhe n qoft se lufta duket e kot. Kurr sshtvon.

Kam pritur shum reagime n trajtesn Realiteti i shprfillurme t ciln i jam prgjigjur polemikss Ismail Kadares ndaj pikpamjeve t mia mbi identitetin kombtar dhe vetdijen fetare, por n


6/71


asnj rast nuk kam pritur q aq shum ngjyr politike dhe ideologjike do t hidhet n fytyrntime!

Kjo prgjigje e dyt ndaj polemiks s dyt, n t vrtet ndaj pamfletit t Ismail Kadares metitullin Pabesia e nj polemisti, t botuar n gazetn Shekulli, m 17 maj 2006 dhe, pastaj, t ribotuarn disa gazeta edhe n Prishtin, prpos n gazetn Epoka e re, n t ciln sht botuar prgjigjjaime Realiteti i shprfillur,botohet me vones. Dhe, kjo vones ishte e detyrueshme: ishte pasoj epjesmarrjes s shum vetjeve n kt polemik midis tij dhe meje, qoft me shkrime n gazetat e

Tirans e t Prishtins, qoft me letra e artikuj n forume t ndryshme n internet. Megjithsereagimet vazhdojn, sado m rrall, konsideroj se nuk sht e nevojshme t pritet m shum:mendimet kryesore jan thn, ndjenjat m t paprmbajtura, ndoshta, jan shprehur.

Prgjigjja ime, prap, do t jet e gjat por, megjithat, shum m e shkurtr se pamfleti i IsmailKadares bashk me pamfletet e disa prej miqve t tij, q jan kujdesur aq shum t mprpunojn ideologjikisht, politikisht dhe fetarisht, duke m vn prpara turli flamujsh!

Qllimi i prgjigjes sime dallon rrnjsisht prej qllimit t pamfletit t Ismail Kadares. Ndrsa aishkruan me pezm, ab irato, dhe ka pr qllim kryesor t m fyej, madje, si e thot lehtsisht njringa reaguesit, t m prbuz, qllimi im sht krejtsisht tjetr: qllimi im sht q t shpjegoj

shtjet e ngritura ashtu si duhet ti shpjegoj njeriu q nuk pranon t zvendsohen arsyeja meurrejtjen e argumenti me mashtrimin, domethn qllimi im sht q t bj nj prgjigje q do tmund t ishte e dobishme pr letrsin, pr historin e letrsis, pr kulturn dhe, ndoshta, prpolitikn ton. Si as n prgjigjen e par, Realiteti i shprfillur, as tani, n t dytn, un, natyrisht,nuk i lejoj vetes ti shmangem rolit q ka intelektuali n jetn kulturore, politike dhe shoqrore n


7/71


prgjithsi e q sht, si sht thn shum her prpara meje prej shum intelektualve: kuptimidhe shpjegimi objektiv, i ndershm i njmendsis. T dhnat q sjell, prfundimet q bj prejprimtimit t tyre, mund t jen t padshiruara, madje, t hidhura, qoft pr vetje, qoft pr

grupe, por un nuk fyej dhe nuk prbuz knd. Fyerja dhe prbuzja nuk ishin mjet imi n asnjkoh - pavarsisht sa e ngrysur mund t ishte ajo dhe n asnj situat - pavarsisht sa krcnuesemund t ishte ajo.

Si lexues i veprave t Ismail Kadares, prandaj edhe i intervistave dhe prgjigjeve q ka dhn aipr gjykimet e t tjerve mbi krijimtarin e tij, kam par se ai me lehtsi ka shqiptuar shpesh fyerjedhe prbuzje pr ata, t cilt pr veprn e tij dhe pr t nuk mendojn e nuk shprehen si do tdonte ai. Fyerja dhe prbuzja jan dshmuar kshtu si mjet i tij i shpesht n qrimin e hesapeveme oponentt n diskutimet mendore. M kujtohet se si nj kritik, t mospajtuar me t, do taquante plehurin, nj tjetr plehrishte, nj t tret halldup, nj t katrt grxho! M kujtohet se sibamirsin e vet t dikurshm do ta quaj homoseksual! M kujtohet se si plehurinat,plehrishtet, halldupt, grxhot, homoseksualt kur e kur do ti quaj edhe tradhtar,kurse simbolin e lufts s Kosovs pr pavarsi, Adem Demain do ta quaj mendje t thar dhepa atdhe!

Si dihet, n prbuzjen gjithmon mbshtetet ideologjia e racizmit. Ata q e din se sa gojlshuarsht shkrimtari Ismail Kadare, mund t jet se nuk jan befasuar shum kur n sprovn e tij mbiIdentitetin evropian t shqiptarve, me t ciln i sht prgjigjur trajtess sime Ideologjia e shprbrjes, kanpar se ai nuk prmbahet nga prbuzja ndaj bots islame e kjo domethn nuk prmbahet ngashprehja e racizmit ndaj ksaj bote!


8/71


T jem i sinqert: nuk kam pritur se mund t jem i fyer prej tij jo vetm pr nj sr arsyesh pr tcilat nuk mund t flas ktu, por edhe pr arsye se n trajtesn time Ideologjia e shprbrjes, kundr scils sht ngritur me sprovn Identiteti evropian i shqiptarve, askund nuk e kam prmendur dhe nuk

e kam prmendur sepse n asnj rast nuk kam menduar pr t. As nuk e kam prmendur IsmailKadaren n at trajtes, as nuk kam cituar n fardo mnyre ndonj vepr, intervist a deklaratt tij. Pse, ather, ai e fillon kt polemik? Pse, ather, ai shkruan nj librushk kundr meje?Pse, ather, ai m fyen me fjalt q kurr nuk do ti prisja prej tij? Pse, ather, ai aq lehttregohet i pabes ndaj meje? Pse, ather, e shfrytzon trajtesn time Ideologjia e shprbrjespr tfilluar nj polemik pr shtje fetare, sado un n trajtesn e prmendur merrem edhe meshtjen e gjuhs standarde dhe me prpjekjet pr krijimin e identitetit kombtar kosovar?

Sigurisht kishte nj arsye, n t vrtet nj interes t veant vetjak pr kt.

SA M LARG NGA E KALUARA KOMUNISTE

Ata q i kan lexuar veprat publicistike t Ismail Kadares pas daljes n Franc, dhe ata q i kan

lexuar a dgjuar intervistat dhe deklaratat e tij t ndryshme n kt koh, dhe ata q sadopak i kanprcjell paraqitjet e tij botore n Atdhe, n Evrop e n SHBA, ata nuk e kan pasur t vshtir tbinden se ai po bnte shum prpjekje pr t krijuar prfytyrim t ri pr veten: nj prfytyrim q,vetkuptohet, do t ndryshonte plotsisht prej prfytyrimit q pr t ishte krijuar n kohn ekomunizmit. Dhe, kto prpjekje as nuk ishin t papritura, as nuk ishin shum, shum t


9/71


uditshme. Nj varg shkrimtarsh, nga vendet ish-komuniste, q kishin qen pjestar tnomenklaturave komuniste, q i kishin shrbyer prtokas komunizmit, q kishin qen t privilegjuarsi Ismail Kadare apo prafrsisht si Ismail Kadare nga udhheqjet komuniste, do t bjn prpjekje

q t lahen e t shprlahen sa m fort prej s kaluars s tyre! Por, prpjekjet e Ismail Kadares prt ikur sa m larg nga e kaluara e tij komuniste, do t jen m origjinale dhe m t veanta se tshumics s bashkmendimtarve e t ngjashmvepruesve t dikurshm qoft n vendet e tjera ish-komuniste, qoft n Shqipri.

Ndryshe prej shum shkrimtarve t tjer oborrtar t komunizmit, q do t prpiqen t krijojnprfytyrim t ri pr veten duke e kritikuar komunizmin, n radh t par, si ideologji dhe praktikshtypse mbi lirit dhe t drejtat themelore t njeriut, mbi lirin e krijimtaris dhe lirin e

ndrgjegjes, Ismail Kadare do ta prqendroj kritikn kundrkomuniste mbi njeriun q e kishteprkrahur, q e kishte mbrojtur, q e kishte afirmuar, q e kishte br t mundshm prkthimin eveprave t tij t para n gjuhn franceze: Enver Hoxhn. Nuk mund t thuhet se Ismail Kadare nuke dinte, se nuk kishte lexuar, se diktatort nuk lindin diktator, por diktator i bjn, kryesisht, ttjert: t ngjashmit me Ismail Kadaren - ata q turren pr tu ngritur, pr tu shquar, pr tprfituar sa m shpejt duke u servilizuar sundimtarve. Nuk qndron problemi te Cezari qtriumfon mbi t tjert - shkruante filozofi bask Ortega Y Gaset - por te t tjert q i bjn t

mundur Cezarit t triumfoj. Dhuna e diktaturs nuk sht dhun e br me duart e diktatorit, pordhun e br me duart e atyre q n emrin e tij ushtrojn dhun: e vetjeve t etshme pr pushtet - efrikacakve, e servilve, e mashtruesve t ndryshm, e demagogve t ndryshm, e dhuntarve tndryshm. Diktatori, vrtet, krijon sistemin e dhuns, ngrihet n saj t dhuns, por falangat edhuntarve e mbajn dhe e zbatojn at sistem.


10/71


Ismail Kadare e kishte kuptuar se kritika e tij e paskohshme kundrkomuniste, se kritika e tij ekomunizmit pas varrosjes s komunizmit, mund t ishte e bindshme dhe, sidomos,prshtypjelnse n qoft se do t prqendrohej n Mitin e komunizmit shqiptar, n Zotin e

komunizmit shqiptar n Enver Hoxhn. T kritikosh komunizmin pas varrimit t komunizmit kjo ishte dukuri e prgjithshme, kjo ishte pun e thjesht, kt e bnin t gjith, madje edhe ata apo,sidomos, ata, q komunizmit i kishin shrbyer m s prulshmi n institucione t ndryshme tpushtetit dhe n fusha t ndryshme t jets shoqrore; por t kritikonte komunizmin nj shkrimtarme popullorsi t jashtzakonshme n kohn e komunizmit, t kritikonte Mitin e komunizmit,Zotin e komunizmit, biri i tij shpirtror, krenaria e tij letrare artistike dhe, pse jo, teorike ideologjike,si konsiderohej ather Ismail Kadare - e kjo do t thoshte shum m tepr se mund t thoshin

kritikat e t tjerve, kjo kishte kuptim shum m t madh, kjo kishte jehon shum m t gjer, kjoishte kritik pambarimisht shum prshtypjelnse. T kritikosh komunizmin, dhunn e tij,patologjin e tij politike, ideologjike dhe, mbi t gjitha, praktike, prmes kritiks s Zotit tkomunizmit dhe ta kritikosh duke zbuluar edhe t kqijat e supozuara intime t tij - e kt mund tabnte vetm ai q kishte qen i afrt me t, q kishte shkruar roman-apoteoz dhe apoteoza pr t,e t cilit ska se si t mos i besohej.

Ikja e Ismail Kadares prej s kaluars komuniste dhe prej Zotit t komunizmit shqiptar, babait

shpirtror, Enver Hoxhs, sado jehuese, sado prshtypjelnse nuk do t jet e mjaftueshme prrehabilitimin, prandaj as pr popullorsin atje ku Ismail Kadare ishte i interesuar t deprtonte, tishte i pranuar dhe i popullarizuar. Pr kt arsye Ismail Kadare do t kujdeset t gjej edhe nj temtjetr pr trajtim intelektual, pr vetrrfim t ndryshuar q do t jet politikisht e koniunkturshme


11/71


dhe q do t zgjoj kureshtjen pr t dhe pr krijimtarin e tij, q do tia el dyert e deprtimit ntregun letrar.

Dhe, kjo tem do t quhet: feja.

QNDRIMET KUNDRMYSLIMANE

Shihej qart se bota, fatkeqsisht, po hynte gjithnj e m dukshm n kohn e frkimeve fetare, tcilat studiues t dukurive globale do ti quajn konflikt i qytetrimeve: i qytetrimit islamik dhe i

qytetrimit t krishter. Natyrisht, shkrimtari Ismail Kadare nuk mund t qndronte pa thnmendimin e tij pr shtje fetare, sepse ai nuk kishte qndruar kurr asnjans, eunuk, ndajproblemeve m t mprehta t prtashsis. Interesat e tij letrare dhe politike krkonin q IsmailKadare, kur drejtprdrejt e kur ndrmjetsueshm, ti shprehte pikpamjet e tij fetare. Dhe, ai dota bj kt si gjat disa retushimeve m siprfaqsore a m rrnjsore t disa veprave letrare,ashtu edhe n intervistat, n deklaratat dhe n veprat e ndryshme publicistike. Dhe, do ta bjkt n fillim m kujdesshm e me kalimin e kohs gjithnj e m zshm. Nuk sht e vshtir

pr t vrejtur se n ato retushime, shkrime publicistike, intervista e deklarata ai nuk i trajton tbarabarta dinjitetet e fes myslimane dhe t fes s krishter. N njrn an duke folurshprfillshm apo, madje edhe fyeshm ndaj fes myslimane, ai do t bhet propagandues gjithnje m i prkushtuar i fes s krishter n ann tjetr. Ndryshe prej shkrimtarit anglez meprejardhje pakistaneze, Salman Ruzhdi, i cili do t shkruaj romanin e shpallur kundrmysliman,


12/71


Vargjet satanike, pr shkak, mandej, do t jet i shtrnguar ti kaloj disa vite n ilegalitetet,Ismail Kadare do t jet m i kujdesshm dhe nuk do t shkruaj vepr t veant t till. Nqoft se Salman Ruzhdiut nuk do t mund ti afrohej me fuqin krijuese, Ismail Kadare do tia

kaloj atij me vigjilenc, e cila koh pas kohe do ti dobsohej deri n ditt tona. Qndrimet e tijkundrmyslimane, ndrkaq, t shprehura, sidomos, n shtypin e huaj, prpos atyre t cilve IsmailKadare prpiqej tu binte n sy, u kishin rn n sy edhe lexuesve shqiptar, prej t cilve do tpriten me keqardhje t veant. Do t bhen edhe reagime. Nj prej reagimeve t tilla do tbotohet edhe n javoren e Prishtins, Zri, m 27 maj 1992. N t, prpos t tjerash, thuhet:

Qendrat Islame Shqiptaro-Amerikane n Shtetet e Bashkueme t Ameriks, mbajtn nj takim n Xhamin eQendrs Islame Shqiptaro-Amerikane n Nju-Jork Nju Xhersi, pr t shqyrtue dhe diskutue bashkrisht, disa

qndrime tejet negative, sa absurde, aq edhe indinjuese t shkrimtarit shqiptar Ismail Kadare, t shprehun kohvet fundit, si n vepra t tija ashtu edhe prmes t intervistave t tija n shtypin e jashtm, dhe t cilat jan drejtuedirekt kundr myslimanizmit.

Takimi i naltprmendun, nuk e kishte pr qllim, me i dal n mbrojtje fes islame, sepse at e mbron kultura evet mijravjeare dhe themeli i saj q asht libri i shejt: Kurani, meq populli shqiptar i takon tri besimeve, ku mase 70 % i takojn besimit islam, dhe kto tri besime, nuk i kan sjell ndonji t keqe, por prkundrazi, gjithmonmirkuptim, harmoni dhe vllaznim, dhe si konseguenc e gjith ksaj, vijm n prfundim, se shprehjet e

pakontrollueme t shkrimtarit kriptokomunist Ismail Kadare, i cili islamizmin, t cilin po ta zbrthejsh do t thotPAQE, e krahason me ideologjin komuniste, e cila nuk njef fe as Zot, familje as tradit; dhe me bindje t plotthemi: se ky akt asht i drejtuem n radh t par kundr krejt kombit shqiptar...


13/71


Tue qen se, Ismail Kadare, n dukje i takon besimit islam, tubimi n fjal, u distancua nga qndrimet e padrejtadhe tejet t damshme pr kombin shqiptar t Ismail Kadares, tue i kualifikue ato si t dmshme, t padrejta,antinjerzore dhe antihumane, dhe pr antishqiptare t mos flasim.

Nuk ka dyshim se krijimtaria e Ismail Kadares n kohn e komunizmit dhe krijimtaria eveprimtaria e tij pas rnies s komunizmit dshmojn se ai e kishte msuar me koh msimin: njshkrimtar bhet i rndsishm varsisht sa sht politikisht i prdorshm. Ai do t dij t jetpolitikisht i prdorshm sot jo m pak se dje! Lobi shqiptar tashm i krijuar pr Ismail Kadarenn Nju-Jork, dshmon qart se retushimet fetare t disa veprave t tij, paraqitjet kundrmyslimanedhe, sidomos, propagandimi i kthimit n fen e t parve i sjellin prkrahje dhe i premtojnshklqime t reja emrit t tij: prkthime e mime ndrkombtare! mimi i pamerituar i Kshillit

Kombtar Shqiptaro-Amerikan ishte njri prej tyre!

ESADIZMI

N prgjigjen e tij Pabesia e nj polemisti,Ismail Kadare i shmanget plotsisht diskutimit pr shtjet

q kishte ngritur n sprovn Identiteti evropian i shqiptarve.Nuk jam i sigurt pr ciln arsye m shumi shmanget diskutimit: pr shkak se nuk do t heq dor nga qndrimet raciste ndaj Lindjesmyslimane, ndaj qytetrimit mysliman, prandaj edhe ndaj fes myslimane, apo pr shkak se nuk doq pr qndrimet e tilla t shkruhet edhe nj her n gazeta.


14/71


N qoft se n prgjigjen Pabesia e nj polemisti i sht shmangur rrshqitjes s srishme n racizm,nuk mund t thuhet se i ka shptuar rirrshqitjes n myslimanofobi. Dshmi pr kt shtqndrimi i tij ndaj Haxhi Qamilit nj figure fare skajore historike.

Nuk ka dyshim se ideologjia e Haxhit Qamilit, n qoft se mund t flitet fare pr nj ideologji ttij, ishte e jashtkohshme, prandaj edhe n shprputhje me t prtashmen dhe t ardhmen eShqipris dhe t popullit shqiptar n prgjithsi. Por, gjithashtu, nuk ka dyshim se Ismail Kadarepr arsye fetare e sheh qimen n syrin e Haxhi Qamilit, por nuk e sheh traun n syt e disafigurave t tjera historike n t njjtn koh. Ai e tejzmadhon rebelimin e nj njeriu, pa farndikimi t veant politik, kundr feudalve, duke e njjtsuar kt rebelim me nj ideologjipothuaj mosekzistuese filoturke. Nuk mund t besohet se prijsi i nj kryengritjeje fshatare

kundr feudalve dhe kundr sundimit t t huajve, sidomos, serbve e grekve, n Shqipri, nuke dinte se n vitet 1914 - 1915 as nuk mund ta bnte Turqin m sovrane t Shqipris dhe tshqiptarve, as nuk do t mund ta onte Shqiprin prtej Adriatikut e Mesdheut dhe tabashkonte me Perandorin e dikurshme Otomane. Shqipria ishte shtet me kufij t caktuarndrkombtarisht, t njohur q nga Konferenca e Ambasadorve n Londr dhe ajo ishte brshtet kur ishte liruar nga Perandoria Otomane, q tashm quhej e shkatrruar.

Pr kt arsye mund t thuhet se shum m e rrezikshme pr Shqiprin shtet dhe pr shqiptart

komb ishte politika tradhtare e Esad Pash Toptanit, i cili n Luftn e Par Ballkanike ua kishtelshuar Shkodrn malazezve, kurse pas luftrave ballkanike kishte hyr n marrdhnie politikedhe ushtarake me Serbin. Esad Pash Toptani kishte shkuar dy her n Nish n takime mekryeministrin e Serbis, Nikolla Pashiq, dhe i kishte drguar katrqind ushtar shqiptar, ithtar t

vet, n ushtrin serbe, q po merrte pjes n Luftn e Par Botrore. Pr shkak t politiks


15/71


separatiste dhe pr shkak t pajtimit me pushtimin serb, Esad Pasha do t quhet tradhtar dhe prtradhti do t jet i vrar n Franc. Esad Pash Toptani dhe Nikolla Pashiqi do ta ekzekutojnHaxhi Qamilin jo pr shkak t politiks s tij prej turkoshaku, po pr shkak t mospajtimit t tij

me politikn tradhtare t t parit dhe t mospajtimit me pushtimin e t dytit. E kjo domethn sedo ta ekzekutojn si kryengrits shqiptar.

Ta gjykosh tani nj kryengrits, qoft edhe t pajisur me ide turkomane, pr ide q smund t sillninpasoja e t heshtsh tradhtin e nj separatisti q bashkpunonte me pushtuesin e tokave shqiptaredhe, madje, t Shqipris shtet ky gjithsesi nuk mund t quhet atdhetarizm shum i kthjellt. Cilasht m e durueshme: t trajtohesh tradhtar si Esad Toptani a kryengrits turkashak, porkundrserb, si Haxhi Qamili? Po t na dnonte Zoti t zgjidhnim dhunshm, Ismail Kadare, pa

dyshim, do t zgjidhte t parin. Dhe, le ta zgjedh e le t jet esadist!

Lindjefobia e kjo domethn myslimanofobia mund t konsiderohet arsye pse, prpos tradhtis sEsad pash Toptanit, Ismail Kadare e hesht edhe politikn, po ashtu, kundrhistorike, t dyfigurave t tjera t asaj kohe po ashtu skajore historike: e hesht politikn e Marka Gjonit e t PrengBib Dods. N qoft se Haxhi Qamili na qenka lektisur kot pas nj pushtuesi t dbuar, q nShqipri kurr m nuk do t mund t sundonte, Marka Gjoni dhe Preng Bib Doda i bnin dm tdyfisht Shqipris: n njrn an bnin politikn e prkrahjes s pushtimit italian, kurse, n ann

tjetr, bnin politikn separatiste t shpalljes s Mirdits autonomi - njri i ledhatuar nga Beogradi etjetri nga Cetina.

Gjykimi i nj kryengritsi pr nj iluzion politik e lnia n heshtje e dy separatistve, politikat e tcilve mund t tregoheshin m t rrezikshme pr Shqiprin dhe pr shqiptart, gjithsesi nuk duket


16/71


gjykim i drejt historik. Pas gjykimit t till, n njrn an, dhe pas heshtjes s till, n ann tjetr,nuk sht e vshtir t shihen motive ideologjike fetare.

REAGIMET NDAJ POLEMIKS

N gazetat e Tirans dhe n gazetat e Prishtins, deri sot kur po e shkruaj kt prgjigje, janbotuar shum reagime ndaj polemiks midis Ismail Kadares dhe meje. Numri m i madh ireagimeve n gazetat e Prishtins n t vrtet jan reagime m par t botuara n gazetat e

Tirans.Si historian i letrsis shqipe nuk di shkrim q t ket nxitur m shum reagime se ka nxiturprgjigjja ime Realiteti i shprfillur ndaj sprovs Identiteti evropian i shqiptarve me t ciln IsmailKadare i kishte kundrshtuar pikpamjet e mia t paraqitura n kreun Identiteti kombtar dhe

vetdija fetare t trajtess Ideologjia e shprbrjes. Le t thuhet se m i madh se numri i reaguesve qshtjet e ngritura n kt polemik kujdesen ti trajtojn objektivisht, pa paragjykime fetare,politike, partiake, ideologjike, pa anime miqsore e t tjera, sht numri i reaguesve, t cilt nuk

dshmojn se jan t liruar prej disa paragjykimeve t tilla apo prej animeve miqsore. Nuk shte vshtir pr t vrejtur se paragjykimet dhe animet e tilla posarisht shprehen n shkrimet edisa gazetarve, publicistve dhe t disa miqve indigo t Ismail Kadares.

Ndr mediat q do t mbajn qndrim objektiv, mjerisht, nuk do t mund t radhitej pa sadopakngurrim as gazeta Tirana observerdhe nuk do t mund t radhitej n radh t par pr shkak t


17/71


pyetjes q do tua bj t ftuarve pr deklarata n lidhje me polemikn: a mendoni se polemika edmton imazhin e shkrimtarit ton t madh Ismail Kadare? Me t njjtn arsye do t mund tbhej pyetja: a mendoni se polemika e dmton imazhin e shkrimtarit, historianit t letrsis dhe

intelektualit ton t madh Rexhep Qosja? Shum m normale, m frytdhnse pr kulturn ediskutimeve intelektuale e politike do t ishte pyetja, q prjashton gara e hierarki sportive: sandrion shtjen e sa i kontribuon s vrtets kjo polemik?

Inkuadrimi i kryeministrit t Shqipris, Sali Berisha, n kt polemik n ann e Ismail Kadaressikur i shpjegon kto paragjykime dhe anime t disa reaguesve. Partit n pushtet, po e tregonedhe kjo polemik, ende prcaktojn politikn, etikn dhe estetikn e shumve prej nesh, prandajedhe t shum gazetave dhe mediave elektronike.

Disa nga miqt e Ismail Kadares, si edhe miku i tyre, n reagimet e botuara bjn prpjekje q tizhvlersojn pikpamjet e mia - duke i shtrembruar e duke i falsifikuar dhe q t mzhvlersojn mua - duke m fyer kur m but e kur m vrazhd se ai! Bjn prpjekje t krijojnprshtypjen n opinion se kjo polemik n t vrtet sht polemik, si thot njri prej tyre,midis nj shkrimtari t madh, botror, dhe nj shkrimtari normal, domethn, thot ai, lokal! Umbeti pa thn, si e tha njri q si duartroket Ismail Kadares, se kjo n thelb sht polemikmidis Goliatit dhe Davidit. Gjedhet mitologjike prsriten! Bariu i vetmuar, Davidi, me nj shkop

n dor dhe me llastik n brez, ka marr guximin ti kundrvihet Goliatit. Pr t krijuar bindjen seksaj radhe Goliati do t jet ai q do ta mund mendrisht dhe moralisht Davidin, miqt e IsmailKadares, bashk me t, do t m bjn nj portret t shmtuar, t cilin do t donin ta shihningjithmon n galerin kombtare t portreteve.


18/71


ka do t thon ata pr mua?

T GJITH PORTRETISTT E MI

Pavarsisht pse un pr ta kurr skisha thn fjal portretizuese, ata do t thon:

se un jam nj enverist, q e mundon nostalgjia pr Enverin,

se un jam Enver i Letrave,

se m mundon nostalgjiaedhe pr Jugosllavin

edhe Serbin,

se jam njeri q kam ngritur nj flamur t ri, t quajtur flamuri i myslimanizmit,

se un jam gardian i Lindores,

se un jam taliban,se jam blasfemues i religjionit,

se po ndrtoj nj politik dhe nj ideologji t re, s cils do t shohin si do tia vn emrin;

se jam hi m pak se nj delirant,


19/71


se kam ide fikse,

se hidhem n ekstreme,

se jam njeri me karakter autarkik,se kam qejf t m quajn baba i kombit dhe

bac i dijes n Kosov,

se t gjitha kto q po i shkruaj i shkruaj pr arsye se dshiroj t m trajtojn numr nj e jonumr dy n komb;

se n duel me nj ish-kryetar n Kosov

humba,

se n zgjedhjet lokale n Kosov n vitin 2000

humba,

se n zgjedhjet e 3 korrikut n Shqipri

humba,

Se jam halldup,

Se jam grxho,

se jam nj nga mbytsit e nj idiome (t gegrishtes),


20/71


se jam ballabani i vonuar,

se jam nacionalist fondamentalist (ndoshta fundamentalist),

se jam nj skriboman,se po prpiqem t bj perestrojkn ton,

se jam nj shkrimtar lokal, domethn i njohur vetm n Bregun e Diellit, n Prishtin!

se jetoj me kompleks gjenerali,

se jam gjeneral i pamundsuar,

se jam kolos i lidhun!Se duhet t m dbojn prej Kosovs!

Se, se, se, se, se...!

Portretizuesve t mi, t dhuruar me dhuntin q t bjn portrete me epitete, q t fyejn t tjer,nuk do tu prgjigjem n fyerjet dhe n falsifikimet e pikpamjeve t mia. Do t merrem vetmme shtjet, pavarsisht prej cilve reagues jan t ngritura, diskutimin e t cilave e moj t

nevojshm. Kjo do t thot se para se tia jap fjaln portretizuesit m t talentuar dhe,njkohsisht, m t muar n artin ton figurativ, kryeministrit t Shqipris, Sali Berisha, do tflas edhe pr disa shqetsime t reaguesve t tjer ndaj polemiks.


21/71


VETM E VRTETA I BASHKON NJERZIT

1. Disa nga reaguesit shprehin shqetsimin se polemika midis Ismail Kadares dhe meje do t

shkaktoj ndarje mes intelektualve shqiptar, e ndoshta, edhe mes kosovarve dhe shqiptarve,si po na ndajn ata q bjn prpjekje t kota t krijojn identitetin kombtar kosovar dhe njgjuh tjetr, standarde pr t. Edhe m i mpreht sht shqetsimi i atyre q thon se kjopolemik, n rastin m t keq, mund t shkaktoj ndarje fetare!

sht pr nderim shqetsimi i ktyre reaguesve, por, disa t tjer mendojn se nj shqetsim i tillsht i paarsyeshm. Nj polemik, sado e ashpr dhe sado e shtrir, nuk mund t krijoj ndarje,sepse polemikat, q sqarojn shtjet, n thelb synojn mnjanimin e ndarjeve. Ato edhe smund

t bhen si duhet midis njerzve q, megjithat, sdo t mund t merreshin vesh. Prvojahistorike, kudo dhe kurdo, ka dshmuar se ndikim t padshiruar mund t ushtrojn, n radh tpar, problemet e fshehura, problemet kulturore, politike, morale, shoqrore, e t tjera qmbulohen me, ta themi, tepih politik. Nuk e thot populli i urt kot: plaga q fshihet nukshrohet. Sqarimi i problemeve m par se i ndan, i afron njerzit. Nuk e them un i pari senjerzit prher bashkohen vetm rreth t Vrtets dhe t Drejts. Rreth mashtrimeve,gnjeshtrave, kodeve t rrejshme, njerzit mund t bashkohen vetm prkohsisht - derisa t mos

i shohin e t mos i kuptojn.Dukshmria (transparenca) nuk sht kot nocion aq i muar n vendet me tradita m t gjatademokratike. Meqense e kan shijuar gjat dobishmrin e saj, ato vende jo rastsisht pokrkojn q ta zbatojm edhe ne.


22/71


KU E LAM KOSOVN?

2. sht e uditshme dhe, njkohsisht, treguese pse si nj numr i reaguesve, kur flasin pr

identitetin shqiptar, kan parasysh vetm Shqiprin. Pr kt arsye emrvendi Shqipri bhetzvendsim pr emrnjeriun shqiptar. I pari q e bn kt sht Ismail Kadare kur, duke folur pridentitetin e shqiptarve n sprovn Identiteti evropian i shqiptarve, thot at fjalin e papranueshme:Letrat e Shqipris jan t qarta! Nuk ka dyshim se kjo sht nj piknisje e gabuar pr dogjykim pr identitetin e shqiptarve. Nuk mund t gjykohet shkencrisht pr shtje t identitetitshqiptar duke pasur parasysh vetm Shqiprin, domethn duke mos pasur parasysh t gjithshqiptart n Ballkan dhe shqiptart n diaspor. Gjykimi pr pjesn nuk mund t zvendsoj

gjykimin pr trsin. Pjesa, sado e madhe dhe sado e rndsishme qoft, nuk sht trsia. Ataq pr identitetin e shqiptarve do t gjykojn duke pasur parasysh t gjitha trevat shqiptare e jovetm Shqiprin shtetrore, t gjith shqiptart e jo vetm ata q jetojn n Shqiprinshtetrore, nuk do ti lejojn vetes q t shprfillin prbrsit e shumt t kulturs e t qytetrimitmysliman n identitetin e gjithsishm, t prbashkt, historik t shqiptarve. Piknisjametodologjike e Ismail Kadares, e formuluar n fjalin prjashtuese ndaj Kosovs Letrat eShqipris jan t qarta si edhe e miqve t tij reagues ndaj ksaj polemike, vetm sa i frymzonprpjekjet e disa vetjeve, disa grupeve dhe ndonj institucioni n Kosov pr krijimin e identitetitkombtar kosovar. E shqiptart n Shqipri, n Kosov, n Maqedoni, n Mal t Zi, n Luginn ePreshevs dhe kudo qofshin sot vetm s bashku prbjn identitetin e prbashkt, t prbr, tgjithsishm shqiptar. Pr identitetin kombtar shqiptar si pr nj identitet t prbashkt, tgjithsishm, historik mund t flasim vetm kur ti marrim parasysh t veantat e shqiptarve t


23/71


krahinave t ndryshme, t dialekteve t ndryshme, t feve t ndryshme dhe t politikave e tfateve t ndryshme historike shqiptare, sidomos prej coptimit t trojeve shqiptare nKonferencn e Ambasadorve n Londr n vitin 1912 - 1913.

BESIMI DHE MOSBESIMI

3. Ka nga reaguesit q e quajn t papranueshm konstatimin tim mbi rndsin e prbrsit fetar(mysliman) n identitetin e prgjithshm, historik, shqiptar. Qndrimin e tyre t till e mbshtesin nkonstatimin se qenkemi populli m mosbesimtar n Evrop, me rast pohimi m mosbesimtar tingllonktu si vlersim pozitiv. N qoft se, sipas konstatimit t ktyre reaguesve, ne, vrtet, qenkemi populli mmosbesimtar n Evrop - m mosbesimtar se popujt me tradita m t gjata shtetrore e demokratike dheme tradita m t pasura kulturore, mos do t thot kjo se ne qenkemi populli m i prparuar, m izhvilluar, m i kulturuar i Evrops? Le ta japin ata vet prgjigjen pr kt pyetje, kurse un po shtoj:ndoshta n kohn e komunizmit edhe mund t radhiteshim ndr popujt, si i quajn ata, mmosbesimtar t Evrops, por nuk jam aspak i sigurt se sot jemi aq mosbesimtar sa dje. Dshmi prshtimin e prkushtimeve fetare t pjestarve t t tri feve mund t shihen e mund t dgjohen kudo: n

familje, n kisha e n xhami, n hapsirat para tyre, n shkolla e n fakultete, n institucione t shkencs,t kulturs e, madje, t politiks. Ata q i shpallin shqiptart popullin m mosbesimtar n Evrop sot,mund t mos besojn, ndoshta, n qoft se u thuhet: n institucione shkencore n Prishtin, prshembull, para, ta themi, njzet vjetsh nuk dihej nse e agjronte kush ramazanin, kurse sot kt e bjnjo pak prej tyre, prpos t tjersh, edhe kshilltar shkencor; n shkollat e mesme n Kosov, para


24/71


njzet vjetsh, ta themi, nuk dihej nse agjronte ndonj nxns a ndonj msues, arsimtar a profesor,kurse sot dihet pr shum e shum prej tyre; n xhamit e Kosovs para njzet vjetsh nuk dihej nseshkonte t falej ndonj profesor fakulteti, kurse sot sht gjithnj e m i dukshm numri i tyre q t

premteve shihen n xhami. N Kosov sot me rituale fetare varrosen edhe antar t ndjer tAkademis s Shkencave e t Arteve t Kosovs; por, n Kosov sot me rituale fetare ngjet t varrosenedhe ish-funksionar t lart, madje, edhe m t lartit, t Komitetit Krahinor t Lidhjes s Komunistvet Kosovs. Si n Kosov, prkushtimet fetare mbas rnies s komunizmit jan shtuar edhe ndrshqiptart n Maqedoni, n Luginn e Preshevs dhe n Mal t Zi. T mos i shohsh kto sot do t thott mos e shohsh njmendsin. Dhe, t shprfillsh prbrsit e besimit mysliman, - q n Kosov e nShqipri kan ardhur nga Lindja turko-arabe - e kjo do t thot edhe t kulturs me baz besimin

mysliman n identitetin e gjithsishm shqiptar, do t thot t shprfillsh njmendsin: t shprfillshnjmendsin qoft pse nuk je n gjendje ta shohsh, qoft - ka, mjerisht, ngjet m shpesh - pse nukdshiron ta shohsh t till far sht ajo. E kur flitet pr identitetin e shqiptarve n prgjithsi e jo

vetm pr identitetin e shqiptarve n Shqiprin shtetrore do t duhej t dihej se n Kosov, nMaqedoni, n Luginn e Preshevs dhe n Mal t Zi, jetojn sot gati gjysma e shqiptarve n Ballkan,kurse mbi 95 pr qind e ktyre shqiptarve i takojn besimit mysliman.

Besimin e autorve t pohimit se shqiptart na qenkan populli m mosbesimtar n Evrop e

prgnjeshtrojn edhe t dhna t tjera ndr t cilat mund t prmendet nj emision i udhhequr prejAlban Dudushit n Top Channel, n t cilin, prpos se u theksua racizmi i Ismail Kadares, u paraqitnt dhna pr rnien e numrit t martesave t prziera e pr shtimin e numrit t konflikteve fetare dhekto t dhna flasin, ndoshta, pr forcimin, apo, madje, pr tejshquarjen e vetdijes fetare n jetn ton.


25/71


4. Njri prej reaguesve do t ma marr pr t keq se pr njrn prej shtjeve pr t ciln sht folur nprgjigjen ndaj sprovs s Ismail Kadares paskam folur si myftiu i nj qyteti ton. Dhe, kjo se paskamfolur ashtu si paska folur edhe myftiu, nuk e di nse fola un prpara tij apo ai prpara meje, qenka e

palejueshme. Mos do t thot kjo se nj intelektual pr asnj shtje nuk do t duhej t fliste si flet njmyfti? Dhe, mos do t thot kjo se do gj q thot nj myfti q prpara qenka e papranueshme? Nuk edi nse shqiptuesit t ktij pohimi i shkon mendja se vetm n kohn e komunizmit ishte e padshiruar,madje, e palejuar q t thuash dika q do t pajtohej me at q pr at dikae paska thn nj myfti, njkardinal a nj rabin!

Nuk e di si mund t kuptohet m par ky qortim: si paragjykim fetar, si myslimanofobi, apo si nj klishekomuniste e strehuar n ndrdijen e qortuesit. Pak m e vrazhd, ndoshta, do t mund t quhej kshilla e

reaguesit tjetr, i cili shqiptarve q mund t mos mendojn si ai ua tregon udhn e pelegrinazhit, pr tzgjidhur, si thot, brengat e veta! A bash kshtu duhet t flas nj shqiptar ortodoks pr shqiptarinmysliman q pr haxhillk shkon n Qabe apo nj shqiptar mysliman pr vllan ortodoks q prpelegrinazh shkon n Patrikann e Stambollit e pr vllan katolik q pr pelegrinazh shkon n Vatikan?!

KRAHASIME Q SBHEN5. Nj reagues tjetr pa ndonj ngurrim dhe pa ndonj hamendsim shprfill kritikn letrare,teorin letrare dhe historin letrare e kjo domethn shkencn e letrsis n krahasim meletrsin. m duhet mua, mendon ai, studimi i veprs s nj shkrimtari kur e kam at vepr?


26/71


m duhet mua, thot ai pa ngurrim, monografia e Rexhep Qosjes pr Naim Frashrin? Dhe,un nuk e di a nuk i duhet kjo monografi pse e paska shkruar Rexhep Qosja apo pse qenka eshkruar mbi krijimtarin e Naim Frashrit? Ky pohim shqiptohet pr tu dshmuar pohimet e disa

miqve t Ismail Kadares e, pastaj, edhe mendimi i kryeministrit t Shqipris, se polemika ndajs cils reagojn ata sht polemik midis dy autorve me popullorsi t ndryshme: nj shkrimtari,nj poeti - botror dhe nj kritiku, nj historiani letrar - lokal! Ta lm krahasimin midispopullorsive e t merremi me krahasimin vlersues midis fushave krijuese: midis poezis dheshkencs, midis poezis dhe trajtave t tjera t veprimtaris mendore t njeriut.

Krahasimet vlersuese midis arteve t veanta dhe midis arteve e trajtave t tjera t veprimtarismendore t njeriut, si jan shkenca dhe filozofia, quhen t tejkaluara, t papranuara, t gabuara,

sepse t gjitha artet, t gjitha shkencat dhe filozofia i duhen njeriut, jan shprehje e mendsive ttij dhe i shrbejn jets s tij. I takon nj kohe t shkuar koncepti romantik sipas t cilit poeziadhe muzika prfaqsojn dshmin m t fuqishme t gjeniut ashtu si i takon nj kohe t shkuarkoncepti hegelian sipas t cilit poezia (e kjo domethn letrsia) i takon fmijris, kurse filozofiadhe shkenca pjekuris s njerzimit. Pr kt arsye n kulturat e zhvilluara nuk bhen krahasime

vlersuese midis shkrimtarit dhe kritikut, midis shkrimtarit dhe shkenctarit, midis shkrimtaritdhe filozofit.

Studiuesi i njohur polak, Henrik Markievi, thot, fjala vjen, se sot gjithnj e m dukshm pohiqen kufijt midis letrsis dhe filozofis, shkencs, reportazhit ose publicistiks; studiuesifrancez, Robert Eskarpi, thot se ka shum vepra t shkruara me qllim funksional q mohen si

vepra t vrteta letrare; teoriku i njohur i letrsis, Cvetan Todorov, n trajtesnNocioni i letrsis,fjala vjen, thot se do tip i ligjrimit q zakonisht e quajm letrar e ka tipin e ngjashm jo letrar


27/71


me t cilin sht m i afrt se me nj tip tjetr t ligjrimit letrar. Krijuesit e ndryshm t arteve,t shkencs dhe t filozofis mohen jo varsisht pse njri sht poet, tjetri shkenctar e i tretifilozof, po varsisht prej vlers, kuptimit, rndsis s veprave t tyre. Cili intelektual francez do

t thoshte, fjala vjen, se Rasini, Kornej a Molieri jan m t muar n kulturn franceze seDekarti? Asnjri. Cili intelektual francez do t thoshte se Lamartini sht m i muar e m irndsishm pr kulturn franceze sesa Rusoi? Asnjri. Cili intelektual francez do t thoshte sePol Valeri n kulturn franceze sht m i muar e m i rndsishm se Henri Bergsoni apoGustav Lansoni? Asnjri. Cili intelektual gjerman do t thoshte se Gte dhe Shileri pr kulturngjermane jan m t rndsishm se Kanti dhe Hegeli? Asnjri.

N letrsin italiane t shekullit nntmbdhjet dhe t shekullit njzet kan krijuar me mijra

poet, prozator e dramaturg, por ndr, t themi, pes shkrimtart m t lavdishm t shekullitnntmbdhjet hyn kritiku dhe historiani i letrsis italiane, Francesko de Sanktis, kurse ndr mt lavdishmit e shekullit njzet hyn kritiku dhe esteti Benedeto Kroe. Albert Kamy dhe Zhan-PolSartri jan dy nga figurat m t mdha t letrsis franceze t shekullit njzet, por jan aq tmdhenj, aq t muar e aq t rndsishm n kt letrsi dhe n letrsin botrore n prgjithsi,jo vetm si prozator, por edhe si filozof, kritik, eseist, intelektual me formim dhe ndikimuniversal - Sartri dhe jo vetm si prozator e dramaturg, po edhe si mendimtar, kritik, intelektual i

gjithanshm - Kamy.prfaqsojn mijra e mijra romancier n krahasim me Herodotin, Plutarkun, Livin, Tacitin,Erazmon, Bekonin, Montenjin, Lesingun, Vikon, Volterin, Didron, Renanin, Tenin, t cilttrajtohen shkrimtar t mdhenj sepse jan, para s gjithash shkenctar, mendimtar, moralistt mdhenj?


28/71


Krahasimet vlersuese midis intelektualve tan, midis krijuesve tan, varsisht prej fushskrijuese me t ciln merren, nuk e tregojn t vrtetn pr rndsin dhe pr rolin e tyre tprgjithshm n letrsin dhe n kulturn kombtare.

SOVJETIZIMI DHE EVROPIANIZIMI

6. Disa prej reaguesve - ithtar t Ismail Kadares, - nuk ngurrojn q n reagimet e tyre t mmbajn ligjrata pr evropianizimin e letrsis shqipe, duke i treguar me gishtin treguesevropianizuesit dhe kundrevropianizuesit e saj, duke e br Ismail Kadaren evropianizues emua kundrshtar t ktij evropianizmi. Jan turrur t marrin nj flamur q siu takon, ndrsaIsmail Kadaren si shum her dhe pr shumka e vn prpara! E ai, pr tu treguar ka sishtee pshtyn edhe njrin nga msuesit e tij t dikurshm: ernishevskin.

mund t thuhet pr kto pohime dhe pr kto krahasime?

Mund t thuhet: mbi tridhjet e pes vjet i ka kaluar Ismail Kadare duke e sovjetizuar jo vetmme poezi e me proz, po edhe me shkrime kritike dhe teorike letrsin dhe kulturn shqiptare.

Prmasat e vrteta t ksaj dukurie n krijimtarin e tij mund t shihen n gjith shtrirjen e sajvetm kur t studiohet ajo.

E sovjetizimi dhe evropianizimi jan koncepte t paprputhshme, madje, t papajtueshme. Esovjetizimi dhe evropianizmi jan praktika letrare, artistike dhe kulturore n prgjithsi, t


29/71


ndryshme, t paprputhshme dhe t papajtueshme. Shkrimin e fundit apo, ndoshta, t funditteorik dhe historiko-letrar, me t cilin i kontribuohej sovjetizimit t letrsis shqipe, t shkencsletrare dhe t kulturs shqiptare, Ismail Kadare do ta shkruaj n astet kur po dgjoheshin

grahmat e fundit politike, ideologjike dhe sistemore t komunizmit n Evrop dhe po fillontesovjetizimi i letrsis dhe i kulturs shqiptare: n vitin kur po shnohej dyzetepesvjetori ilirimit. Ishte kjo fjala teorike dhe historiko-letrare e Ismail Kadares mbi amshimin e realizmitsocialist, e paraqitur n Konferencn Shkencore Koha jon, letrsia, shkenca letrare n njrn ngasallat e Pallatit t Kongreseve m 13 nntor 1989, q do t botohet mandej n numrin e janarit1990 t revistsNntori. Ishte kjo fjala teorike dhe historiko-letrare e Ismail Kadares me t cilnai zhvlersonte t ashtuquajturn letrsi dekadente, mikroborgjeze, domethn evropiane, me tciln e shpallte t prjetshme letrsin e realizmit socialist dhe me t ciln e madhronte edhenjher rndsin e vijs s Partis pr letrsin dhe artet. N Evrop nuk kishte krijues, nuk kishteintelektual, q nuk shihte se n arkivolin e komunizmit po nguleshin gozhdt e fundit kurse IsmailKadare i shkruante himn pr pavdeksin! N letrsin shqipe kurr nj poet sishte treguar mkundrprofet. Fatmirsisht nj numr i prozave dhe i poezive t Ismail Kadares nuk e dshmojnteorin e tij me t ciln propagandohej sovjetizimi i mtejshm i letrsis dhe i kulturs shqiptare.Dhe, fatmirsisht, krijimtaria e tij letrare dhe publicistike pas rnies s komunizmit sht krijuar nkundrshtim me at teori. Por, pesmbdhjet vjet vetdije pr nevojn e evropianizimit nuk jan

shpagim i mjaftueshm pr mbi tridhjet e pes vjet teori dhe propagand pr sovjetizimin e letrsisdhe t kulturs shqiptare n prgjithsi.

N vitet kur Ismail Kadare bnte sovjetizimin teorik dhe, n nj pjes t madhe, praktik t letrsisshqipe, un bja shum prpjekje pr evropianizimin e saj: evropianizimin e gjithanshm t saj. Dhe,


30/71


kjo dshmohet jo vetm n referencat e prdorura n veprat e mia pr letrsin shqipe. Dhe, kjodshmohet n indekset e emrave n veprat e mia pr letrsin shqipe dhe pr kulturn shqiptare. Mbi95 pr qind e emrave t shkrimtarve, t krijuesve t tjer t arteve t tjera, t filozofve, t

shkenctarve n veprat e mia jan emra shkrimtarsh, krijuesish t arteve t tjera, filozofsh dheshkenctarsh evropian - francez, gjerman, anglez, italian, spanjoll, holandez dhe amerikan.Dhe, kjo dshmohet edhe me pikpamjet teorike n sprovn time Letrsia kombtare dhe letrsia botroreose afrimi prmes ndryshimeve, t botuar n vitin 1972. Dhe, kjo dshmohet edhe me koncepte teoriken veprn Tri mnyra t shkrimit shqip, t shkruar n fund t viteve shtatdhjet, n t ciln politizimidhe ideologjizimi, domethn sovjetizimi, q predikonte e zbatonte Ismail Kadare n njrn an,kurse folklorizmi, n ann tjetr, trajtohen si pengesa pr evropianizimin e letrsis, t arteve, tdijeve, t kulturs son n prgjithsi e kjo domethn si penges e evropianizimit t identitetit ton.

T thuash, prandaj, thot Ismail Kadare pr veten dhe thon magnetofonat e tij pr rolin tim dherolin e tij n evropianizimin a evropianizimin e letrsis dhe t kulturs son do t thot t mos eshohsh t vrtetn, t mos e pranosh t vrtetn dhe t mos barazosh t pabarazueshmit si do tthot njri prej magnetofonave t tij.

SI PO ZGJIDHET SHTJA KOMBTARE7. Nj numr i reaguesve, megjithse i vogl, i quajn t jashtkohshme e kjo domethnanakronike diskutimet pr shtje q po diskutohen n kt polemik e n reagimet ndaj saj dhe iquajn kshtu t jashtkohshme, domethn anakronike, sepse u tingllojn shum kombtare.


31/71


N kohn e globalizmit, q, mendojn, u sjell vetm t mira kombeve, preokupimet kombtare,thon, t largojn prej qllimit kryesor, q sht zhvillimi ekonomik dhe ngritja e mirqenies sqytetarve. Nuk jan kto, natyrisht, deklarimet e para, as t vetmet n disa nga mediat tona n

Prishtin dhe n Tiran, n t cilat ideja kombtare quhet tashm ide e tejkaluar. Harrohet se, sipo shihet n t gjitha ant e planetit, kombi sht edhe m tej ajo forca, e cila, si e thoshte DeGoli, e lviz historin. Popuj t mdhenj nuk jan m pak nacionalist se popuj t vegjl, q endeskan zgjidhur as shtjen kombtare, as shtjen demokratike. Dhe, harrohet se autorperndimor, evropian dhe amerikan, n vendet e t cilve globalizmi predikohet m s shumti,thon se: 1. kapitalizmi me tregun e lir, 2. t drejtat e njeriut me demokracin liberale sekulare,dhe 3. shteti kombtar prfaqsojn tri parimet mbi t cilat qndrojn e sotmja dhe e ardhmja ePerndimit dhe e njerzimit. Dhe, harrohet se ne, si komb, ende nuk e kemi zgjidhur shtjenkombtare dhe, si duken punt, nuk do ta zgjidhim prfundimisht as n kt cikl historik. shte vrtet se pozita e shqiptarve n Maqedoni, n Serbin Jugore dhe n Mal t Zi sadopak poprmirsohet dhe sht e vrtet se Kosovs do ti njihet pavarsia me ose pa far kufizimesh,por sht e vrtet se shqiptart mbesin t ndar, si ishin, n pes shtete! E ashtu i coptuar sishqiptart nuk sht asnj popull evropian. Bashksia ndrkombtare nuk ua ka paracaktuar disakufizime bisedimeve mbi statusin e Kosovs pr hir t shqiptarve, po, n radh t par, pr hirt serbve. Vullneti i, t themi, 10 pr qind t serbve t Kosovs vihet kshtu mbi vullnetin e 90

pr qind t shqiptarve dhe t tjerve n Kosov. Sikur t mos favorizohej vullneti i serbve,shqiptarve t Kosovs do tu njihej e drejta e popullit t ndar dhunshm prej shumics s tij: edrejta e bashkimit me Shqiprin.


32/71


E, sa rndsi t madhe do t kishte bashkimi i Kosovs me Shqiprin edhe pr Kosovn, edhepr Shqiprin, ndoshta, vetm tani po shihet plotsisht. Prpara mendoja se duke u bashkuar meShqiprin do t shptonim njher e prgjithmon prej Serbis. Tani mendoj, ndrkaq, se duke u

bashkuar me Shqiprin, njkohsisht, do t shptohej Kosova prej Kosovs dhe Shqipria prejShqipris. Domethn: bashkimi do t kishte rndsi jo vetm ekzistenciale, ekonomike epolitike, po edhe shoqrore, intelektuale dhe morale. Vetm t bashkuar shqiptart do tbheshin ka mund t jen, ka sdo t duhej t jen dhe ka do t duhej t jen edhe npikpamje shoqrore, edhe n pikpamje t shndetit moral.

Pr kt arsye jo diskutimet intelektuale pr shtje kombtare, pra edhe pr identitetin, pomohimet e nevojs pr diskutime t tilla mbi shtje kombtare mund t quhen t jashtkohshme

dhe t jashtvendshme.

KATEGORI E NDRYSHUESHME

8. Disa nga reaguesit, madje edhe nga reaguesit q nuk mbajn ann e asnjrit polemist, thon seq t dy polemistt e trajtojn identitetin si dika t ngurt, t ndrtuar njher e prgjithmon,domethn t pandryshuar. N shkrimet e mia Ideologjia e shprbrjes dhe Realiteti i shprfillur nukshikohet ashtu identiteti i asnj populli. Si shihet prej sprovs Identiteti evropian i shqiptarvedhe sithuhet pr t edhe n prgjigjen time Realiteti i shprfillur, ashtu e shikon identitetin Ismail Kadare.Un, prkundrazi, e trajtoj si kategori historike, dinamike, domethn t ndryshueshme. N


33/71


prgjigjen Realiteti i shprfillurnuk e kam quajtur t arsyeshme, prandaj as t nevojshme, t prsrisdisa pohime themelore pr shtje t identitetit. Kam supozuar se lexuesi q e prcjell ktpolemik e aq m par lexuesi, q reagon ndaj saj, do t ket lexuar jo vetm sprovn e Ismail

Kadares, Identiteti evropian i shqiptarve, me t ciln e fillon kt polemik, por edhe trajtesn timeIdeologjia e shprbrjes, kreut t s cils mbi identitetin kombtar dhe vetdijen fetare ai i shtkundrvn me at sprov. E n at trajtes, prpos t tjerash, un them: Identiteti i nj popullisht kategori historike: n procesin historik ai vjen duke u pasuruar apo, madje, duke u varfruardhe, rrjedhimisht, m pak a m shum duke ndryshuar. N procesin historik identitetet ekombeve marrin dhe japin, sepse fatmirsisht marrin dhe japin kulturat e tyre, qytetrimet e tyren takim e dialog me kultura e qytetrime t kombeve t tjera. Populli shqiptar, them, shtpopull i kontinentit evropian, por popull i kontinentit evropian q ka br shtpin n at pjes tkontinentit, ku jan takuar pushtues t nisur nga Perndimi n Lindje dhe pushtues t nisur ngaLindja n Perndim, ku jan takuar e grshetuar kultura dhe qytetrimi antik grek dhe romak,bizantin dhe latin, feja e krishter dhe feja myslimane, kultura dhe qytetrimi evropian dhe kulturadhe qytetrimi islamik. Meqense populli shqiptar pr rreth 500 vjet ishte i sunduar prejPerandoris Otomane sht e kuptueshme t thuhet se historia e tij pr 500 vjet ishte histori elidhur, para s gjithash, me historin e ksaj Perandorie. Gjat ksaj historie nj prqindje shume madhe e popullit shqiptar kishte pranuar fen e sunduesit dhe, duke prvetsuar fen, kishte

pranuar shum, shum prbrs shpirtror dhe material t kulturs dhe t qytetrimit t tij:kultura dhe qytetrimi jan prcaktues tepr t rndsishm t identitetit t popujve. T mohoshkto t vrteta do t thot t mos shohsh dhe t mos pranosh t vrtetn, po t bshpropagand politike kush e di prse dhe kushedi pr knd. Krahasimi i shqiptarve me spanjolltprandaj, si bn Ismail Kadare, sht plotsisht i paqlluar pikrisht pr arsye se spanjollt nuk


34/71


jan islamizuar dhe, pr arsye se nuk jan islamizuar, lidhjet e kulturs dhe t qytetrimit t tyreme kulturn dhe me qytetrimin arab jan fare t pakta dhe fare siprfaqsore.

LETRARSIA DHE PAVARSIA?

9. Njri ndr reaguesit e par n polemikn midis Ismail Kadares dhe meje do t thot, ndoshta pr tthn se sa e pakt, e parndsishme sht vepra ime kritike, eseistike, historike-letrare, letrare nkrahasim me at t Ismail Kadares se q prej vitit 1980 nuk merrem me kritik e me krijimtari letrare eshkencore! Kritika e literaritetit, thot ai, q ka filluar t zhvillohet prafrsisht n at koh, m ka

nxjerr prej radhve t kritikve dhe, n prgjithsi, t studiuesve t letrsis shqipe dhe t krijimtarisletrare. Meq isha marr me studime sociologjike letrare, thot ai, nuk do t jem n gjendje tubashkohem radhve t letrarsiologve!

Harron t thot ai, ndrkaq, se letrarsis un i thoja vler estetikedhe me studimin e vlerave estetike tletrsis shqipe isha marr para se vlerat estetike t pagzoheshin letrarsi!

Pohimi i ktill pjell prfundimin se veprat e miaNocione t reja albanologjike, botuar m 1983, Historia e

letrsis shqipe Romantizmi, n tri vllime, botuar m 1984 - 1986, Porosia e madhe(monografi pr NaimFrashrin), e botuar n vitin 1986 e t tjera, t botuara pas vitit 1980, pra, pas atij viti kur kritika mbiletrarsin m paska nxjerr nga studimi i letrsis shqipe, i paska shkruar kloni i Rexhep Qosjes! Nqoft se ky reagues ndaj polemiks midis Ismail Kadares dhe Rexhep Qosjes nuk arrin ta prcaktoj asprafrsisht me saktsi vitin kur qenkam br hallall me letrsin, me kritikn, me eseistikn dhe me


35/71


studimin historik t letrsis, (sado do t mund ta bnte kt po t shikonte kronologjin e veprave tmia q e boton rregullisht Shtpia botuese TOENA n kopertinat e botimeve t Rexhep Qosjes), aithot t vrtetn kur pohon se pas atij viti un, vrtet, kam filluar t merrem shum me shkrime

politike, me publicistik dhe me politik. N vend se letrarsis, vrtet, u jam kushtuar shkrimevepolitike dhe publicistike gjithnj duke besuar se kto shkrime nuk do t jen nj pun e kot. M ishtembushur mendja se shum m t rndsishme se nj varg shkrimesh apo, madje, veprash pr letrarsine, sidomos, pr letrarsin e veprave q kan pak letrarsi, do t jen pavarsia e Kosovs dhedemokracia e Shqipris dhe e Kosovs. M ishte mbushur mendja, oh sa gabueshm, se, si e thonteorik dhe estet bashkkohor, edhe publicistika mund t ket vlera letrare, kur e kur m shum,madje, se disa vjersha, drama, tregime a romane.

E pse m ishte mbushur mendja se m e rndsishme se t merresha me studime t letrsis e tbhesha letrarsiolog, ishte t merresha me shkrime politike dhe publicistike?

Dhuna gjithnj e m e madhe dhe gjithnj e m e prshtrir e Serbis dhe e Jugosllavis mbi popullinshqiptar n Kosov, n Maqedoni dhe kudo jetonin pjestar t tij n republikat ish-jugosllave; shkrimetgjithnj e m t shumta t shkrimtarve e t intelektualve t tjer serb, maqedonas e, kur e kurmalazez, kundr shqiptarve, n t cilat aq shum shtrembrohej, falsifikohej e vrteta pr historin dhekulturn shqiptare, me t cilat n t vrtet nnmoheshin historia dhe kultura shqiptare, interesi

historik pr ndrkombtarizimin e shtjes s Kosovs dhe t shtjes shqiptare n trsi, ideali ilirimit nga sovraniteti sllav t gjitha kto do t m shtyjn q t mos u bashkohesha letrarsiologve,t lija prkohsisht kritikn letrare, historin e letrsis, dramn dhe prozn e tu kushtohem shkrimevepolitike dhe publicistiks! Fryt i par i ksaj pune publicistike do t jet vepra Populli i ndaluar, n tciln ishte prmbledhur pjesa m e madhe e shkrimeve n t cilat i kundrqndroja politiks serbo-


36/71


jugosllave ndaj shqiptarve, n t cilat tregoheshin t gjitha llojet e dhuns shtetrore ndaj shqiptarve,n t cilat maskohej shovinizmi intelektual serbo-maqedonas ndaj shqiptarve dhe, njkohsisht,tregohej se ka, dshironin shqiptart, si e shihnin ardhmrin e tyre ata. Dhe, sidomos, ka

pashmangshm, iu takon si e drejt natyrore dhe historike atyre. Dhe, kt vepr do t detyrohem tabotoj n Zagreb, sepse jugosllavistt tan nuk kishin lejuar t botohej n Kosov.

Po, me shkrime politike e publicistike do t shtrngohem t merrem edhe m tutje.

Prpos kundr dhuns shtetrore serbe e maqedonase, prpos kundr ideologjis kundrshqiptare qpredikonin intelektual serb, maqedonas e malazez, do t shtrngohem t shkruaj edhe kundrpolitiks s atyre partive tona q thoshin se po ndrtojn rend demokratik nn dhunn serbe.

Dhe, jo vetm kaq.Do t shtrngohem t shkruaj edhe kundr politiks s kryetarit t athershm t Shqipris, SaliBerisha, i cili t drejtat e shqiptarve n Kosov her i rrgjonte n t drejta njerzore dhe kulturore eher i prparonte n nj autonomi shum m t kufizuar se autonomia e vitit 1974 n kuadrin e Serbis.

Do t detyrohem t shkruaj kundr kryetarit t Shqipris, Sali Berisha, i cili vazhdonte ta furnizonteme naft Jugosllavin e mbetur (Serbia dhe Mali i Zi), q ishte vn n bllokad ekonomike ngabashksia ndrkombtare!

Do t detyrohem t shkruaj kundr politiks s kryetarit t Shqipris, i cili ideologjin e qndressvepruese, domethn ideologjin e lufts lirimtare, q do t frymzoj krijimin e Ushtris lirimtare tKosovs, e quante ideologji t terrorizmit, kurse mua personalisht, ideolog t terrorizmit shqiptar. Sido t msoj m von, kur do t shkoj n Strasburg e n Uashington, n delegacionet e Kosovs, shum


37/71


prej ktyre shkrimeve publicistike pr gjendjen dhe synimet e shqiptarve n ish-Jugosllavi, pavarsishtpse kryetari Sali Berisha m kishte shpallur ideolog t terrorizmit, ishin prkthyer n kancelaritamerikane dhe evropiane.

N kt koh, kur shkrimtari Ismail Kadare vazhdonte n Paris t merrej me letrsi, por edhe tpezmatonte shqiptart e besimit mysliman me deklarata kundrmyslimane e t predikonte kthimin nfen e t parve, n krishterimin, Rexhep Qosja vazhdonte t merrej me shkrime politike e publicistikeduke br beteja intelektuale pr trajtimin evropian t shtjes shqiptare, pr pavarsin e Kosovs, prdemokracin e Shqipris e t Kosovs, pr fatin evropian t popullit shqiptar n prgjithsi dhe dukepritur do nat polict serb q do ta onin atje prej nga nuk mund t dinte kur do t kthehej dhe a dot kthehej fare. kishte ather m rndsi pr Kosovn e pr Shqiprin; pr demokracin n Kosov

e n Shqipri; pr evropianitetin e Kosovs e t Shqipris - studimi i letrarsis apo publicistika n fjal- le ta thot reaguesi q merret me kronologjin e puns sime.

KRYEMINISTRI I GJITHKUNDSHM

Nuk kam pritur, nuk kam pritur sidomos mbasi m kishte shpallur ideolog t terrorizmit

shqiptar se ish-kryetari i Shqipris, Sali Berisha, do t merret rishtazi me mua. Dhe, nuk kampritur, nuk kam pritur dhe as n ndrr nuk kam par, se Sali Berisha do t merret prap me mua,tani n cilsin e kryeministrit t Shqipris. Por, si e ka thn shkrimtari i njohur anglez, GreamGrin, n Ballkan jan t mundshme t papriturat m t paimagjinueshme! N Ballkan sht e


38/71


mundshme t imagjinohen kentaur dhe t lindin Drakulla! N Ballkan dhe vetm n Ballkansht e mundshme q nj ish-kryetar, i cili me politikn e tij ekstremisht t djatht, e kishte uar

vendin te pragu, madje, pak prtej pragut, t lufts qytetare, i cili me politikn e tij ekstremisht t

djatht i kishte sjell vendit shum viktima dhe shum shkatrrime materiale, i cili me politikn etij ekstremisht t djatht, e kishte futur vendin n aventurn financiare t piramidave, i cili gjatpolitiks s tij kishte shpallur gjendje t jashtzakonshme dhe n at gjendje t jashtzakonshmeishte rizgjedhur kryetar, i cili, pr shkak t asaj politike, me aso pasojash politike, ekonomike,shoqrore dhe morale, ishte prmbysur me revolucion t vonuar demokratik (ashtu si uprmbysn Shevarnadze n Gruzi dhe Janukovi n Ukrain), n Ballkan, pra, dhe vetm nBallkan sht e mundshme q nj ish-kryetar i till t rikthehet n politik dhe t rikthehet, madje,si kryeministr. Dhe, n Ballkan dhe vetm n Ballkan sht e mundshme q nj ish-kryetar i tillt gzoj prkrahjen, madje, prkrahjen servile, t shkrimtarit q ende festohet si shkrimtar i parkombtar, madje, si shkrimtar botror! Thash n Ballkan e do t duhej t thuhej: te ne, dhe

vetm te ne! Se vetm te ne sht e mundshme q nj ish-kryetar i prmbysur nga pushteti prarsyet pr t cilat ishte prmbysur Sali Berisha t rikthehet n pushtet si kryeministr. Thash nBallkan e do t duhej t thuhej: te ne, dhe vetm te ne. Se, vetm te ne sht e mundshme q njshkrimtar, i cili i ka shrbyer diktaturs, pavarsisht si quhet ajo, n mnyrat politike, ideologjike,teorike dhe letrare si i ka shrbyer Ismail Kadare diktaturs komuniste, t kthehet ngadhnjimtar

edhe n demokraci dhe t bhet msues i paprgjegjsis intelektuale dhe morale si n kohn ekomunizmit.

Nuk iu deshn as nnt muaj n pushtet, por tani i rikthyer si kryeministr, dhe Sali Berisha filloit merret edhe me voglsin time. Pr fatin tim t mir, ksaj radhe nuk po m quan m terrorist,


39/71


si m quante kur ishte kryetar, edhe pse terrorizmi sht fjala q n fjalorin e tij dhe tshkrimtarit t tij po zvendson fjaln komunizm dhe, ashtu, sht br fjal shum eleverdishme politikisht dhe fjal shum e leverdishme letrarisht pr ta. Ksaj radhe ish-kryetari i

Shqipris, tani kryeministr, m ka caktuar fat m t durueshm: m trajton vetm t pabarabartme shkrimtarin e tij!

Pse po merret dhe si po merret me mua ish-kryetari, tani kryeministri yn?

Pr nj kryeministr, i cili sillet si shumministr, i cili n vend t ministrit t Mjedisit flet edhepr pun t ujsjellsve e t kanalizimeve, i cili n vend t ministrit t Ekonomis flet edhe prpun t tatimeve, i cili n vend t ministrit t Arsimit flet edhe pr pun t Akademis sShkencave, i cili n vend t ministrit t Bujqsis flet edhe pr pun t gripit t pulave t gjora, i

cili n vend t ministrit t Turizmit flet edhe pr pun t pastrimit t plazheve, i cili n vend tministrit t Punve t Jashtme flet edhe pr pun t pasaportave, i cili n vend t ministrit tShndetsis flet edhe pr prostitucionin, i cili n vend t ministrit t Rendit Publik flet edhe prxhepaxhinjt, i cili gjat emisionit t lajmeve n TVSH, q fillojn n orn 2000, ngjet t paraqitetshtat her, duke marr kur shtat e kur shtatmbdhjet minuta, nj ish-kryetar, tanikryeministr, n t vrtet shumministr i till sht e kuptueshme, madje, e domosdoshme q tathot fjaln, q do t mohet fjal e fundit, edhe pr nj polemik ashtu t nxeht si sht

polemika midis shkrimtarit t tij, Ismail Kadare, i quajtur shkrimtar (politik) botror dheshkrimtarit kundr tij, i quajtur lokal, Rexhep Qosja!

Dhe ta thot jo gjithkund e para gjithkujt, po atje ku do ta dgjoj gjith populli: n konferencme gazetart.


40/71


Nuk flet ku nuk dgjohet prej t gjithve ish-kryetari e tani kryeministri yn.

Si foli dhe ka foli ai n kt konferenc me gazetart?

I pyetur, n kt konferenc t madhe me gazetart, n t ciln, prpos gazetarve t t gjithavemediave, ishin edhe kshilltar, sekretar, adjutant e truproja t tij, denjtar vendor e t huaj,dhe t tjer t ftuar nergut pr ta dgjuar, i pyetur, pra, se ka mendon pr polemikn midis IsmailKadares dhe Rexhep Qosjes, ish-kryetari, tani kryeministri yn, Sali Berisha, q n fillim tha:

T jem i sinqert nuk i kam lexuar ato polemika, sepse nuk mund t barazoj t pabarazueshmen,t pabarabartin, jo nuk i barazoj.

Pikuditje!

Ish-kryetari, tani kryeministri yn, q n fillim e thot se sht i sinqert - se sinqeriteti shtvirtyti i tij i dshmuar gjithmon e gjithkund. N saj t ktij sinqeriteti ai, m n fund, ishte brsekretar i organizats s Partis s Puns n Fakultetin e Mjeksis n Tiran.

ka thot mandej ai n kt sulm t ri t sinqeritetit?

Thot se nuk i ka lexuar ato polemika!

Pikuditje!

E pse nuk i ka lexuar ato polemika pr t cilat nuk ngurron t shfaq mendim ai?


41/71


Nuk i ka lexuar sepse ishte i zn duke lexuar deklaratn servile t Ismail Kadares n pamfletinPabesia e nj polemisti, n t ciln e arsyeton, si di ai ta arsyetoj, politikn e tij deri n vitin 1997dhe e dnon, ashtu si di ai ta dnoj, revolucionin e vonuar demokratik q e prmbysi at!

Vetm pr kt arsye nuk i ka lexuar ato polemika ai?Jo vetm pr kt arsye. Nuk i ka lexuar kto polemika edhe pr arsye se ai, ish-kryetari, tanikryeministri, nuk mund t barazoj t pabarazueshmen.

Pikuditje!

Nuk i ka lexuar ato polemika edhe sepse nuk mund t barazoj t pabarazueshmen?

Jo vetm pse nuk mund t barazoj t pabarazueshmen, por edhe pse nuk mund t barazoj tpabarabartin.

Pikuditje!

ka bn ish-kryetari, tani kryeministr, kur nuk mund ta barazoj t pabarazueshmen dhe tpabarabartin?

Ia v vuln e tij ksaj pabarazie n t ciln shkruan: jo nuk i barazoj.

Pikuditje!Va bene.


42/71


Edhe pse nuk i ka lexuar ato polemika midis shkrimtarit t tij politik botror, Ismail Kadare dheshkrimtarit lokal, Rexhep Qosja, shumministri yn do ti prgjigjet kshtu pyetjes: Ju ciln tezmbroni pr identitetin shqiptar kombtar?

Mendimi kombtar shqiptar kalon npr veprn e Ismail Kadares. Dhe n qoft se IsmailKadare ka nj merit jo letrare, po m t gjer, ka meritn se n tr veprn e tij ka mbledhurcopzat e shpirtit kombtar. Jo kaq solid. Sepse nuk mund t them se ishte kaq i trunguar, iinkorporuar dhe nga t gjitha kohrat deri m sot e ka mbledhur at, jo me frymn e njnacionalisti t smur, por e ka mbledhur at n frymn e nj nacionalisti pozitiv qytetar, qytetartrsisht. Personalisht e kam pasur dhe e kam kt bindje, q n kt aspekt Ismaili sht rilindsimodern. T jem i sinqert, nuk i kam lexuar ato polemika, sepse nuk mund t barazoj t

pabarazueshmen, t pabarabartin, jo nuk i barazojPikuditje!

Va bene! Va bene!

Pyetjes mjaftueshmrisht t qart Ju ciln tez mbroni pr identitetin shqiptar kombtar? iprgjigjet si shkruan m lart: kodr pas bregut! Meqense nuk mund ta lavdroj pr ka kishtethn pr identitetin e shqiptarve sepse nuk mund t pranoj n njrn an shprfilljen e

prbrsve mysliman n identitetin e gjithsishm, historik, shqiptar, kurse, n ann tjetrracizmin e tij ndaj popujve mysliman t Afriks e t Azis ather ai lavdron Ismail Kadarenpr dika tjetr! sht, vrtet, diplomat kryeministri Yn. Ai e di se pr ne dinakria shtmenuria m e madhe! Po t vlersonte tregimin e Ismail Kadares pr identitetin e shqiptarvedhe nevojn e mbajtjes s tyre sa m larg, edhe gjeografikisht, nga Lindja, do t shtrngohej t


43/71


dnonte myslimanofobin dhe racizmin e tij. Po, meqense kt smund ta bnte se do t humbteshkrimtarin e prkushtuar, ai e lavdron pr merita t tjera.

Hajde ta primtojm pak kt deklarat t kryeministrit ton dhe t shohim far logjike dhe far

etike e stolis at.

DEDUCTIO AD ABSURDUM (1)

Nga kalon mendimi kombtar shqiptar? Npr cilat rrug, fusha, male, lumenj, dete, vende,kontinente?

Mendimi kombtar shqiptar kalon npr veprn e Ismail Kadares.

Pik dhe ska tjetr! Ska pikuditje!

Dhe n qoft se Ismail Kadare ka nj merit jo letrare, po m t gjer, cila sht kjo merit joletrare po m e gjer e tij?

Ismail Kadare ka meritn se n tr veprn e tij ka mbledhur copzat e shpirtit kombtar.

Pikuditje!

Kush, kur dhe me ka e copzoi ashtu shpirtin ton kombtar?

Nuk ka prgjigje!


44/71


ka doli prej atyre copzave t shpirtit kombtar, q mblodhi Ismail Kadare?

Doli nj shpirt jo kaq solid.

Pse shpirti kombtar ishte jo kaq solid?

Sepse nuk mund t them se ishte kaq i trunguar?

Pikuditje!

A vetm sepse nuk mund t thuhet se ishte kaq i trunguar?

Jo, por edhe sepse nuk ishte kaq i inkorporuar.

Pikuditje!

Ku do t duhej t kishte qen kaq i inkorporuar?

Ska prgjigje!

Kur e pa shpirtin kombtar ashtu t copzuar, ashtu t patrunguar dhe ashtu t painkorporuar,ka bri shkrimtari politik Ismail Kadare?

E thash: mblodhi copzat e shpirtit kombtar.

Nga cilat kohra i mblodhi copzat e shpirtit kombtar ai?Nga t gjitha kohrat deri m sot.

Edhe nga kohrat ilire?


45/71


Nuk ka prgjigje!

Edhe nga Mesjeta?

Nuk ka prgjigje!

Edhe nga koha e komunizmit?

Nuk ka prgjigje!

DEDUCTIO AD ABSURDUM (2)

Si i ka mbledhur shkrimtari politik Ismail Kadare copzat e shpirtit kombtar, jo kaq solid?

I ka mbledhur jo n frymn e nj nacionalisti t smur.

Pikuditje!

Po n far fryme i ka mbledhur Ismail Kadare copzat e shpirtit kombtar jo kaq solid, ashtu tpatrunguar dhe t painkorporuar?

I ka mbledhur n frymn e nj nacionalisti pozitiv?

A vetm n frymn e nj nacionalisti pozitiv?


46/71


Jo vetm n frymn e nj nacionalisti pozitiv, por edhe n frymn e nj nacionalisti pozitivqytetar.

Pikuditje!

Pozitiv qytetar?

Pikuditje!

Qytetar trsisht.

Pikuditje!

far bindje keni pasur pr Ismail Kadaren n kt aspekt?

Personalisht e kam pasur dhe e kam kt bindje, q n kt aspekt Ismail Kadare sht rilindsmodern.

Kur pr njrin thuhet se ishte rilinds modern, mos do t thot kjo se kemi edhe rilindstradicional?

Pa dyshim.

far dallimi ka midis rilindsit modern dhe rilindsit tradicional sipas mendimit tuaj?

Rilindsi modern sht nacionalist pozitiv qytetar, qytetar trsisht, kurse nacionalisti tradicionalsht nacionalist i smur?


47/71


48/71


edhe vepra t realizmit socialist n t cilat njkohsisht u krijuan nj varg mitesh, si miti ikomunizmit, miti i proletariatit ndrkombtar, miti i lufts s klasave, miti i udhheqsit t madhproletar, i cili prapa kishte historin, miti i barazis pa t pabarabart, miti i ardhmris ku do tpunosh sa t jesh n gjendje, por do t t jepet sa t kesh nevoj e mite t tjera?

No coment!

Va bene! Va bene! Va bene!

DORA E GJAT E KRYEMINISTRIT

Mbas primtimit t msiprm, t cilin ndonj lexues mund ta lexoj si nj ske humoristik -ndonse ske nuk sht - sht e nevojshme t thuhen edhe disa fjal pr deklaratn qkryeministri i Shqipris, Sali Berisha, ka dhn n konferenc me gazetart, mbi polemikn midisIsmail Kadares dhe Rexhep Qosjes, domethn midis nacionalistit pozitiv qytetar, trsishtqytetar - si e quan ai t parin dhe nacionalistit t smur - si l t kuptohet se e quan ai t dytin,midis rilindsit modern - si e quan ai t parin dhe rilindsit tradicional - si l t kuptohet se e quant dytin.

N botn demokratike perndimore e kur thuhet n botn demokratike perndimore, zakonisht,mendohet n Evropn Perndimore dhe n SHBA, n Kanadan dhe n Australin nuk mund tngjas q nj ish-kryetar shteti, nj kryeministr, nj kryetar Kuvendi, nj ministr, t fusin


49/71


hundn n polemika midis intelektualve dhe t japin gjykime e t bjn vlersime n dobi tnjrit a t tjetrit pavarsisht nga partishmria e njrit a tjetrit, pavarsisht nga rndsia, dobia amosdobia e shtjeve rreth t cilave polemizojn ata. Krijimtaris shpirtrore n botndemokratike i njihet pavarsia t ciln, mendohet, njerzit politik nuk duhet ta lndojn megjykimet e tyre politike. Njerzit politik n kt bot mund t jen miq me krijues t ndryshm -shkrimtar, shkenctar, filozof, artist, por n pun t krijimtaris dhe t marrdhnieve t tyreme krijues t tjer nuk przihen. Krijimtaria shpirtrore trajtohet e veant, prandaj nderohetedhe njfar sjellje m pak a m shum e veant e krijuesve. Vetm n despotit, n tiranit, ndiktaturat e ndryshme, n rendet totalitare, njerzit e politiks i kan lejuar dhe i lejojn vetes tfusin hundn, duart dhe kmbt n pun t krijimtaris, n diskutimet midis krijuesve, npolemikat e tyre, n marrdhniet e tyre. Nuk mund t thuhet se ish-kryetari e, tani, kryeministri,

Sali Berisha, nuk i di rregullat e sjelljes s mir, normale qytetare, trsisht qytetare, demokratiket njerzve t politiks n fushn e krijimtaris shpirtrore dhe n diskutimet midis krijuesve tndryshm. Dhe, nuk mund t thuhet se ish-kryetari dhe, tani, kryeministri Sali Berisha nuk e disesa shum dhe sesa prgjithmon jan komprometuar przierjet e njerzve t politiks n fushne krijimtaris shpirtrore, przierjet e despotve, tiranve, diktatorve, kryetarve, kryeministrave,kryetarve e sekretarve t partive, pavarsisht si jan quajtur a si quhen ata, n arte, n filozofi,n shkenca, n jetn, n marrdhniet, n diskutimet dhe n polemikat e krijuesve. Sigurisht i di ai

t gjitha kto, por kur bhet kryetar a kryeministr, nuk do ti dij. E ka dshmuar kt ai edhe nmandatin e par si kryetar, edhe n mandatin e dyt, mbasi u rizgjodh n gjendje tjashtzakonshme dhe filloi ta dshmoj edhe tani, posa u zgjodh kryeministr! Ather, gjatmandatit si kryetar, jo rrall paraqitej me gjykime pr letrsin, pr artet, pr shkencat, prkrijuesit e ndryshm letrar, artistik, shkencor. Kujt nuk i kujtohet fjalimi i tij me rastin e


50/71


riatdhesimit t trupit t Faik Konics n Tiran? Pse t flasin kolegt pr t? rndsi mund tket fjala e tyre? Duhet t flas kryetari dhe vetm kryetari i shtetit!

Dhe, jo vetm kaq dhe jo vetm kshtu. Ai, kryetari, duhej t fliste, madje, ta thoshte fjaln

vendimtare pr institutet shkencore, pr Akademin e Shkencave, pr drejtort e instituteve dhepr kryetart e Akademis.

I zbriste dhe i ngrinte drejtort e atyre instituteve shkencore! I zbriste dhe i ngrinte kryetart eAkademis! E bnte kryetar Akademie dik q sishte antar Akademie dhe i krcnonte se do tizhbnte nga antarsimi n Akademi antart e Akademis! I bnte t gjitha kto ish-kryetari dhe,megjithat, gzonte simpatin e deklaruar t Ismail Kadares! Si edhe tani!

Dhe, tani, prap e njjta kng! N duet: kryeministri-shkrimtari!

Kryeministri duhet ta thot fjaln pr gjuhn standarde!

Kryeministri duhet ta thot fjaln pr punt n institutet shkencore dhe pr fatin e instituteveshkencore!

Kryeministri duhet ta thot fjaln pr punt n Akademin e Shkencave dhe pr fatin eAkademis s Shkencave!

Kryeministri duhet ta thot fjaln pr punt n universitetet dhe rreth universiteteve!Kryeministri duhet ta thot fjaln, q do t jet fjala kryesore, fjala-platform, pr polemiknmidis dy shkrimtarve!


51/71


Pse jo? Pse jo kur e pyesin gazetart? Pse jo kur fjala e tij pritet edhe prej shkrimtarit t tij, IsmailKadare?

Pse jo kur sht i gjithdijshm i gjithkundshm dhe i gjithfuqishm?

Pse jo kur i lejohet t jet i gjithmundshm, i gjithkundshm dhe i gjithfuqishm?

Pse jo?!

Kryeministri yn, politikani me gjestet, me sjelljet, me metodn, me stilin, me mentalitetin mjoevropian n politikn shqiptare, e ka nj shembull prej t cilit ka msuar shum, si un prejErazmos.

E dini si quhet msuesi i tij?

Si jo? Kush nuk e di? Quhet Xhugashvilli. Prpos se kryesonte Partin dhe Shtetin, ai donte tkryesonte mendimet edhe n gjuhsi, n letrsi, n ekonomi, n pedagogji, n psikologji, nfilozofi, madje, edhe n astronomi, prandaj nuk ngurronte ta thoshte fjaln e fundit qoft prShollohovin e Pasternakun, qoft pr Dostojevskin e Gorkin, qoft, madje, pr psikanalizn dheteorin e relativitetit.

Porsi Xhugashvilli pr Dostojevskin dhe Gorkin, pr Shollohovin dhe Pasternakun, edhe

kryeministri yn do t jap mendimet pr Konicn, Ismail Kadaren dhe voglsin time!


52/71


TIPOLOGU I NACIONALIZMIT

Dhe, jo vetm kaq.

sht e njohur se Xhugashvilli sht marr, teorikisht, edhe me shtje t kombit dhe ka brnj tipologji, sht e vrteta t thjesht, t nacionalizmit, duke dalluar nacionalizmin pozitiv dhenacionalizmin negativ. Tipologjin e msuesit t tij shpirtror, kryeministri yn do ta prpunojm shkencrisht, prandaj prpos nacionalizmit pozitiv dhe nacionalizmit negativ, do t dallojedhe nacionalizmin qytetar, trsisht qytetar, dhe nacionalizmin e smur! Tipologjit enacionalizmit prej vitit 1815 e deri sot, q kan br sociolog dhe politikolog bashkkohorevropian dhe amerikan, atij nuk i hyjn n pun. Jo. Pse ti hyjn n pun atij punimet e atyre

q dallojn nacionalizmin integrues, nacionalizmin humanist, nacionalizmin agresiv,nacionalizmin jakobin, nacionalizmin hegjemonist, nacionalizmin separatist, nacionalizminprshtrirs e tipat e tjer t nacionalizmit? Me tipat e ktill t nacionalizmit nuk mund tikarakterizoj kryeministri yn as intelektualt q do t donte t linte pa goj, as intelektualt qadhuron, q luajn bishtin sa her e shohin. Prpos tipave t nacionalizmit pozitiv dhe tnacionalizmit negativ, atij do ti hynte n pun posarisht tipi i nacionalizmit t smur. E prnacionalistt e smur, kryeprokurori i Xhugashvillit, Vishinski, kishte parapar dnim t veant:

veimin e pafund n mendinn e burgut!

Prpos tipolog i nacionalizmit, kryeministri yn sht edhe kritik letrar dhe historian i letrsis.Me shije t holl, vrtet, faikkoniciane, prpos vlersimit t krijimtaris s krijuesve t ndryshmt letrsis shqipe, ai bn edhe shkallzimin e tyre varsisht prej rndsis gjuhsore-artistike dhepolitike t veprs s tyre! N konferencn e siprthn me gazetart ai do t merret vetm me


53/71


besnikun e tij dhe me mua. Dhe, sigurisht, pas leximit shumvjear t veprave tona, passhqyrtimeve analitike dhe sintetike t tyre, ka mundur t konstatoj se besniku i tij dhe un jemi tpabarazueshm, sepse jemi t pabarabart!

N ka e mbshtet pohimin e tij kritik, teorik dhe historiko-letrar mbi pabarazin e IsmailKadares dhe t Rexhep Qosjes? N gjith krijimtarin e njrit e t tjetrit apo n vepra t veantat njrit e t tjetrit? N gjithanshmrin e njrit dhe n gjithanshmrin e tjetrit? N krahasimin,ta themi, midis romanit t njrit, Dimri i madhdhe romanit t t dytit, Vdekja m vjen prej syve t till,q jan botuar prafrsisht n t njjtn koh? N krahasimin e romaneve Jeta, loja dhe vdekja e LulMazrekutdheNj dashuri dhe shtat faje, q po ashtu jan botuar prafrsisht n t njjtn koh? Nkrahasimin e ditarve t njkohshm Ra ky mort e u pamdhe Tronditja e shekullit?N krahasimin epolemikave Identiteti evropian i shqiptarvedhe Realiteti i shprfillur?

Mos konstatimin e tij kritik, teorik dhe historiko-letrar, mbi pabarazin, n t vrtetpakrahasueshmrin e Ismail Kadares dhe Rexhep Qosjes, kryeministri yn e mbshtet nkulturn e prgjithshme t njrit dhe n kulturn e prgjithshme t tjetrit; n njohurit e njrit dhen njohurit e tjetrit pr letrsin botrore; n njohurit e njrit dhe nj njohurit e tjetrit mbifilozofin dhe mbi shkencn; n njohurit teorike dhe metodologjike t njrit dhe n njohuritteorike dhe metodologjike t tjetrit; n erudicionin e njrit dhe n erudicionin e tjetrit, q

dshmohen n krijimtarin e tyre letrare, shkencore, publicistike, polemike; n procedimet dheteknikat e reja krijuese q dshmohen n veprat e njrit dhe n veprat letrare t tjetrit; n pasurine imagjinats s njrit dhe n pasurin e imagjinats s tjetrit; n vllimin e prgjithshm tkrijimtaris s njrit dhe n vllimin e prgjithshm t krijimtaris s tjetrit; n kontributin eprgjithshm krijues dhe intelektual t njrit dhe n kontributin e prgjithshm krijues dhe


54/71


intelektual t tjetrit pr kulturn kombtare; n kontributin intelektual dhe politik t njrit dhe nkontributin intelektual dhe politik t tjetrit pr ndrkombtarizimin e shtjes s Kosovs dhe tshtjes shqiptare n prgjithsi; n kontributin e njrit dhe n kontributin e tjetrit prdemokracin n jetn kombtare? N pyetjet e ktilla kryeministri yn, q bhet njkohsishtkritik letrar dhe historian i letrsis, nuk na jep prgjigje. Pse ta jap? Dhe, si ta jap?

Konstatimin e tij kritik, teorik dhe historiko-letrar mbi pabarazin, n t vrtet mbipakrahasueshmrin e Ismail Kadares dhe t Rexhep Qosjes, kryeministri yn e mbshtet jo nkrahasimin e t dhnave t siprthna, q mund t shihen n krijimtarin e njrit e n krijimtarine tjetrit; konstatimin e tij kritik, teorik dhe historiko-letrar mbi pabarazin, n t vrtet mbipakrahasueshmrin e Ismail Kadares e t Rexhep Qosjes ish-kryetari dhe, tani, kryeministri ynduket se e mbshtet n shrbimet e t parit dhe n kritikat e t dytit?

Le ta mbshtes!

Se ish-kryetari e, tani, kryeministri yn, Sali Berisha, ka qejf q n njrn an t ket tpakrahasueshm, domethn t pabarabart, kurse, n ann tjetr, t shquaj t par, domethnbajraktar, u binda kto dit mbas raportit t UNICEF-it, n t cilin, prpos t tjerash, thuhej sen Shqipri ka rreth 190 mij fmij t braktisur, q jetojn n varfri t skajshme. Kryeministri iShqipris ka koh q t merret me polemika midis intelektualve dhe me intelektual, por

kryeministri i Shqipris nuk ka koh q t merret me fmijt e braktisur, me kushtet, n t cilat iz nata dhe i el mngjesi ata fmij t gjor. I zuri n goj, por pa brtitur si e ka zakon ai,

vetm mbasi u shpall raporti i UNICEF-it. Dhe, ka tha se? Tha se prej tash, e kjo prej tash do t


55/71


thot prej astit kur e eli ai gojn pr ta, fmija do t jet n Shqipri, derisa ai t jetkryeministr, i pari i t parve!

Fmija, pra, do t jet i pari i t parve!

Fmijt do t jen t part e t parve!

Si Ismail Kadare n letrsi! N letrsin e politizuar!

Si Sali Berisha n politik!

Mbasi e dgjova raportin e UNICEF-it pr numrin e fmijve t braktisur nn pushtetin e SaliBerishs e kuptova pse kryeministri i Shqipris u fut n polemikn midis Rexhep Qosjes dheIsmail Kadares, por pa u distancuar nga racizmi i Ismail Kadares ndaj arabve, ndaj

myslimanve n ish-republikat e Bashkimit Sovjetik, ndaj t ngjyrosurve n prgjithsi, pale dhendaj kujt tjetr!

Shumka sduhet t kuptoj se shum shtrenjt po m kushtojn kto q po i kuptoj!

EDHE KRYEPARLAMENTARJA FUTET N POLEMIK

Edhe kryetarja e Kuvendit t Shqipris, Jozefina Topalli, e quajti t nevojshme q t inkuadrohetn polemikn midis Ismail Kadares dhe Rexhep Qosjes. Pr dallim prej kryeministrit, SaliBerisha, i cili hyrjen e tij n polemik e bri botore n konferencn me gazetart n Tiran,


56/71


kryetarja e Kuvendit, Jozefina Topalli, e bri kt n Konferencn Evropiane t Kryetarve tKuvendeve, n veri t Evrops. Me at rast, para kryetarve t kuvendeve t vendeve evropiane,ajo e quajti t arsyeshme, madje, t domosdoshme, t prmend historin shqiptare q, si tha,daton prpara 2000 vjetsh; t prmend gjeografin shqiptare q, si tha, na ka vendosur jo ncep, por n brendsi t Evrops; dhe t prmend, n fund, edhe identitetin e shqiptarve tcilin, e quajti t domosdoshme ta quaj, trsisht evropian, pra, jo pjesrisht, po trsishtevropian!

Sikundr mund t shihet, edhe pr kryetaren e Kuvendit t Shqipris, Jozefina Topalli, si edhepr Ismail Kadaren, gjeografia sht prcaktuesja vendimtare e identitetit t vetjeve dhe tpopujve. Pr kt shkak, ndoshta, ajo u mbajti kryetarve t Kuvendeve t Vendeve Evropianenj msim nga gjeografia (dhe antropologjia) me rast bri prpjekje q, sikundr Ismail Kadare,ta fus Shqiprin sa m n brendsi t Evrops, duke e larguar sa m shum prej Turqis dhe, nprgjithsi, prej Lindjes turko-arabe me shpres se ashtu do ta largoj prej atyre prbrsve tkulturs e t qytetrimit t asaj Lindje q mund tiu ken ngjitur dikur a mund ti ngjiten taniShqipris! Edhe zonja Jozefina Topalli gjat prpjekjes s saj pr ta rehatuar Shqiprin sa mlarg Lindjes myslimane, e harroi Kosovn dhe e la aty ku e kishte ln Ismail Kadare kur tha se sai prket identitetit, Letrat e Shqipris jan t qarta!

Kryetarja e Kuvendit t Shqipris, Jozefina Topalli, harroi se popujt e brendsis s Evrops,prej m t vegjlve e deri te m t mdhenjt, jo vetm Shqiprin po krejt Ballkanin e vendosinmu n cepin e Evrops. Pr kt arsye edhe kan krijuar nocionet gjeografike BallkaniPerndimor e Ballkani Juglindor. Ata, sigurisht, nuk mrziten si kryeparlamentarja jon, Jozefina

Topalli, dhe si shkrimtari yn, Ismail Kadare, pse Shqipria dhe Ballkani n trsi gjenden n cep

d


57/71


t Evrops. Dhe, pse t mrziten? N cep t Evrops, t Veriut t Evrops, jan Finlanda,Norvegjia dhe Suedia, kurse n cep t Jugut t Evrops jan Portugalia, Spanja dh

te vertetat e vonuara

Documents