OligopolOligopol

PiyasasPiyasasıı

221. Cournot Duopol Modeli1. Cournot Duopol Modeli

Bilinen en eski duopol modeli, 1838 yılında Augustin Cournot tarafından

geliştirilmiştir. Burada konu Cournot’un orijinal çalışmasına dayanılarak

anlatılmaktadır. Ancak maliyetler modele katılarak, kolayca genişletilebilir.

İnceleyeceğimiz piyasada firmalar (n=2) sıfır maliyetle çalışmaktadırlar.

Talep fonksiyonu doğrusaldır. Her bir firma, rakibin üretimini

değiştirmeyeceğini düşünerek, kendi kârını maksimize etmeye

çalışmaktadır.

İlk olarak birinci firmanın piyasaya giriş yaptığını varsayalım. Bu durumda

birinci firma kârını maksimize edecek şekilde q0 kadar üretim (tüm

piyasanın yarısı) yapacak ve P0 fiyatından satacaktır.

İkinci firma piyasaya girdiğinde, piyasanın geri kalan yarısının yarısını

üretecek (kârını maksimize ediyor), toplam piyasa ürün artışı nedeniyle de

fiyat P1 ’e düşecektir. Bu durumda birinci firmanın kâr maksimizasyonu

bozulduğundan, kârı maksimize edecek şekilde üretimini yeniden

ayarlayacaktır.

33

Bu süreç, aynı anda her iki firmanın da kârını maksimize eden üretim

düzeylerine ulaşılıncaya kadar yaşanır. Her iki firmanın kârının maksimize

edildiği üretim düzeyleri, Cournot duopol piyasa modelinin denge üretim

düzeyidir. Hiçbir firma bu noktada yeni bir değişikliği gerekli görmez. Bu

süreç, Şekil 1’de gösterilmiştir. Toplam maliyetlerin sıfır varsayılması

nedeniyle, yatay eksenin hem marjinal hem de ortalama maliyet olduğuna

dikkat edelim.

44

5

P

q

ŞŞekil 5.1. Cournot Duopol Modelinde Dengeye Geliekil 5.1. Cournot Duopol Modelinde Dengeye Gelişş5

1MR

•0MC AC= =

•

2MR

D

•

•

0P

1P

0E

1E

1q 2q

66Şimdi de yukarıdaki dengeye geliş sürecine dönem dönem bakalım.

1. Firman1. Firmanıın Denge n Denge ÜÜretim Sretim Süürecinin Gelirecinin Gelişşimi:imi:

11. :2

1 1 3 1 13. : 12 4 8 2 8

1 5 11 1 1 15. : 12 16 32 2 8 32

1 42 43 1 1 1 17. : 12 128 128 2 8 32 128

Dönem

Dönem

Dönem

Dönem

⎛ ⎞− = = −⎜ ⎟⎝ ⎠

⎛ ⎞− = = − −⎜ ⎟⎝ ⎠

⎛ ⎞− = = − − −⎜ ⎟⎝ ⎠

772. Firman2. Firmanıın Denge n Denge ÜÜretim Sretim Süürecinin Gelirecinin Gelişşimi:imi:

1 12. :2 2

1 3 5 1 14. : 12 8 16 4 16

1 11 21 1 1 16. : 12 32 64 4 16 64

1 43 85 1 1 1 18. : 12 128 256 4 16 64 256

Dönem

Dönem

Dönem

Dönem

⎛ ⎞⎜ ⎟⎝ ⎠

⎛ ⎞− = = +⎜ ⎟⎝ ⎠

⎛ ⎞− = = − −⎜ ⎟⎝ ⎠

⎛ ⎞− = = − − −⎜ ⎟⎝ ⎠

88

2 3 4

2 3 4

2 3 4

1 1 1 12 8 32 128

1 1 1 1 1 12 8 4 4 4 4

1 1 1 14 4 4 4

1 1 1 1 1 114 4 4 4 4 4

1 4 :1 3 114

S

S

S

aS Genel Olarak S

= − − − −

⎛ ⎞⎛ ⎞ ⎛ ⎞ ⎛ ⎞= − + + + +⎜ ⎟⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎜ ⎟⎜ ⎟⎝ ⎠ ⎝ ⎠ ⎝ ⎠⎝ ⎠

⎛ ⎞ ⎛ ⎞ ⎛ ⎞= + + + +⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎜ ⎟⎝ ⎠ ⎝ ⎠ ⎝ ⎠

⎛ ⎞⎛ ⎞ ⎛ ⎞ ⎛ ⎞− = − + + + + +⎜ ⎟⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎜ ⎟⎜ ⎟⎝ ⎠ ⎝ ⎠ ⎝ ⎠⎝ ⎠

= = =−− r

( )1 12 8

1 1 4 12 8 3 3

S= −

⎛ ⎞= − =⎜ ⎟⎝ ⎠ 3

1

Sonuç olarak her bir firma piyasanın ’ü kadar üretim yapacak, üretile-

meyen ’lük kısım kalacaktır. Bu anlamda, Cournot duopol modeli

istikrarlıdır.

Ancak denge durumunda P P > > MCMC ’dir. Yani kaynaklar, Pareto optimal

olmayan bir şekilde kullanılmaktadır.

Şekil 5.2a, 5.2b, 5.3a, 5.3b tepki eğrileri yoluyla modeli anlatmaktadır. İlk

olarak tepki eğrisi ve eş-kâr eğrisi kavramlarını tanıtıyoruz.

13

13

99

Tepki eğrileri yaklaşımı, firmaların özdeş maliyet ve talep varsayımlarını

yumuşatmaktadır. Birinci firmaya ait eş-kâr eğrisi, birinci firmaya belirli bir

kâr sağlayan her iki firma üretim düzeyi bileşimlerinden oluşur. Birinci

firmanın eş-kâr eğrisi yatay eksene göre içbükeydir. Eş-kâr eğrisi, aynı kâr

düzeyinde kalabilmek için, birinci firmanın rakibinin (ikinci firmanın)

kararlarına nasıl tepki verdiğini göstermektedir.

1010

0

ŞŞekil 5.2a. Cournot Duopol Modelinde Tepki Eekil 5.2a. Cournot Duopol Modelinde Tepki Eğğrileririleri 1111

•••

1π

2π

3π

1. Firman1. Firmanıın tepkin tepki eeğğrisirisi

Eş-kâr eğrisi

1q

2q

0

ŞŞekil 5.2b. Cournot Duopol Modelinde Tepki Eekil 5.2b. Cournot Duopol Modelinde Tepki Eğğrileririleri1212

••

1π2π

3π

2. Firman2. Firmanıın tepkin tepki eeğğrisirisi

Eş-kâr eğrisi

•

1q

2q

Şimdi Şekil 5.3a’ya bakalım. İkinci firma B1 üretim düzeyini tercih etmiş

olsun. Bu durumda birinci firma Ah ya da Ag üretim düzeylerini tercih

edebilecektir (her iki seçimde aynı kâr düzeyini sağlıyor). Örneğin Ag ’yi

tercih etmiş olsun. Bu durumda ikinci firma üretimini artırarak tepki

verirse, birinci firmanın aynı kâr düzeyinde kalabilmesi için, üretimini

düşürmesi gerekir. Aksi halde fiyatlar düşer, kârlar azalır. Bu süreç, ee

denge noktasına kadar devam eder.

1313

1414

Birinci firma üretimini azalttıkça, firma kârı π1 ’de kalır, ancak maliyetleri

değişir. Bunun nedeni, piyasa esnekliği ya da firmanın kapasitesini daha

iyi kullanmaktan kaynaklanan maliyet azalmalarıdır.

•

•• ••

3B

2B

1B

hA eA fA gA

h

e

f

g

0

ŞŞekil 5.3a. Cournot Duopol Modelinde Tepki Eekil 5.3a. Cournot Duopol Modelinde Tepki Eğğrileririleri1515

•g′

1q

2q

1616İkinci firma üretim düzeyini B4 ’e çıkarırsa, birinci firma şunları yapabilir:

1. Üretimini artırabilir: Böyle bir durumda talep esnekliğinin katı olması ya

da maliyet artışları nedeniyle kârı azalır.

2. Üretimini sabit tutabilir: Bu durumda fiyat düşüşleri nedeniyle kârı azalır.

3. Üretimini azaltabilir: Bu durumda maliyet artışları ve talebin daha esnek

olması kârın azalmasına yol açar.

Her üç durumda da birinci firmanın kârı azalmaktadır: ππ1 1 > > ππ22

1717

ŞŞekil 5.3b. Cournot Duopol Modelinde Tepki Eekil 5.3b. Cournot Duopol Modelinde Tepki Eğğrileririleri

•3B

eA

e

0

4B

1π

2π

1q

2q

Yukarıdaki olasılıklara göre, her iki firma için kararlı denge kendilerine ait

eş-kâr eğrilerinin maksimum noktalarıdır. Bu noktaların birleştirilmesiyle,

tepki eğrilerini elde ederiz. Cournot-Nash dengesi, her iki firmanın tepki

eğrilerinin kesiştiği noktada oluşur. Bu noktada aynı anda her iki firmanın

kârı maksimum olmakla birlikte, endüstri kârı maksimum değildir. Birinci

firmanın tepki eğrisi, ikinci firmanın tepki eğrisinden dik olduğu sürece

denge istikrarlıdır.

1818

1919ŞŞekil 5.4. Cournotekil 5.4. Cournot--Nash DengesiNash Dengesi

1q

2q

0

•2. Firman2. Firmanıın tepkin tepki eeğğrisirisi

CournotCournot--Nash DengesiNash Dengesi

1. Firman1. Firmanıın tepkin tepki eeğğrisirisi

E

*1q

*2q

2020ÖÖrnek 1:rnek 1:

( )

( )

1 2

21 1 2 2

1 1 1 1 1 1 2 1 1

11 2 1 2

1

1 1100 1002 2

5 , 0.5

1100 52

95 0.5 0 95 0.5

P Q P q q

TC q TC q

TR TC Pq TC q q q q

dq q q q

dq

= − → = − +

= =

⎡ ⎤π = − = − = − + −⎢ ⎥⎣ ⎦

π= − − = → = −

2121

( ) 22 2 2 2 2 1 2 2 2

21 2 2 1

2

1100 0.52

100 0.5 2 0 50 0.25

TR TC Pq TC q q q q

dq q q q

dq

⎡ ⎤π = − = − = − + −⎢ ⎥⎣ ⎦

π= − − = → = −

Her iki denklemi (tepki fonksiyonlarını) q1 ve q2 için çözelim.

* * * * *1 2 1 2

* * *1 2

80 , 30 , 110

45 , 3200 , 900

q q Q q q

P

= = = + =

= π = π =

2222ŞŞekil 5.5. Cournotekil 5.5. Cournot--Nash Dengesi (Nash Dengesi (ÖÖrnek 1) rnek 1)

0

•

CournotCournot--Nash DengesiNash Dengesi

1. Firman1. Firmanıın tepkin tepki eeğğrisirisi

1 295 0.5q q= −

2. Firman2. Firmanıın tepkin tepki eeğğrisirisi

2 150 0.25q q= −30

80

E

1q

2q

23232. Bertrand Duopol Modeli2. Bertrand Duopol Modeli

Joseph Bertrand, duopol modelini 1883 yılında oluşturmuştur. Bertrand

duopol modeli, rakip firmanın fiyatını sabit tutacağını varsayıyor. Firmanın

amacı, rakibi fiyatını sabit tutarken, kendi kârını maksimize edecek olan

üretim düzeyini belirlemektir. Cournot duopol modelinden farklı olarak, bu

modelde denge miktar rekabetiyle değil, fiyat rekabetiyle

gerçekleşmektedir. Modelin incelemesini, Cournot duopol modeline benzer

biçimde eş-kâr ve tepki eğrileriyle yapabiliriz.

Şekil 5.6a ve 5.6b, Bertrand modeline göre, eş-kâr eğrilerinden hareketle

birinci ve ikinci firmaların tepki eğrilerinin nasıl oluştuğunu

göstermektedir.

Birinci firmaya ait eş-kâr eğrisi, rakip firmaların farklı fiyatlarına karşılık,

birinci firmanın elde edebileceği eş kâr düzeylerini tanımlar. Bu eğriler

yatay eksene göre dışbükeydirler.

İkinci firmanın uyguladığı her fiyat için, birinci firmanın kârını maksimize

eden tek fiyat vardır. Bu fiyat, ulaşılabilecek en yüksek eş-kâr eğrisinin

minimum noktasıdır. Bu noktaların birleştirilmesiyle, tepki etepki eğğrisirisi elde edilir.

2424

1P

2P

0

ŞŞekil 5.6a. Bertrand Duopol Modelinde Tepki Eekil 5.6a. Bertrand Duopol Modelinde Tepki Eğğrileririleri 2525

1π

2π

3π

1. Firman1. Firmanıın tepkin tepki eeğğrisirisi

•

4π

•••

acee′

•b

1eP 1cP1cP 1aP

2bP2cP2eP

2eP ′

1P

2P

0

ŞŞekil 5.6b. Bertrand Duopol Modelinde Tepki Eekil 5.6b. Bertrand Duopol Modelinde Tepki Eğğrileririleri 2626

1π2π

3π

2. Firman2. Firmanıın tepkin tepki eeğğrisirisi

4π

Eş-kâr eğrilerinin bu şekli, aynı kâr düzeyinde kalabilmek için, rakip

firmanın fiyatını düşürmesi karşısında, kendi fiyatını belirli bir düzeye (e

noktası) düşürmesi gerektiğini ifade eder. Bertrand duopol modelinde

denge, iki tepki eğrisinin kesişim noktasında oluşur. Şekil 5.7’de ee noktası,

istikrarlı bir denge noktasıdır. Aynı anda her iki firmanın kârı bu fiyat

düzeylerinde maksimize olmakta, ancak endüstri kârı maksimize

olmamaktadır. Bunun nedeni, firmaların her zaman rakiplerinin fiyatlarını

sabit tutacaklarını varsaymaları ve geçmiş deneyimlerinden hiçbir şey

öğrenmemeleridir.

2727

2828ŞŞekil 5.7. Bertrand Duopol Modelinde Dengeekil 5.7. Bertrand Duopol Modelinde Denge

1P

2P

0

1. Firman1. Firmanıın tepkin tepki eeğğrisirisi

•2eP

1eP

E2. Firman2. Firmanıın tepkin tepki eeğğrisirisi

Bertrand duopol modeline ilişkin şu eleştiriler yöneltilebilir:

1. Rakip firmaların safça davranış içinde bulunmaları.

2. Endüstriye girişlerin incelenmemiş olması.

3. Satış etkinlikleri, ürün farklılaştırması gibi konulara yer verilmemiş

olması.

4. Dengeye geliş sürecinin uzunluğunun belirsizliği.

5. Statik bir yapıya sahip olması.

6. Piyasa talebinin tam olarak bilindiğinin varsayılmış olması.

2929

3. Chamberlin Oligopol Modeli (K3. Chamberlin Oligopol Modeli (Küçüüçük Grup Modeli)k Grup Modeli)

Bu model, endüstrideki firmaların birbirlerinin farkında olduklarını

varsaymaktadır. Bu karşılıklı farkındalık, dolayldolaylıı ve dolaysdolaysıızz iki etkiye yol

açar.

DolaysDolaysıız etkilerz etkiler, rakiplerin pasif kalacaklarının varsayılması durumunda

ortaya çıkan etkilerdir.

DolaylDolaylıı etkileretkiler, firmaların fiyatlama ve üretim ile ilgili kararlarında ortaya

çıkan değişiklikler karşısında, rakiplerinin aktif hale gelmesiyle oluşan

etkilerdir.

3030

Dolaylı ve dolaysız tüm etkenlerin bilinmesi, tekel fiyatı ve miktarının

geçerli olduğu bir dengenin oluşmasına yol açar. Bu oluşum, firmalararası

bir anlaşmayla ya da anlaşma olmaksızın gerçekleşebilir.

Şekil 5.8 Chamberlin oligopol modelindeki denge oluşumunu göstermek-

tedir. Başlangıçta Chamberlin modeli, Cournot duopol modeline

benzemektedir.

3131

Birinci firma QM kadar üretim yapacak şekilde piyasaya girer. İkinci firma,

birinci firmanın (Cournot modelindeki gibi) tepki vermeyeceğini düşünürse,

QMB aralığı kadar üretim yapar. Ancak rakibinin tepki vereceğinin

farkındaysa, birinci firma üretimini 0A aralığı olarak ayarlayacaktır. Bu,

ikinci firma üretim miktarının (QMB) yarısı kadardır. Bu durumda endüstri

üretim miktarı QM , fiyatı da PM’dir. İkinci firma bu davranışın en iyi

olduğunu bildiğinden, üretimini değiştirmeyecektir. Bu, bir tekel

çözümüdür.

3232

3333ŞŞekil 5.8. Chamberlin Oligopol Modelinde Dengeekil 5.8. Chamberlin Oligopol Modelinde Denge

Q

P

0

• •

•

MQ1MR 2MR

E

BA

MP

••

P

1ε =

B′

A′

Bu şekilde, yani karşılıklı bağımlılığın farkında olma, firmaların piyasa talep

eğrisini bildikleri varsayımını da örtük biçimde içermektedir. Ayrıca

firmaların birbirlerinin maliyet yapılarından haberdar oldukları varsayımı da

geçerlidir.

Anlaşmanın olmadığı durumlarda kâr maksimizasyonu, ancak ve ancak

tüm firmaların aynı maliyet ve talep eğrilerine sahip olduğu durumda

gerçekleşebilir. Bu modelde endüstriye giriş dikkate alınmamıştır. Böyle bir

durumda, istikrarlı bir dengenin oluşup oluşamayacağı açıkça söylenemez.

3434

4. Dirsekli Talep Modeli: 4. Dirsekli Talep Modeli: SweezySweezy İİstikrarlstikrarlıı AnlaAnlaşşmasmasıız Oligopol z Oligopol

ModeliModeli

Bu model 1939’da Paul Sweezy tarafından geliştirilmiştir. Modelin işleyişi

şu iki temel varsayım üzerine kuruludur:

1.1. Firmalardan biri fiyatını azaltırsa, rakip firmalarda fiyatlarını azaltarak

tepki veririler.

2.2. Firmalardan biri fiyatını artırırsa, rakip firmalar fiyatlarını sabit tutarak

tepki verirler.

3535

Birinci varsayım nedeniyle d eğrisinin üst tarafı; ikinci varsayım nedeniyle

D eğrisinin alt tarafı geçerlidir. Bu nedenle, bir dirsekli talep eğrisi, E

noktasında dirsek yapacak şekilde oluşmaktadır. Ayrıca talep eğrisinin

dirsekli oluşu nedeniyle MR eğrisi de AB aralığında süreksizdir (Şekil 9a).

Firma Q* kadar ürünü, P* fiyatından satacaktır. Sweezy modelinde bu

fiyatın nasıl oluştuğu belirsiz olduğundan, bir fiyat teorisi modeli olarak

kabul görmemektedir.

3636

37

q

P

0

ŞŞekil 5.9a. ekil 5.9a. SweezySweezy Dirsekli Talep Modelinde DengeDirsekli Talep Modelinde Denge37

••

•

1MC

2MC

d

D*q MR

*P

A

B

E

MC eğrisini yukarıya çekecek olan çeşitli maliyet artışları, AB aralığı geniş

olduğu ölçüde, denge fiyatını ve miktarını etkilemeyecektir. Dolayısıyla bu

durum, oligopolistik piyasalarda fiyatların neden katı olduğunu

açıklamaktadır.

Ancak maliyet artışları her firmayı aynı ölçüde etkileyen türdeyse (örneğin

satış vergisi), bir firma rakiplerinin de kendisini izleyeceklerini düşünerek

fiyatını artırır. Dirsek E ’den E′ ’ye kayar. Denge fiyatı artar, denge miktarı

azalır. Benzer şekilde talep kaymaları da, MC eğrisi AB aralığında kaldığı

sürece dengeyi etkilemeyecektir.

3838

ŞŞekil 5.9b. ekil 5.9b. SweezySweezy Dirsekli Talep Modelinde Fiyat KatDirsekli Talep Modelinde Fiyat Katııllığıığı3939

q

P

0

••

D

*1q MR

*PA

B

E

1SAC

•

••E′

A′ 1MC2SAC

2MC

•B′

*2q

ÖÖrnek 2 :rnek 2 :

Mal farklılaştırmasına gitmiş bir duopol piyasasında firmaların toplam

maliyet ve piyasa talep fonksiyonları ile firmaların başlangıçtaki denge

satış miktarları aşağıda verilmiştir. Birinci firma, 130 olan satış fiyatını

145’e yükseltmek istemektedir. Bu kararı, Sweezy dirsekli talep modeli

açısından değerlendirelim.

4040

1 1 2 2 1 2

2 21 1 2 2

1 2

180 4 , 150 2 2

4.5 , 3

10 , 10

P q q P q q

TC q TC q

q q

= − − = − −

= =

= =

4141İkinci firmanın başlangıç durumundaki fiyatı ’dur.*

2 110P =

1 2 2 1110 150 2 2 20q q q q= − − → = −

Bunu, birinci firmanın talep fonksiyonundaki yerine yazalım.

( )1 1 1 1 1180 4 20 160 3P q q P q= − − − → = −

olursa;1 145P = 1 1145 160 3 5q q= − → =

Bu durumda ikinci firmanın üretim miktarı:

2 1 220 15q q q= − → =

4242Birinci firmanın kârına bakalım:

( ) ( ) ( )

1 1 1 1

21 1145 5 4.5 5 612.5

P q TCπ = −

π = − → π =

Birinci firma fiyatını artırmasaydı, şu kârı elde ederdi:

( ) ( ) ( )

( ) ( )

21 1130 10 4.5 10 850

612.5 850 237.5

π = − → π =

∆π = − = −

4343İkinci firmanın kârını, birinci firmanın fiyat değişiminin öncesi ve sonrası

için sırasıyla bulalım:

( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

22 2

22 2

2

110 10 3 10 800

110 15 3 15 975

175

π = − → π =

π = − → π =

∆π =

Yukarıda elde ettiğimiz sonuçlara göre, birinci firmanın fiyat yükseltme

kararı yanlıştır.

ÖÖrnek 3 :rnek 3 :

Mal farklılaştırmasına gitmiş bir duopol piyasasında firmaların toplam

maliyet ve piyasa talep fonksiyonları ile firmaların başlangıçtaki denge

satış fiyatları ve miktarları aşağıda verilmiştir. Bu piyasayı Sweezy dirsekli

talep modeli açısından inceleyelim.

4444

1 1 2 2 1 2

21 1 2 2

1 1 2 2

100 2 , 95 3

2.5 , 25

70 , 10 , 55 , 10

P q q P q q

TC q TC q

P q P q

= − − = − −

= =

= = = =

4545Şimdi dirsekli talep fonksiyonunu belirlemek için, Sweezy dirsekli talep

modelinin temel varsayımlarını kullanalım.

Birinci firma fiyatını artırırsa, ikinci firma fiyatını sabit tutacaktır. P2=55

değerini ikinci firmanın talep fonksiyonundaki yerine yazalım ve q2 için

çözelim ve dirseğin üst bölümünü belirleyelim.

11 2 2

1 11 1 1

4055 95 3

3

40 260 5100 2

3 3

qq q q

q qP q P

−= − − → =

− −⎛ ⎞= − − → =⎜ ⎟⎝ ⎠

Dirseğin üst bölümü

4646İkinci varsayımı kullanarak, benzer yöntemle dirseğin alt bölümünü de

belirleyebiliriz.

Birinci firma fiyatını düşürürse, ikinci firma da piyasa payını koruyacak

şekilde fiyatını azaltacaktır:

Bu bilgiyi, birinci firmanın talep fonksiyonuna yazalım:

1 2 1 2dq dq q q= → =

1 1 2 1 1 1

1 1

100 2 100 2

100 3

P q q P q q

P q

= − − → = − −

= − Dirseğin alt bölümü

4747İkinci firma piyasa payını koruduğu sürece, birinci firmanın fiyatı yalnızca

q1’in fonksiyonudur. Bu fonksiyon, P1<70 ve q1>10 değerleri için

geçerlidir.

Dirseğin alt ve üst bölümlerine karşılık gelen MR eğrilerini de belirleyelim.

Dirseğin üst bölümü

1 11 1 1 1 1

260 5 260 103 3

q qTR P q q MR

− −⎛ ⎞= = → =⎜ ⎟⎝ ⎠

Dirseğin alt bölümü

( )1 1 1 1 1 1 1100 3 100 6TR P q q q MR q= = − → = −

48481 1 110 40 , 53.3 , 5 50q MR MR MC q= → = = = =

Buna göre, birinci firmanın MC ’si, MR ’nin alt noktası (B) ve üst noktası

(A) arasından geçmektedir. MR, MC ’den büyük olduğundan, birinci

firmanın fiyatını artırarak kârı artırması mümkün değildir. Fiyat arttıkça,

MR, MC ’den daha büyük değer alacaktır. Dolayısıyla MC, AB aralığında

kaldığı sürece, firma fiyatını değiştirmeyecektir. Ancak maliyeti 3.3

birimden daha yukarı çekecek etmenler oluşursa, firma fiyatını yükseltmek

isteyecektir.

ŞŞekil 5.9c. ekil 5.9c. SweezySweezy Dirsekli Talep Modelinde Denge (Dirsekli Talep Modelinde Denge (ÖÖrnek 3)rnek 3)4949

q

P

0

••

•

1 15MC q=

D*1 10q = MR

*1 70P =

A

B

E

53.3MR =50MC =

40MR =

•

50505. Stackelberg Duopol Modeli5. Stackelberg Duopol Modeli

Heinrich von Stackelberg (1934) tarafından geliştirilen bu model, Cournot

duopol modelinin eleştirel bir uzantısıdır.

Stackelberg, duopolist firmalardan birinin, rakibinin Cournot varsayımına

göre hareket ettiğini (izleyen) fark edebilecek kadar gelişmiş (lider)

olduğunu varsaymıştır. Bu nedenle, bu firma rakibinin tepki fonksiyonunu

belirleme ve kendi kâr fonksiyonunda dikkate alarak kârını maksimize etme

avantajını yakalamaktadır.

Birinci firmayı gelişmiş (lider) oligopolist olarak kabul edersek, ikinci

firmanın (izleyen) kendi tepki eğrisine göre hareket edeceğini

varsayacaktır. Birinci firmanın kârını maksimize eden üretim miktarı, ikinci

firmanın tepki fonksiyonu veriyken, birinci firmanın elde edebileceği

maksimum kârı gösteren ve birinci firmaya ait en düşük eş-kâr eğrisi

üzerinde yer alan A noktasına karşılık gelmektedir.

5151

5252ŞŞekil 5.10. Stackelberg Duopol Modelinde Dengeekil 5.10. Stackelberg Duopol Modelinde Denge

1q

2q

0

CournotCournot--Nash DengesiNash Dengesi

• ••

EA

GeliGelişşmimişş Lider Birinci Firma Lider Birinci Firma ile Stackelberg Dengesiile Stackelberg Dengesi

Birinci FirmanBirinci Firmanıın Tepki En Tepki Eğğrisirisi

*2q

*1q

Birinci firma, ikinci firmanın tepki eğrisini dikkate alarak, bir tekelci firma

gibi kendi kârını maksimize etmeye çalışır. İkinci firma ise, kendi talep

fonksiyonuna göre üretimini ’da ayarlar. Böyle bir durumda birinci firma

lider, ikinci firma izleyen olarak hareket etmişlerdir. Bunun sonucunda

birinci firma Cournot modeline göre daha iyi, ikinci firma daha kötü

durumdadır.

*2q

5353

Piyasanın ulaştığı denge istikrarlıdır. Her iki firmanın gelişmiş (lider) olarak

hareket etmesi durumunda, piyasa istikrarsız hale dönüşür. Bu durum,

Stackelberg DengesizliStackelberg Dengesizliğğii olarak bilinir. Böyle bir durum, firmalardan birinin

izleyiciliği kabulleneceği bir fiyat savaşına ya da kendi tepki eğrilerini

bırakarak anlaşmaya vardıkları (yani her iki firmanın daha yüksek kâr elde

edeceği) bir noktaya gider. Sonuç olarak Stackelberg modeli, pazarlığın ve

anlaşmanın her iki firma için de yararlı olacağını göstermektedir.

5454

ÖÖrnek 4:rnek 4:

Bir duopol piyasasına ilişkin piyasa talep fonksiyonu ve firma maliyet

fonksiyonları aşağıda verilmiştir. Piyasa ve firma dengesini inceleyelim.

5555

( )1 2

21 1 2 2

100 0.5

5 , 0.5

P q q

TC q TC q

= − +

= =

5656Piyasa talep fonksiyonu ve firma maliyet fonksiyonlarını kullanarak, kâr

maksimizasyonunu ve tepki fonksiyonlarını belirleyelim.

( )

( )

1 1 1 1 2 1 1

21 1 1 1 2

22 2 2 1 2 2 2

22 2 2 1 2

100 0.5 5

95 0.5 0.5

100 0.5 0.5

100 0.5

Pq TC q q q q

q q q q

Pq TC q q q q

q q q q

⎡ ⎤π = − = − + −⎣ ⎦

π = − −

⎡ ⎤π = − = − + −⎣ ⎦

π = − −

5757

11 2 1 2

1

22 1 2

2

95 0.5 0 95 0.5

100 2 0.5 0 50 0.25

q q q qq

q q q qq

∂π= − − = → = −

∂

∂π= − − = → = −

∂

Birinci Firmanın Tepki Fonksiyonu

1

İkinci Firmanın Tepki Fonksiyonu

Birinci firmayı lider varsayalım. Bu durumda birinci firma, ikinci firmanın

tepki fonksiyonunu, kendi kâr fonksiyonundaki yerine yazarak çözecek.

5858

( )21 1 1 1 1

21 1 1

11

1

22

* *1

2 2 2

22

1

* *

22 2

93.3

95 0.5 0.5 50 0.25

70 0.375

70 0.75 0 ,

100 0.5(93.3)

3267.4

26.7 71153.4 2 0 , .6

q q q q

q q

qq

q q q

q

q

qq

π = − − −

π = −

∂π= − = →

∂

π = − −

∂π

= π =

= π == − = →∂

5959Şimdi de ikinci firmayı lider, birinci firmayı izleyen kabul ederek çözüm

yapalım.

( )22 2 2 2 2

22 2 2

12

* *2 2

* *1

1

1

35 918.8

77.5 3003.1

100 0.5 95 0.5

52.5 0.75

52.5 1.5 0 ,

,

q q q q

q q

q q

q

q

π = − − −

π = −

∂π= = π =

= π =

− = →∂

6060

Her iki firma aynı anda lider gibi hareket etseler, şu sonuçları elde ederiz.

* *1 1

* *2 2

93.3 2878.,

,

3

35 642.3

q

q

= π =

= π =

6161ŞŞekil 5.11a. ekil 5.11a. DuopoldeDuopolde Statik Bir OyunStatik Bir Oyun

İİkinci Firmakinci Firma

İİzleyen (zleyen (ii)) Lider (Lider (LL))

İİzleyenzleyen((ii))

LiderLider((LL))

Birinci Birinci FirmaFirma

1

2

i

i

π

π1

2

i

L

π

π

1

2

L

i

π

π1

2

L

L

π

π

6262ŞŞekil 5.11b. ekil 5.11b. DuopoldeDuopolde Statik Bir OyunStatik Bir Oyun

İİkinci Firmakinci Firma

İİzleyen (zleyen (ii)) Lider (Lider (LL))

İİzleyenzleyen((ii))

LiderLider((LL))

3200900

3003.1918.8

3267.4711.6

2878.3642.3

Birinci Birinci FirmaFirma

6363

AnlaAnlaşşmalmalıı OligopolOligopol

Oligopolist bağımlılığın neden olduğu belirsizliklerin ortadan

kaldırılmasının bir yolu, firmaların kendi aralarında anlaşma yapmalarıdır.

Burada, kartel ve fiyat liderliği biçimindeki anlaşmalar incelenmektedir.

6464

1. Karteller1. Karteller

A. Ortak KârA. Ortak Kârıı Maksimize Etmeyi AmaMaksimize Etmeyi Amaççlayan Kartellerlayan Karteller

Bu şekilde firmalar bir araya gelerek ortak kârlarını (endüstri kârını)

maksimize etmeye çalışırlar. Bu durum, birden fazla fabrikaya sahip tekelci

firmayla aynıdır. Karteli oluşturan firmaların homojen mal ürettiklerini

varsayalım.

Firmalar bir kartel merkezi kurarak, bu birime kârı maksimize eden üretim

düzeyinin belirlenmesi ve elde edilen kârın üyeler arasında dağıtılması

yetkisini verirler. Kartel merkezi, üyelerine ait maliyet fonksiyonlarını ve

piyasa talep fonksiyonunu bilmektedir.

Piyasa MC eğrisi, üyelerin MC eğrilerinin yatay toplamıyla

belirlenmektedir. kârı maksimize eden üretim düzeyi, piyasa MC ve MR

eğrilerinin kesişim noktasıdır.

6565

6666

Şekil 5.13’de en sağdaki şekil, piyasada MC = MR ’ye göre denge üretim

miktarı ve denge fiyatının belirlenişini göstermektedir. Karteli oluşturan her

bir firma, kendi maliyet yapısına göre (kartel anlamasına göre), toplam

kartel kârından payına düşeni alacaktır. Bunu matematiksel olarak görelim.

6767ŞŞekil 5.13. Birden Fazla Fabrikaya Sahip Tekelekil 5.13. Birden Fazla Fabrikaya Sahip Tekel

P

q0 *1q

1MC 1AC

1AC

*P

1E

P

q*2q

2MC 2AC

2AC

2E

P

Q0

MR

*Q

D

MC

MC MR= E

*P *P

0

•••

1. Firma 2. Firma Toplam Kartel

6868

( ) ( )1 2 1 2

1 21 1

1 1 1 1

1 22 2

2 2 2 2

11 122 1 11

21 22

0

0

0 , 0

TR TR TC TC

dTC dTCd dTR MR MR MCdq dq dq dq

dTC dTCd dTR MR MR MCdq dq dq dq

H H H

π = + − +

π= − − = → = =

π= − − = → = =

π π= = > = π <

π π

ÖÖrnek 5:rnek 5:

Bir duopol piyasada firmalar kartel anlaşması yapmışlardır. Aşağıda verilen

firmaların toplam maliyet fonksiyonları ile piyasa talep fonksiyonunu kartel

merkezinin bildiği varsayılmaktadır. Bu bilgilere göre kartel denge

çözümünü bulalım.

6969

( )1 2

21 1 2 2

100 0.5

5 , 0.5

P q q

TC q TC q

= − +

= =

7070

( ) ( ) 21 2

* * * *1 2

1 2 1 2

1 21

1 22

100 0.5 5 0.

90 5 52.5 4

5

95 0

100 2 0

, , , 525

q q q q q q

q q

q q

q

q qq

P

⎡ ⎤⎡ ⎤π = − + + − +⎣ ⎦ ⎣ ⎦

∂π= − −

= = = π =

=∂

∂π= − − =

∂

7171İkinci sıra koşullar:

11 122 1 11

21 22

1 211 22

1 2

1 212 21

2 1

2 1

0 , 0

1 , 2

1

1 11 0 , 1 0

1 2

H H H

q q

q q

H H H

π π= = > = π <

π π

∂π ∂ππ = = − π = = −

∂ ∂

∂π ∂ππ = = π = = −

∂ ∂

− −= = = > = − <

− −

Burada olduğu gibi, teorik anlamda tekelci çözüm kolay olmakla birlikte,

gerçek yaşamda nadiren endüstri kârı maksimize edilebilmektedir. Bunun

olası nedenleri şöyledir:

Piyasa talebinin yanlış tahmin edilmesi: Genelde piyasa talebi,

olduğundan küçük tahmin edilir.

Marjinal maliyet fonksiyonunun tahmininde yapılan hatalar.

7272

Kartel pazarlık sürecinin yavaş ilerlemesi: Zaman içinde piyasa talep

yapısı ve firma maliyetlerinde değişiklikler olabilir.

Piyasa koşullarındaki değişmelere rağmen, kartel fiyatının katı olması.

Bazı kartel üyelerinin pazarlık sürecinde blöf yapmaları: Bazı firmalar

anlaşma öncesi fiyat düşürebilirler.

Yüksek maliyetli firmaların bulunması, bu firmaların endüstri kârının

maksimizasyonu için üretimden vazgeçmemelerine neden olabilir.

7373

7474

Devletin müdahalesi.

Kamuoyunda iyi bir izlenim bırakma isteği.

Piyasaya yeni firmaların girmesi endişesi.

Firmaların üretim planlaması ve satış etkinlikleri açısından serbest

olmaları.

B. Piyasa PaylaB. Piyasa Paylaşşan Kartelleran Karteller

Fiyat DFiyat Dışıışı Rekabet AnlaRekabet Anlaşşmalarmalarıı

Bu kartel türünde firmalar, ortak bir fiyat üzerinde anlaşmaya varırlar.

Ancak firmalar, satış etkinlikleri konusunda serbesttirler. Yani kartele

katılan firmalar arasında fiyat dışı bir rekabet vardır. Bu kartel, kâr

maksimize edici kartele göre gevşektir. Düşük maliyetli firmalar, fiyat

anlaşmasını bozabilecek uygulamalar yapabilir. Örneğin, yüksek maliyetli

firmaları, fiyat değiştirerek piyasayı terk etmeye zorlayabilir. Maliyet

yapıları çok benzer olsa dahi, üyelerden biri kartel dışına çıkarak fiyat

rekabetini başlatabilir.

7575

7676

PiyasanPiyasanıın Kota Anlan Kota Anlaşşmalarmalarııyla Paylayla Paylaşışılmaslmasıı

Bu kartel yöntemine göre, firmalar belirlenen fiyat düzeyinde, her bir firma

tarafından satılacak olan miktar üzerinde anlaşmaya varırlar. Maliyetler

özdeşse, tekel çözümü oluşur. Maliyetler farklıysa, kota payları pazarlıkla

belirlenir. Ya firmaların geçmiş dönemlerdeki satış düzeyleri ya da üretim

kapasiteleri pazarlık sürecinde referans alınır.

Piyasa paylaşımı, coğrafi esasa göre de yapılabilir.

7777

2. Fiyat Liderli2. Fiyat Liderliğği Modellerii Modelleri

Oligopolistler arasında bir firma fiyatı belirler, diğer firmalar da bu fiyatı

uygular. İzleyen firmalar kâr maksimizasyonundan uzaklaşmalarına

rağmen, rakiplerinin davranışlarındaki belirsizliği ortadan

kaldırmaktadırlar. Bu şekildeki anlaşmalı oligopolde firmalar satış

etkinlikleri açısından serbest olduklarından, kartele göre daha çok tercih

edilmektedir.

7878

2.1. D2.1. Düüşşüük Maliyetli Firmank Maliyetli Firmanıın Fiyat Liderlin Fiyat Liderliğği Modelii Modeli

Homojen mal üreten, farklı maliyetlere sahip iki firmanın bulunduğunu

varsayalım. Firmalar aralarında piyasayı eşit ya da farklı oranlarda

paylaşacak şekilde anlaşabilirler. Düşük maliyetli firma, daha düşük bir

fiyat (P1) uygulayacak, daha yüksek maliyetli firma bu fiyatı kendisine veri

alacaktır.

Lider firma kendi kârını maksimize etmekte, ancak izleyen firma P1

fiyatından kendi kârını maksimize edememektedir. Bir fiyat savaşı, ikinci

firmanın endüstriyi terk etmesine neden olabilir. Ancak izleyen firma, özel

bir anlaşma (piyasa paylaşımı) yapılmadığında, lider firmayı kâr

maksimizasyonundan uzaklaştırabilir. Şekil 5.14 ve Şekil 5.15, her iki

firmanın piyasa payı anlaşmasına vardıklarında, fiyat liderliği modelinin

kararlı bir dengeye ulaşacağını göstermektedir.

7979

80ŞŞekil 5.14. Dekil 5.14. Düüşşüük Maliyetli Firmank Maliyetli Firmanıın Fiyat Liderlin Fiyat Liderliğği: i: AynAynıı Piyasa PayPiyasa Payı

80ı

Q

P

01 2MR MR=

E

1P

d

D

••

2P

1 2q q=•

•1AC

2AC1MC

2MC

2q′

81ŞŞekil 5.15. Dekil 5.15. Düüşşüük Maliyetli Firmank Maliyetli Firmanıın Fiyat Liderlin Fiyat Liderliğği: i: FarklFarklıı Piyasa Pay

81Piyasa Payıı

Q

P

01MR

E

1P

1d•

2P

1q•

•1AC

2AC1MC

2MC

2MR

2d

•

2q•2q′

8282

2.2. Egemen Firman2.2. Egemen Firmanıın Fiyat Liderlin Fiyat Liderliğği Modelii Modeli

Bu modelde bir firmanın, piyasanın önemli bölümünü elinde tuttuğu, diğer

firmaların da küçük paylara sahip olduğu varsayılmaktadır. Piyasa talep

eğrisi, egemen firma tarafından bilinmektedir. Ayrıca egemen firma, küçük

firmaların marjinal maliyetlerini de bilmektedir. Egemen firma, rakip

firmaların marjinal maliyetlerinin yatay toplamıyla, rakiplerinin toplam arz

miktarını belirleyebilir.

8383

Egemen firma her bir fiyat düzeyinde, piyasa talebinin küçük firmalar

tarafından karşılanamayan bölümünü karşılayacaktır. Örneğin Şekil 16’da

P1 fiyatından tüm piyasa talebini izleyen firma(lar); P2 fiyatından BE2

kadarını egemen firma, P*B kadarını izleyen firma(lar) karşılar. Fiyat P1’in

altına düştükçe, egemen firmanın malına olan talep artar.

8484ŞŞekil 5.16. Egemen Firmanekil 5.16. Egemen Firmanıın Fiyat Liderlin Fiyat Liderliğği i

Modelinde DengeModelinde Denge

Q

P

•

Q

P

0 0

•• •

• •Liderin Arzı

•

1E

2E

3E

4E

1SD

*P *P

*q

1P

2P

3P

A

B

Küçük Firma Arzı

2q 3qMR

LdE

AC

MC

Egemen firma bu şekilde, kendisine ait talep eğrisini belirlemiş olur. Bu

talep eğrisi, dL ile gösterilmiştir. Egemen firma MC=MR birinci sıra

koşuluna göre kendi kârını maksimize eden üretim ve fiyat düzeyini

belirlemiş olacaktır (E noktası). İzleyen firma(lar) bu fiyatı veri alırlar.

Ancak, açık bir anlaşma yapılmadıkça, izleyen firma(lar) üretimlerini

kısarak, egemen firmanın maksimum kâr elde etmesini engelleyebilirler.

8585

86862.3. 2.3. BarometrikBarometrik Fiyat LiderliFiyat Liderliğği Modelii Modeli

Bu modelde, piyasa yapısını iyi bildiği ve iyi öngörüler yapabildiği

düşünülen bir firma, resmi ya da gayri resmi bir anlaşmayla, fiyat

belirlemeye liderlik yapacağı diğer firmalarca kabul edilmektedir. Farklı

endüstrilerdeki firmalar da barometrik fiyat lideri olarak seçilebilir. İzleyen

firmalar bu yolla doğruya yakın bir fiyat uygulayabilir, maliyet

hesaplarından kurtulabilir ve piyasada lider firma belirleme sorunu ortadan

kaldırılmış olur.

8787Fiyat LiderliFiyat Liderliğği Modelleri ii Modelleri iççin in ÖÖrneklerrnekler

1. D1. Düüşşüük Maliyetli Firmank Maliyetli Firmanıın Liderlin Liderliğğii

( )1 2

1 1 2 2

105 2.5 105 2.5

5 , 15

P Q P q q

TC q TC q

= − → = − +

= =

Düşük maliyetli birinci firma liderbirinci firma lider olacaktır. Ayrıca piyasa paylaşma

anlaşmasının eeşşit piyasa paylait piyasa paylaşışımmıı biçiminde yapıldığını varsayalım.

( )1 2 1 1105 2.5 2 105 5q q P q q= → = − = −

8888

( )

1 1 1

21 1 1 1 1 1

11

1

* * *1 2

* *1 2

105 5 5 100 5

100 10 0

10 , 55

500 , 400

Pq TC

q q q q q

qq

q q P

π = −

π = − − = −

∂π= − =

∂

= = =

π = π =

2. Egemen Firman2. Egemen Firmanıın Liderlin Liderliğğii

Bu modelde egemen (büyük) firma tekelci, diğer (küçük) firma fiyatı veri

alan tam rekabetçi gibi davranmaktadır. Küçük firma, egemen firma

tarafından belirlenmiş olan piyasa fiyatını veri alıp, kendi kârını maksimize

eden üretim düzeyini belirler. Egemen firmanın, aşağıdaki piyasa talep

fonksiyonunu (D) ve rakip firmaların toplam arz fonksiyonunu bildiğini

varsayalım. Egemen firma (QQ==DD──SS) farkından hareketle, kendi talep

eğrisini belirleyebilir.

8989

50 0.3 , 0.2D P S P= − =

9090Egemen firma, küçük rakip firmaların marjinal maliyetlerini yatay

toplayarak, bu firmaların piyasa arz eğrisini ( S S ) elde edebilmektedir.

( ) ( )50 0.3 0.2

50 0.5

100 2 , 2

Q D S P P

Q P

P Q TC Q

= − = − −

= −

= − =

Egemen FirmanEgemen Firmanıın Talep En Talep Eğğrisirisi

Şimdi egemen firmanın kârını maksimize eden üretim düzeyini ve fiyatı

bulalım.

9191

( )

*

2

*

100 2 , 2

100 2 2 98 2

98 4 0

24.5 , 51

P Q TC Q

Q Q Q Q

Q

P

Q

Q

Q

=

= − =

π = − − = −

∂π=

∂

=

− =

Egemen firmanın denge üretim miktarı ve buna karşılık belirleyeceği piyasa

fiyatını yukarıda bulduk:

Bu fiyat düzeyinde toplam piyasa talep miktarı:

* *24.5 , 51Q P= =

9292

* * *50 0.3 34.7D P D= − → =

Bu miktarın 24.5 birimini egemen firma, geri kalan 10.2 birimini küçük

firmalar karşılamaktadır.

93933. Piyasa Payla3. Piyasa Paylaşşan Lider Firmaan Lider Firma

Bu modelde firmalar piyasayı sabit oranlarda paylaşacak şekilde

anlaşmışlardır. İki firmalı (duopol) bir piyasa düşünelim. Paylar şöyle

olacaktır:

( ) ( )

1 2 1 21 2 1 2

1 2 2 11 2 1 2

1 2

, 1

1 ,1 1

q q q qk k k k

Q Q Q

k q k qk k q q

k k

+= = → + = =

= − → = =− −

9494Firmalar, birinci firmayı lider seçmiş olsunlar. Birinci firmanın kendisine ait

talep ve maliyet fonksiyonlarını bildiğini varsayalım:

21 1 2 1 1100 2 , 2.5P q q TC q= − − =

Lider firma, kendi kârını maksimize eden üretim düzeyini, dolayısıyla fiyatı

belirleyecektir.

( ) ( )2 21 1 2 1 1 1 1

*11 1

1

100 2 2.5 100 5

100 10 0 10

q q q q q q

q qq

π = − − − = −

∂π= − = → =

∂

Piyasa payı anlaşmasının aşağıdaki şekilde yapılmış olduğunu kabul

edelim ve buna bağlı olarak piyasa denge fiyatını ve lider firma kârını

belirleyelim:

( )

1 21 2

* * * *1 2

* * *1 2

2* * *1 1 1

2 1,3 3

3 15 , 52

100 2 75

100 5 500

q qk k

Q Q

Q q Q q

P q q

q q

= = = =

= → = =

= − − =

π = − =

9595

9696

Neoklasik Firma Teorisinin EleNeoklasik Firma Teorisinin Eleşştirisitirisi

1930’lu yıllardan itibaren neoklasik firma teorisine yönelik eleştiriler

giderek yoğunlaşmıştır. Şimdi neoklasik firma teorisinin temel varsayımları

ve bunların eleştirisine bakalım:

9797

1.Firma sahibi ayn1.Firma sahibi aynıı zamanda girizamanda girişşimcidir.imcidir.

Girişimci sınırsız bilgiye ve zamana sahip olarak, tüm kararları bir firma

sahibi gibi almaktadır. Ancak çağımız iş dünyasında firma yönetimi

profesyonel ekiplerden oluşmaktadır. Bu durum kâr maksimizasyonu

dışındaki amaçları da gündeme getirmektedir. Ayrıca gerçek dünyada

zaman kısıtı, bilgi kısıtı gibi nedenlerle yöneticiler rasyonel hareket

edemeyebilirler.

2. Kâr Maksimizasyonu Amac2. Kâr Maksimizasyonu Amacıı

Firmalar talep ve maliyet eğrilerini tam olarak bilemeyeceklerinden,

MC=MR ilkesinin yürütülmesi çok zordur. Bu nedenle firmalar kâr

maksimizasyonu dışında yönetici kesimin faydasının maksimize edilmesi

(satış geliri maksimizasyonu); tatminkâr bir kâra, büyümeye ulaşılması;

uzun dönemde firmanın varlığının sürdürülmesi; piyasaya yeni firmaların

girişinin engellenmesi; piyasa payının korunması gibi çeşitli amaçları

taşıyabilirler.

9898

99993.Belirsizlik3.Belirsizlik

Geleneksel firma teorisinde firmalar maliyetleri ve piyasa koşullarını tam

olarak bilmektedirler. Gerçek dünyada maliyet ve gelirlerin

hesaplanmasında belirsizlikler vardır. Çağdaş yaklaşımlar, olasılık teorisi

yoluyla bu noktaya açıklama getirmişlerdir. Firma çeşitli olasılıklar altında

kârına bakmaktadır. Belirli bir zaman ufkunda bu hesabı yapan firma, bir

indirgeme ile net kârlılığının bugünkü değerini belirlemektedir. Ancak bu

yaklaşımda girişimcilerin risk düzeyleri veri alındığı için eleştirilmiştir.

Ayrıca çevresel koşullardaki değişimler de dikkate alınmamıştır.

4.Dura4.Durağğanlanlııkk

Geleneksel yaklaşımda zaman ufku (kısa ve uzun dönem) yeterince net

değildir. Dönemler birbirinden ayrı ve bağımsızdır. Oysa yatırımlar birbirine

bağlıdır.

5.Piyasaya Giri5.Piyasaya Girişş

Piyasaya giriş, fiilidir, uzun döneme özgüdür. Potansiyel girici firmaların

piyasa üzerine olası etkileri dikkate alınmamaktadır.

101000

101101

Ortalama Maliyete GOrtalama Maliyete Gööre Fiyatlandre Fiyatlandıırmarma

Bu modellerin temel özelliği, fiyatın ortalama maliyet ilkesine göre

belirlendiğinin kabul edilmesidir.

GPM : Brüt kâr marjı (GGross PProfit MMargin)

P AVC GPM= +

Ortalama maliyet fiyatlama modellerinde firma amacının uzun dönem

kârının maksimize edileceği varsayımı yer alır. Ancak kısa alt dönemlerde,

dönemlerin birbirinden bağımsız olmaması nedeniyle MC MC == MRMR kuralına

göre kısa alt dönem kâr maksimizasyonları gerçekleştirilemez. Bu nedenle

uzun dönem kâr maksimizasyonu, fiyatın ortalama maliyete eşitlenmesiyle

sağlanmaktadır.

102102

Piyasa talebinin uzun dönemde değişken olması ve belirsizlikler nedeniyle

OMF yaklaşımı talep fonksiyonunu analize katmaz. Firmaların kısa dönem

maliyet fonksiyonlarını kullanarak karar oluşturdukları varsayılır.

Yedek kapasite nedeniyle firmaların AC eğrileri bir yatay bölüme sahiptir.

Bu, firmalara talepteki değişme, firma içi sorunlar gibi nedenler karşısında

esnekçe hareket edebilme olanağı sağlar.

Fiyatlandırma kararları, SAVC eğrisinin yatay bölümü kullanarak

oluşturulur (Şekil 5.17).

103103

SAVC eğrisinin artan bölümü hammadde israfı, tamirat giderleri gibi

nedenlere dayanır. Azalan bölümde üretim faktörlerinin daha iyi

kullanımının etkisi vardır.

Fiyatın belirlenmesi iki aşamadan oluşur:

Birinci aşamada firma optimum kapasitede çalışırken, fiyatını, belirli bir

kâr düzeyini içerecek şekilde ortalama maliyetine eşitleyecektir.

İkinci aşamada, endüstriye girişi engelleyecek fiyatı uygular.

104104

105105ŞŞekil 5.17. Firmalarda Yedek Kapasite veekil 5.17. Firmalarda Yedek Kapasite ve

FarklFarklıılalaşşan Maliyet Ean Maliyet Eğğrileririleri

Q

P

0

SMC SACSAVC

Firmanın mark-up (kâr marjı) kuralı şöyledir:

Firmanın amacı uzun dönem kâr maksimizasyonu olsa da, uzun dönem

belirsizlikleri nedeniyle, fiyatlama kararı için kısa dönem AVC ’yi kullanır.

Firmalar net kâr marjını (NPM) geçmiş deneyimlerine dayandırırlar. NPM,

sermaye üzerinden “ADADİİLL” bir gelir sağlayacak ve riskleri karşılayacak bir

değere sahip olmalıdır.

P AVC GPM= + ve GPM AFC NPM= +

106106

Piyasada ilk fiyat oluşumunda ise NPM, piyasaya girişi özendirmeyecek

bir değerde olmalıdır.

Bu fiyat (P), işletmenin normal kapasite kullanımında gerçekleşmektedir.

Piyasada yerleşik firmalar arasındaki rekabet anlaşma ya da fiyat liderliği

ile engellenmiştir.

P AFC AVC NPM= + + ya da P AC NPM= +

107107

Firmalar fiyat belirlemenin ikinci aşamasında, P P == AC AC ++ NPMNPM fiyatını

referans alarak, girişi caydırıcı asıl fiyatı belirlerler. Ancak yerleşik firmalar

arasında maliyet uçurumları varsa, istikrarsızlık oluşacağından, fiyat

liderliği yoluyla bu fiyat belirlenmeye çalışılır. Fiyat lideri,

Potansiyel rekabet

Genel iktisadi durum

gibi faktörlere göre fiyatı belirler.

108108

Girişin engellenmiş olduğu durumlarda P* fiyatı uygulanır (ŞŞekil 5.18ekil 5.18). SAC

eğrisi, NPM ’yi içermektedir. Fiyat lideri P=AC ’yi uygulayacaktır. Giriş

tehdidi ne kadar kuvvetliyse, fiyat o ölçüde düşük uygulanacaktır.

Piyasada ürün homojense uzun dönemde tek fiyat; ürün farklılaştırılmış ise

çok sayıda fiyat oluşur. P fiyat düzeyi, yedek kapasite, risk unsuru, giriş

tehdidi gibi nedenlerle tam rekabetçi fiyat düzeyinden yüksektir.

109109

ŞŞekil 5.18. Piyasaya Giriekil 5.18. Piyasaya Girişşin Engellenmesiin Engellenmesi

Q

P

0

SMC SAC

SAVC

*P

**P

P

••••

*Q

c

b

d

a

110110

abab : NPM ’yi içeren başlangıçfiyat düzeyi

QQ** : Planlanmışüretim düzeyi