ศกษาเปรยบเทยบเจตนาในพระพทธศาสนา

กบเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา ของประเทศไทย

THE COMPARATIVE STUDY OF INTENTION IN BUDDHISM

AND INTENTION IN CRIMINAL LAW OF THAILAND

นายธวชชย สงหคา

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๕๓

ศกษาเปรยบเทยบเจตนาในพระพทธศาสนา

กบเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา ของประเทศไทย

นายธวชชย สงหคา

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๕๓

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

THE COMPARATIVE STUDY OF INTENTION IN BUDDHISM

AND INTENTION IN CRIMINAL LAW OF THAILAND

Mr.Thawatchai singkam

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of

The Requirement for The Degree of

Master of Arts

(Buddhist Studies)

Graduate School

sssssssMahachulalongkorniajavidyalaya University

ddddddd Bangkok, Thailand

C.E.2010

(Copyright by Mahachulalongkorniajavidyalaya University)

00000000บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อนมตใหนบ วทยานพนธฉบบน

เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา

....................................................

(พระสธธรรมานวตร)

คณบดบณฑตวทยาลย

 

คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ...............................ประธานกรรมการ

( พระมหาสทตย อาภากโร,ดร.)

.............................................................. กรรมการ

(พระมหาดวงจนทร คตตสโล,ดร.)

............................................................. กรรมการ

(ผศ.ดร.เทพประวณ จนทรแรง)

............................................................. กรรมการ

(ดร.พสฎฐ โคตรสโพธ)

คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ พระมหาดวงจนทร คตตสโล,ดร. ประธานกรรมการ

000000000000000000000000000000000 0ผ.ศ.ดร.เทพประวณ จนทรแรง กรรมการ

ก

ชอวทยานพนธ : ศกษาเปรยบเทยบเจตนาในพระพทธศาสนากบเจตนาในประมวล

กฎหมายอาญา ของประเทศไทย ผวจย : นายธวชชย สงหคา

ปรญญา : พทธศาสตรมหาบณฑต (สาขาวชาพระพทธศาสนา)

คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ หหหหหหหหหหหหหห: พระมหาดวงจนทร คตตสโล,ดร. ป.ธ.๕, พธ.บ.(ศาสนา), dddddddddddddddddd M.A. (Buddhist Studies), M.Phil. (Buddhist Studies),

ddddd Ph.D. (Buddhist Studies)

ssssssssssssssssssssssssss: ผ.ศ.ดร.เทพประวณ จนทรแรง พธ.บ.(ศาสนา), ศศ.บ.

หหหหหหหหหหหหหห (ไทยศกษา), M.A. (Buddhist Studies), Ph.D. (Pali & Buddhism)

วนสาเรจการศกษา : ๑/เมษายน/๒๕๕๔

บทคดยอ

กกกกกกกกวทยานพนธนมวตถประสงคในการศกษา ๓ ประการคอ ๑. เพอศกษาเจตนาใน

พระพทธศาสนา ๒. เพอศกษาเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา ๓. เพอศกษาเปรยบเทยบเจตนาใน

พระพทธศาสนากบเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา การศกษาวจยครงนผวจยไดศกษาขอมลทาง

เอกสารโดยคนควา รวบรวมขอมลทงปฐมภมและทตยภม เชน พระไตรปฎก ตารา คาบรรยาย

กฎหมาย คาพพากษาศาลฎกา เปนตน แลวนามาวเคราะห สงเคราะห ประเดนตางๆอาท

องคประกอบทครบเจตนาในการกระทาความผด เกณฑในการตดสนเจตนาทงสองฝายวามความ

เหมอนหรอแตกตางกนอยางไรพรอมนาเสนอแนวคดของผวจยโดยมงตอบวตถประสงค และ

ปญหาทตองการทราบ ก ก

กกกกกก ผลการศกษาวจยพบวา เจตนาในทางพระพทธศาสนานนจะมลกษณะประกอบเปน

กรรม มผลตอบคคลทกระทานนๆ กตอเมอบคคลนนไดมการกระทาทประกอบดวยสวนตางๆ ดงน

คอ ๑. ตองมเจตนา (กศลกรรม หรออกศลกรรม) เปนองคประกอบ ๒. มการลงมอกระทา ซง

ปรากฏออกมาได ๓ ชองทางไดแก ทางกาย ทางวาจา ทางใจ จงจะปรากฏเปนผลกรรมทสมบรณ

และเมอปรากฏผลออกมาแลวกจะสงผลในชาตนพรอมทงมผลกบการเกดในภพชาตใหมตอไป

ข

กกกกกกกกเจตนาในประมวลกฎหมายอาญาไดวางหลกไวอยางชดเจนในมาตรา ๕๙ โดยผวจย

พบวาในมาตราดงกลาวนไดแบงเจตนาออกเปน ๒ ลกษณะไดแก ๑. เจตนาประสงคตอผล คอ ร

สานก มงหมายจะใหเกดผลขน ๒. เจตนาเลงเหนผล คอ ไมไดประสงคตอผล ไมไดมงหมายให

เกดผลขนแตเลงเหนไดวาจะ เกดผลขนอยางแนนอน และในมาตรา ๖๐ ยงกาหนดประเภทของ

เจตนาไวอกประเภทหนงไดแก เจตนาโดยพลาด คอ ผใดเจตนาจะกระทาตอบคคลหนง แตผลของ

การกระทานนเกดขนกบบคคลอกคนหนงโดยพลาดไป ใหถอวาผนนมเจตนากระทาตออกคนหนง

ทไดรบผลรายจากการกระทานน นอกจากนยงพบวาการวนจฉยความผดตามประมวลกฎหมาย

อาญานนจะมองคประกอบในการกระทาทเปนความผดโดยแบงออกเปน ๒ ลกษณะ ไดแก

๑. องคประกอบภายใน ซงประกอบไปดวยเจตนา ๒. องคประกอบภายนอกไดแก บคคล มการ

กระทา (มเจตนา) มบคคลหรอวตถทถกกระทา จงจะปรากฏเปนผลของการกระทานนๆ และ

นอกจากนยงตองพจารณาดวยวาการกระทานนตองไมมกฎหมายยกเวนความผด และยกเวนโทษ

ดงกลาว จงจะพจารณาลงโทษผกระทาความผดนนไดอยางแทจรง

ดดดดดดดด สาหรบประเดนการเปรยบเทยบ เจตนาในทางพระพทธศาสนากบเจตนาในประมวล

กฎหมายอาญานนพบวา มทงความเหมอนและความแตกตางกน สงทมความเหมอนกนอยางเหน

ไดชดเจนคอ การมเจตนาเปนองคประกอบในการกระทาความผด กลาวคอในการกระทาความผด

ของบคคลในแตละครงจะตองมเจตนาเปนองคประกอบภายในทสาคญทสดเปนอนดบแรกกอนท

จะพจารณาในสวนอนๆ ตอไป สาหรบความแตกตาง พบวาเจตนาในทางพระพทธศาสนาจะ

พจารณาการกระทาความผด หรอถอวาผด และเปนการกระทาทครบเจตนาแลวคอจะพจารณาถง

เจตนาทปรากฏออกมา ๓ ทาง คอ ทางกาย ทางวาจา ทางใจ แมกระทงวาผใดมเจตนา และไดกระทา

กรรมทปรากฏทางใจกถอวาเกดเปนกรรมแลว แตในทางประมวลกฎหมายอาญานนถงแมวาจะม

เจตนาแตการทจะพสจนวาบคคลใดครบองคประกอบในการกระทาความผดหรอไมจะพจารณาไดแค

ทางกาย และวาจาเทานน สาหรบทางใจ ถงแมบคคลนนจะมเจตนาแตกไมสามารถพจารณา

ลงโทษบคคลนนไดเพราะทางประมวลกฎหมายอาญาถอวาอยแคในขนตอนการคดเทานนยง

ไมไดลงมอกระทาความผดจงยงไมสามารถกาหนดโทษ และลงโทษบคคลผนนได

ค

กกกกกกกกสรปวาเจตนาไมวาจะในทางพระพทธศาสนาหรอในทางกฎหมายกตาม เปนเรองท

สาคญเพราะการกระทาตางๆไมวาจะออกมาในลกษณะ หรอรปแบบใดประเดนสาคญทสดทจะเปน

ตวกาหนดเกณฑในการตดสนหรอดาเนนการใดๆ จะตองพจารณาจากเจตนาเปนเบองตนทงสน

ดงนนการศกษาเปรยบเทยบเจตนาในพระพทธศาสนา และเจตนาในประมวลกฎหมายอาญาจง

เปนประโยชนแก นกกฎหมาย นกการศกษา นกการศาสนา ซงจะเขาใจหลกตางๆ ในเรองเจตนา

ไดอยางชดเจนขนโดยเฉพาะอยางยง นกกฎหมายจะเปนประโยชนในการนาไปพจารณาประกอบการ

วนจฉย ลงโทษ ผกระทาผดดวยความยตธรรมอยางแทจรง

ง

Thesis Title : The Comparative Study of Intention in Buddhism and

Intention in Criminal Law of Thailand

Researcher : Mr.Thawatchai singkam

Degree : Master of Arts (Buddhist Studies)

Thesis Supervisory Committee

: Phramaha Duangchan Kuttasîlo Pali V, B.A. (Religions), M.A. กก

กกกกกกกกกก (Buddhist Studies), M.Phil. (Buddhist Studies), Ph.D. (Buddhist Studies)

: Asst.Prof. Dr. Thepprawin Chanreang B.A. (Religions), B.A. (Thai

กกกกกกกกกกกStudies), M.A. (Buddhist Studies), Ph.D. (Pali & Buddhism)

Date of Graduation : 1/April/2011

ABSTRACT

This thesis aims to study an intention in Buddhism, to study an intention in the criminal law of Thailand and to compare an intention in Buddhism and in criminal law of Thailand. In this thesis the researcher will use information gathered from relevant documents such as the Tripitaka, Law Textbooks, Rulings of the Supreme Court, etc., and then use these sources to analyze the elements that complete synthesis of the offense intended as the criteria used in judging the similarities and differences for both parties. The researcher will focus on answering the objectives and issues needed to be addressed. The results were as follows : The main thought of Buddhism is karma and the effect it has on peoples actions.The following sections include : 1.They were considered by the kusalakarma and akusalakarma; roots of the wholesome and the unwholesome. 2.The actual act was committed. This act appears to have there channels: physical, verbal, and mental characteristics of the elements, when expressed,

จ

are karma that can be unjust or complete. The effects of karma will not only affect this life but will also continue to affect the next life as well. The intent of the Penal code are clearly expressed in the guidelines of Section 59. The researcher found that the section divides the thought into two characteristics, namely, 1. Expectation of results means to realize the goal and the effects that happen. 2.The purpose is not expecting some results that happen but saw that section 60 assigned the kind of intent of another kind that will surely happen. That means, a person who doesn’t intend to do something with another person but the results of that person’s actions affects another person without meaning to.This means that the person whose action was intended for one person will also affect another person who will receive the bad effects from that action as well. Besides, the researcher found that the diagnosis of the wrong action from the Penal Code divides the wrong action into two characteristics. 1. The element of emotions and the intent. 2.The element of the outside influences of the person, the intended action, and the material items that were damaged.This appears to be the results of the action. Also it could be considered for the wrong action and the fact that there are no rules, as mentioned earlier. Therefore, we must truly consider the punishment of the person who committed the offense. The researcher found that the thought of Buddhism, when compared with the thought of the Penal Code had both similarities and differences. It was clearly seen that there were many similarities in the actions and offense of person each time. However, the most important element and first to consider are the differences found in the thought of Buddhism.It is found that the offense and action must be completed the intent. This appears in three ways: Physical, verbal, and mental. Even thought the person has the intent and has karma that is mental or called: Manokarma.This happens with results of karma that the person must receive. But in the Penal code even though persons have the intent but must prove that they have the complete element of the

ฉ

wrong action or not. Persons must consider by physical and verbal only, but not mental. Even thought the persons have the intent, they can not consider punishing that person because of the Penal Code. This is called intent without doing the offense which is the complete element of offense. So they can not assign verdict and sentence that person for punishment.

The study concluded that the intentions both in Buddhism or in criminal

law are the most important things . Therefore, the comparative study of intention in

Buddhism and in criminal law of Thailand is not only benefit to the lawyers, educators

and the religious academic leaders but also to clarify the understanding of the

principles of intentions and especially to the lawyers in order to judge fairly.

ช

กตตกรรมประกาศ

กกกกกกกกวทยานพนธฉบบนสาเรจลลวงไดดวยความกรณาอนเคราะหใหคาปรกษาอยางดยงจาก

อาจารยทกทานไมวาจะเปน ผศ.ดร.พนชยดปนธยะกอาจารยทปรกษานสตปรญญาโท (ภาคพเศษ)

สาขาวชา พระพทธศาสนา รน ๑๒ ผคอยกระตนใหมการเตรยมความพรอมในการทางานวทยานพนธ

ในครงน พระมหาดวงจนทรกกคตตสโล, ดร.ด ผศ.ดร.เทพประวณ จนทรแรงทไดกรณาสละเวลา

ทาการตรวจสอบแกไขใหคาแนะนาจนทาใหใหผวจยทาวทยานพนธจนเสรจ สน นอกจากน

ผศ.พเศษเยองดปนเหนงเพชรกทไดใหความชวยเหลอในตรวจทานใหคาแนะนาในสวนของบทคด

ยอภาษาองกฤษจงขอขอบกราบขอบพระคณอาจารยทกทานเปนอยางยง

ดดดดดดดดขาพเจารสกภาคภ มใจทไดกาวเขามาเปนสวนหนงของการเปนนสตในสถาบนแหงน

ความดทงหมดทจะปรากฏจากการทาวทยานพนธฉบบนขอมอบใหบดากมารดากและกลยาณ

มตรทงหลายดไมวาจะเปนเพอนนสตรวมชนเรยนทกทานหและบคคลอนเปนทรกซงคอยให

กาลงใจแกขาพเจาตลอดมา

ดดดดดดดดนอกจากนความดทพอจะปรากฏ และเปนประโยชนจากการทบคคลอนจะไดรบใน

การศกษาวทยานพนธฉบบนขอบญกศลทงหลายนอมถวายเปนพทธบชาแดองคพระสมมาสมพทธ

เจาดวยความบรสทธใจ

นายธวชชย สงหคา

ff๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๔

ซ

สารบญ เรอง หนา บทคดยอภาษาไทย ก บทคดยอภาษาองกฤษ ง กตตกรรมประกาศ ช สารบญ ซ คาอธบายสญลกษณและคายอ ฎ

บทท ๑ บทนา ๑

00000๑.๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา ๔

๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๔

๑.๓ ขอบเขตการวจย ๔

๑.๔ ปญหาทตองการทราบ ๔

๑.๕ คาจากดความของศพททใชในการวจย ๔

๑.๖ ทบทวนเอกสารและรายงานการวจยทเกยวของ ๕

๑.๗ วธดาเนนการวจย ๑๐

๑.๘ ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการวจย ๑๐

บทท ๒ เจตนาในพระพทธศาสนา ๑๒

๒.๑ นยามและความหมายของเจตนา ๑๒

๒.๒ ความสาคญของเจตนา ๒๐

๒.๓ ลกษณะเจตนาในพระพทธศาสนา ๒๓

๒.๔ ประเภทของเจตนาในพระพทธศาสนา ๒๕

๒.๕ องคประกอบของเจตนาในพระพทธศาสนา ๔๒

๒.๖ เกณฑการตดสนเจตนาในพระพทธศาสนา ๔๖

๒.๗ กรรมในพระพทธศาสนา ๕๓

๒.๘ กรณศกษาเจตนาจากพระไตรปฎก ๗๒

ฌ

บทท ๓ เจตนาในกฎหมายอาญาของประเทศไทย ๘๐ ๓.๑ ความเปนมาของการบงคบใชประมวลกฎหมายอาญาในประเทศไทย ๘๐ ๓.๒ หลกเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา ๙๑ ๓.๓ ความหมายของเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา ๑๐๐ ๓.๔ ความสาคญของเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา ๑๐๒ 000 ๓.๕ ลกษณะเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา ๑๐๕ 000 0๓.๖ ประเภทของเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา ๑๐๘ ๓.๗ เกณฑการตดสนเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา ๑๑๒ 0000 ๓.๘ องคประกอบของการกระทาโดยเจตนา ๑๑๗ 0000 ๓.๙ กรณศกษาคาพพากษาศาลฎกาในเรองเจตนา ๑๒๓ 0000000000๓.๙.๑ การกระทาโดยพลาด ๑๒๓

000๓.๙.๒ การกระทาโดยสาคญผด ๑๒๕ 0000000000๓.๙.๓ การกระทาของผมจตบกพรอง ๑๒๘ 0000000000๓.๙.๔ การกระทาเพราะมนเมา ๑๓๒ 0000000000๓.๙.๕ การกระทาดวยความจาเปน ๑๓๓ 0000000000๓.๙.๖ การกระทาเพอปองกนสทธของตน ๑๓๖ 0000000000๓.๙.๗ การกระทาโดยไมอาศยเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา ๑๔๐ บทท ๔ เปรยบเทยบเจตนาในพระพทธศาสนากบเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา ของ ดดดดดประเทศไทย ๑๔๖ 0000๔.๑ เปรยบเทยบความหมายของเจตนา ๑๔๖ 000 ๔.๒ เปรยบเทยบความสาคญของเจตนา ๑๕๒ 0000๔.๓ เปรยบเทยบลกษณะของเจตนา ๑๕๗ 0000๔.๔ เปรยบเทยบประเภทของเจตนา ๑๖๒ 0000๔.๕ เปรยบเทยบองคประกอบทครบเจตนาในการกระทาความผด ๑๖๘ 0000๔.๖ เปรยบเทยบเกณฑในการตดสนเจตนา ๑๗๒ บทท ๕ บทสรปและขอเสนอแนะ ๑๗๙ 00000 สรปผลการวจย ๑๗๙ 0000๕.๑ สรปเจตนาในพทธศาสนา ๑๗๙ 0000๕.๒ สรปเจตนาในประมวลกฎหมายอาญาของประเทศไทย ๑๘๑ 0000๕.๓ สรปเจตนาในพระพทธศาสนาเปรยบเทยบกบเจตนาในประมวลกฎหมาย อาญา ๑๘๔ กกกกกกกกกกกกกก

ญ

๕.๔ ขอเสนอแนะ ๑๘๖ บรรณานกรม ๑๘๘ ประวตผวจย ๑๙๓

 

ฎ

คาอธบายสญลกษณและคายอ

คายอภาษาไทย

ก. คายอเกยวกบพระไตรปฎก

อกษรยอในวทยานพนธฉบบน ใชอางองจากพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลง กรณราชวทยาลย การอางองใชระบบระบ เลม/ ขอ/ หนา หลงคายอชอคมภร ดงตวอยาง เชน

อง.ตก.(ไทย) ๒๒/ ๒๓/ ๒๔ หมายถง พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ตกนบาต พระไตรปฎก

เลมท ๒๒ ขอ ๒๓ หนา ๒๔

พระวนยปฎก

ว.มหา.(ไทย) = วนยปฎก มหาวภงค ( ภาษาไทย )

พระสตตนตปฎก ท.ม.(ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค (ภาษาไทย) ท.ปา. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฎกวรรค (ภาษาไทย) ม.ม.(ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก (ภาษาไทย) ม.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก (ภาษาไทย)

ส.ส. (บาล) = สตตนตปฏก สยตตนกาย สคาถวคคปาล (ภาษาบาล)

ส.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สคาถวรรค (ภาษาไทย)

ส.น. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย นทานวรรค (ภาษาไทย)

อง.ทก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ทกนบาต (ภาษาไทย)

อง.ตก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ตกนบาต (ภาษาไทย)

อง.จตกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย จตกกนบาต (ภาษาไทย)

อง.ฉกก. (บาล) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย ฉกกนปาตปาล (ภาษาบาล)

อง.ฉกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ฉกกนบาต (ภาษาไทย)

ข.ข. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ (ภาษาไทย)

ข.ธ. (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนกาย ธมมปทปาล (ภาษาบาล)

ข.ปา. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ปฎสมภทามรรค (ภาษาไทย)

ฏ

พระอภธรรมปฎก อภ.สง. (ไทย) = อภธรรมปฎก ธรรมสงคณ (ภาษาไทย) อภ.ว. (ไทย) = อภธรรมปฎก วภงค (ภาษาไทย)

อรรถกกถาพระสตตนตปฎก ม.อ.อ. (ไทย) = มชฌมนกาย ปปญจสทน อปรปณณาสกอรรถกถา (ภาษาไทย) ข.ธ.อ. (ไทย) = ขททกนกาย ขททกนกาย ธรรมบทอรรถกกถา (ภาษาไทย)

อรรถกกถาพระอภธรรมปฎก อภ.ว.อ. (ไทย) = อภธรรมปฎก วภงค สมโมหวโนทนอรรถกถา (ภาษาไทย)

ข. คายอเกยวกบกฎหมาย

พพพพ อกษรยอในวทยานพนธฉบบน ใชอางองจากคาพพากษาศาลฎกา การอางองใชระบบ

ระบ เลขฎกา/ปทมคาพพากษา ตวอยางเชน ฎ.๒๕๔/๒๕๕๓ หมายถง คาพพากษาฎกาท ๒๕๔

ป พทธศกราช ๒๕๕๓

-ป.อ. หมายถง ประมวลกฎหมายอาญา

-ป.อ. มาตรา หมายถง ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา เชน ป.อ. มาตรา ๖๑ = ประมวลกฎหมาย

หหหหหห อาญามาตรา ๖๑

-ป.พ.พ. หมายถง ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย

-ป.พ.พ. มาตรา หมายถง ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา เชน ป.พ.พ.มาตรา ๑๑๒๑ =

กกกกกกก ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา ๑๑๒๑

-พ.ร.บ. หมายถง พระราชบญญต

บทท ๑ บทนา

๑.๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา กกกกกกกกในอดตมนษยเชอเรองปรากฏการณ กฎเกณฑตางๆ ทเหนอธรรมชาตเชอในสงศกดสทธ สงทมองไมเหน มนษยเชอวาสงเหลานจะเปนตวกาหนดแนวทางในการดาเนนชวตการทมนษย อยรวมกนเปนกลมโดยมการกาหนดกฎเกณฑในการอยรวมกนรวมทงกาหนดแนวปฏบต แนวทาง วธการทใหคนในกลมสงคมของตนเองนนดาเนนชวตอยในกลมไดอยางปกตสข และมความสขโดยปราศจากการแกงแยง ขดแยง วนวาย ละเมดสทธตางๆ ซงเหนไดวามนษยไดรจกการกาหนดวางหลกเกณฑ กฎ กตกาตางๆ เหลานในการดาเนนชวตทเ รยกวา กฎ หรอระเบยบของกลม ขอบงคบของกลมหรอของสงคม ทงนโดยจะเปนขอตกลงรวมกน และมความเชอวาถาผใดฝาฝนกฎเกณฑตางๆ หรอแนวปฏบตทไดรวมกนวางไวบคคลผฝาฝนนนจะตองไดรบการลงโทษจากอานาจเหนอธรรมชาต หรอสงศกดสทธทมองไมเหนจนมกจะมคากลาวทวา ทไหนมการอยรวมกนหมมากทนนยอมมความจาเปนตองมกฎ ระเบยบ แนวทางในการอยรวมกน๑ กกกกกกกกปจจบนความเจรญทางดานวตถทพฒนามาอยางตอเนองไปตามกระแสของความนยมทาง สงคม โดยเฉพาะความนยมทางดานวตถหรอการยดตดกบวตถตางๆ ไมวาจะเปนสงทอานวยความสะดวกทางกาย สงทอานวยความสะดวกในชวตประจาวนจนทาใหมนษยรสกวาคณคาในความเปนตวเองหรอคณคาในความเปนคนตองวดกนทวตถจากคานยมตางๆ เหลาน จงทาใหคนในกระแสสงคมปจจบนเกดการแกงแยงชงดกน โดยเพอตองการใหไดสงทเปนวตถทอานวยความสะดวกมาเปนของตนแตกระนนกตามการแสวงหาแนวทางในการกระทาเพอใหไดมานนหลายคนสามารถแสวงหามาไดดวยความสจรต แตยงมอกหลายๆ คนทแสวงหาสงตางๆ เหลานนเพอใหไดมาไมวาจะโดยวธใด โดยไมคานงวาจะไดมาโดยชอบหรอไมจงมกจะมผลกระทบตามมาไมวาจะเปนปญหาสงคม ปญหาทางดานอาชญากรรม ปญหาเดกถกทอดทง คนชราไรทอยอาศยตามมาเปนตน เหลานจง เปนปญหาทตองมการกาหนดกฎ ระเบยบหรอแนวทางทเปนการยอมรบของคนสวนใหญในสงคมมาบงคบใชซงเรยกวา กฎหมาย 000000000

๑ทรงศลป อมพะเศวต, ความรเบองตนเกยวกบกฎหมาย, (กรงเทพมหานคร : ภาควชารฐศาสตร และ

นตศาสตร สถาบนราชภฏเชยงใหม, ม.ป.ป.), หนา ๕-๑๐.

๒

กกกกกกกกกฎหมายเปนขอตกลงขอบงคบของสงคมเพอใหมนษยทอยรวมกนไมเกดความขดแยง

ในการทจะตองอยรวมกนเปนจานวนหมมาก อกทงยงเปนการสรางกรอบการบงคบไมใหบคคล

ใดบคคลหนงละเมดสทธ และเสรภาพของบคคลอนเปนขอกาหนดใหคนในสงคมตองยอมรบ และ

ปฏบตทงนกเพอสรางความสงบ ความเปนระเบยบเรยบรอยของสงคม ดงมสภาษตลาตนบทหนง

กลาววา “ทไหนมสงคม ทนนมกฎหมาย” (Ubi Societas ,lbi Jus)๑ แตกระนนกตามกยงมบคคลเปน

จานวนมากทไมไดใสใจในกรอบของกฎหมาย ทซงเปนขอบงคบ ขอตกลง ซงเปนแนวทางในการ

ปฏบต ยงฝาฝนกระทาการทมชอบดงกลาวอยเนองๆ ซงเหลานกฎหมายไดวางหลกเกณฑการ

ลงโทษผทฝาฝนไวตามความหนกเบาของการกระทาความผดทงนกขนอยกบ ดลยพนจของผใช

กฎหมายในการพจารณาตดสนลงโทษผกระทาความผดดงกลาวเชน ในประมวลกฎหมายอาญา

หมวด ๓ ทวาดวยโทษและวธการเพอความปลอดภย สวนท ๑ วาดวยเรอง โทษ ไดบญญตไวใน

มาตรา ๑๘ วาโทษสาหรบลงแกผกระทาความผดมดงน (๑) ประหารชวต (๒) จาคก (๓) กกขง (๔)

ปรบ (๕) รบทรพยสน วรรคสอง โทษประหารชวตและโทษจาคกตลอดชวตมใหนามาใชบงคบแก

ผซงกระทาความผดในขณะทมอายตากวาสบแปดป วรรคสาม ในกรณผซงกระทาความผดขณะท

มอายตากวาสบแปดปไดกระทาความผดทมระวางโทษประหารชวตหรอ จาคกตลอดชวตใหถอวา

ระวางโทษดงกลาวไดเปลยนเปนระวางโทษจาคกหาสบป จงจะเหนไดว ากระทาความผดตางๆ

เหลานตองมการลงมอกระทาซงตวทบงบอก และชใหเหนชดเจนในความผดทกระทาไมวาจะเปน

ในกระบวนการตดสน หรอพจารณาทางกฎหมายกอาศยเจตนาเปนหลกสาคญในการตดสนผลของ

การกระทาความผดของบคคล และในหมวด ๔ ความรบผดในทางอาญาไดบญญตไวใน มาตรา

๕๙ วาการกระทาโดยเจตนาไดแก กระทาโดยรสานกในการทไดกระทา และในขณะเดยวกน

ผกระทาประสงคตอผล หรอยองเลงเหนผลของการกระทานน๒

Ssssssssdddd ๑ แสวง บญเฉลมวภาส, ประวตศาสตรกฎหมายไทย, (กรงเทพมหานคร : สานกพมพวญชน,

๒๕๕๑), หนา ๒๓. กกกก

กกกก ๓สมชาย พงษพฒนาศลป และเผาพนธ ชอบนาตาล, ประมวลกฎหมายอาญาและประมวลกฎหมาย

แพง, (กรงเทพมหานคร : หางหนสวนจากด เจรญรฐการพมพ, ๒๕๕๑), หนา ๑๕-๓๒.

๓

กกกกกกกกพระพทธศาสนาเปนศาสนาทวาดวยความจรงของชวตเปนศาสนาทวาดวยความเปนเหต

เปนผลเปนศาสนาทสอนใหเหนถงความดบทกข เปนศาสนาทไดวางหรอบงชในการกระทาวา

เจตนา เปนตวกาหนดในเรองบาป บญ โทษ ผลของการกระทา ดงพทธวจนะขององคสมเดจพระ

สมมาสมพทธเจาตรสไววา “กลยาณการ กลยาณ ปาปการ จ ปาปก” ๓ แปลความวา ทาดไดด ทา

ชวไดชว๔ หรอ “ เจตนาห ภกขเว กมม วทาม๕ แปลความวา ดกอนภกษทงหลายเรากลาวเจตนา

วาเปนกรรม”๖ ฉะนน กรรมคอกจทบคคลจงใจทา หรอทาดวยเจตนาซงประกอบไปดวยความจงใจ

แลวกระทาดวยกาย วาจา ใจ ถาทาดวยไมเจตนา ถาไมมเจตนากไมถอวาเปนกรรม ทงนเพราะ

พระพทธศาสนาเชอวากรรม เปนเครองบงช หรอแสดงออกซงเจตนา ดงนนจากหลกพทธพจน

ดงกลาว ถอวาเปนหลกเปนอมตะวาจาทชาวพทธหรอพทธศาสนกชนยงยดถอ และปฏบตเพอใหอย

รวมกนอยางมความสขลดปญหาตางๆ ในสงคมทตามมา หลกเกณฑในเรองเจตนาจงเปนเกณฑใน

การตดสนทจะเปนสงบงชไดวาการกระทาใดทเปนองคประกอบสาเรจเปนความผดในเ รองกรรม

ทางพระพทธศาสนากนาจะมสอดคลองตามหลกในเรองเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา ก

ดดดดดดดดดงนน จงเหนไดวาปญหาในเรองการกระทาความผดตางๆ ทมกจะพบทงในอดต และ

ปจจบนนนกลวนแลวแตเกดขนจากเจตนาของบคคลนนเปนเหตไมวาจะทางดานพระพทธศาสนา

และกฎหมายทใชในการปกครองบานเมองกลวนตองอาศยเจตนาเปนเครองกาหนดหรอวางแนวทาง

ตางๆ ในการลงโทษทงสนถงกระนนกตามฝายบานเมองเชน ศาลฎกาถงแมจะมอานาจสงสดในการ

วนจฉย การลงโทษ ผดงความยตธรรม กยงมกจะตความหมายหรอมความเหนในเรองของเจตนา

เปนบทในการลงโทษทแตกตางกน เชนนนถามการวนจฉยหรอตความหมายในเรองเจตนาดงกลาว

ผดพลาดไปกอาจจะทาใหไมเปนการยตธรรมแกผกระทาความผด และผเสยหาย ฉะนนถาสามารถ

ศกษาวเคราะห เรองเจตนาในทางพระพทธศาสนา และในทางกฎหมายอาญาใหไดผลเปนท

ชดเจนจนกระทงสามารถนาไปปรบบรณาการใชใหเหมาะสมแกหลกเจตนาไดอยางถกตองกจะเปน

การสรางครรลอง การตดสนหรอการลงโทษตางๆใหเหมาะแกสงคม และประโยชนทจะไดรบ

๓ ส.ส. (บาล) ๑๕/๓๓๓/๙๐๓.

๔ ส.ส. (ไทย) ๑๑/๒๕๖/๓๗๔.

๕ อง.ฉกก. (บาล) ๒๒/๖๓/๓๘๕.

๖ อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๖๓/๕๗๗.

๔

ยงกวานนจะทาใหประชาชนทวไป และผใชกฎหมายมความเขาใจในเรองผลกรรมตาม

พระพทธศาสนา และเจตนาในประมวลกฎหมายอาญามากขน และความรทไดจากการวจยใน

ครงนจะใชเปนประโยชนในการพฒนาความรทางวชาการใหมความกาวหนา มระบบ และม

แนวทางทชดเจนอยางแนนอนตอไปในอนาคต

๑.๒ วตถประสงคของการวจย กก

กกกกกก ๑.๒.๑ เพอศกษาเจตนาในพระพทธศาสนา

กกกกกกกก๑.๒.๒ เพอศกษาเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา 000000

กกกกกกกก๑.๒.๓กเพอศกษาเปรยบเทยบเจตนาในทางพระพทธศาสนากบเจตนาในประมวล

กฎหมายอาญา

๑.๓ ขอบเขตของการวจย 00000000 การศกษาวจยน มขอบเขตการศกษาวจย ก กกกกกกก ๑.๓.๑ ขอบเขตดานเอกสาร ไดแก การศกษาคนควารวบรวมขอมลตางๆ จากขอมล ปฐมภม และทตยภม จากพระไตรปฎก จากตวบทกฎหมายทเกยวของ จากตาราคาบรรยาย จากคาพพากษาศาลฎกา และคาอธบายของนกการศาสนา นกกฎหมาย ผร และอาจารยตางๆ ทเกยวของโดยศกษาในเชงเปรยบเทยบในดานความหมาย ความสาคญ ลกษณะของเจตนา ประเภทของเจตนา กกกกกกกก๑.๓.๒ ขอบเขตดานเนอหา ไดแก การศกษาคนควา องคประกอบทครบเจตนาในการกระทาผด และเกณฑในการตดสนเจตนาทงสองฝายวา มความเหมอนกนหรอตางกนอยางไร

๑.๔ ปญหาทตองการทราบ 00000000 ในการศกษาวจยครงนผวจยตองการทราบถง ลกษณะของเจตนาในทางพระพทธศาสนากบเจตนาในทางประมวลกฎหมายอาญา ความเหมอน และความแตกตาง ของเจตนาในทางพระพทธศาสนากบเจตนาในประมวลกฎหมายอาญาวาเปนเชนไร

๑.๕ คาจากดความของศพททใชในการวจย

กกกกกกกกการศกษา หมายถง การคนควา รวบรวมขอมลนามาสรปผล และวจยความรทได

กกกกกกกกเปรยบเทยบ หมายถง การเปรยบเทยบเจตนาในทางพระพทธศาสนา กบเจตนาใน

ประมวลกฎหมายอาญาของประเทศไทย

กกกกกกกกเจตนา หมายถง ตงใจ จงใจ มงหมาย

๕

กฎหมายอาญา หมายถง กฎหมายอาญาฉบบแกไขเพมเตม พ.ศ.๒๕๕๑

0000000 เจตนาในประมวลกฎหมายอาญา หมายถง การกระทาโดยรสานกในการทกระทา และ

ในขณะเดยวกนผกระทาประสงคตอผล หรอยอมเลงเหนผลของการกระทานน

00000 0 เจตนาในพระพทธศาสนา หมายถง ความจงใจแลวจงกระทาดวยกาย วาจา ใจ00

๑.๖ ทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ 00000000 ๑.๖.๑ เอกสาร 00000000 สมเดจพระญาณสงวร ไดนพนธไวในหนงสอเรอง “ความเขาใจเรองกรรม” พอสรป

ใจความไดวาวา พระพทธเจาไดตรสไววา “เรากลาวเจตนา (ความจงใจ) วาเปนกรรม เพราะคนจงใจ

คอมใจมงมน จงทาทางกายบาง ทางวาจาบาง ทางใจบาง” ฉะนน กรรมคอกจทบคคลจงใจทา หรอ

ทาดวยเจตนา ถาทาดวยไมมเจตนา ไมเรยกวากรรม พระพทธเจาไดจาแนกแสดงเปนทางปฏบตไว

ชดเจน เรยกวา กรรมบถ แปลวาทางของกรรม คอ

00000000 กายกรรม (กรรมทางกาย) นน ฆาเขา ๑ ลกของเขา ๑ ประพฤตผดในกาม ๑ เปนอกศล

ไมด เวนจากการทาอยางนนและอนเคราะหเกอกลเขา ๑ เลยงชพในทางทชอบ ๑ สงวรในกาม ๑

เปนกศลสวนด

00000000 วจกรรม (กรรมทางวาจา) นน พดมสา ๑ พดสอเสยด ๑ เพอใหเขาแตกกน ๑ พดหยาบ

ดวยใจมโทสะ เพอใหเขาเจบใจ ๑ พดเพอเจอเหลวไหล ๑ เปนอกศล ไมด เวนจากการพดอยางนน

และพดแตคาจรง ๑ พดสมครสมาน ๑ พดคาสภาพระรนหจบใจ ๑ พดสมครสมาน ๑ พดมหลกฐาน

ถกตอง ๑ ชอบดวยกาลเทศะ ๑ เปนกศล เปนสวนด 000000000

00000000 มโนกรรม (กรรมทางใจ) นน คดเพงเลงอยากไดของเขามาเปนของตนเอง ๑

คดพยาบาทมงรายเขา ๑ เหนผดจากคลองธรรม เชน เหนวาทาดไมไดด ทาชวไมไดชว ๑ เปน

อกศลไมด ไม คดอยางนนและคดเผอแผ ๑ คดแผเมตตาจตใหเขาอยเปนสข ๑ คดเหนชอบตาม

คลองธรรม เชน เหนวาทาดไดด ทาชวไดชว ๑ เปนกศล เปนสวนด๗

Ggggggggg ๗สมเดจพระญาณสงวร, อานาจแหงกรรม, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพธรรมสภา, ๒๕๓๙),

หนา ๑๒.

๖

ปญญานนทภกข ไดเขยนไวในหนงสอเรอง “กรรมและอานาจแหงกรรม” พอสรป

ใจความไดวา พทธดารสของพระพทธองคไดตรสไววา เจตนาห ภกขเว กมม วทาม๘ ดกรภกษ

ทงหลาย เรากลาววา กรรม ประกอบดวย เจตนา แปลวา ความจงใจ ความตงใจทจะทา เชน การทา

ใหสตวตาย ถาเราเดนไปและไมไดเหนวาสตวอยบนพนดน เหยยบมนตาย การกระทาเชนนไมกอ

ใหเปนบาปในทางใจ เพราะไมมความจงใจ แตเจาสตวตวนนตองตายโดยไมไดอะไร เปนการตาย

เปลาเพราะผลกรรมของมนทเดนมาขวางอยตรงนน ฉะนนจงกลาวไดวาผลของกรรมเปนไปใน

ดานวตถอยางหนงเปนไปใน ดานจตใจหรอนามอกอยางหนง ผลกรรมทเกดและกอผลทางดานวตถ

ไมจดเปนบญเปนบาป เรองของบญบาปเปนเรองทางดานจตใจโดยเฉพาะ๙

พระเทพโสภณ (ประยร ธมมจตโต) ไดเขยนไวในหนงสอเรอง “กรรมและการเกด

ใหม” พอสรปใจความไดวา กเลสเกยวของกบกรรมตรงทวา กเลสเปนเหตใหทากรรมไมดคอ

อกศลกรรม สวนคณธรรมเปนเหตใหทากรรมดคอ กศลกรรม กรรมแปลวาการกระทา การกระทา

ทแสดงออกทางกายเรยกวากายกรรม การกระทาทางวาจาเรยกวา วจกรรม ลาพงความคดเรยกวา

มโนกรรมกรรม ทจะมผลหรอวบากตองเปนการกระทาทมเจตนาเปนตวนา เสมอ มนษยเกดมา

พรอมกบความคดรเรม และจงมเสรภาพทจะเลอกทา หรอไมทาสงตางๆ มนษยไมใชเปนเพยง

ผลผลตของมวลสาร ถาจตมนษยเปนเพยงผลรวมของระบบประสาทและสมองมนษยกจะตกเปน

ทาสของสงเหลานน๑๐

สมชาย พงษพฒนาศลป และเผาพนธ ชอบนาตาล จากหนงสอ “ประมวลกฎหมาย

อาญา และประมวลกฎหมายแพงและพาณชย” ไดมหลกกฎหมายกาหนดไวในมาตรา ๕๙ แหง

ประมวลกฎหมายอาญาไววาการกระทาโดยเจตนาไดแกกระทาโดยรสานกในการทกระทา และใน

ขณะเดยวกนผกระทาประสงคตอผล หรอยอมเลงเหนผลของการกระทานน วรรคส การกระทาโดย

ประมาทไดแก กระทาความผดมใชโดยเจตนาแตกระทาโดยปราศจากความระมดระวงซงบคคลใน

ภาวะเชนนนจกตองมตามวสยและพฤตการณ และผกระทาอาจใชความระมดระวงเชนวานนไดแตหา

กกกกกกกก๘ เรองเดยวกน, หนา ๓๘๕.

กกกกกกกก ๙ ปญญานนทภกข, กรรมและอานาจแหงกรรม, (กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๓๙), หนา ๙-๑๐. กกกกกกกก๑๐ พระเทพโสภณ (ประยร ธมมจตโต), กรรมและการเกดใหม, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพบรษท

สหธรรมมกจากด, ๒๕๓๙), หนา ๒๖-๒๗.

๗

ไดเพยงพอไม วรรคหา การกระทาใหหมายความรวมถงการใหเกดผลอนหนงอนใดขนโดยงด

เวนการทจกตองกระทาเพอปองกนผลนนดวย๑๑

กกกกกกกก ๑.๖.๒ งานวจย

0000dกกก อธราช มณภาค ไดเขยนไวในวทยานพนธเรอง “การศกษาเปรยบเทยบกระบวนการ

ยตธรรมในพระวนยปฎกกบกระบวนการยตธรรมของกฎหมายไทย” เนอหาโดยยอไดกลาวถง

ระบบ กาเนด และพฒนาการความเปนมา เชนตนบญญตพระวนยปฎกเรมเมอใด บทบญญตของ

กฎหมายไทยนนเรมตงแตเ มอใด เ มอภกษตองอาบตตามบทบญญตพระธรรมวนยแลวยงตองรบ

โทษทณฑตามกฎหมายของบานเมองอยอกหรอไม มวธการใดบางทจะทาใหผกลาวหาและผถก

กลาวหาในทงสองระบบไดรบความสะดวกรวดเรว และยตธรรมมากทสดเทาทจะทาได ทงน

เพอใหสงคมแหงสงฆของฝายศาสนจกรหรอพทธจกร กบสงคมแหงคฤหสถของฝายอาณาจกรหรอ

ราชอาณาจกรมความสงบรมเยน เจรญกาวหนาตอไป๑๒

พระมหาพเชษฐ ธรวโส ไดเขยนไวในวทยานพนธเรอง “การศกษาเชงวเคราะหเรอง

กรรมและสงสารวฏในพทธปรชญาเถรวาททมผลตอการดาเนนชวตของพทธศาสนกชนไทยใน

ปจจ บน” เน อหาโดยยอไดกล าวถง เนอหาเ รองกรรมแบงออกเปนสองสวนดวยกนคอ

กกกกกกกก๑. สวนทวาดวยความคดเรองกรรม และสงสารวฏทปรากฏในพระไตรปฎก และอรรถ

กถาทมความสมพนธและเกยวเนองถงกน 11111111111111111111111111111111111111111111

กกกกกกกก๒. สวนทวาดวยแนวคดเรองกรรม และสงสารวฏในพทธปรชญาเถรวาททมตอการ

ดาเนนชวตของชาวพทธไทยในปจจบน๑๓

๑๑สมชาย พงษพฒนาศลป และเผาพนธ ชอบนาตาล, ประมวลกฎหมายอาญาและประมวลกฎหมายแพง, หนา ๓๒. ๑๒อธราช มณภาค, “การศกษาเปรยบเทยบกระบวนการยตธรรมในพระวนยปฎกกบกระบวนการยตธรรมของกฎหมายไทย”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๖). 0000000 ๑๓ พระมหาพเชษฐ ธรวโส, “การศกษาเชงวเคราะหเรองกรรมและสงสารวฏในพทธปรชญาเถรวาท

ทมผลตอการดาเนนชวตของพทธศาสนกชนไทยในปจจบน”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑต

วทยาลย : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๔).

๘

กกกกกกกกรพพรรณ โชพทธา ไดเขยนไวในวทยานพนธเรอง “การศกษาแนวความคดเรอง

เจตนาในพระพทธศาสนาในฐานะเปนบรณาการสาหรบปญหาเรองเจตนาในกฎหมายไทย” เนอหา

ยอไดกลาวถงการบรณาการ และประยกตแนวความคดเรองเจตนาในพทธศาสนามาแกปญหา

เรองเจตนาในกฎหมายไทย เปนการนาองคความรเรองกระบวนการทางานของจต แนวทาง

พจารณาวนจฉยผลของการกระทาทสอดคลองตามหลกกรรม และการนาหลกทางจรยธรรมเรอง

อกศลกรรมบถซงเปนแนวทางสาหรบปฏบตในสงคมเชนเดยวกบกฎหมายมาชวยเตม เตม และ

แกปญหาเรองการพสจนและการวนจฉยเจตนาในทางกฎหมาย๑๔ กกกกกกกก

กกกกกกกกคณะกรรมการปรบปรงกฎหมายเพอการพฒนาประเทศ ไดทาการศกษางานวจยเรอง

“การศกษา และขอเสนอแนะเกยวกบหลกเกณฑกาหนดโทษทางอาญา” เนอหายอไดกลาวถงการ

กาหนดโทษอาญาตามกฎหมายไทยมยงมขอบกพรองทควรมการปรบปรงแกไข โดยไดขอสรปวา

๑. สมควรกาหนดหลกเกณฑการพจารณาเกยวกบการกาหนดโทษตามกฎหมายใหชดเจน

เพอใหหนวยงานตาง ๆ ใชเปนหลกในการพจารณาวาควรกาหนดโทษประเภทใดจงจะเหมาะสมกบ

เนอหา และความรายแรงของการกระทาความผด และในชนทหนวยงานเสนอรางกฎหมายทม

บทลงโทษ จะตองชแจงเหตผลประกอบการพจารณาของคณะรฐมนตรใหชดเจนถงเหตผลทใชโทษ

ดงกลาว

๒.โทษทจะกาหนดแกผกระทาความผดควรแบงเปน ๒ ประเภท คอ โทษทางปกครอง

และโทษอาญา โดยมขอพจารณาการเลอกใชโทษดงน

๒.๑ โทษทางปกครองควรใชแกการกระทาทเปนการฝาฝนหรอไมปฏบตตามคาสง

ทางปกครองหรอการกระทาทไมมผลกระทบตอความสงบเรยบรอยหรอศลธรรมอนดของประชาชน

หรอตอชวตหรอรางกายของผอน

๒.๒ โทษอาญาควรใชแกการกระทาทมผลกระทบอยางรายแรงตอความสงบเรยบรอย

หรอศลธรรมอนดของประชาชนหรอตอสงคมเปนสวนรวมหรอระบบเศรษฐกจของประเทศหรอเมอ

00000000 ๑๔ รพพรรณ โชพทธา, “การศกษาแนวความคดเรองเจตนาในพระพทธศาสนาในฐานะเปนบรณา

การสาหรบปญหาเรองเจตนาในกฎหมายไทย”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐).

๙

การใชโทษทางปกครองแกการกระทาอนเปนการฝาฝนคาสงทางปกครองไมอาจทาใหการบงคบ

การตามคาสงทางปกครองนนเปนไปอยางมประสทธภาพ

๓. ในกรณนตบคคลกระทาความผด โทษทนตบคคลจะไดรบนนตองไดสดสวนกบ

โทษทบคคลธรรมดาจะไดรบโดยศาลควรมดลพนจทจะกาหนดโทษทนตบคคลไดรบใหสงกวา

โทษท บคคลธรรมดาจะไดรบทงน ควรตองพจารณาตามความรนแรงและผลแหงการกระทาของนต

บคคลเปนกรณๆ ไป

กก ๔. การกาหนดความรบผดทางอาญาของผแทนนตบคคลควรปรบปรงบทสนนษฐาน

ความ ผดของผแทนนตบคคลตามทมอยเดม โดยกาหนดใหเฉพาะผแทนนตบคคลซงรเหนหรอ

ยนยอมให นตบคคลกระทาความผดตองรบโทษอาญา โดยใหผกลาวหาวาผแทนนตบคคลกระทา

ความผดตองเปนผพสจนความผดของผแทนนตบคคลนน๑๕

จงศกด ผดงทรพย ไดเขยนไวในการคนควาแบบอสระเรอง “มาตรฐานการกาหนด

โทษ (ยตอก) กบความเปนอสระของผพพากษา : กรณศกษาคดลกทรพย” เนอหายอไดกลาวถง

การศกษาคนควาเชงปรมาณโดยจากการศกษาพบวา

๑. กระบวนการในการใชมาตรฐานการกาหนดโทษ (ยตอก) เปนกลไกในการพจารณา

พพากษาคดของผพพากษา สวนใหญเหนดวยทมาตรฐานการกาหนดโทษ (ยตอก) ควรนามาใชทก

ครงในการพจารณาคด

๒. อทธพลของมาตรฐานการกาหนดโทษ (ยตอก) ทอาจมผลตอการพจารณาคดของผ

พพากษาสวนใหญเหนวามาตรฐานกาหนดโทษ (ยตอก) มอทธพลตอการพจารณาคดของผพพากษา

โดยดลยพนจของศาลเปนสงจาเปนสาหรบการกาหนดโทษแตดลยพนจของศาลในการกาหนดโทษ

อาจทาให เกดอคตแกจาเลยได

๓. พบวาทศนคตของผพพากษา พนกงานอยการ พนกงานสอบสวน และทนายความท

มตอมาตรฐานการกาหนดโทษ (ยตอก ) สวนใหญเหนวามาตรฐานการกาหนดโทษ (ยตอก) ม

๑๕ คณะกรรมการปรบปรงกฎหมายเพอการพฒนาประเทศ, “การศกษาและขอเสนอแนะเกยวกบ

หลกเกณฑในการกาหนดโทษทางอาญา”, รายงานการศกษาและขอเสนอและเกยวกบหลกเกณฑในการกาหนด

โทษทางอาญา, ๒๕๔๗.

๑๐

ผลกระทบตอความเปนอสระของผพพากษา๑๖ดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดด

กกกกกกกกวรากร ปญณะวชย ไดเขยนไวในการคนควาแบบอสระเรอง “ทศนะของเจาหนาทของ

รฐในจงหวดเชยงใหมตอมาตรการลงโทษผกระทาความผดเกยวกบยาบา” เนอหายอไดกลาวถง

การศกษาคนควาเชงปรมาณโดยจากการศกษาพบวามาตรการสาหรบปองกน และปราบปรามยาเสพ

ตดของรฐบาลทมอยนนถอวา เปนมาตรการทมประสทธภาพซงในจานวนนรวมถงมาตรการบาบด

รกษา และฟนฟสภาพผตดยาเสพตดโดยมการแบงความรบผดชอบใหแกหนวยงานของรฐบาลอยาง

ชดเจนรวมทงการสนบสนนเงนงบประมาณทเหมาะสม

กกกกกกกกในสวนมาตรการการลงโทษผกระทาความผดเรองยาบานนมความเหนวารฐบาลม

มาตรการลงโทษทหลากหลาย และครอบคลมนอกจากนเจาหนาทของรฐในสวนท เก ยวของกบ

กระบวนการยตธรรมควรมการประสานงาน และแลกเปลยนประสบการณเกยวกบปญหายาเสพตด

ใหมากกวาน เพอเพมประสทธภาพในการปฏบตงาน๑๗ 2222222222222

๑.๗ วธดาเนนการวจย 00000000 ๑.๗.๑ รวบรวมขอมลตางๆ จากขอมลปฐมภม และทตยภม จากพระไตรปฎก จากตวบทกฎหมายทเกยวของ จากตารา คาบรรยาย คาพพากษาศาลฎกา และคาอธบายของนกการศาสนา นกกฎหมาย ผร และอาจารยตางๆ ทเกยวของในหวขอการวจย

dddddddd๑.๗.๒ ศกษาวเคราะหขอมล และทาการเปรยบเทยบเจตนาตามหลกทางพระพทธศาสนา และตามประมวลกฎหมายอาญา dddddddd๑.๗.๓ สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ

๑.๘ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 00000000 ๑.๘.๑ ทาใหทราบถงเจตนาตามหลกพระพทธศาสนา 00000000 ๑.๘.๒ ทาใหทราบถงเจตนาตามหลกประมวลกฎหมายอาญา

dddddddd ๑๖ จงศกด ผดงทรพย, “มาตรฐานการกาหนดโทษ (ยตอก) กบความเปนอสระของผพพากษา :

กรณ ศกษาคดลกทรพย”, การศกษาคนควาแบบอสระศลปศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลย เชยงใหม, ๒๕๔๙). ddddddddd ๑๗ วรากร ปญณะวชย, “ทศนะของเจาหนาทของรฐในจงหวดเชยงใหมตอมาตรการลงโทษผกระทาความผดเกยวกบยาบา”, การศกษาคนควาแบบอสระศลปศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลย เชยงใหม, ๒๕๔๖).

๑๑

00000000 ๑.๘.๓ ทาใหทราบความเหมอนความแตกตางระหวางเจตนาในพระพทธศาสนากบเจตนาในประมวลกฎหมายอาญานาไปประยกตใชในการตดสนลงโทษผกระทาความผดในสงคม ไทยไดอยางเหมาะสม และยตธรรม

บทท ๒ เจตนาในพระพทธศาสนา

กกกกกกกกกฎแหงกรรมคอ กฎของการกระทาทประกอบไปดวยเจตนา หากไมมเจตนากไมถอวาทากรรมดงทพระพทธองคทรงตรสไววา “ภกษทงหลาย เจตนานนเอง เราเรยกวา กรรม บคคลจงใจแลว จงกระทาดวยกาย ดวยวาจา ดวยใจ” ๑ ฉะนน การเดนไปแลวเหยยบมดตายโดยไมตงใจ หรอคนวกลจรตทารายคนอนจงมแตการกระทาแตไมจดวาเปนกรรม เจตนาเปนสง สาคญทจะกาหนด ทศทาง หรอแนวทางในการทาใหเขาสเปาหมายสงสด๒ ผวจยจงศกษาเรองเจตนาในพทธศาสนาเฉพาะสวนของนยาม และความหมายของเจตนา ความสาคญ ลกษณะเจตนา องคประกอบ กรรมและกรณศกษาเจตนาจากพระไตรปฎกในเรองของเจตนา เพอนามาเทยบเคยงกบเจตนาในประมวลกฎหมายอาญาของประเทศไทยทมผลบงคบใชอยในปจจบน

๒.๑ นยามและความหมายของเจตนาในพระพทธศาสนา กกกกกกกกเจตนาเปนสงทสาคญในการทจะเปนตวกาหนดการกระทาใหเกดเปนผลตางๆ ตามมา โดยดงจะเหนไดวาผลของการกระทาตางๆ ทแตละคนแสดงออกมา ไมวาจะเปนผลดหรอตรงกนขามกตาม กลวนแลวแตตองประกอบไปดวยเจตนาทแตกตางกนออกไปทงสน และในการทจะศกษาเรองของเจตนาเลานอยางลกซงจงมความจาเปนอยางยงทจะตองศกษาถงนยาม และความหมายของเจตนาซงในทนผวจยไดรวบรวมคานยาม และความหมายตางๆเพอใหพอเปนท เข าใจจากพระไตรปฎก ตาราทางพระพทธศาสนา และงานวชาการตางๆ ซงพอสรปไดดงน กกกกกกกกนยามและความหมายของเจตนาในพระไตรปฎก กกกกกกกกความหมายของเจตนาทปรากฏในพระสตตนตปฎก ดดดดดดดดเจตนาห ภกขเว กมม วทาม แปลวา เรากลาวเจตนาวาเปนกรรม๓ เจตนา คอ ความตงใจ,ความมงใจ,หมายจะทา,เจตนจานง,ความจานง,ความจงใจ, มเจตนา เปนประธานในสงขารขนธ และเปนตว การในการทากรรม เจตนา คอความตงใจ,ความมงใจ,หมายจะทา,เจตนจานง เปนffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffff

๑ อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๖๓/๕๗๗.

๒

สมเดจพระญาณสงวร, อานาจแหงกรรม, ๑๒.

กกก๓ ว.มหา. (ไทย) ๑/๑๖๗/๑๓๙.

๑๓

ประธาน ตวการในการทากรรม

ดดดดดดดดความหมายของเจตนาทปรากฏในพระวนยปฎก

ดดดดดดดพระวนยปฎกนนเจตนา หมายถง ความจงใจดงบญญตในปาราชกสกขาบทท ๓

สกขาบทวภงควา “ก ภกษใดจงใจพรากกายมนษยจากชวตหรอแสวงหาศสตราอนจะพรากกาย

มนษยนนแมภกษนกเปนปาราชกหาสงวาสมได” และบญญตในพระอนบญญตวา

ดดดดดด“อนงภกษใดจงใจพรากกายมนษยจากชวต หรอแสวงหาศสตราอนจะพรากกายมนษยนน

กลาว พรรณนาคณความตาย หรอชกชวนเพอใหตายวาทานผเจรญจะมชวตอยางลาบากยาก

เขญนไปทาไมทานตายเสยดกวาดงนเธอมจตใจอยางนมดารในใจอยางนกลาวพรรณนาคณ

ความตาย ชกชวนเพอความตายโดยประการตางๆ แมภกษนกเปนปาราชกหาสงวาสมได”๔

ดดดดดดดดคาวา อนง...ใด คอ ผใด ผเชนใด ฯลฯ นทพระผมพระภาคตรสวาอนง...ใด คา

วา ภกษ มอธบายวา ชอวา ภกษ เพราะเปนผขอ ฯลฯ นทพระผมพระภาคทรงประสงคเอา

วา ภกษ ในความหมายน

คาวา จงใจ ไดแก รอย รดอย จงใจ ตงใจ ลวงละเมดทชอวา กายมนษย

ไดแก จตดวงแรกเกด คอวญญาณดวงแรกปรากฏขนในครรภมารดา จนถงเวลาตาย อตภาพใน

ระหวางนชอวากายมนษย

ดดดดดดดดคาวา พรากจากชวต ไดแก ตดทาลายชวตนทรย ตดความสบตอ

กกกกกกกกคาวา แสวงหาศสตราอนจะพรากกายมนษยนน ไดแก แสงหาดาบ หอก ฉมวก

หลาว คอน หน มด ยาพษ หรอเชอก

ดดดดดดดดคาวา กลาวพรรณนาคณความตาย ไดแก แสดงโทษในความมชวตอยพรรณนาคณ

ความตาย

ดดดดดดดดคาวา ชกชวนเพอใหตาย คอ ชกชวนใหนามดมา ใหกนยาพษหรอใหเอาเชอกผกคอ

ตาย

ดดดดดดดดคาวา ทานผเจรญ เปนคารองเรยก

ดดดดดดดดคาวา จะมชวตอยางลาบากยากเขญนไปทาไม ทานตายเสยดกวานนมอธบายวา ชวตท

ชอวายากแคน คอ เทยบชวตของคนมงคง ชวตของคนขดสนวายากแคนเทยบชวตของคนม

๔ ว.มหา. (ไทย) ๑/๑๗๑/๑๔๑.

๑๔

ทรพย ชวตของคนไมมทรพยกชอวายากแคน เทยบชวตของพวกเทวดา ชวตของมนษยทงหลายก

ชอวายากแคนทชอวาชวตลาบาก ไดแก ชวตคนมอขาด เทาขาด ทงมอ และเทาขาด หแหวง

จมกวน ทงหแหวง และจมกวนมชวตอยอยางยากเขญเชนนไปทาไม ตายเสยดกวาอย

ดดดดดดดดคาวา มจตใจอยางน ไดแก จตคอใจ ใจคอจต

ดดดดดดดดคาวา มดารในใจอยางน คอ มความมนหมายจะใหตาย มเจตจานงจะใหตายมความ

ประสงคจะใหตาย

ดดดดดดดดคาวา โดยประการตาง ๆ คอ โดยอาการสงตา

ดดดดดดดดคาวา กลาวพรรณนาคณความตาย ไดแก แสดงโทษของชวต พรรณนาคณความ

ตายวา หลงจากตายแลว ทานจกไปบงเกดในสคตโลกสวรรค จกเอบอมพรงพรอมดวยกามคณ

๕ อนเปนทพยในทนน

ดดดดดดดดคาวา ชกชวนเพอความตาย คอ ชกชวนใหนามดมา ใหกนยาพษ ใหใชเชอกผก

คอตาย ใหโดดลงบอ ลงเหว หรอทผาชน

ดดดดดดดดคาวา แมภกษน พระผมพระภาค ตรสเทยบเคยงกบภกษ ๒ รปแรก

ดดดดดดดดคาวา เปนปาราชก อธบายวา ภกษผจงใจพรากกายมนษยเสยจากชวตยอมไมเปน

สมณะไมเปนเชอสายศากยบตร เปรยบเหมอนแผนศลาหนาแตกออกเปน ๒ เสยงจะประสาน

ใหสนทเปนเนอเดยวกนอกไมได ดงนนพระผมพระภาคจงตรสวาเปนปาราชก

ดดดดดดดด คาวา หาสงวาสมได อธบายวา ทชอวา สงวาส ไดแก กรรมททารวมกนอทเทส

ทสวดรวมกน ความมสกขาเสมอกนนชอวาสงวาส สงวาสนนไมมกบภกษรปนน ดวยเหตนน

พระผมพระภาคจงตรสวา หาสงวาสมได๕

ดดดดดดดนอกจากนยงปรากฏในพระวนยปฎกทไดกลาวถงลกษณะของการแสดงออกซง

ประกอบดวยเจตนาดงน

การบอก ทชอวา การบอก ไดแก ภกษถกถามแลวบอกวา “ทานจงตาย อยางน ผตายอยางนจะไดทรพย ไดยศ หรอไดไปสวรรค” ตองอาบตทกกฎ เขาคดวา จะตาย แลวยงทกขเวทนา

ใหเกดตามการบอกนน ตองอาบตถลลจจย เขาตาย ตองอาบตปาราชก

ดดดดดดดด การแนะนา ทชอวา การแนะนา ไดแกภกษเขาไดไดถามแตแนะนาเขาตายวา “ทานจง

๕ อภ.ว. (ไทย) ๑/๑๗๑/๑๔๑-๑๔๓.

๑๕

ตายอยางน ผตายอยางนจะไดทรพย ไดยศ หรอไดไปสวรรค” ตองอาบตทกกฏ เขาคดวา

“จะตาย” แลวยงทกขเวทนาใหเกดตามการแนะนานน ตองอาบต ถลลจจย เขาตาย ตองอาบต

ปาราชก

การนดหมาย ทชอวา การนดหมาย ไดแก ภกษทาการนดหมายวา “จงฆาเขา

ตามเวลา นดหมายนน คอ ในเวลากอนอาหาร หรอในเวลาหลงอาหาร ในเวลากลางคน

หรอ ในเวลากลางวน” ตองอาบตทกกฏ ผรบคาสงฆาเขาสาเรจตามเวลานดหมายนน ตองอาบต

ปาราชกทง ๒ รป ฆาเขาไดกอนหรอหลงเวลานดหมายนน ผนดหมาย ไมตองอาบต ผฆาตอง

อาบตปาราชก

การทานมต ทชอวา การทานมต ไดแก ภกษทานมตวา “เราจกขยบตา ยกคว

หรอผงกศรษะ ทานจงฆาเขาตามทเราทานมตนน” ตองอาบตทกกฏ ผรบสญญาณ ฆาเขา

สาเรจตามนมตนน ตองอาบตปาราชกทง ๒ รป ฆาเขาไดกอนหลงการทานมต ผทานมตไม

ตองอาบต ผฆาตองอาบตปาราชก๖

ดดดดดดดดนอกจากนยงมความหมายปรากฏวาในสวนของพระวนยนนประกอบไปดวยอาบตท

อาบตทเกดขนเพราะมเจตนา เรยกวา สจตตกะ ไดแก มเจตนา, เปนไปโดยตงใจ, เปนชอของอาบต

พวกหนงทเกดขนโดยสมฏฐานมเจตนา คอ ตองจงใจทาจงจะ ตองอาบตนน เชน ภกษหลอนภกษ

ใหกลวผ ตองปาจตตย ขอนเปน สจตตกะ คอตงใจหลอกจงตองปาจตตย แตถาไมไดตงใจจะ

หลอก ไมตองอาบต และอกประเภทหนงเปนอาบตทเกดขนโดยมไดอาศยเจตนา เรยกวา อจตตกะ

ไดแก ไมมเจตนา เปนชอของอาบตพวกหนงทเกดขนโดยสมฏฐานทแมไมมเจตนาคอ ถงแมไมจง

ใจทากตองอาบต เชน ฉนอาหารในเวลาวกาลดมนาเมา เปนตน๗ นอกจากนถาเปรยบเทยบกบการ

ททาชวตใหตกลวงโดยมการวนจฉยไวดงตอไปนวาการกระทาลกษณะใดทเปนในสวนสวนของ

สจตตกะ และการกระทาในสวนใดทเปน อจตตกะ พอจะยกตวอยางไดดงน เชน

๑.ฆาโดยจงใจ คอ สจตตกะ ไดแก คดไวทแรกวาจะฆาในขณะทใจไมงนงาน แตเพราะ

เหต คอ

๖ ว.มหา. (ไทย) ๑/๑๗๙/๑๔๔-๑๔๕. ๗ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, พมพครงท ๑๑

ชาระ-เพมเตม ชวงท ๑,(กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐), หนา ๓๑๙,๔๖๑.

๑๖

๑.๑ ตกอยในฐานะแหงความโลภ เชน โจรปลนบาน แลวฆาเจาทรพยตาย

๒.๑ ตกอยในฐานะแหงความพยาบาท เชน ลอบฆาคนทมเวรตอกน

๒.๓ สาเหตอนนอกจากน แลวพยายามใชเครองมอ หรออบายอยางใดอยางหนง

๒. ฆาโดยไมจงใจ คอ อจตตกะ ไดแกคดไวกอน แตเพราะเหตเหลาน คอ

๒.๑ บงเอญบนดาลโทสะ เชน ววาทกน บนดาลโทสะขนแลวฆากนตาย

๒.๒ ประสงคจะปองกนตว เชน ตอสกนกบผทมาทารายตว และฆาเขาตาย

๒.๓ เพราะไมแกลง เชน หมายตพอหลาบจาแตถกทสาคญผถกตตาย ฯลฯ

ดดดดดดดดความหมายของเจตนาทปรากฏในพระอภธรรมปฎก

ดดดดดดด เจตนาในพระอภธรรมปฎกปรากฏดงน อรยมรรคมองค ๘ นน สมมาทฏฐ ความร

ในทกข (ความทกข) ความรในทกขสมทย (เหตเกดแหงทกข) ความรในทกขนโรธ (ความดบ

ทกข) ความรในทกขนโรธคามนปฏปทา (ขอปฏบตใหถงความดบทกข)น เรยกวา สมมาทฏฐ

สมมาสงกปปะ ความดารในการออกจากกาม ความดารในการไมพยาบาท ความดารในการ ไม

เบยดเบยนน เรยกวา สมมาสงกปปะ สมมาวาจา เจตนาเปนเหตงดเวนจากการพดเทจ เจตนา

เปนเหตงดเวนจากการพดสอเสยดเจตนาเปนเหตงดเวนจากการพดคาหยาบ เจตนาเปนเหตงดเวน

จากการพดเพอเจอน เรยกวา สมมาวาจา สมมากมมนตะ เจตนาเปนเหตงดเวนจากการฆาสตว

เจตนาเปนเหตงดเวนจากการลกทรพย เจตนาเปนเหตงดเวนจากการประพฤตผดในกามน เรยกวา

สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ เปนขอทพระอรยสาวกในธรรมวนยนละมจฉาอาชวะแลว สาเรจ

การเลยงชพดวยสมมาอาชวะน เรยกวา สมมาอาชวะ สมมาวายามะ ขอทภกษในธรรมวนยน

สรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมนเพอปองกนบาปอกศลธรรมทยงไม

เกดมใหเกดขน ฯลฯ เพอละบาปอกศลธรรมทเกดขนแลว ฯลฯ เพอทาบาปอกศลธรรมทยงไม

เกดขนมใหเกดขน ฯลฯ สรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมนเพอความ

ดารงอยไมเลอนหายภยโยภาพไพบลย เจรญเตมทแหงกศลธรรมทเกดขนแลวน เรยกวา

สมมาวายามะ สมมาสต ขอทภกษในธรรมวนยนเปนผมความเพยร มสมปชญญะ มสต

พจารณาเหนกายในกายอย พงกาจดอภชฌา และโทมนสในโลกได พจารณาเหนเวทนาในเวทนา

อย ฯลฯ พจารณาเหนจตในจตอย ฯลฯ เปนผมความเพยร มสมปชญญะมสต พจารณาเหน

ธรรมในธรรมอย พงกาจดอภชฌาและโทมนสในโลกไดนเรยกวา สมมาสต สมมาสมาธ ขอท

๑๗

ภกษในธรรมวนยนสงดจากกาม และอกศลธรรมทงหลาย บรรลปฐมฌานทมวตก มวจาร มปต

และสขอนเกดจากวเวกอยเพราะวตกวจารสงบระงบไปแลว๘

สสสสสสส นยามและความหมายของเจตนาในทางตาราทางพระพทธศาสนา

ดดดดดดด พระอภธรรมปฎกนนเจตนา หมายถง ความจงใจ กรยาทจงใจ ภาวะทจงใจ อนเกด

แตสมผสแหงมโนวญญาณธาตทเหมาะสมกน๙ ก ก ก ก ก ก ก ก

กกกกกกกกนอกจากนยงมความหมายปรากฏไดดงน เจตนา คอ ความตงใจ, ความมงใจหมายจะ

ทา, เจตจานง, ความจานง, ความจงใจ,แบงออกเปน ๓ กาล ซงใชเปนขอพจารณาในเรองกรรม

และการใหผลของกรรมไดแก ๑ .ปพพเจตนา เจตนากอนจะทา ๒.สนนฎฐาปกเจตนา เจตนา

อนใหสาเรจการกระทา หรอสา เรจความมงหมาย ๓ .อปรเจตนา สบเนองตอๆ ไปจากการ

กระทานน (อปราปรเจตนา) เจตนา ๓ น เปนคาในชนอรรถกถาแตกตรงกบพระไตรปฎก โดย

สรปความในพระไตรปฎกบางเปนการสรรถอยคาทจะใชอธบายหลกกรรมตาม พระไตรปฎกนน

บาง เฉพาะอยางยงใชแนะนาเปนหลกในการทจะทาบญ คอกรรมทดใหไดผลมาก และมกเนนใน

เรองทาน (แตในเรองทานน เจตนาท ๒ ทานมกเรยกวา “มญจนเจตนา” เพอใหชดวาเปนความ

ตงใจในขณะใหทานจรงๆ คอขณะทปลอยของออกไปแทนทจะใชวาสนนฏฐาปกเจตนา หรอความ

จงใจอนใหสาเรจการกระทาซงในหลายกรณไมตรงกบเวลาของเหตการณ เชนคนททาบาปโดยขม

หลมดกใหคนอนตกลงไปตายเมอคนตกลงไปตายสมใจเจตนาทลผลใหขดหลม ดกสาเรจในวน

กอนเปน สนฏาปกเจตนา) ดงททานสอนวา ควรถวายทานหรอใหทานดวยเจตนาในการใหท

ครบทง ๓ กาล คอ ๑.กอนใหมใจยนด (ปพพเจตนา หรอบพเจตนา) ๒.ขณะใหทาใจผองใส

(มญจนเจตนา) ๓.ใหแลว ชนชมปลมใจ (อปรเจตนา) คออธบายของอรรถกถานกอางพทธพจน

ในพระไตรปฎกนนเอง โดยเฉพาะหลกเรองทกขณาทพรอมดวยองค ๖ อนมผลยนใหญ ซงใน

ดานทายก หรอทายกา คอฝายผให มองค ๓๑๐ ดงทพระพทธเจาตรสในเรองการถวายทานของ

เวฤกณฏกนนทมารดาวา “ปพเพว ทานา สมโน โหต กอนให กดใจ ทท จตต ปสา เทต

ดดดดดดดด

๘ อภ.ว. (ไทย) ๓๖/๒๐๕/๑๗๑-๑๗๒. ๙ อภ.สง. (ไทย) ๓๔/๕/๒๘. ๑๐ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๗๒-๗๓.

๑๘

ดดดดดดดดเจตยตต เจตนา ธรรมทชอวา เจตนา เพราะอรรถวา ตงใจ อธบายวายอมยงสมปยต

กาลงใหอย กทาจตใหผดผอง เสอมใส, ทนตวา อตตมโน โหต ใหแลว กชนชมปลมใจ”๑๑

ธรรม กบตนใหเปนไปในอารมณเจตนานนมลกขณาทจตกะ ดงน

กกกกกกกกเจตยกลกขณา มการตงใจเปนลกษณะคอมความจงใจเปนลกษณะdddddddddddddddd

กกกกกกกกอายหนรสา มการประมวลมาเปนรส จรงอยเจตนาทเปนไปในภม ๔ ชอวาไมม

ความจงใจเปนลกษณะกหาไม เจตนาทงหมดมความตงใจเปนลกษณะทงนนกเจตนาทมการประมวล

มาเปนรสยอมเปนทงกศล และอกศลทงนน เพงถงฐานะแหงการประมวลมาซงกศลกรรม

และอกศลกรรมแลวสมปยตธรรมทเหลอกมกจเพยงบางสวนเทานน แตวาเจตนาม อตสาหะยงนกม

ความพยายามยงนก คอมอตสาหะสองเทามความพยายามสองเทาดวยเหตนนในปางกอนจงกลาววา

กแลเจตนานตงอยในสภาพความเปนเจาของแทเจาของนา เรยกวา เจาของแท เหมอนอยางวาบรษ

เจาของนาชวนบรษรวมแรงกน ๕๕ คนหยงลงนาพรอมกนโดยบอกวา เราจกเกยวขาว ดงน เจาของนาม

ความอตสาหะยงมความพยายามยง คอมความอตสาหะสองเทามความพยายามสองเทา ยอมบอก

กลาวถงเขตมคาวา พวกทานจงเกยวตดตอกนไป ดงนแลวจดแจงสราอาหาร และของหอม เปนตน

นาไปใหชนเหลานน ยอมชทางใหเทา ๆ กนฉนใด ขออปไมยน บณฑตพงทราบฉนนน เถดจรงอย

เจตนาเหมอนบรษเจาของนา ธรรมทงหลายเปนกศล ๕๕ ทเกดขนดวย สามารถเปนองคของจต

เหมอนบรษผรวมแรงกน ๕๕ คน เพราะเพงถงฐานะแหงการประมวลมาซงกศลกรรม และอกศลกรรม

เจตนากมความอตสาหะสองเทามความพยายามสองเทาเหมอนเวลาทบรษเจาของนาทาการอตสาหะ

สองเทา มความพยายามสองเทาบณฑตพงทราบความทเจตนานนมความประมวลมาเปนรส ดวย

ประการฉะนกเจตนานน มการจดแจงเปนปทฏฐาน (สวทหนปจจปฏานา) จรงอยเจตนานเมอจดแจง

ยอมปรากฏเหมอนศษยผ ใหญ และนายชางใหญเปนตน ผสามารถทากจของตน และของผอนให

สาเรจเหมอนอยางวาศษยผใหญเหนพระอปชฌายมาแตไกลเมอตนเองสาธยายอยกยงเตอนศษยผนอย

นอกนใหสาธยายตามอชฌาศยของตนๆ เมอศษยผใหญนนเรมสาธยายศษยผนอยแมเหลานนก

สาธยาย เพราะคลอยตามศษยผใหญนนฉนใด และเปรยบเหมอนนายชางใหญเมอตนเองถากกยง

ชางถากแมนอกนใหเปนไปในกรรม คอการถากของตน ๆ เพราะวาเมอนายชางใหญนนเรมถากชาง

ถากเหลานนกยอมถากตามนายชางใหญนนฉนใด และเปรยบเหมอนแมทพเมอตนเองรบกเตอน

๑๑ อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๓๐๘/๓๗๕.

๑๙

นกรบแมนอกนใหทาการรบ เพราะวาเมอแมทพเรมทาการรบนกรบแมเหลานน กทาการรบตามแม

ทพนนฉนใด แมเจตนานกฉนนน แมเปนไปในอารมณดวยกจของตนอยกยงสมปยตตธรรม

แมอนๆ ใหเปนไปในการกระทาของตนๆ เพราะวาเมอเจตนานนเรมกจของตนแมธรรมทสมปยต

กบเจตนานนกเรม เพราะฉะนนจงกลาววาเจตนานนทากจของตน และของผอนใหสาเรจเหมอน

ศษยผใหญ และนายชางใหญเปนตนกเจตนานพงทราบวาปรากฏเปนไปโดยภาวะทใหสมปยต

ธรรม ธรรมใหอตสาหะในการระลกถงการงานทรบดวนเปนตน ดงน๑๒

นยามและความหมายของเจตนาในงานวชาการ

ดดดดดดดดเจตนา หมายถง ความตงใจ ความจงใจ มเจตจานง มความมงหมาย เชน เกดความโกรธ

(ก เลส ) ขนมาแลวตงใจจะฆาเขาใหตายเจตนา การกระทาทไมมเจตนา หรอผดจากเจตนาไมเปน

กรรมทสมบรณ ๑๓ดงนน กรรมจงหมายถงเจตนา และเปนเรองละเอยดออนจะตองใชปญญา

พจารณา แมแตเจตนาเกดขนครงหนง หรอดวงจตหนงกแสดงวากรรมนนไดปรากฏขนแลวเจตนา

เกดขนครงหนงกคอกรรมไดเกดขนแลวเมอกรรมเกด ขนแลวกมผลทนท ๑๔เพราะเมอเจตนา

เกดขนมกจกรรม กรรมเกดขนในจตแลว จตไดเคลอนไหว แมเพยงความคดแตกไมใชผลเปนกรรม

ละเวนทสงสมไวในจตกรรมทสมบรณจะตองประกอบไปดวยลกษณะดงตอไปน ๑. กเลส แรงกระตนใจชนดตางๆ ทเกดขนเพราะสงเราแรงกระตนใจทสาคญเปน

ตวกาหนดหรอเปนองคประกอบ กกกกกกกก๒. เจตนา ความตงใจ ความจงใจ มเจตจานง มความมงหมาย ตองการทจะกระทาสงใดสงหนงดงทปรารถนา หรอตงใจไวเชน ตงใจจะฆาเขาใหตาย ตงใจจะทาราย มงหมายใจทจะกรทา

สงใดสงหนง และความตงใจนนจะแสดงผลออกมาเปนกรรม จะด หรอรายยอมขนอยกบแรง

กระตนของบคคลแตละคนนน กกกกกกกก

ออ๓. การเคลอนไหว กาย วาจา ใจ หรอกระทาความตงใจโดยแสดงออกมาทางชองทาง

๑๒ อภ.สง. (ไทย) ๓๔/๑/๓๑๔. ๑๓ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรมฉบบปรบปรง, หนา ๖๙. ๑๔ พระเทพโสภณ (ประยร ธมมจตโต), กรรมและการเกดใหม, หนา ๓๙-๔๑. 

๒๐

๔. เกดผลสาเรจความตงใจ เชน โกรธขนมาตงใจจะฆาเขา ลงมอ และคนทถกฆาตายลง

ตามความตงใจอยางนถอวาสมบรณ๑๕

โดยสรปแลวจะเหนไดวาเจตนาในทางธรรม มความหมายทละเอยดออนกวาทเขาใจกน

ทวไปในภาษาไทยกลาว คอ ในภาษาไทยมกใชเจตนาเมอตองการเชอมโยงความคดทอยภายในกบ

การกระทาทแสดงออกมาในภายนอกเชน พดพลงไปไมไดเจตนาหรอเขากระทาการโดยเจตนา

เปนตน แตในทางธรรมถอตามหลกกรรม การกระทาการพดทแสดงออกภายนอกโดยจงใจกด

ความคดตางๆ แมเลกนอยทเกดขนชวคร ชวขณะแลวผานไปๆ ภายในจตใจการคดถงสงใดสงหนง

ในลกษณะใดลกษณะหนง ลวนมเจตนาเปนตวประกอบอยดวยทง สน เจตนาจงเปนเจตจานง

ความจงใจ การเลอกอารมณของใจ ตวนาทหนเหชกนาทาใหจตเคลอนไหวโนมไปหา หรอผละไป

จากสงใดสงหนงเปนตวการจดแจงแตงวถทางของจต และเปนตวการปรงแตงจตนนใหเปนไป

ตางๆ เมอเจตนาเกดขนครงหนงกคอกรรมเกดขนทหนงเมอกรรมเกดขนแลว กมผลทนท เพราะเมอ

เจตนาเกดขน กคอมกจกรรมเกดขนในจตแลวจตมการเคลอนไหวหรอไหวตวแลวแมเปนเพยง

ความคดอะไรเลกนอยซงถงจะไมมผลอะไรสาคญแตกไมไดผลเสย

๒.๒ ความสาคญของเจตนา

ดดดดดดดดเจตนานนเปนสงทสาคญมาก การกระทาสงใดๆ ของมนษยจะตองมเจตนาเปนตวนา

เมอมเจตนาเปนตวนาแลวกระทาลงไปจงเรยกวา กรรม แปลวา การกระทา เปนคากลางๆ ไมไดระบ

วา เปนกรรมดหรอกรรมชว ในคมภรพระพทธศาสนา ถาเปนกรรมดเรยกวา กศลกรรม ถาเปน

กรรมชวเรยกวา อกศลกรรม กรรมด หรอกรรมชว ยอมเกดขนไดเพราะมเจตนา เปนองคประกอบ

ตามหลกในทางพระพทธศาสนาแลวชองทางในการกระทากรรมม ๓ ทาง คอ กระทาทางกาย

เรยกวา กายกรรม กระทาทางวาจา เรยกวา วจกรรม และกระทาทางใจเรยกวา มโนกรรม ซงจะ

เหนไดวาการกระทากรรมดหรอกรรมชวของมนษยนนมเพยงสามชองทางเทานนมเจตนาเปนเครอง

ชวดหรอเปนแกนกลางในการกระทานนๆอกประการหนงคาวากรรมนนทจดวาเปนกรรมทสมบรณ

ไดนนจะตองประกอบลกษณะ ๔ ประการ คอ ๑.กเลส ๒.เจตนา ๓.การเคลอนไหว ๔.เกดผล

๑๕ พระอบล กตปโ, “การศกษาวเคราะหคณคาของศลทมตอสงคมไทย”, วทยานพนธพทธ

ศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๗), หนา ๒๓-๒๕.

๒๑

สาเรจ

ดดดดดดดดกรรมจงหมายถง เจตนา และเปนเรองละเอยดออนจะตองใชปญญาพจารณาแมแต

เจตนาเกดขนครงหนง หรอดวงหนงกแสดงวากรรมนนไดปรากฏขนแลวเจตนาเกดขนครงหนงก

คอ กรรมไดเกดขนแลวเมอกรรมเกดขนแลวกมผลทนท เพราะเมอเจตนาเกดขนมกจกรรมเกดขน

ในจตแลวจตไดเคลอนไหวแมเพยงความคดแตกไมใชไรผลเปนกรรมอนละเอยดทสงสมไวในจต

ตดดดดดดดสาเหตททาใหมนษยสรางกรรมนน เกดจากกเลสหรอตณหา ซงอยในจตใจของมนษย

อนจะผลกดนใหมนษยเกดความตองการ ความปรารถนา ความกระหายทจะไดเปนเหตใหมนษย

ตองกอกรรมตางๆ กรรมดยอมสงผลในทางทด กรรมชวสงผลในทางทชว เรยกวา ทาดไดด ทา

ชวไดชว ตามหลกพระพทธศาสนาไดพจารณาถงธรรมอนเปนเหตใหเกดกรรมด และกรรมชว

การกระทาทางกาย ทางวาจา และทางใจ นนตองมแรงผลกดนใหเกดการกระทาการกระทาท

ประกอบดวย โลภะ โทสะ โมหะ ถอวาเปนกรรมชว ตรงกนขามการกระทาทประกอบดวย อโลภะ

อโทสะ อโมหะ เรยกกรรมนนวาเปนกรรมด

ดดดดดดดดธรรมชาต ๓ ประการนเปนเหตใหเกดกรรม ๓ ประการคอ โลภะ ๑ โทสะ ๑ โมหะ

๑ และ อโลภะ ๑ อโทสะ ๑ และอโมหะ ๑ ผรจกกรรมอนเกดแตโลภะ เกดแตโทสะ และเกดแต

โมหะ เขาทากรรมใดจะนอย หรอมากกตามเขาจะตองเสวยผลกรรมนนในอตภาพน วตถชนดอน

ยอมไมม เพราะฉะนนภกษผรแจงความโลภ ความโกรธ ความหลง ทาใหวชชาบงเกดขนทงละ

ทคตเสยไดทงหมด

ดดดดดดดดโลภะ โทสะ และโมหะ เปนรากเหงาของกรรมฝายชว เรยกวา อกศลมล และอโลภะ

อโทสะ อโมหะ เปนรากเหงาของกรรมฝายดเรยกวา กศลมล ทงอกศลมล และกศลมลนนเปน

มลเหตใหมนษยกอกรรมตางๆ โดยการแสดงออกมาเปนพฤตกรรมใน ๓ ทาง คอ ทางกาย ทาง

วาจา และทางใจ อยางไรกตามการกระทาของมนษยจะหลกเลยงกศลมล และอกศลมลหาไดไม

และผลแหงการกระทานนยอมตอบสนองเขาอยางแนนอน

ดดดดดดดดการกระทากรรมใดๆ จะมาก หรอนอยกตามผลทเกดจากการกระทากรรมนนๆ หาไร

ผลไม กรรมกบผลของกรรม (วบาก) จงมความสมพนธกนอยางแนบแนน เมอเราพจารณา

เปรยบเทยบผลสะทอนของกรรมในทฤษฎแรงเหวยงของวตถนวตนซงกลาววา หากเกดแรงเหวยง

๒๒

ของวตถ ณ ทใดยอมจะเกดแรงเหวยงกลบในทนท จะเหนไดวาผลของกรรมด กรรมชวกเกดจาก

ผกระทากรรม ถาหากผกระทากรรมหนกผลทไดรบตองหนกดวย๑๖

ดดดดดดดดจะเหนไดวาจากพทธวจนะขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาดงกลาวไดบงบอกถง

ความสาคญของเจตนาวา กรรม หรอการกระทาทงหลาย ไมวาจะเปนกศลกรรม หรออกศลกรรมก

ลวนแลวแตมเจตนาเปนองคประกอบทสาคญทงสน และยงบงชไวชดเจนในพทธวจนะทพระพทธ

องคตรสวา

ดดดดดดดดดดดดดดดดมโนปพพงคมา ธมมา มโนเสฏา มโนมยาfffffffddddffffffffffffff

กกกกกกกกกกกกกก กกกมนสา เจ ปทฏเน ภาสต วา กโรต วากกกกกกกกกกกกกกกก

แหหหกกกกกกกกกกกกกตโต น ทกขมเนวต จกกว วหโต ปท๑๗ddddddddddddddddd

aaadddddddd“ธรรมทงหลาย มใจเปนหวหนา มใจเปนใหญสาเรจแลวดวยใจ,

กกกกกกกกกถาบคคลมใจราย พดอยกด ทาอยกด ทกขยอมไปตามเขา

เพราะเหตนนดดลอหมนไปตามรอยเทาโคผนาแอกไปอยฉะนน๑๖ กกกก

นอกจากนเมอพจารณาถงเรองเจตนานแลวกจะตองพจาณาเชอมโยงไปถงกรรมซงเปน

ผลสบเนองของเจตนา คาวา กรรม ตามหลกพระพทธศาสนามความหมายดงน

กกกกกกกก๑. การกระทาของบคคลทประกอบดวยเจตนา ดงจะเหนไดจากพทธพจนทวา เจตนาห

กมม วทาม เจตยตวา กมม กโรต กาเยน วาจาย มนสา๑๘๑๖ แปลความไดวา ดกอนภกษทงหลาย

เรากลาวเจตนาวาเปนกรรม บคคลคดแลว จงกระทากรรม ดวยกาย วาจา ดวยใจ๑๙ ๑๗ กกกกกกกก

กก๑๖ พระมหาพเชษฐ ธรวโส, การศกษาเชงวเคราะหเรองกรรมและสงสารวฏในพทธปรชญาเถรวาท

ทมผลตอการดาเนนชวตของพทธศาสนกชนไทยในปจจบน, หนา ๒๓.555555555555555555555555555555555

กกกกกกกก๑๗ ข.ธ. (บาล) ๒๕/๑๑/๑๕.fffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffff

๑๘ อง.ฉกก. (บาล) ๒๒/๖๓/๓๗๗. ดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดด

๑๙ อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๖๔/๕๗๗.

๒๓

ดดดดดดดด๒. การกระทาของบคคลทยงมกเลส โดยอางถงหลกของวฎฎะ ๓ ซงหมนเวยนสบทอด

ตอ ๆ กนไป ทาใหเกดการเวยนวายตายเกด หรอเปนวงจรแหงความทกขไดแกกเลส กรรม และวบาก

กเลส เปนเหตใหเกดกรรม เมอทากรรมไดรบวบากดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดด

๓. การกระทาทยงมการใหผล หมายความวา เมอทากรรมแลวยอมบงเกดผลแนนอน

ดงพทธวจนะทวา

กกกกกก“ภกษทงหลาย เหตใหเกดกรรม ๓ ประการน เหตใหเกดกรรม ๓ ประการ คอ

กกกก๑. โลภะ (ความอยากได) เปนเหตใหเกดกรรม

กกกก๒. โทสะ (ความคดประทษราย) เปนเหตใหเกดกรรม

กกกก๓. โมหะ (ความหลง) เปนเหตใหเกดกรรม ก ก ก ก

กกกกกกกรรมทถกโลภะครอบงา เกดจากโลภะ มโลภะเปนเหต,โทสะ มโทสะเปนเหต,โมหะ

กกกกมโมหะเปนเหต เปนเหต มโลภะ,มโทสะ,มโมหะ เปนแดนเกดยอมใหผลในทซงอตภาพของ

กกกกเขาเกดบคคลตองเสวยผลกรรมนนในขนธทกรรมนนใหผลในปจจบนในลาดบทเกด หรอใน

กกกกระยะตอไป ภกษทงหลาย เหตใหเกดกรรม ๓ ประการนแล ตามหลกพทธพจนนหมายความ

กกก กวากรรมททาไวดวยอานาจของกเลสอนใดถากเลสอนนนยงไมหมดจากสนดานกรรมกกนน

กกกก ยอมจะตอง ใหผลเสมอ ไมวนใดกวนหนง ไมชาตนกชาตตอไป แตโดยธรรมดาทกอยางจะกก

กกกกใหผลกตอเมอกรรมนนมโอกาส ถาไดโอกาสทจะใหผลในชาตนกใหผลในชาตนถาในชาตนไม

กกกก มโอกาสกอาจจะใหผลใสชาตหนา๒๐” ๒๐

๒.๓ ลกษณะเจตนาในพระพทธศาสนาดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดด

กกกกกกก เจตนาในพระพทธศาสนาเปนสงทจาเปน และสาคญในการทจะประกอบเปนกรรมจะ

เหนไดว ามนษยถกจาแนกออกตามอานาจของกรรมทตนไดกระทาขนไมวาจะเปนการสงผลขาม

ภพ ขามชาต หรอมผลปรากฏในรปแบบตางๆ ในชาตปจจบน แตถงกระนนกตามการทมนษยแต

ละคนเกดมามความแตกตางกนออกไปไมวาจะเปนในสวนของรปราง หนาตาม ผวพรรณ วรรณะ ก

ตาม หรอบางคนเกดมาเปนกษตรย บางคนเกดมาเปนเศรษฐ บางคนเกดมาเปนคนยากจน ยาจก

๒๐ อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๓๔/๑๘๗.

๒๔

หรอบางคนเกดมามอวยวะไมครบ กลวนแลวแตเปนผลมาจากเจตนาทประกอบเปนกรรมซงเคยสง

สมกนมาในภพภมตางๆ ทงสนเมอสงทไดกระทาไวปรากฏเปนผลแลวนนแลว บคคลนนๆ กจะ

ไดรบผล ตางๆ กนออกไปซงเรยกวา ผลของกรรมทไดทาไว และในพระพทธศาสนา ชองทางใน

การกระทากรรม มได ๓ ชองทาง คอ

กกกกกกกก๑. กระทาทางกาย เรยกวา กายกรรม ดดดดสสดดดดดดดดดดดrrrrrrrrrrrrดดดดดด

กกกกกกกก๒. กระทาทางวาจา เรยกวา วจกรรมดดดดดดดดดดดดดดดffffffffffffffffffดดดดดดด

กกกกกกกก๓. กระทาทางใจ เรยกวา มโนกรรมดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดffffffffffffด

เราจะเหนไดวาการกระทากรรมดหรอกรรมชวนนมเพยงสามชองทางเทานนโดยมเจตนาเปนเครอง ช

วดหรอเปนแกนกลางในการกระทานนๆ อกประการหนงคาวากรรมนนทจดวาเปนกรรมทสมบรณ

ไดนนจะตองประกอบลกษณะ ๔ ประการ คอกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก

กกกกกกกก๑. กเลส หมายถง แรงกระตนใจชนดตางๆ((เปนตวกาหนด หรอเปนองคประกอบ)ดด

กกกกกกกก๒. เจตนา หมายถง ความตงใจ ความจงใจ มเจตจานง มความมงหมายดดดดดดดดดดด

กกกกกกกก๓. การเคลอนไหว หมายถง การเคลอนไหวทางใด ทางหนงในทางกาย วาจา ใจ เพอ

กระทาตามความตงใจ

๔. เกดผลสาเรจ หมายถง มเจตนากระทาสงใดแลวเกดผลทเรยกวา วบาก ซงเปนผล

ของกรรมทเกดจากเจตนา

กกกกกกกกดงนนถาจะกลาวถงลกษณะของเจตนาในทางพระพทธศาสนาแลว จงจะตองเขาใจในเรองของกรรม กรรมจงหมายถง เจตนา และเปนเรองละเอยดออนจะตองใชปญญาพจารณาแมแตเจตนาเกดขนครงหนง หรอดวงหนงกแสดงวากรรมนนไดปรากฏขนแลวเจตนาเกดขนครงหนง เมอกรรมเกดขนแลวกมผลทนท เพราะเมอเจตนาเกดขนมกจกรรมเกดขนในจตแลว กกกกกกกกสาเหตททาใหมนษยสรางกรรมนน เกดจากกเลส หรอตณหาซงจะปรากฏอยในใจของมนษยเองจะผลกดนใหมนษยเกดความตองการความปรารถนา ความกระหาย ทจะไดเปนเหตใหมนษยตองกอกรรมตางๆ กรรมดยอมสงผลในทางด กรรมชว ยอมสงผลในทางชวดงพทธวจนะทพระพทธองคตรสไววาวา “กลยาณการ กลยาณ ปาปการ จ ปาปก๒๑”๒๑ทาดไดด ทาชวไดชว๒๒๒๒ ตามหลกพระพทธศาสนาไดพจารณาถงธรรมอนเปนเหตใหเกดกรรมด และกรรมชวการกระทาทาง

๒๑ ส.ส. (บาล) ๑๕/๓๓๓/๙๐๓. ๒๒ ส.ส. (ไทย) ๑๑/๒๕๖/๓๗๔.

๒๕

กาย ทางวาจา และทางใจ นนตองมแรงผลกดนใหเกดการกระทาการกระทาทตองประกอบดวยโลภะ โทสะ โมหะ ถอวาเปนกรรมชว ตรงกนขามการกระทาทประกอบดวย อโลภะ อโทสะ อโมหะ ถอวาเปนกรรมดดงพทธวจนะทพระพทธองคทรงตรสไววาดดดดดดดดดดสสสดดดดดดด ดดดดดด“ธรรมชาต ๓ ประการน เปนเหตใหเกดกรรม ๓ ประการ คอ โลภะ ๑ โทสะ๑ โมหะ๑ ดดดดและอโลภะ๑ อโทสะ๑ อโมหะ๑ ผรจกกรรมอนเกดแตโลภะ เกดแตโทสะ และเกดแต ดดดดโมหะ เขาทากรรมใดจะนอย หรอมากกตาม เขาจะตองเสวยผลกรรมนนในอตภาพนแหละ ดดดดวตถชนดอนยอมไมมเพราะฉะนน ภกษทงหลายเหตใหเกดความชว ๓ ประการไดแกโลภะ ดดดดโทสะ โมหะ เปนเหตใหเกดกรรม” ๒๓๒๓ กกกกกกกกโลภะ โทสะ โมหะ เปนรากเหลาของกรรมฝายชวเรยกวา อกศลมล และอโลภะ อโทสะ อโมหะ เปนรากเหงาของกรรมฝายดเราเรยกวา กศลมล ทงอกศลมล และกศลมลนนเปนทงอกศลมล และกศลมลนนเปนมลเหตใหมนษยกอกรรมตางๆ โดยการแสดงออกมาเปนพฤตกรรมใน ๓ ทาง คอ ทางกาย ทางวาจา และทางใจ อยางไรกตามการกระทาของมนษยจะหลกเลยงกศลมล และอกศลมลหาไดไม และผลแหงการกระทานนยอมตอบสนองเขาอยางแนนอน กกกกกกกกการกระทากรรมใดๆ จะมาก หรอนอยกตาม ผลทเกดจากการกระทากรรมนนๆ หาไรผลไม กรรมกบผลของกรรม (วบาก) จงมความสมพนธกนอยางแนบแนนเมอเราพจารณาเปรยบเทยบผลสะทองของกรรมในทฤษฎแรงเหวยงของวตถของนวตนซงกลาววา หากเกด แรงเหวยงของวตถ ณ ทใดยอมจะเกดแรงเหวยงกลบในทนทถาพจารณากบกฎแหงกรรมทางพระพทธศาสนาแลวจะพบวาผลของกรรมด กรรมชว ทเกดจากผกระทากรรมถาหากผกระทากรรมหนกผลทรบตองหนกดวย๒๔๒๔

๒.๔ ประเภทของเจตนาในทางพระพทธศาสนา กกกกกกกกจากนยาม และความหมายของเจตนาในพทธศาสนาจะเหนวามความสมพนธกบเรอง

กรรมจนกลาวไดวาเปนเรองเดยวกน โดยทพทธศาสนากลาววาเจตนานนเองคอกรรม และในทาง

กลบกนกฎหมายกกลาววากรรมคอ เครองชเจตนา ฉะนนการศกษาในเรองกรรมในพทธศาสนาก

เพอใหเขาใจความหมาย และความสมพนธระหวางเจตนา และกรรมไดดยงขน ดงนนจงตองม

การศกษาในเรองประเภทของเจตนาตางๆ ซงแบงออกไดดงนดดดดดดดดดดดดดดดดดดดด

๒๓ อง.จตตก. (ไทย) ๒๒/๔๓๗/๔๙๐. ๒๔ พระมหาพเชษฐ ธรวโส, การศกษาเชงวเคราะหเรองกรรมและสงสารวฏในพทธปรชญาเถรวาท

ทมผลตอการดาเนนชวตของพทธศาสนกชนไทยในปจจบน, หนา ๘.

๒๖

กกกกกกกก ๒.๔.๑ เจตนาคอกรรม ffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffff ก

ดดดดดดดดการศกษาเรองกรรมในพทธศาสนาเพอใหเขาใจความหมาย และความสมพนธ

ระหวางเจตนา และกรรมไดยงขนตามปกต กรรมแปลตามศพทวาการงาน หรอการกระทา แตในทาง

ธรรมตองจากดความจาเพาะลงไปวา หมายถง การกระทาทประกอบดวยเจตนา หรอการกระทาท

เปนไปดวยความจงใจ เมอมองใหถงตวแทจรงของกรรม หรอมองใหถงตนตอเปนการมองตรงตว

หรอเฉพาะตวกรรมกคอ เจตนาอนไดแก เจตนจานง ความจงใจ การเลอกคดตดสน มงหมายทจะ

กระทาหรอพลงนาทเปนตวการกระทานนเอง๒๕๒๕ เจตนาหรอเจตนจานงนเปนตวนา บงช และ

กาหนดทศทางแหงการกระทาทงหมดของมนษยเปนตวการ หรอเปนแกนนาในการรเรมปรงแตง

สรางสรรคทกอยาง จงเปนตวแทของกรรม กรรมเปนคาสอนสาคญยงเรองหนงในพทธศาสนาดง

พทธวจนะทวา “กมมนา วตตตโลโก” โลกเปนไปตามกรรม อนหมายไดวา กรรมนยามเปนกฎท

ครอบคลมโลกนซงหากมองลกลงไปในเรองกรรมนยามสาระ หรอตวแทของกรรมกคอเจตนา หรอ

เจตนจานง ไมวามนษยจะไปเกยวของกบนยามอนใด หรอไมกตาม กตองมกรรมนยามเปนกฎยน

พนนอกจากนนมนษยกใชเจตนจานง หรอเจตนาน เปนเครองกาหนดการปฏบตตอกนระหวาง

มนษยเองดวย และพรอมกบทมนษยปฏบตตอผอน สงอน ตอธรรมชาตทแวดลอมตน ตลอดจน

ปรงแตงโลกของธรรมชาตอยนนเองมนษย หรอวาใหถกกคอ เจตนจานงของมนษยนนกปรง

แตงตวของเขาเอง ปรงแตง บคลกภาพ และวถชวต หรอชะตากรรมของเขาไปดวยดงนน เจตนาจง

เปนองคประกอบทสาคญเบองตนในการทากรรมอยางไรกตาม กรรมนยาม จะดาเนนไปไดยอม

ตองอาศยจตนยามแตจดตดแยกระหวางกรรมนยามกบจตนยามกชดเจนกลาวคอ เจตนาเปนเนอหา

สาระ และเปนตวทาการของกรรมนยามทาใหกรรมนยามเปนอสระออกมาเปนนยามหนงตางหาก

หรอทาใหมนษยเปนอสระมบทบาทเปนของตนเองตางหากจากนยามอนๆ สามารถสรางโลกแหง

เจตนจานงของตนขนมาได และแบงแยกวาตนมโลกแหงการประดษฐสรางสรรคตางหากจากโลก

ของธรรมชาตเจตนาอาศยกลไก ของจตนยามเปนเครองมอในการทางาน และเมอเจตนาทากรรมอยางใด

อยางหนงขนแลวกระบวนการกอผลกตองอาศยจตนยามนนแหละดาเนนไปเพราะกรรมนยามคอกฎ

ธรรมชาตเกยวกบพฤตกรรมของ มนษยคอ กระบวนการตอการกระทาและการใหผลของการ

๒๕ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ, พมพครงท ๗,(กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๑), หนา ๑๕๗-๑๕๘.

๒๗

กระทา หรอพดใหจาเพาะลงไปอกวากระบวนการแหงเจตนจานง หรอความคดปรงแตงสรางสรรค

ตางๆ พรอมทงผลทสบเนองออกไป อนสอดคลองสมกนเชน ทากรรมดมผลด ทากรรมชวมผลชว

เปนตน นอกจากพทธศาสนาจะมแนวคดวาเจตนาเปนจดตงตนของกรรมโดยมมโนกรรมเปนลาดบ

แรกแลวยงไดแบงมโนกรรมออก เปน ๒ ระดบคอ

กกกกกกกก๑. วถจต คอ จตทเปนระดบความรสกสานกทวไปรตวทกขณะททาพด คดสงตางๆ จต

ทอยในระดบนเรยกวา จตสานก เปนจตทออกมารบรอารมณเรองราวผานทางประต คอ ตา ห จมก

ลน กาย และใจ เหนอะไรกรตววากาลงเหน คดอะไรกรตววากาลงคด วถจตนเปนจตสานก

(Concious mind) ตางจากภวงคจตทเปนจตใตสานกเพราะเวลาภวงคจตคด จะไมรสกตววาคดอะไร

ดงกรณของคนนอนหลบโดยไมฝนอนทจรงจตทไมฝนยงทางานอยแตไมรสกวาตนเองกาลงคด

เปนตน ๒. ภวงคจต คอ จตทเปนองคประกอบของภพ เปนจตททางานโดยทคนเราไมรสกตว

เรยกวา “จตไรสานกหรอจตใตสานก” ซงเมอมโนกรรมทางานแลวการใหผลของกรรมกจะดาเนน

ตอไป โดยพทธศาสนาไดแบงระดบการใหผลของกรรมออกเปน ๔ ระดบ คอ

กกกกกกกกกก๒.๑ ระดบภายในจตใจกรรมใดกตามทบคคลทาไปแลวยอมทาใหเกดผลภายในจต

ใจเปนเบองตนเปนเหตปจจยทสงเสรมทงสวนทเปนคณสมบต และวบตคอกศลกรรม และอกศลกรรม

ตามสภาพของจตใจทถกปรงแตงมาจากกเลสเปนฝายสนบสนน ก ก

กกกกกกกก ๒.๒ ระดบบคลกภาพกรรมระดบน ทาใหเกดผลในดานการเสรมสรางคานยมปรง

แตงลกษณะความประพฤตการแสดงออกทาทการวางตนปรบตว อาการตอบสนอง ความเกยวของ

สมพนธกบคนอนๆ และตอสถานการณ หรอสงแวดลอมทวๆ ไป เปนตน ก ก

กกกกกกกก ๓.๓ ระดบวถชวตของบคคลการใหผลของกรรมในระดบน จะชกนาความเปนไป

ตางๆ ในชวตของบคคลทาใหเขาไดรบประสบการณทงทนาปรารถนา และไมนาปรารถนาประสบ

ผลตอบสนองจากภายนอกจงพบทงความสข ความเจรญ ความลมเหลว ความสาเรจ ลาภ ยศ สข

สรรเสรญ หรอความสญเสยตางๆ ทตรงกนขามซงเรยกวา “โลกธรรม” ก ก

กกกกกกกก ๓.๔ ระดบสงคมผลของกรรมระดบนมผลตอความเปนไปของสงคม เชน ทาให

เกดความเสอมความเจรญ ความรมเยนเปนสข ความทกขยากเดอดรอนรวมกนของบคลทงหลาย

รวมทงผลจากการทมนษยกระทาตอสภาพแวดลอมตางๆ ทาให เสยความสมดลทางธรรมชาตไป

แลวสงผลยอนกลบมากระทบตอมนษยเองแมวาพทธศาสนาจะอธบายเรองกรรมไวมากมายในหลาย

ลกษณะจนกลาวไดวาเปนเรองทใหญทสดในหลกพทธศาสนากตามแตสงทสาคญท สดคอ “พทธ

๒๘

ศาสนาถอวากรรมทกอยางมจตเปนแดนเกดทงสนการกระทาทมไดเกดจากจตไมจดวาเปนกรรมตาม

ความหมายของพทธศาสนา๒๖”๒๖ ด๔

๒.๔.๒ เจตนาคอสงขาร

กกกกกกก ในพทธศาสนานนจะพบวาบางครงมการใชคาวา สงขาร เจตนา และกรรม ใน

ความหมายเดยวกน เนองจากเปนเหตปจจยซงกนและกน ดงทพจนานกรมพทธศาสนฉบบประมวล

ศพท ไดใหคาอธบายความหมายของคาวาสงขารไวเปน ๓ กลมใหญดงนกลมท

กกกกกกกก๑. สงขาร หมายถง สงทถกปจจยปรงแตง , สงทเกดจากเหตปจจยเปนรปธรรมกตาม

นามธรรม กตาม ไดแกขนธ ๕ ทงหมด, ตรงกบคาวาสงขตะ หรอสงขตธรรมไดในคาวา สงขาร

ทงหลายทงปวงไมเทยง

กกกกกกกก๒. สงขาร หมายถง สภาพทปรงแตงใจใหดหรอชว,ธรรมมเจตนาเปนประธานทปรง

แตงความคด การพด การกระทามทงทดเปนกศล ทชวเปนอกศล ทกลางๆ เปนอพยากฤต ไดแก

เจตสก ๕๐ อยาง ( คอ เจตสกทงปวงเวนเวทนาและสญญา) เปนนามธรรมอยางเดยว,ตรงกบสงขาร

ขนธในขนธ ๕ ไดในคาวา รปไมเทยง เวทนาไมเทยง สญญาไมเทยงสงขารไมเทยง วญญาณไม

เทยง ดงน เปนตนอธบายอกปรยายหนงสงขารตามความหมายนยกเอาเจตนาขนเปนตวนาหนา

ไดแก สญเจตนา คอเจตนาทแตงกรรมหรอปรงแตงการกระทาม ๓ อยาง คอ ๑.กายสงขาร สภาพท

ปรงแตงการกระทาทางกาย คอ กายสญเจตนา ๒.วจสงขารสภาพทปรงแตงการกระทาทางวาจาคอ

วจสญเจตนา ๓.จตต-สงขาร หรอมโนสงขารสภาพทปรงแตงการกระทาทางใจ คอ มโนสญเจตนา

กกกกกกกก๓. สงขาร หมายถง สภาพทปรงแตงชวตม ๓ คอ ๑.กายสงขาร สภาพทปรงแตงกาย

ไดแก อสสาสะ ปสสาสะคอ ลมหายใจเขา ลมหายใจออก ๒.วจสงขาร สภาพทปรงแตงวาจา ไดแก

วตก และวจาร ๓.จตตสงขาร สภาพทปรงแตงใจไดแกสญญา และเวทนาจะเหนไดวามการใชคาวา

สงขารในการอธบายถงทกสงทเปนการปรงแตง ไมวาจะเปนเรอง ขนธ ๕ ปฏจจสมปบาท รวมถง

ในทางอภธรรม โดยสงขารในความหมายตามรปศพทหมายถงสภาพ หรอธรรมชาตทปรงแตงจต

สวนสงขารตามนยไตรลกษณหมายถง สงทงปวงทเกดจากปจจยปรงแตงทงทเปนรปธรรม และนามธรรม

ในปรมตถธรรม ๔ คอ จต เจตสกรป และนพพาน ยกเวนนพพานแลว ทเหลออก ๓ จดเปนสงขาร

๒๖ เรองเดยวกน, หนา ๑๕๓.

๒๙

ดงนน สงขารในไตรลกษณจงเทากบขนธ ๕ ทงหมด สวนสงขารตามนยแหงขนธ ๕ และพระ

อภธรรมมความหมายแคบกวา สงขารตามนยพระอภธรรมหมายถงเจตสก ๕๒ แตไมหมายถงรป

และจตถาเปรยบเทยบเจตสกในพระอภธรรมกบสงขารในขนธ ๕ แลว สงขารในขนธ ๕ คอ เจตสก

๕๐ ดวง เวนเวทนาเจตสก และสญญาเจตสกเพราะเวทนาเจตสก และสญญาเจตสกจดเปนขนธหนง

ในขนธ ๕ นอกจากนพทธปรชญายงไดแสดงประเภทตาง ๆ ของสงขารไวหลายนยดวยกน เชน

เรองสงขาร ๔ ทประกอบดวย

กกกกกกก ๑. สงขตสงขาร สงขารคอ สงทปจจยของตน ๆ ปรงแตงขน (หมายถงสงทงปวง)

๒. อภสงขตสงขาร สงขารคอ สงทกรรมแตงขน (รปธรรม-นามธรรม)

๓. อภสงขรณกสงขาร สงขารคอ ตวกรรมผเปนเจาหนาทแตง (เจตนาทเปนกศล

และอกศล)

กกกกกกก ๔. ปโยคาภสงขาร สงขารคอ ความเพยรพยายาม (ความเพยรทางกายและจต)ในวสทธ

มรรคไดใหทรรศนะวา สงขารทมอวชชาเปนปจจยนนคอ สงขาร ๖ คอ

กกกกกกกกกก ๔.๑ ปญญาภสงขาร ก

กกกกกกกกก ๔.๒ อปญญาภสงขาร

๔.๓ อเนญชาภสงขาร

๔.๔ กายสงขาร

๔.๕ วจสงขาร และ

๔.๖ มโนสงขาร๒๗ และสงขาร ๖ นเองเปนเหตปจจยใหเกดวญญาณนอกจากนยงได

มการอธบายความหมายของสงขาร วาไดแก เจตนา ๖ หมวด คอเปนเจตนจานง หรอความคดปรง

แตงในเ รองตาง ๆ คอ รปสญเจตนาคอ เจตจานง หรอความคดปรงแตงเกยวกบรป สททสญเจตนา

เจตจานงหรอความคดปรงแตงเกยวกบเสยง คนธสญเจตนาเจตจานง หรอความคดปรงแตงเกยวกบ

กลน รสสญเจตนาเจตจานงหรอความคดปรงแตงเกยวกบรส โผฎฐพพสญเจตนาเจตจานง หรอ

ความคดปรงแตงเกยวกบสงทตองกาย และธรรมสญเจตนาเจตจานงหรอความคดปรงแตงเกยวกบ

อารมณทางใจสงขารจงไดแกองคประกอบ หรอคณสมบตตาง ๆ ของจต มเจตนาเปนตวนาซงแตง

๒๗ อง.ตก.อ. (ไทย) ๒/๒๓/๓๐๑.

๓๐

จตใหด หรอชว หรอเปนกลาง ๆ ปรงแปรการตรกตรองนกคดในใจ และการแสดงออกทางกาย

วาจาใหเปนไปตาง ๆ เปนทมาของกรรมเชน ศรทธา สต หร โอตตปปะ เมตตา กรณา มทตา อเบกขา

ปญญา โมหะ โลภะ โทสะ มานะ ทฐ อสสา มจฉรยะ เปนตน เรยกรวมอยางงาย ๆ วาเครองปรงของ

จตเครองปรงของความคด หรอเครองปรงของกรรมในสวนทอธบายวา ขนธ ๕ คอ องคประกอบ

ของทกชวตนน สงขารกคอ องคประกอบสาคญของชวตซงหมายถง สภาวะทปรงแตงจตใหดใหชว

ใหเปนกลางสภาวะตาง ๆ ทปรงแตงจตนกคอ คณสมบตตาง ๆ ของจตทมเจตนาเปนตวนาในการ

ปรงแตงจตใจใหเกดการคดแลวแสดงออกทางกาย และวาจา เรยกวา เปนตวการทกอใหเกดกรรม

นนเองโดยมเจตนาเปนตวแสดงลกษณะพเศษของสงขารททาใหสงขารขนธตางจากขนธอน ๆ อก

ดวยสงขารจงหมายรวมทงเครองแตงคณภาพของจต หรอเครองปรงของจตซงม เ จตนา เปน

ตวนา และกระบวนการแหง เ จตนจานงทชกจงเลอกรวบรวมเอาเครองแตงคณภาพเหลานนมา

ประสมปรงแตงความนกคด การพด การทาใหเกดกรรมทางกาย วาจา ใจ อยางไรกตามในการ

อธบายตามแนวขนธ ๕ นนมงแสดงตวสภาวะใหเหนวาชวตมองคประกอบอะไรมากกวาจะแสดง

กระบวนธรรมทกาลงดาเนนอยวาชวตเปนไปอยางไร ดงนนคาอธบายเรองสงขารในขนธ ๕ ตาม

ปกตจงพดถงแตในแงเครองแตงคณภาพของจต หรอเครองปรงของจตวามอะไรบาง แตละอยางม

ลกษณะอยางไร สวนการอธบายในแงกระบวนการปรงแตงซงเปนขนออกโรงแสดง ทานยกกลาว

ในหลกปฏจจสมปบาทชใหเหนวา ชวตเปนไปอยางไรสงขารซงเปนหวขอหนงในปฏจจสมปบาท

แปลวาสภาพทปรงแตงจต หมายความวา องคประกอบหรอคณสมบตตาง ๆ ของจตมเจตนาเปน

ตวนาซงแตงจตใหดหรอชวหรอใหเปนกลาง ๆ ปรงแปรการตรตรกนกคดในใจ และการแสดงออก

ทางกาย วาจา เปนกรรมแบบตาง ๆ ถาจะแปลงาย ๆ กวาความคดปรงแตงแมในความหมายแงนกยด

เอาเจตนานนเองเปนหลกบางครงทานกแปลเอางาย ๆ รวบรดวาสงขารกคอ เจตนาทงหลายนนเอง

ดงนนในหลกปฏจจสมปบาท ความหมายของสงขารจงมรปรางแบบปฏบตการคอ จาแนกออกเปน

กายสงขาร (การปรงแตงแสดงเจตนจานงทางวาจาหรอเจตนาทปรงแตงการกระทาทางกาย)

วจสงขาร (การปรงแตงแสดงเจตนจานงทางวาจาหรอเจตนาทปรงแตงการกระทาทางวาจา) และ

จตตสงขาร (การปรงแตงแสดงเจตนจานงทางใจหรอเจตนาทปรงแตงการกระทาทางใจ) ตางจากคา

๓๑

อธบายแนวขนธ ๕ ซงจาแนกสงขารเปนองคธรรมเครองปรงแตงตาง ๆ ม ศรทธา สต เมตตา กรณา

ปญญา โลภะ โทสะเจตนา สมาธ เปนตน๒๘

๒.๔.๓ เจตนาดานจรยธรรม

กกกกกกกก ในดานของจรยธรรมหรอจรยศาสตรอนเปนการมองดานการประพฤตปฏบตของ

มนษย วาเปนความถกผด ด ชว นน พทธศาสนาไดแบงการกระทาของมนษยเปน ๓ ทางคอ ทาง

กาย วาจา และใจ ซงเปนการพจารณาในระดบสมมตบญญตเทานน และดวยเหตทวา “พระพทธเจา

เปนนกปฏบต แมจะตรสแสดงสจธรรมกตองเกยวโยงถงจรยธรรมเสมอ คอมงผลดทจะเกดแกชวต

ของผททรงแนะนาสงสอน ทรงแนะนาสงสอนใหเขานาไปใชประโยชนได” ดงนนในการศกษา

เรองเจตนาในพทธศาสนาจงตองศกษาในมมมองดานจรยธรรมดวยเพอทจะสามารถเทยบเคยงไป

ใชในสงคมอยางเขาใจไดงายขนเนองดวยสจธรรมในพทธศาสนากคอ กฎธรรมดาแหงธรรมชาต

สวนจรยธรรม คอ ความรในการประยกตสจธรรมมาใชในทางปฏบตนนเองยงไปกวานน พทธ

ศาสนาถอวาจตใจเปนสงสาคญยงระบบจรยธรรมจงตองประสานตอเนองกนโดยตลอดทงดาน

จตใจ และความประพฤต ทางกายวาจาในภายนอก และถอวาจตใจเปนจดเรมตน จงกาหนดทเจตนาใน

ใจเปนหลกเพอใหการกระทาความดตางๆ เปนไปดวยความจรงใจอยางแนนอนมใชเพยงแตไม

หลอกลวงคนอนเทานน แตหมายถงการไมหลอกลวงตนเองดวยเปนการกาจดหนทางไมใหเกด

ปญหาทางจตใจในดานความขดแยงของความประพฤตการทพทธศาสนาเปนศาสนาแหงการปฏบต

มงสอนในสงททาไดจงทาใหการศกษาเรองเจตนาในมมมองดานจรยธรรม หรอจรยศาสตรอนเปน

การมองดานการประพฤตปฏบต ของมนษยวาเปนความถก-ผด,ความด-ความชว ตามแนวทางของ

พทธศาสนานจะสามารถเทยบเคยงนาไปปรบใชกบการพจารณา ความด ชว ถกผด ในทางกฎหมาย

ซงเปนความจรงในระดบสมมตบญญตไดเปนอยางดโดยพทธศาสนานนแบงการกระทาของมนษย

ออกเปน ๓ ทาง คอ ทางกาย ทางวาจา และทางใจ ซงในสวนทเปนการกระทาด หรอทเรยกวากศล

กรรมบถ ๑๐ ไดแก ก ก ก ก ก ก ก ก

ดดดดดดดด๑. กายสจรต ประกอบดวย การไมฆาสตว การไมลกทรพย และการไมประพฤตผดใน

๒๘ รพพรรณ โชพทธา, การศกษาแนวความคดเรองเจตนาในพระพทธศาสนาในฐานะเปนบรณา

การสาหรบปญหาเรองเจตนาในกฎหมายไทย, หนา ๒๕-๓๓.

๓๒

กาม

กกกกกกกก๒. วจสจรต ประกอบดวย การไมพดเทจ การไมพดสอเสยด การไมพดหยาบคาย และ

การไมพดเพอเจอเหลวไหลไรสาระ

กกกกกกกก๓. มโนสจรต ประกอบดวย การไมคดเบยดเบยนผอนการไมคดพยาบาทปองรายคนอน

การไม เหนผดจากทานองคลองธรรมสวนในทางตรงกนขามกบกศลกรรมบถ ๑๐ ๒๙ กคอ

อกศลกรรมบถ ๑๐ ซงไดแก

๓.๑. กายทจรต ประกอบดวย การฆาสตว (รวมถงเบยดเบยนผอน หรอ สตวอนให

ประสบทกขภย) การลกทรพยและการประพฤตผดในกาม

กกกกกกกกกก๓.๒. วจทจรต ประกอบดวย การพดเทจ การพดสอเสยด การพดหยาบคาย การพด

เพอเจอ เหลวไหลไรสาระ

กกกกกกกกกก๓.๓. มโนทจรต ประกอบดวย การคดเบยดเบยนผอน การคดพยาบาทปองรายผอน

และการเหนผดจากทานองคลองธรรมไดกลาวไวแลววาเจตนาด คอเจตนาทเปนกศลและเจตนาชว

คอ เจตนาทเปนอกศล เจตนาทเปนกศลคอ เจตนาทประกอบดวย อโลภะ อโมหะ อโทสะ เจตนาทเปน

อกศล คอ เจตนาทประกอบดวย โลภะ โมหะ โทสะผทเปนคนดโดยมเจตนาดกระทาในสงหนงแต

บงเอญผลของการกระทานนไมเปนผลดดงทตงจตไวมตวแปรหรอเหตเฉพาะหนามาบดผนสถานการณ

จนทาใหผลทปรากฏเปนผลเสยไปตามนยแหงพทธปรชญากถอวาบคคลนนเปนผทมความดโดย

มไดสญเสยคณสมบตของคนดไปเนองจากไดพยายามทจะทาดอยางสดความสามารถแลวผลลพธท

เกดขนจากเจตนาของบคคลเปนสงทอาจแปรผนไปไดเพราะบคคลดารงอยในโลกแหงอนจจงมตว

แปร คอสงตางๆ ทมลกษณะไมแนนอนเปลยนแปรไดนนเอง ผลของเจตนาของบคคลจงอาจเกดขน

ไมตรงกบเจตนาของบคคลผกระทาไดหวงตงใจไวดหรอชวมไดตดสนทผลแตตดสนทเจตนาเปน

หลก แตในกรณททราบเจตนา และภาวะของผกระทาอยางสมบรณแลวนนแหละจงนา เอาผล

จากเจตนามาพจารณาดวาสงทบคคลทาไปโดยมเจตนาดหรอชวนน เปนเรองด หรอชวมากนอย

เทาใดอนมผลใหทราบวาบคคลมระดบความเปนคนด หรอคนชวแตกตางกนมาก หรอนอยกวากน

เทาใดโดยทการพจารณาผลลพธของเจตนาจะนามาประกอบการตดสนจรยธรรมเพอเสรมสนบสนน

๒๙

ท.ม. (ไทย) ๑๑/๒๐๑/๑๖๓.

๓๓

การตคณคาใหหนกแนนยงขนกลาวคอ ถาเปนการกระทาโดยเจตนาทตงใจจะใหเกดผลดแลวบงเอญ

เกดเปนผลดขนตามเจตนากนบวาเปนดโดยสมบรณ สวนถาเปนการกระทาโดยเจตนารายตงใจจะ

ให เกดผลราย และกเกดผลรายขนมาจรงๆ ตามเจตนากนบวาเปนชวโดยสมบรณการจะพจารณาวา

ดมากหรอนอยเพยงใดชวมากหรอนอยเพยงใดกดจากผลทเกดขนจากเจตนาดงระบไวในพระไตรปฎก

วา “บางคนในโลกนไมเจรญกาย ไมเจรญศล ไมเจรญจต ไมเจรญปญญา มคณนอย มอตภาพ

นอย มกอย เปนทกขเพราะผลกรรมเลกนอย บคคลเชนน ทาบาปกรรมแมเพยงเลกนอย

บาปกรรมนนกนาเขาไปสนรกได” ๓๐ และ “บรษทากรรมเหลาใดไวเขายอมเหนกรรมเหลานนใน

ตนผทากรรมด ยอมไดรบผลด ผทากรรมชวยอมไดรบผลชว บคคลหวานพชเชนใด ยอมไดรบผล

เชนนน” ๓๑

ดงนนผลจงเปนสงทตองเกดขนตดตามมาทกครงทมการกระทาใด ๆไมมการกระทาท

ประกอบดวยเจตนาแลวปราศจากผลพทธปรชญาจงอาศยหลกนมาเปนเกณฑตดสนรวมกบเจตนา

ของบคคล เพราะถอวา เจตนาเปนหลกตองมเจตนากอนแลวกระทาจงจะมผลทสามารถวดคณคา

ทางจรยธรรมนนตามมาตว อยางหนงทเปนขอสงเกตถงแนวทางการพจารณาในเรองผลของเจตนาคอ

การทาอตวนบาตกรรมของบคคลถงแมวาจะไมไดทาใหผอนเดอดรอนหรอทกขแตกไมจดเปนการ

กระทาทดหรอควรกระทาแตอยางใดเพราะพทธปรชญาจดวาเปนการเบยดเบยนตนเองทาใหตนเอง

ไดรบความตายมใชแนวทาง ทขจดปญหาทเหมาะสม และถกตองซงจดเปนวหงสาวตกฉะนน

เกณฑตดสนจรยธรรมในพทธศาสนาจงมลกษณะเปนเจตนวาทเนนหลกการตดสนโดยใชเจตนา

เปนเครองตดสนเนนความสาคญของเจตนาวาเปนจดเรมของการกระทาดหรอชวโดยพจารณาจาก

กรรมทแสดงออกประกอบดวยภาวะของบคคล และผลจาก เจตนานนเอง

๒.๔.๔ เจตนาดานอภธรรม

dddddddd อภธรรมเปนคาสอนทางพทธศาสนาทวาดวยเรอง ปรมตถธรรมหรอความจรงแททสด

แหงธรรมชาต ซงประกอบดวยจต เจตสก รป นพพาน ดงนนหากประสงคจะทราบวาเจตนาของ

มนษยคออะไร และมสวนประกอบอยางไรในทางอภธรรมยอมสามารถใหความรทละเอยดมากทสด

ในทาง อภธรรมนนเจตนาคอ เจตสกทอยในจตทกดวงโดยเจตสกกคอ ธรรมชาตฝายนามธรรมชนด

๓๐ อง.ทก. (ไทย) ๑๑/๒๐๑/๑๖๓.

๓๑ ส.ส. (ไทย) ๑๕/๒๕๖/๓๗๔.

๓๔

หนงทมหนาทประกอบกบจตปรงแตงจตทาใหจตมความสามารถในการรอารมณไดตางๆ ปรากฎ

ในพระอภธรรมปฎกวาเจตนามในสมยนนเปนไฉน การคด กรยาทคด ความคด อนเกดแตสมผส

แหงมโนวญญาณธาตทสมกนในสมยนนอนใดนชอวา เจตนามในสมยนนเมอเจตนาคอ การคดก

ตองมตวผคดซงทางอภธรรมถอวาผคดกคอจต ซงธรรมชาตของจต เปนประธานในการรอารมณ

แตการรอารมณของจตจะมไดนนตองอาศยเจตสกประกอบการปรงแตง ถาไมมเจตสกประกอบ

ปรงแตงจต จตกไมสามารถรอารมณได ดงนนจตกบเจตสกเปนธรรมชาตทตององอาศยกน

ปราศจากกนไมได กลาวคอ มจตอยางเดยวกรอารมณไมไดหรอมเจตสกอยางเดยวกรอารมณไมได

ฉะนนเพอใหเขาใจวาเจตนาเกดไดอยางไร จงจาเปนตองทราบถงองคประกอบของเจตนาทเรยกกน

วาเจตสกซงตามนยแหงอภธรรมไดใหคาจากดความแกเจตสกไวดงน

กกกกกกกก๑. เอกปปาท เกดพรอมกบจต

กกกกกกกก๒. เอกนโรธ ดบพรอมจต

กกกกกกกก๓. เอกวตถก อาศยทเกดทเดยวกนกบจต

กกกกกกกก๔. เอกาลมพน รอารมณเดยวกนกบจต๓๒

กกกกก กก นอกจากนเจตสกยงถกจาแนกเปน ๕๒ ลกษณะ ดงน

กกกกกกกกสพพจตสาธารณเจตสก เปนเจตสกทสาธารณะแกจตทงหมดหมายความวาจตทงหมด

ซงมจานวนนบอยางยอ ๘๙ ดวง หรอนบอยางพศดารกม ๑๒๑ ดวงนนเมอจตดวงใดเกดขนเจตสก

ทง ๗ ดวงน ยอมเกดประกอบกบจตนนพรอมกนทง ๗ ดวงเสมอไปไมมเวนเลย

กกกกกกกก๑. ผสสเจตสก คอ การกระทบอารมณ

กกกกกกกก๒. เวทนาเจตสก คอ การเสวยอารมณกลาวอยางธรรมดาสามญกคอ ความรสก รสกวา

สบาย หรอไมสบาย

กกกกกกกก๓. สญญาเจตสก คอ ความจาหมายอารมณ

กกกกกกกก๔. เจตนาเจตสก คอ การแสวงหา หรอขวนขวายทจะใหเปนไปในอารมณ หรอความ

ตงใจหรอความสาเรจ มการชกชวนเปนลกษณะมการขวนขวายเปนกจมการจดแจงเปนผลมนาม

ขนธทง ๓ ทเหลอ ( คอ เวทนาขนธ สญญาขนธ วญญาณขนธ ) เปนเหตใกล

๓๒

อภ.สง. (ไทย) ๓๔/๑๐๔๘-๑๐๔๙/๒๖๙.

๓๕

กกกกกกกก๕. เอกคคตาเจตสก คอ การตงมนอยในอารมณเดยว

กกกกกกกก๖. ชวตนทรยเจตสก คอ การรกษาธรรมทเกดรวมดวยตนใหตงอยตามอายของตน

กกกกกกกก๗. มนสการเจตสกคอ การกระทาอารมณใหแกจต หรอความใสใจในอารมณมนสการ

เจตสก คอ ความใสใจในอารมณน ถามความใสใจเปนอนดตออารมณ หรอใสใจในอารมณดวย

อบายอน แยบคาย คอใสใจใหถกตองตรงตามสภาวะแหงความเปนจรงแลว ยอมกอใหเกดจตท

ดงามปกณณกเจตสกเปนเจตสกเบดเตลดไมประกอบกบจตทวไปแตประกอบไดเปนบางดวง

ปกณณกเจตสกม ๖ ดวง ดงตอไปน

กกกกกกกก๑. วตกเจตสก คอ การยกจตขนสอารมณมความหมายใกลเคยงกบเจตนาเจตสกความ

ตงใจใน อารมณ และมนสการเจตสกความใสใจในอารมณเพอใหเกดความแตกตางกนจงมอปมา

ดวยเรอแขงวาเจตนาเจตสกอปมาดงคนพายหวตองควาธงใหไดอนหมายถงความสาเรจคอชยชนะ

มนสการเจตสก อปมาดงคนถอทายตองคดวาดเรอใหตรงไปยงธงอนเปนหลกชยวตกเจตสกอปมาดง

คนพายกลางลา มงหนาจาพายไปแตอยางเดยว

กกกกกกกก๒. วจารเจตสก คอ การประคองจตใหอยในอารมณ กลาวอยางธรรมดากวาคดบอยๆ

นนเอง

กกกกกกกก๓. อธโมกขเจตสก คอ มการตดสนอารมณ

กกกกกกกก๔. วรยเจตสก คอ ความเพยรเพอใหไดอารมณ

กกกกกกกก๕. ปตเจตสก คอ ความปลาบปลม หรออมใจในอารมณ อนง ปต กบ สข ตางกน คอปต

เปนสงขารขนธ สขเปนเวทนาขนธ และเมอมปตจะตองมสขเสมอแนนอนแตวาเมอมสข อาจจะไม

มปตดวยกได

กกกกกกกก๖. ฉนทเจตสก คอ ความพอใจในอารมณความปลงใจทจะทาอกศลเจตสก ๑๔ ดวง

ดงน

กกกกกกกกกก๖.๑ โมหเจตสก คอ ความหลง ความไมรจรงตามสภาวะของอารมณ

กกกกกกกกกก๖.๒ อหรเจตสก คอ ความไมละอายตอการทาบาป ไมละอายตอการทาอกศล ก

กกกกกกกกกก๖.๓ อโนตตปเจตสก คอ ความไมสะดงกลวตอการทาบาปไมสะดงกลวตอการทา

อกศล

กกกกกกกกกก๖.๔ อทธจจเจตสก คอ ความฟงซาน ไมสงบ คดฟงไปในอารมณตางๆ ก ก

กกกกกกกก ๖.๕ โลภเจตสก คอ ความรก ความอยากไดความตดใจในอารมณทง ๖

๓๖

กกกกกกกกกก๖.๖ ทฏฐเจตสก คอ ความเหนผดจากความเปนจรงในสภาวธรรม ก ก

กกกกกกกกกก๖.๗ มานเจตสก คอ ความถอตนความทะนงตน การเปรยบเทยบดวย ชาต โคตร

สกล รป สมบต ทรพยศลปะวทยา การงาน หรอความเฉลยวฉลาด

กกกกกกกกกก๖.๘ โทสเจตสก คอ ความโกรธความไมชอบใจในอารมณทง

กกกกกกกกกก๖.๙ อสสาเจตสก คอ ธรรมชาตทปรงแตงจตใหจตเกดความไมยนด ความรษยาใน

การไดลาภไดยศของผอน

กกกกกกกกกก๖.๑๐ มจฉรยเจตสก คอ ธรรมชาตทปรงแตงจตใหจตเกดความตระหนเหนยวแนน

ไมยอมเสยสละ

กกกกกกกกกก๖.๑๑ กกกจจเจตสก คอ ธรรมชาตทเดอดรอนราคาญใจในสงชวอกศลกรรมทไดทา

ไปแลว และรอนใจในกสลกรรมความดทยงไมไดทา

กกกกกกกกก ๖.๑๒ ถนเจตสก คอ เจตสกททาใหจตทอถอยหดห เซองซม ไมใสใจในกกกกดดด

กกกกกกกกกก๖.๑๓ มทธเจตสก คอ เจตสกททาใหเจตสกทเกดรวมดวยตนใหหดหทอถอยงวงเหงา

หาว นอน และงวงซมหลบ จบอารมณไมตด

กกกกกกกกก ๖.๑๔ วจกจฉาเจตสก คอ ความสงสย ความลงเลไมแนใจในอารมณตางๆ สงสย

ตดสนอารมณไมไดโสภณเจตสก เปนเจตสกทดงาม ไมเศราหมอง ไมเรารอน เมอประกอบกบจต ก

ทาใหจตนนดงามปราศจากความเรารอนใหจตตงอยในศลธรรมมการเวนจากบาป เวนจากทจรต ม

จานวน ๒๕ ดวง และยงแบงออกไดเปน ๔ พวก คอ

กกกกกกก โสภณสาธารณเจตสก ม ๑๙ ดวงเปนเจตสกทสาธารณะกบโสภณจตทงหมดหมายความ

วา โสภณจต ๕๙ หรอ ๙๑ ดวงนน ไมวาดวงใดดวงหนงเกดขนจะตองมโสภณสาธารณเจตสกน

ประกอบพรอมกนทง ๑๙ ดวง โดยโสภณสาธารณเจตสก ๑๙ ดวง มดงน กกกกกก

กกกกกกกก๑. สทธาเจตสก คอ ความเชอถอเหตผลตามความเปนจรง ความเลอมใสในกสลธรรม

ความเชอในฝายดเชน เชอคาสงสอนของพระพทธเจา

กกกกกกกก๒. สตเจตสก คอความระลกรอารมณ และยบยงมใหจตตกไปในอกศล ความระลก

อารมณทเปนกสลความระลกไดทรทนอารมณสต เปนธรรมทมอปการะมากตองใชสตตอเนองกน

ตลอดเวลา ในทางเจรญวปสสนาหรอเจรญสมาธ มงทางปฏบตซงเปนทางสายเดยวทจะหลดพน

จากกเลสไปไดโดยเจรญสตปฏฐานทาง กาย เวทนา จต ธรรม มสตระลกรอย

กกกกกกกก๓. หรเจตสก คอ ความละอายตอการทาบาปทาชว ทงทางกาย ทางวาจา ทางใจ

๓๗

กกกกกกกก๔.โอตตปปเจตสก คอ ธรรมชาตทมความสะดงกลวตอผลของบาปจงไมทาบาป กก

กกกกกกก ๕. อโลภเจตสก คอ ธรรมชาตทไมอยากไดไมของในอารมณ ไมตดในอารมณเมอ

ประสบในอารมณนนจะพยายามใหหลดออกไปจากอารมณนน

กกกกกกกก ๖. อโทสเจตสก คอ ธรรมชาต ทไมโกรธ ไมหยาบคาย ไมมปองราย ไมประทษราย

(มเมตตาตอกน) กกกกกกกกกก

กกกกกกกก๗. ตตรมชฌตตตาเจตสก คอ การทาใจเปนกลาง เปนยตตธรรม ไมมอคต ไมลาเอยง

การวางใจเฉยในอารมณ (เปนอเบกขาในพรหมวหาร)

กกกกกกกก๘. กายปสสทธเจตสก คอ สภาวททาใหเจตสกสงบจากอกศลความสงบจากอกศลของ

เจตสก

กกกกกกกก ๙. จตตปสสทธเจตสก คอ สภาวททาใหจตสงบจากอกศล ความสงบจากอกศลของจต

กกกกกกก ๑๐. กายลหตาเจตสก คอ สภาวททาใหเจตสกเบาจากอกศล ความเบาของเจตสกจาก

อกศลกก

กกกกกกกก๑๑. จตตลหตาเจตสก คอ สภาวททาใหจตเบาจากอกศล ความเบาของจตจากอกศล กก

กกกกกกกก๑๒. กายมทตาเจตสก คอ สภาวททาใหเจตสกมความออนโยน ความออนโยนของ

เจตสกทาใหเปนไปงายดายในอารมณทเปนกศล

กกกกกกกก๑๓. จตตมทตาเจตสก คอ สภาวททาใหจตออนโยน เจตสกททาใหจตออนโยนเปนไป

ไดงายดายในอารมณทเปนกศล ก กกกกกก

กกกกกกกก๑๔. กายกมมญญตาเจตสก คอ เจตสกทควรแกการงานอนเปนกสล ความควรแกการ

งานของเจตสก กก

กกกกกกกก๑๕. จตตกมมญญตาเจตสก คอ เจตสกททาใหจตควรแกการงานอนเปนกศล การทาให

จตควรแกงาน กก

กกกกก ก ๑๖. กายปาคญญตาเจตสก คอ เจตสกททาใหเจตสกคลองแคลวตอกศล ความ

คลองแคลวของเจตสกในกสล ก ก

กกกกกกก ๑๗. จตตปาคญญตาเจตสก คอ เจตสกททาใหจตคลองแคลวตอกศล ก ก

กกกกกกกก ๑๘. กายชกตาเจตสก คอ เจตสกททาใหเจตสกมงตรงตอกศล ความมงตรงของเจตสก

ตอกศล กก

กกกกกกกก ๑๙. จตตชกตาเจตสก คอ เจตสกททาใหจตมงตรงตอกศล การทาใหจตมงตรงตอกศล

๓๘

วรตเจตสกม ๓ ดวง เปนเจตสกทเวนจากบาปธรรมทงปวง อนเกดจากกายทจรตและวจทจรตวรต

เจตสก ม ๓ ดวง คอ

กกกกกกกกกก ๑๙.๑ สมมาวาจาเจตสก คอ การพดชอบ พดสงทเปนกศล เวนจากวจทจรตทง ๔ ม

มสาวาท พดปด ปสณาวาท พดสอเสยด ผรสวาท พดหยาบคาย สมผปปลาป พดเพอเจอไรสาระ

ทงนไมเกยวกบอาชพ ก ก

กกกกกกกกกก ๑๙.๒ สมมากมมนตเจตสก คอ ประกอบการงานชอบ การงานทไมทจรต เวนจาก

กายทจรตทง ๓ ม ฆาสตว ลกทรพย และลวงประเวณ เปนการกระทาปกต คอ เปนการทางานปกต

ประจาวนไมเกยวกบอาชพ ก ก

กกกกกกกกกก ๑๙.๓ สมมาอาชวเจตสก คอ ความเปนอยชอบ การเลยงชพชอบ ประกอบอาชพท

สจรต อปปมญญาเจตสก ม ๒ ดวง ไดแกกรณาเจตสก และมทตาเจตสก๓๓

กกกกกกกกกก ๑๙.๓.๑ กรณาเจตสก คอ มความสงสาร อยากจะชวยเหลอสตวทกาลงไดรบทกข

อย หรอทจะไดรบทกขในภายหนา

กกกกกกกกกก ๑๙.๓.๒ มทตาเจตสก คอ พลอยยนดดวยในเมอรวาเขามความสข มความยนดตอ

สตวทไดสขปญญาเจตสก มดวงเดยว ไมมพวก มชอเรยกอกชอหนงวา ปญญนทรยเจตสก ปญญา

เจตสก คอความรในเหตผลแหงความจรงของสภาวธรรม และทาลายความเหนผด หรอเปนเจตสก

ทมความรเปนใหญปกครอง ซงสหชาตธรรมทงปวงจากการแบงเครองประกอบของจตออกเปน

๕๒ ประเภทจะเหนวาทางอภธรรมจดใหเจตนาเจตสก คอธรรมชาตทตงใจตออารมณน เปน ๑ ใน

๗ ของสพพจตตสาธารณเจตสก ซงจะตองประกอบอยในจตทกดวง คออาจกลาวไดวา ตราบใดท

จตยงคงทางาน ตราบนนยงคงมเจตนาอยเสมอ เพยงแตในแตละขณะเจตนาจะหยบจบนาเจตสกอน

ใดมาปรงใสเพมเตมใหเปนมโนกรรมกอนจะแสดงออกไปเปนรปธรรม คอทางวจกรรม และ

กายกรรม ตอไปอภธรรมยงไดอธบายตอไปวาลกษณะของจตทประกอบดวยเจตสกตางๆ แลวแบง

ออกไดเปน ๘๙ ดวง โดยแบงเปนกลมใหญได ๕ กลม คอ

กกกกกกกก๑. อกศลจต ๑๒

๒. อเหตกจต ๑๘

๓๓ อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๖๙๑/๔๓๗.

๓๙

๓. กามาวจรโสภณจต ๒๔

๔. มหคคตจต ๒๗

๕. โลกตตรจตต ๘

ซงในแตละกลมไดอธบายจาแนกแจกแจงใหสามารถเขาใจวาความคดแตละอยางเกดได

ดวย องคประกอบใดในหวขอเหตกบเจตสก ซงเปนการแสดงวาเจตสกใดมเหตอะไรบาง หรอวา

เจตสกใด เกดพรอมกบเหตอะไรไดบาง ดงน

๑. เจตสกทมเหตเดยว ม ๓ ดวง ไดแก โลภะ โทสะ วจกจฉาอธบายวาโลภเจตสก

จะตองเกดพรอมกบโมหะอยางแนนอนจะเกดแตลาพงโดยไมมโมหะไมไดจงกลาวไดวาโลภ

เจตสกม เหต เดยวคอ โมหเหตโทสเจตสกกดวจกจฉาเจตสกกดกจะตองเกดกบโมหะเชนเดยวกน

ดงนน โทสเจตสก จงมเหตเดยว คอโมหเหตและวจกจฉาเจตสก กมเหตเดยว คอโมหเหต

กกกกกกก ๒. เจตสกทม ๒ เหต ม ๙ ดวง ไดแก โมหะ ทฏฐ มานะ อสสา มจฉรยะ กกกจจะ

อโลภะ อโทสะ ปญญาอธบายวาโมหเจตสก เปนเจตสกทม ๒ เหตเพราะวาโมหเจตสกทเกดพรอม

กบ โลภะกมโลภเหตเปนเหตเมอโมหเจตสก เกดพรอมกบโทสะกมโทสะเหตเปนเหตรวม

ความวา โมหเจตสก มโลภเหตเปนเหตกไดมโทสเหตเปนเหตกได ดงนนจงไดชอวาโมหเจตสก

ม ๒ เหต ทฏฐเจตสก กบ มานเจตสก รวม ๒ ดวงนจะตองเกดพรอมกบโลภะ โลภะกตองเกดพรอม

กบโมหะ เปนอนวาทฏฐเจตสกกด มานเจตสกกด แตละดวงตางกจะตองเกดพรอมกบโลภะ และ

โมหะ ดงนน ทฏฐมานะ เปนเจตสกทม ๒ เหต คอมโลภเหต โมหะเหตเปนเหตรวมพรอมกนอสสา

เจตสก มจฉรยเจตสกกกกจจเจตสก รวม ๓ ดวงน แตละดวงทเกด จะตองเกดรวมกบโทสะ และ

โมหะดวยพรอมกน ดงนนเจตสกทง ๓ ดวงน แตละดวงม ๒ เหต คอ โทสเหต โมหเหต เปนเหต

รวมพรอมกน อโลภเจตสก อโทสเจตสก ปญญาเจตสก ทประกอพรอมกนในจตดวงใด เจตสก ๓

ดวงนตางกเปนเหตซงกนและกน คอ อโลภเจตสกกม อโทสเหต และอโมหเหต รวมม ๒ เหต

อโทสเจตสก กม อโลภเหต และ อโมหเหต รวมม ๒ เหต ปญญาเจตสก กม อโลภเหต และ อโทส

เหต รวมม ๒ เหตก๓. เจตสกทม ๓ เหต ม ๒๗ ดวง ไดแก อหรกะ อโนตตปปะ อทธจจะ ถนะ

มทธะและโสภณเจตสก ๒๒ (เวน อโลภะ อโทสะ ปญญา) อธบายวา อหรกเจตสก อโนตตปป

เจตสก อทธจจเจตสก รวมเจตสกทง ๓ ดวงน อยในประเภทโมจตกเจตสกซงประกอบกบอกศลจต

ไดทก ๆ ดวงทง ๑๒ ดวง อกศลจตทงหมดนนม ๓ เหต คอ โลภเหต โทสเหต โมหเหต

fffffffffffffffffดงนน

๔๐

เจตสก ทง ๓ ดวงทกลาวนจงสามารถเกดกบเหตทง ๓ นนได จงไดชอวาเปนเจตสกทม ๓ เหตถน

เจตสก มทธเจตสก ๒ ดวงน ประกอบกบโลภมลจตกไดประกอบกบโทสมลจตกไดโลภมลจตม

โลภเหตกบโมหเหต โทสมลจตมโทสเหตกบโมหเหต รวมจต ๒ ประเภทนม ๓ เหต คอ โลภเหต

โทสเหต โมหเหต ดงนน ถนะมทธะ ซงประกอบกบจต ๒ ประเภทนไดจงไดชอวาเปนเจตสกทม ๓

เหต คอ โลภเหต โทสเหต โมหเหตโสภณเจตสก ๒๒ (เวนอโลภเจตสก อโทสเจตสก ปญญาเจตสก

ซงเปน ตนเหต และไดกลาวในขอ ๒ แลว) เปนเจตสกทสามารถเกดพรอมกบอโลภเจตสก อโท

สเจตสก ปญญาเจตสกได จงกลาววาโสภณเจตสก ๒๒ ดวงนม ๓ เหต กกกกกก

กกกกกกกก๔. เจตสกทม ๕ เหต ม ๑ ดวง ไดแก ปตอธบายวา ปตเจตสก ดวงเดยว เปนเจตสกทม ๕

เหต คอ เมอเกดพรอมกบ โลภโสมนสกมโลภเหต โมหเหต เมอเกดกบโสมนสญาณสมปยตต กม

อโลภเหต อโทสเหต อโมหเหต จงรวมเปน ๕ เหต เวนโทสเหตอยางเดยว เพราะโทสมลจต นนไม

มปตมแตโทมนส จากการพจารณาเหตแหงเจตสกนจะเหนวามโมหะเหตเขามารวมดวยเสมอแมแต

ปตกยงมโมหะเหตเกดรวมดวยได ดงนนโมหะซงเปนตงอวชชาจงเปนองคประกอบสาคญททาให

จตเกดการปรงแตง และเปนตวการสาคญทนาเจตสกอนมาประกอบขนเปนกรรมโดยเฉพาะการ

ประกอบขนเปนอกศลกรรมเมอไดศกษาถงวถจต เรองขณะจตในอตมหนตารมณวถจะเขาใจไดด

ขนวาแตละการกระทาของมนษยนนเกดขนไดอยางไรโดยพทธศาสนาไดอธบายวาในการทางานของ

จตทเรยกวาวถจตนนมวงจรการทางานอยถง ๑๗ ขณะจต ตามลาดบดงตอไปนขณะท ๑ อตตภวงค

เปนภวงคจตดวงแรกทกระทบกบอารมณใหมหรอ กลาวอกนยหนงวาอารมณใหมมากระทบกบ

ภวงคจตดวงใด ภวงคจตดวงนนไดชอวา อตตภวงคมกรรมอารมณหรอกรรมนมตอารมณหรอคต

นมตอารมณ อยางใดอยางหนงอนเปนอารมณทไดมาจากภพกอนซงขอสมมตเรยกวา อารมณเกา

อตตภวงคกคงมอารมณเกายงไมไดรบอารมณใหมเปนแตเพยงอารมณใหมมากระทบเทานนเอง ดงนน

จตดวงนจงยงไมเรยกวา วถจตขณะท ๒ ภวงคจลนะเปนภวงคจตทไหวตวเพราะเหตทมอารมณ

ใหมมากระทบแตยงคงเปนภวงคจตทมอารมณเกาอย จงยงไมเรยกวาวถจตเหมอนกนขณะท ๓

ภวงคปจเฉทะเปนภวงคจตทตดกระแสภวงค คอปลอยอารมณเกาวางอารมณเกาเพอรบอารมณใหม

ทมากระทบนนตอไปภวงคคปจ เฉทะนกยงคงเปนภวงคจตทมอารมณเกาอยจงยงไมเรยกวาวถจต

เชน เดยวกนอตตภวงค ภวงคจลนะ และภวงคปจเฉทะขณะท ๔ ปญจทวาราวชชนะเปนกรยาจตก

เกดขนเพอพจารณาอารมณใหมทมากระทบนนวาเปนอารมณทมาทางทวารไหนจะไดเปนปจจยให

สญญาณแกวญญาณจตทางทวารนนปญจทวาราวชชนจตนเปนปฐมวถจต คอเปนจตดวงแรกทขน

๔๑

วถหรอทนบเปนวถเพราะจตดวงนไดรบอารมณใหมแลว และจตดวงตอ ๆไปกรบอารมณใหม และ

นบเปนวถจตจนกวาจะสดวถ คอกลบเปนภวงคไปตามเดมขณะท ๕ ปญจวญญาณกเกดขนตาม

ควรแกอารมณ คอเปนรปารมณ จกขวญญาณกเกดขนเหนรปนนเปนสททารมณ โสตวญญาณก

เกดขน ไดยนเสยงนนเปนคนธารมณฆานวญญาณ กเกดขน รกลนนนเปนรสารมณชวหาวญญาณก

เกดขน รรสนนเปนโผฏฐพพารมณ กายวญญาณกเกดขน รสกในสมผสนนขณะท ๖ สมปฏจฉนนะ

กเกดขนรอารมณจากปญจวญญาณเสนอตอไปยงสนตรณะขณะท ๗ สนตรณะ เกดขนไตสวน

อารมณนนวาดหรอไมประการใดขณะท ๘ โวฏฐพพนะ คอมโนทวาราวชชนจต ททาหนาท

โวฏฐพพนกจทางปญจทวารนกเกดขนตดสน และกาหนดใหเปนไป กสล หรออกศล หรอกรยา

ตามควรแก มนสการ และบคคลขณะท ๙ ถงขณะท ๑๕ รวม ๗ ขณะ เปน ชวนจต ทง ๗ ขณะ

เกดขน เสพอารมณนนเปน กสล อกศล กรยา ตามทโวฏฐพพนะไดตดสน และกาหนดมานนแลว

เสพใหเปนกสลกเปนกสลทง ๗ ขณะ ใหเปนอกศล หรอกรยาอยางใดกเปนอยางนนแตอยางเดยว

ตลอดทง ๗ ขณะชวนจตทเกดไดในวถนไดเฉพาะกามชวนจต ๒๙ ดวงเทานนขณะท ๑๖ และ ๑๗

ตทาลมพนะ กเกดขนยดหนวงอารมณทเหลอจาก ชวนะนนอก ๒ ขณะ เปนอนครบ ๑๗ ขณะจต

เปนอนสนสดวถ และสนอายของอารมณใหมนนดวยพอดแลวกกลบเปนภวงคจตรบอารมณตอไป

ตามเดมพระอภธรรมไดมการอธบายความเปนมาของภวงคจต และวถจตโดยยกขออปมาขนมาเพอ

ใหเขาใจงายขนดงน ชายคนหนงนอนหลบคลมโปงอยโคนตนมะมวงอนมผลสะพรงเกดมลมพด

มะมวงผลหนงตกลงมาใกลทนอนเขาเพราะเสยงตกลงของมะมวงผลนนทาใหเขาตนเขาเลกผาออก

จากศรษะลมตาเหนมะมวงผลนน จงหยบขนมาพจารณาและดมด ทราบวาเปนมะมวงสก จงบรโภค

แลวกลนมะมวงทอยในปากลงคอไปครนแลวกนอนหลบในทเดมตอไประยะเวลาแหงภวงคจต๓๔

เปรยบ เหมอนระยะเวลาทชายคนนนหลบคลมโปงอยใตตนมะมวงระยะเวลาแหงปญจทวาราวชชน

จต เปรยบเหมอนระยะเวลาทลมมากระทบประสาทระยะเวลาแหงปญจวญญาณจตเปรยบเหมอน

ระยะ เวลาทชายคนนนตนเพราะเสยงตกลงของผลมะมวงนนระยะเวลาแหงสมปฏจฉนจตเปรยบ

เหมอนระยะเวลาทชายนนจบผลมะมวงทตกลงมาระยะเวลาแหงสนตรณจต๓๕ เปรยบเหมอน

ระยะเวลาทชายคนนนหยบผลมะมวงทจบอยมาพจารณาระยะเวลาแหงโวฏฐพพนจตเปรยบเหมอน

๓๔ อภ.ว.อ. (ไทย) ๔๓/๑๕๘/๕๐๗. ๓๕ อภ.ว.อ. (ไทย) ๓๕/๓๑๕/๒๘๒-๒๘๔.

๔๒

ระยะเวลาทชายคนนนดมผลมะมวง และรวาเปนมะมวงสกระยะเวลาแหงชวนจตเปรยบเหมอน

ระยะเวลาทชายคนนนเอาผลมะมวงเขาปากเพอบรโภคระยะเวลาแหงตทาลมพนจตเปรยบเหมอน

ระยะเวลาทชายคนนน กลนชนมะมวงทอยในปากลงคอไป และการหลบสนทตอไปใหมเปนระยะท

จตออกจากวถจมดงลงสภวงคอกน คอภวงคจต ดงนนเจตนาในมมมองของอภธรรม คอการท

เจตสกแตละอยางรวมทงเจตนาเจตสกไดมารวมกนในหนงวถจตซงมระยะเวลาสน ๆ เพยง ๑๗

ขณะ โดยระยะทจะปรงแตงแลวแสดงออกมาสโลกภายนอกกคอชวงเวลาแหงโวฏฐพพนจต ๑

ขณะ ตอกบชวนจตอก ๗ ขณะเทานนทงนในชวงเวลาดงกลาวหากมโมหะเจตสกเปนตวนาแลว

ยอมเกดเปนอกศลเจตนาขนเสมอสวนจะเปนเจตนารายแรงเชนไรกตองดสวนประกอบอนๆ วาม

เจตสกใดมาประกอบดวยนนเองจง ๓๖

๒.๕ องคประกอบของเจตนาในพระพทธศาสนา เจตนาเปนตวกาหนดการถายทอดออกมาเปนพฤตกรรมทเราเรยกวา การกระทาแตกเปนการยากทจะพจารณาแยกแยะ และเขาถงองคประกอบของสงตางๆเหลานเพราะเปนสงทมอง เหน ไมไดดวยตาเปลาแตเปนสงทมอยภายในจตใจซงเมอใดกตามทเจตนา ภายในครบซงองค ประกอบแลวกจะถายทอดออก และเมอนนเกดพฤตกรรมใดขนมากจะบงบอกถงลกษณะของการกระทาทมเจตนานนๆ เปนตวกาหนดได จงตองทาความเขาใจวามใชการกระทาทกอยางเปนกรรมไปหมดการกระทาทจดวาเปนกรรมไดนนจะตองประกอบไปดวยปจจย ๒ อยางคอ กกกกกกกกกกกก๑. ตองมเจตนา (volition) คอ มความตงใจหรอจงใจจะทากรรมนนกกกกกกกกกกกก กกกกกกกก๒. เจตนานนตองประกอบไปดวยกศลกรรมหรอ อกศลกรรม เปนองคประกอบ

เมอมเจตนาทครบองคประกอบทง ๒ประการในเบองตนแลวกจะประกอบดวยลกษณะของการแสดงออกมาโดยเปนการกระทาทถายทอดออกมาทางทวารซงจะเปนไปในทางทเปนกศล หรออกศล กตองพจารณาจากองคประกอบในเบองตนวาบคคลนนมเจตนาทประกอบเปนไปในทศทางใด

เมอมเจตนาและการกระทา จงจะสาเรจเปนกรรมทจะกอใหเกดผลแหงกรรมหรอใชศพทเฉพาะวา “วบากกรรม” ฉะนน คาวา “กรรม” เปนสวนเหต และ “วบาก” เปนสวนผลจะเหนไดวาความหมายของคาวากรรมทคนสวนมากใชนนจะเปนสวนผลมากกวาสวนเหตซงเปนการใชทผด เชน หากเกดเหตการณอะไรทไมดแลวคนสวนมากมกจะพดวา “กรรมจรงๆ” ซงทจรงแลว

๓๖ ม.อ.อ. (ไทย) ๓/๓๐๐/๑๘๖.

๔๓

เหตการณรายนนเปนวบากแหงกรรมทไดทาไปแลวจงตองแยกแยะคาวา “กรรม” และ “วบาก” ใหเขาใจอยางถกตอง

กรรม และวบาก สามารถแบงได ๒ ประเภท คอ กรรมดใหวบากด และกรรมชวใหวบากชว หรอจะใชวากรรมขาว และกรรมดากได หรอจะใชคาวา “กศลกรรม” และ “อกศลกรรม” กได ลวนแตมความหมายเหมอนกน๓๗

๒.๕.๑ กรรมทมเจตนาและไมมเจตนา กกกกกกกกกกกกกกกกดงทไดอธบายไปแลววาการกระทาของบคคลแตละคนนนเปนททราบกนอยแลววาการกระทาตองมเจตนา จงจะเกดผล ทเรยกวา กรรมทสมบรณ เชนเดยวกนถามการกระทาโดยมเจตนาคอความตงใจทา จงใจทา หรอตองการทจะทานน เมอเกดขนเมอใดหรอเกดขนในตอนใดตอนหนง ถอวาเปนกรรมทงสน ตรงกนขามกบการกระทากระทาทไมมเจตนาคอ ใจไมไดสงใหทา มไมความตงใจทจะทา ไมมความจงใจทจะทา หรอไมมความตองการทจะทาสงนน กจะไมจดวาเปนกรรม เชน คนเจบซงมไขสง เกดเพอคลง แมจะพดคาหยาบออกมา เอามอหรอเทาไปถกใครเขากไมเปนกรรม ในทางวนยกยกเวนใหพระทวกลจรตซงลวงเกนสกขาวนยไมตองอาบต ทงนกโดยหลกทวาถาผทาไมมเจตนา การกระทานนกไมเปนกรรม ตวอยางทเหนไดชดในเรองการกระทาทมเจตนา และไมมเจตนา เชน นาก ก กบ นาง ข เปนสามภรรยากน อยบานทมสวนอนสวยงาม แมวจากขางบานมกเขามาใชสวนของเขาเพอขบถาย นาย ก ราคาญ และโกรธมากทจะตองมาเกบสงสกปรกของแมวขางบาน แต นาง ข รกแมวจงไมรสกอะไร ถาตองเกบกเกบไปทงโดยไมบนอะไรมาก แตพอ นาย ก เหนแมวทไร กตองทงงานทกอยางทกาลงทาอยและวงออกไปไลแมวออกจากสวนของตน บางครงกเอากอนหนขวางมน จะเหนไดวา การเหนแมวของ นาย ก กบ นาง ข นนใหผลทตางกน การเหนแมวของนาย ก ไดทาใหนาย ก สรางกรรมดา แตการเหนแมวของนาง ข ไมไดทาให นาง ข สรางกรรมอะไรทงสน ทนาย ก สรางกรรมดา เพราะพอเขาเหนแมวแลวกนกถงกอนอจจาระทเหมนนารงเกยจ จงมเจตนาทจะไลแมวออกจากสวน และการไลแมวของเขานนทาใหเขาหยบกอนหนขนมาขวางไปทแมว การกระทาทงหมดนสาเรจเปนกรรมเพราะมทงเจตนาและการกระทาพรอมสรรพเมอมกรรมอนเปนเหตแลวกจะตองมวบากเพราะกรรมนนเทากบการหวานเมลดพชลงในดนแลวผลอนสบเนอง จากกรรมนนจะตองใหอยางแนนอนในอนาคต

๓๗ ศภวรรณ พพฒพรรณวงศ กรน , คมอชวต ภาคกฎแหงกรรม, พมพครงท ๕,

(กรงเทพมหานคร : บรษทอมรนทรบค เซนเตอร จากด, ๒๕๕๑), หนา ๗๐-๗๑.

๔๔

นอกจากนตวอยางของกรรมด เชน นาย ก กาลงนงดขาวจากโทรทศนกบครอบครวของนาย ก อย และผสอขาวกาลงรายงานเรองแผนดนไหวทประเทศอนเดยซงทาใหมคนเสยชวตและบาดเจบจานวนมากมายนบหมนนบแสนคน ความทกขไดมาคกคามคนเหลานอยางมหาศาล หากมคน ๕ คนทนนเหมอนกนหมด แตปฏกรยาของแตละคนจะไมเหมอนกน คนอนดแลวกอาจจะเฉยๆ เหนวามนกมขาวรายอยางนอยเสมอ ไมไดคดอะไรมากไปกวาการเหนภายในจอ และผานเลยไป แตหากนาย ก เปนคนมเมตตาโดยนสยทมอยดงเดมแลว การเหนความทกขของคนมากมายนบหมนนบแสนเชนนยอมสรางความสะเทอนใจใหแกนาย ก ทาใหนาย ก เรมคดวาจะสามารถชวยคนเหลานไดอยางไร เจตนาของนาย ก เรมเกดโดยการคดหาทางชวย และนาย ก กไมไดคดเทานน พอคนอานขาวขอกวา นาย ก หรอคนอนๆ สามารถชวยไดไดโดยการบอกวาสามารถบรจาคเงนเพอชวยเหลอคนทกาลงทกเหลานน นาย ก กจะรบเอาปากกาและกระดาษมาจดเบอรโทรศพทไว หลงจากนนกจะโทรไปตามเบอรนนพรอมกบบอกรายละเอยดของบตรเครดต และจานวนเงนทตองการบรจาค ฉะนน การดขาวของคน ๕ คนไมไดทากรรมอะไร เมอนาย ก ไดสรางกรรมดไว วบากแหงกรรมดนนกจะตองใหผลดในอนาคตแนนอน

๒.๕.๒ กรรมทกระทาโดยไมเจตนา กรรมทกระทาโดยไมเจตนานน ในทางพระพทธศาสนาเรยกวา กตตตากรรม หรอกตตตาวาปนกรรม กรรมสกวาทา หมายถง กรรมททาโดยไมจงใจ หรอทาดวยความรเทาไมถงการณ คอผทาไมรวาเปนบญหรอเปนบาป ทาไปกสกแตวาทาเทานน กตตตากรรมหรอ กตตตาวาปนกรรมน นบวาเปนกรรมทมนาหนกเบาทสด ๓๘ สมมตวาวนหนงเราเดนเขาไปในสวนของเรา และกอนทเราจะรสกวาอะไรเปนอะไร เรากไดเหยยบหนอนจนแบนตดพนเขาไปตวหนงแลว เชนนเราเหยยบโดยไมไดตงใจ แตการกระทาไดเกดขนแลว แตกยงจดเปนกรรมทยงไมสมบรณเพราะไมมเจตนาทจะทา ฉะนน ผลหรอวบากทเราจะไดรบนนจะไมรนแรงเทากบการมเจตนา การกระทาเชนนเปรยบเทยบไดวา เมอเราเขาไปในรานขายของ เดนดของอย และบงเอญวาไปทาแกวทวางบนชนตกลงมาแตก แกกแตกไปแลวทงๆ ทเราไมไดตงใจทา กจะขนอยกบเจาของรานวาอยากจะใหอภยเราสกเทาใด ถาเขารแนชดวาเราไมไดตงใจ มนเปนอบตเหต และเมอเราขอโทษเขากอาจจะบอกวาไมเปนไร เราไมไดตงใจ แลวกนไป ไมตองชดใชเปนเงน แตหากเจาของรานเปนคนคอนขางขเหนยว เมอเราขอโทษแลว เขาจะโกรธเราเตมทกไมได เพราะเราไมไดตงใจ มนเปนอบตเหต แตเพราะความขเหนยวของเขา เขาอาจจะบอกวาเอาเงนชดใชใหเขาหนอยกหายกน เชนกนวาเมอตวเราเดนไปเหยยบตวหนอนจนแบนตดดน หากเรารบขออโหสกรรมตอตว

๓๘ พระเทพโสภณ (ประยร ธมมจตโต), กรรมและการเกดใหม, หนา ๓๙-๔๑.

๔๕

หนอนทเราเพงเหยยบไปใหมๆ นนวา “อโหสเถด ตวหนอน ฉนไมไดตงใจเหยยบเธอจรงๆ ขอโทษดวย อโหสใหฉนดวย” หากพดเชนนแลวและเจาของชวตทเราเพงพรากไปนนอาจจะไดยนทเราบอกเขากอาจจะให หรอไมใหอโหสกรรมแกเราอนนแลวแตเจาของชวตนนซงเหมอนกบเจาของรานทได เปรยบเทยบไวแลวแตตน๓๙

๒.๕.๓ ความรนแรงของกรรมและวบาก ความรนแรงของกรรม และวบากนนขนอยทระดบความรนแรงของเจตนาฉะนน เจตนาของการฆามดตวหนง นกตวหนง ววตวหนง และคนๆ หนงนนยอมไมเหมอนกนมความรนแรงทตางกนมากคนสวนมากจะคดวานนเปนชวตเลก และนเปนชวตใหญจงกอใหเกดความรนแรงทตางกน แตทจรงชวตกคอชวตเหมอนกนหมดไมวาเลก หรอใหญมนกคอการพรากชวตทงนนความแตกตางอยทความยาวนานตงแตจดทมเจตนา และการกระทาทพรากชวตนนตางหากในชวงเวลานนๆ สภาวะ จตของคณกจะมการสรางกรรมทกอใหเกดวบากอยตลอดเวลาความรนแรงของกรรม และวบากนนสามารถเปรยบเทยบไดกบการถอแทงดนสอและการขดเสนถาเราถอดนสออยางเบาๆ เสนทขดออก มากจะเบาบางถาเรากดแรงหนอยเสนกจะชดมากขน ถาเรากดแรงมากเสนกจะใหญ และหนามากขนตามลาดบความแรงทเรากดแทงดนสอนน ตวอยาง เชน ถาเรานงเขยนหนงสออย มมดแดงตวหนงคลานมาใกลมอเรา เรากลววามนจะกด จงเอานวบมดแดงจนตายและเปาซากศพนนทงไปจากจดทเราเหนมดแดง และมเจตนาทจะบมนจนกระทงบเสรจ และเปาซากศพทงนนอาจจะใชเวลาเพยง ๕ ถง ๑๐ วนาทเทานน และเรากเขยนงานของเราตอ เราแทบจะไมรสกวาไดทาอะไรลงไป แตทจรงแลวเราไดสรางกรรมทจะใหวบากแลวการฆาสตวทใหญขนมาอกหนอย เชน นก หรอไกนนเวลาทนบจากจดการมเจตนาทจะฆา และลงมอฆาจนเสรจกจนนอาจจะใชเวลาประมาณ ๕ นาท หรอนานกวานนกได ฉะนนความรนแรงของรอยกรรม และวบากของการฆานก หรอไกกยอมหนกกวาการฆามดแดงเพราะกนเวลานานกวาเชนกนนนถาเปนการฆาหม และฆาววซงเปนเรองทยากมากขนไปอกมใชเปนเรองทใชเวลาเพยง ๕ หรอ ๑๐ นาทเทานนนบแตมเจตนาฆาหม หรอววตวหนงแลวผฆาจะตองคดวางแผนวาจะฆาอยางไรจงจะใหตายไดเรว ในชวงนนกเปนการทากรรมทางจตแลวทงสนพอคดอยางถวนถแลว การทากรรมทางกายจงเกดขนจนกระทงหม หรอววตายสนทนนยอมกนชวงเวลาทนานพอสมควร วบากกรรมกจะหนกตามไปเทานนดวย เชนกนนนถาเปนการฆาคน การฆาคนยอมยากกวาการฆาสตวเดรจฉานอนหลายเทาเพราะไมมใครอยากถกฆาทงนน ฉะนนหากใครมเจตนาทจะฆาคนสกคนหนงตงแตจดนนเปนตนไปเขาจะตองวางแผนการณวาจะฆาคนๆ นนไดอยางไรบาง

๓๙ เรองเดยวกน, หนา ๔๐.

๔๖

คนอาจจะคดอยหนงวนบาง สองวนบาง สามเดอนบาง ปหนงบาง หลายปบาง กอนทจะลงมอฆาอยางแทจรง ในชวงนนผทมเจตนาฆากไดทากรรมทางจต หรอมโนกรรมตลอดเวลาอยแลวจนมาถงการลงมอ ฆาดวยวธการตางๆ ถาฆาดวยการแทง การทบตกอาจจะใชเวลานานหนอย ถาฆาดวยการยงกเรวหนอยยงมการตอสมากดวยแลวแรงของกรรมกจะยงมากขนเพยงนนวบากจากกรรมทฆาคนจงมความรนแรงมากทสด เหนไดวาเจตนาเปนตวการทนามนษยเขาไปเกยวของกบสงทงหลาย และกาหนดแนวทางวาจะเกยวของกนแบบไหน อยางไร จะเลอกรบอะไรหรอไม จะมปฏกรยาตอสงเหลานนอยางไร จะปรงแปร คดแปลงแตเสรมโลกอยางไร จะทาตวเปนชองทางแสดงออกของอกศลธรรมในรปของตณหา หรอในรปของโลภะ โทสะ โมหะ หรอจะนาหนาพากศลธรรมออกปฏบตงานสงเสรมประโยชนสข ทงหมดนนยอมเปนอานาจอสระของเจตนาทจะทา การกระทาใดไรเจตนากยอมไมมผลตามกรรมนยาม คอไมเปนไปตามกฎแหงกรรม กลายเปนเรองของนยามอนทาหนาทไป โดยเฉพาะอยางยงอตนยาม คอมคาเหมอนกบการทดนถลมกอนหนกรอนรวงหลนจากภเขา หรอกงไมแหงหกลงมาเปนตน ดงนนองคประกอบของเจตนาในทางพระพทธศาสนาตองประกอบไปดวยมลเหตทแสดงออกมาเปนกรรม คอ ๑. อกศลกรรม กรรมทเปนอกศล การกระทาทไมด กรรมชว หมายถง การกระทาทเกดจาก อกศลมลคอ โลภะ โทสะ หรอโมหะ ๒. กศลกรรม กรรมทเปนกศล การกระทาทด หรอกรรมด หมายถง การกระทาทเกดจากกศลมล คอ อโลภะ อโทสะ หรออโมหะ เมอมองคประกอบขางตนนอยางใดอยางหนงแลวกจะแสดงออกตามทวารคอ ทางททากรรม หรอแสดงออกของกรรม จดเปน ๓ คอ ๑. กายกรรม กรรมทาดวยกาย หรอการกระทาทางกาย ๒. วจกรรม กรรมทาดวยวาจา หรอการกระทาทางวาจา ๓. มโนกรรม กรรมทาดวยใจ หรอการกระทาทางใจ๔๐

๒.๖ เกณฑการตดสนเจตนาในพระพทธศาสนา กกกกกกกกเจตนาเปนตวกาหนดใหมนษยกระทากรรมด หรอชว และมกรรมดหรอกรรมชวทเปนกรรมกเพราะมเจตนา คอ ความตงใจ หรอความจงใจตามหลกพระพทธศาสนาชองทางในการกกกกกกกก กระทากรรมม ๓ ทาง คอ ๑.กระทาทางกาย เรยกวา กายกรรม ๒.กระทาทางวาจา

แก ๔๐ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบปรง, หนา ๑๕๙-๑๖๐.

๔๗

เรยกวา วจกรรม ๓.กระทาทางใจ เรยกวา มโนกรรม พระพทธศาสนาถอวาสงทเปนตนเหต หรอแรงผลกดนใหมนษยทากรรมตางๆ มอยสองกลมกลมแรกคอแรงผลกดนฝายดกลมทสองคอ แรงผลกดนฝายชว แรงผลกดนฝายดมมากมายแตสามารถสรปลงเปนสามคอ ความไมโลภ ความไมโกรธ ความไมหลง แรงผลกดนฝายชวกเชนเดยวกน มมากมายแตสามารถสรปเปนสามคอ ความโลภ ความโกรธ และความหลง เมอใดกตามทคนเรากระทากรรมดวยแรงผลกดนฝายด การกระทานนกเปนความด หากทาดวยแรงผลกดนฝายชวการกระทานนกชว ธรรมทจดอยในฝายเปนความเสอมสามประการไดแกอะไรบาง ไดแกอกศลมลสามประการ คออกศลมลกลาวคอ ความโลภอกศลมลกลาวคอ ความโกรธ อกศลมลกลาวคอ ความหลงธรรมสามประการทกลาวมานจดอยในฝายแหงความเสอมธรรมทจดอย ในฝายแหงความเจรญสามประการไดแกอะไรบางกศลมลสามประการคอ กศลมลกลาวคอ ความไมโลภกศลมลกลาวคอ ความไมโกรธกศลมลกลาวคอความไมหลงธรรมสามประการทกลาวมานจดอยในฝายแหงความเจรญ๔๑ สงทพระพทธองคทรงเรยกวากศลมลสามประการแมชอจะฟงดในเชงลบแตกไมไดหมายความ วาสงเหลานจะตองแสดงตวออกมาในเชงลบเสมอไปความไมโลภในทศนะของพทธศาสนาสามารถ แสดงตวออกไดทงในแงลบ และบวกยกตวอยางเชน นายเขยวเปนขาราชการทางานอยกระทรวงแหงหนงคราวหนงเขามโอกาสทจรตโดยทเหนไดชดวาไมมใครสามารถจบผดเขาได นายเขยวไตรตรองอยหลายวนทสดกตดสนใจไมทจรตการตดสนใจของนายเขยวครงนพทธศาสนาถอวาถกชกนา โดยอโลภเจตสก ถานายเขยวตดสนใจไดแนนอนวาไมทจรตนน หลงจากเลกงานแลวเขาเดนทางกลบบานระหวางทเดนมาขนรถประจาทางเขาเหนเดกขอทานคนหนงนงอยททางเทาเดกคนนนทาทางนาสงสาร เนอตวสกปรกผอมซบซดนายเขยวเหนแลวกนาสงสารจงควกเงนใหเดกคนนนไปสบบาทการตดสนใจ ควกเงนใหเดกขอทานนพทธศาสนาถอวาถกผลกดนโดยอโลภเจตสกเชนกน ในตวอยางแรกความไมโลภในใจนายเขยวแสดงออกในเชงลบสวนในตวอยางทสองแสดง ออกในเชงบวก การแสดงตวในเชงลบ คอการชกนาใหนายเขยวงดเวนไมกระทากรรมทเปนความชว สวนการแสดงตวในเชงบวกคอ การชกนาใหนายเขยวกระทาการทเปนความด การทาดในทศนะของพทธศาสนาแบงไดเปนสองลกษณะคอ ทาดโดยการงดเวนไมทาชว กบทาดโดยการลงมอทากรรมด แตไมวาจะทาดในลกษณะใด การกระทาดทงหมดนนพทธศาสนาอธบายวาลวนมสาเหตมาจากกศลมลทงสามคอความไมโลภ ไมโกรธ และไมหลงทงสน

๔๑ อง.ทก. (ไทย) ๒๐ / ๗๐/๒๗๕.

๔๘

สงทพระพทธองคทรงเรยกวา อกศลมลกเชนเดยวกนแมชอจะฟงดเปนชงบวกแตกไมมความจาเปนตองแสดงตวออกในเชงบวกเสมอไปความโลภในทศนะของพทธศาสนาสามารถแสดงตวในแงบวกกไดในแงลบกไดนายเขยวในตวอยางทกลาวขางตนหากวาทสดแลวเขาตดสนใจทจรต การตดสนใจของเขาในครงนพทธศาสนาถอวาถกชกนาโดยโลภเจตสกนคอ การแสดงตวในแงบวกของความโลภ เรองการแสดงตวของกศลมล และอกศลมลนเปนเรองสาคญเปนระบบจรยธรรมทสอนวาความดสามารถทาไดดวยการไมทาความชว ดงนนคนดในทศนะของพทธศาสนาจงไมใชคนทาด หากแตคอคนทเพยงแตอยเฉยๆ แลวไมทาชวเทานนเอง การวจารณวาคนดในทศนะของพทธศาสนาคอ คนไมทาชวนนถกตอง และการสรปวาความดในทศนะของพทธศาสนาสามารถทาไดโดยวธเพยงแตอยเฉยๆ แลวไมทาชวนนกถกตองเชนกนแตถกเพยงครงเดยวคนทไมทาชวพทธศาสนาถอวาเปนคนดแตยงดไมสมบรณเขาจะดสมบรณเมอลงมอ ทาความดดวยดงหลกโอวาทปาฏโมกขทวาไมทาความชวทงปวงยงกศลใหถงพรอมชาระจตของตนใหผองใส นคอคาสอนของพระพทธเจาทงหลาย สรปความวา วธตดสนวาอะไรคอความดความชว อยางแรกคอ ใหดวาการกระทานน หรอสภาวธรรมนนเกดจากกศลมลหรออกศลมลชอของกศลมลอาจฟงดเปนแงลบแตกไมจาเปน ตองแสดงออกในแงลบเสมอไป ความไมโลภ ไมโกรธ ไมหลง อาจแสดงตวเชงลบ (คอ ผลกดนใหเรางดเวนไมกระทากรรมชว) กไดอาจแสดงตวเชงบวก (คอ ชกนาใหเรากระทากรรมด) กไดอกศลมลกเชนเดยวกนชออาจฟงดเปนแงบวกแตกไมจาเปนตองแสดงตวในแงบวกเสมอไป ความโลภ โกรธ หลง อาจแสดงตวในแงบวก (คอ ชกนาใหเราทากรรมชว) กได แสดงตวในแงลบ (คอ ผลกดนใหเรางดเวนไม ทากรรมด) กไดการทาชวในทศนะของพทธศาสนาจงแบงไดเปนสองลกษณะคอ ทาชวดวยการลงมอทาความชว และทาชวดวยการงดเวนไมทาความดทอยในวสยจะทาทาไดการทาชวในสองลกษณะนลวนมสาเหตมาจากความโลภ โกรธ และหลงทงสน อาจมผสงสยวาทาไมพทธศาสนาจงเรยกการกระทาทเกดจากกศลมลวาด และเรยกการกระทาทเกดจากอกศลมลวาชวไดอธบายเอาไวในอรรถกถาวา ความไมโลภ ไมโกรธ และไมหลง ไดชอวากศลมลเพราะตวเจตสกเหลานแตละตวโดยตวมนเองเปนความดอยแลวความดเปนคณสมบต ทมอยจรงในเจตสกเหลาน เมอเจตสกเหลานผลกดนใหเกดการกระทาการกระทานนจงพลอยดไปดวยในเรองอกศลมลกมอรรถาธบายเชนเดยวกนน สรปความวา พทธศาสนาถอวา ความไมโลภ ไมโกรธ ไมหลง เปนความดในตวมนเอง คาคอความดในเจตสกเหลานมอยในเชงปรวสย เจตสกสามตวนชอวากศลมลเพราะเปนความด และเปนรากเหงาของการกระทาและสภาวธรรมทด ความโลภ โกรธ หลง กมคาอธบายนยเดยวกนนในทศนะของพทธศาสนา การถามวา ทาไมจงเรยกความไมโลภ ไมโกรธ ไมหลง วาด และทาไมจง

๔๙

เรยกการกระทาทเกดจากเจตสกสามตวนวาด กเหมอนกบการถามวา ทาไมจงเรยกสงทปรากฎในเลอดของเราวาแดงนนเองความไมโลภ ไมโกรธ ไมหลง ดเพราะเปนสงด การกระทาเกดจากแรงผลกดนของเจตสกเหลานดเพราะเปนการกระทาทด เหมอนกบเลอกสแดงเพราะมนแดงนนเอง วนจฉยโดยดทผล วธนคอนขางซบซอนกวา แตกสามารถเขาใจไดไมยากนกวธทสองนมเนอหาวาหากเราตองการตรวจสอบวาการกระทานนหรอสภาวธรรมนนด หรอชวใหตงคาถามวาการ กระทานน หรอสภาวธรรมนนใหผลทเปนคณ หรอเปนโทษถาเปนคณการกระทานน หรอสภาวธรรม นนก เปนความด ถาเปนโทษ กเปนความชว กกกกกกกกกก“ดกอนชาวกาลามะ เมอใดกตามททานทงหลายทราบชดดวยตวเองวา ธรรมเหลาน เปน กกกกอกศล ธรรมเหลานมโทษ ธรรมเหลานผรตเตยน ธรรมเหลานเมอยดถอแลวยอมกอใหเกด กกกกทกขโทษ ดกอนชาวกาลามะเมอนนทานทงหลายกควรละเวนธรรมเหลานนเสย”๔๒ กกกกกกกกกกกกก“พระราชา ความประพฤตทางกาย วาจา ใจ ทเปนความชวไดแกความประพฤตแบบไหน กกกกพระอานนท ไดแกความประพฤตทางกาย วาจา ใจ ทใหโทษพระราชา ใหโทษหมายความวากกกกอยางไรพระอานนท ไดแกใหความบบคนพระราชา ใหความบบคนหมายความวาอยางไรพระกกกกอานนท ไดแกใหผลเปนความทกขพระราชาใหผลเปนทกขหมายความวาอยางไรพระอานนท กกกกไดแกเบยดเบยนตน เบยดเบยนผอนหรอเบยดเบยนทงตนเองและผอน”๔๓ กกกกกกกกขอความทยกมาขางตนนขอความแรกเปนพระพทธวจนะทตรสแกชาวบานกาลามะ ขอความทสองเปนบทสนทนาธรรมระหวางพระอานนทกบพระเจาปเสนทโกศลเนอหาของขอความทงสองนชวยใหเรามองเหนไดวาวธหนงทจะตรวจสอบวาอะไรคอด อะไรคอชว กคอใหดทผลของสงนน หากวาสงนนเปนผลเปนทกขเปนโทษ สงนนกเปนความชว ตรงกนขามหากใหผลเปนสข หรอเปนประโยชนสงนนกเปนความด เมอกลาวถงเรองการใหผลทเปนทกขโทษ และประโยชนสขของการกระทานพทธศาสนาไดแยกแยะลงไปอกวาผลของการกระทานนสามารถเกดขนไดสามลกษณะดวยกนกลาวคอ ๑. เกดกบตนเอง ๒. เกดกบคนอน ๓. เกดทงกบตนเองและคนอน การกระทาทเปนทกข และเปนโทษอาจเกดผลแกผกระทากไดแกคนอนกไดทงแกผกระทา และคนอนกได ไมวาจะเกดในลกษณะใดพทธศาสนาถอวาเปนความชวทงสนการกระทา

๔๒ อง.ตก. (ไทย) ๓๔/๕๐๕/๓๔๗. ๔๓ ม.ม. (ไทย) ๒๑/๕๕๓/๖๕.

๕๐

ทใหผลเปนสข และประโยชนกเชนเดยวกนเมอนาเอาลกษณะการใหผลของการกระทาสามลกษณะขางตนนมาพจารณาวาจะชวยใหเราวนจฉยความดความชวไดชดเจนขน นายแดงขโมยเงนนายดาแลวนาเงนทขโมยมาไดนนไปจบจายแสวงหาความสขใสตน การกระทาของนายแดงนเปนความชวเพราะสงผลใหเกดความทกขแกคนอน นอกจากนนการกระทานนยงสงผลใหเกดโทษแกตวนายแดงเองเพราะมจฉาชพเชนนนยอมดงชวตของเขาใหตาลง นายมดมสราเปนประจา แตดมแลวไมกอความราคาญแกใคร เขาดมในบานตนเอง ดมเมาแลวกนอน เขาไมมครอบครว อยตวคนเดยว ในกรณนการกระทาของนายมพทธศาสนาถอวาผดเพราะทารายตนเอง การดมสราใหผลทเปนโทษแตตวนายม แมวาการดมสรานจะเปนเรองสวนตว และไมกอทกขแกคนอนกตาม พทธศาสนากถอวาผด ผดเพราะการกระทานเปนการเบยดเบยนตวเอง

จากตวอยางขางตนนเราจะเหนวา การกระทาของนายมสงผลกระทบแกตวเขาเพยงคนเดยว ประเดนหลกทเราสามารถหยบยกขนมาอภปรายสนบสนนใหเหนวาการกระทาของเขาผดมเพยงประเดนเดยวเทานน คอการทารายตนเองใหตกตา

การวนจฉยวาการกระทาใดผดหรอถก โดยดทผลนเราอาจพจารณาไดเปนสามลกษณะดวยกนคอ

๑. พจารณาวาการกระทานนสงผลเปนทกข หรอวาสขแกตนเอง ๒. พจารณาวาการกระทานนสงผลเปนทกข หรอสขแกคนอน ๓. พจารณาวาการกระทานนสงผลเปนสข หรอทกขทงแกตน และผอนการพจารณาวา

การกระทาอนหนงสงผลเปนสขหรอทกขน บางครงเปนเรองทซบซอนละเอยดออน เราไมสามารถตดสนไดงายๆ หยาบๆ วานคอการกระทาทกอทกข นนคอการกระทาทกอสขจะอยางไรกตามพทธศาสนากเชอวาเมอใชปญญาไตรตรองอยางรอบคอบถงทสดแลวเราจะสามารถวนจฉยไดทกกรณเพยงแตวาอาจจะยากหรองายตางกนเทานนเอง๔๔

นอกจากนยงมนกวชาการบางทานไดใชเกณฑในการตดสนเจตนาโดยพจารณาดวยเกณฑดงตอไปน เบองตนทสดเมอยงไมแนใจกใหอาศยศล ๕ เปนเกณฑสารวจโดยการตงคาถามวา ๑. ทาไปแลวมชวตตองตายหรอไม ๒. ทาไปแลวมผเสยทรพยสมบตหรอไม

๔๔ สมภาร พรมทา, พทธศาสนากบปญหาจรยศาสตร โสเภณ ทาแทง และการณยฆาต, พมพครงท

๓, (กรงเทพมหานคร : สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๘), หนา ๓๐-๓๙.

๕๑

๓. ทาไปแลวอาจมผเจบใจจากการกระทาของตนหรอไม ๔. ทาไปแลวมผทอาจเขาใจผดหรอไม ๕. ทาไปแลวเกดความมนเมาขาดสตหรอไม หากรอยแตยงขนทากจดวาเปนกรรมชวในทางตรงกนขามหากมสงยวยใหทาแลวไมทามเจตนางดเวนนนๆ เรยกวากรรมด เมอไดเกณฑในการสารวจอยางใหญแลวอาจเกดคาถามปลกยอยขนมาอก กมเกณฑตดสนอก ๓ ขอ คอ ๑. ขณะทาจตมความโลภหรออยากไดเพยงใด ๒. ขณะทาจตมความโกรธ เกลยด พยาบาท เพยงใด ๓. ขณะทาจตมความหลง สาคญผดหรอไมเพยงใด ฉะนน การตงมมมองการทาความเหนเรองกรรมวบากใหถกตองจงจะจดเปนจดเรมตนสาคญทสดของการกอกรรมด สวนพยาบาทตงมมมองใหถกตองการประพฤตตนตามอาเภอใจสดแทแตกเลส หรอสงคมแวดลอมจะชกจงจงจดเปนปจจยสาคญทสดในการกอกรรมชว อกประการหนงตองดทจตใจตนเองวาเปนอยางไร กรรมกเปนไปตามนน ซงพอจะแยกไดเปน ๒ ประเภทใหญๆ ไดคอ ๑. ปกตเปนคนพยาบาทมาดราย กรรมทเกดขนยอมเชอมดวยการประสงคราย ๒. ปกตเปนคนใจมเมตตากรรมทเกดขนยอมเจอดวยความปรารถนาด๔๕

เกณฑวนจฉย กรรมด และกรรมชวมวาในแงของกรรมใหถอเอาเจตนาเปนหลกตดสนวาเปนกรรมหรอไม และในแงทวากรรมนนด หรอชวใหพจาณาตามหลกเกณฑดงน

เกณฑหลก ๑. ตดสนดวยความเปนกศลหรอเปนอกศล โดย - พจารณามลวาเปนเจตนาทเกดจากกศลมล คอ อโลภะ อโทสะ อโมหะ หรอจาก

อกศลมล คอ โลภะ โทสะ โมหะ - พจารณาตามสภาวะวา เปนสภาพเกอกลแกชวตจตใจ หรอไม ทาใหจตสบาย ไรโรค

ปลอดโปรง ผองใส สมบรณ หรอไม สงเสรมหรอบนรอนคณภาพ และสมรรถภาพของจตชวยใหกศลธรรม (สภาพทเกอกล) ทงหลายเจรญงอกงามขน อกศลธรรมทงหลายลดนอยลง หรอทาใหกศลธรรมลดนอยลง อกศลธรรมทงหลายเจรญงอกงามขนตลอดจนมผลตอบคลกภาพอยางไร

๔๕ ดงตฤณ, เตรยมใจไวเลยงตว, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร : สานกพมพเอมจ, ๒๕๕๑),

หนา ๑๒๓-๑๒๖.

๕๒

เกณฑรวม ๒.ใชมโนธรรม คอ ความรสกผดชอบชวดของตนเองพจารณาวาการทกระทานนตนเอง

ตเตยนตนเองได หรอไมเสยความเคารพตนหรอไม ๓. พจารณาความยอมรบของวญ หรอนกปราชญหรอบณฑตชนวาเปนสงทวญ

ยอมรบหรอไม ชนชมสรรเสรญ หรอตาหนตเตยน ๔. พจารณาลกษณะ และผลของการกระทา -ตอตนเอง -ตอผอน โดยพจารณาวาเปนการเบยดเบยนตน เบยดเบยนผอน ทาตนเอง หรอผอนใหเดอดรอน

หรอไม เปนไปเพอประโยชนสข หรอเปนไปเพอโทษทกข ทงแกตน และผอน หลกเกณฑนอาจสรปไดอกแนวหนง ดวยสานวนแสดงการจดประเภทของเกณฑทใช

ตดสนแตมขอททาความเขาใจกนไวกอนบางอยาง กลาวคอ ประการหนงใหถอวาการพจารณาในแงของกศลมล อกศลมล และกศล อกศลนนวาโดยสาระเปนอนเดยวกน คอมงพจารณาความเกอกลหรอไมเกอกลตอคณภาพของชวตจตใจ อกประการหนงการยอมรบ หรอไมยอมรบของปราชญ การตเตยน หรอสรรเสรญของวญชนนน เมอมองอยางกลางๆ หรอมองในระดบสถาบน และเมอวาโดยสวนใหญมตของวญ หรอปราชญจะปรากฏอยในรปของบญญตทางศาสนาบาง ขนบธรรมเนยมประเพณบางกฎหมายบางเปนตน แมวาบทบญญต และสงทถอตามกนมาเหลาน ไมจาเปนจะตองเปนมตของวญเสมอไป และการปฏบตทขดแยงแปลกออกไปจากบทบญญตและสงทถอตามกนมาเหลานกไมจาเปนตองเปนขอทวญตเตยนเสมอไปแตกพอจะพดไดวาสวนทแตกตางนเปนขอยกเวนซงกเปนกจของวญนนเองทจะตองหมนสอบสวนตรวจตราในเรองเหลานในแตละกาลแตละสมยแตละครงแตละคราวเรอยๆ ไปจงมกมพทธวจนะตรสวา “อนวจจ ว” (วญใครคราวแลว จงตเตยนหรอสรรเสรญ คอยอมรบหรอไมยอมรบ) และจะเหนวาวญนแหละเมอคลาดจากความหมายทถกตอง เชน พระพทธเจาทรงตเตยนไมยอมรบระบบวรรณะและการบชายญ เปนตน

เมอทาความเขาใจกนอยางนแลว กสรปหลกเกณฑตดสนความดความชว หรอกรรมด กรรมชวทงตามแนวกรรมนยามลวนๆ และกรรมนยามทสมพนธกบสงคมนยมทงโดยสภาวะ และโดยคณคา ซงเปนคณคาโดยสภาวะบาง คณคาตาม ทกาหนดบาง มขอแตกตางกน มใจความคาบเกยวกนดงน

๑. วาดวยคณโทษตอชวต หรอตอจตใจและบคลกภาพ คอ เปนสภาวะทเกอกลแกชวตจตใจหรอไมเออหรอไมตอคณภาพชวต สงเสรมหรอบนรอนคณภาพและสมรรถภาพของจต ทาให

๕๓

กศลธรรมหรออกศลธรรมทงหลายอนลดถอยหรอเจรญงอกงาม ชวยสรางเสรมบคลกภาพทดงามหรอไม

๒. วาโดยคณโทษตอบคคล คอ เปนการเบยดเบยนตนหรอไม ทาใหตนเดอดรอนหรอไม เปนไปเพอทาลายหรออานวยประโยชนสขทแทจรงแกตน

๓. วาโดยคณโทษตอสงคม คอ เปนการเบยดเบยนผอนหรอไม ทาใหผอนเดอดรอนหรอไมเปนไปเพอทาลาย หรออานวยประโยชนสขแกผอน และแกสวนรวม

๔. วาโดยมโนธรรม หรอ โดยสานกอนมตามธรรมชาตของความเปนมนษย คอ พจารณาเหนดวยความรสาผดชอบชวดของตนเองวา การนนเมอทาแลว ตนเองตเตยน หรอกลาวโทษตนเองไดหรอไม

๕. วาโดยมาตรฐานทางสงคม คอ ตามบญญตทางศาสนา วฒนธรรมประเพณ และสถาบนตางๆ ทางสงคม เชน กฎหมาย เปนตน ซงขนตอการใครคราญตรวจสอบกลนกรองของวญทงหลาย ตามกาลสมย ทจะมใหถอกนไปโดยงมงายหรอผดพลาดคลาดเคลอน ตลอดจนการใครคราญแลวยอมรบ หรอไมของวญเหลานนในแตละกรณ๔๖

๒.๗ กรรมในทางพระพทธศาสนา กรรม แปลวา การกระทา เปนคากลางๆ ไมไดระบวาเปนกรรมด หรอกรรมชวในคมภรทางพระพทธศาสนา ถาเปนกรรมดเรยกวา กศลกรรม ถาเปนกรรมชวเรยก อกศลกรรม กรรมดกรรมชวยอมเกดขนได เพราะมเจตนาเปนองคประกอบ กรรมดกรรมชวทเปนกรรมกเพราะมเจตนาเปนกรรม ตามหลกพระพทธศาสนาชองทางกระทากรรมม ๓ ทาง คอ การกระทาทางกาย การกระทาทางวาจา และการกระทาทางใจ ดงนนในการศกษาในเรองเจตนาในครงน ผวจยเหนวามความจาเปนอยางยงทจะตองศกษาในเรองของกรรม อยางเขาใจใหชดเจนเพราะกรรม เปนผลตอเนอง และเปนสวนประกอบทสาคญในการทจะวนจฉยไดวาบคคลนนมเจตนาอยางไร และเมอทาตามเจตนาแลว ผลทปรากฏออกมาเปนกรรมจะเปนอยางไรตอไป ในการวจยในครงนผวจยไดศกษาในเรองของความหมายของกรรม ประเภทของกรรมตามหลกในพระพทธศาสนา ผลของกรรม และเกณฑการวนจฉยในเรองกรรม ซงพอจะจาแนกไดเปนดงน

๒.๗.๑ ความหมายของกรรม กกกกกกกกความหมายของกรรมทผดพลาดคลาดเคลอน ลองไปถามคนทวไปดวา กรรม แปลวา อะไร เอาคาพดในภาษาไทยกอน บางทใชคาพด

๔๖ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรมฉบบปรบปรง, หนา ๑๗๙-๑๘๑.

๕๔

วาแลวแตบญแตกรรม กรรมในทนหมายถงอะไรกรรมในทนมาคกบบญ พอกรรมมาคกบบญกแปลบญเปนฝายด บญอาจเปนการกระทาทดหรอผลดทจะไดรบ สวนกรรมกกลายเปนการกระทาชวหรอผลชวทไมนาพอใจนคอความหมายหนง ทชาวบานเขาใจ ดงนนคนสวนมากพอไดยนคาวากรรมแลวไมชอบเพราะมความรสกในทางไมดมองกรรมวาเปนเรองรายจากตวอยางนคาวา กรรม และบญ จงเปนเครองชชดอยางหนงวา คนเขาใจความหมายของกรรมในทางไมด เอาบญเปนฝายขางด แลวเอากรรมเปนฝายตรงขาม อกตวอยางหนงวา คนผหนงไปประสบเคราะหราย บางคนกบอกวา เปนกรรมของเขา คนนงเรอไปในทะเล เรอแตก จมนาตาย หรอถกพายพดมาแลวเรอลมตายไป อบตเหตอยางน บางคนบอกวาเปนกรรมของเขา คาวา กรรมในทนเรามองในแงเปนผลรายทเขาไดรบเปนเคราะห หรอเปนผลไมดทสบมาแตปางกอนแสดงวามองคาวากรรมในแงอดต หรอมองในแงวาเปนเรองผานมาแลวมาแสดงผล และ เปนเรองทไมด ได ๒ แง คอ ๑ เปนเรองขางไมด ๒ เพงเนนในทางอดต ในเวลาเดยวกนกมองไปในแงเปนผลดวย อยางทพดวา “จงกมหนารบกรรมไปเถด” ทวารบกรรม กคอ “รบผลของกรรม” ตวอยางเชน นายคนหนงไปลกของเขามา ถกจบไดขงคก คนอนกมาปลอบใจวา จงกมหนารบกรรมไปเถดนะ เราทามาไมด กรรมในทนกลายเปนผล คอเปนผลของกรรมนนเอง ความหมายทเนนไปใน ทางไมด เปนเรองไมดคกบบญ เปนเรองทเนนอดต และมองไปทผลอยางน ถกหรอไม เมอพจารณาตรวจด กจะมองเหนไดชดวา ถาเอาหลกธรรมแทๆ มาวนจฉยแลว ความหมายเหลานคลาดเคลอน ไดเพยงแงเดยว ขางเดยว เปนเพยงสวนหนงของความหมายทแทจรง เพราะวา กรรม นนแปลวา การกระทา เปนกลางๆ จะดกได จะชวกได บญกเปนกรรม บาปกเปนกรรม หมายความวาบญคกบบาป แตคนไทยมบอยๆ ทเอาบญมาคกบกรรมเอากรรมเปนขางรายสวนทวา กมหนารบกรรมไป กเปนการมองทผล แตทจรงนนกรรมเปนตวการกระทา ซงจะเปนเหตตอไป สวนผลของกรรม ทานเรยกวา วบาก หรอจะเรยกวาผลเฉยๆ กได ตวกรรมเองแทๆ นนไมใชผลในเมอ กรรม ในภาษาทเราใชกนนมความหมายคลาดเคลอนไมตรงกบหลกทแทจรงกเปนเครองแสดงวาไดมความ เขาใจไขวเขวในเรองกรรมเกดขน เพราะภาษาเปนเครองแสดงวาคนมความเขาใจอยางไร เพราะฉะนนในขนตนนเราจะตองทาความเขาใจใหถกตองเสยกอนวา กรรม คอ อะไรถาประชาชนยงเขาใจคลาด เคลอนวากรรมเปนเรองการกระทาทชว เรากตองแกไขความเขาใจใหเหนวา กรรมนเปนคากลางๆ จะดกได จะชวกได ถาเปนฝายดกเรยกวาบญ หรอบญกรรมถาเปนฝายชวกเรยกวา บาป หรอบาป กรรม หรอมฉะนนกเรยกวา กศลกรรม และอกศลกรรม จะตองชแจงใหเกดความเขาใจถกตองนเปนเรองพนฐานขนตนๆ ซงไดเหนชดๆ วาแมแตความหมายกไขวเขว กกกกกกกก

๕๕

ความหมายทถกตองตามหลก เมอเรารความเขาใจของชาวบานไขวเขวไป เรากตองชกจงเขาเขามาหาความเขาใจทแทจรง ตวอยางขอความในพระสตรหนง ชอวา วาเสฏฐสตร ในพระสตรนนพระพทธเจาตรสวา บคคลเปนชาวนากเพราะกรรม เปนโจรกเพราะกรรม เปนพราหมณกเพราะกรรม เปนกษตรยกเพราะกรรม เปนปโรหตกเพราะกรรม ฯลฯ เปนทเปนเชนนกเพราะกรรม กกกกกกกก จากขอความทไดฟงกนแคนกขอใหมาสารวจดกนวาใครเขาใจคาวากรรมในความหมายวาอยางไร ถาบอกชาวบานวาทเปนชาวนานกเพราะกรรม เขากคงคดวาหมายถงชาตกอนไดทากรรมอะไรบางอยางไวจงทาใหชาตนตองมาเกดเปนชาวนา หรอถาบอกวาเปนกษตรยเพราะกรรม เขากคงจะเขาใจไปวา คนนคงจะไดทาอะไรดไว อาจจะใหทาน รกษาศล เปนตน ชาตนจงมาเกดเปนกษตรย แตลองไปดในพระสตรสวา ทานหมายถงอะไร ในพระสตร คาวาเปนชาวนาเพราะกรรม เปนตนน พระพทธเจาตรสไวเองเลยวา นายคนน เขาดานา หวานขาว ไถนา เขากเปนชาวนา การทเขาทานานนเอง กทาใหเขาเปนชาวนา คอเปนไปตามการกระทา อนไดแกอาชพการงานของเขาอกคนหนงเปนทปรกษาของพระเจาแผนดนเขากเปนปโรหตตามอาชพการงานของเขาสวน นายคนนไปลกของเขาไปปลนเขากกลายเปนโจรตกลงวากรรมในทนหมายถง การกระทาทเปนอาชพการงานทงหลาย เปนขนของการกระทาประจาตวทมองเหนเดนชดงายๆ หยาบๆ ปรากฏออกมาภายนอกนคอความหมายของกรรมทนาพจารณาซงเหนไดวาทานมงเอาสงซงมองเหนปจจบน นแหละเปนหลกกอนเพราะการกระทานเปนคากลางๆ ไมไดพดวาเมอไรพอพดขนมาวากรรมกตองมองทปจจบนเปนจดเรมกอน แตถาพดจากดลงไปวาการกระทาเมอไรกเมอนนแหละไมวาจะเปนอดต ปจจบน หรอนาคตกตาม การกระทานนๆ กเปนกรรมทงนน ความตงจตคดมงหมายเชนนจงเปนกรรม เมอบคคลจงใจ มเจตนาอยางใดแลว กแสดงออกมาเปนการกระทาทางกายบาง แสดงออกมาทางวาจาเปนการพดบาง นกคอความหมายทแทจรงของกรรมทคอยๆ มองละเอยดเขามาเมอมองหยาบๆ ขางนอก กรรม กคออาชพ การทางาน การดาเนนชวตของเขา แตมองลกเขาไปถงจตใจ กรรม กคอตวเจตนา๔๗

๒.๗.๒ ประเภทของกรรม

๔๗ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), เชอกรรม รกรรม แกกรรม, (กรงเทพมหานคร : บรษท

พมพสวย จากด, ๒๕๕๑), หนา ๔๙-๕๐.

๕๖

๒.๗.๒ ประเภทของกรรม ดดดดดดด การศกษาในเรองเจตนากอนอนจะตองทาความเขาใจในเรองของกรรม ตามหลก พระพทธศาสนาเพอสามารถเชอมเขาถงเหตปจจยตางๆ ในเรองเจตนาซงเปนเหตแหงการเกดกรรม กรรมในพระพทธศาสนาจาแนกตามการใหผลออกเปน ๑๒ ประเภท ดงน คอ

กรรมจดตามหนาทม ๔ ๑. ชนกกรรม คอ กรรมทกอใหเกด หรอสงใหเกดในกาเนดตางๆ เปรยบเสมอนมารดาของทารก ชนกรรมนเปนผลของอาจณณกรรมบาง ของอาสนนกรรมบาง ๒. อปถมภกรรม คอ กรรมอปถมภ เปนเสมอนพเลยงนางนม มทงฝายด และฝายไมด ๓. อปปฬกกรรม คอ กรรมบบคน มหนาทบบคนกรรมด หรอชวใหเพลาลง ๔. อปฆาตกรรม หรอ ปปจเฉทกกรรม คอ กรรมตดรอน มหนาทตดรอนกรรมทงฝายกศล และอกศล

กรรมจดตามแรงหนกเบาม ๔ 00000000 ๑. ครกรรม คอ กรรมหนก ฝายด หมายถง ฌาน วปสสนา มรรคผล ฝายชว หมายถง อนนตรยกรรม ๕ คอ ฆามารดา,ฆาบดา,ฆาพระอรหนต,ทาพระพทธเจาใหหอพระโลหต,ทาสงฆผสามคคใหแตกแยกกน 00000000 ๒. อาจณณกรรม หรอ พหลกรรม คอ กรรมททาจนเคยชน หรอทามาก ทาสมาเสมอ กรรมนจะใหผลยงยนมาก 00000000 ๓. อาสนนกรรม คอ กรรมทบคคลทาเมอจวนสนชวต มอานภาพใหบคคลไปสสคต หรอทคตไดถาเขาหนวงเอากรรมนนเปนอารมณเมอจวนตายดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดด กกกกกกก ๔. กตตตากรรม หรอกตตตาวาปนกรรมคอ กรรมสกแตวาทาคอ ทาโดยไมเจตนากรรม ดดดดดดด จดตามกาลทใหผลม ๔ ดดดดดดด ๑. ทฏฐธมมเวทนยกรรม คอ กรรมทใหผลในปจจบน ๒. อปชชเวทนยกรรม คอ กรรมทใหผลในชาตตอไปถดจากชาตปจจบน ๓. อปราปรเวทนยกรรม คอ กรรมทใหผลหลงจากอปชชเวทนยกรรม คอใหผลเรอยไป สบโอกาสเมอใด ใหผลเมอนน ๔. อโหสกรรม คอ กรรมทไมใหผล เลกแลวตอกน๔๘

๔๘ พระเทพโสภณ (ประยร ธมมจตโต), กรรมและการเกดใหม, หนา ๓๙-๔๑.

๕๗

เมอกรรมนาไปปฏสนธในภพใหม คอคนททากรรมดไวยอมไปเกดในภพทดคนทากรรมชวไวมากไปเกดในภาพทชว กรรมทสงใหเกดนน เรยกวา ชนกกรรม (ชนก-ใหเกด) สมมตวาชนกกรรมฝายดสงเขาใหเกดในตระกลทดมงคงทรพยสนสมบต และบรวารมตระกลสง เขาเกดเชนนนแลวไมประมาท หมนหาทรพยเพมเตมรกษาทรพยเกาใหมนคง มความเคารพนบนอบตอผควรเคารพ ถนอมนาใจบรวารดวยการสงเคราะหเออเฟอ พดจาไพเราะทาประโยชน และวางตนเหมาะสมการกระทาเชนนนเปนอปถมภกกรรม ชวยสงเสรมผลของกรรมดเกา รวมกบกรรมใหมทาใหเขามงคงมากขนมบรวารดมากขนตรงกนขาม ถาเขาไดฐานะเชนนนเพราะกศลกรรมในอดตสงผลใหแลวเขามวเมาประมาทผลาญทรพยสนดวยอบายมขนานาประการเชน เกยจครานทางาน และคบมตรเลว เปนตน กรรมของเขานนมสภาพเปนอปปฬกกรรมบบคนเขาใหตาตอยลงจนสนเนอประดาตว บรวารกหมดสนถาเขาทาชวมากขนกรรมนนจะกลายเปนอปฆาตกรรม ตดรอนผลแหงกรรมดเกาใหสนไปกลายเปนคนลมจมสนความรงเรองในชวตอกดานหนงสมมตวาบคคลผหนงเกดมาลาบากยากเขญขดสนทงทรพยสน และบรวารรปรางผวพรรณกไมงามเพราะอกศลกรรมในชาตกอนหลอมตวเปนชนกกรรมฝายชวเมอเกดมาแลวเขาประกอบกรรมชวซาเขาอก กรรมนนมสภาพเปนอปถมภกกรรมชวยสนบสนนกรรมเกาใหทวแรงขน ทาใหฐานะของเขาทรดหนกลงไปกวาเดมแตถาเขาผเกดมาตาตอยเชนนนแลวไมประมาทอาศยความเพยรพยามยามในทางทชอบ ถอเอาความอตสาหะเปนแรงหนนชวตรจกคบมตรด กรรมของเขานนมสภาพเปนอปปฬกกรรม บบคนผลของอกศลกรรมเกาใหเพลากาลงลงเขามความเพยรในทางทชอบมากขน ขวนขวายในทางบญกศลมากขนกรรมของเขาแปรสภาพเปนอปฆาตกรรม หรออปจเฉทกกรรม ตดรอนผลแหงอกศลกรรมเกาใหขาดสญจนในทสดเขาเปนคนตงตนไดดมหลกฐานมนคง 00000000 สวนกาลทใหผล และแรงหนกเบาของกรรมนนมความสมพนธกนมา คอ กรรมหนก (ครกรรม) ทงฝายด และฝายชว จะใหผลในปจจบนทนตาเหน (ทฏฐธมมเวทนย) สวนกรรมทเปนอาจณ หรอพหลกรรมนนถายงไมมโอกาสใหผลในชาตปจจบนกจะยกยอดไปใหผลในชาตถดไป(อปชชเวทนย) และชาตตอๆ ไป (อปราปรเวทนย) สดแลวแตโอกาสททานเปรยบเหมอนสนขไลเนอทนเขาเมอใดกกดเมอนน กรรมทบคคลทาเมอจวนสนชวต (อาสนนกรรม) นนมกใหผลกอนกรรมอนๆ เพราะจตไปหนวงอารมณนนไวแนนไมวาเปนฝายด หรอฝายชว กรรมนนใกลจตจต และใกลปฏสนธจต ทานวาแมบางคราวจะมกาลงนอยกใหผลกอนกรรมอนเปรยบเหมอนรถตดไฟแดงเมอไฟเขยวอนเปนสญญาณใหรถไปไดเปดขน รถคนหนาแมมกาลงวงนอยกออกไดกอนพอผานสแยกไปแลว รถทมกาลงดกวายอมแซงขนหนาไปได ในบางตาราทานเปรยบผลของอาสนนกรรมวาเหมอนววทขงรวมกนอยในคอก รงเชามารอกนอยทประตคอก พอนายโคบาย (คนเลยงโค) เปดประตคอก โคตวใดอยใกลประตทสดจะเปนแมโค หรอลกโค หรอโคแกกตามยอมออกมาไดกอนแตเนองจากกาลง

๕๘

เพลาพอออกมาในทโลงแลวโคตวใดมกาลงมากโคนนยอมเดนขนหนาไปผลของอาสนนกรรมแลวกเปนโอกาสของอาจณณกรรม หรอพหลกรรมคอ กรรมทตนทาจนเคยชนทาจนเปนนสย สวนกรรมททาโดยไมเจตนา ทเรยกวา กตตตากรรม หรอกตตตาวาปนกรรม สกแตวาทานนใหผลนอยทสด กาลงเพลาทสดเมอกรรมอนไมมจะใหผลแลวกรรมนจงจะใหผลเปนเหมอนหนรายยอยทสด กรรมใดคอยโอกาสใหผลอย แตไมมโอกาสเลยจงเลกแลวตอกนไมใหผลอก กรรมนนเรยกอโหสกรรม เปรยบเหมอนเมลดพชทเกบไวนานเกนไปหรอถกควใหสกดวยไฟเสยแลว ไมมโอกาสงอกขนไดอก กรรมบางอยางบคคลทาโดยไมเจตนากจรงแตกอผลสข และทกขใหแกผอนไดผทากรรมเชนนนยอมไดรบผลตอบแทนมาในทานองเดยวกน คอไดรบสข หรอทกขซงเกดขนโดยปราศจากเจตนาของผอน เชน เขายงนกแตไปถกคนเขา หรอเขายงคนอนไพลไปถกอกคนหนง โดยความบงเอญ นเปนผลแหงกตตตากรรม ในฝายด เชน บคคลผหนงเอาของเหลอไปเททงไมไดตงใจใหใครแตบงเอญสนขมาไดอาศยกนรอดชวตไปได กรรมนนของเขาเปนกตตตากรรม เมอถงคราวเขาจะไดรบผลแหงกรรมนน ยอมไดรบในทานองเดยวกน๔๙ นอกจากนเมอกลาวโดยหลกใหญแลวกรรมยงแบงออกไดเปน ๔ ประเภท ดงน คอ ๑. กรรมดา มวบากดา ๒. กรรมขาว มวบากขาว ๓. กรรมทงดาทงขาว มวบากทงดาทงขาว ๔. กรรมไมดาไมขาว๕๐ มวบากไมดาไมขาว และเปนไปเพอความสนกรรม อธบายความไดดงน คอ ๑. กรรมดาใหผลดา คอ กาย วาจา ใจ อนเปนไปเพอความเบยดเบยน บคคลนนยอมเกดในโลกทมการเบยดเบยนเมอเกดในโลกทมการเบยดเบยนเชนนน เขายอมไดกระทบกบผสสะทมการเบยดเบยนยอมไดเสวยเวทนาอนเปนไปเพอความเบยดเบยนมความทกขโดยสวนเดยวเชน สตวนรกทงหลาย ๒. กรรมขาว มผลขาว คอ กายกรรม วจกรรม มโนกรรม ของบคคลใดไมมการเบยดเบยนไมเปนไปเพอการเบยดเบยน บคคลนนยอมเกดในโลกทไมมการเบยดเบยน เมอเกดในโลกทไมมการเบยดเบยนยอมกระทบกบผสสะทไมมการเบยดเบยน (คอ ไมมเรอแหงการเบยดเบยนกน) เขายอมไดรบเวทนาอนไมมการเบยดเบยน (คอสขเวทนา) เปนสขโดยสวนเดยว

๔๙ วศน อนทสระ, หลกกรรมและการเวยนวายตายเกด, พมพครงท ๒๐, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพบรษทสหธรรมมก จากด ๒๕๔๘), หนา ๓๔-๔๓.

๕๐ ท.ม. (ไทย) ๑๑/๓๑๒/๒๑๙.

๕๙

๓. กรรมทงดาทงขาว มผลทงดาทงขาว คอ กายกรรม วจกรรม และมโนกรรมของบคคลใดเปนไปเพอความเบยดเบยนบางเปนไปเพอความไมเบยดเบยนบาง บคคลนนยอมเกดในโลกทมการเบยดเบยนบางไมมการเบยดเบยนบางยอมกระทบกบผสสะอนเปนไปเพอความเบยดเบยนบาง ไมเบยดเบยนบาง (คอตองเกยวของกบเรองทมการเบยดเบยนบางไมมการเบยดเบยนบาง) เขายอมเสวยเวทนาอนเปนไปเพอความเบยดเบยนบางไมเปนไปเพอความเบยดเบยนบางเกลอนกลนไปดวยสขและทกข ๔. กรรมไมดาไมขาว มผลไมดาไมขาว คอ เจตนาทจะละกรรมทงปวงทงกรรมดา กรรมขาว และกรรมทงดาทงขาว กรรมเชนนแหละยอมเปนไปเพอความสนกรรม เชนกรรมของ พระอรหนต กรรมดา คอ อกศล ทจรต กรรมขาว คอ กศล สจรต กรรมทงดาทงขาว คอ กรรมทงทเปนกศล และอกศล ทงทจรต และสจรต กรรมไมดาไมขาว คอ กรรมของพระอรหนต สกแตวาเปนกรยาไมมผลเปนสขหรอทกขอกตอไป๕๑ นอกจากนกรรมยงสามารถจาแนกออกไดตามคณภาพหรอตามทเปนมลเหตแบงออกได ๒ ประการ คอ ๑. อกศลกรรม กรรมทเปนอกศล กรรมชว คอ เกดจากอกศลมล ๒. กศลกรรม กรรมทเปนกศล กรรมด คอ เกดจากกศลมล จาแนกทางทวารคอ ทางทเกดกรรม ม ๓ ประการ คอ ๑. กายกรรม คอ การทากรรมทางกาย ๒. วจกรรม คอ การทากรรมทางวาจา ๓. มโนกรรม คอ การทากรรมทางใจ๕๒

๒.๗.๓ กรรมมผลเนองถงผอน ปญหาอกประกาศหนงทนาพจารณา คอความด ความชว ความบรสทธ ไมบรสทธ มเฉพาะตน หรอคนอนอาจทาใหเราบรสทธ หรอเศราหมอง ถาความด ความชว ใครทา ใครได ความบรสทธ ไมบรสทธเปนเรองเฉพาะตว คนอนจะทาคนอนใหบรสทธไมไดแลวไฉนเลาเมอ

๕๑สจตรา ออนคอม, ศาสนาเปรยบเทยบ, (กรงเทพมหานคร : สานกพมพดวงแกว, ๒๕๔๒), หนา ๘๗-๘๙.

๕๒ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๔

๖๐

มารดา บดาเปนคนด ลกหลานจงไดรบเกยรต ไดรบความยกยองนบถอดวย เมอมารดา บดาไมด ตระกลไมด เหตไรธดา และคนในตระกลจงตองไดรบอปยศดวย หรอเมอมารดาบดามงม หรอยากจนบตรธดาจงพลอยมงม หรอยากจนไปดวย หรอเมอมารดาบดามงมหรอยากจน บตรธดาจงพลอยมงมหรอยากจนไปดวย ความบรสทธอาจปายสกนได ความบรสทธอาจประกาศยกใหกนได ถาเปนดงนกนาจะแยงกบพระพทธภาษตทวา “สทธ อสทธ ปจจตต นาโญ อ วโสธเย” ทพระพทธองคตรสวา “ความบรสทธหรอไมบรสทธเปนของเฉพาะตน ใครอนจะทาอกคนหนงใหบรสทธไมได” นนหมายความวา บคคลทาชวเองยอมเศราหมองเอง ทาดเองยอมเองยอมผองแผวเองทรงหมายถง ความบรสทธหรอไมบรสทธชนใน ภายใน หรอความรสกสานกของตนไมใชความบรสทธ หรอไมบรสทธ หรอความเศราหมาองทคนอนเขาปายสใหสมมตวา คนผหนงฆาคนตายแมจะไมมใครรเหนเขาผนนชอวาเปนผไมบรสทธในขอนสวนอกคนหนงไมไดฆาใครแตหลก ฐานภายนอกผกมดเพราะถกใสความเขาตองไดรบโทษทางกฎหมายเชน ถกจาคก หรอถกปรบ คนทงหลายเหนวาเขาเปนอาชญากร หรอฆาตกร แตในความเปนจรงเขาเปนผบรสทธ ความเปนจรงกบปรากฏการณภายนอกมใชตรงกนเสมอไปในกรณดงกลาวจะเหนวาความบรสทธ หรอ ไมบรสทธเปนเรองเฉพาะตนจรง คนอนจะทาคนอนใหบรสทธ หรอเศราหมองหาไดไมเพอความกระจางในการวจยในครงน ควรพจารณากรรมตางๆ ดงน ๑. กรรมสวนบคคล ๒. กรรมของครอบครว ๓. กรรมของหมคณะหรอสงคม ๔. กรรมของประเทศชาต ๕. กรรมของโลก๕๓ กรรมสวนบคคล นนใครทาคนนนไดรบเพยงคนเดยว คอเขาทาประโยชนสวนตนของเขาเชน การศกษาหาความร คอเขาทาประโยชนสวนตนของเขา เชนการศกษาหาความรใครทาคนนนกไดเฉพาะตน เขาศกษาเลาเรยนเพยงคนเดยวจะใหญาตพนอง หรอบดามารดาผไมศกษาเลาเรยนพลอยรไปดวยหาไดไม แตเมอกลาวโดยออม เขาผศกษาสงมความรด ใชความรนนใหเปนประโยชน อยในครอบครวใดในหมคณะใด ครอบครวนนหมคณะนนกพลอยไดรบประโยชนไปดวย

๕๓ วศน อนทสระ, หลกกรรมและการเวยนวายตายเกด, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพสหธรรมมก

จากด, ๒๕๔๘), หนา ๑๒.

๖๑

กรรมของครอบครวนนคอ คนทอยในครอบครวเดยวกนคนใดคนหนงทาด หรอทาชวมงม หรอยากจนลงผลยอมตกแกครอบครวดวย เชน พอแมทาดมชอเสยง ลกๆ กพลอยมหนามตา พอแมยากจนลง ลกๆ กพลอยลาบากไปดวย กรรมของหมคณะ หรอสงคมหรอสถาบนมความเกยวเนองถงกนคนในหมคณะเดยวกนมความสมพนธกนทางชอเสยงเกยรตยศ หรอความเสอมอปยศ อยานกวาเราทาของเราคนเดยวเราอยในสถาบนใดสถาบนนนยอมตองพลอยเสยชอ หรอไดชอไปดวย000000 กรรมของประเทศชาต เปนกรรมระดบชาตแมบคคลผเดยวทา กอาจเปนประโยชนแกชาตทงชาต หรอเปนภยแกชาตไดยงผซงเปนตวแทนของชาตเชน ทตทาสงใดลงไปยอมหมายถง การกระทาของชาต อกผหนงคอ ผซงเปนประมขของชาตเชนพระมหากษตรย หรอประธานาธบดทาสงใดลงไปยอมกระทบกระเทอนถงชาตเสมออาจใหคนรกชาตนนเกลยดชาตนนกได กรรมของโลก คอ คนมากดวยกนรวมกนเปนประเทศชาตตางคนตางทากรรมชวกนมากบางนอยบางนานๆ เขาผลแหงกรรมชวรวมกลมกนเนองจากมนษยทากรรมเหมอนๆ กนไมมใครลงโทษใครไดผลแหงกรรมรวมบนดาลใหธรรมชาตลงโทษมนษยเสยครงหนง เชน เกดนาทวมอยางรนแรงแผนดนไหวบานเรอนพงพนาศเสยหายมากมายเดอดรอนกนทงชาต

๒.๗.๔ เกณฑวนจฉยกรรม การกระทาทมเจตนา หรอความตงใจเปนตวนาจงจะเปนกรรม การกระทาทไรเจตนาประกอบ เชนกรณคนละเมอเดนเวลากลางคนจดเปนเพยงกรยาอาการทเกดขนยงไมเปนกรรม การกระทาจดเปนกรรมเพราะมเจตนาเปนสวนกระตนถาเจตนาไมดเพราะประกอบดวยอกศลมล คอโลภะ โทสะ และโมหะ กรรมททาดวยเจตนาไมดนเปนอกศลกรรมสวนกรรมททาดวยเจตนาดมกศลกมล คอ อโลภะ อโทสะ อโมหะ จดเปนกศลกรรมหรอกรรมด แตอาจมขอโตแยงวาเจตนาทดไมเปนหลกประกนวาผลกรรมจะออกมาดเสมอไป เชนพยาบาลฉดยาผดทาใหคนไขตาย การทาอยางนของพยาบาลเปนกรรมดหรอไม ปญหาทเกดขนกคอ อะไรเปนเกณฑตดสนกรรมดและกรรมชว เกณฑการวนจฉยกรรมดและกรรมชวในพระพทธศาสนาพจารณาไวเปน ๒ ประการดงนคอ ๑. พจารณามลเหตของการกระทา วาเปนกรรมนนเกดจากเจตนาเชนใด ถาเกดจากเจตนาดทมกศลมล คอ อโลภะ อโทสะ อโมหะ กรรมนนดจดเปนกศลกรรม ถาเกดจากเจตนาไมด มอกศลมล คอ โลภะ โทสะ โมหะ กรรมนนไมดจดเปนอกศลกรรม ๒. พจารณาผลลพธหรอวบากของกรรม นนคอกรรมใดทาไปแลวกอใหเกดความเดอดรอนใจภายหลงหรอพจารณาถงความหนกเบาของกรรมทเกด

กกกกกกกก๒.๗.๕ กรรมใหผลในชาตปจจบน

๖๒

กกกกกกกก ๒.๗.๕ กรรมใหผลในชาตปจจบน กรรมไมสญหายไปไหน ถาเราทาความดภาพแหงความดกจะถกบนทกไวในภวงคจตทนท ถาเราทาชวภาพแหงความชวกจะถกบนทกไวในภวงคจตทนทเชนกน ททานกลาววา “ทาดไดด ทาชวไดชว” หมายถง การเกบวบากดหรอชวไวในภวงคจตนนเองถาเราตองการใหวบากกรรม ผลผลเปนรปธรรมทนตาเหนในชาตปจจบน เราตองทาดใหครบองคประกอบทเรยกวาสมบต ๔ ประการคอ ๑. คตสมบต ความพรอมแหงคต หรอสถานการณอานวย ดงทเขาบอกวา “สถานการณสรางวรบรษ” เชน ถาสงแวดลอมหรอบรรยากาศในหองประชมดการบรรยายของวทยากรกมโอกาสประสบความสาเรจไดมาก ๕๔ ๒. อปธสมบต ความพรอมแหงรางกาย คนทมบคลกภาพดยอมไดเปรยบผมบคลกภาพดอยพระพทธเจาทรงมมหาบรษลกษณะทชวยใหการเผยแพรศาสนาประสบความสาเรจในเวลาอนรวดเรว เพราะมผฟงประเภทรปปปมาณกาทตดใจรปรางบคลกลกษณะของพระองคนอกจากนบคคลผมสขภาพกายสมบรณยอมทาอะไรไดผลดกวาผเจบปวย ๓. กาลสมบต ความพรอมแหงกาลเวลาคนททาอะไรใหสาเรจตองดจงหวะเวลา ดงทเขาบอกใหรจกกาลเทศะคนททาอะไรถกยคถกสมย หรอถกจงหวะเวลายอมประสบความสาเรจ ๔. ปโยคสมบต ความพรอมแหงความเพยรคนททาอะไรสาเรจเหนผลทนตานนตองเปนคนทาจรงไมทงงานกลางคน คอ ทาดใหถงจดทความดจะใหผล เชน ปลกพชจะใหไดผลตองรดนาพรวนดนใหครบตามเวลาถาใจเรวดวนได หรอเปนคนเกยจคานกไมไดสมปรารถนา สมบต ๔ ประการน เปนองคประกอบทชวยใหผลกรรมทสงสมไวในภวงคจตสามารถแสดงตวออกเปนรปธรรมทนตาเหนในชาตปจจบน

กกกกกกกก๒.๗.๖ กรรมใหผลในชาตหนา กกกกกกกกกรรมบางชนดทสะสมไวในภวคจตผลเปนรปธรรมในชาตหนา เรยกวา อปปชชทนย กรรม กรรมประเภทนเกยวกบการเวยนวายตายเกดเพราะกรรมบางอยางไมไดใหผลในชาตนแตรอผลในชาตหนาถาไม มชาตหนาคนทา ชวกไมตกนรกคนทาดกไม มโอกาสไปสวรรค พระพทธศาสนาสอนวาชาตหนามจรง และคนเราจะไปเกดทไหนขนอยกบผลกรรมทสะสมไวในภวงคจตนนถาภวงคจตสะสมแตบาปกรรมจตยอมเศราหมอง จงไปเกดในทไมด ดงบาลวา “จตเต สงกลฏเ สคต ปาฏกงขา เมอจตผองใส เปนอนวาไปสสคต” ฉะนน เมอผลกรรมทสะสมไวใน

๕๔ ข.ปา. (ไทย) ๓๑/๒๓๓/๓๙๒.

๖๓

จตเปนตวกาหนดวาเราจะไปเกดในภพภมใดแตเนองจากชวชวตคนเราตองทากรรมไวนบไมถวน กอนเราดบจตตายจากโลกนไปจตของเราระลกถงกรรมใดเราจะตองไปเกดในภพใหมตามพลงของกรรมนน เหตนนกรรมทเราทานานมาแลว และเรากลมไปแลวเชนกน เราอาจนกถงกรรมนนไดอกกอนดบจตนนประสาทสมผสเชน ตา ห คอยหยดรบรคงเหลอแตจตทยงทางานในระดบภวงคจตจตจะคดถงอดตเพราะไมอาจรบรสงทเปนอารมณปจจบนไดชวงขณะนนภาพกรรมในอดตจะกลบมาปรากฏเดนชดในจต เราสนชวตขณะจตนกถงกรรมใด เราจะไปเกดใหมตามอานาจกรรมนนสงทจตระลกถงกอนตายม ๓ ชนด คอ ๑. กรรม ภาพกรรมดกรรมชวทเคยทาในอดตมกหวนกลบมาปรากฏใหเหนทงๆ ทเราลมไปนานแลวใครเคยฆาคนตายภาพเหตการณเกยวกบฆาตกรรมจะกลบมาปรากฏในจตถาเคยชวยชวตคนไวภาพตอนนนจะมาปรากฏ นแสดงวานกถงกรรม หรอกระบวนการทาความด หรอความชว ๒. กรรมนมต บางคนเคยนกเหนภาพทเปนสญลกษณของการทากรรมเชน บางคนนกเหนมดทตนเคยใชฆาววในทนมดเปนนมต หรอเครองเตอนความจาเกยวกบการฆาววบางคนนกเหนภาพโบสถวหารทตนเคยสราง ภาพเชนนเปนนมตของกรรมดเราระลกถงนมตของกรรมใดกจะไปเกดใหมตามพลงของกรรมนน ๓. คตนมตบางคนไมนกถงกรรมในอดตแตกลบนกถงภาพของททจะไปเกดในชาตหนานนคอเหนคตนมตหมายถง ภาพเกยวกบททจะไปเกด เชน ใครทจะไปเกดในสวรรคคนนนจะนกเหนวมานใครจะไปเกดเปนสตวประเภทกนหญาจะนกเหนทงหญาเขยวขจภาพเหลานเปนนมตทบอกลวงหนาวาเราจะไปเกดในภพภมใดคงเหมอนกบภาพทบางคนฝนเหนลวงหนากอนเกดเหตการณจรงๆ (สบนนมต) ฉะนน ในวาระสดทายของชวตจตของเราระลกถงกรรมกรรมนมต หรอคตนมตประเภทใด เราจะไปเกดในภพภมอนสอดคลองกบกรรมกรรมนมต หรอคตนมตประเภทนนบางคนวางแผนลกไก คอชวชวตเขาทาบาปมากกวาบญเขาจงกะจะนกถงกรรมดนดหนอยนนกอนตายถานกถงพระดวยตนเองไมไดกสงลกชายชวยเตอนความจาคนเราจงมกเตอนคนใกลดบจตใหนกถงพระเอาไวแตใครทาบาปไวมากคงไมอาจหลอกตวเองกอนตายได ดงมเรองเลาวาเสยคนหนงเปนพอคาขายขาวเปลอกชอบโกงชาวบานดวยวธตองขาวเปลอกไมเตมถงพอเสยคนนใกลตาย ลกสาวกกระซบใหเตยนกถงพระดวยการบรกรรมวา สมมา อะระหงๆ แตเตยบรกรรมตามวา สมมา กถงๆ๕๕ffffffffffff

๕๕ พระเทพโสภณ (ประยร ธมมจตโต), กรรมและการเกดใหม, หนา ๓๘-๓๙.

๖๔

กกกกกกกก๒.๗.๗ กรรมกบการเกดใหม กกกกกกกกพระพทธศาสนาไมเชอการมอยของวญญาณ หรอชวาตมนทเทยงแทอยางทศาสนาพราหมณ-ฮนดเชอ ในทรรศนะของพระพทธศาสนาเมอบคคลตายลงไมมขนธหนงไปเกดเปนรางใหม แตการเกดขนของขนธ ๕ ใหมนนเปนผลของกรรมทขนธ ๕ เกานทาเอาไว ดงนนตวเราในเวลานกบตวเราในอนาคต (เมอไปเกดใหม)จงไมใชคนคนเดยวกนแตกไมใชคนละคนกนเพราะตวเราทเกดขนใหมนนเปนผลของตวเราทเกดในขณะนถาขณะนไมมตวเราตวเราในอนาคตกไมม กลาวคอเปนบคลก (character) ของเราทไปเกดใหมสงทเกดขนใหมนนมบคลกของเราพรอมทกอยาง เพยงแตมนไมใชรางกายอนนเทานนเอง มนษยประกอบดวยรปกบนามขนธ ๕ เมอแยกออกแลวสวนทเปนรปเรยกวาขนธ สวนทเปนนาม เรยกวา นามขนธ ซงไดแก เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ รปกบนามนเรยกอกอยางหนงวา กายกบจต กาย หรอรปเกดจากการรวมกนของธาต ๔ คอ ธาตดน ธาตนา ธาตลม ธาตไฟ ๕๖สวนจต เรยกวา วญญาณธาตทาหนาทเปนตวรธรรมชาตของจตคอ การรบอารมณ หรอเสวยอารมณอยเสมอ และอารมณทเกดขนนนกดวยเหตตางๆ กนแตสาหรบคนทใกลจะตายมอารมณเกดขน ๓ อยาง คอ ๑. กรรม ผใดทากรรมอะไรไวดหรอชวกตามเมอทาไวมากๆ กรรมเหลานนกมกจะทากบจตทาใหเกดอารมณขน คอทาใหจตสรางมโนภาพโดยอาศยอานภาพของกรรมในอดตใหเปนไปตางๆ นานา เปนตนวาฆาสตวมากๆ กมกเหนการฆาสตว เชน ยงนก ตกปลา ทาบญใหทานมากๆ หรอรกษาศลเจรญภาวนาจะเหนการทาบญใหทาน อารมณทเกดขนนเรยกวา กรรม ๒. กรรมนมต บคคลทใกลตายจะมนมตตางๆ มาปรากฏใหรบรอาจจะเปนทางตา ห จมก ลน กาย ใจ กได เชน เหนอปกรณการทากศลหรออกศลทตนไดเคยกระทามาเปนตนวาเหนธงทว เครองตกแตง หรอขบวนแหบวชนาค ทอดกฐน ซงเปนกศล ทางฝายอกศลกเหน แห อวน มด ไม เครองดกสตวอารมณทเกดขนนเรยกวา กรรมนมต ๓. คตนมต บคคลผใกลตายเกดนมตขน เหนถา เหนเหว เหนปลอง เหนการทรมานสตวกด หรอเหนปราสาทราชวงททาดวยทองเหนราชรถอนวจตรบางทไมมในเมองมนษย อารมณทเกดขนนเรยกวา คตนมต สตวทงหลายขณะทใกลจะจต (ตาย) จะตองเกดอารมณขนไมกรรมกกรรมนมต หรอคตนมตอนใดอนหนงสตวทจะตามจะไมเกดอารมณขนเลยนนยอมเปนไปไมไดไมวาจะตายชาหรอโดยทนททงนเพราะอารมณกรรมนนๆ ยอมเปนกาลงงานอนสาคญทจะผลกดนใหเกดการปฏสนธ

๕๖ ม.อ. (ไทย) ๑๒/๑๐๐/๙๔.

๖๕

ขน กรรม กรรมนมต คตนมต นนเปนอารมณครงสดทายในชาตนนๆ ททรงอทธทาใหมภพชาตสบตอไป อารมณทเกดขนครงสดทายนเปนทหมายไดแนนอนวาจะตองไปเกดตามทตนไดเหนเหมอนเราทาแบบแปลนแผนผงไวแลวปลกสรางทอยอาศยตามแบบแปลนนนๆ เชน ผทจะไปเกดเปนมนษยยอมเหนครรภของมารดาผทจะไปเกดยงเทวภม ยอมเหนเทพยดา นางฟา หรอวมาน ผทจะไปเกดในนรกกยอมเหนการเผาผลาญสตว เหนเปลวไฟผทจะไปเกดเปนเปรตกเหนปลองเหนหบเขาอนตกอยในความมดมดผทจะไปเกดเปนสตวเดรจฉานกยอมจะเหนสตว หรอเหนเชงเขา ชายนา เปนตนทกคนมจดหมายปลายทางคอ ความตาย ไมวาจะเปนราชา หรอยาจกเทวดา หรอสตวนรก ไมเลอกวาจะเปนเดก หรอผใหญ เปนหวเลยวหวตออนสาคญผฉลาดในเรองของชวตตองศกษาใหร เมอเปนเชนน การศกษาเรองความตายจงสาคญอยางยงจาไดชอวาไมตกอยในความไมประมาทเพราะศกษาเลาเรยนเรองความตายใหเขาใจเสยกยอมหวงอยมากทจะไปเกดในสคตภม การมองดคนไขทกาลงจะตาย จะเหนกรยาอาการตางๆ ทแสดงออกมา ซงแมจะทางทไปของผนนไมถกตองทงหมดกจรงแตกมสวนถกเปนอนมาก ดวยการทคนไขเกดอารมณขนเหมอนความฝนภาพนนยอมชดเจนแจมใสมากจตของคนไขจะมความยนด หรอตกใจกลวกยอมจะมองเหนจากการแสดงกรยาอาการตางๆ เชน ถาคนไขเหนนายนรยบาลถอหอกกาลงเงอดาบจะพงลงมาทรวงอก หรอเหนนาทองแดงกาลงเดอดพลานจะไหลเขาปาก หรอเหนแรงกามปากเหลกกาลงจะฉกเนอของตวเขากนหรอเหนอสรกายกาลงจะเขามาทารายเมอคนไขเหนเชนนกจะตกใจรองโอดครวญดวยเสยงอนดง หรอแสดงอาการหวาดหวนสะดงกลวอยางนาสงสาร หรอแลบลนปลนตารองโวยวายใหคนชวย เชนนอบายภมกหวงได ถาคนไขเหนนมตทมาปรากฏนนเปนพระหรอเณรเหนปราสาทราชวง เหนอาภรณอนประณต เหนคนใหทานรกษาศลคนไขกจะยมยองผองใสหนาตาอมเอบ หรอหวเราะ เชนนสคตมอนหวงได เมอเราเออมอไปหยบอะไรอยางหนงบนโตะทอยขางหนาตลอดเวลาตงแตเรมเคลอนมอไป จตยอมจะสงการโดยตลอด เหตนเอง ถาหากมอทเออมไปนนยงไมถงสงของทตองการเกดมเสยงเอะอะขน จตกจะสงใหหนไปดทมาของเสยงนน มอทกาลงเออมกจะเกรงคางอยโดยทานองเดยวกนนคนทใกลจะตาย เมอเกดอารมณขนครงสดทายเปนยนด หรอตกใจกตาม กยอมแสดงกรยาทาทางนากลว หรอยมแยมทนททจตจตเกดขน (ตาย) ซากศพของผนนกปรากฏอาการคางอยซงทาใหเราพอทายไดวาการไปเกดใหมของบคคลผนนจะเปนทคตหรอสคต๕๗

๕๗ พระเทพโสภณ (ประยร ธมมจตโต), กรรมและการเกดใหม, หนา ๔๐.

๖๖

กกกกกกกก๒.๗.๘ กรรมกบสงสารวฎ เนองจากกรรมเปนเหตปจจยนาสตวทงหลายใหตองเวยนวายตายเกดในสงสารวฏสงสารตามภพภมตางๆ และกรมนนมทงทเปนกศลและอกศลดงนน หมสตวทเวยนวายจงเกดในทดบาง ทเลวบา ตามกรรมทตนไดกระทาเอาไว ภพอนเปนทอยของสตวจงแบงออกเปน ๓ ภพ ตามระดบของกรรมททา คอ กามภพ รปภพ และอรปภพ ได ๑. กามภพ หมายถง ภพอนเปนทอยของสตวเสพกาม ทยงปรารถนาการเปนอารมณ คอ ยงเกยวของกบกามคณ ๕ ม รป เสยง กลน รส และโผฎฐพพะ เปนตน กามภพ ไดแก กามาวจรภม ๑๑ ภม เรยงลาดบจากตาไปหาสงดงน ๑.๑ นรก เปนภมทปราศจากความสขสบาย สตวทงหลายทอาศยอยในภมนเรยกวาสตวนรก ตองเสวยทกขเวทนาอนแสนสาหสหาความสขไมไดเลย กกกกกกกกก๑.๒ เปรต เปนพวกทไมมทอาศยอยโดยเฉพาะ แตจะกระจายอยทวๆ ไปตามปา ตามภเขา ตามเหว เกาะ ทะเล มหาสมทร เปนตน เปรตม ๔ ประเภทคอ กก๑.๑.๑ ปรทตตปชวกเปรต คอ เปรตทมการเลยงชวตอยโดยอาศยอาหารทผอนให กก๑.๑.๒ ขปปปาสกเปรต คอ เปรตทถกเบยดเบยนดวยการหวขาวหวนา กก๑.๑.๓ นชฌามตณหกเปรต คอ เปรตทถกไฟเผาใหเรารอนอยเสมอ กก๑.๑.๔ กาลกญจกเปรต เปนชอของอสราทเปนเปรต กกกกกกกกก๑.๓ อสรกาย ไดแก สตวทปราศจากความรงโรจนความเปนอสระ และความสนกรนเรง อสรกายคอ พวกอสรหรออสระ ม ๓ ประเภท คอ ๑.๓.๑ เทวอสรา ไดแก เทวดาทเรยกวา อสระ ก ๑.๓.๒ เปตตอสรา ไดแก เปรตทเรยกวา อสระ ๑.๓.๓ นรยอสรา ไดแก สตวนรกทเรยกวา อสระ ๑.๔ เดรจฉาน เปนภมของสตวทมอยโดยเฉพาะ เดรจฉานม ๒ ชนด คอ ชนดทเหนไดดวยตา และชนดทไมเหนไดดวยตากลาวคอ มทงทเปนสตวใหญโต และทเลกจนมองไมเหนเดรจฉานสองพวกนจาแนกโดยขา เปน ๔ จาพวก คอ ๑.๔.๑ พวกทไมมขา ไดแก ง ปลา ไสเดอน เปนตน ๑.๔.๒ พวกมสองขา ไดแก นก และไก เปนตน ๑.๔.๓ พวกม สขา ไดแก วว ควาย เปนตน ๑.๔.๔ พวกทมขามาก ไดแก ตะขาบ กงกอ เปนตน ทง ๔ ภมทกลาวมานเรยกวาอบายภมเปนภมทปราศจากความเจรญสตวทงหลายทเกดในอบายภมนไมมโอกาสประกอบกศลกรรม อบายภมทง ๔ น จงมชอเรยกอกอยางหนงวาทคตภม สตวเกดในทคตภมจงเปนไปดวยอานาจแหงอกศลกรรมทเคยทาไวพวกทมโลภะจะเกดเปน

๖๗

เปรตหรออสรกาย พวกทมโทสะจะเกดเปนสตวนรก และพวกทมโมหะจะเกดเปนเดรจฉานดงนเปนตน กกกกกกกกก ๑.๕ มนษย เปนภมทจดอยในสคตภมชนตาสด ๑.๖ จาตมหาราชกา คอ สวรรคชนททาวมหาราช ๔ ปกครองทาวมหาราชทง ๔ ไดแก ทาวธตรฏฐะ ทาววรฬ ทาววรปกขะ และทาวกเวระ หรอเสวสวน บรรดาเทวดาทงหลายทอยในชนจาตมหาราชกานเปนบรวารอยภายใตอานาจของทาวมหาราชทง ๔ น ๑.๗ ดาวดงส คอ แดนแหงเทพ ๓๓ มทาวสกกะ (พระอนทร) เปนใหญ ๑.๘ ยามา คอ แดนแหงเทพผปราศจากความทกขปราศจากความลาบาก และมความสขทเปนทพย ดดดดดดดด ๑.๙ ดสต คอ แดนแหงเทพผเอบอมดวยสรสมบตของตนเทวดาทงหลายในภมนมความยนด และแชมชนอยเปนนจ กกกกกกกกก ๑.๑๐ นมมานรด คอ แดนแหงเทพผยนดในการเนรมตเทวดาทงหลายทอยในภมนยอมเนรมตกามคณทง ๕ ขนตามความพอใจของตนเองแลวมความยนดเพลดเพลนในอารมณเหลานน กกกกกกกกก ๑.๑๑ ปรนมมตวสวตด คอ แดนแหงเทพผยงอานาจใหเปนไปในสมบตทผอนเนรมตไวใหเทวดาทงหลายทอยในภมนยอมเสวยกามคณ ๕ ทเทวดาองคอนรความตองการของตนแลวเนรมตให๕๘ ภมท ๕ ถงภมท ๑๑ นเรยกวากามสคตภม ซงมมนษย ๑ สวรรค ๖ ผทจะเกดในกามสคตภมไดนนตองเปนไปดวยอานาจของทาน ศล ภาวนา อนเปนมหากศลทบคคลไดสรางสมไวแลวในชาตกอนๆ ทง ๑๑ ภม คอ อบาย ๔ มนษย ๑ และสวรรค ๖ นจดอยในกามวจรภม หมายถง ผยงเวยนวายอยในกาม มการเสพกามเปนอารมณ ภพของสตวทเสพกามจงไดชอวากามภพสตวทเกดในกามภพจงมเพศผ เพศเมย หรอเทพบตร เทพธดาเปนตน ๒. รปภพ หมายถง ภพของสตวผเขาถงรปฌานไดแก ภพของรปพรหมทง ๑๖ หรอรปาวจรภม ๑๖ ชน อนเปนชนททองเทยวอยในรป แมจะละกามไดแลวแตกยงปรารภรปเปนอารมณ สตวทเกดในชนเหลานจงไดชอวารปพรหม สาหรบผทไดชอวาพรหมนนยอมความเจรญไดทงทางโลกและทางธรรมความเจรญทางโลกของพรหมนนคอ มสวนดอกไมเปนทหยอนอารมณ มบรวารตามสมควร สงทเปนสมบตของพรหมเหลานยอมประเสรฐพเศษกวาของพวก

กกกกกกก ๕๘ อธบายสวรรค 16 ชน. อธบายสวรรค-6-ชน. [ ออนไลน]. แหลงทมา : http:// board.

palungjit.com/f124/ [20 ก.ค.2553].

๖๘

เทวดาทงหลายในชนกามาวจรสวนคามเจรญทางธรรมของพรหมคอ การมศล สมาธ ปญญา หรอฌานสมบต และพรหมวหารธรรมเปนตน รปาวจรภม ๑๖ ชนน แบงตามระดบขดขนของฌานทไดเปน ๔ ลาดบ คอ ปฐมฌานภม ๓ ทตยฌานภม ๓ ตตยาฌานภม ๓ จตตถฌานภม ๗ เรยงลาดบดงน ปฐมฌานภม ๓ ไดแก ๒.๑ พรหมปารสชชา คอ พรหมทเปนบรวารคอยรบใชพรหมทเปนหวหนา ๒.๒ พรหมปโรหตา คอ พรหมทเปนทปรกษาของพรหมทเปนหวหนา ๒.๓ มหาพรหมา คอ พรหมทเปนใหญ เปนหวหนา ทตยฌานภม ๓ ไดแก ๒.๔ ปรตรตาภา คอ พรหมทมรศมนอยกวาพรหมทอยเบองบน ๒.๕ อปปมาณาภา คอ พรหมทมรศมหาประมาณมได กกกกกกกกกก๒.๖ อาภสสรา คอ พรหมทมรศมแผซานไปทวรางกาย ตตยฌานภม ๓ ไดแก กกกกกกกกก ๒.๗ ปรตตสภา คอ พรหมทมรศมสวยงาม แตนอยกวาพรหมทอยเบองบนด ดดด กกกกกกกกก ๒.๘ อปปมาณสภา คอ พรหมทมรศมสวยงามหาประมาณมไดดดดด กกกกกกกกกก๒.๙ สภกณหา คอ พรหมทมรศมสวยงามตลอดไปทวรางกาย จตตถฌานภม ๗ ไดแก กกกก๒.๑๐ เวหปผลา คอ พรหมทมผลไพบลย กกกก ๒.๑๑ อสญญสตว คอ พรหมทไมมนามขนธ มแตรปขนธอยางเดยวหหหหหหหห สทธาวาสภม ๕ เปนภมอนเปนทอยของพระอนาคามและพระอรหนตทงหลายผมความบรสทธเทานนสวนบคคลอนๆ นอกจากนถงแมวาจะไดจตตถฌานกตามจะบงเกดในภมนมได สทธาวาสภม ๕ ไดแก ๒.๑๒ อวหา คอ พรหมทไมเสอมถอยจากสมบตของตน หมายถง ไมจตเสยกอนทจะครบกาหนดอาย ๒.๑๓ อตปปา คอ พรหมทไมมความเดอดรอนใจ ๒.๑๔ สทสสา คอ พรหมทมผอนพงเหนไดโดยความเปนสข ทงนเพราะพรหมทอยในสทสสาภมนมรางกายงามมาก ฉะนนผใดไดเหนแลวยอมเกดความสขใจ ๒.๑๕ สทสส คอ พรหมทแลเหนสงตางๆ ไดโดยความสะดวก ๒.๑๖ อกนฏฐา คอ พรหมทไมมความดอยหรอความเลกนอย กลาวคอทพยสมบต และความสขทมประมาณนอยไมมแกพรหมเหลาน

๖๙

รปพรหมทง ๑๖ ชนน ชนอกนฏฐาเปนชนทสงทสด และพรหมทเกดในชนอกนฏฐานเปนพรหมทมคณสมบตยงกวารปพรหมทงหมด โดยปกตแลวพรหมทเกดในสทธาสาสภมคอ อวหา อตปปา สทสสา สทสส เหลาน เมอยงไมสาเรจเปนพระอรหนตจะตองไปเกดในภมเบองบน ในชนสทธาวาสนนขนไปตามสมควร แตจะไมเกดซาภมหรอไมเกดนภมทตากวาสวนอกนฏฐาภมน มศลคณ สมาธคณ และปญญาคณ ยงกวารปพรหมทงหมดเนองจากรปพรหมทง ๑ ชนน เปนผละกามไดแลวจงไมมเพศ กลาวคอ ไมสามารถบอกไดวาเปนเพศหญง หรอชาย ๓. อรปภพ หมายถง ภพของสตวทเขาถงอรปฌาน ไดแกอรปาวจรภม ๔ เปนชนททองเทยวอยในอรปแมจะละกาม ละรปไดแลว แตยงปรารถอรปเปนอารมณ สตวทเกดในชนเหลานจงไดชอวาอรปพรหม คอ เปนพรหมทไมมรป มแตนามขนธ ๔ เกดขนตดตอกนโดยไมมระหวางคน นบตงแตปฏสนธเปนตนมา อรปาวจรภมม ๔ ชนตามชอของอรปฌานไดแก กกกกกกกกกก๓.๑ อากาสานญจายตนภม คอ ภมเปนทตงของอากาสานญจายตนฌาน เปนชนทเขาถงภาวะอากาศไมมทสด กกกกกกกกกก๓.๒ วญญาณญจายตนภม คอ ภมเปนทตงของวญญาณญจายตนฌาน เปนชนทเขาถงภาวะวญญาณไมมทสด กกกกกกกกกก๓.๓ อากญจญญายตนภม คอ ภมเปนทตงของอากญจญญายตนฌาน เปนชนทเขาถงภาวะไมมอะไร กกกกกกกกกก๓.๔ เนวสญญานาสญญายตนภม คอ ภมเปนทตงของเนวสญญานาสญญายตนฌาน เปนชนทเขาถงภาวะมสญญากไมใช ไมมสญญากไมใช จะเหนไดวาภมอนเปนทเกดของสตวมอย ๓๑ ภมดวยกน ภมทง ๓๑ นแบงอยางกวางๆ ไดเปน ๒ ภมคอ ทคตภม หรออบายภม ไดแก นรก ถงเดรจฉาน รวม ๔ ภม กบสคตภม ไดแก มนษยถงเนวสญญานาสญญายตนภม รวม ๒๗ ภม๕๙ อนงการเกดของสรรพสตวไมวาจะเกดในภพภมใด จะมแบบหรอชนดของการเกดอย ๔ แบบทเรยกวา โยน ๔ ไดแก ๑. ชลาพชะ สตวเกดในครรภ คอ คลอดออกมาเปนตว เชน มนษย โค กระบอ ชาง มา สนข แมว เปนตน ๒. อณฑชะ สตวเกดในไข คอ ออกไขเปนฟองกอนแลวจงฟกเปนตว เชน นก เปด ไก หาน เปนตน

๕๙ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๓๓๒/๒๖๐.

๗๐

๓. สงเสทชะ สตวเกดในไคล คอ เกดในของชนแฉะหมกหมมเนาเปอย ขยายแพรออกไปเอง เชน หนอนบางชนด เปนตน ๔. โอปปาตกะ สตวเกดผดขน คอเกดผดเตมตวในทนใดไมตองมเชอหรอซากปรากฏ เชน เทวดา เปรต อสรกาย และสตวนรก เปนตน๖๐

๒.๗.๙ กฎแหงกรรม ในฐานะเปนหนงในนยาม ๕ ดดดดดดดดดดด ดดดดดดดดดด

กกกกกกก เมอเราเขาใจแงตางๆ ในเบองตนเกยวกบกรรมแลว กควรเขาใจตอไปดวยวา กรรมนเรา

ถอวาเปนกฎอยางหนง เรามกจะเรยกวา กฎแหงกรรม เปนกฎเกณฑแหงเหต และผลในทางพทธ

ศาสนาทานบอกวา กฎเกณฑแหง เหต และผลนมใชมเฉพาะกรรมนยามอยางเดยวกฎอยางน ม

หลายกฎท านประมวลไว ว า ม ๕ กฎดวยกน เ รยกว า นย าม ๕ หรอกฎ ๕ ด งน

กกกกกกกก๑. กรรมนยาม กฎแหงกรรม ไดแกกฎเกณฑแหงเหต และผลเกยวกบการกระทาของ

มนษย เชน ทาดไดด ทาชวไดชวดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดด

กกกกกกกก๒.จตตนยาม กฎเกณฑเกยวกบการทางานของจตเชน เมอจตอยางนเกดขนจะมเจตสก

อะไรประกอบไดบาง ถาเจตสกอนน เกดขนจะมเจตสกไหนเกดรวมไดอนไหนรวมไมได

กกกกกกก เมอจตจะขนสวถออกรบอารมณมนจะดาเนนไปอยางไรกอนออกจากภวงคกม

ภวงคจลนะ (ภวงคไหว) แลวจงภวงคปจเฉท (ตดภวงค) จากนนมอะไรตอไปอกจนถงชวนจตแลว

กลบตกภวงคอยางเดมอกอยางนเรยกวากฎแหงการทางานของจตคอ จตตนยามดดดดดดดดดดดด

กกกกกกกก๓. พชนยาม กฎเกยวกบพชพนธ เชน ปลกมะมวงกเกดเปนมะมวง ปลกมะนาวกเกด

เปนตนมะนาว ปลกเมลดพชอะไรกออกผลออกตนเปนพชชนดนน อยางน เ รยกพชนยาม

กกกกกกกก๔. อตนยาม กฏเกณฑเกยวกบอต อตคอ เรองอณหภม สภาพแวดลอมทางธรรมชาต

กฏเกณฑ เกยวกบดนฟาอากาศ พดอยางชาวบานกเชน อากาศรอนขน เรากเหงอออก อากาศเยนลง

เยนมากๆ เขานากลายเปนนาแขง หรอถารอนมากขนนากกลายเปนไอ เรยกวา อตนยาม

ดดดดดดดด๕. ธรรมนยาม กฎแหงธรรม คอ ความเปนเหตเปนผลกนของสงทงหลาย หรอความ

เปนไปตามธรรมดาแหงเหตปจจย เชน คนเกดมาแลวกตองแก ตองเจบ ตองตาย สงทงหลายเกดขน

๖๐ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๒๑/๒๙๓.

๗๑

ตงอยแลวกดบไป เปนตน๖๑ สสสสสสสสสสสสสสสสสสสสสสสสสสสสสสสสสสสสสสสสส

กกกกกกกกกฎนมตง ๕ กฎ กรรมนยามเปนเพยงกฎหนงใน ๕ กฎนน การทเราจะวเคราะห

พจารณาสงทงหลายจงอยาไปยดถอวาทกอยางตองเปนเรองของกรรมทงนนมฉะนนจะกลายเปน

ทศนะทผดพลาด เพราะพระพทธศาสนาสอนไวแลว วากฏธรรมชาตม ๕ อยางหรอนยาม ๕ กรรม

นยามเปนเพยงกฎหนง เมออะไรเกดขนมอาจบอกไดวาเปนเพราะกรรมเสมอไปถาบอกอยางนนจะ

ผดยกตวอยาง เชน นาย ก. เหงอออก ถามวา นาย ก. เหงอออกเพราะอะไรถาเปนเพราะอากาศรอน

วนจฉยไดวาอยในนยามไหนถาวาอะไรๆ กเปนเพราะกรรมถาอยางนนนาย ก. เหงอออกกเพราะ

กรรม เปนกรรมอะไรของนาย ก. ทตองเหงอออก ไมใชอยางนนหรอก นาย ก. เหงอออกเพราะ

อากาศรอน นเรยกวา อตนยาม แตไมแนเสมอไป บางทนาย ก. เหงอออกไมใชเพราะรอนกม เชน

นาย ก. ไปทาความผดไวพอเขาทประชม เขาเกดสอบสวนหาตวผกระทาผด นาย ก. มความ

หวาดกลวมาก กอาจจะกลวจนเหงอออกในกรณน นาย ก. เหงอออกเพราะอะไร ตรงนตอบไดวา

เพราะกรรม นคอกรรมนยาม๖๒

กกกกกกกกฉะนน สงทเกดขนแมแตเปนปรากฏการณอยางเดยวกนบางทกเกดจากเหตคนละอยาง

จะตองเอา นยาม ๕ มาวดวเคราะหวามนเกดจากอะไรตวอยางมาแลววาเหงอออกอาจจะเปน

เพราะเขารตววาได ทาความผดไว ตอนนหวาดกลววาจะถกจบไดจงเหงอออกถาอยางนกเปนกรรม

นยามแตถาอยดๆ เขา ไมไดทาอะไรอากาศมนรอนหรอไปออกกาลงมากๆ ใครๆ กเหงอออกได

เปนธรรมดานเปนอตนยาม

อกตวอยางหนงถานาตาไหลเปนเพราะอะไร เปนนยามอะไร ตองวนจฉยจบนยามให

ด ในเวลาตดสนเรองกรรม ถาเขาใจเรอง นยาม ๕ จะชวยในการอธบายเรองกรรม ไดมากคนเสยใจ

รองไหกนาตาไหลแตดใจกนาตาไหลไดเหมอนกนอนหนงเปนจตตนยาม เปนไปตามการทางาน

ของจต จตทมความปลาบปลมดใจ หรอเสยใจกทาใหนาตาไหลแตอาจจะบวกกบเหตผลทมาจาก

กรรมนยาม เชน เสยใจในความผดทไดกระทาไวแตกไมแนเสมอไปบางทเราไมไดดใจหรอเสยใจ

สกหนอย แตเราไปถกควนไฟรมเขากนาตาไหลแลวอนนเปนนยามอะไรกเปนอตนยาม ฉะนน

๖๑ พระพรหมคณาภรณ(ป.อ.ปยตโต) “หลกกรรมสาหรบคนสมยใหม”, (กรงเทพมหานคร : เอกสารประกอบการอบรมพระธรรมทตวดจกรวรรดราชาวาส , ๒๕๒๙), (อดสาเนา).

๖๒ ฉตรสมาลย กบลสงห และคณะ, ความรพนฐานทางศาสนา, (กรงเทพมหานคร : สานกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร , ๒๕๓๖), หนา ๓๒-๓๓.

๗๒

การวนจฉยสงตางๆ อยาไปลงโทษกรรมเสยทงหมด พระพทธเจาตรสไววาใครกตามทยดถอวา

อะไรๆ ทกอยางลวนเปนผลเกดจากกรรมทงสนนนเปนคนทถอผด เชน ในเรองโรคภยไขเจบ

พระองคกตรสไว มพทธวจนะในโรคบางอยางเกดจากการบรหารกายไมสมาเสมอกมเกดจากอต

คอ สภาพแวดลอมแปรปรวน เปนสมฏฐานกม เกดจากเสมหะเปนสมฏฐานกม เกดจากดเปน

สมฏฐานกม เกดจากสมฏฐานตางๆ ประกอบกนกม เกดจากกรรมกม แปลวาโรคบางอยางเกดจาก

กรรมแตหลายอยางเกดจากอตนยมบาง เกดจากความแปรปรวนของรางกายบาง เกดจากการ

บรหารรางกายไมสมาเสมอ เชน พกผอนนอยเกนไปออกกาลงกายเกนไปเปนตน บางกรรมเปน

เพยงเหตหนงเทานนจะโทษกรรมไปทกอยางไมไดยกตวอยาง คนเปนแผลในกระเพาะอาหารบางท

เปนเพราะรบประทานยาแกไขแกปวด เ ชน แอสไพรนในเวลาทองวาง พวกยาแกไขแกปวด

เหลานเปนกรดบางทมนกกดกระเพาะทะลอาจจะทาใหถงกบเสยชวตไปเลย ยาแกไขแกปวด

บางอยางมอนตรายมาก เขาจงหามรบประทานเวลาทองวางตองใหมอะไรในทองจงรบประทานได

บางคนเลอดไหลในกระเพาะไมรวาเปนเพราะเหตใดทแทเปนเพราะรบประทานยาแกไขแกปวด

นเอง นกเปนเหตอนหนงแตบางคนเปนแผลในกระเพาะอาหารเพราะความวตกกงวล คดอะไรตางๆ

ไมสบายใจ กลมใจบอยๆ เครยดอยเสมอเปนประจาจงทาใหมกรดเกดขนในกระเพาะอาหาร แลว

กรดนมนกกดกระเพาะของตวเองเปนแผลจนกระทงเปนโรครายแรง ถงกบตองผาตดกระเพาะทง

ไปครงหนงกมจะเหนวาผลอยางเดยว แตเกดจากเหตคนละอยางทรบประทานแอสไพรน หรอยา

แกปวดแกไขแลวกระเพาะทะล เปนอตนยาม แตทคดวตกกงวลกลมใจอะไรตออะไรแลวเกดแผล

ในกระเพาะเปน กรรมนยามจตใจไมดมอกศลมากกทาใหโรคเกดจากกรรมไดมากมายอยางทเปน

กนมากเวลานคอโรคเครยด กโรคกรรม หรอโรคเกดจากกรรมนนเอง (กรรมนยาม ผสมดวย

จตตนยาม) แตอยางไรกตามตองเอาหลกเรอง นยาม ๕ มาวนจฉย อยาไปลงโทษกรรมทกอยาง

แลวบางอยางกเกดจากนยามตางๆ หลายนยามมาประกอบ๖๓

๒.๘.กรณศกษาเจตนาจากพระไตรปฎก

กกกกกกกกการศกษาเรองกรรมในทางพระพทธศาสนานน ในพระไตรปฎกไดกลาวไวหลายเรอง

ซงกลวนแตนาศกษา และวเคราะหถงผลกรรม หรอบพกรรมทปรากฎแกผทกอกรรมซงเปนปฐม

๖๓ เรองเดยวกน, หนา ๓๓.

๗๓

เหตใหเกดผลในบนปลาย หรอเรองทแสดงถงมลเหต การวนจฉยเจตนาอนๆ และเพอใหเกดความ

กระจางในเรองของเจตนาดงนนจงขอยกตวอยาง เนอหาจากพระสตตนตปฎก,พระวนยปฎกบาง

เรองมาเปนกรณศกษาเพอใหเขาใจในเรองทบงชถงกรรมประกอบ ดวยเจตนาตอไป

เรองพระจกขปาลเถระ

เปนพระอรหนตแตตองตาบอดเพราะผลกรรมจากทเคยทาใหคนอนตาบอดขณะทพระ

ศาสดา ประทบอยทวดพระเชตวน กรงสาวตถ ทรงปรารภพระจกขปาลเถระผตาบอด ตรสพระ

ธรรมบท ครงหนง พระจกขปาลเถระเดนทางไปเฝาพระศาสดาทวดพระเชตวน ในคนหนงขณะท

ทานเดนจงกรมอยนนพระเถระกไดเหยยบแมลง(เมา) ตายโดยไมมเจตนาในตอนเชาพวกพระภกษท

ไปเยยมพระเถระพบแมลงทตายนนเขา มความคดวาพระเถระทาสตวใหตายโดยเจตนา จงนาความ

ขนทลพระศาสดา พระศาสดาไดตรสถามภกษเหลานนวาเหนพระเถระฆาแมงเหลานนโดยเจตนา

หรอไม เมอพระภกษเหลานนกราบทลวาไมเหน ตรสวา “พวกเธอไมเหนจกขปาลฆาสตวฉนใด

จกขปาลกไมเหนแมลงเหลานนฉนนน นอกจากนนแลวพระจกขปาลนกเปนพระอรหนตแลวจงไม

มเจตนาทจะฆาสตวและเปนผบรสทธ” เมอภกษทงหลายทลถามวาพระจกขปาลเถระนเปนถงพระ

อรหนตแตเพราะเหตใดจงตาบอดพระศาสดาไดนาเรองในอดตชาตของทานมาตรสเลาวาในอดตชาต

พระจกขปาล เปนแพทยครงหนงไปรกษาตาใหแกคนไขหญงคนหนง คนไขหญงคนนไดใหสญญา

กบนายแพทยวานางกบลกๆจะยอมเปนขาทาสรบใช หากวาดวงตาทบอดทงสองขางของนาง

สามารถรกษาใหหายไดแตตอมานางกลววานางพรอมกบลกๆ จะตองตกเปนทาสของนายแพทย

จรงๆ จงไดพดโกหกนายแพทยไปวาดวงตาทงสองขางของนางมอาการแยไปกวาเดมทงๆ ทไดรบ

การบาบดหายขาดไปแลวขางนายแพทยก รว าคนไขของเขาหลอกลวงจงไดแก เ ผดดวยการ

ผสมสารพษลงในยาใหคนไขนางนนหยอดพอนางหยอดเขาไปกเลยทาใหตาบอดสนททงสองขาง

เพราะผลของอกศลกรรม ในครงนนทาใหนายแพทยตองตาบอดหลายครงภพชาตตางๆ ๖๔

กกกกกกกกเรองนายจนทสกรก

กกกกกกกกคนฆาสกรทตายอยางทกขทรมานสงเสยงรองอยางสกรทถกเชอดกฎแหงกรรมเรองน

แสดงผลเปนทปรากฏในขณะทพระศาสดาประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภบรษชอจนทสกรก

๖๔ ข.ธ (ไทย) ๒๕/๑/๒๓.

๗๔

ตรสพระธรรมบททขนตนดวยบาทพระคาถาวา “อธ โสจต เปจจ โสจต” เปนตนในอรรถกถาพระ

ธรรมบท มเรองเลาวาครงหนงในหมบานแหงหนงไมไกลจากวดพระเวฬวนมชายชาแหละเนอสกร

ผหนงมจตใจโหด รายทารณมาก ชอวานายจนทะ นายจนทะคนนเปนผชาแหละ สกรมาเปน

เวลานานถง ๕๕ ป และวธการหาสกรของเขานนกใชวธบรรทกขาวเลอกออกไปตามชนบทเพอใช

แลกกบลกสกร พอไดลกสกรมาแลวกนาไปขงไวในคอกทขางหลงบานพอขนลกสกรดวยอาหาร

ประเภทผกราขาวรวมทง อจจาระจนตวโตไดทแลวเมอจะฆาสกรตวใดเขากจะนาสกรตวนนมามด

ตวใหแนนเขากบทฆา จากนน กใชคอนใหญลกษณะสเหลยมทบ เพอใหเนอสกรนนพองหนาขน

เมอรวาเนอหนาดแลวกงางปากสอดไมเขาไประหวางฟนใชกระบวยเหลกกรอกนารอนทเดอด

พลานเขาไปในปากนารอนนนกเขาไปเดอนพลานในทองขบอจจาระของสกรออกมาทางทหาร

หนกจนหมด จนนาทไหลออกมาจากทองสกรใสสะอาดจากนนเขากเอานาเดอดพลานราดหลงของ

สกรเพอลอกหนงกาพราของสกรออก ตอไปกลนขนสกรดวยคบหญา ตดศรษะมนดวยดาบทคม

กรบ รองโลหตทไหลออกมาดวยภาชนะ เคลาเนอดวยโลหต แลวปงยางรบประทานกบบตร และ

ภรรยาสวนทเหลอกขายเขาไมเคยทาบญใหทานแมแตครงเดยวตอมา นายจนทะเกดการเจบปวย

กอนจะตายมความเจบปวดทรนทราย ลงคลานสงเสยงรองเหมอนเสยงสกรอยเปนเวลา นานถงเจด

วนเปนความทกขกอนตายทมลกษณะคลายกบตกนรก พอถงวนท ๗ นายจนทะกสนชวต และได

ไปเกดในนรกขมอเวจ มหานรก ตามกฏแหงกรรม ความเรารอนในอเวจมหานรกนนมความรอน

กวาไฟปกตมากพระนาคเสนจงกลาวอปมาถวายพระยามลนทในคมภร มลนทปญหาทวา

“มหาบพตร แมหนเทาเรอนยอด อนบคคลทมลงไปในไฟนรก ยอมถงความยอยยบไดในขณะเดยว

ฉนใด สวนสตวทเกดในนรกนนเปนประหนงอยในครรภมารดา จะยอยยบไป เพราะกาลงแหง

กรรมเหมอนฉนนนหามได” พวกภกษเดนทางผานประตบานของนายจนทะ ไดยนเสยงนนแลว

เขาใจผดคดวาเปนเสยงรองของสกร ทถกฆา และกคงเปนการฆาสกรหลายตว เพอทาอาหารเลยง

แขกในงานมงคลอะไรสกอยางเปนแนพวกภกษไดแตปลงธรรมสงเวชวาเขาชางมความโหดราย

ทารณผดกบผฆาสกรรายอนๆ เสยจรงจะมความเมตตากรณาสงสารสตวแมสกนดกไมมจงไดนา

เรองนขนกราบทลพระศาสดาทาใหไดทราบจากพระศาสดา วามนไมใชเสยงรองของสกรทถกนายจน

ทะฆา แตทวาเปนเสยงรองเหมอนสกรของนายจนทะขณะคลานอยกบพนในบานตลอด เวลา๗วน

นนตางหาก เมอพวกภกษกราบทลวา “ขาแตพระองคผเจรญ เขาเศราโศกอยางนในโลกนแลว ยงจะ

ไปเกดในฐานะเปนผเศราโศกเชนกนอกหรอไม” พระศาสดาตรสวา “เปนอยางนน ภกษทงหลาย

๗๕

ชอวาผประมาทแลว จะเปนคฤหสถกตาม บรรพชตกตาม ยอมเศราโศกในโลกทงสองเปน

แท” จากนน พระศาสดาไดตรสพระธรรมบท พระคาถาวา

อธ โสจต เปจจ โสจต ปาปการ อภยตถ โสจต

โส โสจต โส วหต ทสวา กมมกลฏมตตโน๖๕

“ผทาบาปเปนปกต ยอมเศราโศกในโลกน

ละไปแลวยอมเศราโศก ยอมเศราโศกในโลกทงสอง

เขาเหนกรรมเศราหมองของตนแลว ยอมเศราโศก,เขายอมเดอดรอน”๖๖

กกกกกเมอพระสทธรรมเทศนาจบลง ภกษเปนอนมาก ไดบรรลพระอรยผล มพระโสดาบน

เรองนายพรานสนขชอโกกะ

พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภนายพรานสนขชอโกกะ ตรส

พระธรรมเทศนานวา “โย อปปทฏสส นรสส ทสสต” เปนตน

นายโกกะพรานพบพระเถระเทยวบณฑบาต ไดยนวา เวลาเชาวนหนง นายพรานนน

ถอธน มสนขหอมลอมออกไปปา พบภกษถอบณฑบาตเปนวตรรปหนง กาลงเทยวบณฑบาตใน

ระหวางทาง โกรธแลวพลางคดวา “ เราพบคนกาลกรรณ วนน จกไมไดสงอะไรเลย” ดงน จง

หลกไป ฝายพระเถระเทยวบณฑบาตในหมบาน ทาภตกจแลวจงกลบไปสวหารอกนายพรานให

สนขกดพระเถระฝายนายพรานนอกน เทยวไปในปาไมไดอะไร ๆ เมอกลบมากพบพระเถระอก

จงคดวา “ วนนเราพบคน (กาลกรรณ) นแลวไปปาจงไมไดอะไร ๆ บดนเธอไดมาเผชญหนาของ

เราแมอก เราจกใหสนขทงหลาย กดพระรปนนเสย” ดงนแลว จงใหสญญาปลอยสนขไป

พระเถระออนวอนวา “ อบาสก ทานอยาทาอยางนน” เขารองบอกวา “ วนน ขาพเจาไมได

อะไร เพราะประสบทานทานกมาประสบขาพเจาแมอก ขาพเจาจกใหสนขกดทาน” ดงนแลว จง

ใหสนข (กด)พระเถระรบขนตนไมตนหนงโดยเรว นงในทสงชวบรษหนงสนขทงหลายกพากน

ลอมตนไมไว นายพรานโกกะไปแลว รองบอกวา “ทานแมขนตนไมกไมมความพนไปได”

ดงนแลว จงแทงพนเทาของพระเถระดวยปลายลกศรพระเถระไดเเตออนวอนวา “ขอทานอยาทา

๖๕ ข.ธ.อ. (บาล) ๔๐/๑๐/๑๗๐. ๖๖ ข.ธ.อ. (ไทย) ๒๕/๑๕/๒๘.

๗๖

เชนนน” นายโกกะพรานนอกนไมคานงถงคาวอนของทานกลบแทงกระหนาใหญ พระเถระเมอ

พนเทาขางหนงถกแทงอยจงยกเทานนขน หยอนเทาท ๒ ลงแมเมอเทาท ๒ นนถกแทงอย จงยกเทา

นนขนเสย นายโกกะไมคานงถงคาออนวอนของพระเถระแทงพนเทาทงสองแลวดวยอาการอยาง

นเทยว สรระของพระเถระไดเปนประดจถกรมดวยคบเพลงทานเสวยเวทนาไมสามารถจะคมสต

ไวไดจวรททานหมแมหลดลงกกาหนดไมได จวรนน เมอตกลงกตกลงมาคลมนายโกกะ ตงแต

ศรษะทเดยว สนขรมกดนายโกกะพราน เหลาสนขตรกนเขาไปในระหวางจวรดวยสาคญวา

“ พระเถระ ตกลงมา” ดงนแลวกรมกนกดกนเจาของของตนทาใหเหลออยเพยงกระดกสนข

ทงหลายออกมาจากระหวางจวรแลว ไดยนอย ณ ภายนอกทนน พระเถระจงหกกงไมเเหงกง

หนงขวางสนขเหลานนเหลาสนขเหนพระเถระแลวรวา “ พวกตวกดกนเจาของเอง” จงหนเขาปา

พระเถระสงสยในศล และสมณภาพของตนพระเถระเกดความสงสยขนวา “บรษนนเขาสระหวาง

จวรของเราฉบหายแลว ศลของเราไมดางพรอยหรอหนอ ” ทานลงจากตนไมเเลวไปสสานกของ

พระศาสดา กราบทลเรองราวนนตงแตตนแลวทลถามวา “ ขาแตพระองคผเจรญ อบาสกนนอาศย

จวรของขาพระองคฉบหายแลวศลของขาพระองคไมดางพรอยแล หรอสมณภาพของขาพระองค

ยงคงมอยแลหรอ ” พระศาสดาทรงรบรองศลและสมณภาพ พระศาสดาทรงสดบถอยคาของพระ

เถระนนแลวตรสวา “ภกษศลของเธอไมดางพรอย สมณภาพของเธอยงมอยเขาประทษรายตอ

เธอผไมประทษรายจงถงความพนาศทงมใชแตในบดนอยางเดยวเทานนแมในอดตกาลเขาก

ประทษรายตอผไมประทษราย ถงความพนาศแลวเหมอนกน” ดงนแลว เมอจะทรงประกาศ

เนอความนนทรงนาอดตนทานมา ตรสวาดงไดสดบมา ในอดตกาล หมอผหนงเทยวไปถงหมบาน

เพอตองการประกอบเวชกรรม ไมไดกรรมอะไร ๆ อนความหวรบกวนแลวออกไปพบเดก ๆ เปน

อนมากกาลงเลนอยทประตบาน จงคดวา “ เราจกใหงกดเดกเหลานนแลวรกษากจกไดอาหาร”

ดงนแลวจงแสดงงนอนชศรษะในโพรงไมเเหงหนงบอกวา “แนะ” “เจาเดกผเจรญทงหลายนนลก

นกสาลกาพวกเจาจงจบมน” ทนใดนนเดกนอยคนหนงจบงทคออยางมนดงออกมารวามนเปนงจง

รองขน สลดไปบนกระหมอมของหมอผยนอยไมไกล งรดกานคอของหมอกดอยางถนดใหถง

ความสนชวตในทนนนนเอง นายโกกะพรานสนขน แมในกาลกอนกประทษรายตอคนผไม

ประทษรายถงความพนาศแลวอยางนนเหมอนกน พระศาสดา ครนทรงนาอดตนทานนมาแลวเมอ

จะทรงสบอนสนธแสดงธรรมจงตรสพระคาถานวา

๗๗

สสสสสสสสสสสสสสสโย อปปทฏสส นรสส ทสสต สสสสสสสสสสสสสสสสสสสส

สสสสสสสสดดส222ดสสสสสทธสส โปสสส อนงคณสส สสสส2772สสสสสสสสสสสสสสสสส

ดดดดดดดดดดดดพดดด222ดตเมว พาล ปจเจต ปาป ดดดดดด2442ดดดดดดดดดดดดดดดดด

ดดดดดดดด222พด22ดดดดสขโม รโช ปฏวาตว ขตโต๖๗ ffffffffffff2ffffff222fffffffffffffffffffff

fffffffffffffffffffffff“ผใด ประทษรายตอนรชนผไมประทษรายfffffffff44444ffffffffff444ffffffff

ดดดดดดด4 ดดผบรสทธ ไมมกเลสดจเนนบาปยอมกลบถงผนน ดด4ดดดดดด444444444ดดด

กกกก44ซงเปนคนพาลนนเอง เหมอนธลอนละเอยดทเขาซดทวนลมไปฉะนน” ๖๘ ด44444ดด

กกกกกกกกในกาลจบเทศนา ภกษนนดารงอยในพระอรหตผล พระธรรม-เทศนาไดมประโยชนแม

แกบรษทผประชมกนแลว ดงนแลดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดด

กกกกกกกกนอกจากนยงปรากฏในพระวนยปฎกดงน ปาราชกสกขาบทท ๑fffffffffffffffffffffff

กกกกกกกกเรองพระสทนตนอาบตปาราชกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก

ดดดดดดดด สมยนนมหมบานนามวากลนทะตงอยไมไกลเมองเวสาล มลกเศรษฐชาวกลนทะชอ

สทน สทนพรอมดวยสหาย เหนพระพทธเจากาลงแสดงธรรมอยในเมองเวสาล จงแวะเขาไปฟงม

ความเลอมใส จงอยากจะออกบวช จงกราบทลขอบวชในพระพทธศาสนา แตพระศาสดายงไม

ประทานอนญาตใหบวช เพราะมารดาบดายงไมอนญาต สทนนะจงกลบไปขออนญาต ออนวอนถง

๓ ครงมารดาบดากไมอนญาตสทนจงนอนลงกบพนอดอาหารถง ๗ วน มารดาบดาและเพอนๆ

ขอรองใหเลกลมความตงใจสทนกไมยอม ในทสด เพอนๆกออนวอนใหมารดาบดาของสทน

อนญาต กไดรบอนญาต เมอไดรบอนญาตแลวกออกบวช ประพฤตปฏบตเครงครดครงนน พระ

สทนเดนทางไปยงกรงเวสาล (ราชธานของแควนวชช)ขณะทกาลงเกดทพภกขภย ญาตๆของทาน

ซงเปนเศรษฐ ทราบขาวกนาอาหารมาถวายเหลอเฝอ พระสทนนะกถวายแกสงฆทงหลายอกตอ

หนง แลวเดนทางไปหมบานกลนทะ ความทราบถงมารดาบดาจงนมนตไปฉน มารดานาทรพย

สมบตมาลอใหสก พระสทนไมยอมจงไมสาเรจ ตอมามารดาพระสทนรอจนภรยาของพระสทน

(มภรยาตงแตเมอกอนบวช) มระด ไดกาหนดจะมบตรได จงพานางไปหาพระสทนทปามหาวนชวน

๖๗ ข.ธ.อ. (บาล) ๔๒/๑๐๓/๔๕. ๖๘ ข.ธ.อ. (ไทย) ๒๕/๑๒๕/๗๐.

๗๘

ใหสกอก พระสทนไมยอม มารดาจงกลาววา ถาไมสกกขอพชพนธไวสบสกล ครงนนยงไมมการ

บญญตวนยหามเสพเมถนพระสทนเขาใจวาเปนเรองทพอทาไดเพอใหมบตรสบสกล จงเสพเมถน

ดวยภรยาของตนกลาวถงพระสทนเกดความไมสบายใจขนภายหลง ถงขนาดซบผอม ภกษทงหลาย

ถามทราบความ จงพากนตเตยน และนาความกราบทลพระผมพระภาค พระองคจงทรงเรยกประชม

สงฆ ทรงไตสวนเรองนน ทรงตเตยน แลวทรงบญญตสกขาบท หามมใหภกษเสพเมถน ทรงปรบ

อาบตปาราชกแกภกษผลวงละเมด(พระสทนไมตองอาบต เพราะเปนตนบญญต ไมมการปรบอาบต

ยอนหลง ภกษเสพเมถนขาดจากความเปนภกษแลว ภายหลงขอเขาอปสมบทอก พระพทธเจาจง

ทรงบญญตมใหอปสมบทแกผเชนนน)๖๙

กกกกกกกกเรองพระอรหนตชาวเมองภททยะหลบ สมยนน ภกษรปหนงจาวดกลางวนในปาชาตยาวน เขตเมองภททยะขณะทจาวดหลบ อวยวะทกสวนของทานถกลมราเพยใหแขงตว หญงคนหนงพบเขาจงนงครอมองคชาต ทาการจนพอใจแลวจากไป ภกษทงหลายเหนองคชาตเปรอะเปอนจงนาเรองนไปกราบทลพระผมพระภาคใหทรงทราบ พระองคตรสวา กกกกกก“ภกษทงหลาย องคชาตแขงตวไดดวยเหต ๕ อยาง คอ กาหนด ปวดอจจาระ กกกกปวดปสสาวะถกลมราเพยพด ถกบงขน องคชาตจะแขงตวเพราะเหต ๕ อยางน ภกษกกกกทงหลายขอทองคชาตของภกษนนจะแขงตวเพราะความกาหนดนนเปนไปไมได เพราะ กกกกภกษนนเปนพระอรหนต ภกษทงหลาย ภกษนนไมตองอาบต” ๗๐

เรองภกษเปดประตจาวด กกกกกกก สมยนน ภกษรปหนงจาวดกลางวนในกฏาคารศาลาปามหาวนเขตกรงเวสาล ขณะทเปดประตจาวดหลบ อวยวะทกสวนของทานถกลมราเพยใหแขงตวครงนนมหญงหลายคนถอของหอมและดอกไมพากนไปอาราม มองไปทวหารเหนภกษ นนจงไปนงครอมองคชาต ทาการจนพอใจแลวกลาวชมเชยภกษนนวา “เปนผชายยอดเยยมจรงๆ คนน” จากนนไดยกของหอมและดอกไมพากนจากไป ภกษทงหลายเหนองคชาต (ของภกษผหลบ) เปรอะเปอนจงนาเรองนไปกราบทลพระผมพระภาคใหทรงทราบ พระองคตรสวา กกกกกก“ภกษทงหลาย องคชาตแขงตวไดดวยเหต ๕อยาง คอ กาหนด ปวดอจจาระ

๖๙ ว.มหา. (ไทย) ๑/๓๗-๓๙/๒๕-๒๙.

๗๐ ว.มหา. (ไทย) ๑/๗๕/๖๓-๖๔.

๗๙

กกกกปวดปสสาวะ ถกลมราเพยพด ถกบงขน องคชาตจะแขงตว เพราะเหต ๕ อยางน กกกกภกษทงหลาย ขอทองคชาตของภกษนนจะแขงตวเพราะความกาหนดนน เปนไปไมได กกกกเพราะภกษนน เปนพระอรหนต ภกษทงหลายภกษนนไมตองอาบต ภกษทงหลาย เรากกกกอนญาตใหภกษผจะหลกเรนพกผอนกลางวนปดประตแลวจงหลกเรนพกผอน” ๗๑

ดดดดดดดดสรปไดวาจากการศกษาเรองของเจตนาในทางพระพทธศาสนาน ผวจยพบวา เจตนาซง

หมายถง ความตงใจ, ความมงใจหมายจะทา,เจตจานง,ความจานง, ความจงใจ เปนตน ในทาง

พระพทธศาสนาน พบวาจะใหความ สาคญอยางยง ในเรองของเจตนา ทถกกาหนดโดยเจตนานน

ดงจะปรากฎในสวนของพทธวจนะหรอในพระไตรปฎกหลายตอนทพระพทธองคทรงแสดงชไว

อยางชดเจน เชน “ทกสงทกอยางมใจนา มใจเปนใหญ สาเรจไดดวยใจ ถาคนเรามใจชวเสยแลว

พดจะกระทากพลอยชวไปดวยเพราะการพดชวกระทาชวนน ทกขยอมตามสนองเขา เหมอนลอ

เกวยนหมนตามรอยเทาโค”๗๒ นอกจากนผวจยยงพบวา เรองของเจตนาในทางพระพทธศาสนานน

จะเปนสวนสาคญหรอ เปนตวกากบกรรมหรอผลของกรรมทเรยกวา วบากซงคนสวนใหญถา

ไดยนคาวา “กรรม” แลวโดยมากกจะคดเปนไปในทางลบเสยมากกวาทางบวก และกมกจะไดยน

คนพดบอยๆ วา “เปนกรรมเปนเวรของเขาเอง” “คงทากรรมไวมาก ชาตนเลยเกดมาจน”

“สมนาหนาแลว คนบาป ทากรรมไวมาก” เปนตน แตตรงกนขามคนทประกอบกรรมด และ

ประสบความสาเรจ คนกมกจะพดวา “เปนวาสนาของเขา” “เขาทาบญมาเยอะ จงเกดมารวย” “เขา

สงสมบารมมานาน จงมบรวารมาก” เปนตน แตกลบไมบอกวา “เปนกรรมของเขา เขาจงเกดมา

รวย” “เปนกรรมของเขา จงเกดมาสวย” จงเหนไดวาคนสวนใหญจะเขาใจ และคนเคยกบคาวา

กรรม เปนไปในทางลบเสยสวนมาก แตแทจรงแลว คาวากรรมนน เปนไปไดทงในทางลบ และ

ทางบวก เพราะถอเอาเจตนาทมอยเปนตวกาหนดซงถาเจตนานนประกอบไปดวยสงทเปนกศล

(กศลมล ๓) กรรม หรอ วบาก ทแสดงออกมากจะเปนไปในทางทดแตในทางตรงกนขามถาบคคล

ใดมเจตนาประกอบไปดวยอกศล (อกศลมล ๓) แลวผลทแสดงออก มากกจะเปนไปในทางตรงกน

ขามอยางสนเชง อกประการหนงทสาคญผวจยพบวาในสวนของการบญญตอาบตซงพระพทธองค

ไดบญญตไวนนพบวามอย ๒ ลกษณะทสาคญโดยประการแรกเรยกวา สจตตกะ คออาบตท

๗๑ ว.มหา. (ไทย) ๑/๗๗/๖๖. ๗๒ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๙๗/๓๕๖.

๘๐

เกดขนเพราะมเจตนา (ยอมตองอาศยความตงใจ, ความมงใจหมายจะทา,เจตจานง,ความจานง, ความ

จงใจ เปนตน ประกอบการกระทา) ประการทสอง เรยกวา อจตตกะ อาบตทเกดขนแมไมมเจตนา

(ไมตองอาศยความตงใจ, ความมงใจหมายจะทา,เจตจานง,ความจานง, ความจงใจ เปนตน )ซงทง

สองประการทกลาวมานไมวาจะเปนสจตตกะ หรออจตตกะ เมอภกษใดไดกระทาลงแลวยอมกตอง

อาบตเชนกน

บทท ๓ เจตนาในกฎหมายอาญาของประเทศไทย

กกกกกกกกกฎหมายอาญาเปนหนงในกฎหมายทมความสาคญในแงของการรกษาความสงบเรยบ รอยของการปกครองดแลประเทศ เพราะในเนอหาของกฎหมายอาญาซงปจจบนแกไขเพมเตมถงฉบบ ท ๒๑ พ.ศ.๒๕๕๑ ซงแบงออกเปน ๓ ภาค ไดแก ภาค ๑ บทบญญตทวไป ภาค ๒ ภาคความผด ภาค ๓ ลหโทษซงทงหมดประกอบไปดวย ๓๙๘ มาตรา ซงแทบจะทกมาตราตองมเจตนาประกอบเปนเกณฑในการพจารณาตดสนลงโทษแตละกรณไป แตสงทสาคญในการทจะศกษาในเรองเจตนาตามประมวลกฎหมายอาญานมความจาเปนตองศกษาถงความเปนมา พฒนาการ แนวคด ซงมการเปลยนแปลงตามระยะเวลาและกระแสสงคมทเปลยนแปลงไป

๓.๑ ความเปนมาของการบงคบใชประมวลกฎหมายอาญาในประเทศไทยddddddddff vvvvvvvvvvvvvvvvvv

ดดดดดดดดแตเดมกฎหมายอาญาใชบงคบโดยกฎหมายลกษณะอาญา ร.ศ.๑๒๗ มผลบงคบใชมาตงแตวนท ๒๑ เดอนกนยายน รตนโกสนทรศก ๑๒๗ (มาตรา ๒ แหงกฎหมายลกษณะอาญา) ไดมการแกไขเพมเตมหลายครง เชน พระราชบญญตแกไขเพมเตมกฎหมายลกษณะอาญาพทธศกราช ๒๔๗๗ (ฉบบท ๕) ใหยกเลกขอความในตอนสดทายของมาตรา ๒๒๕ แหงกฎหมายลกษณะอาญานนเสย และใชความตอไปนแทน “ผใดปลอมหนงสอสาคญอยางใดๆ เชนวามาน มความผดตองระวางโทษจาคกตงแตหนงปขนจนถงสบป และใหปรบตงแตรอยบาทขนไปจนถงสองพนบาทอกโสดหนง” เปนตน กกกกกกกก กฎหมายอาญาทใชบงคบอยในปจจบนไดแกประมวลกฎหมายอาญาใชบงคบตงแตวนท ๑ มกราคม พ.ศ.๒๕๐๐ โดยพระราชบญญตใหใชประมวลกฎหมายอาญา พ.ศ.๒๔๙๙ มาตรา ๓ บญญตวา “ประมวลกฎหมายอาญาทายพระราชบญญตนใหใชบงคบตงแตวนท ๑ดดเมษายน พ.ศ. ๒๕๐๐ เปนตนไป” มาตรา ๔ บญญตวา “เมอประมวลกฎหมายอาญาไดใชบงคบแลว ใหยกเลกกฎหมายลกษณะอาญา”ตอมาไดมการแกไขเพมเตมประมวลกฎหมายอาญาตามความจาเปนแหงการเปลยนแปลงของสงคมเปนระยะๆ ตลอดมา ดงน๑

กกกกกกกก ๑ สหส สงหวรยะ, ประมวลกฎหมายอาญา พ.ศ.๒๕๔๗ , (กรงเทพมหานคร : สานกพมพนต

บรรณาคาร,๒๕๔๗), หนา ก.

๘๑

๑. การแกไขเพมเตมครงทหนง โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมาย

อาญา พ.ศ.๒๕๐๒ ประกาศในราชกจานเบกษาเลม ๗๖ ตอนท ๗๓ ลงวนท ๒๑ กรกฎาคม พ.ศ.

๒๕๐๒ไดแกไขเพมเตมกาหนดโทษใหสง ขน สาหรบความผดตอตาแหนงหนาทราชการตาม

มาตรา ๑๔๗,๑๔๘,๑๔๙,๑๕๐,๑๕๑,๑๕๒,๑๕๓,๑๕๔,๑๕๕,๑๕๖ และความผดตอตาแหนงหนาท

ในการยตธรรม ตามมาตรา ๒๐๑ และมาตรา ๒๐๒ เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน

คอ โดยทการกระทาความผดตอตาแหนงหนาทราชการและความผดตอตาแหนงหนาทยตธรรม

ยอมสงผลเสยหายรายแรงแกรฐและประชาชน โทษสาหรบการกระทาความผเหลาน ตามทบญญต

ไวในกฎหมายปจจบนยงมอตราตากวาควร สมควรแกไขเพมเตมใหสงขนและกาหนดโทษขนตาไว

ดวยทงนเพอปองกน และปราบปรามการกระทาความผดดงกลาวใหไดผลดยงขนตอไปจง

จา เปนตองตราพระราชบญญตน๒

๒. การแกไขเพมเตมครงทสอง โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมาย

อาญา (ฉบบท ๒) พ.ศ.๒๕๑๒ ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม ๘๖ ตอนท ๑๑๓ ลงวนท ๑๖

ธนวาคม ๒๕๑๒ ไดเพมเตมบทบญญต มาตรา ๓๓๕ ทว,๓๓๙ ทว,๓๔๐ ทว,๓๖๐ ทว,วรรคสาม

ของมาตรา ๓๕๗ และมาตรา ๓๖๐ ทว เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอ

เนองจากปรากฏวาขณะน ม ผร ายลอบลกเอาพระพทธรปอนลาคา ซงเปนทเคารพบชาของ

พทธศาสนกชน และมคณคาในทางประวตศาสตรตามวดวาอาราม และพพธภณฑสถานไปเปน

จานวนมากบางแหงเปนพระพทธรปคบานคเมองของแตละจงหวดซงทาใหประชาชนในถนนน

เศราสลดใจตอการขาดวตถ เปนสง ท เคารพบชาในทางพระพทธศาสนาไปอยางมาก ยงกวานน

บางแหงการลกลอบพระพทธรปนนไดกระทาการแสดงถงความโหดรายทารณไรศลธรรมอยาง

หนก เชน ตดเอาเศยรพระพทธรปคงเหลอแตองคพระ นบวาเปนการเสอมเสยแกชาตบานเมองและ

เปนผลเสยหายแกพระพทธศาสนาโดยไมคานงถงศาสนสมบตของชาตบคคลประเภทนสมควรจะ

ไดรบโทษหนกกวาการกระทาตอทรพยสนธรรมดาของสวนบคคลรวมทงผรบของโจร และผ

สงออกตางประเทศดวยจะอาศยความผดตามกฎหมายอาญาเดมโทษกเบามาก ไมเปนการปองกนได

เพยงพอ โดยเหตนจงเปนการสมควรแกไขประมวลกฎหมายอาญาเกยวกบเรองนใหเหมาะสมยงขน

๒ ราชกจานเบกษา เลม ๗๖ ตอนท ๗๓ ลงวนท ๒๑ กรกฎาคม ๒๕๐๒.

๘๒

เพอปองกนและรกษาไวซงทรพยสนอนลาคาของชาตนมใหมการลอบลกเอาไปตางประเทศเสย

หมดกอนทจะสายเกนไปจงจาเปนตองตราพระราชบญญตน๓

๓. การแกไขเพมเตมครงทสาม โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมาย

อาญา (ฉบบท ๓) พ.ศ. ๒๕๑๘ ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม ๙๒ ตอนท ๓๒ ลงวนท

๑๒ กมภาพนธ ๒๕๑๘ เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอ โดยทเหนเปนการ

สมควรปรบปรงจานวนเงนทถอเปนอตรากกขงแทนคาปรบใหเหมาะสมกบสภาวการณในปจจบน

จงจาเปนตองตราพระราชบญญตน๔

๔. การแกไขเพมเตมครงทส โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมายอาญา

(ฉบบท ๔) พ.ศ. ๒๕๒๒ ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม ๙๖ ตอนท ๔๒ ลงวนท ๒๕ มนาคม

๒๕๒๒ เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอโดยทในปจจบนไดมการขายของโดย

หลอกลวงใหผซอหลงเชอในแหลงกาเนด สภาพ คณภาพ หรอปรมาณแหงของนนอนเปนเทจเพม

มากขน และความผดฐานนตามทบญญตไวในมาตรา ๒๗๑ แหงประมวลกฎหมายอาญาเปน

ความผดอนยอมความได พนกงานเจาหนาทของรฐจงไมอาจดาเนนการฟองรองผกระทาความผด

โดยไมมคารองทกขของผเสยหายไดแมจะปรากฏตอพนกงานเจาหนาทวามการเสนอขายของดงกลาว

แกบคคลทวไปในรานคาหรอทสาธารณะ แตพนกงานเจาหนาทกไมกลาทจะจบกมผเสนอขายโดย

ไมมผหนงผใดรองทกขเสยกอน การปราบปรามการกระทาผดฐานนจงไมไดผลเทาทควร สมควร

แกไขเพมเตมมาตรา ๒๗๑ เสยใหมโดยใหความผดตามมาตราดงกลาวไมเปนความผดอนยอมความ

ได เพอใหพนกงานเจาหนาทของรฐมอานาจจบกมผกระทาความผดดงกลาวไดโดยไมตองมคารอง

ทกขของผเสยหาย และสมควรเพมโทษสาหรบความผดฐานนใหสงขนเพอใหผกระทาความผด

เกรงกลว จงจาเปนตองตราพระราชบญญตนขน เหตผลปรากฏในหมายเหตทายพระราชบญญต

คอ โดยทในปจจบนไดมการขายของโดยหลอกลวงใหผซอหลงเชอในแหลงกาเนด สภาพ คณภาพ

๓ ราชกจจานเบกษา เลม ๘๖ ตอนท ๑๑๓ ลงวนท ๑๖ ธนวาคม ๑๕๑๒.dddddddddddddddddddddff

๔ ราชกจจานเบกษา เลม ๙๒ ตอนท ๓๒ ลงวนท ๑๒ กมภาพนธ ๒๕๑๘.fffffffffffffddddd

ffffffffffffffffffffffffffffffff

๘๓

หรอปรมาณแหงของนนอนเปนเทจเพมมากขน และความผดฐานนตามทบญญตไวในมาตรา ๒๗๑

แหงประมวลกฎหมายอาญาเปนความผดอนยอมความได พนกงานเจาหนาทของรฐจงไมอาจ

ดาเนนการฟองรองผกระทาความผดโดยไมมคารองทกขของผเสยหายได แมจะปรากฏตอพนกงาน

เจาหนาทวามการเสนอขายของดงกลาวแกบคคลทวไปในรานคาหรอทสาธารณะ แตพนกงาน

เจาหนาทกไมกลาทจะจบกมผเสนอขายโดยไมมผหนงผใดรองทกขเสยกอน การปราบปรามการ

กระทาผดฐานนจงไมไดผลเทาทควร สมควรแกไขเพมเตมมาตรา ๒๗๑ เสยใหมโดยใหความผด

ตามมาตราดงกลาวไมเปนความผดอนยอมความได เพอใหพนกงานเจาหนาทของรฐมอานาจจบกม

ผกระทาความผดดงกลาวไดโดยไมตองมคารองทกขของผเสยหาย และสมควรเพมโทษสาหรบ

ความผดฐานนใหสงขนเพอใหผกระทาความผดเกรงกลว จงจาเปนตองตราพระราชบญญตน๕

๕. การแกไขเพมเตมครงทหา โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมาย

อาญา (ฉบบท ๕) พ.ศ. ๒๕๒๕ ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม ๙๙ ตอนท ๑๐๘ ลงวนท ๖

สงหาคม ๒๕๒๕ เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอโดยทในปจจบน

อาชญากรรมบางประเภทโดยเฉพาะอยางยงอาชญากรรมทเปนความผดเกยวกบเพศ และความผด

ตอเสรภาพไดทวความรนแรกและความผดฐานลกทรพยโดยเฉพาะอยางยงทรพย ท เปน

พระพทธรป และโคหรอกระบอของผมอาชพกสกรรมมเพมมากขน ซงความผดเหลานในบาง

กรณไดมการเพมอตราโทษมาครงหนงแลวตามประกาศของคณะปฏวต ฉบบท ๑๑ ลงวนท ๒๑

พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๑๔ ในการนสมควรเพมอตราโทษสาหรบผกระทาความผดใหสงขนเพอ

ปองกนและปราบปรามการกระทาความผดดงกลาวจงจาเปนตองตราพระราชบญญตน๖

๖. การแกไขเพมเตมครงทหก โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมายอาญา

(ฉบบท ๖) พ.ศ. ๒๕๒๖ ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม ๑๐๐ ตอนท ๕๓ ลงวนท ๕ เมษายน

๒๕๒๖ เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอเนองจากประมวลกฎหมายอาญา

มาตรา ๔๑ และมาตรา๙๑ซงแกไขเพมเตมโดยประกาศของคณะปฏวต ฉบบท ๑๑ ลงวนท

๕ ราชกจจานเบกษา เลม ๙๖ ตอนท ๔๒ ลงวนท ๒๕ มนาคม ๒๕๒๒.

ddddddddddd๖ ราชกจจานเบกษา เลม ๙๙ ตอนท ๑๐๘ ลงวนท ๖ สงหาคม ๒๕๒๕.

๘๔

๒๑ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๑๔ มไดกาหนดโทษจาคกขนสงในกรณทมการเพมโทษ และเรยง

กระทงลงโทษไวทงในกรณความผดทมโทษจาคกตลอดชวตยงกาหนดใหเปลยนโทษจาคกตลอดชวต

เปนโทษจาคกหาสบปเพอประโยชนในการเพมโทษหรอเรยงกระทงลงโทษแลวแตกรณอกดวยในบาง

คดโทษจาคกทมการเพมโทษหรอโทษจาคกรวมของการเรยงกระทงลงโทษจงสงเกนสมควร หรอไมได

สดสวนกบความผดทมลกษณะและผลรายแรงตางกนทาใหการลงโทษเปนไปโดยไมเปนธรรม และ

ไมไดผลเทาทควรสมควรแกไขเพมเตมบทบญญตทงสองมาตราดงกลาว โดยกาหนดขนสงของโทษ

จาคกในกรณทมการเพมโทษ และโทษจาคกรวมในกรณเรยงกระทงลงโทษเพอใหการลงโทษเปนไป

ดวยความเปนธรรม และไดผลดยงขนจงจาเปนตองตราพระราชบญญตน๗ dddddddddddddddddd

ssssssssssss ๗. การแกไขเพมเตมครงทเจด โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมาย

อาญา (ฉบบท ๗) พ.ศ. ๒๕๓๐ ประกาศในราชกจจานเบกษา ฉบบพเศษ เลม ๑๐๔ ตอนท ๑๗๓

ลง วนท ๑ กนยายน ๒๕๓๐ เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอเนองจาก

ปรากฏวาในปจจบนอาชญากรรมบางประเภทโดยเฉพาะอยางยงอาชญากรรมทเปนความผดฐานลก

ทรพยเกยวกบโคกระบอหรอเครองมอเครองใชหรอเครองจกรกลของเกษตรกรไดเพมขนเปนจานวน

มากทาใหเกษตรกรโดยเฉพาะชาวนา ชาวไร ชาวสวน เดอดรอนทสด เพราะเมอถงฤดกาลทานา

หรอเพาะปลกเกษตรกรไมสามารถหาโค กระบอ หรอจกรกลตาง ๆ มาทาการเพาะปลกไดทน

ตามฤดกาลแมวาเจาหนาทผรบผดชอบจะไดคอยสอดสองดแลอยตลอดเวลา และจบกมผกระทา

ความผดมาลงโทษเปนจานวนมากรายแลวกตามแตไมทาใหผกระทาความผดหลาบจา หรอเกรงกลว

อาญาแผนดนทงนเพราะกฎหมายกาหนดโทษทจะลงแกผกระทาความผดไวตา สมควรเพมโทษทจะ

ลงแกผกระทาความผดใหสงขนเพอใหเปนทหลาบจา และเกรงกลวตออาญาแผนดนจงจาเปนตองตรา

พระราชบญญตนขน๘

๘. การแกไขเพมเตมครงทแปด โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมาย

อาญา (ฉบบท ๘) พ.ศ. ๒๕๓๐ ประกาศในราชกจจานเบกษา ฉบบพเศษ เลม ๑๐๔ ตอนท ๑๗๓

๗ ราชกจจานเบกษา เลม ๑๐๐ ตอนท ๕๓ ลงวนท ๕ เมษายน ๒๕๒๖.

ssssssssssssss๘ ราชกจจานเบกษา ฉบบพเศษ เลม ๑๐๔ ตอนท ๑๗๓ ลงวนท ๑ กนยายน ๒๕๓๐.

๘๕

ลงวนท ๑ กนยายน ๒๕๓๐ เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอโดยทประมวล

กฎหมายอาญา มาตรา ๒๗๗,๒๗๘,๒๗๙,๒๘๒,๒๘๓,๓๑๓,๓๑๗,๓๑๘,๓๑๙ และมาตรา

๓๙๘ กาหนดอายเดกทจะไดรบความคมครองเปนพเศษตามกฎหมายจากการกระทาความผเกยวกบ

เพศการกระทาความผดเกยวกบเสรภาพ และการกระทาทารณตอเดกไวเพยงอายไมเกนสบสามปเทา

นนผกระทาผดตามบทมาตราดงกลาวจงสามารถอางความยนยอมของเดกอายกวาสบสามปขนเปนเหต

ยกเวนความผด หรอบรรเทาโทษตามกฎหมายไดนบเปนการเปดโอกาสใหมการแสวงประโยชน

ในทางมชอบจากเดกอายระหวางสบสามปถงสบหาปซงสวนใหญยงมความเจรญเตบโต และพฒนา

การทางดานตางๆเชนรางกายจตใจสตปญญาการศกษาอบรม และประสบการณไมเพยงพอได นอกจากน

บทบญญตเกยวกบการเปนธระจดหา ลอไป หรอชกพาไปซงหญงเพอสาเรจความใครของผอนใน

กฎหมายปจจบนนน มาตรา ๒๘๒ จะเปนความผดตอเมอไดกระทาตอหญงอายไมเกนสบแปดป

ทาใหหญงไดรบความเสยหายแตไมมกฎหมายคมครองสมควรแกไขเพมเตมใหการกระทาดงกลาว

เปนความผดไมวาหญงจะมอายเทาใดกตามจงจาเปนตองตราพระราชบญญตน๙

๙. การแกไขเพมเตมครงทเกา โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมายอาญา

(ฉบบท ๙) พ.ศ. ๒๕๓๐ ประกาศในราชกจจานเบกษา ฉบบพเศษ เลม ๑๐๔ ตอนท ๑๗๓ ลงวนท

๑ กนยายน ๒๕๓๐ เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอเหตผลในการประกาศใช

พระราบญญตฉบบนคอเนองจากอตราการกกขงแทนคาปรบตอวน ตามประมวลกฎหมายอาญาท

ใชบงคบอยในปจจบนยงไมเหมาะสมกบสถาพการณบานเมองทเปลยนแปลงไปทงทางดานเศรษฐกจ และ

สงคมทาใหเกดปญหาผตองขงแออดหองขงอนเปนภาระแกเจาหนาทในการควบคม ตลอดจนเปน

การสนเปลองงบประมาณของรฐเปนจานวนมากในการเลยงด ผตองขง สมควรปรบปรอตราการ

กกขงแทนคาปรบตอวนเสยใหมจงจาเปนตองตราพระราชบญญตน๑๐

0 ๑๐. การแกไขเพมเตมครงทสบ โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมาย

อาญา (ฉบบท ๑๐) พ.ศ. ๒๕๓๒ ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม ๑๐๖ ตอนท ๑๒๗ ลงวนท

๙ ราชกจจานเบกษา ฉบบพเศษ เลม ๑๐๔ ตอนท ๑๗๓ ลงวนท ๑ กนยายน ๒๕๓๐.

dddddddddd๑๐ ราชกจจานเบกษา ฉบบพเศษ เลม ๑๐๔ ตอนท ๑๗๓ ลงวนท ๑ กนยายน ๒๕๓๐.

๘๖

๑๑ สงหาคม ๒๕๓๒ เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบนคอโดยทการกาหนดเงอนไข

เพอคมความประพฤตของผกระทาความผดทศาลพพากษาใหรอการกาหนดโทษไวหรอรอการ

ลงโทษไวตามประมวลกฎหมายอาญาในปจจบนนนยงไมเหมาะสมแกการแกไขใหผกระทา

ความผดนนกลบตวไดอยางไดผลดสมควรปรบปรงเงอนไขเพอคมความประพฤตของผกระทา

ความผดในกรณดงกลาวใหมขอบเขตกวางขวางขนเพอทศาลจะสามารถใชดลยพนจไดโดย

เหมาะสมแกกรณ นอกจากนเพอใหบทบญญตของประมวลกฎหมายอาญา ทกาหนดใหนาโทษของ

ผกระทาความผดทถกคมความประพฤตในคดทรอการกาหนดโทษไวหรอรอการลงโทษไวในคด

กอนมาบวกเขากบโทษในคดหลงของผกระทาความผดผนนดวยบงเกดผลในการใชบงคบตาม

ความประสงคอยางแทจรง สมควรกาหนดใหศาลนาโทษทรอไวดงกลาวมาบวกกบโทษในคดหลง

โดยใหศาลกระทาไดไมวาเมอความปรากฏแกศาลเองหรอความปรากฏตามคาแถลงของพนกงาน

อยการหรอพนกงานควบคมความประพฤต จงจาเปนตองตราพระราชบญญตน๑๑

๑๑. การแกไขเพมเตมครงทสบเอด โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวล

กฎหมายอาญา (ฉบบท ๑๑) พ.ศ. ๒๕๓๕ ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม ๑๐๙ ตอนท ๑๓

ลงวนท ๒๕ กมภาพนธ ๒๕๓๕ เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอเหตผลใน

การประกาศใชพระราชบญญตฉบบนคอดวยปรากฏวาในปจจบนมผกระทาความผดฐานหมนประมาท

มากขนขณะเดยวกนบทบญญตเกยวกบอตราโทษทใชบงคบกบผกระทาความผดไม เหมาะสมกบ

สภาวการณจงทาใหผกระทาความผดดงกลาวไมเกรงกลวสมควรแกไขเพมเตมอตราโทษใหสงขน

จงจาเปนตองตราพระราชบญญตน๑๒

๑๒. การแกไขเพมเตมครงทสบสอง โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมาย

อาญา (ฉบบท ๑๒) พ.ศ. ๒๕๓๕ ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม ๑๐๙ ตอนท ๔๔

ลงวนท ๙ เมษายน ๒๕๓๕ เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอ เหตผลในการ

ประกาศใชพระราชบญญตฉบบนคอ โดยทในปจจบนไดมการรบฝากเงนโดยวธออกบตรเงนฝากโดย

๑๑ ราชกจจานเบกษา เลม ๑๐๖ ตอนท ๑๒๗ ลงวนท ๑๑ สงหาคม ๒๕๓๒.

dddddddddd ๑๒ ราชกจจานเบกษา เลม ๑๐๙ ตอนท ๑๓ ลงวนท ๒๕ กมภาพนธ ๒๕๓๕.

๘๗

ธนาคารพาณชยตามกฎหมายวาดวยการธนาคารพาณชยรวมตลอดถงบรษทเงนทนตามกฎหมายวา

ดวยการประกอบธรกจเงนทน ธรกจหลกทรพย และธรกจเครดตฟองซเอร และบตรเงนฝาก

ดงกลาวเปนตราสารซงเปลยนมอได สมควรกาหนดมาตรการปองกนการปลอมตราสารดงกลาว

เพอคมครองประโยชนสวนรวมซงอาจเกดความเสยหายจากการใชบตรเงนฝากปลอม จงจาเปนตอง

ตราพระราชบญญตนได๑๓

๑๓. การแกไขเพมเตมครงทสบสาม โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมาย

อาญา (ฉบบท ๑๓) พ.ศ. ๒๕๓๕ ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม ๑๑๑ ตอนท ๒๒ ก

ลงวนท ๑๐ มถนายน ๒๕๓๗ เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอดวยปรากฏ

วาไดมการลอลวงเดกไปทางานในโรงงานและเจาของโรงงานไดหนวงเหนยวหรอกกขงเดกเหลานน

โดยใหทางานอยางไรมนษยธรรม และฝาฝนมาตรฐานขนตาในการใชแรงงานตามกฎหมายวาดวย

การคมครองแรงงานอกทงเปนการกระทาทกระทบกระเทอนความสงบสขในสงคม สมควรกาหนดให

การกระทาดงกลาวเปนความผดฐานใหมขนเปนพเศษ จงจาเปนตองตราพระราชบญญตน๑๔

๑๔. การแกไขเพมเตมครงทสบส โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมาย

อาญา (ฉบบท ๑๔) พ.ศ. ๒๕๔๐ ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม ๑๑๔ ตอนท ๗๒ ก ลงวนท

๑๖ พฤศจกายน ๒๕๔๐ เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอ เนองจากไดปรากฏ

วามการกระทาความผดตอหญงและเดกโดยการซอ ขาย จาหนาย พา หรอจดหาหญงหรอเดกนน

ไปดวยวธการตาง ๆ เพอสาเรจความใครทงแกตนและผอน เพอการอนาจาร หรอเพอประโยชน

อยางอนอนมชอบ ไมวาโดยการขายเดกใหเดกเปนขอทาน หรอทางานในสภาพทใชแรงงานโดย

ทารณโหดรายสมควรกาหนดบทกาหนดควา ม ผดใหมใหครอบคลมการ ก ระทาดงกลาว

นอกจากนนในปจจบนการกระทาดงกลาวไมจากดเฉพาะการกระทาตอหญงหรอเดกหญงเทานน

แตไดขยายไปยง เดกชาย และมแนวโนมเปนการกระทาตอบคคลโดยไมจากดเพ สมควรแกไข

ฐานความผดในบทบญญตทเกยวของใหกวางขวางขน และสมควรแกไขเพมเตมมาตรา ๒๘๒ และ

๑๓ ราชกจจานเบกษา เลม ๑๐๙ ตอนท ๔๔ ลงวนท ๙ เมษายน ๒๕๓๕ .

dddddddddd๑๔ ราชกจจานเบกษา เลม ๑๑๑ ตอนท ๒๒ ก ลงวนท ๑๐ มถนายน ๒๕๓๗.

๘๘

มาตรา ๒๘๓ แหงประมวลกฎหมายอาญา ซงบญญตใหศาลไทยมอานาจลงโทษการกระทาความผด

ดงกลาว แมจะกระทาในตางประเทศ โดยแยกไวเปนเอกเทศใหเหนเดนชดในมาตรา ๗ ซงเปน

บทบญญตเกยวกบอานาจของศาลไทยในการลงโทษการกระทาความผดอนมลกษณะเปนความผดอาญา

ระหวางประเทศจงจาเปนตองตราพระราชบญญตน๑๕

๑๕. การแกไขเพมเตมครงทสบหา โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมาย

อาญา (ฉบบท ๑๕) พ.ศ. ๒๕๔๖ ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม ๑๐๒ ตอนท ๔ ก ลงวนท

๘ มกราคม ๒๕๔๖ เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอ เนองจากในการลงโทษ

ผกระทาความผดทางอาญามหลกการสาคญประการหนงคอ เพอแกไขใหผนนสามารถกลบตวเปน

พลเมองดดงนนโทษท ผกระทาความผดควรจะได รบจงตองมความเหมาะสมกบสภาพความผด

อยางไรกตาม ปรากฏวาในปจจบนมผไดรบโทษปรบตองถกกกขงแทนคาปรบเปนจานวนมากขน ซง

ผรบโทษนน ๆ ตองสญเสยอสรภาพโดยไมสมควรทาใหบคคลในครอบครวตองเดอดรอน และรฐตอง

รบภาระในการดแลเพมมากขนสมควรปรบเปลยนมาตราการลงโทษเสยใหมโดยกาหนดมาตราการ

ใหผตองโทษปรบทางานบรการสงคมหรอทางานสาธารณประโยชนแทนคาปรบไดอกทางหนง และ

ในกรณทอาจตองถกกกขงอยนนบคคลดงกลาวสมควรไดรบความคมครองมใหตองถกเปลยน

โทษจากกกขงเปนจาคกอนเปนโทษทหนกยงกวารวมทงมใหตองถกคมขงรวมกบผตองหา

ในคดอาญาทมอตราโทษสงประกอบกบ สมควรปรบปรงบทบญญตเกยวกบอตราเงนในการกกขง

แทนคาปรบใหสอดคลองกบสภาพทางเศรษฐกจ และสงคมในปจจบนนอกจากนสมควรเปดโอกาส

ใหศาลใชดลยพนจในการรอการกาหนดโทษ หรอรอการลงโทษไดมากขนจงจาเปนตองตรา

พระราชบญญตน๑๖

๑๖. การแกไขเพมเตมครงทสบหก โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมาย

อาญา (ฉบบท ๑๖) พ.ศ. ๒๕๔๖ ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม ๑๐๒ ตอนท ๕๘ ก

ลงวนท ๒๐ มถนายน ๒๕๔๖ เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอเนองจาก

๑๕ ราชกจจานเบกษา เลม ๑๑๔ ตอนท ๗๒ ก ลงวนท ๑๖ พฤศจกายน ๒๕๔๐.

ddddddddddd๑๖ ราชกจจานเบกษา เลม ๑๐๒ ตอนท ๔ ก ลงวนท ๘ มกราคม ๒๕๔๖.

๘๙

ปจจบนบทบญญตเกยวกบการลงโทษประหารชวต และจาคกตลอดชวตแกผซงกระทาความผดใน

ขณะทมอายตากวาสบแปดปตามประมวลกฎหมายอาญายงไมสอดคลองกบขอ ๖ วรรคหา แหง

กตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมองค.ศ.๑๙๖๖ทกาหนดวา บคคลอาย

ตากวาสบแปดปทกระทาความผดจะถกพพากษาประหารชวตมได และขอ ๓๗ ก) แหงอนสญญา

วาดวยสทธเดก ค.ศ.๑๙๘๙ ทกาหนดวาจะไมมเดกคนใดไดรบการทรมานหรอถกปฏบตหรอ

ลงโทษทโหดราย ไรมนษยธรรมหรอตาชา จะไมมการลงโทษประหารชวต หรอจาคกตลอดชวตทไม

มโอกาสจะไดรบการปลอยตวสาหรบความผดทกระทาโดยบคคลทมอายตากวาสบแปดปซงประเทศ

ไทยเขาเปนภาค นอกจากนน บทบญญตตามประมวลกฎหมายอาญาเกยวกบวธการประหารชวตโดย

การเอาไปยงเสยใหตายยงไมเหมาะสมและสอดคลองกบสภาวการณในปจจบน เนองจากเปนวธการท

ทารณโหดรายและไรมนษยธรรมทรฐไมพงปฏบตตอผกระทาความผด สมควรแกไขเพมเตมประมวล

กฎหมายอาญาเพอกาหนดมใหนาโทษประหารชวต และโทษจาคกตลอดชวตมาใชบงคบแกผซง

กระทาความผดในขณะทมอายตากวาสบแปดป และในกรณทบคคลดงกลาวไดกระทาความผดทม

โทษประหารชวตหรอจาคกตลอดชวต ใหถอวาระวางโทษดงกลาวไดเปลยนเปนระวางโทษจาคก

หาสบปและเพอเปลยนวธการประหารชวตจากการเอาไปยงเสยใหตายเปนดาเนนการฉดยาสารพษ

ใหตายแทน จงจาเปนตองตราพระราชบญญตน๑๗

๑๗. การแกไขเพมเตมครงทสบเจด โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวล

กฎหมายอาญา (ฉบบท ๑๗) พ.ศ. ๒๕๔๗ ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม ๑๒๑ ตอนพเศษ ๖๕

ก ลงวนท ๒๒ ตลาคม ๒๕๔๗ เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอเนองจาก

ปจจบนการใชเอกสารวตถอนใดหรอขอมลทจดทาขนในลกษณะบตรอเลกทรอนกส เชนบตรเครดต

บตรเดบตบตรสมารทการด หรอบตรอนใดในลกษณะคลายกน โดยมวตถประสงคเพอใชประโยชน

ในการชาระคาสนคา คาบรการ หรอหนอน หรอเพอใหตนเองหรอผอนไดรบประโยชนอยางหนง

อยางใดกาลงเพมปรมาณและ ประเภทการใชงานอยางแพรหลาย และปรากฏวาไดมการกระทา

ความผด เก ยวกบบตร และลกลอบนาขอมลอเลกทรอนกสของผอนมาใชอนสงผลกระทบตอ

เศรษฐกจ และผบรโภคในวงกวางสมควรกาหนดความผดอาญาสาหรบการกระทาความผดเกยวกบ

๑๗ ราชกจจานเบกษา เลม ๑๐๒ ตอนท ๕๘ ก ลงวนท ๒๐ มถนายน ๒๕๔๖.

๙๐

บตร และขอมลอเลกทรอนกสดงกลาวเพมเตมใหครอบคลมการกระทาความผดในรปแบบตางๆ

และมอตราโทษเหมาะสมกบความรายแรงของการกระทาความผดจงจาเปนตองตราพระราชบญญต

น๑๘

๑๘. การแกไขเพมเตมครงทสบแปด โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวล

กฎหมายอาญา (ฉบบท ๑๘) พ.ศ. ๒๕๕๐ ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม ๑๒๔ ตอนท ๔๒ ก

ลงวนท ๑๕ สงหาคม ๒๕๕๐ เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอ โดยท

ปจจบนการกอการราย และอาชญากรรมขามชาตไดทวความรนแรง และมรปแบบทซบซอนมาก

ยงขน และไดมการใชหนงสอเดนทางเปนเครองมอในการกระทาดงกลาวซงสงผลกระทบ

ตอความมนคงภายในประเทศ และตอความสมพนธระหวางประเทศสมควรขยายขอบเขตของ

การกระทาความผดเกยวกบหนงสอเดนทางใหกวางขน และสมควรกาหนดอตราโทษใหเหมาะสม

กบความผด จงจาเปนตองตราพระราชบญญตน๑๙

๑๙. การแกไขเพมเตมครงทสบเกา โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมาย

อาญา (ฉบบท ๑๙) พ.ศ. ๒๕๕๐ ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม ๑๒๔ ตอนท ๕๖ ก

ลงวนท ๑๙ กนยายน ๒๕๕๐ เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอโดยทมาตรา

๓ ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (ฉบบชวคราว) พทธศกราช ๒๕๔๙ ใหความคมครอง

ศกดศรความเปนมนษย สทธเสรภาพ และความเสมอภาค บรรดาทชนชาวไทยเคยไดรบความ

คมครองตามประเพณการปกครองประเทศไทยในระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรง

เปนประมข แตบทบญญตมาตรา ๒๗๖ มาตรา ๒๗๗ และมาตรา ๒๘๖ แหงประมวลกฎหมาย

อาญา เปนบทบญญตทเลอกปฏบตโดยไมเปนธรรมตอบคคลเพราะเหตแหงความแตกตางในเรอง

เพศ สมควรแกไขบทบญญตดงกลาวใหสอดคลองกบหลกการมสทธเทาเทยมกนระหวางชาย และ

หญง และหลกการหามมใหเลอกปฏบตโดยไมเปนธรรมตอบคคลเพราะเหตแหงความแตกตางใน

เรองเพศทเคยไดรบความคมครองตามประเพณการปกครองประเทศไทยในระบอบประชาธปไตย

๑๘ ราชกจจานเบกษา เลม ๑๒๑ ตอนพเศษ ๖๕ ก ลงวนท ๒๒ ตลาคม ๒๕๔๗.

dddddddddd ๑๙ ราชกจจานเบกษา เลม ๑๒๔ ตอนท ๔๒ ก ลงวนท ๑๕ สงหาคม ๒๕๕๐.

๙๑

อนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข จงจาเปนตองตราพระราชบญญตน๒๐

๒๐. การแกไขเพมเตมครงทยสบ โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมาย

อาญา (ฉบบท ๒๐) พ.ศ.๒๕๕๐ ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม ๑๒๔ ตอนท ๕๖ ก ลง

วนท ๑๙ กนยายน ๒๕๕๐ เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอโดยทมการแกไข

เพมเตมมาตรา ๒๗๖และมาตรา ๒๗๗ แหงประมวลกฎหมายอาญา ทาใหการอางถงบทบญญต

ดงกลาวในมาตรา ๒๗๗ ทวและมาตรา ๒๗๗ ตร เปลยนแปลงไป กรณจงมความจาเปนตอง

ปรบปรงการอางถงบทบญญตดงกลาวในมาตรา ๒๗๗ ทว และมาตรา ๒๗๗ ตร ใหสอดคลองกน

จงมความจาเปนตองตราพระราชบญญตน๒๑

๒๑. การแกไขเพมเตมครงทยสบเอด โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวล

กฎหมายอาญา (ฉบบท ๒๑) พ.ศ. ๒๕๕๑ ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม ๑๒๕ ตอนท ๓๐ ก

ลงวนท ๗ กมภาพนธ ๒๕๕๑ เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอเนองจาก

ปจจบนการกาหนดเกณฑอายของเดกในกรณทเดกกระทาความผดทางอาญายงไมเหมาะสม และยง

ไมสอดคลองกบเกณฑอายของเดกทกาหนดในกฎหมายหลายฉบบของไทย และอนสญญาวาดวย

สทธเดก ค.ศ. ๑๙๘๙ และกตการะหวางประเทศวาดวยสทธของพลเมองและสทธทางการเมอง

ค.ศ. ๑๙๖๖ ขอสหประชาชาต ทประเทศไทยเขาเปนภาค โดยการศกษาทางการแพทยแสดงใหเหน

วา เดกทมอายระหวางเจดปถงสบสองป มพฒนาการดานความคดสตปญญา และจรยธรรมยง

ไมสมบรณ ขาดความรสกผดชอบชวด และไมสามารถคาดการณผลทจะเกดขนจากการกระทาของ

ตนได ประกอบกบไดมการศกษาสถตในการกระทาความผดของเดกชวงวยตาง ๆ ปรากฏวา เดกทม

อายระหวางเจดปถงสบสองป มสถตการกระทาความผดนอยหรอไมมเลย นอกจากน กฎหมายของ

ไทยหลายฉบบกาหนดเกณฑอายเดกไวทอายสบหาป เชน มาตรา ๕ แหงพระราชบญญตบตร

ประจาตวประชาชน พ.ศ. ๒๕๒๖ กาหนดใหผมสญชาตไทยตองทาบตรประจาตวประชาชนเมอม

อายครบสบหาปบรบรณ มาตรา ๔๔ แหงพระราชบญญตคมครองแรงงาน พ.ศ. ๒๕๔๑ กาหนด

๒๐ ราชกจจานเบกษา เลม ๑๒๔ ตอนท ๕๖ ก ลงวนท ๑๙ กนยายน ๒๕๕๐.

dddddddddd ๒๑ ราชกจจานเบกษา เลม ๑๒๔ ตอนท ๕๖ ก ลงวนท ๑๙ กนยายน ๒๕๕๐.

๙๒

หามมใหนายจางจางเดกอายตากวาสบหาปเปนลกจาง และมาตรา ๑๗แหงพระราชบญญตการศกษา

แหงชาต พ.ศ. ๒๕๔๒ กาหนดใหมการศกษาภาคบงคบจานวนเกาป โดยใหเดกซงอายยางเขาปท

เจดเขาเรยนในสถานศกษาขนพนฐานจนอายย าง เขาป ทสบหก แสดงใหเหนวาเดกอายสบหาป

กฎหมายยอมรบวาเรมกาวสความเปนผใหญ มความสามารถรบผดชอบได ประกอบกบเดกชวงอาย

ดงกลาวยงอยในวยเรยน สมควรไดรบโอกาสเพอบาบดและปรบเปลยนพฤตกรรมมากกวาจะมารบ

โทษทางอาญาในขณะเดยวกนอนสญญาวาดวยสทธเดก ค.ศ. ๑๙๘๙ และกตการะหวางประเทศวา

ดวยสทธของพลเมองและสทธทางการเมอง ค.ศ. ๑๙๖๖ ของสหประชาชาต และพระราชบญญต

จดตงศาลเยาวชนและครอบครวและวธพจารณาคดเยาวชนและครอบครว พ.ศ.๒๕๓๔ กไดกาหนด

เกณฑอายเดกไวทอายตากวาสบแปดปสมควรแกไขเพมเตมประมวลกฎหมายอาญาเพอกาหนดเกณฑ

อายของเดกในกรณทเดกกระทาความผดอาญาใหเหมาะสม และสอดคลองกบกฎหมายของไทย

และอนสญญาระหวางประเทศดงกลาว จงจาเปนตองตราพระราชบญญตน๒๒

๓.๒ หลกเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา

กกกกกกกกในทางกฎหมายนนการทจะพจารณาลงอาญาแกผใด หรอบงคบใชใหเปนผลตามนต

กรรมแกคกรณการพสจนใหเหนเจตนาทแทจรง คอสงสาคญทสดดงมกฎหมายดงเดมอยวา “กรรม

เปนเครองชเจตนา” (acta exteriora indicant interiora secreta) ซงหมายความวา การกระทา

ภายนอกเปนเครองบงชความลบซงอยภายในใจซงกคอเจตนาภายในใจนนเอง๒๓

กกกกกกกกดงนนเพอใหเขาใจสาเหตแหงเจตนาในกฎหมายอาญาจงขอนาทฤษฎทเกยวของใน

เรองดงกลาวซงวาดวยหลกของการกระทา หรอเจตนา ดงน

๓.๒.๑ ความหมายของการกระทา (เจตนา) ทางกฎหมายffffffffffffffffffffffffffffffffffff

กกกกกกกกในการวนจฉยความรบผดในทางอาญาของบคคลนน หลกเกณฑทสาคญทสดประการ

๒๒ ราชกจจานเบกษา เลม ๑๒๕ ตอนท ๓๐ ก ลงวนท ๗ กมภาพนธ ๒๕๕๑.

กกกกกก ๒๓ รพพรรณ โชพทธา, การศกษาแนวความคดเรองเจตนาในพระพทธศาสนาในฐานะเปนบรณา

การสาหรบปญหาเรองเจตนาในกฎหมายไทย, หนา ๔๙.

๙๓

แรกคอ ตองพจารณาเสยกอนวาบคคลนนม “การกระทา”หรอไม ทงนเพราะ ปอ.มาตรา ๕๙ บญญต

ไววา “บคคลจะตองรบผดในทางอาญากตอเมอไดกระทาโดยเจตนาเวนแตจะไดกระทาโดย

ประมาท กรณทกฎหมายบญญตไวโดยแจงชดใหตองรบผดแมไดกระทาโดยไมเจตนา”๒๔ จาก

บทบญญตใน ปอ.มาตรา ๕๙ นเอง ซงบญญตในตอนตนวา “บคคลจะตองรบผดในทางอาญาก

ตอเมอไดกระทา” แสดงวาการกระทาเปนเงอนไขประการแรกของความรบผดชอบในทางอาญาการ

กระทาหมายความรวมถง การเคลอนไหวรางกาย หรอไมเคลอนไหวรางกายโดยรสานกกลาวคอ อย

ภายใตบงคบของจตใจ” ในการทจะถอวาผกระทามการกระทาตามความหมายของมาตรา ๕๙

จะตองปรากฏวา dfffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffffff

ddddddd (๑) ผกระทาคดทจะกระทา (๒)

dd(๒) ผกระทาตกลงใจทจะกระทาตามทคด (๓)

(๓) ผกระทาไดกระทา (เคลอนไหวหรอไมเคลอนไหวรางกาย) ลงตามทตกลงใจ อน

สบเนองมาจากความคด

dddddddddตวอยางท ๑ เลกโกรธใหญจงใชปนยงใหญ ใหญถงแกความตายทนท เชนนตองถอวา

เลกมการกระทาโดยรสานก แมวาเหตการณทงหมดจะเกดขนเพยงชวเสยววนาทแตกอาจแยก

ออกเปนขนตอนได ๓ ขนตอนคอ

(๑) เลกคดทจะยงใหญ

(๒) เลกตกลงใจทจะยงใหญ

(๓) เลกยงใหญตามทตกลงใจอนสบเนองมาจากความคด fffffffffffffffffffffffffffffffffff

dddddddd ตวอยางท ๒ ตมคลอดลกออกมาโดยไมมผใดยอมรบเปนบดาของเดก ตมอบอาย

ชาวบานจงแกลงไมใหนมทารกของตนกน ปรากฏวาทารกถงแกความตายในทสด เชนนถอวาตมม

การกระทาการทตมไมใหนมลกทารกของตนกนถอวา ตมไดกระทาโดยการไมเคลอนไหวรางกาย

และเปนการไมเคลอนไหวโดยรสานกเพราะการกระทาของตม แยกออกไดดงนffffffffffffffffffffff

dddddddd (๑) ตมคดทจะฆาลกโดยการไมใหนมลกกน

๒๔

สมชาย พงษพฒนาศลป และเผาพนธ ชอบนาตาล, ประมวลกฎหมายอาญาและประมวล

กฎหมายแพง, หนา ๓๒.

๙๔

(๒) ตมตกลงใจทจะฆาลกโดยการไมใหนมลกกน

(๓) ตมฆาลกโดยการไมใหนมลกกน๒๕

การกระทาหมายความถงการเคลอนไหว หรอไมเคลอนไหวรางกายโดยรสานกทวาร

สานกหมายถงอยภายใตบงคบของจตใจ เพราะฉะนนการกระทาของเดกทารกไรเดยงสา การ

กระทาทเกดขนในขณะทผกระทาละเมอเปนลมบาหม หรอรางกายกระตกไมรตว การถกจบมอให

กระทาถอวาไมมการกระทาตามความหมายของกฎหมายทงสนเพราะการเคลอนไหว หรอไม

เคลอนไหวรางกาย ดงกลาวผกระทาไมไดคด และตกลงใจมากอนแตในกรณทจะหกลมจงหยบฉวย

วตถบาง อยางเพอกนไมใหลมถอวามการกระทาแลวเพราะมการคด ตกลงใจ และกระทาไปตามท

คด และตกลงใจแมวาจะเปนเหตการณทเกดขนอยางรวดเรวมากกตามddddddddddddddddddddddd

ddddddddd ในบางกรณอาจถอวาการกระทาในขณะละเมอหรอขณะเปนลมบาหมเปนการกระทา

ในความหมายของกฎหมายกไดหากกอนหนาทจะละเมอ หรอเปนลมบาหมนนผกระทาไดกระทา

การบางอยางโดยรสกสานก เชน มวงรอยแลววาขณะทตนนอนหลบตนชอบละเมอ และกระทาการ

รนแรงตางๆอยเสมอ และทงๆทรเชนนมวงยงวางปนไวใกลตวขณะทนอนหลบซงปรากฏวาเมอหลบ

ไปไดสกครกละเมอลกขนมายงแดงตาย หรอชมเคยเปนลมบาหมมาแลวหลายครง และแพทยก

หามทาการขบรถโดยเดดขาดเพราะเคยปรากฏวาเปนลมบาหมขณะขบรถ และกปรากฏวาเปน

ลมบาหมขนอกและรถเสยการทรงตวชนชตถงแกความตายทงสองกรณนตองถอวาวามวง และชมม

การกระทา แลวการกระทาเรมตงแตวางปนไวใกลตวในขณะเขานอนหรอขบรถสวนขณะทละเมอ

หรอเปนลมบาหมนนไมถอวาเปนการกระทาเพราะไมรสานกแตถอวาเปนผลของการกระทาทม

มาแลวตงแต ในตอนแรกนนเอง๒๖

กกกกกกกก การถกขมขบงคบใหกระทาถอวาผกระมการกระทาแลว เชน ดาเอาปนขวาจะยงแดง

หากแดงไมตบหนามว งหากแดงตบหนามวงถอวาแดงมการกระทาเพราะเปนการเคลอนไหว

รางกายโดยรสานก กลาวคอแดงคดจะตบหนามวง แดงตกลงใจตบหนามวง และแดงไดตบหนา

มวงตามท

๒๕ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, กฎหมายอาญา ๑ : ภาคบญญตทวไป หนวยท ๑-๗,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๔๖), หนา ๑๔๕.

๒๖ เรองเดยวกน, หนา ๑๕๐.

๙๕

มวงตามทตนตกลงใจอนสบเนองมาจากทตนคดไว ทงนแมวาการคดตกลงใจ และการกระทาตามท

ตกลงใจนนจะเกดขนเพราะการขบงคบของดากตามแตอยางไรกตามแดงอาจอางความจาเปน

ตาม ป.อ.มาตรา ๖๗ (๑) เพอยกเวนโทษในความผดฐานทารายรางกายไดในกรณทถกจบมอให

กระทานน ถอวาไมมการกระทาเชน ขณะทอวนเผลอใหญไดจบมออวนแขกศรษะเหลองอวนรตว

เมอไดเขกศรษะเหลองไปแลว เชนนถอวาอวนไมมการกระทา เพราะอวนมไดคดตกลงใจทจะเขก

ศรษะของเหลองเลย๒๗

การครอบครอง (possession) กถอวาเปนการกระทาอยางหนงแมวาจะมใชการ

เคลอนไหวหรอไมเคลอนไหวรางกายตามความหมายโดยทวไปกตาม เชน การครอบครอง

ยาเสพตด การครอบครองปนทไมจดทะเบยน การครอบครองสราเถอนเปนตน กถอวาเปนความผด

อาญาไดหากมกฎหมายบญญตไววาการครอบครองดงกลาวเปนความผดแตการครอบครองซงจะ

เปนความผดอาญา นนนาจะตองหมายความถงการครอบครองโดยรตว (conscious possession)

กลาวคอรตววากาลงครอบครองวตถ (physical object) อยางใดอยางหนงอย แมวาจะไมรวตถนน

จะเปนอะไรกตาม กถอวามการครอบครองไดแลวอยางไรกตาม การไมรวาวตถทครอบครองนน

เปนสงทกฎหมายหามมไวในครอบครองเชน เขาใจไปวายาเสพตดทตนครอบครองคอแปงยอมไมม

เจตนาทจะครอบครองยาเสพตดเพราะไมรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบภายนอกของความผด

ตามหลกใน มาตรา ๕๙ วรรค ๓ ได บางกรณกฎหมายกกาหนดใหบคคลตองรบผดในทางอาญา

เพราะ การกระทาของบคคลอน (vicarious liability) หากมฐานอยางใดอยางหนง เชน เปนนายจางเปน

บรรณาธการหนงสอพมพ เปนตน แมวาผรบผดจะไมมการกระทาประเภทเคลอนไหว หรอไม

เคลอนไหวรางกายตามทเขาใจกนโดยทวๆ ไป

คาพพากษาฎกาท ๙๙๐/๒๕๐๘ จาเลยท ๑ เปนบรรณาธการหนงสอพมพฉบบทโจทก

นามาฟองจงตองรบผดเปนตวการในการทหนงสอพมพลงขาวหมนประมาทโจทกตามพระราชบญญต

การพมพ พ.ศ.๒๔๘๔ มาตรา ๔๘ วรรค ๒ แม จาเลยท ๑ จะไมไดลงขาวนโดยไดมอบหมายให

๒๗ วนย เลศประเสรฐ, วธทองตวบทกฎหมายอาญา (มาตราสาคญ), (กรงเทพมหานคร :

สานกพมพอนเตอรบค, ๒๕๔๔), หนา ๑๙-๒๓.

๙๖

จาเลยท ๒ เปนผดาเนนการแทนกตาม จาเลยท ๑ หาพนผดไม๒๘

คาพพากษาฎกาท ๑๖๐๔/๒๕๒๒ ธ.รบจางขนแรของบรษทเกนจานวนในใบอนญาต

ใหขนกวารอยละ ๕ บรษทตองรบผดในการกระทาของลกจางตาม พ.ร.บ.แร พ.ศ.๒๕๑๐ มาตรา

๑๐ ฉบบท ๒ พ.ศ.๒๕๑๖ มาตรา ๘๒๙

ผทตองรบผดในการกระทาของผอน เชน จาเลยท ๑ ซงเปนบรรณาธการตาม คา

พพากษาฎกาท ๙๙๐/๒๕๐๘ เพราะบรษทซงเปนนายจางตาม คาพพากษาฎกาท ๑๖๐๔/๒๕๒๒

อาจจะพอถอไดวามการกระทาแลว เพราะการกระทาของลกจางซงปฏบตงานในทางการทจางนน

ถอเปนการกระทาของนายจางดวยจงถอไดวานายจางมการกระทา

๓.๒.๒ การกระทาโดยการเคลอนไหวรางกาย กกกกกกก โดยทวไปแลวการกระทา คอการเคลอนไหวรางกายสวนการไมเคลอนไหวรางกายนนถอวาเปนขอยกเวน การเคลอนไหวรางกายนนโดยทวไปแลวผกระทากจะมการสมผสแตะตองกบวตถแหงการกระทาโดยตรง เชน ดาโกรธแดง จงตบหนาแดง หรอใชไมตหวแดง หรอใชปนยงแดง หรอมวงลกทรพยของเขยวดวยการเออมมอไปหยบทรพยจากกระเปากางเกงของเขยวอยางไรกตาม ในบางกรณผกระทาอาจจะไมไดแตะตองกบวตถแหงการกระทาโดยตรงกได เชน เอกรวาแตวเปนโรคหวใจ เอกตองการใหแตวหวใจวายตาม จงโกหกแตววาตอซงเปนบตรชายของแตวถกรถยนตชนตายหากแตวหวใจวายตายตองถอวาเอกมการกระทาแลว หรอตอมตองการใหแตงตายจงหลอกใหแตงเดนไปตกหนาผาตาย เชนนถอวาตอมมการกระทาแลว ในกรณลกทรพยผกระทาอาจไมไดแตะตองทรพยเองโดยตรง แตอาจใชสตวหรอบคคลเปนเครองมอได เชนเขยวตองการขโมยกระเปาใสเงนของขาว เขยวจงสงใหสนขของตนซงฝกปรอจนชานาญใหไปคาบกระเปามาสงใหแกเขยว หรอเขยวหลอกแดงวากระเปาของขาวเปนของเขยวเองใหชวยหยบสงมาให แดงหลงเชอจงหยบสงมาใหในกรณเชนนตองถอวาเขยวมการกระทาแลวทงสน การกระทาประเภทเคลอนไหวรางกายนน หากมผลของการกระทาเกดขน และเปนผลโดยตรงของการกระทา ผกระทากตองรบผดในผลทเกดขนนนแมวาผกระทาจะไมไดมการสมผสหรอแตะตองกบวตถแหงการกระทาโดยตรงกตาม เชนฟาตองการฆามวงจงเลงปนทาทาจะกดไก

๒๘ ฎ.๙๙๐/๒๕๐๘.

กกกกกกกก ๒๗ ฎ.๑๖๐๔/๒๕๒๒.

๙๗

ปนยงมวง มวงเหนเขา และเกดความกลวจงชอคตายคาททงๆ ทฟายงมไดลนไกปนยงมวงแตอยางใดเชนนถอวาความตายของมวงเปนผลโดยตรงจากการกระทาของฟา ฟาตองรบผดในทางอาญาฐานฆามวงตายโดยเจตนาตาม ปอ.มาตรา ๒๘๘ มใชฐานพยายามฆาตาม ปอ.มาตรา ๘๐ หรอแดงขบรถดวยความเรวสงไปตามถนนทมคนสญจรไปมาพลกพลานรถของแดงทาทาจะชนดา ดาเหนวารถของแดงจะชนจงชอคตายทงๆ ทความจรงแดงเหยยบหามลอทน และรถของแดงมไดชนสวนหนงสวนใดของรางกายดาเลยกตามในกรณเชนนกตองถอวาแดงมความผดฐานฆาดาตายโดยประมาท ตาม ปอ.มาตรา ๒๙๑ แลว ตวอยางคาพพากษาฎกาในเรองนเชน คาพพากษาฎกาท ๘๙๕/๒๕๐๙ จาเลยเอากอนอฐขวางปาผเสยหาย ผเสยหายหลบ กอนอฐไมถกหวผเสยหายแตตวผเสยหายเซ มอจงฟาดถกขางเรอทาใหปลายมอบวมยาว ๔ เซนตเมตร กวาง ๒ เซนตเมตร และเจบทบรเวณศรษะถอไดวาอนตรายแกกายนเนองจากการกระทาของจาเลยจาเลยจงมความผดตาม ปอ.มาตรา ๒๘๕ ๓๐ คาพพากษาฎกาเรองนแสดงใหเหนอยางชดแจงวาการกระทาประเภทเค ลอนไหวรางกายนน แมผกระทาจะมไดกระทาการสมผสหรอแตะตอง หรอกระทบกระแทกกบตวผเสยหายโดยตรง หากมผลเกดขนแกผเสยหาย และผลนนสมพนธกบการกระทาของผกระทา ผกระทากตองรบผดในผลทเกดขนเพราะถอวาเปนผลจากการกระทาของผกระทาเองตามขอเทจจรงในคาพพากษาฎกา เรองนกอนอฐซงจาเลยเจตนาจะขาวงใหถกผเสยหายมไดกระทบกบรางกายของผเสยหายแตผเสยหาย ไดรบอนตรายแกกายเพราะตนเซไป มอจงฟาดถกขางเรอ ซงจงตองรบผดฐานทารายรางกายสาเรจ ตาม ปอ.มาตรา ๒๙๕ ประกอบมาตรา ๘๐ แตศาลฎกาเหนวาเปนความผดสาเรจฐานทารายรางกายตาม ปอ.มาตรา ๒๙๕ แลว

๓.๒.๓ การกระทาโดยการไมเคลอนไหวรางกาย ddddddddการกระทานนนอกจากหมายถง การเคลอนไหวรางกายโดยรสานกแลวยงรวมถงการไมเคลอนไหวรางกายโดยรสานกดวย ซงแบงออกเปน ๒ ประเภทคอ ๑. การกระทาโดยงดเวน การกระทาโดยงดเวน มาตรา ๕๙ วรรคทาย บญญตวา การกระทาใหหมายความรวมถงการใหเกดผลอนหนงอนใดขน โดยงดเวนการทจกตองกระทาเพอปองกนผลนนดวย การทมาตรา ๕๙ วรรคทายใชคาวา งดเวนการทจกตองกระทา หมายความวา งดเวนไมกระทาในสงทตนมหนาท

๓๐ ฎ.๘๙๕/๒๕๐๙.

๙๘

ตองกระทาและถอยคาทวา เพอปองกนผล แสดงวาหนาทตองกระทาเปนหนาทโดยเฉพาะทจะตองกระทาเพอปองกนมใหเกดผลซงเกดขนนน ซงกลาวโดยสรปแลวแยกหลกออกได ๒ ประการ คอ ๑.๑ ผกระทามหนาทตองกระทา และ ๑.๒ หนาทตาม ๑ นนเปนหนาทซงตองกระทาเพอปองกนมใหเกดผลนนขน เชน แดงไดเสยกบตอและคลอดลกออกมาหนงคน แดงเสยใจทตอไมยอมรบเดกเปนลก แดงจงคดจะฆาทารกของตนแตแทนทแดงจะฆาทารกดวยการใชมดแทง ใชปนยง หรอบบคอ ซงเปนการกระทาโดยการเคลอนไหวรางกาย แดงกลบกระทาโดยการไมใหนมลกกน โดยปลอยใหลกอดนมจนขาดใจตาย เชนนถอวาแดงกระทาโดยการไมเคลอนไหวรางกาย และเปนการกระทาโดยรสานกเพราะแดงคดตกลงใจและไมใหนมลกกนตามทตกลงใจอนสบเนองมาจากความคดนน การกระทาของแดงถอวาเปนการกระทาโดยงดเวนเพราะเปนการใหเกดผลอนหนงอนใดขนกลาวคอความตายของลก โดยงดเวนการทจกตองกระทากลาวคอ โดยการไมกระทาในสงซงตนมหนาทตองกระทาเพอปองกนผลนนกลาวคอ หนาทซงแดงตองกระทา และไมกระทาไปนนเปนหนาทโดยเฉพาะทจะตองปองกนมใหเกดผลคอความตายของลกหนาทซงแดงตองกระทานน ปพพ.มาตรา ๑๕๔๖ กลาวคอ บดามารดาจาตองอปการะเลยงดและใหการศกษาตามสมควรแกบตรในระหวางทเปนผเยาว หนาทนนแยกพจารณาไดดงน หนาททตามทกฎหมายบญญตหนา ท ผกระทาอาจเกดจากบทบญญตของกฎหมาย เชน ปพพ.มาตรา ๑๕๔๖ บญญตวา บตรจาตองอปการะเลยงดบดามารดาซงแสดงวาบตรมหนาทตองอปการะเลยงดบดามารดา และปพพ.มาตรา ๑๕๖๔ ซงบญญตวา บดามารดาจาตองอปการะเลยงดและใหการศกษาตามสมควรแกบตรในระหวางเปนผเยาว อนเปนการกาหนดหนาทของบดามารดาทจะตองมตอบตรผเยาว ปพพ.มาตรา ๑๔๖๑ บญญตวา สามภรยาตองชวยเหลออปการะเลยงดกน อนเปนการกาหนดหนาทของสามภรยาทจะตองมตอกนและกน หนาทอนเกดจากการยอมรบโดยเจาะจง หมายความวา ผกระทายอมรบโดยตรงทจะกระทาการอยางใดอยางหนงซงทาใหเกดหนาท อนทจะตองกระทาการตามทตนยอมรบทจะกระทาการนน การยอมรบอาจจะมสญญากได เชน แตวรบจางดแลลกผเยาวของตม ในขณะทตมไปทางาน โดยตมใหคาจางแกแตววนละ ๓๐ บาท เปนตน การยอมรบอาจจะไมมสญญากได เชนตมจะไปจายตลาดจงขอรองใหแตวซงเปนเพอนบานชวยดแลลกผเยาวของตมใหดวย แตวยอมรบดแลให ในกรณเหลานถอวาแตวมหนาทจะตองคอยดแลลกของตมไมใหตกนาตาย หนาทอนเกดจากการกระทากอนๆ ของตน หมายความวา หากผกระทาไดกระทาการอยางใดอยางหนงภยนตรายขน เชน ดาเหนแดงนอนเมาสราหมดสตอยดาจงอมแดงไปสงบานหากปรากฏวากอนทถงบานดาปลอยแดงทงไว

๙๙

ขางถนน และมรถเลนแฉลบมาชนแดงตาย เชนนถอวาดากระทาผดหนาทซงเกดจากการกระทากอนๆ ของตน กลาวคอการชวยอมแดงโดยตงใจวาจะไปสงบาน หรออกตวอยางหนง มวงเหนขาวนอนหมดสตอยบนรางรถไฟ มวงจงอมขาวออกมาใหพนจากรางรถไฟตอมามวงจาไดวาขาวคอศตรของตนจงอมกลบไปไวทเดมปรากฏวารถไฟทบขาวตาย เชนนถอวามวงกระทาผดหนาทซงเกดจาการกระทากอนๆ ของตนกลาวคอ การเขาชวยอมขาวใหพนจากรางรถไฟเมอมวงไดกระทาการดงกลาวแลวมวงมหนาทจะตองพาขาวออกไปใหพนจากภยนตราย มใชนากลบไวทซงหนาจะเกดภยนตรายแกขาว หนาทอนเกดจากความสมพนธเปนพเศษเฉพาะเรอง หมายความวา ไมมกฎหมายบญญตหนาทไวโดยตรง แตเพราะผกระทา และผเสยหายมความสมพนธเปนพเศษตอกนจงเกดมหนาทขนเชน บดาทไมชอบดวยกฎหมายแมจะไมมกฎหมายบญญตไวโดยตรงดงเชน ปพพ.มาตรา ๑๕๖๔ ใหจาตองอปการะเลยงดบตรผเยาว หากบดาไดสงเสยอปการะเลยงดตามความเปนจรงเสมอมา กถอวาบตร และบดามความสมพนธเปนพเศษตอกน ซงกอใหเกดหนาทแกบดาทจะตองอปการะเลยงดบตรผเยาว หากปลอยใหอดอาหารตายก ถอวาเปนการกระทาผดหนาท๓๑ ๒. การกระทาโดยละเวน

ประมวลกฎหมายอาญาไดบญญตบงคบใหบคคลตองกระทาการบางอยาง ซงหากไมกระทากถอวาเปนความผดโดยถอวาเปนการกระทาความผดโดยการละเวน ตวอยางทเหนไดเดนชดคอ ปอ.มาตรา ๓๗๔ ซงบญญตวา “ผใดเหนผอนตกอยในภยนตรายแหงชวตซงตนอาจชวยไดโดยไมควรกลวอนตรายแกตนเองหรอผอนแตไมชวยตามความความจาเปน ตองระวางโทษจาคกไมเกนหนงเดอนหรอปรบไมเกนหนงพนบาท หรอทงจาทงปรบ” มาตรา ๓๗๔ นถอเปนบทบญญตทบงคบใหบคคลตองกระทาการชวยผทตกอยในภยนตรายแหงชวต หากชวยไดโดยไมควรกลวอนตรายแกตนเอง หรอผอนแตไมชวยกมความผด และตองรบโทษ การไมชวยถอวาเปนการละเวนไมกระทานนเอง การกระทาโดยละเวนตางกบการกระทาโดยงดเวนตรงทวาการกระทาโดยละเวนนน ผกระทา ไมมหนาทโดยเฉพาะทจะตองปองกนมใหเกดผลนนๆ ขนหนาทซงมอยถอวาเปนเรองทวๆ ไปตวอยาง เชน มวงซงเปนนกวายนาเหรยญทองเหนเดกชายขาวกาลงจะจมนาตาย มวงไมชวยทงๆ

๓๑ เกยรตขจร วจนะสวสดและคณะ, คาถามและแนวคาตอบ กฎหมายอาญา, (กรงเทพมหานคร :

โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๕๒), หนา ๕๔.

๑๐๐

ทสามารถวายนาลงไปไดเพราะมวงจาไดวาเดกชายขาวเปนลกของนายดาซงเปนศตรของตน มวงตองการใหเดกชายขาวจมนาตายจงยนอยเฉยๆ ไมทาการชวยเหลอแตอยางใดจนกระทงเดกชายขาวจมนาตาย เชนนมวงไมไดกอใหเกดความตายของเดกชายขาวขนโดยการกระทาโดยงดเวน เพราะมวงไมมหนาทโดยเฉพาะทจะตองปองกนมใหเดกชายขาวจมนาตายเนองจากมวงไมไดเปนบดาของเดกชายขาว หรอมความสมพนธเปนพเศษกบเดกชายขาว หรอเปนผรบเลยงดเดกชายขาว หรอไดกระทาการใดๆ มากอนอนเกยวกบเดกชายขาวอนจะถอวามหนาทโดยเฉพาะทจะตองปองกนมใหเดกชายขาวจมนาตาย หนาทของมวงนนเพยงแตจะตองชวยเดกชายขาวใหพนภยนตรายอนเปนหนาทโดยทวๆ ไปในฐานะทเปนพลเมองดตาม ปอ.มาตรา ๓๗๔ เทานน ในทางตรงกนขามหากมวงเปนบดาของเดกชายขาวซงเปนบตรผเยาวมวงมหนาทตาม ปพพ.มาตรา ๑๕๖๔ ทจะตองอปการะเลยงดเดกชายขาวซงถอวาเปนหนาทในอนทจะตองคอยระวงปองกนมใหเดกชายขาว ซงถอวาเปนหนาทในอนทจะตองคอยระวงปองกนมใหเดกชายขาวจมนาตายดวยหากมวงปลอยใหเดกชายขาวจมนาตาย ไป ตองถอวามวงกระทาการฆาเดกชายขาวแลว๓๒

๓.๓ ความหมายของเจตนาในประมวลกฎหมาย

กกกกกกก เจตนา หมายถง การคด ตกลงใจ กระทาตามทตกลงใจ โดยผกระทาประสงคตอผล หรอผกระทาเลงเหนผลของการทกระทานน ๓๓ ดง ปอ.มาตรา ๕๙ ระบวา บคคลจะตองรบผดในทางอาญา กตอเมอไดกระทาโดยเจตนาเวนแตจะไดกระทาโดยความประมาท ในกรณทกฎหมายบญญตใหตองรบผดเมอไดกระทาโดยประมาท หรอเวนแตในกรณทกฎหมายบญญตไวโดยแจงชดใหตองรบผดแมไดกระทาโดยไมมเจตนา

กระทาโดยเจตนาไดแกกระทาโดยรสานกในการทกระ ทา และในขณะ เดย วกนผกระทาประสงค ตอผล หรอยอมเลงเหนผลของการกระทานน

ถาผกระทามไดรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบของความผด จะถอวาผกระทาประสงคตอผล หรอยอมเลงเหนผลของการกระทานนมได กระทาโดยประมาท ไดแกกระทาความผดมใชโดยเจตนา แตกระทาโดยปราศจากความระมดระวงซงบคคลในภาวะเชนนนจกตองมตามวสยและพฤตการณ และผกระทาอาจใชความระมด ระวงเชนวานนได แตหาไดใชใหเพยงพอไม

๓๒ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, กฎหมายอาญา ๑ : ภาคบญญตทวไป หนวยท ๑-๗, หนา ๑๗๗-๑๗๙.

๓๓ The Justice Group, เจาะหลก-ฎกา อาญาทนสมย, (กรงเทพมหานคร : บรษท พรภาส จากด, ๒๕๔๘), หนา ๓๕.

๑๐๑

การกระทา ใหหมายความรวมถงการใหเกดผลอนหนงอนใดขน โดยงดเวนการทจกตองกระทาเพอปองกนผลนนดวย๓๔

เจตนาในทางประมวลกฎหมายอาญา คานเปนองคประกอบสาคญในเรองความรบผดทางอาญาโดย ป.อ.มาตรา ๕๙ วรรคแรก บญญตวา “บคคลจะตองรบผดในทางอาญาตอเมอไดกระทาโดยเจตนา เวนแตไดกระทาโดยประมาท”ในป.อ.มาตรา ๕๙ วรรคสอง ไดใหความหมายของคาวากระทาโดยเจตนาไววา “กระทา โดยรสานก ในการทกระทา และในขณะเดยวกนผกระทาประสงคตอผล หรอยอมเลงเหนผลของการกระทานน” คาวา “รสานก” หมายถง อยภายใตบงคบของจตใจ จากทกลาวขางตนสรปไดวาเจตนา (คดอาญา) แบงไดเปน ๒ กรณคอ ๑. เจตนาประสงคตอผล ๒. เจตนาเลงเหนผล

โดยจากขอสรปดงกลาวขางตนไดใหความหมายในสวนของเจตนาไวดงน คออออออออออออออ เจตนาประสงคตอผล หมายถง รสานก และมงหมายจะใหเกดผลขนซงมความหมายใกล เคยงกบคาวาจงใจในคดแพง แตแตกตางกนเลกนอยตรงทเจตนาประสงคตอผล ตองมการพจารณาถงผลทเกดขนดวยวามากหรอนอยกวาทไดมงหมายไว เชน นายแดงตงใจเอาไมตหวนายดา ตงใจเพยงใหหวแตกเลกนอย แตถาผลทเกดขนจรงคอ ดาถงแกความตาย อยางนทางอาญาไมถอวามเจตนาฆา (มเจตนาเพยงทาราย) ดงนนแดงตองรบผดฐานทารายผอนจนเปนเหตใหถงแกความตาย แตหากพจารณาในทางแพงกตองถอวาแดง “จงใจ” ทาใหดาเสยหายเพราะไดทาไปโดยรสานกวาจะเกดความเสยหายขนกบดาโดยไมตองสนใจวาความเสยหายทเกดขนจรงมมาก หรอนอยกวาทมงหวงไวดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดด เจตนาเลงเหนผล หมายถง ไมไดประสงคตอผลคอ ไมไดมงหมายใหเกดผลขน แตเลงเหนไดวาจะเกดผลขนอยางแนนอนเทาทจตใจของจตใจของบคคลท อยในฐานะเชนนนจะเลงเหนได ตวอยางเชน นายขาวยงปนเขาไปในกลมคนประมาณ ๑๐ คนเพออวดศกดาไมไดมความประสงคทจะฆาใคร แตนายขาวยอมเลงเหนไดวากระสนปนอาจถกคนใดคนหนงในกลมคนจนถงแกความตายได กรณนในทางอาญาถอวานายขาวมเจตนาเลงเหนผล (คอ มเจตนาฆาผอน) ดงนนหากกระสนปนถกนายดาทอยในกลมคนจนถงแกความตาย นายขาวกมความผดฐานฆาผอนโดย

๓๔ สมชาย พงษพฒนาศลป และเผาพนธ ชอบนาตาล, ประมวลกฎหมายอาญาและประมวล

กฎหมายแพง, หนา ๓๒.

๑๐๒

เจตนา กรณตวอยางดงกลาวนหากพจารณาในทางแพงไมถอวานายขาวจงใจเพราะไมไดมงหวงในเกดความ เสยหายแกผอนแตอาจตองรบผดจากการทกระทาละเมดตอผอนโดยความประมาท

๓.๔ ความสาคญของเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา กกกกกกก “เจตนา” เปนองคประกอบภายในทสาคญในโครงสรางความรบผดพนฐานทวๆ ไป ยกเวนความผดทไดกระทาโดยประมาท หรอกระทาโดยไมเจตนาไมประมาทซงถอวาเปนขอยกเวนบทบญญตมาตราตาง ๆ แหงกฎหมายนนโดยปกตจะไมมการบญญตถอยคาวา เจตนา ไวโดยเฉพาะแตหลกการเบองตนวา ความผดฐานใดทกฎหมายไมไดบญญตองคประกอบภายในไว จะตองเขาใจไดเลยวามเจตนาเปนองคประกอบภายในอยดวยเสมอ หลกการในเรองนตรงกนขามกบความผดฐานกระทาโดยประมาท หรอการกระทาโดยไมเจตนาไมประมาท ซงทงสองกรณนกฎหมายบญญตไวโดยชดแจงเสมอ เมอพจารณา เจตนา จากประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๕๙ วรรคแรก ซงบญญตวา “บคคลจะตองรบผดในทางอาญากตอเมอไดกระทาโดยเจตนา เวนแตจะไดกระทาโดยประมาท ในกรณทกฎหมายบญญตใหตองรบผดเมอไดกระทาโดยประมาท หรอเวนแตกรณทกฎหมายบญญตไวโดยแจงชดใหตองรบผดแมไดกระทาโดยประมาท หรอเวนแตกรณทกฎหมายบญญตไวโดยแจงชดใหตองรบผดแมไดกระทาโดยประมาท” การทผกระทาประสงคตอผลหรอยอมเลงเหนผลของการกระทานน ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๕๙ วรรคสอง บญญตวา “กระทาโดยเจตนา ไดแกกระทาโดยรสานกในการทไดกระทาและในขณะเดยวกนผกระทาประสงคตอผล หรอยอมเลงเหนผลของการกระทานน” เมอพจารณาคาวา “เจตนา” นแตกตางจากคาวา “กระทา” กลาวคอ กระทา หมายถง การเคลอนไหวหรอไมเคลอนไหวรางกายโดย “รสานก” เจตนา หมายถง ความมงหมายในการกระทา กลาวคอ ผกระทาจะตองประสงคตอผลหรอยอมเลงเหนผลของการกระทานน ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๕๙ วรรคสาม บญญตวา “ถาผกระทามไดรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบของความผด จะถอวาผกระทาประสงคตอผล หรอยอมเลงเหนผลของการกระทานนมได” เจตนามสวนประกอบอย ๒ สวน คอ ๑. สวนร ไดแก การทผกระทาตองรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบภายนอกของความผด คอ รขอเทจจรงเกยวกบการกระทา พฤตการณแหงการกระทาและวตถแหงการกระทา ขยายความไดวา การรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบของความผดถอเปนสาระสาคญของความผด เพราะวาหากผกระทาไมรขอเทจจรงทตนกระทานนถอไดวาไมมเจตนา เนองจากกวาขาดสวนรขอเทจจรง ในบางกรณการไมรขอเทจจรงผกระทาอาจไมรจรงๆ กไดกลาวคอ มไดเกดจากความประมาทแตบางกรณผกระทาตามปกตวสยแลวนาจะตองรแตกมไดใสใจ หรอขาดความสนใจทจะ

๑๐๓

รซงกคอ ผกระทาประมาท และปราศจากความระมดระวงซงบคคลในภาวะเชนนนจกตองมตามปกตวสย และพฤตการณซงผกระทาอาจใชความระมดระวงเชนวานนไดแตกหาไดใชใหเพยงพอไม จงถอไดวาการทผกระทาไมรขอเทจจรงนนเกดจากความประมาทของผกรทา เชนน ผกระทาจงตองรบผดชอบในความไมรขอเทจจรงโดยประมาทนน โดยนยประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๖๒ วรรคสอง ซงบญญตวา ถาความไมรขอเทจจรงตามความในวรรคสามแหงมาตรา ๕๙ หรอความสาคญผดวามอยจรงตามในวรรคแรก ไดเกดขนดวยความประมาทของผกระทาความผด ผกระทารบผดฐานกระทาโดยประมาท ในกรณทกฎหมายบญญตไวโดยเฉพาะวาการกระทานน

ผกระทาจะตองรบโทษแมกระทาโดยไมประมาท๓๕ เชน ในกรณทอาจมองดทวๆไปแลว อาจเปน

การลกทรพยแตในความเปนจรงแลวไมใช เชน นาย ก นงฟงคาบรรยายอยดวยกนกบ นาย ข ทงสองนงอยโตะเรยนเดยวกน วางปากกาทมลกษณะสเดยวกนยหอเดยวกนไวบนโตะเรยนทเดยวกน ตอมาเมอหมดเวลาของชวโมงการบรรยายประจาวน นาย ก ไดหยบเอาปากกาของ นาย ข ทวางอยบนโตะไป โดยเขาใจผดวาเปนปากกาของตนเพราะคลายคลงกนดงกลาวแลว แตถานาย ก ดใหดกจะรไดวาปากกาทหยบไปนนมใชของตน นาย ก อาจใชความระมดระวงเชนวานนได แตหาไดใชเพยงพอไม ดงน นาย ก ขาดเจตนาในการลกทรพย เพราะไมรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบของความผดวาทรพยทหยบไปนนเปนของผอน แตเนองจากการไมรขอเทจจรงดงกลาวเกดขนเพราะความประมาทของนาย ก เอง นาย ก อาจตองรบผดในฐานประมาทแตความผดในลกษณะลกทรพยโดยประมาทน ไมมกฎหมายบญญตเอาความผดฐานลกทรพยโดยประมาทไว นาย ก จงไมมความผดฐานลกทรพยโดยประมาท ดงกลาวแลว ๒. สวนมงหมาย ไดแก การทผกระทาตองมความมงหมาย หรอเจตนาจานงทจะกระทาการใหตลอด หรอกระทาจนบรรลผลของการกระทาตามทกฎหมายบญญต ขยายความไดวา สวนทเปนความมงหมายของเจตนาอนเปนสวนทเกยวกบการมงความสาเรจของการกระทา คอ สวนทผกระทามเจตจานงทจะกระทาใหตลอด หรอกระทาจนบรรลผลเกดเปนความเสยหาย หรอเปนอนตรายตอสทธเสรภาพ หรอประโยชนของอนทกฎหมายใหความคมครอง และปองกนใหในสวนนเพยงแตผกระทามงหมายคอ ประสงคตอผลหรอยอมเลงเหนผลของการกระทากเพยงพอทจะถอไดวามเจตนาในสวนมงหมายแลว ไมจาเปนตองกระทาไปตลอด หรอบรรลผลจงจะถอวามเจตนาตามความเปนจรง เพราะการกระทานนอาจกระทาไปไมตลอด หรอตลอดแลวแตไมบรรลผลกได

๓๕ เรองเดยวกน.

๑๐๔

เพยงแตผกระทามความมงหมายทจะกระทาใหตลอด หรอบรรลผลกเพยงพอทจะถอวาผประทาประสงคตอผล หรอยองเลงเหนผลแลว การทกระทาไปไมตลอด หรอกระทาตลอดแตไมบรรลผลถอเปนเพยงการพยายามกระทาความผด ซงการพยายามกระทาความผดกตองมเจตนาเปนองคประกอบภายในเชนเดยวกน สวนการกระทาจะตลอด หรอไมตลอด และผลของการกระทาจะเกดหรอไมเกด หรอผลทจะเกดจะสมพนธกบการกระทา หรอไมเปนเรองทจะตองพจารณาในสวนของการกระทาซงเปนองคประกอบภายนอกไมเกยวกบเจตนาซงเปนองคประกอบภายใน ผกระทาจะอางวาเนองจากการกระทาไปไมตลอด หรอไมบรรลผล หรอเพราะผลไมสมพนธกบการกระทาฉะนนจงขาดสวนมงหมายของเจตนาจงจะถอวาผกระทาประสงคตอผล หรอยอมเลงเหนผลมไดตองถอวาขาดเจตนาอนเปนองคประกอบภายในไมเปนความผดแมในขนพยายาม จะอางดงนมได คาวาประสงคตอผล เปนคาทหามายถง เจตนาโดยตรง (DOLUS DIRETCUS) ซงกคอ การทผกระทารขอเทจจรงอนเปนองคประกอบของความผด และมงหมายโดยตรงใหการกระทาไดกระทาไปโดยตลอด หรอกระทาไปจนบรรลผลแลวแตกรณ อกคาหนงคอคาวา ยอมเลงเหนผล เปนคาทหมายความถงเจตนาทางออม (DOLUS EVENTUALIS) ไดแก การทผกระทารขอเทจจรงอนเปนองคประกอบของความผด หากแตมไดมงหมายโดยตรงใหการกระทาไดกระทาไปตลอด หรอบรรลผลแตยอมรบเอาความสาเรจ หรอผลของการกรทานนโดยมไดลงเล หรอโตแยงการทจะวนจฉยวาผกระทามเจตนาโดยออม หรอยอมเลงเหนผลนนจะตองพจารณาใหไดความเสยกอนวาผกรทามไดมเจตนาโดยตรง หรอประสงคตอผลหากมใชเจตนาโดยตรงแลวจงจะพจารณาตอไปวาเปนเจตนาโดยออม หรอไมเจตนาโดยออมนนใกลเคยงกบ ประมาท แตตางกนตรงทการกระทาโดยเจตนาโดยออมผกระทาจะตองรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบของความผด และยอมรบเอาความสาเรจ หรอผลของการกระทาโดยดษฎสวนการกระทาโดยประมาทนนผกระทามไดรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบของความผด และมไดยอมรบเอาความสาเรจ หรอผลของการกระทาแตไดกระทาโดยปราศจากความระมดระวงทจะปองกนมใหเกดการกระทาสาเรจ หรอเกดผลเชนนนซงผกระทาจะตองมความระมดระวงตามวสยและพฤตการณ และผกระทาอาจใชความระมดระวงมใหการกระทาสาเรจ หรอเกดผลเชนวานนไดแตหาไดใชใหเพยงพอไม เชน นาย ก พายเรอเขาไปตดใบบวซงขนปะปนอยกบตนขาวทผอนปลกไวในหนองนาสาธารณะแมนาย ก จะมไดประสงคใหตนขาวเสยหายแตกยอมเลงเหนไดวาถาพายเรอเขาไปตนขาวอาจเสยหายได

๑๐๕

ดงน นาย ก มความผดฐานทาใหเสยทรพยของผอนโดยเจตนายอมเลงเหนผลมใชประสงคตอผลและมใชโดยประมาท ๓๖ จะเหนไดวาใน มาตรา ๕๙ แหงประมวลกฎหมายอาญานนถอวาเปนหวใจ หรอเปนหลกสาคญในการทจะพจารณา หรอวนจฉยถงการกระทาความผดตามทกฎหมายกาหนดซงเจตนานน จะเปนสงชวด หรอบงชไดวาในการกระทาของบคคลหนงๆ ทไดลงมอกระทาอยางใดอยางหนงทกฎหมายกาหนดไววาเปนความผด และกาหนดโทษสาหรบจะลงโทษแกผกระทาความผดนนไว อนดบแรกผบงคบใชกฎหมายกตองคานงถงเรองของเจตนาในการลงมอกระทาความผดนนถาการกระทาดงกลาวขาดไปเสยซงเจตนาแลวผกระทากอาจไมตองรบผด หรอไดรบโทษนอยลง หรอไมมความผดใดๆ กไดซงกแลวแตพฤตการณทเกด และความรายแรงของการกระทานนๆ ประกอบดวย

๓.๕ ลกษณะของเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา

กกกกกกกกเจตนาในประมวลกฎหมายอาญานนนบวาเปนจดเรมตน หรอกลาวไดวาเปนหวใจสาคญในการทจะพจารณาความผดตางๆ ทจะตามมาตามความหนกเบาของแตละกระทงความผดดงนนเจตนาจงเปน สงทสาคญทสดในการเรมตนทจะตดสนความผดตางๆ แตถงกระนนกตาม เมอมเจตนาซงเปนองคประกอบภายในแลวกยงตองพจารณาถงสวนประกอบอนๆ ดวยจงจะครบองคประกอบของการกระทาความผด และในการกระทานนตองไมมกฎหมายยกเวนโทษ หรอผกระทาอางเหตในการยกเวนโทษหรอไมตองรบโทษอกดวยดงนนในการศกษาเรองดงกลาวจงมความจาเปนตองพจารณาโดยละเอยดรอบครอบ ปอ.มาตรา ๕๙ ไดวางหลกเกณฑในเรองดงกลาวไวดงน มาตรา ๕๙ บคคลจะตอง “รบผด” ในทางอาญา กตอเมอไดกระทาโดยเจตนา เวนแตจะไดกระทาโดยประมาท ในกรณทกฎหมายบญญตใหตองรบผดเมอไดกระทาโดยประมาท หรอเวนแตในกรณทกฎหมายบญญตไวโดยแจงชดใหตองรบผด แมไดกระทาโดยไมมเจตนา

ddddddd กระทาโดยเจตนา ไดแก กระทาโดยรสานกในการทกระทา และในขณะเดยวกน

ผกระทายอมประสงคตอผล หรอยอมเลงเหนผลของการกระทานน ถาผกระทามไดรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบของความผดจะถอวาผกระทาประสงคตอผล หรอยอมเลงเหนผลของการกระทานนมได

กกกกกกกกกระทาโดยประมาท ไดแก กระทาความผดมใชโดยเจตนาแตกระทาโดยปราศจากความ

๓๖ วชาญ จาปศร, กฎหมายอาญาสาหรบรฐศาสตร ภาค ๑ บทบญญตทวไป, (กรงเทพมหานคร :

สานกพมพสตรไฟศาล, ๒๕๔๖), หนา ๑๐๓-๑๐๖.

๑๐๖

ระมดระวงซงบคคลในภาวะเชนนนจกตองมตามวสย และพฤตการณ และผกระทาอาจใชความระมดระวงเชนวานนได แตหาไดใชใหเพยงพอไม กกกกกกกกการกระทา ใหหมายความรวมถงการใหเกดผลอนหนงอนใดขน โดยงดเวนการทจกตองกระทาเพอปองกนผลนนดวย๓๗

dd มาตรา ๕๙ วรรคแรก บคคลจะตองรบผดในทางอาญากตอเมอได “กระทาโดยเจตนา”

เวนแตจะได “กระทาโดยประมาท” ในกรณทกฎหมายบญญตใหตองรบผดเมอไดกระทาโดยประมาท หรอเวนแตในกรณทกฎหมายบญญตไวโดยแจงชดใหตองรบผดแมได “กระทาโดยไมมเจตนา” กระทาโดย “เจตนา” เปนองคประกอบภายในอนเปนเงอนไขทผกระทาจะตองม“เจตนา”จงจะตองรบผดในทกฐานความผด (เวนแต กรณ (๒) (๓)) โดยกฎหมายไมตองบญญตไวทฐานความผดนนอก กระทาโดย “ประมาท” เปนองคประกอบภายในทกฎหมายตองบญญตไวทฐานความผด เมอบญญตใหตองรบผด กระทาโดย “ไมมเจตนา” ตองมกฎหมายบญญตไวโดยแจงชด เชน ความผดลหโทษ ตาม ปอ.มาตรา ๑๐๔

๓.๕.๑ โครงสรางการกระทา กระทาความหมาย ปกต การเคลอนไหว หรอไมเคลอนไหวรางกายโดยรสานกอยภายใต การควบคมของจตใจกระทาโดยผลของกฎหมายคอ การงดเวนไมปองกนผลเมอมหนาทตองปองกน ตาม ปอ.มาตรา ๕๙ วรรคทาย,การละเวน ไมชวยผทตกอยในภยนตรายแหงชวต เมอสามารถชวยได ปอ.มาตรา ๓๗๔ f

กกกกกกกกโครงสรางเงอนไขความรบผด ในสวนของการกระทาแตละประเภท กกกกกกกกกระทาโดยเจตนา เจตนาตามจรง ปอ.มาตรา ๕๙ วรรค รสกนกฯ + ประสงค หรอยอมเลงเหนผล กกกกกกกกมาตรา ๕๙ วรรค ๓ หากไมร (ขอเทจจรงอนเปนองคประกอบความผด) = ไมเจตนา

กกกกกกกกมาตรา ๖๒ วรรค ๓ หากไมร (เหตฉกรรจ) = ไมตองรบโทษหนกขน

กกกกกกกกมาตรา ๖๑ ความสาคญผดในตวบคคล (บทขยาย ไมมผลตอความรบผด)fffffffffffff ดดด

กกกกกกกกมาตรา ๖๒ วรรค ๑ ความสาคญผดในขอเทจจรงอนเปนคณแกผกระทาfffffffffffffff

กกกกกกกกมาตรา ๖๒ วรรค ๒ การไมร และความสาคญผดในขอเทจจรง ซงเกดขนโดยประมาท ตองรบผด กรณกฎหมายบญญตใหรบผด แมกระทาโดยประมาท

๓๗ สมชาย พงษพฒนาศลป และเผาพนธ ชอบนาตาล, ประมวลกฎหมายอาญาและประมวลกฎหมาย

แพง, หนา ๑๕-๓๒.

๑๐๗

กกกกกกกกกระทาโดยประมาท มาตรา ๕๙ วรรค ๔ เปนการกระทาผดท “มใชโดยเจตนา” แตขาดความระมด ระวงซง “บคคลในภาวะเชนนน” จกตองมตาม “วสย” และ “พฤตการณ” หรอไดใชความระมดระวงเชนวานน ไมเพยงพอ ดดดดddddddดด

ddddddddกระทาโดยไมมเจตนา มาตรา ๑๐๔ หลกทใชกบกฎหมายลหโทษ ใหตองรบผดแม

กระทาโดยไมมเจตนายกเวนความผดนนจะมบทบญญตใหเหนเปนอยางอนในลกษณะทวาจะตองรบผดตอ เมอมเจตนา บคคล (เปนผกระทาการ หรออาจเปนผถกกระทาการ)

ddddddd บคคลในการกระทาทเปนองคประกอบทางกฎหมายอาญา มอย ๒ ประเภทดวยกนซง

อาจจะเปนผถกกระทา หรออาจจะเปนผกระทากไดไดแก

๑. บคคลซงมสภาพบคคลตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย บญญตไวเกยวกบสภาพของบคคลในมาตรา ๑๕ สภาพบคคลยอมเรมตองแตเมอคลอดแลวอยรอดเปนทารก และสนสดลงเมอตาย ทารกในครรภมารดากสามารถมสทธตางๆ ได หากวาภายหลงคลอดแลวอยรอดเปนทารก 0000000

คาพพากษาฎกาท ๑๓๓๔/๒๕๑๐ จาเลยจะทารายบตรของผเสยหาย ผเสยหายเขาไปขดขวาง จาเลยผลกผเสยหาย ทาใหผเสยหายลมลง จาเลยยอมเลงเหนผลวา เมอผเสยหายลมลงแลว ผเสยหายจะไดรบผลอยางไร ผเสยหายไดรบบาดเจบกยอมเปนผลแหงการกระทาโดยเจตนาของจาเลยตาม ปอ.มาตรา ๕๙ วรรค ๒๓๘ คาพพากษาฎกาท ๑๑๕๕ /๒๕๒๐ จ .ปลกขาวในหนองสาธารณะ จ .อางสทธครอบครองในหนองไมได จาเลยมสทธใชหนองไดเทาเทยมกบ จ.แตจาเลยนาเรอเขาไปตดใบบว ซงปนอยกบตนขาวทาใหตนขาวเสยหาย เปนการกระทาโดยเลงเหนผลตาม ปอ.มาตรา ๕๙ ผดตาม ปอ.มาตรา ๓๕๙๓๙

๒. นตบคคล ตามประมวลกฎหมายแพง และพาณชย บญญตไวในมาตรา ๖๕ นตบคคลจะมขนไดกแตดวยอาศยอานาจแหงประมวลกฎหมายน หรอกฎหมายอน มาตรา ๖๗ ภายใตบงคบมาตรา ๖๖ นตบคคลยอมมสทธ และหนาทเชนเดยวกบบคคลธรรมดาเวนแตสทธ และหนาทซงโดยสภาพจะพงเปนไดเฉพาะแกบคคลธรรมดาเทานน เมอมกฎหมายบญญตโดยตรงใหนตบคคลใดตองรบผดทางอาญานตบคคลนนกยอม

๓๘ ฎ.๑๓๓๔/๒๕๑๐. ๓๙ ฎ.๑๑๕๕/๒๕๒๐.

๑๐๘

จะตอง รบผดตามทกฎหมายนนบญญตไว เชน ความผดตามพระราชบญญตกาหนดความผดเกยวกบหางหนสวนจดทะเบยน หางหนสวนจากด บรษทจากด สมาคม และมลนธ พ.ศ. ๒๔๙๙

เมอมกฎหมายบญญตใหนตบคคลใดตองรบผดในการกระทาของผ อนซงนตบคคลจะตองรบผดชอบ เชน พระราชบญญตสมดเอกสารแลหนงสอพมพ พ.ศ. ๒๔๗๐ ซงใชอยในขณะนนให

เจาของตองรบผดในความผดทไดกระทาลงดวยการโฆษณาสมด หรอเอกสาร หรอหนงสอพมพ ฉะนนบรษทจากดนตบคคลซงเปนเจาของหนงสอพมพจงตองรบผดในความผดฐานหมนประมาทอนเนอง จากขอความทตพมพได(คาพพากษาฎกาท ๒๖๕/๒๔๗๓๔๐ ) หรอตามพระราชบญญตการ

ทาเหมองแร พ.ศ. ๒๔๖๑ ซงใชอยในขณะนนผถอประทานบตรเหมองแรยนบญชแรไมถกตองกม

ความผดแมผถอประทานบตรนนจะเปนบรษทจากดซงเปนนตบคคล และแมผจดการของบรษทจะเปนผทาบญชกตาม (คาพพากษาฎกาท ๑๘๕/๒๔๘๙)๔๑

กกกกกกกก๓. หากไมมกฎหมายบญญตโดยตรงใหนตบคคลตองรบผดหรอตองรบผดในการกระทาของ ผอนดงกลาวขางตนแลวนตบคคลจะรบผดทางอาญากตอเมอความผดทางอาญานนไดกระทาไปในการดาเนนงานตามวตถทประสงคของนตบคคลนน ๆ และนตบคคลไดรบประโยชนจากการกระทานนแลวทงนจะเหนไดจากคาพพากษาฎกาท ๑๖๖๙/๒๕๐๖ และ ๕๘๔/๒๕๐๘ ซงวนจฉย

วาบรษทนตบคคลแมไมสามารถกระทาการทกอยางไดเชนบคคลธรรมดากตามแตถาการกระทานนเปนไปตามความประสงคซงไดจดทะเบยนไว และไดรบประโยชนอนเกดจากการกระทานนแลวกยอมมเจตนาในการรบผดทางอาญาได๔๒ ddddddddddddddddddddddddddddddddddd

๓.๖ ประเภทของเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา ในประมวลกฎหมายอาญามาตรา ๕๙ ไดจาแนกประเภทของเจตนาโดยในแตละตาราจะ

แบงประเภทออกคลายๆ กนซงโดยสวนประกอบหลกใหญแลวจะเหนวาตองประกอบดวยการเลงเหนผลของการทไดกระทา และตองประสงคตอผลทกระทาตอจงจะครบตามหลกของการกระทาทประกอบดวยเจตนา ดงนนถงแมวาในแตละตาราแตละนกกฎหมายอาจารยทางกฎหมายไดแบงออกอยางไรกตาม กยงคงตองครอบคลมอยใน มาตรา ๕๙ อยเชนเดม ประเภทของเจตนาพอจะจาแนกไดดงน

๑. เจตนาประสงคตอผล หมายถง รสานกและมงหมายจะใหเกดผลขนซงมความหมายใกลเคยงกบคาวาจงใจในคดแพงแตแตกตางกนเลกนอยตรงทเจตนาประสงคตอผลตองมการ

๔๐ ฎ.๒๖๕/๒๔๗๓. ๔๑ ฎ.๑๘๕/๒๔๘๙. ๔๒ ฎ.๑๖๖๙/๒๕๐๖, ๕๘๔/๒๕๐๘.

๑๐๙

พจารณาถงผล ทเกดขนดวยวามาก หรอนอยกวาทไดมงหมายไวเชน นายแดงตงใจเอาไมตหวนายดา ตงใจเพยงใหหวแตกเลกนอยแตถาผลทเกดขนจรงคอ ดาถงแกความตายอยางนทางอาญาไมถอวามเจตนาฆา (มเจตนา เพยงทาราย) ดงนน แดงตองรบผดฐานทารายผอนจนเปนเหตใหถงแกความตายแตหากพจารณาในทางแพงกตองถอวาแดง จงใจทาใหดาเสยหายเพราะไดทาไปโดยรสานกวาจะเกดความเสยหายขนกบดาโดยไมตองสนใจวาความเสยหายทเกดขนจรงมมาก หรอนอยกวาทมงหวงไวกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก คาพพากษาฎกาท ๑๐๕๑/๒๕๑๐ ความผดตามปอ.มาตรา ๓๔๔ ผหลอกลวงตองประสงคตอผล คอ การทางานของผทถกหลอกใหประกอบการงานใหแกตน หรอบคคลทสามโดยจะไมใชคาแรงงาน ฯลฯ เมอคดไดความวาจาเลยหลอกเพอใหสงเงนเทานนไมไดหลอกใหทางานจงไมใชเปนการกระทาเพอประสงคตอผล ตามมาตรา ๓๔๔ จาเลยไมมความผดตามมาตราน๔๓ ๒. เจตนาเลงเหนผล หมายถง ไมไดประสงคตอผลคอ ไมไดมงหมายใหเกดผลขนแตเลงเหนไดวาจะเกดผลขนอยางแนนอนเทาทจตใจของจตใจของบคคลทอยในฐานะเชนนนจะเลงเหนได ตวอยางเชน นายขาวยงปนเขาไปในกลมคนประมาณ ๑๐ คนเพออวดศกดาไมไดมความประสงคทจะฆาใครแตนายขาวยอมเลงเหนไดวากระสนปนอาจถกคนใดคนหนงในกลมคนจนถงแกความตายไดกรณนในทางอาญาถอวานายขาวมเจตนาเลงเหนผล (คอมเจตนาฆาผอน)ดงนน หากกระสนปนถกนายดาทอยในกลมคนจนถงแกความตาย นายขาวกมความผดฐานฆาผอนโดยเจตนา กรณตวอยางดงกลาวนหากพจารณาในทางแพงไมถอวานายขาวจงใจเพราะไมไดมงหวงในเกดความเสยหายแกผอนแตอาจตองรบผดจากการทกระทาละเมดตอผอนโดยความประมาท กกกกกกกกคาพพากษาฎกาท ๑๓๓๔/๒๕๑๐ จาเลยจะทารายบตรของผเสยหายผเสยหายเขาไปขดขวางจาเลยผลกผเสยหาย ทาใหผเสยหายลมลงจาเลยยอมเลงเหนผลวาเมอผเสยหายลมลงแลว ผเสยหายจะไดรบผลอยางไรผเสยหายไดรบบาดเจบกยอมเปนผลแหงการกระทาโดยเจตนาของจาเลยตาม มาตรา ๕๙ วรรค ๒๔๔

คาพพากษาฎกาท ๑๑๕๕/๒๕๒๐ จ ปลกขาวในหนองสาธารณะ จ อางสทธครอบครองในหนองไมไดจาเลยมสทธใชหนองไดเทาเทยมกบ จ แตจาเลยนาเรอเขาไปตดใบบวซงปนอยกบตนขาวทาใหตนขาวเสยหายเปนการกระทาโดยเลงเหนผลตามมาตรา ๕๙ ผดตาม มาตรา ๓๕๙๔๕

๔๓ ฎ. ๑๐๕๑/๒๕๑๐.

๔๔ ฎ.๑๓๓๔/๒๕๑๐.

๔๕ ฎ.๑๑๕๕/๒๕๒๐.

๑๑๐

คาพพากษาฎกาท ๒๗๘๐/๒๕๒๗ จาเลยจองปนมาทางจาสบตารวจ น กบพวกแลวกม เสยงปนดงขน ๑ นด จากทางดานจาเลย ซงจาเลยจะ ตองเปนผยงเพราะพวกของจาเลยไมมปนแมกระสนปนทจาเลยยงจะไมถกใครแตการทจาเลยยงปนมาทางจาสบตารวจ น กบพวก จาเลยยอมเลงเหนผลของการกระทานนไดวาอาจเปนเหตใหจาสบตารวจ น กบพวกคนใดคนหนงหรอ หลายคนถงแกความตายจาเลยจงมความผดฐานพยายามฆาเจาพนกงานซงกระทาการตามหนาท๔๖ คาพพากษาฎกาท ๑๑๔/๒๕๓๑ การทจาเลยจดไฟเผาทนอนในหองของโรงนาชาเพราะไมพอใจหญงบรการของโรงนาชานนจาเลยยอมเลงเหนผลไดวาเมอทนอนถกเผาไหมแลวไฟอาจจะลกลามไหมเตยงนอนฝาพนง เพดาน จนกระทงโรงนาชาแหงนนทงหมดไดเมอไดความวาโรงนาชานนมคนอยอาศยดวยจาเลยจงตองมความผดฐานวางเพลงเผาโรงเรอนทคนอยอาศยตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๒๑๘ (๑)๔๗ ๓. เจตนาโดยพลาด หมายถง ผใดเจตนาจะกระทาตอบคคลหนงแตไดกระทาตออกบคคลหนงโดยสาคญผด ผนนจะยกเอาความสาคญผดเปนขอแกตววามไดกระทาโดยเจตนาหาไดไมคาพพากษาฎกาท ๑๙๐๖/๒๕๐๘ จาเลยโกรธแคนพวกทรมทารายจาเลย ตงใจจะไปฆาเพอเปนการลางแคน เมอพบผตายจาเลยเขาใจวาผตายเปนพวกทรมทารายตนจงใชอาวธปนยงผตายทนท ดงนเปนการฆาผตายโดยไตรตรองไวกอน๔๘

การกระทาโดยเจตนามผเชยวชาญยงแบงประเภทเจตนาออกไดอกคอ ๔๙๑. เจตนาตามความเปนจรง ไดแก ประสงคตอผล หรอเลงเหนผล ตามมาตรา ๕๙

วรรคสาม เชนตามคาพพากษาศาลฏกาไดวางหลกไวใน คาพพากษาศาลฎกาท ๓๗๕๙/๒๕๕๐ จาเลยใชอาวธสปาตายาวประมาณ ๑ ฟตครง ซงเปนมดขนาดใหญทอาจใชเปนอาวธฟนทาอนตรายบคคลอนถงแกความตายไดฟนบรเวณศรษะของโจทกรวมซงเปนอวยวะสาคญจนกะโหลกศรษะแตกยบและสมองฉกขาดแสดงใหเหนวาโจทกรวมถกจาเลยใชอาวธสปาตาฟนอยางแรง และเปนการเลอกฟนทสวนสาคญของรางกายประกอบกบแพทยผตรวจรางกายโจทกรวมใหการวา บาดแผลของโจทกรวมตองรบรกษาหากลาชาอาจถงแกความตายไดเนองจากเลอดออกมาก บาดแผลตดเชอเขาไปในสมอง และมเลอดคงในสมองมาก แมจาเลยจะฟนโจทกรวมเพยงครง

๔๖ ฎ.๒๗๘๐/๒๕๒๗. ๔๗ ฎ.๑๑๔/๒๕๓๑. ๔๘ ฎ.๑๙๐๖/๒๕๐๘. ๔๙ เนตบณฑตยสภา, “เอกสารสรปเนอหาวชา หลกกฎหมาย และฎกานาสนใจ ประกอบการศกษา

และเตรยมตวสอบเนตบณฑต ภาค ๑ สมยท ๖๑ กลมวชาประมวลกฎหมายอาญา เลมท ๒”, (กรงเทพมหานคร : เนตบณฑตยสภา, ๒๕๕๑) (อดสาเนา).

๑๑๑

เดยวจาเลยยอมเลงเหนผลไดวาโจทกรวมอาจถงแกความตายไดถาหากไมไดรบการรกษาพยาบาลจากแพทยทนทวงท การกระทาของจาเลยจงฟงไดวาเปนการกระทาโดยมเจตนาฆาโจทกรวมเมอโจทกรวมไมถงแกความตายจาเลยจงมความผดฐานพยายามฆาโจทกรวม๕๐ ๒. เจตนาโดยผลของกฎหมาย หมายความวา ผกระทาไมประสงคตอผล และไมเลงเหนผล แตกฎหมายถอวาผกระทามเจตนาคอ การกระทาโดยพลาดมาตรา ๖๐ การกระทาโดยสาคญผดมาตรา ๖๑ เชนตามคาพพากษาศาลฎกาไดวางหลกไวใน คาพพากษาศาลฎกาท ๒๐๕/๒๕๑๖ ผตาย ผเสยหาย และจาเลยรวมดมสราดวยกนจนเมาแลวผตายกบจาเลยทะเลาะกน

ผเสยหายจงชวนจาเลยกลบบานผตายตามมาตอย และเตะจาเลยจนลม ลกขนกยงถกเตะอกเมอผตายเตะจาเลยกใชมดปลายแหลมทตดตวไปแทงสวนไปสองสามครงถกผตายระหวางนนผเสยหายเขาขวางเพอหามจงถกมดไดรบบาดเจบ สวนผตายถงแกความตายการกระทาของจาเลยตอผตายเปนการกระทาโดยปองกนพอสมควรแกเหตแมจะพลาดไปถกผเสยหายเขาดวยซงตามมาตรา ๖๐ ประมวลกฎหมายอาญาจะถอวาจาเลยมเจตนาแทงผเสยหายกดแตการกระทาของจาเลยกเปนผลสบเนองมาจากจาเลยแทงผตายเพอปองกนสทธพอสมควรแกเหตอนไมเปนความผดจาเลยจงไมมความผดฐานทารายรางกายผเสยหายดวย๕๑

คาพพากษาศาลฎกาท ๔๙๔๗/๒๕๔๗ จาเลยท ๑ ขบรถยนตกระบะมจาเลยท ๒ ถงท ๔ และพวกคนรายนงอยดวยไปจอดทหนาบานเกดเหตคนรายสวนหนงไปเคาะประตบานเกดเหตเรยกใหคนงานเปดประตและสงเงนให มฉะนนจะยงเจาพนกงานตารวจทซมอยจะเขาจบกมคนรายดงกลาววงขนรถยนตกระบะซงจาเลยท ๑ ขบยอนกลบมาพาหลบหนเจาพนกงานตารวจจงตดตามจบกมจาเลยท ๑ ถงท ๔ กบพวกไวได จาเลยท ๑ ถงท ๔ กบพวกยอมมความผดฐานพยายามปลนทรพย การทจาเลยท ๑ ถงท ๓ กบพวกประสงคจะปลนทรพยชาวมอญซงพกอาศยอยในบานเกดเหต และไดลงมอปลนทรพยโดยสาคญผดวาผทอยในบานเกดเหตเปนชาวมอญ แตความจรงเปน ส. ผเสยหาย เชนน จาเลยท ๑ ถงท ๓ จะยกความสาคญผดมาเปนขอแกตววามไดเจตนากระทาตอ ส. หาไดไม๕๒

นอกจากนยงมอาจารยผเชยวชาญทางดานกฎหมายอาญาไดแบงประเภทออกไดเปนดงน ๑. เจตนาธรรมดา คอ เจตนาทมประสงคตอผล กบเลงเหนผล

๕๐ ฎ. ๓๗๕๙/๒๕๕๐. ๕๑ ฎ. ๒๐๕/๒๕๑๖. ๕๒ ฎ. ๔๙๔๗/๒๕๔๗

๑๑๒

๒. เจตนาพเศษ คอ เจตนาทมมลเหตจงใจใหกระทา ซงเปนสวนทเพมจากเจตนาซงกาหนดไวในความผดทจะมการกระทาครบองคประกอบภายในไดจะตองประกอบดวยเจตนา และเจตนาพเศษ เชน ปอ.๓๓๔ ผใดเอาทรพยของผอน หรอทผอนเปนเจาของรวมอยดวยไปโดยทจรตผนนกระทาผดฐานลกทรพยตองระวางโทษจาคกไมเกนสามป และปรบไมเกนหกพนบาท

จะเหนวาในสวนของเจตนาพเศษนใน ปอ.มาตรา ๓๓๔ ลกทรพยจะตองมเจตนาเอาไป และโดยทจรต ในสองสวนดวยกน๕๓

๓.๗ เกณฑการตดสนเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา

เมอพดถงความผด หรอมใครสกคนทถกกลาวหาวาเปนผกระทาความผด หรอตกเปน

ผกระทา ความผดซงมกจะไดยนวาเขาไมเ จตนา หรอไม ต ง ใ จ หรอไมรวาสงททาลงไปเปน

ความผดซงถาวเคราะหถงเหตปจจยเหลานแลวจะเหนวาไมวาจะมการกระทาใดๆ กตามตองอาศย

เจตนาเปนหลกในการกระทานนๆ ซงเจตนาจะเปนตวบงชซงแสดงออกมาเปนลกษณะของการ

กระทา หรอเปนพฤตกรรมทแสดงออกมา เชนนาย ก ตองการฆานาย ข ใหตายจงใชอาวธปนยงนาย

ข ไป ๑ นด กระสนถกนาย ข ตาย แสดงวานาย ก มเจตนาฆา นาย ข และไดแสดงออกมาซง

เรยกวามการกระทา และสาเรจเปนผลคอความตายของนาย ข๕๔ หรอ ตวอยางตามคาพพากษาศาล

ฎกาท ๕๗๔ /๒๕๒๗ จาเลยขนไปบนตนลาไยหกลาไยทงกงจากตนลาไยใสในเขงเจาพนกงาน

จบจาเลยขณะกาลงอยบนตนและกาลงหกกงลาไยใสเขงอย เปนการแยกหรอเคลอนทผลลาไยออก

จากตน และเขายดถอเอาผลลาไยจานวนนนไวแลวอนเปนการเอาไปซงทรพยของผเสยหายครบ

องคประกอบความ ผดฐานลกทรพยแลว๕๕การกระทาของบคคลใดจะเปนการกระทาทผดกฎหมาย

ไดนนนอกจากจะตองมความหมายตามกฎหมายแลวยงจะตองพจารณาตอไปอกดวยวาการกระทา

ของผนนเปนการ กระทาทครบองคประกอบของความผดตามทกฎหมายบญญตไวอยางไร หรอไม

องคประกอบของความผดแตละบทมาตราหรอแตละฐานความผดนนกฎหมายจะบญญตไวไม

เหมอนกน และแตกตางกนไปตามแตลกษณะของความผดนนอยางไรกตามบคคลจะตองรบผด

ddddddddddd๕๓ธนาคร วนมหาชย. โครงสรางอาญา. [ออนไลน]. แหลงทมา : fhttp://www.laslaws,com ดดดดด [8 ก.ค.2553 ]

๕๔ สานกงานอยการสงสด, รวมกฎหมายทประชาชนควรร, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพชวน, ๒๕๔๘), หนา ๑๔๙.

๕๕ ฎ. ๕๗๔/๒๕๒๗.

๑๑๓

ในทางอาญานนตองพจารณา จาก การกระทาของผนนตามองคประกอบ ๓ ประการดงนคอ

๑. การกระทา “องคประกอบ” ทกฎหมายบญญต

๒. การกระทาไมมกฎหมายยกเวนความผด

๓. การกระทาไมมกฎหมายยกเวนโทษ ๕๖

ซง ทง ๓ ประการนเ มอพจารณาเฉพาะในเ รองการกระทาผดโดยเฉพาะแลว

องคประกอบทกฎหมายบญญตอาจแบงออกไดเปน ๒ ประเภท คอ

๑. องคประกอบภายนอก ซงกคอ องคประกอบภายนอกของความผด ไดแก ผกระทา

การกระทา และวตถแหงการกระทา

๒. องคประกอบภายใน คอ องคประกอบภายในของความผด ไดแก เจตนา ประมาท

รวมทงเจตนาพเศษหรอมลเหตจงใจ เชน โดยทจรต โดยทรมาน หรอโดยทารณโหดรายเพอ

ตระเตรยมการหรอเพอความสะดวกในการทจะกระทาความผดอยางอนหรอเพอการอยางอนฯลฯ

ถงจะเปนดงกลาวกไมไดหมายความวาความผดทกฐานความผดจะตองมองคประกอบภายในทกฐาน

ความผดเสมอไปเพราะบางกรณการกระทาไปโดยมเจตนาหรอประมาทหรอไม ไมถอเปนสาระสาคญ

แมจะไดกระทาไปโดยไมมเจตนา หรอไมประมาทกมความผดในกรณทกฎหมายบญญตไวชดแจง

กกกกกกก ๑. การกระทา “องคประกอบ” ทกฎหมายบญญต

กกกกกกกกการพจารณาองคประกอบของความผดแตละฐานนนเรมตนพจารณาทองคประกอบ

ภายนอก กอนวาขอเทจจรงอนเปนองคประกอบภายนอกมครบถวนตามทกฎหมายบญญตไว

หรอไมเมอครบภายนอกแลวถาเปนความผดทไมตองการองคประกอบภายในคอ ไมตองการ

เจตนาหรอประมาทเปนองคประกอบอยดวยกถอวาการกระทานนครบองคประกอบของความผด

ตามทกฎหมายบญญตแตมขอควรระมดระวงอย ทวาการทกฎหมายไมตองการเจตนาเปน

องคประกอบอยดวยนน ยงอาจตองพจารณาถงเจตนาพเศษ หรอมลเหตจงใจอยดวยในกรณเชนน

แมจะไมตองพจารณาวาผกระทามเจตนาหรอประมาท หรอไมแตกยงจาตองพจารณาถงเจตนา

พเศษหรอมลเหตจงใจดวย สาหรบกรณความผดทตองการองคประกอบภายใน คอตองการเจตนา

หรอประมาทเปนองคประกอบภายในอยดวยนนเมอพจารณาวาครบองคประกอบภายนอกแลวยง

๕๖ วชาญ จาปศร, กฎหมายอาญาสาหรบรฐศาสตร ภาค ๑ บทบญญตทวไป, หนา ๗๙.

๑๑๔

ตองพจารณาองค ประกอบ ภายในเหลานตอไปดวยวาผกระทามเจตนา หรอประมาทถงจะถอวา

การกระทาครบองคประกอบความ ผดนนองคประกอบภายนอก และองคประกอบภายในโดย การ

กกกกก การกระทาครบองคประกอบของความผดจงมความหมายวาครบองคประกอบตาม

ความจาเปนเทาทกฎหมายบญญตวา ตองครบสาหรบการกระทาความผดในแตละฐานความผดท

บญญตไวในมาตรานนๆ กลาวคอ มใชวาทกกรณกฎหมายตองการองคประกอบทกอยาง บางอยาง

กไมตองม เชน กรณความผดทไมตองการเจตนาหรอประมาท กรณเชนนกฎหมายเพยงแตไม

คานงถงวาผกระทาจะมเจตนา หรอประมาทหรอความผดฐานนนกลาวคอ การกระทาจาเปนตอง

เปนการกระทาทครบองคประกอบ และจะขาดเสยไมไดแมในขอเทจจรงจะเกนองคประกอบทกฎหมาย

กาหนด กยงอาจเปนความผดฐานนนอยและสาหรบขอเทจจรงทเกนไปอาจไปเขาเปนองคประกอบ

เปนความผด ในฐานอนๆ ไดอกฉะนนจงเขาในลกษณะการกระทากรรมเดยวผดกฎหมายหลายบท

ดดดดดดดด๒. การกระทาทกฎหมายระบไววาไมเปนความผดเพราะมเหตยกเวน

การกระทาทครบองคประกอบ ทกฎหมายบญญตหากเปนการกระทาทมกฎหมายยกเวน

ความผด ผกระทาไมตองรบโทษทางอาญา กฎหมายยกเวนความผด อนเปนผลใหผกระทา “ไมม

ความผด” หรอ หากจะกลาวไดอกมมหนง คอ ทาใหผกระทามอานาจกระทาได

กฎหมายทยกเวนความผด เชน การกระทาทปองกนสทธของตนหรอผอนตามประมวล

กฎหมายอาญา มาตรา ๖๘ ซงบญญตไววา “ผใดจาตองกระทาการใดเพอปองกนสทธของตนหรอ

ของผอนใหพนภยนตรายซงเกดจากการประทษรายอนละเมดกฎหมาย และเปนภยนตรายทใกลจะ

ถง ถาไดกระทาพอสมควรแกเหต การกระทานนเปนการปองกนโดยชอบดวยกฎหมาย ผนนไมม

ความผด” ๕๗

การทาแทงกรณพ เศษกรณนมเหตผลเนองจากรกษาสขภาพอนามยของหญงทมครรภ

เนอง จากมครรภอนเปนผลมาจากการกระทาผด โดยนยประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๓๐๕

บญญตไววา “ถาการกระทาผดดงกลาวในมาตรา ๓๐๑ และมาตรา ๓๐๒ นนเปนการกระทาของ

นายแพทยและ จาตองกระทาเนองจากสขภาพของหญงนน หรอ หญงมครรภเนองจากการกระทา

๕๗ สมชาย พงษพฒนาศลป และเผาพนธ ชอบนาตาล, ประมวลกฎหมายอาญาและประมวล

กฎหมายแพง, หนา ๓๕.

๑๑๕

ความผดอาญาตามทบญญตไวในมาตรา ๒๗๗ มาตรา ๒๘๒ มาตรา ๒๘๔ ผนนไมมความผด” ๕๘

การแสดงความคดเหนโดยสจรต โดยนยตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๓๒๙ ซง

บญญตวา ผใดแสดงความคดเหนหรอขอความใดโดยสจรต

(๑) เพอความชอบธรรม ปองกนตน หรอปองกนสวนไดเสยเกยวกบตน

(๒) ในฐานะเปนเจาพนกงานปฏบตการตามหนาท

(๓) ตชมดวยความเปนธรรม ซงบคคล หรอสงใดอนเปนวสยของประชาชนยอมกระทา

(๔) ในการแจงขาวดวยความเปนธรรมเรองการดาเนนการอนเปดเผยในศาล หรอใน

การประชมผนนไมมความผดฐานหมนประมาท๕๙

ยกเวนความผดทมไดมบญญตไวเปนลายลกษณอกษร เชน หลกในเรองความผด

ยนยอม ซงยกเวนความผดในบางกรณ หลกดงกลาวมานไมมกฎหมายบญญตไวโดยตรงดงเชนเรอง

ปองกน แตกนามาใชไดโดยถอเปน “หลกทวไป” การนามาใชไมขดตอบญญตมาตรา ๒ แหง

ประมวลกฎหมายอา๖๐เพราะการนามาใชเพอเปนคณแกผกระทาจารตประเพณกถอวาไดเปนหลก

กฎหมายทวไปทยกเวนความผดไดเชน จารตประเพณทใหอานาจครตนกเรยนพอสมควรเพอวากลาว

ตกเตอน สงสอน หรอพระภกษมอานาจลงโทษศษยวดได๖๑

๓. การกระทาทกฎหมายระบไววาเปนความผดเพราะไมมเหตยกเวน

โดยหลกทวไปผกระทาจะตองไดรบโทษเสมอไปหากไมมกฎหมายยกเวนโทษใหแตใน

บาง กรณผกระทาความผดอาจไดรบการยกเวนโทษ คอ มโทษแตยกเวนใหไมเอาโทษกรณกฎหมาย

ทยกเวนโทษใหแกการกระทาตางๆ ทเปนความผดมหลายกรณดวยกน นอกจากนแลวกฎหมายยง

ยกเวนโทษในกรณความผดขนพยายาม ซงผกระทายบยงชงใจหรอกลบใจกรณตามมาตรา ๘๒

หรอเปนการพยายามทาแทงตามมาตรา ๓๐๑ และ ๓๐๒ วรรคแรก ประกอบมาตรา ๓๐๔ และการ

พยายามกระทาความผดลหโทษตาม มาตรา ๑๐๕ คาวา “เหตอนควรยกเวนโทษ” เปนคาทประมวล

กฎหมายอาญาบญญตไวในมาตรา ๘๙ และกรณคลายกนนมบญญตไวในมาตรา ๖๒ ดวย ซงใชคา

วา “ขอเทจจรงใดถามอยจรงจะทาใหผกระทาไมตองรบโทษ” เชน การกระทาความผดของคน

๕๘ เรองเดยวกน, หนา ๘๘. ๕๙ อางแลว. ๖๐ อางแลว.

๖๑ ฎ.๔๓๐/๒๕๐๕.

๑๑๖

วกลจรต กรณนมบญญตไวในปอ.มาตรา ๖๕ บญญตวา “ผใดกระทาความผด ในขณะไมสามารถร

ผดชอบหรอไมสามารถบงคบตนเองไดเพราะมจตบกพรอง โรคจต หรอจตฟนเฟอน ผนนไมตอง

รบโทษสาหรบความผดนน แตถาผกระทายงสามารถรรบผดชอบอยบางหรอยงสามารถบงคบตนเองไดบาง ผนน

ตองรบโทษสาหรบความผดนนแตศาลจะลงโทษนอยกวาทกฎหมายกาหนดไวสาหรบความผดนน

เพยง ใดกได”

กกกกกกกกการกระทาความผดของคนเสพสราหรอของมนเมา กรณนมบญญตไวใน ปอ.มาตรา

๖๖ บญญตวา “ความมนเมาเพราะเสพสรา หรอสงมนเมาอยางอนจะยกขนเปนขอแกตวตามมาตรา

๖๕ ไมได เวนแตความมนเมานนจะเกดโดยผเสพไมรวาสนนนทาใหมนเมา หรอไดเสพโดยถกขน

ใจใหเสพ และไดกระทาความผดในขณะไมสามารถรผดชอบ หรอไมสามารถบงคบตนเองได

ผกระทาความผดจงจะไดรบยกเวนโทษ สาหรบความผดนน แตถาผนนยงสามารถรผดชอบอยบาง

หรอยงสามารถบงคบตนเองไดบางศาลจะลงโทษนอยกวาทกฎหมายกาหนดไวสาหรบความผด

นนเพยง ใดกไดถาการกระทาไมเปนการสมควรเกนแกเหตผนนไมตองรบโทษ” ๖๒การกระทา

ความผดเกยวกบทรพยในบางความผดระหวางสามภรยา กรณดงกลาวนบญญตไวในประมวล

กฎหมายอาญา มาตรา ๗๑ วรรคแรก ซงบญญตวา “ความผดทบญญตไวในมาตรา ๓๓๔ ถง มาตรา

๓๓๖ วรรคแรก และมาตรา ๓๔๑ ถงมาตรา ๓๖๔ นนถาเปนการกระทาทสามกระทาตอภรยา หรอ

ภรยากระทาตอสาม ผกระทาไมตองรบโทษ”

กกกกกกกกการกระทาความผดของเดกอายไมเกนสบป เปนกรณทประมวลกฎหมายอาญา มาตรา

๗๓ วรรคแรก บญญตวา “เดกอายยงไมเกนสบป กระทาการอนกฎหมายบญญตเปนความผด เดก

นนไมตองรบโทษ” ๖๓

การกระทาความผดฐานพยายามทเปนความผดลหโทษ ซงประมวลกฎหมายอาญา

มาตรา ๑๐๕ บญญตวา “ผใดพยายามกระทาความผดลหโทษ ผนนไมตองรบโทษ”จะเหนไดวาใน

dddddddddddd๖๒

สมชาย พงษพฒนาศลป และเผาพนธ ชอบนาตาล, ประมวลกฎหมายอาญาและประมวล

กฎหมายแพง, หนา ๓๔.

๖๓ เรองเดยวกน, หนา ๓๖.

๑๑๗

ประมวลกฎหมายอาญานนจะมเกณฑในการพจารณา หรอตดสนการกระทาของบคคลวาจะเปน

ความผดหรอไมตองพจารณาจากหลก เ กณฑดง กลา วประกอบโดยจะเรมจะพจารณาจาก

องคประกอบสามประการ คอ

๑. การกระทา “องคประกอบ” ทกฎหมายบญญต

๒. การกระทาไมมกฎหมายยกเวนความผด

๓. การกระทาไมมกฎหมายยกเวนโทษ

ถาการกระทาความผดใดครบองคประกอบของการกระทาความผดทงองคประกอบ

ภายนอก ( ผกระทา การกระทา และวตถแหงการกระทา) และองคประกอบภายใน (เจตนา

ประมาท) และพจารณาถงการกระทานนไมมกฎหมายยกเวนวาไมเปนความผด หรอยกเวนโทษก

แสดงวาบคคลดงกลาวนน ไดกระทาความผด และตองไดรบการลงโทษจากผลของการทตนได

กระทาการนนลงสมดงเจตนารมในการรกษาความสงบเรยบรอย เพอประโยชนและความผาสกของ

ผอยภายใตกฎหมายดงกลาว

๓.๘ องคประกอบของการกระทาโดยเจตนา กกกกกกกกการกระทาความผดตามประมวลกฎหมายอาญานนสงสาคญทจะขาดเสยมไดในการ

พจารณา วา การกระทาแตละอยางนนจะเขาลกษณะทเปนความผดหรอไมดงไดระบไวใน มาตรา

๕๙ บคคลจะตองรบผดในทางอาญากตอ เ มอไดกระทาโดยเจตนาเวนแตจะไดกระทาโดย

ประมาทในกรณทกฎหมายบญญตใหตองรบผดเมอไดกระทาโดยประมาท หรอเวนแตในกรณท

กฎหมายบญญต ไวโดยแจงชดใหตองรบผดแมไดกระทาโดยไมมเจตนา

กระทาโดยเจตนา ไดแก กระทาโดยรสานกในการทกระทา และในขณะเดยวกน

ผกระทายอมประสงคตอผล หรอยอมเลงเหนผลของการกระทานน

ถาผกระทามไดรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบของความผดจะถอวาผกระทาประสงค

ตอผล หรอยอมเลงเหนผลของการกระทานนมได

กระทาโดยประมาท ไดแก กระทาความผดมใชโดยเจตนาแตกระทาโดยปราศจากความ

ระมดระวงซงบคคลในภาวะเชนนนจกตองมตามวสย และพฤตการณ และผกระทาอาจใชความ

ระมดระวงเชนวานนได แตหาไดใชใหเพยงพอไม

๑๑๘

การกระทา ใหหมายความรวมถงการใหเกดผลอนหนงอนใดขนโดยงดเวนการทจก

ตองกระทาเพอปองกนผลนนดวย๖๔ จะเหนไดวาจากมาตราดงกลาวนเปนหลกสาคญในการ

พจารณาในเรองของเจตนาในการกระทาความผดเพราะถอเปนองคประกอบภายในทสาคญในการท

จะพจารณา วาบคคลใดกตามทมลกษณะการกระทาใดทมเจตนาดงกลาวแลวกจะเขาลกษณะหนงใน

องคประกอบ ของการกระทาความผด และจะเปนสวนหนงในการทจะพจารณาองคประกอบ

ของการกระทาดงกลาวในสวนอนตอไป สาหรบองคประกอบในการกระทาความผดสามารถแบง

ออกไดเปนดงน

๑. องคประกอบภายนอก

องคประกอบภายนอกของความผดแทบทกฐานแยกออกไดเปนผกระทา การกระทา

และวตถแหงการกระทา เชน ความผดฐานฆาคนตายโดยเจตนาตาม ปอ.๒๘๘ ซงบญญตวา “ผใด

ฆาผอน ตองระวางโทษประหารชวต จาคกตลอดชวต หรอจาคกตงแตสบหาปถงยสบป” ความผด

ฐานนอาจแยกองคประกอบภายนอกไดดงน

๑. ผใด

๒. ฆา (การกระทา)

๓. ผอน (วตถแหงการกระทา (บคคล)

ในความผดฐานลกทรพย ตาม ปอ.มาตรา ๓๓๔ ซงบญญตวา “ผใดเอาทรพยของผอน

หรอทผอนเปนเจาของรวมอยดวยไปโดยทจรต ผนนกระทาความผดฐานลกทรพยตองระวางโทษ

จาคกไมเกนสามป และปรบไมเกนหกพนบาท” ความผดฐานนอาจแยกองคประกอบภายนอกออก

ไดดงน

๑. ผใด (กระทา)

๒. เอาไป (การกระทา)

๓. ทรพยของผอนหรอทผอนเปนเจาของรวมอยดวย (วตถแหงการกระทา)

สามารถแยกองคประกอบไดดงน

๖๔ อางแลว, หนา ๓๒.

๑๑๙

ผกระทา

ความรบผดในทางอาญานนจะเกดขนแกบคคลเทานนสตว และสงของยอมไมมความ

รบผดในทางอาญาการลงโทษปรบ และรบทรพยสนนนกเปนการลงโทษแกบคคลซงถกปรบ หรอ

เจาของทรพยสนทถกรบนนเอง

ความผดอาญาในแตละฐานมกจะขนตนดวยคาวา “ผใด” จงควรตองทาความเขาใจให

ดวา “ผกระทา” นน มความหมายอยางใดบาง ผกระทาความผดทางอาญา อาจแยกออกไดเปน

๑. ผกระทาความผดเอง หมายความวา ผนนไดกระทาความผดโดยตนเอง หรอใชสตว

หรอใชบคคลผไมมการกระทาเปนเครองมอในการกระทาความผด เ ชน มวงตองการทาราย

รางกายเหลองจงยสนขของมวงใหกดเหลอง หรอมวงสะกดจตแดงใหหยบปนขนมายงเหลองใน

กรณเหลาน ถอวามวงเปนผกระทาความผดเอง

๒. ผกระทาความผดโดยทางออม หมายความวา ผนนมไดกระทาความผดโดยตนเอง

แตใชหรอหลอกบคคลผทไมตองรบผดในทางอาญาเพราะขาดเจตนาเปนเครองมอในการกระทา

ความผด เชน มวงตองการฆาเหลองจงหลอกใหแดงซงเปนพยาบาลเอายาพษไปใหเหลองกนแดง

หลงเชอวาเปนยาบารงกาลงจงนาไปใหเหลองกน หรอมวงตองการลกทรพยของเขยวจงหลอก

แดงวาทรพยของเขยวเปนของมวง แดงหลงเชอจงหยบทรพยนนสงใหแกมวง เชนน ถอวามวงเปน

ผกระทาความผดโดยทางออมโดยใชแดง และเขยวเปนเครองมอมวงตองรบผดฐานฆาเหลอง และ

รบผดฐานลกทรพยเหลอง สวนแดงและเขยวซงเปนเครองมอใหแกมวงนนในทางตาราเรยกวา

innocent agent หรอ “เครองมอในการกระทาความผด”

๓. ผรวมในการกระทาความผด ไดแก ผทเกยวของในการกระทาความผดตงแตสองคน

ขนไป ซงอาจเปนตวการตาม ปอ.มาตรา ๘๒ ผใชหรอโฆษณาหรอประกาศตาม ปอ.มาตรา

๘๔,๘๕ หรอผสนบสนนตาม ปอ.มาตรา ๘๖ กได

การใชใหกระทาความผดโดยการกอใหผอนกระทาความผดตาม ปอ .มาตรา ๘๔ นน

ใกลเคยงกบการกระทาความผดโดยทางออมมาก ขอแตกตางอยตรงทวา การใช ตามมาตรา ๘๔ นน

ผถกใชจะตองมเจตนาในการกระทาความผด สวนการกระทาความผดโดยทางออมนนผถกใชหรอผ

ถกหลอกไมมเจตนาในการกระทาความผด กก

กกกกกกก ตวอยาง

๑. มวงตองการฆาเหลองจงจางแดงซงเปนพยาบาลใหเอายาพษไปใหเหลองกน แดงตก

๑๒๐

ลงรบทาโดยอยากไดเงนคาจาง แดงเอายาพษไปใหเหลองกน และเหลองตาย เชนนมวงเปนผใช

ตาม มาตรา ๘๔ เพราะแดงผถกใชใหมเจตนาในการฆาเหลองดวย

๒. ขาวตองการลกทรพยของดาแตไมมโอกาสหยบทรพยมาไดโดยตนเองขาวจงหลอก

แดงวาทรพยของดาเปนของขาวเองขอใหแดงชวยหยบสงมาใหดวย แดงหลงเชอจงหยบทรพยสง

มาใหแกขาว เชนนขาวมใชผใชตามมาตรา ๘๔ เพราะแดงมไดมเจตนาในการลกทรพยของดา

เนองจากแดงไมรวาเปนทรพยของดาแตเขาใจวาเปนทรพยของขาวในกรณนตองถอวาขาวเปนผกระทา

ความผดฐานลกทรพยดาโดยทางออม

การใชใหกระทาความผดตาม มาตรา ๘๔ นน หากการกระทาของผถกใชเปนความผด

เพราะผถกใชมเจตนาในการกระทาความผดแลว แม ผถกใชจะไมตองรบผดในทางอาญาเพราะ

ไดรบการยกเวนโทษกตาม กยงตองถอวามการใชตาม มาตรา ๘๔ อยนนเอง เชน การใชเดกกระทา

ความผด หากการกระทาของเดกเปนความผดเพราะเดกมเจตนาในการกระทาความผด ผใชกตองรบ

ผดตามมาตราน ในฐานเปนผใชมใชผกระทาความผดทางออม

ผลของความแตกตางระหวางผกระทาความผดประเภทตางๆ

ผลของความแตกตางทสาคญคงจะอยทตรงวา การกระทาในขนใดจงจะถอวาเปนการ

พยายามกระทาความผดตาม ปอ.มาตรา ๘๐ สาหรบผกระทาความผดเองนนเนองจากเปนผลงมอ

เอง หากการกระทาถงขนลงมอแลวกจะตองรบผดฐานพยายาม เชน มวงตองการฆาเหลองหากมวง

เลงปนไปทเหลองกถอวามวงผดฐานพยายามฆาเหลองแลว หรอหากมวงเอายาพษผสมลงไปใน

อาหาร และตงไวทโตะอาหารรอใหเหลองมากนอาหารนนเอง กถอวามวงลงมอฆาเหลองแลว

ความ ผดทใชเทานนมไดหมายความวาเมอใชแลวกเปนการลงมอกระทาความผดตาม มาตรา ๘๐

ทนท และตองรบโทษผใชรบผดฐานพยายามเมอผถกใชลงมอกระทาความผดนนแลวสวนการใช

หรอหลอกใหผอนกระทาความผดซงเรยกวาเปนการกระทาความผดโดยทางออมนนโดยหลกแลว

เพยง แตหลอกกถอวาเปนการลงมอกระทาความผดแลว เพราะถอวาเปนการกระทาขนสดทายในแง

ของผกระทาแลวตวอยางเชน มวงหลอกแดงใหเอายาพษไปใหเหลองกนโดยบอกวาเปนยาบารง

กาลงเชนนเมอมวงหลอกแดงตองถอวามวงลงมอฆาเหลองกลาวคอรบผดฐานพยายามฆาเหลอง

แลวทนทแมวา แดงจะตองใชเวลาอกหลายชวโมงกวาจะเอายากพษนนไปใหเหลองกนกตาม

กกกกกกก การกระทา

การกระทาในทนหมายถงการการกระทาซงถงขนทกฎหมายบญญตเปนความผดแลว

๑๒๑

ตวอยาง แดงตองการฆาดา แดงหยบปนขนมา เชนนถอวาแดงมการกระทาเพราะเปนการเคลอนไหว

รางกายโดยรสานกแตจะถอวาแดงมการกระทาถงขน “ฆา” กตอเมอแดงลงมอฆาดาเสยกอน

กลาวคอแดงจะตองเลงปนไปทดาจงจะถอวา แดงมการกระทาอนเปนการพยายามฆาดา และม

ความผดตามมาตรา ๒๘๘ ,๘๐ หากแดงยงมไดเลงปนไปทดา กถอวาแดงยงไมมความผดฐาน

พยายามฆาดา เพราะการกระทาของแดงยงมครบองคประกอบภายนอกในการ “ฆา” ดาแมววาแดง

จะมการเคลอน ไหวรางกายโดยรสานกอนถอวามการกระทาแลว

กกกกกกกกการกระทาจะตองถงขนทมกฎหมายบญญตเปนความผด ผกระทาจงจะตองรบผด

ในทางอาญา โดยหลกแลวการกระทาจะตองถงขน “ลงมอ” ตาม ปอ.มาตรา ๘๐ ผกระทาจงจะตอง

รบผดในฐานพยายามกระทาความผดอยางไรกตาม ความผดกอนขนลงมอกระทาความผดกมได

กกกกกกกกวตถแหงการกระทา

กกกกกกกกวตถแหงการกระทา หมายถง สงทผกระทามงหมายกระทาตอเชน ความผดฐานฆาคน

ตายโดยเจตนาตาม ปอ.มาตรา ๒๘๘ วตถแหงการกระทาคอ “ผอน” ความผดฐานลกทรพย และทา

ใหเสยทรพยตาม ปอ.มาตรา ๓๓๔ และมาตรา ๓๕๘ วตถแหงการกระทาคอ “ทรพยของผอน

หรอทผอนเปนเจาของรวมอยดวย” ๖๕ กก

กกกกกกกกองคประกอบภายนอกซงมใชขอเทจจรง

กกกกกกกกองคประกอบภายนอกของความผดอาญาแทบทกฐานแบงออกไดเปน ๓ สวน คอ (๑)

ผกระทา (๒) การกระทา (๓) วตถแหงการกระทา เชน ความผดฐานฆาคนตายโดยเจตนาตาม

มาตรา ๒๘๘ แยกออกไดเปน (๑) ผใด(ผกระทา) (๒) ฆา (การกระทา) (๓) ผอน (วตถแหงการกระทา)

กกกกกกกกการขาดองคประกอบภายนอก ก ก

กกกกกกกกองคประกอบภายนอกของความผดแทบทกฐานคอ ผกระทา การกระทา และวตถแหง

การกระทา การขาดองคประกอบภายนอก หมายความวา ตามความจรงแลวขาดองคประกอบของ

ความผดบางขอหรอหลายๆ ขอไป เชน ในความผดฐานฆาคนตายโดยเจตนาปรากฏวาตามความ

เปนจรงวตถแหงการกระทามใช “ผอน” แตเปนศพไปแลว หรอในความผดฐานลกทรพยปรากฎวา

ตามความเปนจรงวตถแหงการกระทามใชทรพยของผอนแตเปนทรพยของตนเอง

๖๕ สานกตวธนต, เอกสารประกอบการตวเนตบณฑตไทย ภาค ๑ สมยท ๖๑, (กรงเทพมหนคร :

สานกตวธนต, ๒๕๕๑), หนา ๔๓.

๑๒๒

ปญหาท เกด ขนกคอ ผกระทาเขาใจวามองคประกอบภายนอกครบแตความเปนจรง

แลวปรากฏวาไมครบ เชน มวงตองการฆาเหลองมวงใชปนยงไปทเหลองซงเปนศพไปแลว และ

ญาตเอาผาหมคลมไวโดยมวงเขาใจวาเหลองนอนหลบอย หรอมวงตองการลกสายสรอยของแดง

มวงหยบเอาสายสรอยของตนเองไปโดยเขาใจวาเปนสายสรอยของแดง เ ชนนจ ะ เหนไดวา

ผกระทาเขาใจวามองคประกอบภายนอกครบ แตตามความเปนจรงแลวปรากฏวาไมครบในกรณ

เชนนผกระทาจะไมมความผดแตอยางใด

๒. องคประกอบภายใน กก

กกกกกกกกองคประกอบภายในของความผดอาญาแตละมาตรา คอ “เจตนา” อยางไรกตามสาหรบ

ความผดอาญาบางมาตรา องคประกอบภายในคอ ประมาท นอกจากนนยงมความผดบางประเภทซง

ไมตองการองคประกอบภายในเลย กลาวคอ แมไมเจตนา และไมมประมาทผกระทากจะตองรบผด

(หากการกระทาครบตามหลกเกณฑประการอนๆ) ปอ.มาตรา ๕๙ บญญตเกยวกบเจตนาไวใน

วรรค ๒ และ ๓ ดงน ก ก

กกกกกกกก“กระทาโดยเจตนา ไดแก กระทาโดยรสานกในการทกระทาและในขณะเดยวกน

ผกระทาประสงคตอผลหรอยองเลงเหนผลของการกระทานน

ถาผกระทามไดรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบภายนอกของความผดจะถอวา

ผกระทาประสงคตอผลหรอยอมเลงเหนผลของการกระทานนมได

จะเหนไดวาในการทจะถอวาผกระทามเจตนาไดนนจะตองเปนไปในกรณดงนคอ

(๑) ผกระทาจะตอง “ร” ขอเทจจรงอนเปนองคประกอบภายนอกของความผดและ (๒)

ผกระทาจะตอง “ประสงคตอผล” ของการกระทาของตนนน หรอมฉะนนกจะตอง “เลงเหนผลของ

การกระทาของตนนน”

ผกระทาจะตอง “ร” ขอเทจจรงอนเปนองคประกอบภายนอกของความผด หมายความ

วา “ขอเทจจรง” อนเปนองคประกอบภายนอกของความผดในเรองนนๆ ทกประการ เชนความผด

ฐานฆาคนตายตาม ปอ.มาตรา ๒๘๘ คอ (๑)ผใด (๒)ฆา (๓)ผอน เชนนผกระทาจะตองรวาการ

กระทาของตนเปนการ “ฆา” และรดวยวาผทตนฆานนเปน “มนษย” หากเขาใจไปวาผทตนฆานเปน

ศพหรอเปนสตว เชนน ตองถอวาผกระทาไมรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบภายนอกของความผด

ฐานฆาคนตายตาม ปอ.มาตรา ๒๘๘ ซงผลคอจะถอวาผกระทามเจตนาไมได

ในความผดฐานลกทรพยตาม ปอ.มาตรา ๓๓๔ กเชนเดยวกนขอเทจจรงอนเปน

๑๒๓

องคประกอบภายนอกของความผดฐานนคอ (๑) ผใด (๒) เอาไป (๓) ทรพยของผอน หรอซงผอน

เปนเจาของรวมอยดวยการรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบภายนอกของความผดฐานน หมายความ

วาผกระทารวาการกระทาของตนเปนการเอาไป และรวาเปนของตนเอง เชนน ตองถอวาผกระทา

ฐานลกทรพยตาม ปอ.มาตรา ๓๓๔ ซงจะถอวาผกระทามเจตนาไมได๖๖

คาพพากษาศาลฎกาท ๕๐๔/๒๔๘๓ เดกวงสวนมาในเวลามดจาเลยเขาใจวาเปนสนข

ไดใชมดแทงถกหวเขาเดกตายจาเลยไมมความผดฐานฆาคนตายโดยเจตนา หรอฆาคนตายโดยไม

เจตนา (ฆาคนตายโดยไมเจตนา ผกระทาตองมเจตนาทาราย )แตผดฐานทาใหคนตายโดย

ประมาท๖๗

กกกกกกกกคาพพากษาศาลฎกาท ๓๐๖/๒๕๒๕ จา เลยสราง รวในทดนพพาทกอนทขอเทจจรง

จะปรากฏแนนอนจากการรงวดสอบเขตโฉนดของโจทกรวมวาทดนสวนทเปนรวอยในเขตทดน

ของโจทกรวมเปนเรองเขาใจวากระทาลงไปในทดนของจาเลยจงขาดเจตนากระทาความผดไมเปน

ความ ผดฐานบกรก๖๘

๓.๙ กรณศกษาคาพพากษาเรองเจตนาของศาลฎกา 3 กกกกกกกในการศกษากฎหมายใหมความเขาใจโดยชด เจน และแจมแจงนนมความจาเปนอยางยงทจะตองศกษาจากตารา ตวบทกฎหมาย และทสาคญตองศกษาถงแนวคาพพากษาของศาลฎกาซงเปนศาลสงทไดวางหลกเกณฑในการตดสนหรอการวนจฉยเพอเปนแนวทางในการทผใชตวกฎหมาย สามารถนามาปรบ ปฏบตใหมความถกตองเทยงธรรมยตธรรมทสด เชนกนในการศกษาเรองเจตนา นนคาพพากษาของศาลฎกานบวามความสาคญอยางยงยวดทผทาการศกษาจะตองเขาใจถงหลกเกณฑ ในการวนจฉยในแตละกรณ หรอในแตละบทของการกระทา จงขอยกคาพพากษาศาลฎกามาเปนแนวทางในการศกษาดงตอไปน0 ff0

๓.๙.๑ การกระทาโดยพลาด ddddddddมาตรา ๖๐ ผใดเจตนาทจะกระทาตอบคคลหนงแตผลของการกระทาเกดแกอกบคคลหนงโดยพลาดไป ใหถอวาผนนกระทาโดยเจตนาแกบคคลซงไดรบผลรายจากการกระทานน แตใน

๖๖ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, กฎหมายอาญา ๑ : ภาคบญญตทวไป หนวยท ๑-๗, หนา ๑๖๕-๑๗๙.

๖๗ ฎ.๕๐๔/๒๔๘๓. ๖๘ ฎ.๓๐๖/๒๕๒๕.

๑๒๔

กรณทกฎหมายบญญตใหลงโทษหนกขนเพราะ ฐานะของบคคล หรอเพราะ ความสมพนธระหวางผกระทากบบคคลทไดรบผลรายมใหนากฎหมายนนมาใชบงคบเพอลงโทษผกระทาใหหนกขน๖๙งง เจตนาทจะกระทาตอบคคลหนง (สงเกตตวบทใชคาวา ผใดมเจตนา) เจตนาแรก เปนเจตนาประสงคตอผล หรอยอมเลงเหนผลกได ไมใชกรณทกฎหมายบญญตใหตองรบผดเมอไดกระทาโดยประมาท กรณทกฎหมายบญญตใหตองรบผด เมอไดกระทาโดยประมาท และมผไดรบผลจากการกระทาหลายฝายไมใชมาตรา ๖๐ แตใหพจารณาเรองความสมพนธระหวางการกระทา และผล เจตนาแรกตองถงขนลงมอทาผด ผลของการกระทาเกดแกอกบคคลหนงโดยพลาดไป มาตรา ๖๐ มผเกยวของในการกระทาอย ๓ ฝาย (๑) บคคลผกระทาผด (๒) บคคลทผกระทาผด เจตนาจะทากระทา และ (๓) บคคลทไดรบผลรายจากการกระทาโดยพลาดบคคลทไดรบผลรายจากการกระทาโดยพลาด จะตองไดรบผลรายนนแลว (จะถงขนเปนความผดสาเรจ หรอพยายามกได)ใชกบ วตถทมงหมายกระทาตอ อนเปนประเภทเดยวกนเทานน (ชวต รางกาย เสรภาพ ชอเสยง หรอทรพยสน) กรณวตถทมงหมายกระทาตอนน ตางประเภทกบวตถทถกกระทา ตองพจารณาเรองเจตนาเลงเหนผล ตามมาตรา ๕๙ วรรคสอง ประกอบวรรคแรก (คอหากมเจตนา กตองรบผด ปรบเปนกรรมเดยวผดกฎหมายหลายบท แตหากไมมเจตนา พจารณาเรองการกระทาโดยประมาทตอ) และการกระทาโดยประมาท กรณทกฎหมายบญญตใหตองรบผดเมอไดกระทาโดยประมาท ตามมาตรา ๕๙ วรรคส ประกอบวรรคแรก (หากไมมเจตนา และไมไดกระทาโดยประมาท หรอกระทาโดยประมาท แตไมมกฎหมายบญญตใหตองรบผด ผกระทาไมตองรบผด) ใหถอวาผนนกระทาโดยเจตนาแกบคคลซงไดรบผลรายจากการกระทานนกก เจตนาประสงคตอผลโดยตรงรบผดตามเจตนาทมอยเดมแมสาคญผดในตวบคคล กกกกกกกกก เจตนาแรก (ฆา ,ทารายรางกาย,ความผดเกยวกบทรพย) โอนไปยงผถกกระทาโดยสาคญผด หรอผทไดรบผลราย เจตนาแรก ประกอบดวยเจตนาพเศษ(ปองกน,จาเปน,บนดาลโทสะ,ฆาโดยไตรตรอง ฯลฯ) โอนไปยงผถกกระทาโดยสาคญผด หรอผทรบผลราย ก กกกกกกกกผกระทารองคประกอบภายนอกเทาไร รบผดเทานน หากไมรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบความผด ถอวาไมมเจตนาตามมาตรา ๕๙วรรคสาม ผกระทาไมตองรบผด

๖๙

สมชาย พงษพฒนาศลป และเผาพนธ ชอบนาตาล, ประมวลกฎหมายอาญาและประมวลกฎหมาย

แพง, หนา ๓๒.

๑๒๕

หากไมรขอเทจจรง อนทาใหตองรบโทษหนกขน ผกระทาไมตองรบโทษหนกขน ตามมาตรา ๖๒ วรรคทาย ก กกกกกกกก ผกระทารบผดไมเกนขอเทจจรง อนเปนองคประกอบความผดนนกกกกกกกกกกกกก ผกระทาตองรบผดตอ บคคลทผกระทาผด เจตนาจะทากระทา และบคคลทไดรบผล รายจากการกระทาผด คาพพากษาฎกาท ๒๐๕/๒๕๑๖ ผตาย ผเสยหาย และจาเลยรวมดมสราดวยกนจนเมา แลวผตายกบจาเลยทะเลาะกน ผเสยหายจงชวนจาเลยกลบบาน ผตายตามมาตอย และเตะจาเลยจนลม ลกขนกยงถกเตะอกเมอผตายเตะ จาเลยกใชมดปลายแหลมทตดตวไปแทงสวนไปสองสามครง ถกผตาย ระหวางนนผเสยหายเขาขวางเพอหาง จงถกมดไดรบบาดเจบ สวนผตายถงแกความตาย การกระทาของจาเลยตอผตายเปนการกระทาโดยปองกนพอสมควรแกเหต แมจะพลาดไปถกผเสยหายเขาดวย ซงตามมาตรา ๖๐ ประมวลกฎหมายอาญา จะถอวาจาเลยมเจตนาแทงผเสยหายกด แตการกระทาของจาเลยกเปนผลสบเนองมาจากจาเลยแทงผตาย เพอปองกนสทธพอสมควรแกเหต อนไมเปนความผด จาเลยจงไมมความผดฐานทารายรางกายผเสยหายดวย๗๐ คาพพากษาฎกาท ๑๔๒๘/๒๕๒๐ ผตายไลจวงแทงจาเลยดวยมด ตวมดยาวคบเศษ จาเลยยงดวยปนพก ๗.๖๕ มม ๗ นด เมออยหาง ๑ วา กระสน ๑ นดพลาดไปถกผอนบาดเจบ เปนการกระทาเพอปองกนเกนสมควรแกเหต ความผดฐานฆาคนและพยายามฆาคนเปนกรรมเดยวกน๗๑jjคาพพากษาฎกาท ๓๗๐/๒๕๓๗ จาเลยมปากเสยงชกตอย ค.ดวยสาเหตปกใจเชอวา ค.เปนคนรายฆาบดาตน จาเลยสไมไดและกลบไปกอน ตอมาอก ๓๐ นาท ค.ขรถจกรยานกลบบานม ป.นงซอนทายไปดวย จาเลยดกซมอยในปาขางทางใชปนแกปยาวทถอตดมอมายง ค.แตกระสนปนพลาดไปถก ป. ตายดงนเปนการกระทาโดยไตรตรองไวกอนจาเลยมความผดตามป.อ.มาตรา ๒๘๙(๔) ประกอบดวย มาตรา ๖๐๗๒

๓.๙.๒ การกระทาโดยสาคญผด

การกระทาโดยสาคญผดนเปนการกระทาของผหนงทมเจตนาจะกระทาตอบคคลทตนไดมความประสงคหรอความตองการใหผนนไดรบผลตามทตนประสงคจะใหเกดแตวาผลเหนการกระทา ทตนไดตงใจกระทาตงแตแรกนนไดบงเกดขนกบบคคลอกคนหนงโดยผกระทาสาคญผดคด

๗๐ ฎ. ๒๐๕/๒๕๑๖. ๗๑ ฎ. ๑๔๒๘/๒๕๒๐.

๗๒ ฎ. ๓๗๐/๒๕๓๗.

๑๒๖

ไปวาคนทตนกระทาตอหรอคนทไดรบผลในขณะนนคอ บคคลทตนตงใจกระทาตงแตแรกใน มาตรา ๖๑ นกฎหมายไดกาหนดเรองของเจตนาของบคคลผกระทาการนนไวดงน มาตรา ๖๑ ผใดเจตนาจะกระทาตอบคคลหนง แตไดกระทาตออกบคคลหนง โดย

สาคญผดผนนจะยกเอาความสาคญผดเปนขอแกตววามไดกระทาโดยเจตนาหาไดไม๗๓ ffffffffffffffff

เจตนาจะกระทาตอบคคลหนง (สงเกตตวบทใชคาวา ผใดมเจตนากระทา) เจตนาแรกเปน

เจตนาประสงคตอผล หรอยอมเลงเหนผลกไดไมใชกรณทกฎหมายบญญตใหตองรบผดเมอไดกระทา

โดยประมาทเจตนาแรกตองถงขนลงมอทาผดไดกระทาตออกบคคลหนง โดยสาคญผด มาตรา ๖๑

มผเกยวของในการกระทาอย ๓ ฝาย (๑) บคคลผกระทาผด (๒) บคคลทผกระทาผดเจตนาจะทา

กระทา และ (๓) บคคลทรบผลรายจากการกระทา โดยสาคญผดบคคลทรบผลรายจากการกระทา

จะตองไดรบผลรายนนแลว (จะถงขนเปนความผดสาเรจ หรอพยายามกได) ใชกบวตถทมงหมาย

กระทาตออนเปนประเภทเดยวกนเทานน (ชวต รางกาย เสรภาพ ชอเสยง หรอทรพยสน) กรณวตถ

ทมงหมายกระทาตอนน ตางประเภทกบวตถทถกกระทาตองพจารณาเรองการไมรขอเทจจรงอน

เปนองคประกอบความผด ตามมาตรา ๕๙ วรรคสาม , ความสาคญผดในขอเทจจรง ตามมาตรา ๖๒

วรรคแรก และหลกเกณฑตาม มาตรา ๖๒ วรรคสอง คอ กรณเหตตาม มาตรา ๕๙ วรรคสาม หรอ

มาตรา ๖๒ วรรคแรก เกดขนโดยประมาท ผกระทาตองรบผด กรณทกฎหมายบญญตไวโดยเฉพาะ

วา การกระทานนผกระทาจะตองรบโทษ แมกระทาโดยประมาท

ผนนจะยกเอาความสาคญผดเปนขอแกตววามไดกระทาโดยเจตนาหาไดไมเจตนา

ประสงคตอผลโดยตรงรบผดตามเจตนาทมอยเดมแมสาคญผดในตวบคคลเจตนาแรก (ฆา ,ทาราย

รางกาย ,ความผดเกยวกบทรพย) โอนไปยงผถกกระทาโดยสาคญผดหรอผทรบผลรายเจตนาแรก

ประกอบ ดวยเจตนาพเศษ (ปองกน , จาเปน , บนดาลโทสะ , ฆาโดยไตรตรอง ฯลฯ) โอนไปยง

ผถกกระทาโดยสาคญผด หรอผทรบผลรายผกระทารองคประกอบภายนอกเทาไร รบผดเทานน

หากไมรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบความผด ถอวาไมมเจตนาตาม มาตรา ๕๙ วรรคสาม

ผกระทาไมตองรบผด หากไมรขอเทจจรง อนทาใหตองรบโทษหนกขน ผกระทาไมตองรบโทษ

หนกขน ตามมาตรา ๖๒ วรรคทาย) ผกระทารบผดไมเกนขอเทจจรง อนเปนองคประกอบความผด

๗๓ สมชาย พงษพฒนาศลป และเผาพนธ ชอบนาตาล, ประมวลกฎหมายอาญาและประมวลกฎหมาย แพง., หนา ๓๓.

๑๒๗

นนผกระทาไมตองรบผดตอ “บคคลทผกระทาผด เจตนาจะทากระทา” อก (ไมตองปรบบทเรอง

การพยายามกระทาผดโดยไมอาจบรรลผลไดอยางแนแท ตามมาตรา ๘๑) ผกระทาตองรบผดตอ

ผรบผลรายฝายเดยวมาตรา ๖๑ แมการกระทานน มเจตนาโดยสาคญผด ซงเกดขนโดยประมาท

มาตรา ๕๙ วรรคส ไมตองปรบประมาทอก เพราะตองรบผดในสวนของเจตนา ตาม มาตรา ๕๙

วรรคสอง ตอผรบผลรายอยแลว

คาพพากษาศาลฎกาท ๔๙๗/๒๕๔๗ จาเลยท ๑ ขบรถยนตกระบะมจาเลยท ๒ ถงท ๔

และพวกคนรายนงอยดวยไปจอดทหนาบานเกดเหต คนรายสวนหนงไปเคาะประตบานเกดเหต

เรยกใหคนงานเปดประตและสงเงนให มฉะนนจะยง เจาพนกงานตารวจทซมอยจะเขาจบกม

คนรายดงกลาววงขนรถยนตกระบะซงจาเลยท ๑ ขบยอนกลบมาพาหลบหน เจาพนกงานตารวจจง

ตดตามจบกมจาเลยท ๑ ถงท ๔ กบพวกไวได จาเลยท ๑ ถงท ๔ กบพวกยอมมความผดฐานพยายาม

ปลนทรพย การทจาเลยท ๑ ถงท ๓ กบพวกประสงคจะปลนทรพยชาวมอญซงพกอาศยอยในบาน

เกดเหต และไดลงมอปลนทรพยโดยสาคญผดวาผทอยในบานเกดเหตเปนชาวมอญ แตความจรง

เปน ส ผเสยหาย เชนน จาเลยท ๑ ถงท ๓ จะยกความสาคญผดมาเปนขอแกตววามไดเจตนากระทา

ตอ ส หาไดไม๗๔

คาพพากษาศาลฎกาท ๔๙๗/๒๕๔๗ จาเลยใหพวกมารองเรยก พ.ใหออกมาจากบานโดย

จาเลยแอบซมยงอย แมบงเอญผตายลกขนมาเปดประตบานลงบนไดเพอจะไปถายปสสาวะขางลาง

แลวถกจาเลยใชอาวธปนยงโดยสาคญผดวาเปน พ.กตาม การกระทาของจาเลยกเปนการฆาผตาย

โดยไตรตรองไวกอน โจทกฟองวา จาเลยกบพวกอก ๑ คน รวมกนมอาวธปนลกซองยาวไมม

หมายเลขทะเบยน ๑ กระบอก ไวในครอบครองโดยไมไดรบอนญาตพาอาวธปนตดตวไปใน

หมบาน และทางสาธารณะโดยไมไดรบอนญาต และรวมกนใชอาวธปนยงนายพทกษ หรอคลอด

รอดเจรญ หลายนดโดยเจตนาฆาและไตรตรองไวกอนเปนเหตใหนายพทกษถงแกความตาย ขอให

ลงโทษตาม ปอ.มาตรา ๒๘๘, ๒๘๙, ๘๓, ๙๑ พระราชบญญตอาวธปน ฯ มาตรา ๗, ๘ ทว, ๗๒,

๗๒ ทว และคนอาวธปนของกลางแกราชการอาเภอบานตาขน จงหวดสราษฎรธาน รบของกลาง

อน จาเลยใหการปฏเสธ ศาลชนตนพพากษาวา จาเลยมความผดตาม ปอ.มาตรา ๒๘๙, ๘๓

๗๔ ฎ. ๔๙๗/๒๕๔๗.

๑๒๘

พระราชบญญตอาวธปน ฯ มาตรา ๗, ๘ ทว, ๗๒, ๗๒ ทว ลงโทษฐานฆาผอนโดยไตรตรองไว

กอนใหประหารชวต ฐานมอาวธปนไวในครอบครองจาคก ๑ ป และฐานพาอาวธปนไปในหมบาน

จาคก ๖ เดอน จาเลยเขามอบตวตอพนกงานสอบสวน ถอไดวามเหตบรรเทาโทษ ลดโทษใหหนงใน

สามตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๗๘ คงลงโทษฐานฆาผอนโดยไตรตรองไวกอน ใหจาคก

ตลอดชวต ฐานมอาวธปนไวในความครอบครองจาคก ๘ เดอน และฐานพาอาวธปนไปในหมบาน

จาคก ๔ เดอน เมอศาลลงโทษจาคกตลอดชวตแลวจงไมอาจเรยงกระทงลงโทษในความผดฐานอน

ได คงลงโทษจาคกตลอดชวตสถานเดยว คนอาวธปนของกลางแกราชการอาเภอบานตาขน จงหวด

สราษฎรธาน ของกลางอนใหรบโจทก และจาเลยตางไมอทธรณ ศาลชนตนสงสานวนไปยงศาล

อทธรณตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา ๒๔๕ ศาลอทธรณพพากษาแกเปนวา

ใหยกฟองในขอหาฆาผอนโดยไตรตรองไวกอน นอกจากทแกใหเปนไปตามคาพพากษาศาลชนตน

โจทกฎกา ศาลฎกาวนจฉยวา ขอเทจจรงฟงไดวาจาเลยไดใชอาวธปนของกลางยงผตายตามฟอง

การทจาเลยใหพวกมารองเรยกนายแพรวใหออกมาโดยจาเลยแอบซมยงอย แมบงเอญผตายลก

ขนมาเปดประตบานลงบนไดเพอจะไปถายปสสาวะขางลาง แลวถกจาเลยใชอาวธปนยงโดยสาคญ

ผดวาเปนนายแพรวกตาม การกระทาของจาเลยกเปนการฆาผอนโดยไตรตรองไวกอน๗๕

คาพพากษาฎกาท ๑๙๐๖/๒๕๒๘ จาเลยโกรธแคนพวกทรมทารายจาเลย ตงใจจะไป

ฆาเพอเปนการลางแคน เมอพบผตาย จาเลยเขาใจวาผตายเปนพวกทรมทารายตน จงใชอาวธปนยง

ผตายทนท ดงน เปนการฆาผตายโดยไตรตรองไวกอน๗๖ ดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดด

กกกกกกก ๓.๙.๓ การกระทาของผมจตบกพรอง

ddddddddd การกระทาของผมจตบกพรองนในทางประมวลกฎหมายอาญาไดวางหลกเกณฑใน

การพจารณาความผดไวคอนขางชดเจน ดงจะเหนไดจากในการทบคคลใดบคคลหนงไดลงมอ

กระทาความผดลงแลว เมอครบองคประกอบในการกระทาความผด ผพจารณาลงโทษกตองมา

พจารณาอกดวยวา บคคลผทไดลงมอกระทาผดนนไดกระทาไปเพราะขณะททานนมเจตนาในการ

กระทาสมบรณ หรอไม โดยในการพจารณานนจะตองใชหลกเกณฑเหลานประกอบเชน ผลงมอ

๗๕ ฎ. ๔๙๔๗/๒๕๔๗. ๗๖ ฎ. ๑๙๐๖ /๒๕๒๘.

๑๒๙

กระทานนไมสามารถรผดชอบ หรอบกพรองมาแตกาเนดโรคจต หรอการกระทานนเกดจากจตท

เกดจากโรคจตฟนเฟอน ผทมความหลงผด ประสาทหลอน และแปลผด ซงในประมวลกฎหมาย

อาญามาตรา ๖๕ ไดวางหลกเกณฑทจะนามาพจารณาไดดงน

กกกก กกก มาตรา ๖๕ ผ ใดกระทาความผดในขณะไมสามารถรผดชอบ หรอไมสามารถ

บงคบตนเอง ได เพราะมจตบกพรอง โรคจต หรอจตฟนเฟอน ผนนไมตองรบโทษสาหรบความผด

นนแตถาผกระทาความผดยงสามารถรผดชอบอยบาง หรอยงสามารถบงคบตนเองไดบาง ผนนตอง

รบโทษสาหรบความผดนนแตศาลจะลงโทษนอยกวาทกฎหมายกาหนดไวสาหรบความผดนน

เพยงใดกได๗๗

ไมสามารถรผดชอบ หมายถง ไมสามารถรไดวาการกระทานนผดศลธรรม ไมอาจ

แยกแยะตามหลกศลธรรมได

ไมสามารถบงคบตนเองได หมายถง ผกระทารวาการกระทานนผดศลธรรม แตไมอาจ

บงคบใจตนเองได

จตบกพรอง หมายถง ลกษณะของผทสมองไมเจรญเตบโตตามวย หรอบกพรองมาแต

กาเนด

โรคจต หมายถง ความบกพรองแหงจตทเกดจากโรค

จตฟนเฟอน หมายถง ผทมความหลงผด ประสาทหลอน และแปลผด

กรณถงขน ไมมการกระทาโดยเจตนา ไมตองรบผดตามมาตรา ๕๙ วรรคแรก จงไม

ตองอางเหตงด หรอลดโทษ

คาพพากษาฎกาท ๘๗๔๓/๒๕๔๔ ปญหาวา จาเลยกระทาความผดในขณะไมสามารถ

รผดชอบ หรอไมสามารถบงคบตนเองไดเพราะมจตบกพรอง หรอไม ศาลตองตรวจสอบอยาง

ละเอยดวา จาเลยกระทาโดยเจตนาซงไดแกกระทาโดยรสานกในการทกระทาอนเปนเหตใหจาเลย

ตองรบผดในทางอาญา ตาม ป.อ.มาตรา ๕๙ หรอไมดวย จาเลยเปนบคคลปญญาออนทถงขนาดไม

อาจรไดวาการตดตนไมผดกฎหมาย กรณจงมใชจาเลยกระทาผดในขณะทสามารถรผดชอบเพราะม

จตบกพรองตาม ป.อ.มาตรา ๖๕ วรรคหนง เทานนแตถงขนทถอไดวาจาเลยกระทาโดยมไดรสานก

๗๗ สมชาย พงษพฒนาศลป และเผาพนธ ชอบนาตาล, ประมวลกฎหมายอาญาและประมวลกฎหมายแพง, หนา ๓๒.

๑๓๐

ในการทกระทา ทงมไดรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบของความผด การกระทาของจาเลยจงไมม

ความผดเพราะขาดเจตนาตาม ป.อ.มาตรา ๕๙ ๗๘

กกกกกกกกกรณไมสามารถรผดชอบ หรอไมสามารถบงคบตนเองไดดดด

คาพพากษาฎกาท ๑๖๑๑/๒๕๒๒ ผเชยวชาญเบกความวาจาเลยวกลจรตมา ๔ ป ลกปน

และยงคน ขณะทาผดไมรผดชอบ รบฟงตาม ปอ.มาตรา ๖๕ ได๗๙

คาพพากษาฎกาท ๓๗๑/๒๕๒๗ กอนเกดเหตจาเลยเคยเขารบการรกษาทโรงพยาบาล

ประสาท ขณะเกดเหตอาการปวยเปนโรคจตจากพษสรากาเรบขนอก มอาการประสาทหลอน

หวาดระแวงกลวคนจะทาราย ผตายซงเปนภรยาอยกนกนมาดวยความเรยบรอย ไมเคยมเหตทะเลาะ

ววาทบาดหมางกน จงพาจาเลยไปรกษาทบานบดาจาเลย ขณะนงคยกนอยทแครไมขางลาง จาเลยใช

มดเชอดคอและฟนทารายผตายมคนพบจาเลยนงงนงงอยใกล ๆ ดงนจาเลยไดกระทาผดในขณะไม

สามารถรผดชอบ ไมสามารถบงคบตนเองไดเพราะโรคจตจากพษสรา จาเลยไมตองรบโทษใน

ความผดตาม ป.อ.มาตรา ๒๘๘ ตาม มาตรา ๖๕ วรรคแรก๘๐

คาพพากษาฎกาท ๓๑๐๖/๒๕๓๕ จาเลยเปนคนปญญาออนกระทาผดโดยใชอวยวะ

ของจาเลย ถทอวยวะเพศของผเสยหาย แตไดความจากแพทยผรกษาจาเลยวา จาเลยเปนโรคครทน

ซงเกดจากการขาดไทรอยดฮอรโมนมาแตกาเนด การเจรญเตบโตทางกายและสตปญญาชากวาอาย

จรง จาเลยเดนไดเมออาย ๗ ป พดเปนประโยคไดเมออาย ๙ ป เมออาย ๑๑ ป ๑๑ เดอน ม

ความสามารถทางสตปญญาเทากบเดก ๕ ป มระดบไอคว ตากวาเดกปกตเรยนซาชนประถมท ๑

อยเปนเวลา ๕ ป จากการตรวจกอนเกดเหตสองเดอน สตปญญายงชา แพทยยนยนวา จาเลยไมรจก

เหตผล ไมมการวางแผน ไมมความรบผดชอบ จะตองรกษาตวไปตลอดชวต ไมมทางหายขาดได

๗๘ ฎ.๘๗๔๓/๒๕๔๔.

กกกกกกกกก๗๗ ฎ.๑๖๑๑/๒๕๒๒.

กกกกกกกกก๗๘ ฎ.๓๗๑/๒๕๒๗.

๑๓๑

ทงปรากฏวาจาเลยไมชอบเลนกบเดกวยเดยวกน ดงน ขอเทจจรงฟงไดวา จาเลยกระทาความผดไป

ในขณะทไมสามารถรผดชอบ เพราะจตบกพรองดวยปวยเปนโรคปญญาออนมาแตกาเนด จงไม

ตองรบโทษ๘๑

กรณยงสามารถรสกผดชอบอยบาง หรอยงสามารถบงคบตนเองไดบาง ตามประมวล

กฎหมายอาญามาตรา ๖๕ วรรคสอง

คาพพากษาฎกาท ๓๓๑/๒๕๑๓ จาเลยคลอดบตรแลวเปนโรคบาเลอดมอาการผดปกต

ไปจากคนธรรมดา คมดคมรายซงถอวาเปนโรคจตหรอจตฟนเฟอนบางขณะ ไมมความรสกผดชอบ

เยยงบคคลธรรมดา แตยงสามารถรผดชอบอยบาง หรอยงสามารถบงคบตนเองไดบาง จาเลยจงตอง

รบผดดงทบญญตไวใน ปอ.มาตรา ๖๕ วรรคสอง๘๒

คาพพากษาฎกาท ๗๓๓/๒๕๒๑ จาเลยอาย ๑๙ ป เปนโรคจตเภท ลกรถยนตในเวลาร

ผดชอบอยบาง ศาลลดโทษตาม ป.อ.มาตรา ๖๕ วรรคสอง คงจาคก ๘ เดอน และรอการลงโทษ๘๓

คาพพากษาฎกาท ๒๑๘๒/๒๕๒๒ จาเลยมโรคจต ยงผตาย แตยงรผดชอบอยบาง ศาล

จาคก ๑๐ ป มาตรา ๒๘๘+๖๕ วรรคสอง๘๔

คาพพากษาฎกาท ๓๐๒๔/๒๕๒๕ กอนเกดเหตจาเลยหวาดกลววา จะถกเพอนยง จงขง

ตวเองในหองมา ๔ วน โดยอดอาหาร และไมไดหลบนอนตลอด ๔ วน ขณะเกดเหตจาเลยเหนภาพ

หลอน มปากกระบอกปนมาจองตามชองไมแตก มเสยงดงแชก ๆ จาเลยจงจดไฟเผาสงของในหอง

ใหเกดควน แลวกระโดดหนออกทางหนาตาง เมอพบตารวจกบอกวาจาเลยเปนผวางเพลง แมไม

เปนการชดแจงวาจาเลยกระทาผดในขณะไมสามารถรผดชอบ หรอไมสามารถบงคบตนเองได อน

จะทาใหไมตองรบโทษตาม ป.อ.มาตรา ๖๕ วรรคแรก แตกแสดงวาจาเลยมอาการผดปกตทาง

จตใจ หรอจตบกพรองอยบาง ซงศาลจะลงโทษนอยกวาทกฎหมายกาหนดไวสาหรบความผดนน

เพยงใดกไดตาม มาตรา ๖๕ วรรคสอง๘๕ ดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดด

กกกกกกก กก

๘๑ ฎ.๓๑๐๖/๒๕๓๕ . ๘๒ ฎ.๓๓๑/๒๕๑๓. ๘๓ ฎ.๗๓๓/๒๕๒๑. ๘๔ ฎ.๒๑๘๒/๒๕๒๒. ๘๕ ฎ.๓๐๒๔/๒๕๒๕.

๑๓๒

กกกกกก ๓.๙.๔ การกระทาเพราะมนเมา

การกระทาความผดของบคคลผทไดกระทาตอบคคลอนเพราะตนกระทาโดยมความมน

เมาหรอไมมเจตนาทจะกระทาตอบคคลผทไดรบผลรายนนกฎหมายไดใหความคมครองในการ

พจารณา การลงโทษโดยไดวางหลกไวใน ปอ.มาตรา ๖๖ ไวดงน กก

กกกกกกกกมาตรา ๖๖ ความมนเมาเพราะเสพยสรา หรอสงเมาอยางอน จะยกขนเปนขอแกตวตาม

มาตรา ๖๕ ไมได เวนแตความมนเมานนจะไดเกดโดยผเสพยไมรวาสงนนจะทาใหมนเมา หรอได

เสพยโดยถกขนใจใหเสพย และไดกระทาความผดในขณะไมสามารถรผดชอบ หรอไมสามารถ

บงคบตนเองได ผกระทาความผดจงจะไดรบยกเวนโทษสาหรบความผดนน แตถาผนนยงสามารถร

ผดชอบอยบ าง หรอยงสามารถบงคบตนเองไดบางศาลจะลงโทษนอยกวาทกฎหมายกาหนดไว

สาหรบความผดนนเพยงใดกได

ความมนเมาเพราะเสพยสรา หรอสงเมาอยางอน จะยกขนเปนขอแกตวตาม มาตรา ๖๕

ไมได เวนแตความมนเมานนจะไดเกดโดย๘๖

๑. ผเสพยไมรวาสงนนจะทาใหมนเมา หรอไดเสพยโดยถกขนใจใหเสพย และ

๒. ไดกระทาความผดในขณะไมสามารถรผดชอบ หรอไมสามารถบงคบตนเองได (ผล)

ผกระทาความผดจงจะไดรบยกเวนโทษสาหรบความผดนน แตถาผนนยงสามารถรผดชอบอยบาง

หรอยงสามารถบงคบตนเองไดบาง (ผล) ศาลจะลงโทษนอยกวาทกฎหมายกาหนดไว สาหรบ

ความผดนนเพยงใดกได

องคประกอบเหตยกเวนโทษ หรอลดโทษ

มการกระทา (๑.คด ๒.ตดสนใจ และ ๓.ลงมอ ) + กระทาการอนกฎหมายบญญตวา

เปนความผด กระทาในขณะ

๑. ผกระทาความผด เพราะมนเมาเนองจาก

๒. ผเสพยไมรวาสงนนจะทาใหมนเมา หรอไดเสพยโดยถกขนใจใหเสพย ถงขนไม

สามารถรผดชอบ หรอไมสามารถบงคบตนเองได (ผล) ไมตองรบโทษ

๘๖

สมชาย พงษพฒนาศลป และเผาพนธ ชอบนาตาล, ประมวลกฎหมายอาญาและประมวล

กฎหมายแพง, หนา ๓๔.

๑๓๓

๓. ผกระทาความผด เพราะมนเมาเนองจาก

๔. ผเสพยไมรวาสงนนจะทาใหมนเมา หรอไดเสพยโดยถกขนใจใหเสพย ยงสามารถร

ผดชอบอยบาง หรอยงสามารถบงคบตนเองไดบาง (ผล) ศาลจะลงโทษนอยกวาทกฎหมายกาหนด

ไวสาหรบความผดนนเพยงใดกได

คาพพากษาฎกาท ๙๒๙/๒๔๖๘ เมาสรายนอยรมทางรถไฟ เหนรถไฟผานมากยงปน

เขาไปในรถเสบยง ซงมผโดยสารอยประมาณ ๒๐ คน ในระยะใกลซงมองเหนไดถนดจากภายนอก

กระสนปนไมถกผใดแตผยงยอมเลงเหน หรอควรจะเลงเหนไดขณะทยงปนหมายตรงไปทางนนจง

เปนการพยายามฆาคนโดยเจตนาขอความจรงทผยงกาลงเมาสราอยในเวลานนไมเปนเหตแกตว

ได๘๗

กกกกกกกกคาพพากษาฎกาท ๒๔๙/๒๔๗๒ เมาสราโซเซมาทคนเลยงกระบอถามหาผใหญบาน

แลวเกดเปนปากเสยงกบผเลยงกระบอจงเอามดฟนกระบอ ๑ ท ผเลยงกระบอรองตอวาเลยเอามกอ

คอแลวเอามฟนตนคอ ๑ แผลทศรษะ ๑ แผลและทบา ๑ แผล เปนบาดแผล สาหสถงพการตลอด

ชวตเชนน มความผดพยายามฆาคนตายโดยเจตนาการเมาสราจนครองสตไมไดไมเปนขอแกตว๘๘

๓.๙.๕ การกระทาดวยความจาเปน

การกระทาความผดดวยความจาเปนนนถงแมวาผกระทาจะไดกระทาดวยเจตนาซงอาจ

ประสงค ตอผล เลงเหนผล หรอเปนการกระทาทประกอบดวยเจตนาโดยพลาดกตามแตในประมวล

กฎหมายอาญากยงมการวางหลกเกณฑในเรองการพจารณาการลงโทษซงการพจารณาทจะลงโทษผ

ทกระทาความผดดวยความจาเปนดงกลาวแลวนนจะตองพจารณาถงความจาเปน และตองประกอบ

ไปดวยองคประกอบอนๆ ซงไดวางหลกไวในประมวลกฎหมายอาญามาตรา ๖๗ ดงนก กกกกกก

ห มาตรา ๖๗ ผใดกระทาความผดดวยความจาเปนดดดดด

(๑) เพราะอยในทบงคบ หรอภายใตอานาจซงไมสามารถหลกเลยง หรอขดขนได หรอ

(๒) เพราะเพอใหตนเอง หรอผ อน พนจากภยนตรายทใกลจะถง และไมสามารถ

หลกเลยงใหพนโดยวธอนใดได เมอภยนตรายนน ตนมไดกอใหเกดขนเพราะความผดของตนถา

๘๗ ฎ.๙๒๙/๒๔๖๘. ๘๘ ฎ.๒๔๙/๒๔๗๒.

๑๓๔

การกระทานนไมเปนการเกนสมควรแกเหตแลว ผนนไมตองรบโทษ๘๙

ddddddd มาตรา ๖๗ (๑) อยในทบงคบ หรอภายใตอานาจซงไมสามารถหลกเลยง หรอขดขนได

หากเลยงไดแตไมเลยงกลบเลอกทจะกระทาผดจะอางวาจาเปนเพอยกเวนโทษไมได ผกระทาจะ ตอง

กระทาผดโดยเจตนา (ประสงคตอผล หรอยอมเลงเหนผล) และประกอบดวยเจตนาพเศษ คอ เจตนา

กระทาผด ดวยความจาเปน เนองจากมเหตถกบงคบ หรอภายใตอานาจ ผกระทาตองมไดกอเหตนน

ขนโดยความผดของตน ผกระทากอเหตเอง จะอางจาเปน เพราะอยในทบงคบ ไมได เพราะอาจเลยง

ไดตงแตแรก โดยไมกอเหตเสยเอง กระทาไปไมเกนขอบเขต การกระทาเกนขอบเขต

กระทาโดยเกนสมควรแกเหต กระทาเกนวถทาง นอยทสด หรอเกนสดสวน อยางใด

อยางหนงหรอทงสองอยางสดสวนจะใชหลกเดยวกบปองกนไมได เพราะการอางปองกนเปนการ

กระทาตอ “ผกอภย” แตกระทาโดยจาเปน เปนการกระทาตอ “บคคลทสาม” หาก “ภยแรกทเปน

เหตใหตองกระทาผด” เทากวา หรอนอยกวา “การกระทาความผดทจาเปนตองกระทา” ตองถอวา

ไมไดสดสวน และเปนการกระทาเกนสมควรแกเหตกระทาเกนกวากรณแหงความจาเปนเหตทมา

บงคบนน ยงอยหางไกล หรอสามารถหลกเลยงได

มาตรา ๖๗ (๒)มภยนตรายการอางปองกนเปนการกระทาตอผกอภยแตกระทาโดย

จาเปน เปนการกระทาตอบคคลทสาม ภยนตรายนนใกลจะถง ภยนตรายนนไมสามารถหลกเลยง

ใหพนโดยวธอนใดได ผกระทาเพอปองกนไมจาตองหนทงทสามารถหนไดแตการกระทาโดย

จาเปนนนผกระทาจะตองพยายามหาทางเลยงใหพนภยนตรายนนทกวถทางภยนตรายนน ผกระทา

โดยจาเปนมไดกอใหเกด ขน เพราะความผดของตนผกระทาโดยจาเปนไดกระทาเพอใหตนเอง

หรอผอนพนภยนตราย ผกระทา จะตองกระทาผดโดยเจตนา (ประสงคตอผล หรอยองเลงเหน

ผล) และประกอบดวยเจตนาพเศษ คอ เจตนากระทาผดดวยความจาเปนเพอใหตนเอง หรอผอนพน

จากภยนตรายทใกลจะถง และไมสามารถหลกเลยงไดกระทาไปไมเกนขอบเขต

กกกกกกก คาพพากษาฎกาท ๑๗๕๐/๒๕๑๔ จาเลยถกคนรายซงมสมครพรรคพวกมากและม

อาวธปนครบมอ ขบงคบใหเอาเรอรบสงคนรายขามฟากไปทาการปลนทรพย ถอวาจาเลยกระทา

ดวยความจาเปน ไมสามารถหลกเลยงหรอขดขนได จงไมตองรบโทษ แมจาเลยจะมไดเปนฝายฎกา

๘๙ สมชาย พงษพฒนาศลป และเผาพนธ ชอบนาตาล, ประมวลกฎหมายอาญาและประมวลกฎหมายแพง, หนา ๓๔.

๑๓๕

แตเมอปรากฏวาจาเลยกระทาความผดดวยความจาเปน ไมตองรบโทษ ศาลฎกากมอานาจพพากษา

ใหเปนคณแกจาเลยได๙๐

คาพพากษาฎกาท ๒๓๔๘/๒๕๓๕ ศาลฎกาเหนวาคนรายมปน และฆาผตายใหเหน

เปนทประจกษเชนนนจาเลยยอมมความกลว และไมกลาขดขน คดนาเชอวาจาเลยขบเรอรบ

ผโดยสารไปยงท เกด เหต โดยไมทราบวาเปนคนรายจะไปฆาผตายหลงเกดเหตแลวจาเลยจาตอง

ขบเรอไปสงคนรายดวยความจาเปน เพราะอยภายใตอานาจของคนรายซงจาเลยไมสามารถ

หลกเลยง หรอขดขนไดตาม ป.อ.มมาตรา ๖๗(๑) เมอสงคนรายแลวกไปแจงความแกผใหญบาน

ทนท ดงนจาเลยไมตองรบโทษ๙๑

คาพพากษาฎกาท ๑๖๖๐/๒๕๑๑ มผนาชางไปลามไวใกลกบสวนของจาเลยโดยจาเลย

ไมร กลางคนชางหลดพงรวเขาไปในสวนของจาเลย จาเลยพบชางอยกลางไรขาวโพดหางประมาณ

๔ วา และชางเดนเขาหาจาเลย จาเลยเขาใจวาเปนชางปา จงยงไป ๒ นด ดงน เปนการกระทาโดย

จาเปน จาเลยไมตองรบโทษฐานทาใหเสยทรพย๙๒

คาพพากษาฎกาท ๑๔๐/๒๔๙๔ ขบรถยนตรบคนโดยสารมาตามถนน เผอญเกดยงกน

เกยวกบการจราจลจงขบรถหนแมจะเรวจนถงขนาดผดกฎจราจรกไดรบยกเวนโทษตามกฎหมาย

ลกษณะอาญามาตรา ๔๙ (ป.อ.มาตรา ๖๗) เพราะถอไดวาเปนการกระทาเพอหลบหนภยนตรายอน

รายแรง เมอเอาผดในตอนนไมได การวงตดหนารถยนตภายในระยะ ๑ วา คนขบหามลอรถหยดไม

ทนทงๆ ทหามลอดวนจฉยวาวงตดหนารถยนตในระยะกระชนชดใชวสยทจะปองกนมใหรถยนต

ทบได การทรถยนตทบคนทวงตดหนารถนนจงเปนเหตสดวสยไมใชเรองผขบรถประมาท๙๓ กกกกกกกกกก

๙๐ ฎ.๑๗๕๐/๒๕๑๔. กกกกกกกกกกกกก๙๑ ฎ.๒๓๔๘/๒๕๓๕. กกกกกกกกกกกกก๙๒ฎ.๑๖๖๐/๒๕๑๑.

๙๓ฎ.๑๐๔/๒๔๙๔.

๑๓๖

กกกกกกก ๓.๙.๖ การกระทาเพอปองกนสทธของตน

การกระทาเพอปองกนสทธของตนนนกฎหมายไดวางหลกเกณฑไววาผใดทมเจตนาใน

การ กระทาเมอไดลงมอกระทาครบองคประกอบของการกระทาความผดแลวกฎหมายไมอาจลง

โทษไดเพราะผนนไมมความผด เหตทกฎหมายกาหนดหลกเกณฑดงกลาวไวเปนเชนน เพราะเหต

วาการกระทานนถาเปนการกระทาเพอปองกนสทธของตนเองหรอของผอนใหพนจากอนตราย

และตองเปนอนตรายทเกดจากการละเมดตอกฎหมาย และตองเปนภยนตรายทใกลจะถงถาได

กระทาไปพอ สมควรแกเหตแลวกฎหมายถอวาผนนไมมความผดดงน ซงไดวางหลกไวใน

ปอ.มาตรา ๖๘ ๙๔ ดงน

ดดดด มาตรา ๖๘ ผใดจาตองกระทาการใด เพอปองกนสทธของตนหรอของผอน ใหพน

ภยนตราย ซงเกดจากการประทษรายอนละเมดตอกฎหมายและเปนภยนตรายทใกลจะถงถาไดกระทา

พอสม ควร แกเหต การกระทานนเปน การปองกนโดยชอบดวยกฎหมายผนนไมมความผด๙๕๙๔

หลกเกณฑในการอางการกระทาเพอปองกนสทธของตน

มภยนตราย ซงเกดจากการประทษรายอนละ เมดตอกฎหมาย ภยนตรายนนใกลจะ

ถง”ผกระทา จาตองกระทาเพอปองกนสทธของตนเอง หรอผอนใหพนจากภยนตรายนน การ

กระทานน ไมเกนขอบเขต

มภยนตรายเกดขน

คาพพากษาฎกาท ๑๖๖๕/๒๕๐๙ ผเสยหายมรปรางใหญกวาจาเลยเปนฝายรกรานเขา

มาทารายจาเลยกอนจาเลยแยงมดจากผเสยหาย กแยงไมไดจงความดทโตะทาอฐแทงผเสยหายไป

หลายท เพอปองกนตวใหพนอนตราย และการกระทาของจาเลยกเกดขนโดยกระทนหนตดพนกน

ในขณะนนเอง จาเลยยอมไมมโอกาสทจะคดเปนอยางอน นอกจากจะคดปองกนตวใหพนอนตราย

ทเกดขนเฉพาะหนา ทงขณะทจาเลยแทงผเสยหายภย ทจาเลยอาจจะไดรบจากผเสยหาย กยงไมหมด

ไปในขณะนน จาเลยกไมรวาบาดแผลของผเสยหายนนจะถงบาดเจบสาหส จนไมสามารถจะทาราย

จาเลยไดอกหรอไม การกระทาของจาเลยไมเกนสมควรแกเหต การทผเสยหายเขามาจาทารายจาเลย

กกก ๙๔ ฎ.๑๔๐/๒๔๙๔. กกกกกกกกกกกกก ๙๕ สมชาย พงษพฒนาศลป และเผาพนธ ชอบนาตาล, ประมวลกฎหมายอาญาและประมวลกฎ หมายแพง, หนา ๓๕.

๑๓๗

โดยละเมดตอกฎหมายจาเลยยอมมอานาจทจะทาการปองกนตวโดยชอบดวยกฎหมาย ไม

จาเปนตองวงหน๙๕

คาพพากษาฎกาท ๓๑๘๗/๒๕๓๐ (ยงผอนกอน โดยไมปรากฏวาจะถกทาราย อาง

ปองกนไมได) โจทกรวมกบจาเลยมเรองโตเถยงทาทายกนกอนแลว จาเลยเปนฝายนดโจทกไปชก

ตอย เมอถงทเกดเหตโจทกรวมซงไมมอาวธใดตดตวเดนเขาหาจาเลยหางประมาณ ๑ เมตรจาเลย

กลบใชอาวธปนจองยงบรเวณหนาอกของโจทกรวม ๒ นด โจทกรวมเอยวตวหลบ กระสนปนถก

โจทกรวมทตนแขนซาย และตนขาซายตามลาดบ พฤตการณทจาเลยสมครใจววาท ทาทาย และใช

อาวธปนยงโจทกรวมโดยไมปรากฏวาโจทกรวมกาลงจะ ทารา ยจา เลยกอน จงเปนการแสดง

เจตนาฆา จาเลยจะอางวาเปนการปองกนหาไดไม๙๖

ภยนตรายซงเกดจากการประทษรายอนละเมดตอกฎหมาย

ผกอภย ไมมอานาจกระทา

คาพพากษาฎกาท ๒๓๕๓/๒๕๓๐ กรณทมใชเปนการกระทาผดซงหนาท ราษฎรยอมไมมอานาจ

ตามกฎหมายหมายทจะจบกมผกระทาผดดงนนการท ช. กบผตายซงเปนเพยงราษฎร จะเขาจบกม

จาเลยภายหลงเกดเหตจาเลยทารายผอนแลว จาเลยยอมมสทธปองกน เพอใหพนจากการทจะตอง

ถกจบได แตการทจาเลยใชเหลกขดชาฟทแทงผตายทหนาอกสวนลางใตนมเหนอชายโครงซาย

และผตายถงแกความตายในคนเกดเหตนนเอง แสดงวาจาเลยแทงโดยแรง และเปนทเหนไดวาจาเลย

เลอกแทงทอวยวะสาคญโดยไมปรากฏวา ช. กบผตายมอาวธ หรอแสดงอาการในลกษณะทจะทา

รายจาเลย นอกเหนอจากการกระทาเพอจบกมเลย การกระทาของจาเลยจงเปนการปองกนเกน

สมควรแกเหตผกอภย มอานาจทาได ๙๗

คาพพากษาฎกาท ๖๖๘/๒๔๘๙ พลตารวจเขาไปหามปรามผดาวาอาละวาด แตผนนไม

ยอมฟง พลตารวจเชญไปสถานตารวจกไมยอมไป ดงนพลตารวจมอานาจจบกมผนนได ถาผนนฆา

เจาพนกงานกเปนผดฐานฆาเจาพนกงานผกระทาการตามหนาทตาม ม.๒๘๙ (๒) (ผฆาเจาพนกงาน

๙๕ ฎ.๑๖๖๕/๒๕๐๙. ๙๖ ฎ.๓๑๘๗/๒๕๓๐. ๙๗ ฎ.๒๓๕๓/๒๕๓๐.

๑๓๘

ไมอาจอางปองกนได เพราะพลตารวจมอานาจรกษาความสงบเรยบรอยไดตามกฎหมาย)๙๘

คาพพากษาฎกาท ๔๒๙๘-๓๐/๒๕๐๕ พระภกษบงคบจะเอามดจากจาเลยซงเปนศษย

เนองจากจาเลยเปนคนโมโหรายมมดไวกลวจะมเรอง จาเลยแสดงกรยาขดขนจะตอสพระภกษจงใช

ไมฟาดไปทหนงจาเลยยกแขนรบปดไมกระเดนไปแลว จาเลยโถมเขาหาพระภกษกอดปลากนลม

กลงไปมา จาเลยใชมทถออยแทงพระภกษเชนน ไมเปนการปองกนสทธของตนตามประมวล

กฎหมายอาญา มาตรา ๖๘ และไมเปนบนดาลโทสะตาม มาตรา ๗๒ (การทพระภกษบงคบเอามด

จากจาเลย และเมอจาเลยแสดงกรยาอาการขดขนจะตอส จงไดใชไมฟาดจาเลยไปทหนง เปนการใช

อานาจของอาจารย ซงเปนผปกครองศษย ภายในขอบเขตอนสมควร)๙๙

กกกกกกกกภยนตรายอนใกลจะถง กก

กกกกกกกกผทาละเมดไมมอานาจ และภยนนจะเกด หรอยงไมเกด แตใกลจะเกด อางปองกนได

แตหากยงไมนาจะเกดภย อางปองกนไมได ภยนตรายทเกดจากการกระทาโดยประมาท หากใกลจะ

ถง กสามารถปองกนสทธได

คาพพากษาฎกาท ๒๒๘๕/๒๕๒๘ (ผตายกาลงชกปน แมยงไมถงเปนความผด (ยงไม

ถงขนลงมอ คอเลง หรอพรอมจะยงได) โดยไมตองรอใหถกยง หรอมอถงไกปน กยงปองกนได)

ผตายมาพดขอแบงววจากจาเลย จาเลยไมยอมแบง และชวนใหไปตกลงกนทบานผใหญบานหรอท

บานกานน แตผตายไมยอมไป กลบชกปนออกมาจากเอว จาเลยยอมเขาใจวาผตายจะใชปนยงจาเลย

อนเปนภยนตราย ซงเกดจากการประทษรายอนละเมดกฎหมาย และเปนภยนตรายทใกลจะถงการท

จาเลยใชปนยงผตายไป ๑ นด และผตายถงแกความตาย จงเปนการปองกนสทธของตนพอสมควร

แกเหต การกระทาของจาเลยเปนการปองกนโดยชอบดวยกฎหมาย จาเลยไมมความผด๑๐๐

ระยะเวลาในการปองกน เรมตงแตภยนตรายนนใกลจะถง จนถงภยนตรายนนสนสดลง

คาพพากษาฎกาท ๑๒๕๐/๒๕๐๒ ลกทรพยขาดชวงไปแลว ตามไปเจอทรพย แลวซม

ยง อางปองกนไมได๑๐๑

คาพพากษาฎกาท ๙๔๓/๒๕๐๘ ลกทรพยสาเรจแลว แตยงอยในชวงพาทรพยไป ยงเอา

๙๘ฎ.๖๖๘/๒๔๘๙. ๙๙ ฎ.๔๒๙๘-๓๐/๒๕๐๕. ๑๐๐ ฎ.๒๒๘๕/๒๕๒๘. ๑๐๑ ฎ.๑๒๕๐/๒๕๐๒.

๑๓๙

ทรพยคน อางปองกนได๑๐๒

คาพพากษาฎกาท ๔๘๓/๒๕๕๐ กอนเกดเหตจาเลยนงอยคนละโตะกบผตาย จาเลยเปน

ฝายเดนมาหาผตายและถามผตายถงสาเหตทหามจาเลยเขาไปในรานอาหารแหงหนง จากนนจาเลย

กบผตายกโตเถยงกน จนจาสบตารวจ ส. ตองลกขนมานงรวมโตะกบผตาย และหามปรามไมให

จาเลยกบผตายโตเถยงกน จาเลยจงออกจากรานเนองจากจาสบตารวจ ส. รองขอ หลงจากนน

ประมาณ ๕ นาท จาเลยกลบมาใหม และใชอาวธปนยงผตาย และเลงอาวธปนมายงสบตารวจเอก

ย. จนจาสบตารวจ ส. ตองเขาไปแยงอาวธปนจากจาเลย พฤตการณของจาเลยแสดงวาจาเลยยงผตาย

เนองจากจาเลยกบผตายโต เถยงกนอยางรนแรง และจาเลยยงโกรธแคนอยแมจะไดความวาเมอ

จาเลยเดนออกจากรานไปจาสบตารวจ ส. จะตอวาผตายวาเปนผใหญไมนาใชคาหยาบ และผตายพด

วา “พผดไปแลว” กตาม คาหยาบดงกลาวกเปนเพยงคาพดทไมสมควรอาจยวยใหจาเลยรสกเจบ

แคนและโมโหเทานน หาไดเปนภยนตรายซงเกดจากการประทษรายอนละเมดตอกฎหมายและเปน

ภยนตรายทใกลจะถง อนจะเปนเหตใหจาเลยจาตองกระทาเพอปองกนตวไม๑๐๓

คาพพากษาฎกาท ๒๖๔๕/๒๕๔๗ ผตายกบจาเลยเปนสามภรยากน แตมเรองทะเลาะ

กนเปนประจาจงแยกกนอยวนเกดเหตผตายกบจาเลยไปบานเกดเหตเพอตกลงปญหาเรองครอบครว

แตตกลงกนไม ได จาเลยจงจะออกจากบาน ผตายนาอาวธปนออกมาวางทปลายเตยงเพอขใหจาเลย

อยกบผตาย และทผตายพดขจาเลยขณะจาเลยขยบตวจะวงกเปนเพยงขไมใชจาเลยหนไปเทานน แต

จาเลยเกรงวาผตายจะใชอาวธปนของกลางยงจาเลย ทงทไมปรากฏพฤตการณทจะสอวาผตายจะทา

เชนนน จงถอวาไมมภยนตรายทจาเลยจาตองปองกนแตอยางใด การกระทาของจาเลยจงไมเปนการ

ปองกนตามกฎหมาย๑๐๔

คาพพากษาฎกาท ๔๒๙/๒๕๐๕ ผเสยหายเปนภกษ บงคบจะเอามดจากจาเลยซงเปน

ศษย เนองจากจาเลยเปนคนโมโหรายมมดไวกลวจะมเรอง จาเลยแสดงกรยาขดขนจะตอส

ผเสยหายจงใชไมฟาดไปทหนงจาเลยยกแขนขนรบปดไมกระเดนไปจาเลยโถมเขาหาผ เสยหายลม

ลงกอดปลากนกลงไปมาจาเลยใชมดทถออยแทงผเสยหายเชนน ไมเปนการปองกนสทธของตน

๑๐๒ ฎ.๙๔๓/๒๕๐๘. ๑๐๓ ฎ.๔๘๓/๒๕๕๐.

๑๐๔ ฎ.๒๖๔๕/๒๕๔๗.

๑๔๐

ตามมาตรา ๖๘ เพราะเมอจาเลยปดไมกระเดนไป อนตรายจากไมนนกสนไปแลว และการท

ผเสยหายใชไมฟาดจาเลยไปทหนงกเปนการใชอานาจของอาจารยภายในขอบเขตอนสมควรไมใช

เปนการขมเหงจาเลยดวยเหตอนไมเปนธรรมแมจาเลยจะบนดาลโทสะขน เพราะ เหตนก เปน

การลแกโทสะโดยมบงควรจะปรบวาเปนการบนดาลโทสะตามมาตรา ๗๒ ไมได๑๐๕ ffffffffffffffffffffffffffffffffffffffff

Dddddddddd ๓.๙.๗ การกระทาทไมอาศยเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา การกระทาโดยประมาทไดแกกระทาความผดมใชเจตนาซงผกระทาไดกระทาโดย

ปราศจาก ความระมดระวงซงบคคลในภาวะเชนนนจกตองมตามวสย หรอพฤตการณ และผกระทาอาจใชความ ระมดระวงเชนวานนไดแตหาไดใชเพยงพอไม ในการทจะวนจฉยวากระทาไดกระทา

โดยประมาทหรอไมนนตองสมมตบคคลขนเปรยบเทยบโดยพจารณาวาบคคลซงสมมตขน

เปรยบเทยบ ซงมทกอยางเหมอนผกระทานนกลาวคออยในภาวะอยางเดยวกนตามวสย และ

พฤตการณเหมอนๆ กนโดยทว ไปแลวอาจใชความระมดระวงไดหรอไมระดบความระมดระวงในทนตองใชมาตรฐานของบคคลทวไปซงมทกอยางเหมอนผกระทา ประมวลกฎหมายอาญาไดวาง

หลกในเรองนไวดงนคอ

กกกกกกกกการกระทาความผด โดยประมาท

กระทาโดยประมาท ไดแก กระทาความผดมใชโดยเจตนา แตกระทาโดยปราศจาก

ความระมดระวงซงบคคลในภาวะเชนนน จกตองมตามวสยและพฤตการณ และผกระทาอาจใช

ความระมดระวงเชนวานนได แตหาไดใชใหเพยงพอไม๑๐๖

๑. ความระมดระวงตามวสยของบคคล(บคคลทมลกษณะเชนเดยวกบผกระทา) ในภาวะ

เชน นน (บคคลเชนเดยวกบผกระทาซงอยในขณะนน) - บคคลธรรมดาพจารณาจากอาย เพศ การศกษา ฯลฯ

- ผมวชาชพผมวชาชพในระดบปกต / ผเชยวชาญ

๒. ความระมดระวงตามพฤตการณพจารณาจากขอเทจจรงหรอเหตตางๆ ภายนอก

๑๐๕ ฎ.๔๒๙/๒๕๐๕.

๑๐๖ สมชาย พงษพฒนาศลป และเผาพนธ ชอบนาตาล, ประมวลกฎหมายอาญาและประมวลกฎหมาย

แพง., หนา ๓๒.

๑๔๑

ตวผกระทา ทเกดขน หรอมอยขณะนน “ประมาท” ตองมการ “กระทา” กอน ดงนนจงเกดจากการ

“งดเวน” ได

กกกกกกกกคาพพากษาฎกาท ๑๙๐๙/๒๕๑๖ จาเลยขบรถยนตบรรทกเสาไฟฟาโดยใชลอพวง เมอ

ลอรถพวงหลด ทาใหเสาตกลงมาขวางถนน จนกระทงคาแลว จาเลยกไมไดจดใหมโคมไฟ หรอ

เครองสญญาณอยางอน เพอใหผใชถนนเหนเสาทขวางถนนอยนน เปนเหตใหรถทแลนมาชนเสาม

คนตายและบาดเจบ ถอไดวาจาเลยกระทาโดยประมาท และผลเสยหายเกดขน จากการทจาเลยงด

เวนการทจกตองกระทา เพอปองกนผลนน จงมความผดตามประมวลกฎหมายอาญามาตรา

๒๙๑,๓๐๐ (แตไมผด ปอ.มาตรา ๒๘๘ เพราะไมมเจตนาฆา)๑๐๗

กกกกกกก พจารณาความประมาทจากวสยของคนในภาวะเชนนนไมใชวญชนทวไป

ไมใชกบเหต “งด” “ลด” โทษทตองมเจตนาพเศษ เชน มาตรา ๖๗, มาตรา ๖๘ และไม

ใชกบเรองทมองคประกอบทตองการกระทาโดย “เจตนา” เชน มาตรา ๘๐-๘๘

การฝาฝนกฎหมายเปนคนละประเดนกบการประมาท

คาพพากษาฎกาท ๒๙๔/๒๕๐๑ ขบรถยนตโดยไมมใบอนญาต แตไมประมาท แมทบ

คนตาย กไมผดฐานฆาคนโดยประมาท การทาฝาฝนกฎหมายและขอบงคบนน ตามประมวล

กฎหมายอาญา มาตรา ๕๙ ไมไดบญญตวาเปนประมาทอยางกฎหมายเกา๑๐๘

คาพพากษาฎกาท ๒๐๖/๒๕๐๓ จาเลยขบรถผดทางเขาไปชนรถทผเสยหายขบข

เพยงแตปรากฏวาผเสยหายไมมใบอนญาตใหขบขเทานนยงไมเปนเหตทจะทาใหฟงวาผเสยหายประ

ประมาทเลนเลอ๑๐๙

คาพพากษาฎกาท ๒๙๖๑/๒๕๒๔ คดละเมด ความเสยหายเกดขนจากความผดของ

ผตายแตฝายเดยว ทขบรถจกรยานยนตโดยไมชานาญ ผานทางแยก ชนรถยนตทจาเลยขบ แมจาเลย

ขบรถยนตผานทางแยกดวยความเรวประมาณ ๓๐-๕๐ กโลเมตรตอชวโมง เกนอตราทกาหนดใน

กฎกระทรวง ความเสยหายเกดจากความผดของผตายฝายเดยว มใชผลโดยตรงจากการทจาเลยขบ

๑๐๗ ฎ.๑๙๐๙/๒๕๑๖. ๑๐๘ ฎ.๒๙๔/๒๕๐๑. ๑๐๙ ฎ.๒๐๖/๒๕๐๓.

๑๔๒

รถเรวฝาฝน พ.ร.บ.จราจรฯ จาเลยจงมไดกระทาละเมดตอผตาย๑๑๐

คาพพากษาฎกาท ๓๔๒๖/๒๕๑๖ จาเลยขบเรอเปดขนาดใหญมกาลง ๑๐ แรงมา แลน

ตดกระแสนา เรอหางยาวมกาลง ๒๕ แรงมาแลนตามกระแสนามาทางขวาของเรอจาเลยดวย

ความเรวสง คนขบเรอหางประมาทเปนเหตใหเรอสองลาชนกนมคนถงแกความตายแมตามกฎกระ

รวง (พ.ศ.๒๔๙๘) ออกตามความใน พ.ร.บ. ปองกนเรอโดนกน พ.ศ. ๒๔๙๗ หมวด ๓ ขอ ๒๐

จาเลยจะตองหลกทางใหเรอหางยาวกตาม แตเปนการพนวสยทจาเลยจะแลนเรอหลกทางใหเรอหาง

ได การทจาเลยไมหลกทางใหเรอหางยาว จงไมเปนการฝาฝนกฎกระทรวงดงกลาว จาเลยไมม

ความผดฐานทาใหคนตายโดยประมาท และไมมความผดตาม พ.ร.บ. การเดนเรอในนานนาไทย๑๑๑

กกกกกกกกหากความเสยหายเปน “ผลโดยตรง” จากการกระทาโดยประมาท แม “ผเสยหาย” ม

สวนประมาท จาเลยกตองรบผด ทางอาญา แมผเสยหายประมาทดวย กไมใชขอตองพจารณา

คาพพากษาฎกาท ๑๑๙๙/๒๕๑๐ จาเลยท ๑ เปนนกเรยนหดขบรถยนต ยงไมไดรบ

ใบอนญาตขบข จาเลยท ๒ ไดรบใบอนญาตขบขแตยงไมไดรบใบอนญาตเปนครฝกสอนขบ

รถยนต ไดนงควบคมไปดวย ถนนทจาเลยหดขบนน ไมไดรบอนญาตใหเปนถนนสาหรบฝกหดขบ

รถยนต ในวนเวลาเกดเหตถนนตอนนน มผคนพลกพลาน ฝนตก ถนนลน จาเลยท ๑ ขบจะเฉยว

รถสามลอเครอง หรอหกหลบรถสามลอเครองไมพน จาเลยท ๒ ซงนงควบคมไปดวย ตองเขาชวย

ถอพวงมาลย และใหจาเลยท ๑ ปลอยมอ จาเลยท ๑ จงปลอยมอแตเทายงเหยยบคนเรงนามนอย

จาเลยท ๒ หกพวงมาลยเบนขวาเพอใหพนสามลอเครองเปนเหตใหรถพงขามถนนชนตนไม และ

คนถงบาดเจบและตายจงเปนการกระทาโดยประมาทของจาเลยท ๑ ดวย๑๑๒

คาพพากษาฎกาท ๑๓๒๖/๒๕๑๐ จาเลยท ๑ ขบรถเรวเกนอตราทกฎหมายกาหนด

จาเลยท ๒ไมหยดรอใหรถของจาเลยท ๑ ซงมาในเสนทางตรง ผานไปเสยกอน การทเกดชนกน จง

เปน “ผลโดยตรง” จากความประมาทของจาเลยทงสองทไมปฏบตตามกฎหมาย เปนความผด

ดวยกนทงค๑๑๓

๑๑๐ ฎ.๒๙๖๑/๒๕๒๔. กกกกกกกกก ๑๐๙ ฎ.๓๔๒๖/๒๕๑๖. ๑๑๐ ฎ.๑๑๙๙/๒๕๑๐.

๑๑๑ ฎ.๑๓๒๖/๒๕๑๐.

๑๔๓

คาพพากษาฎกาท ๑๒๑๑/๒๕๓๐ จาเลยท ๒ และท ๓ รวมกนลกนามนทปมผเสยหาย

โดยใชสายไฟตอขวแบตเตอรกบเครองปม ดดนามนจากถงใตดนมาใสถงในรถยนต เมอดดนามน

ได ๔ ถงแลว จาเลยท ๒ ดงสายไฟจากขวแบตเตอร ใหปมหยดทางาน เพอจะเปลยนสายยางไปใส

ถงท ๕ ทาใหเกดประกายไฟเปนเหตใหเพลงไหม ดงน พฤตการณทจาเลยทงสองรวมกนมาลก

ทรพยโดยวธการเชนน ทาใหเกดไอระเหยของนามนกระจายอยในบรเวณนนงายตอการเกดเพลง

ไหม ถอไดวาเปนการกระทาโดยประมาท เพราะแบตเตอรเปนเครองกาเนดไฟฟา และนามนเปน

วตถตดไฟไดงาย เมอเกดเพลงไหมขน เนองจากวธการในการลกทรพยของจาเลยทงสองซงกระทา

ดวยความประมาทตองถอวาเปนผลอนเกดจากการกระทาของจาเลยทกคนทรวมกนลกทรพย ดงนน

แมจาเลยท ๓ จะมไดเปนผถอดสายไฟฟาจากขวแบตเตอร กตองฟงวาจาเลยท ๓ รวมกระทาดวย

จาเลยท ๓ จงตองมความผดฐานทาใหเกดเพลงไหมโดยประมาท๑๑๔

คาพพากษาฎกาท ๗๑๗/๒๕๐๙ (ขบรถเรว แตถกเลยวตดหนาแตแมขบชากตองชน ไม

ตองรบผด ไมใช “ผลโดยตรงจากประมาท”) จาเลยท ๑ ขบรถเขามาขวางทางแลนในชองของจาเลย

ท ๒ โดยกระชนชด แมจะขบรถเรวนอยกวา กตองชนอยนนเอง หาใชเปนความประมาทของจาเลย

ท ๒ ไม / ในกรณทรถแลนคนละชอง ตองรกษาชองเดนรถของตน เมอจะเปลยนชอง ตองระวงม

ใหกดขวางรถทแลนอยในชองนน ๆ เมอจะเลยวรถทางซาย จะตองแลนชดขอบทางดานซาย จะ

เลยวได เมอสามารถกระทาไดโดยปลอดภย ถาหากแลนเขาไปกดขวางในชองทางเดนรถอนแลว

อนตรายเกดขน เพราะการกระทาของตนจะตองรบผด เมอใหสญญาณเลยวแลว จะเลยวทนทไมได

เพราะไมสามารถจะปองกนอนตรายได๑๑๕

คาพพากษาฎกาท ๑๔๐/๒๕๙๔ ขบรถยนตรบคนโดยสารมาตามถนน เผอญเกดยงกน

เกยวกบการจราจลจงขบรถหน แมจะเรวจนถงขนาดผดกฎจราจร กไดรบยกเวนโทษตามกฎหมาย

ลกษณะอาญามาตรา ๔๙ เพราะถอไดวาเปนการกระทาเพอหลบหนภยนตรายอนรายแรง เมอเอาผด

ในตอนนไมได การวงตดหนารถยนตภายในระยะ ๑ วา คนขบหามลอรถหยดไมทน ทง ๆ ทหาม

ลอด วนจฉยวาวงตดหนารถยนตในระยะกระชนชด ใชวสยทจะปองกนมใหรถยนตทบได การท

รถยนตทบคนทวงตดหนารถนนจงเปนเหตสดวสย ไมใชเรองผขบรถประมาท (ผสงตองรบผด ไม

๑๑๔ ฎ.๑๒๑๑/๒๕๓๐. ๑๑๕ ฎ.๗๑๗/๒๕๐๙.

๑๔๔

ปรบ ปอ.มาตรา ๘๓ หรอ ปอ.มาตรา ๘๔ ไมใชผกระทาความผดทางออม)๑๑๖

คาพพากษาฎกาท ๘๗๒/๒๕๑๐ จาเลยใชปนยงเดกตกบ โดยสาคญผดวาเปนคนรายจะ

มาฆาพจาเลย เปนการปองกนเกนกวากรณแหงการจาตองกระทาเพอปองกน และความสาคญผด

เกดขนโดยสาคญผด จาเลยมความผด ตาม มาตรา ๒๘๘ , มาตรา ๖๙ และ มาตรา ๒๙๑ เปนกรรม

เดยว๑๑๗ กกกกกก

คาพพากษาฎกาท ๗๑๗/๒๕๑๑ จาเลยมปากเสยงกบพวกผตายกอนเกดเหต แลวผตายเกนมาหา

พวก ผตายกมลงเกบของททาตก จาเลยสาคญผดวาผตายจากทารายตน จงยงผตายตาย ดงนเปนการ

เขาใจผดโดยไมมเหตอนควร แมความสาคญผดจะเกดจากความประมาท กเปนการกระทาทเกนกวา

เหต การกระทาของจาเลย จงเปนการปองกนตวเกนสมควรแกเหต๑๑๘

กกก กก กรณไมเปนการกระทาโดยประมาท

คาพพากษาฎกาท ๓๔๔๕/๓๕๓๕ รถยนตโดยสารทจาเลยขบยางลอหลงระเบด จาเลย

จงจอดรถยนตไวชดไหลทางดานซาย ลอหนาอยทไหลทาง สวนลอหลงดานขวาอยบนถนน แลว

จาเลยไดหากงไมมาวางและเปดสญญาณไฟกระพรบ ถอไดวาจาเลยใชความระมดระวงเพยงพอ

แลว การกระทาของจาเลยจงไมเปนการกระทาโดยประมาท๑๑๙

คาพพากษาฎกาท ๓๘๓/๒๕๓๗ จาเลยขบรถยนตไปดวยความเรวประมาณ ๔๐

กโลเมตรตอชวโมง ผตายไดวงไลต ช. ขามถนนตดหนาชองเดนรถทจาเลยขบ ไปแลวแตไดม

รถยนตอกคนหนงแลนมา ผตายจงชะงกและถอยหลงกลบเขามาชองเดนรถของจาเลยโดยกะทนหน

และในระยะกระชนชด ทาใหจาเลยไมสามารถหยดรถหรอหลบไปทางอนไดทนทวงท และใน

ภาวะเชนนนจาเลยไมอาจคาดคดไดวา จะมคนวงขามถนนตดหนาชองเดนรถทจาเลยขบไปแลว

กลบชะงกและถอยหลงเขามาขวางหนารถยนตทจาเลยขบไปอก การทจาเลยขบรถยนตชนผตาย จง

เปนเหตสดวสยทจาเลยไมอาจปองกนได จาเลยจงไมมความผดฐานขบรถโดยประมาทเปนเหตให

ชนผอนถงแกความตาย๑๒๐

๑๑๖ ฎ.๑๔๐/๒๕๙๔. ๑๑๗ ฎ.๘๗๒/๒๕๑๐. ๑๑๘ ฎ.๗๑๗/๒๕๑๑. ๑๑๙ ฎ.๓๔๔๕/๓๕๓๕. ๑๒๐ ฎ.๓๘๓/๒๕๓๗.

๑๔๕

สรปไดวาจากการศกษาเรองของเจตนาในกฎหมายอาญาของประเทศไทย ผวจยพบวา

ใน ป.อ.อาญา ซงปจจบนไดมการแกไขเพมเตมถง (ฉบบท ๒๑) พ.ศ. ๒๕๕๑ โดยมมาตราทใช

บงคบใชทงสนรวมจานวน ๓๙๘ มาตรา และในจานวน ๓๙๘ มาตราน ไดบญญตในเรองของ

เจตนาไวอยางชดเจนซงปรากฏอยในมาตรา ๕๙ จงเหนไดวามาตรา ๕๙ นเปนมาตราทเปนหลก

หรอหวใจสาคญในการทจะพจารณาถงองคประกอบในการกระทาความผดในสวนอนๆ เพราะการ

กระทาความผดทางอาญานนถาขาดองคประกอบหลกขอใดขอหนงในการพจารณาลงโทษผกระทา

ความผดแลว ผกระทาการนนกจะเปนผไมมความผด และไมไดรบโทษ เชน นาย ก ตองการฆานาย

ข จงเอาปนของนาย ง มาดกยงนาย ข จะเหนไดวาจากตวอยางทยกมาในทน นาย ก มเจตนาใน

การกระทาความผด ซงเปนองคประกอบหลกตามมาตรา ๕๙ แตนาย ก ยงไมมความผด เพราะไมม

องคประกอบอนมาประกอบ จงถอไดวายงไมครบองคประกอบในการกระทาความผดจงลงโทษ

นาย ก ยงไมได แตถาเหตดงกลาวเปลยนไปวา นาย ก ตองการฆานาย ข จงเอาปนไปดกซมยงนาย

ข และเมอพบนาย ข นาย ก จงยงนาย ข ถงแกความตาย ดงนแลว นาย ก จงมความผดตาม

ปอ.อาญา ฐานฆา นาย ข ตาย โดยเจตนา อกทงยงครบองคประกอบในการกระทาความผดแลว

สาหรบใน ป.อ.อาญา นน ไดวางหลกในเรองขององคประกอบในการกระทาความผดไวดงนคอ

๑.บคคล (คด ตดสนใจ (เจตนา)) + ๒.ทา (ลงมอทา) + ๓.มบคคลหรอวตถทถกกระทา = ครบ

องคประกอบในการกระทาความผด = พจารณาลงโทษ และเจตนาในประมวลกฎหมายอาญานได

มนกนตศาสตรหลายทานไดแบงออกเปนหลายลกษณะดงน ๑.เจตนาประสงคตอผล ไดแกเจตนาท

รสานกและมงหมายจะใหเกดผล ๒.เจตนาเลงเหนผล ไดแกเจตนาทไมไดประสงคตอผลคอ

ไมไดมงหมายใหเกดผลขนแตเลงเหนไดวาจะเกดผลขนอยางแนนอน๓.เจตนาโดยพลาด ไดแก

เจตนาทผใดเจตนาจะกระทาตอบคคลหนงแตไดกระทาตออกบคคลหนงโดยสาคญผด หรอแบงได

อกคอ ๑.เจตนาตามความเปนจรง ไดแกเจตนาทประสงคตอผล หรอเลงเหนผล ตามมาตรา ๕๙

๒.เจตนาโดยผลของกฎหมาย ไดแกเจตนาทผกระทาไมประสงคตอผล และไมเลงเหนผล แต

กฎหมายถอวาผกระทามเจตนาคอ การกระทาโดยพลาด หรอแบงไดอกคอ ๑.เจตนาธรรมดา

ไดแก เจตนาทมประสงคตอผล กบเลงเหนผล ๒.เจตนาพเศษ ไดแกเจตนาทมมลเหตจงใจให

กระทา แตถงอยางไรกตามในการพจารณาลงโทษทางกฎหมายนนยอมถอเอาความตามเจตนาของ

ผกระทาผดมาเปนตวกาหนดการลงโทษของผกระทาผดแตละคนโดยยดความหนกเบาของเจตนา

เปนเกณฑตดสนดงกลาวดวยเชนกน

บทท ๔ เปรยบเทยบเจตนาในพระพทธศาสนากบ

เจตนาในประมวลกฎหมายอาญาของประเทศไทย

ในทางพระพทธศาสนานน เจตนาเปนตวกาหนดผลของกรรมทไดทาไวใหปรากฏออกหรอไดแสดงออกมาในลกษณะตางๆ โดยมชองทางทแสดงออกมามได ๓ ชองทาง คอ ๑.มการกระทาทางกาย เรยกวา กายกรรม ๒.มการกระทาทางวาจา เรยกวา วจกรรม ๓.มการกระทาทางใจ เรยกวา มโนกรรม ซงจะเหนไดวาการกระทากรรมดหรอ กรรมชวนนจะปรากฏออกมาได ๓ ชองทางนทงสน โดยม เจตนา เปน เครอง ช วดหรอเปนแกนกลางในการกระทานนๆ และเจตนาทปรากฏนนถาเปนไปในทางกศลกรรม กรรมกจะแสดง หรอถายทอดออกมาแตสงทเปนกศลแตถาเจตนาทปรากฏนนเปนไปในทางอกศลกรรมกจะแสดงออกมา หรอถายทอดออกมาเปนสงทตรงกนขามสาหรบเจตนาในทางประมวลกฎหมายอาญานนเปนสงทจาเปนซงการทจะรไดวาบคคลใดมเจตนาเชนไรแลวกจะตองพจารณาถงสงทปรากฏหรอเรยกวา พจารณาจากองคประกอบของการกระทาความผดในแตละประเดนถงแมวาบคคลใดไดมเจตนาทจะกระทาความผดแตยงไมไดแสดงออกมาเปนรปธรรม (ปรากฏออกมาเหนดวยตา) กจะยงไมถอวาบคคลนนๆ ไดกระทาความผดลงตามประมวลกฎหมายอาญาแตอยางไรกตามไมวาจะเปนเจตนาในทางพระพทธศาสนา หรอเจตนาในประมวลกฎหมายอาญากลวนแลวแตมความสาคญซงจะปรากฏออกมาเปนการกระทาทงสน และจากผลการศกษาในเรองเจตนาพบวาเจตนานนผวจยพบวาเจตนาทงสองลกษณะนมทงความเหมอน และความแตกตางกนในดานความหมาย, ความสาคญ, ลกษณะ, ประเภท, องคประกอบทครบเจตนา และเกณฑในการตดสน ดงจะเปรยบเทยบใหเหนไดดงน

๔.๑ เปรยบเทยบความหมายของเจตนา เจตนาทางพระพทธศาสนานนสรปไดดงน เจตนา คอความตงใจ ,ความมงใจ,หมายจะทา,เจตนจานง,ความจานง,ความจงใจ,เปนเจตสกทเกดกบจตทกดวง เปนตวนาในการคดปรงแตง หรอเปนประธานในสงขารขนธ และเปนตวการในการทากรรมเจตนาคอ ความตงใจ,ความมงใจ,หมายจะทา,เจตนจานง,ความจานง,ความจงใจ,เปนเจตสกทเกดกบจตทกดวงเปนตวนาในการคดปรงแตง หรอเปนประธานในสงขารขนธ

๑๔๗

และเปนตวการในการทากรรม หรอกลาวไดวาเปนตวกรรมทเดยวดงพทธวจนะวา “ เจตน ห ภกขเว กมม วทาม๑ แปลความวา ดกอนภกษทงหลาย เรากลาวเจตนาวาเปนกรรม”๒

เจตนาจงหมายถง กรรมทแสดงออกมาภายนอกปรากฏออกมาเปนกรรม ทางกาย วาจา ใจ การกระทา การพด หรอการคด ทแสดงออกมานนโดยจงใจกด ความคดตางๆ เลกๆ นอยๆ ทเกดขนชวคร ชวขณะแลวผานไปๆ ภายในจตใจกด การคดถงสงหนงลกษณะใดลกษณะหนง ความรสกและทาทของจตใจตอสงตางๆ ทไดประสบทางตา ห จมก ลน กาย และทระลกหรอนกขนมาในใจกด ลวนแตมเจตนาประกอบอยทงสน ดงปรากฎวา กกกกกก“เจตนา จงเปนเจตนจานง ความจงใจ การเลอกอารมณของใจ เปนหวหนาเปนผจดการ กกกกหรอตวเจากเจาการของจตวาจะเอาอะไร ไมเอาอะไร กบเรองใดอยางไร เปนตวการจดแจง กกกกแตงวถทางของจต และในทสดกเปนตวการปรงแตงจตนนใหเปนไปตางๆ เมอเจตนา กกกกเกดขนครงหนง กคอกรรมเกดขนครงหนง เมอกรรมเกดขนแลวกมผลทนท เพราะเมอ กกกกเจตนาเกดขน กคอ มกจกรรมเกดขนในจตแลว จตมการเคลอนไหว หรอไหวตวแลวแมเปนกกกกเพยงความคดเลกนอย ซงถงจะไมมผลอะไรสาคญ แตกไมไรผลเสยเลย อยางนอยกเปน กกกกละอองกรรมอนละเอยดทสงสมหรอพอกเขาไวเปนเครองปรงแตคณสมบตของจตภายใน กกกกเมอมากขน เชน จตเสพความคดนนบอยๆ หรอความคดนนรนแรงขนจนออกมาภายนอก ผล กกกกกแรงขยายออกมาเปนลกษณะนสย เปนบคลกภาพเปนตน”๓ กกกกกกกกสวนความหมายของเจตนาทปรากฏในพระวนยปฎกนน หมายถง ความจงใจ ดงบญญตในปาราชกสกขาบทท ๓ สกขาบทวภงควา “ก ภกษใดจงใจพรากกายมนษยจากชวต หรอแสวงหาศสตราอนจะพรากกายมนษยนนแมภกษนกเปนปาราชกหาสงวาสมได” และบญญตในพระ อนบญญตวา กกกกกก“อนงภกษใดจงใจพรากกายมนษยจากชวต หรอแสวงหาศสตราอนจะพรากกายมนษยนนกกกกกลาว พรรณนาคณความตาย หรอชกชวนเพอใหตายวาทานผเจรญจะมชวตอยางลาบากยาก กกกกเขญนไปทาไมทานตายเสยดกวาดงนเธอมจตใจอยางนมดารในใจอยางนกลาวพรรณนาคณกกกกความตาย ชกชวนเพอความตายโดยประการตางๆแมภกษนกเปนปาราชกหาสงวาสมได” ๔ เมอเขาใจในความหมายของเจตนาในพระพทธศาสนาแลวกยอมจะเลงเหนไดวา เจตนาตองมความเกยวโยงกบในเรองของกรรม เพราะตามปกต กรรมแปลตามศพทวา การงานหรอการ

๑ อง.ฉกก. (บาล) ๒๒/๖๓/๓๘๕. ๒ อง.ฉกก.(ไทย) ๒๒/๖๓/๕๗๗. ๓ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ, หนา ๑๗๖. ๔ ว.มหา.(ไทย) ๑/๑๐๘/๒๙๕.

๑๔๘

กระทา “แตในทางธรรมตองจากดความจาเพาะลงไปวาหมายถง การกระทาทประกอบดวยเจตนา คอ การกระทาทเปนไปดวยความจงใจ ถาเปนการกระทาทไมมเจตนากไมเรยกวาเปนกรรมในความหมายทางธรรม” กรรมเปนคาสอนสาคญอยางยงเรองหนงในพระพทธศาสนา กรรมเปนนยายเปนกฎครอบคลมโลกน ซงหากมองลกลงไปในเรองกรรมนยาม สาระหรอตวแทของกรรม กคอ เจตนา หรอเจตนจานง ไมวามนษยจะไปเกยวของกบนยามอนใดหรอไมกตาม กตองมกรรมนยายเปนกฎยนพนนอกจากนนมนษยกใชเจตนจานง หรอเจตนาน เปนเครองกาหนดการปฏบตตอกนระหวางมนษยดวยกนเอง และพรอมกบทมนษยปฏบตตอผอน สงอน ตอธรรมชาตทแวดลอมตน ตลอดจนปรงแตงโลกของธรรมชาตอยนนเอง มนษยหรอวาใหถกกคอ เจตนจานงของมนษยนนกเปนตวปรงแตงตวของเขาเอง ปรงแตง บคลกภาพ และวถชวตหรอชะตากรรมของเขาไปดวย๕ กกกกกกกกความหมายของเจตนาในพทธศาสนา จงมความหมายละเอยดออนกวา ท เขาใจกน ทวไปในภาษาไทยกลาวคอ ภายในจตใจกดการคดถงสงใดสงหนงลกษณะใดลกษณะหนงกด ความรสก และทาทของจตใจในภาษาไทยมกใชเจตนาตอเมอตองการเชอมโยงความคดทอยภายในตอสงตางๆ ทไดประสบทางตา ห จมก ลน กาย และทระลกหรอนกขนมาในใจกด ลวนเจตนาประกอบอยดวยทงสน เจตนา จงเปนเจตนจานง ความจงใจ การเลอกอารมณของใจเปนหวหนาเปนผจดการ หรอตวการของจตวาจะเอาอะไรไมเอาอะไรกบเรองใดอยางไรเปนตวการจดแจงแตง วถทางของจต และในทสดกเปนตวการปรงแตงจตนนใหเปนไปตางๆ เ มอ เจตนาเกดขนครงหนงกคอกรรมเกดขนทหน ง เมอกรรมเกดขนแลวกมผลทนทเพราะเมอ เจตนาเกดขนกคอ มกจกรรมเกดขนในจตแลว จตมการเคลอนไหว หรอไหวตวแลวแมเปนเพยงความคดอะไรเลกนอยซงถงจะไมมผลอะไรสาคญแตกไมไรผลเสยเลยอยางนอยกเปนละอองกรรมอนละเอยดทสงสม หรอพอกเขาไวเปนเครองปรงแตคณสมบตของจตภายในเมอมากขนเชน จตเสพความคดนนบอยๆ หรอความคด นนรนแรงขนจนออกมาภายนอกผลกแรงขนขยายออกมาเปนลกษณะนสยบคลกภาพเปนตน กกกกกกกกเจตนาทางกฎหมายอาญานนไดวางหลกไวอยางชดเจนใน ปอ .มาตรา๕๙ ดงน มาตรา ๕๙ บญญตไววา บคคลจะตองรบผดในทางอาญากตอเมอไดกระทาโดยเจตนาเวนแตจะไดกระทาโดยความประมาทในกรณทกฎหมายบญญตใหตองรบผดเมอไดกระทาโดยประมาท หรอเวนแตในกรณทกฎหมายบญญตไวโดยแจงชดใหตองรบผดแมไดกระทาโดยไมมเจตนา กระทาโดยเจตนาไดแกกระทาโดยรสานกในการทกระทา และในขณะเดยวกนผกระทาประสงคตอผล หรอยอมเลงเหนผลของการกระทานนถาผกระทามไดรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบของความผดจะถอวาผกระทาประสงคตอ ผล หรอยอมเลงเหนผลของการกระทานนมได กระทาโดยประมาท ไดแกกระทาความผดมใชโดยเจตนา แตกระทาโดยปราศจากความ

๕ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ, หนา ๑๕๕.

๑๔๙

ระมดระวงซงบคคลในภาวะเชนนนจกตองมตามวสยและพฤตการณ และผกระทาอาจใชความระมดระวงเชนวานนไดแตหาไดใชใหเพยงพอไม การกระทา ใหหมายความรวมถงการใหเกดผลอนหนงอนใดขนโดยงดเวนการทจกตองกระทาเพอปองกนผลนนดวย๖ กกกกกกกกการศกษาในเรองของเจตนาในกฎหมายอาญานจาเปนตองมความเขาใจในความหมายในเรองเจตนานอยางแจมแจง และละเอยดเพราะเจตนาจะเปนตวกาหนดพฤตกรรมทแสงออกมา ซงพฤตกรรมทแสดงออกมานนจะเปนตวกาหนดโทษของบคคลผกระทานนๆ ดงท ป.อ.มาตรา ๕๙ วรรคแรก บญญตวา “บคคลจะตองรบผดในทางอาญาตอเมอไดกระทาโดยเจตนา เวนแตไดกระทาโดยประมาท”ในป.อ.มาตรา ๕๙ วรรคสอง ไดใหความหมายของคาวากระทาโดยเจตนาไววา “กระทาโดยรสานก ในการทกระทา และในขณะเดยวกนผกระทาประสงคตอผล หรอยอมเลงเหนผลของการกระทานน” ผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผผ กกกกกกกกสาหรบความหมายของคาวา “รสานก” หมายถง กกกกกกกกเจตนาประสงคตอผล หมายถง รสานก และมงหมายจะใหเกดผลขนซงมความหมายใกล

เคยงกบคาวาจงใจในคดแพง แตแตกตางกนเลกนอยตรงทเจตนาประสงคตอผล ตองมการพจารณา

ถงผลทเกดขนดวยวามากหรอนอยกวาทไดมงหมายไว

กกกกกกกกเจตนาเลงเหนผล หมายถง ไมไดประสงคตอผลคอ ไมไดมงหมายใหเกดผลขน แต

เลงเหนไดวาจะเกดผลขนอยางแนนอนเทาทจตใจของจตใจของบคคลทอยในฐานะเชนนนจะ

เลงเหนไดประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๕๙ วรรคสาม บญญตวา “ถาผกระทามไดรขอเทจจรง

อนเปนองคประกอบของความผด จะถอวาผกระทาประสงคตอผล หรอยอมเลงเหนผลของการ

กระทานนมได” และตามความหมายของเจตนานจะมสวนทปรากฎอยในความหมายนอย ๒

สวน คอ

กกกกกกกก๑. สวนร หมายถง การทผกระทาตองรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบภายนอกของ

ความ ผด คอ รขอเทจจรงเกยวกบการกระทา พฤตการณแหงการกระทาและวตถแหงการกระทา

ขยายความไดวาการรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบของความผดถอเปนสาระสาคญของความผด

เพราะ วาหากผกระทาไมรขอเทจจรงทตนกระทานนถอไดวาไมมเจตนาเนองจากกวาขาดสวนร

๖ สมชาย พงษพฒนาศลป และเผาพนธ ชอบนาตาล, ประมวลกฎหมายอาญาและประมวลกฎหมาย

แพง, หนา ๓๒.

๑๕๐

ขอเทจจรง ในบางกรณการไมรขอเทจจรงผกระทาอาจไมรจรงๆ กไดกลาวคอ มไดเกดจากความ

ประมาทแตบางกรณผกระทาตามปกตวสยแลวนาจะตองรแตกมไดใสใจ หรอขาดความสนใจทจะ

รซงกคอ ผ กระทาประมาท และปราศจากความระมดระวงซงบคคลในภาวะเชนนนจกตองม

ตามปกตวสย และพฤตการณซงผกระทาอาจใชความระมดระวงเชนวานนไดแตกหาไดใชให

เพยงพอไม

๒. สวนมงหมาย ไดแก การทผกระทาตองมความมงหมาย หรอเจตนาจานงทจะ

กระทาการใหตลอด หรอกระทาจนบรรลผลของการกระทาตามทกฎหมายบญญต ขยายความไดวา

สวนทเปนความมงหมายของเจตนาอนเปนสวนทเกยวกบการมงความสาเรจของการกระทา

โดยสรปจากผลการศกษาความหมายของเจตนาทงสองประเภทไดเปนดงน

ความเหมอน

พบวาเจตนาในทางพระพทธศาสนาในสวนของความหมายนนจะเปนการกระทาทอย

ภายใน จตใจ เชน ความตงใจ,ความมงใจ,หมายจะทา,เจตนจานง,ความจานง,ความจงใจ,เปนเจตสก

ทเกดกบจตทกดวง และไมสามารถจะมองเหนหรอจะสมผสไดนอกเสยจากวาบคคลผกระทาการ

นนไดแสดงออกมาในรปของกรรม หรอการกระทาเชนเดยวกนกบเจตนาในทางกฎหมายอาญาซงไดระบไวอยางชดเจนใน ปอ .มาตรา ๕๙ ซงกเปนสงทอยภายในจตใจดงเชน เดยวกบ เจตนา

ในทางพระพทธศาสนา เชนกน ดงปรากฏอยในวรรคสอง กระทาโดยเจตนา ไดแกกระทาโดยร

สานกในการทกระทา และในขณะเดยวกนผกระทาประสงคตอผล หรอยอมเลงเหนผลของการ

กระทานน คาทปรากฏโดยชดเจนทมความเหมอนในแงของความหมายไดแก คาวา ประสงคตอผล

หรอยอมเลงเหนผล ซงกเทากบวามความตงใจทจะกระทา หมายจะทา จงใจจะกระทา ทอยภายใน

จตใจ และตองอาศยซงการแสดงออกดงนนจงมความหมายทเหมอนกบเจตนาในทาง

พระพทธศาสนาดงกลาว

ความแตกตาง

กกกกกกกกจากการศกษายงพบวาเจตนาในทางพระพทธศาสนากบเจตนาในทางกฎหมายอาญา ยง

มสวนทแตกตางกนดงนเจตนาในทางพระพทธศาสนานนจะมงเนนเจตนาทจะแสดงออกมา

เปนกรรม (การกระทา) และผล(วบาก) นนจะเปนลกษณะทสอความหมายในเรองของวบากหรอ

ผลของกรรมตดตวผกระทาขามภพ ขามชาต และจะเปนผลตดตามสงใหไปเกดในภพภมตางๆ และ

วบาก หรอผลทปรากฎนนจะตองปรากฎตามเจตนาของตนโดยจะปฏเสธมไดถงแมวาเจตนาทมอย

๑๕๑

ในจตใจขณะทานนจะไมมใครรวามอยอยางไรแตไมวาอยางไรกตามผล หรอวบากนนกจะยงตดตาม

ผทกระทาอยตอไปดงปรากฎในเนอความพระไตรปฎกดงน

กกกกกกกกปฏปทาทเปนไปเพอความมอายยนยอมนาเขาไปสความมอายยน,ปฏปทาทเปนไปเพอ

ความมโรคมากยอมนาเขาไปสความมโรคมาก ปฏปทาทเปนไปเพอความมโรคนอยยอมนาเขาไปส

ความมโรคนอย,ปฏปทาทเปนไปเพอความมผวพรรณทรามยอมนาเขาไปสความมผวพรรณทราม

ปฏปทาทเปนไปเพอความมผวพรรณผองใสยอมนาเขาไปสความมผวพรรณผองใส,ปฏปทาท

เปนไปเพอความมอานาจนอยยอมนาเขาไปสความมอานาจนอย,ปฏปทาทเปนไปเพอความมอานาจ

มากยอมนาเขาไปสความมอานาจมาก,ปฏปทาทเปนไปเพอความมโภคะนอยยอมนาเขาไปสความม

โภคะนอย,ปฏปทาทเปนไปเพอความมโภคะมากยอมนาเขาไปสความมโภคะมากปฏปทาทเปนไป

เพอความเกดในตระกลตายอมนาเขาไปสความเกดในตระกลตา,ปฏปทาทเปนไปเพอความเกดใน

ตระกลสงยอมนาเขาไปสความเกดในตระกลสง,ปฏปทาทเปนไปเพอความมปญญาทรามยอมนาเขา

ไปสความมปญญาทราม,ปฏปทาทเปนไปเพอความมปญญามากยอมนาเขาไปสความมปญญามาก๗

ดดดดดดดดดงนนจงเหนไดวามความแตกตางกบในทางกฎหมายนนจะมงพสจนภ าวะทาง

จตใจทบคคลแตละคนแสดงออก โดยจะมงพสจนจากผลเปนหลก เชน นาย ก ใชมดแทงนาย ข

ทอวยวะสาคญจานวนหลายแผลดงน ผพจารณากจะพจารณาวา นาย ก มเจตนา ประสงคตอผล

และเลงเหนผลคอ อยากใหนาย ข ตาย เมอนาย ข ตายจงไดลงโทษนาย ก ฐาน ฆาคนตายโดยเจตนา

แตถานาย ก แทงนาย ข โดนอวยวะทไมสาคญ และนาย ข ไมตาย นาย ก อาจจะไมมความผดฐาน

พยายามฆานาย ข แต อาจจะมความผดฐานเจตนาทารายรางกายนาย ข ไมถงกบอนตรายแกกาย

หรอจตใจกอาจเปนไดดงนนจะเหนวาในกฎหมายอาญานนจะมงพสจนเจตนาของผกระทาดงกลาว

ในเรองของผลทเกดเปนเกณฑหลกถงแมผกระทาจะม เ จตนารนแรงเพยงใดแตถาผพจารณา

ความผดไมสามารถ พสจนใหเหนในเรองของการมเจตนาไดบคคลผนนกอาจจะไมตองรบผด

ในการกระทาของตนในการนน

๔.๒ เปรยบเทยบความสาคญของเจตนา

จากการศกษาพบวาเจตนาทางพระพทธศาสนานนจะมความสาคญ หรอกลาวไดวาเปน

๗ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๙๗/๓๕๖.

๑๕๒

จดเรม ตนของการทจะสงใหเกดการกระทาอยางใดอยางหนงออกมาซงเปนผล ดงจะเหนความ

สาคญในเรองนทองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาไดมพทธวจนะไววา “ เจตนาห ภกขเว กมม

วทาม๘ แปลความวา ดกอนภกษทงหลาย เรากลาวเจตนาวาเปนกรรม”๙ “กลยาณการ กลยาณ

ปาปการ จ ปาปก๑๐” แปลความวา ทาดไดด ทาชวไดชว๑๑ เจตนาจงเปนสงสาคญเรมตนอนดบแรก

ทจะใหบคคลกระทาการใดทปรากฏเปนผล หรอทเรยกวาการกระทากรรมสมบรณ จะใหปรากฏผล

เปนวบาก ประกอบดวยลกษณะดงตอไปน

๑. ตองมแรงกระตนใจชนดตางๆ ทเกดขนเพราะสงเรา แรงกระตนใจทสาคญ คอ

อกศลกรรม หรอกศลกรรม เปนองคประกอบทสาคญ

๒. มความตงใจ ความจงใจ มเจตจานง มความมงหมาย เชน เกดความโกรธ ขนมาแลว

ตงใจจะฆาเขาใหตาย (เจตนา) การกระทาทไมมเจตนา หรอผดจากเจตนาไมจดเปนกรรมทสมบรณ

๓. การเคลอนไหว กาย วาจา ใจ เพอกระทาตามความตงใจ

๔. เกดผลสาเรจ ความตงใจ เชน โกรธขนมา ตงใจจะฆาเขาลงมอ และคนทถกฆาตายลง

ตามความตงใจอยางนจดเปนกรรมทสมบรณ๑๒

นอกจากนตามทกลาวมาแลว ทาให เหนไดวา เจตนาในพระพทธศาสนานนม

ความสาคญเปนอยางยงในการจาแนกหรอกาหนดใหบคคลแตละบคคลมความแตกตางกนเพราะจะ

เหนไดว า บคคลตางกนเพราะแตละคนมความปรารถนาหรอมเจตนาแลว ยอมมการแสดงออกมา

ในรปของกรรมหรอการกระทา (กาย วาจา ใจ) ยอมมการสงสมกรรมมาไมเหมอนกน เดมท

บคคลนนกระทากรรมลงกอน ตอมาภายหลง กรรมนนเองไดยอนมาจาแนกบคคลใหเปน หรอ ม

ผลตางๆ กน ตามชนดของกรรม ทประกอบไปดวยเจตนานนๆ ดงทพระบรมศาสดาตรสไววา

กกกกกก“ดกอนมาณพ สตวทงหลายมกรรมเปนของๆ ตน เปนผตองรบมรดกแหงกรรม มกรรม

๘ อง.ฉกก. (บาล) ๒๒/๖๓/๓๘๕. ๙ อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๖๓/๕๗๗. ๑๐ ส.ส. (บาล) ๑๕/๓๓๓/๙๐๓. ๑๑ ส.ส. (ไทย) ๑๑/๒๕๖/๓๗๔.

กกกกกกกก๑๒ แสง จนทรงาม, ประทปธรรม, (กรงเทพมหานคร : บรรณาคาร, ๒๕๒๕), หนา ๑๖๔.

กกกกกกกก

๑๕๓

กกกกเปนแดนเกด มกรรมเปนเผาพนธพวกพอง มกรรมเปนทพงอาศย กรรมนนเองยอมจาแนก

กกกกสตวใหเลวบาง ใหดบาง กมมสสกา มาณว สตตา กมมทายาทา กมมโยน กมมพนธ

กกกกกมมปฏสรณา กมม สตเต วภชต ยทท หนปปณตตาย”๑๓

กกกกกกกกมกรรมเปนของตน คอ เปนเจาของแหงกรรม ของอยางอน เชน ทรพยสน เงนทองภาย

นอกนนสามารถใชชวคราวแตเมอละจากสงขารแหงโลกนไปแลวหาไดตดตวตามไปดวยไม มแต

กรรมด กรรมชวเทานนทจะตดตามวญญาณไปทกแหงทกชาต ไมวาจะไปเกดเปนอะไร สมบต

ตางๆ คอ ความด และความชวทไดทา หาใชทรพยสนเงนทองทมมานนไม รวมทงมรดกอยางอน

เชนมรดกในทรพยสนทคนอนมอบใหกเปนของไมแน แตกรรมทบคคลใดไดทาแลว กตองไดรบ

เปนมรดกของบคคลนนอยางแนนอน แตเมอเปนของบคคลคนนนแลว จะมอบใหคนอนกไมได

เชน คนปวยเปนโรคมะเรงไดรบความเจบปวดแสนสาหส ญาตพนอง สาม หรอภรรยา ไดแตนง

คอยด จะแบงความเจบปวดนนมาเปนของตนเองบางกไมได แตเปนเพราะกรรมของบคคลคนนนท

เคยไดกอไว จงตองรบกรรมอยางนนไป

มกรรมเปนแดนเกด คอ เกดมาเพราะกรรม (กมมโยน) บคคลทเกดมานนกเพราะยงม

กรรมอย คอยงมกเลส มกรรมและมวบาก คอผลของกรรม ผลของกรรมนนยอมสงวญญาณใหเกด

ในทตางๆ ตามความเหมาะสมแกกรรม วญญาณยอมปฏสนธในททเหมาะสมแกกรรมทตนไดกอไว

คนไมมกรรมแลวเชน พระอรหนตยอมไมเกดอก มารดา บดาเปนเพยงทอาศยเกดของบคคลผม

กรรมอย บางรายกเคยเปนบตรเปนมารดากนมาหลายรอยชาต บางรายอปนสยแหงบตรธดาไม

เหมอนมารดาบดาเลย อปนสยแหงบคคลแสดงถงผลรวมแหงกรรมของเขาทเคยสงสมไว ในกรณท

บตรมนสยคลายคลงกบบดาหรอมารดาแสดงวาเขาไดเคยอบรมตนอยางเดยวกนมาและมาเกดเปน

บตร บดา หรอมารดากนอก ในบางรายกเพราะการปลกฝงอยางหนกแนนรนแรงในปจจบน แตถา

อปนสยในทางนนอยแลว มกจะปลกฝงไมสาเรจ เพราะเขาไมยอมรบการปลกฝง บคคลยอมมอสระ

ในการทาชวหรอทาดตามอปนสยของตน (Free Will)

มกรรมเปนเผาพนธพนอง คอ พนองโดยสายโลหตของบคคลนนๆ อาจจะพงพาอาศย

กนไดบาง ไมไดบาง เปนมตรกนบาง ศตรกนบาง ชวยเหลอกนบาง เบยดเบยนกนบางเมอเตบโต

๑๓ ม.อ.อ. (ไทย) ๑๔/๒๘๙/๓๕๐.

๑๕๔

ขนมาตางแยกยายกนไป บางรายอยหางกนคนละแหง มความเดอดรอนเกดขนกชวยกนไมคอยทน

ถาชวยทนกไดเฉพาะในวสยของเขาเทานน ถาพนวสยแลวเขากชวยไมได ถงแมจะมความสนทกน

ในสายเลอดแตความฉลาด อปนสย ทาทาง กยอมมความแตกตางกน เชน บคคลบางคนญาตพนอง

เปนคนไมด แตตวเขาเปนคนด หรอบางคนญาตพนองเผาพนธด ตระกลด แตตวเขาเองกลบตกตา

จนมความแตกตางกนในเรองฐานะและความเปนอย ทงนทเปนเหตดงนนกเพราะบคคลนนๆ ยอมม

กรรมเปนเผาพนธพนองหรอเปรยบเหมอญาตสนททตดตามตนไปทกภพชาต

มกรรมเปนทพ งอาศย (กมมปฏสรโณ) คอ ทพ งอยาง อนให บคคลพกพงได

เพยงชวคราว เฉกเชนบดามารดาใหเราพงพงไดกเฉพาะเมอเราอยในปฐมวย พอเปนผใหญแลวถายง

พงทานอยอก ทานกอาจจะนกรงเกยจ คนอนอาจจะดหมน หรอตเตอนกอาจเปนไดจงถอไดวา

กรรม เปนสงเดยวทจะเปนทพงของเราได เชน บคคลใดกตามเกดมาในชาตนมทรพยสมบต เงน

ทองมากมาย มบรวารคอยรบใช นนกยอมแสดงวาบคคลคนนนเคยประกอบกรรมดใหปรากฏมา

กอนในชาตนกรรมดจงปรากฏออกมาหรอสงผลใหบคคลนนๆ มทพงจงมผลใหสขสบายไม

ยากจนไมลาบาก๑๔

จงเหนไดวาเจตนาเปนตวสาคญทสดในการกาหนดใหบคคล หรอผกระทาแตกตาง

กนออกไปตามกรรม และยงถอวาเปนจดเรมตนของการทจะกระทาตางๆ

ความสาคญของเจตนาในทางกฎหมายอาญา “เจตนา” เปนองคประกอบภายในท

สาคญทสดในโครงสรางความรบผดพนฐานทวๆ ไป ยกเวนความผดทไดกระทาโดยประมาท หรอ

กระทาโดยไมเจตนาไมประมาทซงถอวาเปนขอยกเวน บทบญญตมาตราตาง ๆ แหงกฎหมายนน

โดยปกตจะไมมการบญญตถอยคาวา เจตนา ไวโดยเฉพาะ แตหลกการเบองตนวา ความผดฐานใดท

กฎหมายไมไดบญญตองคประกอบภายในไว จะตองเขาใจไดเลยวามเจตนาเปนองคประกอบ

ภายในอยดวยเสมอ หลกการในเรองนตรงกนขามกบความผดฐานกระทาโดยประมาท หรอการ

กระทาโดยไมเจตนา ไมประมาท ซงทงสองกรณนกฎหมายบญญตไวโดยชดแจงเสมอเมอพจารณา

เจตนาจาก ปอ.มาตรา ๕๙ วรรคแรก ซงบญญตวา “บคคลจะตองรบผดในทางอาญากตอเมอได

กระทาโดยเจตนา เวนแตจะไดกระทาโดยประมาท ในกรณทกฎหมายบญญตใหตองรบผดเมอได

๑๔ วศน อนทสระ, หลกกรรมและการเวยนวายตายเกด, หนา๕๑ -๕๔.

๑๕๕

กระทาโดยประมาท หรอเวนแตกรณทกฎหมายบญญตไวโดยแจงชดใหตองรบผดแมไดกระทาโดย

ประมาท หรอ เ วนแตกรณทกฎหมายบญญตไวโดยแจงชดใหตองรบผดแมไดก ระทาโดย

ประมาท” เพอความชดเจนในเรองนผวจยขอยกตวอยางคาถาม – ตอบ เกยวกบการกระทาท

ประกอบดวยเจตนาดงตอไปนอออออ

กกกกกกกกคาถามขอท ๑ สนขของนายดาหายไป นายดาตดตามไปพบสนขตวหนงอยหนาบาน

นายสด นายดาเขาใจวาเปนสนขของตนจงเขาไปอมจะเอากลบบาน นายสดเจาของสนขเขาใจวา

นายดากาลยจะลกสนขของตนไป จงตรงเขาเอาไมตนายดาทหนง เพอไมใหนายดาเอาสนขไป

นายดา ไดรบบาดเจบเพยงเลกนอย

ประเดนคาถาม จงวนจฉยความผดของนายดาตอนายสด

ตอบ กรณนายดา เมอนายดาเขาใจวาสนขตวนนเปนของตนไมใชของผอน จงเทากบวา

นายดาไมรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบของความผดฐานลกทรพยซงตาม ปอ.๕๙ จะถอวา

นายดาประสงคตอผลหรอยอมเลงเหนผลของการกระทานนมไดนายดาจงไมมความผดฐานลกทรพย

เพราะ ขาดเจตนา

คาถามขอ ๒ แดงอาย ๓๐ ป จางใหดาซงมอายเทากนเลนเกม “รสเซยน รเลต” โดยตก

ลงวา หากยงครงแรกแลวกระสนไมลน ดาจะไดเงนนายแดง ๑ หมนบาท ดาซงมสตสมปชญญะ

สมบรณเชนคนปกตทวไปรดวา การเลนดงกลาวเปนอนตรายตอชวตของตนเอง แตดาอยากไดเงน

จงตกลงใจยอมเสยงชวตเขาเลนแดงทาหนาทถอดกระสนปนออกจากลกโมจนหมด และใสกลบเขา

ไป ๑ นด และสงปนใหแกดา ดาเอามอปนลกโมหมนดวยความเรว ๑ ครง แลวดาเรมเลนโดยเอาปน

จอหวดา ดาตายคาท

ประเดนคาถาม จงวนจฉยความผดของแดงตอดา

ตอบ ความรบผดของแดงตอดา แดงไมตองรบผดในความตายของดา แมแดงอาจม

เจตนาโดยยอมเลงเหนผลวา ดาอาจจะตายไดกตาม แตแดงไมมการกระทาอนเปนการ “ฆา” ดา

เพราะแดงไมไดเปนคนยงดา ดาฆาตวตายเอง

คาถามขอ ๓ นายเยยมไปขอเรยนวชาอยยงคงกระพนกบนายยงเมอเรยนจบแลวนาย

เยยมขอใหนายยงทดลองวชาโดยเอาปนมายงตน นายยงมความเชอมนวานายเยยมสาเรจวชายงไม

เขาจรงๆ จงเอาปนจอทหนาอกของนายเยยมแลวเหนยวไกปนทนท ปรากฏวานายเยยมถกยงไดรบ

บาดเจบ นายยงรบนาสงโรงพยาบาลแตแพทยทาการผาตดโดยประมาท ทาใหนายเยยมเสยเลอด

๑๕๖

มากและถงแกความตายขณะผาตด

ประเดนคาถาม นายยงจะตองรบโทษหรอไม

กกกกกกกกตอบ การทนายยงใชปนยงไปทหนาอก ซงเปนอวยวะสาคญของนายเยยม แสดงวาม

เจตนาฆานายเยยม เปนเจตนาทเลงเหนผลตาม ปอ.มาตรา ๕๙ จะอางความยนยอมไมไดเพราะเปน

ความยนยอมทขดตอความสงบเรยบรอยหรอศลธรรมอนดของประชาชน ส ว น ก า ร ท แ พ ท ย

ผาตดโดยประมาทนนถอวาเปนเหตแทรกแซงทคาดหมายได จงไมตดความสมพนธระหวางการ

กระทาและผล นายยงจงมความผดฐานฆานายเยยมตายโดยเจตนา๑๕

โดยสรปจากผลการศกษาความสาคญของเจตนาทงสองประเภทไดเปนดงน

ความเหมอน

กกกกกกกกไมวาในทางพระพทธศาสนา หรอในทางกฎหมายอาญา จะเหนไดวาไดใหความสาคญ

ของเจตนาเปนเบองตน ดงพทธวจนะทไดแสดงไวในเบองตน ซงพระพทธองคตรสวา เจตนาเปน

กรรม และ บคคลหวานพนเชนไรยอมไดรบผลเชนนน ผทากรรมดยอมไดรบผลด ผทากรรมชว

ยอมไดรบผลชว จะเหนวาไมวาจะประกอบกรรมด (กศลกรรม) หรอกรรมชว (อกศลกรรม) หรอ

กรรมทจะสงผลใหบคคลใดกตามไปปรากฏในภพภมใดแลว กลวนแลวแตมจดเรมตนเปนเหตมา

จากเจตนาทงสน เชนเดยวกบในทางกฎหมายอาญา ไดใหความสาคญในเรองเจตนาเปนหลกเกณฑ

ไวในมาตรา ๕๙ ซงเปนหวใจหลกในการพจารณาความผด จะเหนไดวากฎหมายอาญาทกมาตรา

นนจะตองนาหลกในเรอง เจตนา มาพจารณาองคประกอบในการกระทาความผดดวยทงสน ซงโดย

สรปแลวแลว เจตนา จงเปนสงสาคญ หรอเปนสงเรมตนของการกระทาตางๆ ของบคคล

ความตาง

ในทางพระพทธศาสนานนในเรองของเจตนานน จะกลาวไวแตกตางกบกฎหมายอาญา

คอ ในทางพระพทธศาสนาจะกลาวถงเจตนาทจะมผล (วบาก) ทจะสงผลใหบคคลผกระทานน

ไดรบผลขามภพ ขามชาต (ปรากฏในเรองของกรรม ๑๒) เชน บคคลใดกตามทไดฆามนษย มาเกด

เปนคนแลว จะมอายนอย-อายสน,บคคลใดกตามลกทรพยมาเกดเปนมนษยแลว มทรพยกตองพนาศ

,บคคลใดกตามประพฤตผดในกามมาเกดเปนมนษยแลว ยอมมศตร และเวร,บคคลใดกตามพดปด

๑๕ เกยรตขจร วจนะสวสดและคณะ, คาถามและแนวคาตอบ กฎหมายอาญา, หนา๕๓-๕๘.

๑๕๗

มาเกดเปนมนษยแลว ถกกลาวตดวยคาไมจรง,บคคลใดกตามพดสอเสยดมาเกดเปนมนษยแลว ทา

ใหแตกจากมตร,บคคลใดกตามพดคาหยาบมาเกดเปนมนษยแลว ยอมไดฟงแตเสยงหยาบคาย,

บคคลใดกตามพดเพอเจอมาเกดเปนมนษยแลวไมมคนเชอถอ,บคคลใดกตามดมสราและเมรยมา

เกดเปนมนษย แลว เปนคนบา๑๖ จะเหนไดวาเจตนาในทางพระพทธศาสนาจะพดถงความสาคญใน

เรองของการสงผลกบการเกดในภพภมใหม มผลขามภพ ขามชาต และจะมผลตดตวตอผกระทา

กรรมนน ๆ ตอไปอยางหลกเลยงมได แตในกฎหมายอาญาจะใหความสาคญของเจตนาในผล

ปจจบน และจากการทจะพจารณาตดสนโทษของบคคลใดๆนนโดยจะอาศยเจตนาเปนเกณฑกาหนด

และตองแสดงออกมาเปนผลซงจะเปนตววนจฉย หรอเกณฑในการพจารณาความผด

๔.๓ เปรยบเทยบลกษณะของเจตนา

กกกกกกกกเจตนาในพระพทธศาสนา เปนสงทจาเปน และสาคญในการทจะประกอบเปน กรรม ท

แปลวา การกระทา เปนคากลางๆ ไมไดระบวาเปนกรรมด หรอชว ถาเปนกรรมดจะเรยกวากศล

กรรม ถาเปนกรรมชวเรยกวา อกศลกรรม กรรมดหรอกรรมชวทเปนกรรมกเพราะมเจตนาคอ ความ

ตงใจ หรอความจงใจ ตามหลกพระพทธศาสนาชองทางในการกระทากรรมม ๓ ทาง คอ

๑. กระทาทางกาย เรยกวา กายกรรม

๒. กระทาทางวาจา เรยกวา วจกรรม

๓. กระทาทางใจ เรยกวา มโนกรรม

เราจะเหนไดวาการกระทากรรมด หรอกรรมชวนนมเพยงสามชองทางเทานนโดยม

เจตนาเปนเครอง ชวดหรอเปนแกนกลางในการกระทานนๆ อกประการหนงคาวากรรมนนทจดวา

เปนกรรมทสมบรณ ไดนนจะตองประกอบลกษณะ ๔ ประการ คอ ๑.กเลส (อกศลมล ๓) ๒.เจตนา

๓.การเคลอนไหว ๔.เกดผลสาเรจทงสนและสงทสาคญทบคคลใดจะแสดงออกมาจากเจตนาทเปน

กรรมตามสวน ประกอบ ๔ ประการดงกลาวแลวสงทสาคญเปนอยางยงทถอวาเปนแรงกระตนให

ครบลกษณะทง ๔ ประการ คอ กเลส

กกกกกกกกกเลส หมายถง สงททาใหจตเศราหมอง ตามปกตจตนประภสสรผองใสตามธรรมชาต

แตตองเศราหมองเพราะมกเลศเขามาแปดเปอน กเลสม ๓ ชน คอ อนสยกเลส ปรยฏฐานกเลส และ

๑๖ ธรรมรกษา, พระไตรปฎกฉบบใฝธรรม, หนา ๔๙.

๑๕๘

วตกกมกเลส

๑. อนสยกเลส หมายถง กเลสอยางละเอยดทตกตะกอน นอนอยกนบงสวนลกของจต

กเลสชนนมกไมปรากฎเดนชดจงเปรยบเหมอนอนสยกเลส เหมอนตะกอนทนอนอยกนตมนาใน

ตมทมตะกอนนอนอยกนตมนน นาในตมมลกษณะใสขางบนแตเมอใครไปกวนนาเขา ตะกอน

ขางลางจะฟงขนมา นากจะ ขนจตก เหมอนกน เมอยงไมถกอารมณภายนอกมากระทบจตกจะ

สงบอยได อนสยกเลสกไมฟง จตกดบรสทธและประภสสรผองใส เหมอนความใสของนาในตม

กอนทตะกอนจะฟงขนมาเมอจตถกอารมณยวยวน อนสยทเปนตะกอนจะฟงขน จตกจะขนมว

ดงนนพระพทธเจาจงตรสวา จตนประภสสรผองใส แตเศราหมองเพราะอปกเลสมากระทบ ในทน

จตประภสสรยงมอนสยกเลสอย แตอยบรสทธผองใส เพราะกเลสตกตะกอนนอนอยในสวนลก

เมอมอะไรมากระทบหรอกวนกลสสวนนใหฟงขนมาจตกเศราหมอง อนสยกเลสม ๓ ชนด คอ

กกกกกกกกก ๑.๑ ราคานสย คอ เชอแหงความกาหนดหรอความอยากได กกก

ดดดดดดดดด ๑.๒ ปฏมานสย คอ เชอแหงความชง

กกก ๑.๓ อวชชานสย คอ เชอแหงความหลง

กกกกกกกก๒. ปรยฏฐานกเลส หมายถง กเลสอยางกลางทกลมรมจตใหอยไมเปนสข ไดแกอนสย

กเลสทถกกวนใหฟงขนมาในระดบหนงนนคอ ราคานสยฟงออกมาเปนราคะ ปฏฆานสยฟงออกมา

เปนโทสะ และอวชชานสยฟงออกมาเปนโมหะ กเลส ๓ กองน คอ ราคะ โทสะ โมหะ เปรยบ

เหมอนโจรปลนใจทาใหหาความสงบไมได เชนเราถกยวใหโกรธ ความโกรธเปนโทสะททาให

หงดหงด นคอปรยฏฐานกเลสทปลนความสงบใจ ถาควบคมไวไดกเพยงแตอดอดกลดกลมมสภาพ

เชนเดยวกบนาเดอดทมตะกอนหมนวนอยภายในหมอนา แตถาควบคมไมได กเลสกกระฉอก

ออกมาเปนเหตใหประกอบกรรมชวตางๆ กลายเปนกเลสชนท ๓

๓. วตกกมกเลส คอ กเลสอยางหยาบทควบคมไมได จงกระฉอกออกมาทาการลวง

ละเมดศลธรรม ขอนหมายความวา เมอราคะมกาลงแรงขนกลายเปนอภชฌา ความเพงเลงอยากได

ของของผอน เมอโทสะมกาลงแรงขน กกลายเปนพยาบาท คอคดทารายผอน ลาพงโทสะยงไมคด

ทารายใคร เปนแคความขดเคองอยในใจ เมอใดโมหะมกาลงแรงมากขนกกลายเปนมจฉาทฏฐ คอ

เหนผดเปนชอบ เชนความเหนผ ๑๐ ประการดงไดกลาวไวขางตน อภชฌา พยาบาท มจฉาทฏฐ ทง

๑๕๙

๓ อยางนเปนวตกกมกเลส คอเปนกเลสทจะทาใหลวงละเมดศลธรรมทางกาย และทางวาจา ๑๗

ลกษณะเจตนาในกฎหมายอาญาเจตนาในประมวลกฎหมายอาญานนถอเอาการกระทา

โดยเจตนาเปนสวนทสาคญทสดในการพจารณาความรบผดทางอาญา และมการใชในทางปฏบต

เพอกาหนดความรบผดทางอาญามากทสด นอกจากนยงเปนสงทแฝงอยในบทบญญตของกฎหมาย

ในแตละฐานความผดแลว ซงมไดมการกาหนดไววาบคคลจะตองรบผดตอเมอกระทาโดยเจตนา

เชน ปอ.๒๑๙ บญญตวา “ผใดวางเพลงเผาทรพยของผอน ตองระวางโทษจาคกตงแตหกเดอนถงเจด

ป และปรบตงแตหนงพนบาทถงหนงหมนสพนบาท” จะเหนไดวาบทบญญตตามมาตรา ๒๑๗

ดงกลาวแมวาจะไมมคาวาเจตนาบญญตไวในความผดฐานน แตกเปนสงททราบดในการวนจฉย

ความผดวามเจตนาแฝงอยใหพจารณา คอผกระทาตองมเจตนาอนเปนองคประกอบภายใน ซง

เจตนากไดแกการทกระทาโดยรสานกในการทกระทาและในขณะเดยวกนผกระทาประสงคตอผล

หรอยอมเลง เหน ผลของการกระทานนตวอยางคาพพากษาฎกาทใหความชดเจนมดงน คอ

กกกกกกกกคาพพากษาฎกาท ๘๑๗/๒๕๑๐ จาเลยใชปนลกซองสนยงตรงไปทกลางวงการพนนซง

มผเสยหายกบพวกนงหางกลางวงพนนนนประมาณ ๑ ศอก โดยจาเลยรวาปนนนมอานาจทาให

กระสนปนแผกระจายไปในรศมประมาณ ๐.๕๐ เมตร จาเลยยอมจะรหรอควรรวากระสนปนทยง

ไปนนอาจถกผเสยหาย หรอบคคลทอยในรศมของกระสนปนทจาเลยยงได ฉะนนเมอกระสนปน

ไปถกผเสยหาย จาเลยยอมเลงเหนผลของการกระทานน ถอวาจาเลยกระทาโดยเจตนา๑๘

คาพพากษาฎกาท ๙๒๙/๒๔๖๘ ยงปนเขาไปในขบวนรถไฟสาหรบคนโดยสาร

ในขณะทมคนโดยสารมาในระยะใกลๆ และเผอญกระสนปนมไดถกตองผใด ดงนมความผดฐาน

พยายามฆาคนโดยเจตนา๑๙

คาพพากษาฎกาท ๒๓/๒๕๑๓ ยงปนเขาไปยงเรอทกาลงวงผานเขามาในอวนซงปลอย

๑๗ พระเทพโสภณ (ประยร ธมมจตโต), กรรมและการเกดใหม, หนา ๒๑-๒๖. ๑๘ ฎ. ๘๑๗/๒๕๑๐.

๑๙ ฎ. ๙๒๙/๒๔๖๘.

กกกกกกกก ๒๐ ฎ.๒๓/๒๕๑๓.

กกกกกกกก ๒๑ ฎ.๘๑๗/๒๕๑๔.

กกกกกกกก ๒๒ ฎ.๑๑๗/๒๕๑๕.

๑๖๐

ลงไวในทะเลระยะ ๑ เสน ๖-๗ นดโดยรดวามคนอยในเรอ กระสนปนถกคนในเรอบาดเจบยอม

เลงเหนผลแหงการกระทา เปนความผดฐานพยายามฆาคน๒๐

คาพพากษาฎกาท ๘๑๘/๒๕๑๔ จาเลยเมาสราแลวยงปนเขาไปในฝงชน โดยมไดคานง

วากระสนปนเขาไปในฝงชน โดยมไดคานงวากระสนปนจะไปถกผใดเขา จาเลยยอมเลงเหนผลท

เกดขนจากการกระทาของตนเมอกระสนปนไปถกผอนตาย ถอวาจาเลยมเจตนาฆา๒๑

คาพพากษาฎกาท ๑๑๗/๒๕๑๕ จาเลยยงปนเขาไปในบานผเสยหายโดยจาเลยทราบด

วามคนอยในบานนน กระสนปนอาจจะถกผเสยหาย และพวกซงอาศยอยในบรเวณบานหลงนนได

และกระสนปนทจาเลยใชยงไดทะลบานผเสยหายไปถกผอาศยในบานอกหลงหลงไดรบบาดเจบ

เชนนจาเลยมความผดฐานพยายามฆา๒๒

จะเหนไดวาเปนจดเรมตนหรอกลาวไดวาเปนหวใจสาคญในการทจะพจารณาความ

ผดตางๆ ทจะตามมาตามความหนกเบาของแตละกระทงความผดดงนนเจตนาจงเปนสงทสาคญ

ทสด ในการเรมตนทจะตดสนความผดตางๆ แตถงกระนนกตามเมอมเจตนาซงเปนองคประกอบ

ภายในแลวกยงตองพจารณาถงสวนประกอบอนๆดวยจงจะครบองคประกอบของการกระทา

ความผด และในการกระทานนตองไมมกฎหมายยกเวนโทษ หรอผกระทาอางเหตในการยกเวน

โทษหรอไมตองรบโทษอกดวยดงนน ในการศกษาเรองดงกลาวจงมความจาเปนตองพจารณาโดย

ละเอยดรอบ

กกกกกกกกโดยสรปจากผลการศกษาลกษณะของเจตนาทงสองประเภทไดเปนดงน

กกกกกกกก ๒๐ ฎ.๒๓/๒๕๑๓.

กกกกกกกก ๒๑ ฎ.๘๑๗/๒๕๑๔.

กกกกกกกก ๒๒ ฎ.๑๑๗/๒๕๑๕.

๑๖๑

ความเหมอน

ความเหมอนลกษณะของเจตนาไมวาในทางพระพทธศาสนา และในทางกฎหมาย

อาญานนจะมความเหมอนกนคอ เจตนาของผกระทานนจะตองประกอบไปดวยความจงใจ ตงใจ

ฯลฯ ซงถามความจงใจเปนไปในทางทด (กศลมล) กรรมทแสดงออกมาทาง กาย วาจา กจะปรากฎ

ออกมาในแงของวบาก หรอ ผลของการกระทาทด แตในทางตรงกนขาม ถามเจตนาประกอบไป

ดวยความจงจงทเปนไปในทางทไมด (อกศลมล) ซงประกอบไปดวยความโลภ โกรธ หลง แลว

กรรมทแสดงออกมาทาง กาย วาจา กจะปรากฏออกมาในแงของวบาก หรอการกระทาทไมด

ความแตกตาง

ลกษณะของเจตนาตงใจหรอความจงใจตามหลกพระพทธศาสนาชองทางในการ

กระทากรรมม ๓ ทาง คอ

๑. กระทาทางกาย เรยกวา กายกรรม

๒. กระทาทางวาจา เรยกวา วจกรรม

๓. กระทาทางใจ เรยกวา มโนกรรม ก ก

กกกกกกกก ทางพระพทธศาสนาการกระทาทเปนเจตนาแมจะเปนการกระทาทางใจทเรยกวา

มโนกรรม กมผลตอบคคลผกระทาการนน ไมเพยงแตเฉพาะการกระทาทเปนทางกาย หรอวาจา

เทานนทจะใหผลเชน บคคลใดมจตใจอาฆาตพยาบาท หรอมกโกรธ ซงกยงไมไดแสดงออกมาใน

รปของการกระทาตามหลกพระพทธศาสนากถอวา บคคลผนนมเจตนากระทากรรมนนแลว แต

ในทางกฎหมาย บคคลใดกตามทมเจตนาทางใจนน แตยงไมไดลงมอกระทาออกมาในรปของกรรม

ทางวาจา หรอทางกายบคคลนนกยงจะไมตองรบผดตามหลกของประมวลกฎหมายอาญาเพราะถอ

วายงไมครบองค ประกอบของการกระทาความผดทจะตองรบโทษ

๔.๔ เปรยบเทยบประเภทของเจตนา

กกกกกกกกเจตนาในทางพระพทธศาสนานน มทานผรไดแบงประเภทออกเปนหลายลกษณะ

ดวยกนโดยไมวาจะแบงตามลกษณะของกรรม หรอตามลกษณะของผลหรอวบาก หรอตาม

ลกษณะของจรยธรรม หรอตามลกษณะของอภธรรม กตาม แตโดยภายดงกลาวโดยรวมแลวผวจย

เหนวาไมวาจะแบงออกเปนประเภทใดกตามนนสดทายแลวกจะไดผลสรปออกมาเปนลกษณะของ

โดยใน ทางพระพทธศาสนาไดแบงประเภทของเจตนาไดดงนคอ

๑๖๒

กกกกกกกกเจตนาคอกรรม

จากนยามและความหมายของเจตนาในพทธศาสนาจะเหนวามความสมพนธกบเรอง

กรรมจนกลาวไดวาเปนเรองเดยวกนโดยทพทธศาสนากลาววาเจตนานนเองคอ กรรม และในทาง

กลบกนกฎหมายกกลาววากรรมคอเครองชเจตนา กรรมแปลตามศพทวาการงาน หรอการกระทา

แตในทางธรรมตองจากดความจาเพาะลงไปวา หมายถง การกระทาทประกอบดวยเจตนา หรอการ

กระทาทเปนไปดวยความจงใจถาเปนการกระทาทไมมเจตนา กไมเรยกวาเปนกรรมในความหมาย

ทางธรรม “เมอมองใหถงตวแทจรงของกรรม หรอมองใหถงตนตอเปนการมองตรงตว หรอ

เฉพาะตวกรรมกคอ เจตนาอนไดแก เจตนจานง ความจงใจ การเลอกคดตดสน มงหมายทจะกระทา

หรอพลงนาทเปนตวการกระทานนเอง๒๓ เจตนาหรอเจตนจานงนเปนตวนา บงช และกาหนด

ทศทางแหงการกระทาทงหมดของมนษยเปนตวการ หรอเปนแกนนาในการรเรม ปรงแตง

สรางสรรคทกอยาง จงเปนตวแทของกรรม นอกจากพทธศาสนาจะมแนวคดวาเจตนาเปนจดตงตน

ของกรรมโดยมมโนกรรม เปนลาดบแรกแลวยงไดแบงมโนกรรมออก เปน ๒ ระดบคอ

๑. วถจต คอ จตทเปนระดบความรสกสานกทวไปรตวทกขณะททาพด คดสงตางๆ จต

ทอยในระดบนเรยกวา จตสานก เปนจตทออกมารบรอารมณเรองราวผานทางประต คอ ตา ห จมก

ลน กาย และใจ เหนอะไรกรตววากาลงเหน คดอะไรกรตววากาลงคด วถจตนเปนจตสานก

(Concious mind) ตางจากภวงคจตทเปนจตใตสานกเพราะเวลาภวงคจตคด จะไมรสกตววาคดอะไร

ดงกรณของคนนอนหลบโดยไมฝนอนทจรงจตทไมฝนยงทางานอยแตไมรสกวาตนเองกาลงคด

เปนตน ๒. ภวงคจต คอ จตทเปนองคประกอบของภพ เปนจตททางานโดยทคนเราไมรสกตว

เรยกวา “จตไรสานกหรอจตใตสานก” ซงเมอมโนกรรมทางานแลวการใหผลของกรรมกจะดาเนน

ตอไป โดยพทธศาสนาไดแบงระดบการใหผลของกรรมออกเปน ๔ ระดบ คอ

กกกกกกกกก ๒.๑ ระดบภายในจตใจกรรมใดกตามทบคคลทาไปแลวยอมทาใหเกดผลภายในจต ใจ

เปนเบองตนเปนเหตปจจยทสงเสรมทงสวนทเปนคณสมบต และวบตคอกศลกรรม และอกศลกรรม ตาม

สภาพของจตใจทถกปรงแตงมาจากกเลสเปนฝายสนบสนน กกกกกก

กกกกกกกกกก๒.๒ ระดบบคลกภาพกรรมระดบน ทาใหเกดผลในดานการเสรมสรางคานยมปรง

๒๓ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ, หนา ๑๕๗-๑๕๘.

๑๖๓

แตงลกษณะความประพฤตการแสดงออกทาทการวางตนปรบตว อาการตอบสนอง ความเกยวของ

สมพนธกบคนอนๆ และตอสถานการณ หรอสงแวดลอมทวๆ ไป เปนตน

กกกกกกกกกก๓.๓ ระดบวถชวตของบคคลการใหผลของกรรมในระดบน จะชกนาความเปนไป

ตางๆ ในชวตของบคคลทาใหเขาไดรบประสบการณทงทนาปรารถนา และไมนาปรารถนาประสบ

ผลตอบสนองจากภายนอกจงพบทงความสข ความเจรญ ความลมเหลว ความสาเรจ ลาภ ยศ สข

สรรเสรญ หรอความสญเสยตางๆ ทตรงกนขามซงเรยกวา “โลกธรรม”

กกกกกกกกกก๓.๔ ระดบสงคมผลของกรรมระดบนมผลตอความเปนไปของสงคม เชน ทาใหเกด

ความเสอมความเจรญ ความรมเยนเปนสข ความทกขยากเดอดรอนรวมกนของบคลทงหลาย

รวมทงผลจากการทมนษยกระทาตอสภาพแวดลอมตางๆ ทาให เสยความสมดลทางธรรมชาตไป

แลวสงผลยอนกลบมากระทบตอมนษยเองแมวาพทธศาสนาจะอธบายเรองกรรมไวมากมายในหลาย

ลกษณะจนกลาวไดวาเปนเรองทใหญทสดในหลกพทธศาสนากตามแตสงทสาคญท สดคอ “พทธ

ศาสนาถอวากรรมทกอยางมจตเปนแดนเกดทงสนการกระทาทมไดเกดจากจตไมจดวาเปนกรรมตาม

ความหมายของพทธศาสนา๒๔”

กกกกกกกกเจตนาคอสงขาร

ในพทธศาสนานนจะพบวาบางครงมการใชคาวา สงขาร เจตนา และกรรม ใน

ความหมายเดยวกน เนองจากเปนเหตปจจยซงกนและกนนอกจากนพทธปรชญายงไดแสดง

ประเภทตาง ๆ ของสงขารไวหลายนยดวยกน เชนเรองสงขาร ๔ ทประกอบดวย

๑. สงขตสงขาร สงขารคอ สงทปจจยของตน ๆ ปรงแตงขน (หมายถงสงทงปวง)

๒. อภสงขตสงขาร สงขารคอ สงทกรรมแตงขน (รปธรรม-นามธรรม)

๓. อภสงขรณกสงขาร สงขารคอ ตวกรรมผเปนเจาหนาทแตง (เจตนาทเปนกศลและ

อกศล)

กกกกกกกก๔. ปโยคาภสงขาร สงขารคอ ความเพยรพยายาม(ความเพยรทางกายและจต)ในวสทธ

มรรคไดใหทรรศนะวา สงขารทมอวชชาเปนปจจยนนคอ สงขาร ๖ คอ

กกกกกกกกกก๔.๑ ปญญาภสงขาร

๒๔ เรองเดยวกน, หนา ๑๕๓.

๑๖๔

กกกกกกกกกก๔.๒ อปญญาภสงขาร

กกกกกกกกกก๔.๓ อเนญชาภสงขาร

กกกกกกกกกก๔.๔ กายสงขาร

กกกกกกกกกก๔.๕ วจสงขาร และ

กกกกกกกกกก๔.๖ มโนสงขาร และสงขาร ๖ นเองเปนเหตปจจยใหเกดวญญาณนอกจากนยงไดม

การอธบายความหมายของสงขาร วาไดแก เจตนา ๖ หมวด คอเปนเจตนจานง หรอความคดปรง

แตงในเ รองตางๆ คอ รปสญเจตนาคอ เจตจานง หรอความคดปรงแตงเกยวกบรป สทท

สญเจตนาเจตจานงหรอความคดปรงแตงเกยวกบเสยง คนธสญเจตนาเจตจานง หรอความคดปรง

แตงเกยวกบกลน รสสญเจตนาเจตจานงหรอความคดปรงแตงเกยวกบรส โผฎฐพพสญเจตนา

เจตจานง หรอความคดปรงแตงเกยวกบสงทตองกาย และธรรมสญเจตนาเจตจานงหรอความคดปรง

แตงเกยวกบอารมณทางใจสงขารจงไดแกองคประกอบ หรอคณสมบตตาง ๆ ของจต มเจตนาเปน

ตวนาซงแตงจตใหด หรอชว หรอเปนกลาง ๆ ปรงแปรการตรกตรองนกคดในใจ และการแสดง

ออกทางกายวาจาใหเปนไปตาง ๆเปนทมาของกรรมเชน ศรทธา สต หร โอตตปปะ เมตตา กรณา

มทตา อเบกขา ปญญา โมหะ โลภะ โทสะ มานะ ทฐ อสสา มจฉรยะ เปนตน เรยกรวมอยางงาย ๆ

วาเครองปรงของจตเครองปรงของความคด หรอเครองปรงของกรรม๒๕

กกกกกกกกเจตนาดานจรยธรรม

ในดานของจรยธรรม หรอจรยศาสตรอนเปนการมองดานการประพฤตปฏบตของ

มนษยวาเปนความถกผด ด ชว นน พทธศาสนาไดแบงการกระทาของมนษยเปน ๓ ทางคอ ทางกาย วาจา และใจพทธศาสนาถอวาจตใจเปนสงสาคญยงระบบจรยธรรมจงตองประสาน

ตอเนองกนโดยตลอดทงดานจตใจ และความประพฤต ทางกายวาจาในภายนอก และถอวาจตใจเปน

จดเรมตน จงกาหนดทเจตนาในใจเปนหลกเพอใหการกระทาความดตางๆ เปนไปดวยความจรงใจ

อยางแนนอนมใชเพยงแตไมหลอกลวงคนอนเทานน แตหมายถงการไมหลอกลวงตนเองดวยเปน

การกาจดหนทางไมใหเกดปญหาทางจตใจในดานความขดแยงของความประพฤตการทพทธศาสนา

เปนศาสนาแหงการปฏบตมงสอนในสงททาไดจงทาใหการศกษาเรองเจตนาในมมมองดาน

๒๕ อภ.ว. (ไทย) ๓๗/๗๔๒/๗๘๕.

๑๖๕

จรยธรรม หรอจรยศาสตรอนเปนการมองดานการประพฤตปฏบต ของมนษยวาเปนความถก-ผด

,ความด-ความชว ตามแนวทางของพทธศาสนานจะสามารถเทยบเคยงนาไปปรบใชกบการพจารณา

ความด ชว ถกผด ในทางกฎหมายซงเปนความจรงในระดบสมมตบญญตไดเปนอยางดโดยพทธ

ศาสนานนแบงการกระทาของมนษยออกเปน ๓ ทาง คอ ทางกาย ทางวาจา และทางใจ ซงในสวนท

เปนการกระทาด หรอทเรยกวากศลกรรมบถ ๑๐ ไดแก

๑. กายสจรต ประกอบดวย การไมฆาสตว การไมลกทรพย และการไมประพฤตผดใน

กาม

กกกกกกกก๒. วจสจรต ประกอบดวย การไมพดเทจ การไมพดสอเสยด การไมพดหยาบคาย และ

การไมพดเพอเจอเหลวไหลไรสาระ

๓. มโนสจรต ประกอบดวย การไมคดเบยดเบยนผอนการไมคดพยาบาทปองรายคนอน

การ ไมเหนผดจากทานองคลองธรรมสวนในทางตรงกนขามกบกศลกรรมบถ ๑๐ กคอ อกศลกรรมบถ

๑๐ ซงไดแก

๑. กายทจรต ประกอบดวย การฆาสตว (รวมถงเบยดเบยนผอน หรอ สตวอนใหประสบ

ทกขภย) การลกทรพยและการประพฤตผดในกาม

๒. วจทจรต ประกอบดวย การพดเทจ การพดสอเสยด การพดหยาบคาย การพดเพอเจอ

เหลวไหลไรสาระ

๓. มโนทจรต ประกอบดวย การคดเบยดเบยนผอน การคดพยาบาทปองรายผอน และ

การเหนผดจากทานองคลองธรรมไดกลาวไวแลววาเจตนาด คอเจตนาทเปนกศลและเจตนาชวคอ

เจตนาทเปนอกศล เจตนาทเปนกศลคอ เจตนาทประกอบดวย อโลภะ อโมหะ อโทสะ เจตนาทเปน

อกศล คอ เจตนาทประกอบดวย โลภะ โมหะ โทสะ กกกกกก

กก เจตนาดานอภธรรม

อภธรรมเปนคาสอนทางพทธศาสนาทวาดวยเรอง ปรมตถธรรม หรอความจรงแททสดแหงธรรมชาต ซงประกอบดวยจต เจตสก รป นพพาน ดงนนหากประสงคจะทราบวาเจตนาของมนษยคออะไร และมสวนประกอบอยางไร ในทางอภธรรมยอมสามารถใหความรทละเอยดมาก ทสดในทางอภธรรมนน เจตนา คอ เจตสกทอยในจตทกดวง โดยเจตสกกคอ ธรรมชาตฝาย

นามธรรมชนดหนงทมหนาทประกอบกบจต ปรงแตงจต ทาใหจตมความสามารถในการรอารมณไดตาง ๆ

๑๖๖

เจตนาในประมวลกฎหมายอาญานนไดมนกวชาการและผเชยวชาญทางนตศาสตรได

แบงประเภทออกไดเปนดงนคอ

๑. เจตนาประสงคตอผล คอเจตนาท ร สานกและมงหมายจะใหเกดผลขนซงม

ความหมายใกลเคยงกบคาวาจงใจในคดแพงแตแตกตางกนเลกนอยตรงทเจตนาประสงคตอผลตองม

การพจารณา ถงผลทเกดขนดวยวามากหรอนอยกวาทไดมงหมายไว

๒. เจตนาเลงเหนผล คอเจตนาทไมไดประสงคตอผล ไมไดมงหมายใหเกดผลขนแต

เลงเหนไดวาจะเกดผลขนอยางแนนอนเทาทจตใจของจตใจของบคคลทอยในฐานะเชนนนจะ

เลงเหนได

๓. เจตนาโดยพลาด คอเจตนาทผใดเจตนาจะกระทาตอบคคลหนงแตไดกระทาตออก

บคคลหนงโดยสาคญผด๒๖ นอกจากนยงแบงไดเปน

๑. เจตนาตามความเปนจรง คอเจตนาประสงคตอผล หรอเลงเหนผล ตามมาตรา ๕๙

วรรคสาม

๒. เจตนาโดยผลของกฎหมาย คอเจตนาทผกระทาไมประสงคตอผล และไมเลงเหน

ผล แตกฎหมายถอวาผกระทามเจตนา๒๗ และนอกจากนยงแบงไดเปน

๑. เจตนาธรรมดา คอเจตนาทมประสงคตอผล กบเลงเหนผล

๒. เจตนาพเศษ คอเจตนาทมมลเหตจงใจใหกระทา ซงเปนสวนทเพมจากเจตนาซง

กาหนดไวในความผดทจะมการกระทาครบองคประกอบภายในไดจะตองประกอบดวยเจตนา และ

เจตนาพเศษ

โดยสรปจากผลการศกษาประเภทของเจตนาทงสองประเภทไดเปนดงนดดดดดดดดดด

กกกกกกกก ๒๖ สมชาย พงษพฒนาศลป และเผาพนธ ชอบนาตาล, ประมวลกฎหมายอาญาและประมวล

กฎหมายแพง,หนา ๓๒.

กกกกกกกก ๒๗ เรองเดยวกน.

๑๖๗

ความเหมอน

ไมวาทางเจตนาทางพระพทธศาสนาหรอเจตนาในทางกฎหมายอาญาถามองในลกษณะ

ของผลการกระทาทเกดขนแลวจะเหนวาผลทเกดขนนนจะเกดไดดงน

๑. เจตนาทเปนกรรมสวนบคคลทางพระพทธศาสนา เชน นาย ก ดมสรา ทะเลาะกบ

ผอนเปนอาจณ ผลกรรมทสงมาใหเกดเปนมนษย อาจจะเปนบา หรอเปนคนวกลจรต ในทาง

กฎหมายนาย ก ดมสรา ทะเลาะกบผอน อาจจะถงขนมการทารายรางกายกน จนอาจจะไดรบโทษ

ตามกฎหมายอาญา เปนตน

๒. เจตนาทเปนกรรมของครอบครว ทางพระพทธศาสนา กรรมของครอบครว นน

คอคนทอยในครอบครวเดยวกน คนใดคนหนงทาด หรอทาชวมงม หรอยากจนลง ผลยอมตกแก

ครอบครวดวย เชน พอแมทาดมชอเสยง ลกๆ กพลอยมหนามตา พอแมยากจนลง ลกๆกพลอย

ลาบากไปดวยในทางกฎหมาย เชน นาย ก บดา ฆานาย ข ตาย เมอนาย ก ตดคก ทงภรรยา บตร ของ

นาย ก ยอมตองรบกรรมนนๆ ดวย คอ ขาดผนาครอบครว ขดสน เงนไมพอใช เปนตน

๓. เจตนาทเปนกรรมของหมคณะ หรอสงคม ทางพระพทธศาสนา กรรมของหมคณะ

หรอสงคมหรอสถาบน มความเกยวเนองถงกน คนในหมคณะเดยวกนมความสมพนธกนทาง

ชอเสยงเกยรตยศ หรอความเสอมอปยศ อยานกวาเราทาของเราคนเดยวเราอยในสถาบนใด สถาบน

นนยอมตองพลอยเสยชอหรอไดชอไปดวย ทางกฎหมายอาญา เชน กรณทปรากฏเปนขาวใหเหน

อยบอยๆ อยางกรณการชมนมเพอเรยกรองสทธตางๆ ถามบคคลใดบคคลหนงกระทาความผดในท

ชมนมนนๆ ทกคนทชมนมกจะถกรวมเปนผกระทาผดดวย

๔. เจตนาทเปนกรรมของประเทศชาต ทางพระพทธศาสนา เปนกรรมระดบชาต แม

บคคลผเดยวทา กอาจเปนประโยชนแกชาตทงชาตหรอเปนภยแกชาตได ย ง ผ ซ ง เปนตวแทน

ของชาต เชน ทตทาสงใดลงไปยอมหมายถงการกระทาของชาตอกผหนงคอผซงเปนประมขของ

ชาต เชนพระมหากษตรย หรอประธานาธบดทาสงใดลงไปยอมกระทบกระเทอนถงชาตเสมอ อาจ

ใหคนรกชาตนนเกลยดชาตนนกได ทางกฎหมายอาญา เชน ผนาประเทศกระทาความผด ยอมเปนท

เสยหายและเสอมเสยชอเสยงแกคนทงชาต

๕. เจตนาทเปนกรรมของโลก ทางพระพทธศาสนา เหนวาคนมากดวยกนรวมกน

เปนประเทศชาต ตางคนตางทากรรมชวกนมากบางนอยบาง นานๆ เขาผลแหงกรรมชวรวมกลมกน

เนองจากมนษยทากรรมเหมอนๆกนไมมใครลงโทษใครได ผลแหงกรรมรวมบนดาลใหธรรมชาต

๑๖๘

ลงโทษมนษยเสยครงหนง เชน เกดนาทวมอยางรนแรง แผนดนไหวบานเรอนพงพนาศเสยหาย

มากมาย เดอดรอนกนทงชาต๒๘ ทางกฎหมายอาญา เชน บคคลในโลกไมรจกการดแลรกษา

โลก กระทาความผด เชนตดไม ทาลายปา ทาใหเกดผลตามมาคอ นาทวม แผนดนไหวเปนตน

กกกกกกกกความแตกตาง

เจตนาในทางพระพทธศาสนานนจะแบงออกเปนลกษณะตางๆ ตามแต ผ ร จะแบง

หรอจาแนกออก เชนเจตนาคอกรรม,เจตนาคอสงขาร,เจตนาดายจรยธรรมและเจตนาดานอภธรรม

เปนตน ซงไดจาแนกและอธบายแตกตางกนออกไป แตในกฎหมายอาญา โดยหลกๆ แลว เจตนาจะ

ปรากฏประเภทแบงออกอยางชดเจนซงปรากฏอยในตวบท มาตรา ๕๙ ไดแก

๑. เจตนาประสงคตอผล

๒. เจตนาเลงเหนผล และปรากฏอยใน ปอ.มาตรา ๖๐ ไดแก เจตนาโดยพลาด ๒๙

๔.๕ เปรยบเทยบองคประกอบทครบเจตนาในการกระทาความผด

การกระทาโดยเจตนานนไมวาจะเปนทางพระพทธศาสนา หรอไมวาจะเปนในทาง

กฎหมายอาญาสงทสาคญทจะเปนเกณฑในการตดสนความผดของบคคลใดแลวกตองพจารณา

องคประกอบซงในทางพระพทธศาสนานนองคประกอบของเจตนานนพจารณาจากการกระทาทจด

วาเปน กรรมไดนนจะตองประกอบไปดวยปจจย ๒ อยางคอ

๑. ตองมเจตนา (volition) คอมความตงใจหรอจงใจจะทากรรมนน

๒. เมอมเจตนาแลวกลงมอกระทากรรมนนๆ

ดงนนองคประกอบของเจตนาในทางพระพทธศาสนาตองประกอบไปดวยมลเหตท

แสดงออกมาเปนกรรม คอ

๑. อกศลกรรม กรรมทเปนอกศล การกระทาทไมด กรรมชว หมายถง การกระทาทเกด

จาก อกศลมลคอ โลภะ โทสะ หรอโมหะ

กกกกกกกก๒๘ จตรา ออนคอม, ศาสนาเปรยบเทยบ, (กรงเทพมหานคร : สานกพมพดวงแกว, ๒๕๔๒),

หนา ๔๓.

กกกกกกกก๓๐ เกยรขจร วจนะสวสด และคณะ , คาถามและแนวคาตอบกฎหมายอาญา, หนา ๖๖.

๑๖๙

๒. กศลกรรม กรรมทเปนกศล การกระทาทด หรอกรรมด หมายถง การกระทาทเกด

จากกศลมล คอ อโลภะ อโทสะ หรออโมหะ

เมอมองคประกอบขางตนนอยางใดอยางหนงแลวกจะแสดงออกตามทวาร คอทางท

ทากรรม หรอแสดงออกของกรรม จดเปน ๓ คอ

๑. กายกรรม กรรมทาดวยกาย หรอการกระทาทางกาย

๒. วจกรรม กรรมทาดวยวาจา หรอการกระทาทางวาจา

๓. มโนกรรม กรรมทาดวยใจ หรอการกระทาทางใจ๓๐

นอกจากนกรรมวฎฎะหรอวงจรแหงกรรมทแสดงถงการเวยนวายตายเกดของสรรพ

สตวกประกอบไปดวยองคประกอบ ๓ ประการไดแก กเลส กรรม และวบาก ซงกจะมความ

เกยวของหรอเปนปจจยสงผลสบเนองตอกนไปไมสนสด เปนเหตปจจยใหแกกนและกนเปนวงจรท

เชอมโยงตอกนไมขาดสาย การทากรรมทงทเปนกศล และทงทเปนอกศล นนมแรงผลกดนในจตใจ

เรยกวา “เจตสก” ซงมฝายกศลเปนแรงผลกดนใหเกดการกระทาทเปนกศล และฝายกอศลทเปน

แรงดนใหเกดการกระทาทเปนอกศล สามารถจาแนกใหเหนถงรายละเอยดขององคประกอบตางๆ

ไดดงน ๑. เจตนา ความจงใจ ตงใจ ซงเปนเจตสกตวหนงทเกดขนกบจตทกดวง แตมความสาคญวา

เจตสกตวอนๆ ทเกดขนพรอมกนในฐานะเปนตวแปรสาคญหรอประธาน เปนตวนาในการทากรรม

เพราะคนจะทาอะไรกตามจะมความตงใจกอนเปนเบองตนแลวจงแสดงออกทางกาย และวาจา

เจตนาทวาน มลกษณะ ๒ อยางคอ

กกกกกกกกก ๑.๑ ความรสกตว ไมหลบไมเผลอ รตววาจะทาหรอกาลงทาอะไร ก

กกกกกกกกก ๑.๒ ความมเปาหมายแนนอนในการกระทา ถามผลการกระทาผดไปจากเปาหมาย

จดเปนกรรมทยงไมสมบรณ ถาไมมเปาหมายแนนอน ถอวาเปนกรรมกลางๆ

๒. เจตสก แรงผลกดนในจต แรงกระตนภายในจตใจหรอแรงจงใจทจะใหเกดการ

กระทาทางกาย วาจา และใจ ในขนธ ๕ จะเรยกเจตสกนวา “สงขารขนธ” เจตสกนแบงออกเปน ๒

ฝาย คอฝายกศล คอ อโลภะ อโทสะ อโมหะ ฝายอกศล คอ โลภะ โทสะ โมหะ ทงสองฝายนจะ

เปนตวแปรเปลยนเจตนาหรอชกจงใหเจตนานนไปในทางดหรอชว

๓๐ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรม, หนา ๑๕๙-๑๖๐.

๑๗๐

๓. กรรม หรอการกระทา ม ๒ ลกษณะ คอ การแสดงออกและประเภทของการกระทา

กรรมทเปนการแสดงออก จะแสดงออก ๓ ทาง คอ ทางกายกรรม วจกรรม และมโนกรรม

โดยเฉพาะอยางยงมโนกรรมนถอวาสาคญมาก และมโทษมากกวากายกรรม แลวจกรรม เพราะ

กระทาไดงาย เกดขนไดงาย เพราะจตเกดดบเรว ทงไมตองใชอปกรณมาก เพยงแคคด สามารถผด

ถกไดแลว และผทมพลงจตทกลาแขง มฤทธทเกดจากพลงจตนนทาลายลางสรรพสงไดมากกวา ท

สาคญ และถอวาเปนลกษณะเดนของพระพทธศาสนาทถอวา จตเปนนาย กายเปนบาว การกระทา

ทกอยางลวนเกดจากใจ มสมมตฐานมาจากใจ มใจเปนหวหนา มใจเปนปราน สวนประเภทของ

กรรมนนม ๓ ประเภทเชนกน คอ กศลกรรม คอการกระทากรรมด อกศลกรรม คอการกระทา

กรรมชว อพยากตกรรม คอการกระทากรรมไมดไมชว

นอกจากนยงมเงอนไขททาใหกรรมสมบรณและบกพรองซงจาแนกไดเปนดงน

กกกกกกกกเรองของเจตนาทมองคประกอบเปนกรรมนนพระพทธเจาทรงใชหลกสาหรบพจารณา

ถงการใหผลของกรรมหรอการไดรบผลของกรรมนนลกษณะไหนสมบรณหรอบกพรองม

องคประกอบ หรอเงอนไขสาคญ เรยกวา “สมบต และวบต” โดยจาแนกออกไดดงน

สมบต ๔ เงอนไขสาคญททาใหกรรมสมบรณ

สมบต คอ ขอด หมายถง ความเพยบพรอมดวยองคประกอบทชวยเสรมใหกรรมมผล

สมบรณม ๔ ประการ คอ

๑. คตสมบต ถงพรอมดวยคต คอ เกดในภพ ภม ถน ประเทศทเจรญ เหมาะ เกอกลอยใน

ถนทอานวยใหกรรมมผลตรงตามความเปนจรง หรอเรยกวา “ทาดถกท”

๒. อปธสมบต ถงพรอมดวยรางกาย สขภาพแขงแรง มรปรางสวยงาม รางกายสงางาม

หนาตาทาทางด นารก นานยม เลอมใส หรอเรยกวา “ทาดถกคน”

๓. กาลสมบต ถงพรอมดวยกาลเวลา คออยในสมยทบานเมองมความสงบสข ผปกครอง

ด ผคนมศลธรรม ยกยองคนด ไมสงเสรมคนชว ทาอะไรถกกาล หรอเรยกวา “ทาดถกเวลา”

กกกกกกกก๔. ปโยคสมบต ถงพรอมดวยการประกอบ คอ ตรงเรองกจการทตองการตรงกบความ

ถนด และความสามารถของตน ทาการถง และครบถวนตามเกณฑหรอเตมตามอตรา ทาถกเรอง

พอด พอเหมาะ ครบถวน หรอเรยกวา “ทาดถงด”

วบต ๔ เงอนไขสาคญททาใหกรรมบกพรอง

๑๗๑

วบต คอ ขอเสย หมายถง ขอบกพรองททาใหกรรมไมอาจสงผลสมบรณ ม ๔

ประการ คอ

๑. คตวบต ไดแก ถน ประเทศเสย สภาพแวดลอมไมอานวย “ทาดไมถกท”

๒. อปธวบต ไดแก รปกายเสย สขภาพไมด “ทาดไมถกคน”

๓. กาลวบต ไดแก กาลเสย ไมถกจงหวะ “ทาดไมถกเวลา”

๔.ปโยควบต ไดแก กจการเสย ทาไมถกตอง ไมตรงความถนดของตน ไมครบถวน

“ทาดไมถงด” ๓๑

กกกกกกกกในทางกฎหมายอาญา

๑. องคประกอบภายนอกองคประกอบภายนอกของความผดแทบทกฐานแยกออกได

เปนผกระทา การกระทา และวตถแหงการกระทา เชน ความผดฐานฆาคนตายโดยเจตนาตาม ปอ.

๒๘๘ ซงบญญตวา “ผใดฆาผอน ตองระวางโทษประหารชวต จาคกตลอดชวต หรอจาคกตงแตสบ

หาปถงยสบป” ความผดฐานนอาจแยกองคประกอบภายนอกไดดงน๑.ผใด ๒.ฆา (การกระทา)

๓.ผอน (วตถแหงการกระทา)

๒. องคประกอบภายในองคประกอบภายในของความผดอาญาแตละมาตราตราคอ

“เจตนา” “กระทาโดยเจตนา” ไดแก กระทาโดยรสานกในการทกระทาและในขณะเดยวกนผกระทา

ประสงคตอผลหรอยองเลงเหนผลของการกระทานน ซงจะมลกษณะดงแผนผงโครงสราง

ดงตอไปน กก

องคประกอบเจตนาในการกระทาความผดตามกฎหมายอาญา

๓๑ ปรตม บญศรตน, หลกพระพทธศาสนา, (เชยงใหม : ภาควชาปรชญาและศาสนาคณะ

มนษยศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม, พ.ศ.๒๕๔๙), หนา๓๓๓-๓๓๙.

องคประกอบภายนอก๑.บคคลผกระทา + ๒.การกระทา +

๓.วตถ /บคคลทถกกระทา

องคประกอบภายใน ๑.เจตนาเลงเหนผล หรอ ๒.เจตนา

ประสงคตอผล

ครบองคประกอบในการ

กระทาความผดตามท

กาหนดในกฎหมาย

๑๗๒

กกกกกกกกโดยสรปจากผลการศกษาองคประกอบของเจตนาทงสองประเภทไดเปนดงน

ความเหมอน

จะเหนไดวาไมวาจะเปนเจตนาในทางพระพทธศาสนา หรอเจตนาในทางกฎหมาย

อาญาลวนแตมกระบวนการขนตอนทสดทายตองกลายมาเปนผล หรอวบาก โดยสรปแลวจะเรมตน

โดยดองคประกอบภายในคอเจตนา ทปรากฏภายในใจของผกระทาในแตละคน ไมวาจะเปนกศล

หรออกศล จากนนเมอบคคลมเจตนาแลว กจะแสดงออกมาในรปของการกระทา และกลายมาเปน

ผลซงเรยกวาวบาก หรอในทางกฎหมายเรยกวา ผลของการกระทาโดยเจตนานน

ความแตกตาง

ในทางพระพทธศาสนาโดยมากแลวเมอกลาวถงในเรองเจตนามกจะแบงเมอม

องคประกอบอยางใดอยางหนงแลวกจะแสดงออกตามทวาร คอทางททากรรม หรอแสดงออกของ

กรรม จดเปน ๓ คอ

๑. กายกรรม กรรมทาดวยกาย หรอการกระทาทางกาย

๒. วจกรรม กรรมทาดวยวาจา หรอการกระทาทางวาจา

๓. มโนกรรม กรรมทาดวยใจ หรอการกระทาทางใจ

ซงไมวาบคคลใดกตามมเจตนากระทาและปรากฏไมวาทางใดทางหนงใน ๓ ทางนก

ถอวาเปนกรรมทมผลสงเปนวบากของกรรมนนแลว เชน นาย ค คดอจฉานาง ง ทมมฐานะรารวย

กวาตน ผลกรรมนแมจะปรากฏในทางใจ กจะสงผลใหนาย ค ไดรบวบากจากผลของการทตนเกด

ความอจฉานาง ง นน แตทางกฎหมายอาญา การทจะตดสนวาบคคลใดกระทาครบองคประกอบ

หรอไมนนตองพจารณาถงเจตนา เมอมเจตนาแลวกตองลงมอกระทา และตองมผถกกระทาจงจะ

ครบองคประกอบของการกระทาความผดแตถามเจตนา ไมลงมอ เมอไมมการลงมอกไมมผทถก

กระทา เมอเปนเชนนกยงถอวาไมผด และไมตองรบโทษเพราะถงแมวาจะมเจตนา กไมครบ

องคประกอบของการกระทาความผดนน เชน นาย ก มความอาฆาต ตองการฆานาย ช แตแคคด ยง

ไมไดลงมอกระทา หรอตระเตรยมการ นาย ก กยงไมมความผดใดๆ ทงสนดดดดดดดดดดดดดดดด

๔.๖ เปรยบเทยบเกณฑในการตดสนเจตนา

กกกกกกกกในทางพระพทธศาสนานนไดวางเกณฑเปนหลกใหญๆ ทจะเปนตวตดสนในเรอง

เจตนาวาการกระทาทเรยกวากรรม จะมผล หรอทเรยกวาวบากปรากฏออกมาเปนเชนไร โดยใชการ

พจารณามลวาเปนเจตนาทเกดจากกศลมล คอ อโลภะ อโทสะ อโมหะ หรอจาก อกศลมล คอ

๑๗๓

โลภะ โทสะ โมหะ ธรรมดาเจตนากรรมน ยอมใหอฎฐผล คอผลทนาปรารถนา และอนฏฐผล คอ

ผลทไมนาปรารถนาเกดขนได กลาวคอถาบคคลทาสงใด สงหนงกตามตองมความตงใจเกดขนกอน

คอตงใจกอนวาจะทาการกระทาตางๆ ของเราจงมความตงใจวาจะนกถงเรองนนเรองนแลวกนกไป

เมอเปนเชนนการกระทาตางๆ ของเราจงมความตงใจอนไดแกเจตนาเปนผนาเสมอ ดวยเหตน

พระพทธเจาจงตรสวาเจตนานแหละชอวากรรม แตเจตนาและกรรมทง ๒ นมความแตกตางกน

คอ เจตนาเปนบพพภาคธรรม คอธรรมทเกดกอนกรรม สวนกรรมเปนปจฉาภาคธรรม คอธรรมท

เกดภายหลงการกระทาของคนทมเจตนาเปนทตงน จะเปนกรรมทมบาปวบากมากรนแรงหรอไมก

มเจตนาเปนมล เชน กรณการฆายงสกตวหนง เมอมเจตนาจะฆากสาเรจเปนกรรมเมอยงตายกรรม

ชนดนมเหตใหชนกกรรมนาใหปฏสนธจตไปเกดในอบายสตวได แตตรงกนขาม เมอไมมเจตนาไป

เหยยบมดตายสกตวหนง จะรภายหลงหรอไมรกตามวาเหยยบมดตายกจะมบาปเกดขน เพราะการ

กระทานนจดเขาในประเภทอกศล แตบาปวบากไมรนแรง เปนแคเพยงใหไดเหนไมด ใหไดยนไมด

เปนตนในปวตตกาล ไมสามารถสาเรจเปนชนกกรรมนาใหปฏสนธในอบายสตวไดทจดวาเปน

อกศลกรรมนน เนองจากวา กรรมทกอยางทไมดเกดจากอกศลมลคอ โลภะ โทสะ โมหะ ทมนษย

ทาทางกาย วาจา ใจ กลาวคอ ทลวงกรรมบถครบองคแหงสกขาบทนนๆ อนไดแก ปาณาตบาต

อทนนาทาน กาเมสมจฉาจาร มสาวาท ปสณวาจา ผรสวาจา สมผปปลาปะ อภชฌา พยาบาท

มจฉาทฏฐ เปนตน โดยลวงครบองคประกอบแหงสกขาบทนนๆ เมอครบองคธรรมทเปนเกณฑ

ตดสนวาลวงกรรมบถทเปนกรรมแลว กยอมจะไดรบผลของการกระทาหรอลวงละเมดนน ซง

พอจะจาแนกองคธรรมเปนเกณฑตดสนไดดงน คอ

๑. องคธรรมเปนเกณฑตดสนวาลวงปาณาตบาต ๕ ประการ คอ ก ก ก ก ก ก

กกกกกกกกกก๑.๑ ปาโณ สตวมชวต

กกกกกกกกกก๑.๒ ปาณสตา รวาสตวนนมชวต

กกกกกกกกกก๑.๓ วธกจตต มจตคดฆา

กกกกกกกกกก๑.๔ ปโยโค ทาความเพยรเพอใหตาย

กกกกกกกกกก๑.๕ เตน มรณ สตวนนตายดวยความเพยรนน

ก๒. องคธรรมเปนเกณฑตดสนวาลวงกรรมบถแหงอทนนาทาน ๕ ประการ คอ

กกกกกกกกกก๒.๑ ปรปรคคหต วตถสงของทมเจาของเกบรกษาไว

กกกกกกกกกก๒.๒ ปรปรคคหตสตา รวาสงนนมเจาของหวงแหนรกษาไว

๑๗๔

กกกกกกกกกก๒.๓ เถยยจตต มจตคดจะลก

กกกกกกกกกก๒.๔ อาหาโร ไดสงของนนดวยความเพยรนน

กกกกกกกกกก๒.๕ ปโยโค ทาความเพยรเพอจะลก

กกกกกกกก๓. องคธรรมเปนเกณฑตดสนวาลวงกรรมบถกาเมสมจฉาจาร ม ๔ ประการ คอ

กกกกกกกกกก๓.๑ อคมนยวตถ วตถทไมควรเกยวของ

กกกกกกกกกก๓.๒ ตสม เสวนจตต มจตคดจะเสพในวตถนน

กกกกกกกกกก๓.๓ ปโยโค มความพยายาม

กกกกกกกกกก๓.๔ มคเคน มคคปฏปตตยา อธวาส มความพอใจในการประกอบกรรมซงกน

และกน ๔.องคธรรมเปนเกณฑตดสนวาลวงกรรมบถมสาวาท ม ๔ ประการ คอ

กกกกกกกกกก๔.๑ อตถวตถ สงของหรอเรองราวทไมจรง

กกกกกกกกกก๔.๒ วสวาทนจตตตา มจตคดมสา

กกกกกกกกกก๔.๓ ปโยโค พยายามมสาดวยกาย หรอดวยวาจาตามความประสงคของตน

กกกกกกกกกก๔.๔ ตทตถวชานน ผอนมความเชอตามเนอความทมสานน

กกกกกกกก๕. องคธรรมทเปนเกณฑตดสนวาลวงกรรมบถแหงปสณาวาจา ม ๔ ประการ คอ

กกกกกกกกกก๕.๑ ภนทตพโพ ผทถกทาใหแตกจากกน

กกกกกกกกกก๕.๒ เภทปเรกขาโร มเจตนามงใหแตกจากกน

กกกกกกกกกก๕.๓ ปโยโค ทาความเพยรเพอใหแตกจากกน

กกกกกกกกกก๕.๔ ตทตถ ชานน ผฟงรเนอความนน

กกกกกกกก๖. องคธรรมทเปนเกณฑตดสนวาลวงกรรมบถแหงผรสวาจาม ๓ ประการ คอ

กกกกกกกกกก๖.๑ อกโกสตพโพ ปโร มคนอนทตนพงดา

กกกกกกกกกก๖.๒ กปตจตต มจตโกรธ

กกกกกกกกกก๖.๓ อกโกสนา กลาววาจาดา

กกกกกกกก๗. องคธรรมทเปนเกณฑตดสนวาลวงกรรมบถแหงสมผปปลาปะ ม ๒ ประการ คอ

กกกกกกกกกก๗.๑ นรตถกถาปเรกขารตา ตงใจกลาววาจาทไมมประโยชน

กกกกกกกกกก๗.๒ กถน กลาววาจาทไมเปนประโยชน

กกกกกกกก๘. องคธรรมทเปนเกณฑตดสนวาลวงกรรมบถแหงอภชฌา ม ๒ ประการ คอ

กกกกกกกกกก๘.๑ ปรกภณท ทรพยสมบตของผอน

๑๗๕

กกกกกกกกกก๘.๒ อตตโน ปรณามน มจตคดใหเปนของตน

กกกกกกกก ๙. องคธรรมทเปนเกณฑตดสนวาลวงกรรมบถแหงพยาบาท ม ๒ ประการ คอ

กกกกกกกกกก๙.๑ ปรสตโต ผอน (สตวอน)

กกกกกกกกกก๙.๒ ตสส จ วนาสจตตา ความคดทใหสตวพนาศไป

กกกกกกกก ๑๐. องคธรรมทเปนเกณฑตดสนวาลวงกรรมบถแหงมจฉาทฏฐ ม ๒ ประการ คอ

กกกกกกกกกก๑๐.๑ วตถโน จ คหตาการวปรตตา เรองทงหลายวปรตจากอาการทถอเอาดดด

กกกกกกกกกก๑๐.๒ ยถา จ ต คณหาต ตสสปฏาน ความปรากฏแหงเรองนนโดยความไมเปน

จรงตามทยดถอ มความเหนวาเปนจรง๓๒ กกกกกก

กกกกกกกกเมอผทาอกศลกรรมกาวลวงองคธรรมเหลานกชอวาลวงกรรมบถแหงศลขอนนๆ มบาป

เกดขนตดตวทนท กรรมนจดวาเปนอกศล ดงนนจงพอจะเหนไดวาสดทายแลวถาพจารณาตาม

เกณฑหรอองคธรรมทยกมานกจะพบวากลวนแลวแตมเจตนาทเกดจากอกศลมล คอ โลภะ โทสะ

โมหะ เปนเบองตนอยดวยทงสน

กกกกกกกก ๓๓ในทางกฎหมายอาญาไดวางเกณฑในการตดสนตองพจารณาการกระทาของผนน

ตามองค ประกอบ ๓ ประการดงนคอ ๑.การกระทา “องคประกอบ” ทกฎหมายบญญต ๒.การ

กระทาไมมกฎหมายยกเวนความผด ๓.การกระทาไมมกฎหมายยกเวนโทษ

๓๒ พระมหาไพฑลย สทธวธโร(นอยวน), การวเคราะหปรชญาเรองบาปในพระพทธศาสนาเถร

วาท, หนา ๗-๑๙.

กกกกกกกก ๓๓ วชาญ จาปศร, กฎหมายอาญาสาหรบรฐศาสตร ภาค ๑ บทบญญตทวไป, (กรงเทพมหานคร :

สานกพมพสตรไพศาล, ๒๕๔๖), หนา ๗๙.

๑๗๖

เกณฑในการตดสนเจตนาในการกระทาความผดตามกฎหมายอาญา

ครบองคประกอบในการกระทาความผด

โดยสรปจากผลการศกษาเกณฑตดสนเจตนาทงสองประเภทไดเปนดงน

กกกกกกกก ความเหมอน

เจตนาในทางพระพทธศาสนา และเจตนาในกฎหมายอาญานนจะมเกณฑตดสนทม

ลกษณะเหมอนกนคอ ในเรองของเจตนาภายในจากการศกษาพบวาเกณฑ หรอขนตอนในการ

พจารณาในเรอง ความผดนนจะตองพจารณาจากเจตนา หรอความจงใจภายในใจเปนหลกเกณฑ

เบองตนในการตดสนวาการกระทาทไดกระทาลงไปของบคคลคนหนงนนมความผดหรอไมตวอยางดง

ปรากฎในพระไตรปฎก ในเรองของพระจกขบาลดงเนอความวา พระจกขปาลเถระเดนทางไปเฝาพระ

ศาสดาทวดพระเชตวน ในคนหนงขณะททานเดนจงกรมอยนน พระเถระกไดเหยยบแมลง (เมา) ตาย

โดยไมมเจตนา ในตอนเชาพวกพระภกษทไปเยยมพระเถระพบแมลงทตายนนเขา มความคดวา

พระเถระทาสตวใหตายโดยเจตนา จงนาความขนทลพระศาสดา พระศาสดาไดตรสถามภกษ

เหลานนวา เหนพระเถระฆาแมงเหลานนโดยเจตนาหรอไม เมอพระภกษเหลานนกราบทลวาไม

เหน ตรสวา “พวกเธอไมเหนจกขปาลฆาสตวฉนใดจกขปาลกไมเหนแมลงเหลานนฉนนน

องคประกอบภายนอก

๑.บคคลผกระทา +

๒.การกระทา +

๓.วตถ /บคคลทถกกระทา

องคประกอบภายใน

๑.เจตนาเลงเหนผล หรอ

๒.เจตนาประสงคตอผล

๑.ไมม ก.ม.ยกเวนโทษ

หรอ

๒.ไมม ก.ม.ยกเวน

ความผด

รบโทษตาม ก.ม.ท

กาหนดโทษสาหรบ

ความผดนน

๑๗๗

นอกจากนนแลวพระจกขปาลนกเปนพระอรหนตแลว จง ไมม เ จตนา ทจะฆาสตวและเปนผ

บรสทธ”๓๔ ดงนนจะเหนไดวาการทจะพจารณาความผดของบคคลใดกตามกตองพจารณาถงเจตนา

ภายในของบคคลเปนหลกเชน เดยวกนในทางกฎหมาย เชน นาย ก รถเสยจงจอดไวทไหลทางโดย

มไดแสดงเครองหมายใดๆ ใหผขบขยานพาหนะคนอนๆทราบวามรถเสยอยบนไหลทาง ปรากฏวา

นาย จ ขบรถมาปกตไมทนสงเกตวามรถเสยจอดอยบรเวณไหลทาง จงขบชนรถของนาย ก จนเสย

หลกบาดเจบ กฎหมายอาญาถอวา นาย ก กระทาการโดยประมาท แตไมมเจตนาทาให นาย จ

บาดเจบ ซงทงสองกรณดงกลาวเหนไดวาทงในพระพทธศาสนา และในกฎหมายอาญาจะมเกณฑ

ตดสนพจารณาความผดของผกระทา ทเหมอนกนคอ ตองอาศยการกระทาทเจตนาเปนเหตเรมตน

ความแตกตาง

สาหรบเกณฑในการตดสนเจตนาในทางพระพทธศาสนานนจะพจารณาเกณฑทมอย

ในตวบคคลคอมเจตนาแลวตองแสดงออกมาทางกาย วาจา หรอใจ ซงในทางพระพทธศาสนาน

ไมจาเปนตองมการกระทาทเปนองคประกอบเหมอนกบกฎหมายอาญา เชน นาย ก มเจตนาทอยใน

ใจอจฉานาย ส ทเหนวาหนาตาดกวาตนจงอยากจะฆานาย ส ใหตาย ทงๆ ทนาย ส กไมทราบวา

นาย ก อจฉาตนการอจฉา และการอยากฆาของนาย ก กมไดทาใหนาย ส เดอดรอน หรอทาใหนาย

ก มความผดใด สาหรบคนอน แตถงแมวาเปนเชนนนกตาม ทางพระพทธศาสนากถอวานาย ก

กระทากรรมทมเจตนาครบแลววบากกรรมดงกลาวจงตก หรอมผลตอ นาย ก ถงแมวาจะไมมคน

เดอดรอนใดเลยกตาม แตในทางกฎหมายนนจะไมเหมอนกบทางพระพทธศาสนา เพราะถาอยาง

กรณของนาย ก ทางกฎหมายถอวายงไมมการกระทาทครบองคประกอบในการทาความผดนาย ก

ยงไมตองรบโทษ ซงเกณฑในการตดสนความผดทางกฎหมายอาญานนจะตองมองคประกอบ

เบองตนในการพจารณาอย ๓ ประการคอ ๑.ผใด(บคคลผกระทา) ๒.ฆา (เจตนา) ๓.ผอน (วตถ

หรอผถกกระทา) เชนถา นาย ก มความอจฉานาย ส จงอยากจะฆานาย ข แสดงวานาย ก ม

องคประกอบตามขอ ๑ และ ๒ แลว และเมอนาย ก ลงมอฆานาย ส ตาย นาย ก จงมความผดตาม

ประมวลกฎหมายอาญาจงตองรบผดในผลของการกระทาทตนไดทาลงนน

กกกกกกกกสรปไดวาจากการศกษาเรองเปรยบเทยบเจตนาในทางพระพทธศาสนากบเจตนาใน

๓๔ ข.ธ.อ. (ไทย) ๒๕/๑/๒๓.

๑๗๘

ประมวลกฎหมายอาญาของประเทศไทย ในดานของความหมาย ความสาคญ ลกษณะ ประเภท

องคประกอบ เกณฑการตดสนนน ผวจยพบวา โดยรวมแลวสงทมความสอดคลอง และมความ

ชดเจน เปนผลออกมาทเรยกวา การกระทา นน จะมตวเจตนาเปนตวกาหนดทงสน ไมวาจะในทาง

พระพทธศาสนา หรอในทางกฎหมายอาญา โดยกอนทบคคลใดๆ กตามจะแสดงสงใดออกมาเปน

การกระทานน ตองมการคด ไตรตรอง การหมายมงใจ การชงใจ ซงสงเหลานกคอ เจตนาท

ปรากฏอยภายในทจะเปนตวกาหนดใหแตละคนแสดงพฤตกรรมออกมานนเอง แตถงแมในความ

เหมอนทกลาวมายงมความตางเปนประเดนทชชด ถงความผดทปรากฏ ซงในทางพระพทธศาสนา

ในเรองของผล หรอทเรยกวา กรรม ทแสดงออกซงจะช หรอตดสนไดวาบคคลนนๆ กระทา

ความผดไดกาหนดไววาจะแสดงออกมาได ๓ ชองทาง ไดแก ทางกาย ทางวาจา ทางใจ และเมอ

บคคลใดมเจตนา และไดแสดงออกมาทางชองทางใดชองทางหนง เชน ทางใจ แตไมปรากฏออกมา

เปนรปธรรมใหใครไดเหน ตามหลกของเจตนาในทางพระพทธศาสนากถอวาเปนกรรมทสมบรณ

แลว แตในทางกฎหมายอาญานนการทจะตดสนลงโทษบคคลใดกตามกจะตองปรากฏผลแหงการ

กระทาแสดงออกมาอยางชดเจน เพยงแตคดวาจะทา (มเจตนา ) แตยงไมไดลงมอ กยงไมมความผด

ตามทบญญตไว

บทท ๕ บทสรปและขอเสนอแนะ

จากผลการศกษาในเรอง การศกษาเปรยบเทยบเจตนาในทางพระพทธศาสนากบเจตนาในประมวลกฎหมายอาญานนพบวาเจตนาในทางพระพทธศาสนา จะเรมจากมลเหตทอยภายในใจของแตละบคคล และถอวาเปนจดกาเนนในการทาสงตางๆ ทแสดงออกมา กรรมคอกจทบคคลจงใจทา หรอทาดวยเจตนาซงประกอบไปดวยความจงใจแลวกระทาดวยกาย วาจา ใจ ถาทาดวยไมเจตนา ถาไมมเจตนากไมถอวาเปนกรรม เจตนาเปนองคประกอบทสาคญซงเปนสงทจะแสดง บงบอก และเปนตวกาหนดการถายทอดออกมาเปนพฤตกรรมทเราเรยกวาการกระทาแตกเปนการยากทจะพจารณาแยกแยะ และเขาถงองค ประกอบของสงตางๆ เหลานเพราะเปนสงทมองเหนไมไดดวยตาเปลาแตเปนสงทมอยภายในจตใจซงเมอใดกตามทเจตนา ภายในครบซงองคประกอบแลวกจะถายทอดออกมา และเมอนนเกดพฤตกรรมใดขนมากจะบงบอกถงลกษณะของ การกระทาทมเจตนานนๆเปนตวกาหนดได จงตองทาความเขาใจวามใชการกระทาทกอยางเปนกรรมไปหมด

๕.๑ สรปเจตนาในพทธศาสนา การกระทาทจดวาเปนกรรมไดนนจะตองประกอบไปดวยปจจย ๒ อยางคอ

๑. ตองมเจตนา (intention) คอ มความตงใจ หรอจงใจจะทากรรมนน ๒. เมอมเจตนาแลวกลงมอกระทากรรมนนๆ การลงมอกระทากรรมตามเจตนาทตงไวนน สามารถทาได ๓ ทางคอ ทากรรมทางใจ

หรอจต ทากรรมทางวาจา และทากรรมทางกาย เมอมเจตนา และการกระทาจรงๆ จงจะสาเรจเปนกรรมทจะกอใหเกดผลแหงกรรม

หรอใชศพทเฉพาะวา “วบากกรรม” ฉะนน คาวา “กรรม” เปนสวนเหตและ “วบาก” เปนสวนผล ดงนนองคประกอบของเจตนาในทางพระพทธศาสนาตองประกอบไปดวยมลเหตทแสดงออกมาเปนกรรม คอ

๑. อกศลกรรม กรรมทเปนอกศล การกระทาทไมด กรรมชว หมายถง การกระทาทเกดจาก อกศลมลคอ โลภะ โทสะ หรอโมหะ

๑๘๐

๒. กศลกรรม กรรมทเปนกศล การกระทาทด หรอกรรมด หมายถง การกระทาทเกด

จากกศลมล คอ อโลภะ อโทสะ หรออโมหะ

เมอมองคประกอบขางตนนอยางใดอยางหนงแลวกจะแสดงออกตามทวาร คอทางท

ทากรรม หรอแสดงออกของกรรม จดเปน ๓ คอ

๑. กายกรรม กรรมทาดวยกาย หรอการกระทาทางกาย

๒. วจกรรม กรรมทาดวยวาจา หรอการกระทาทางวาจา

๓. มโนกรรม กรรมทาดวยใจ หรอการกระทาทางใจ๑

กรรม และวบาก สามารถแบงได ๒ ประเภท คอ กรรมดใหวบากด และกรรมชวให

วบากชว หรอจะใชวากรรมขาวและกรรมดากได หรอจะใชคาวา “กศลกรรม” และ “อกศลกรรม” ก

ได ลวนแตมความหมายเหมอนกน๒

ผงแสดงโครงสรางลกษณะการกระทาทเปนกรรมทางพระพทธศาสนา

(บคคล) กาย(กายกรรม)

เจตนา กรรม วาจา(วจกรรม) ผล (วบาก)

ใจ(มโนกรรม)

- อกศลมล ๓ (โลภะ โทสะ โมหะ) - กศลมล ๓ (อโลภะ อโทสะ อโมหะ) องคประกอบของเจตนา

๑ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรม, หนา ๑๕๙-๑๖๐.

กกกกกกกก ๒ ศภวรรณ พพฒพรรณวงศ กรน, คมอชวต ภาคกฎแหงกรรม, พมพครงท ๕, (กรงเทพมหานคร

: บรษทอมรนทรบค เซนเตอร จากด, ๒๕๕๑), หนา ๗๐-๗๑.

๑๘๑

ความรนแรงของกรรมและวบากนนขนอยทระดบความรนแรงของเจตนา ฉะนน เจตนาของการฆามดตวหนง นกตวหนง ววตวหนง และคนๆ หนงนนยอมไมเหมอนกนมความรนแรงทตางกนมาก เชน นาย ก ฆามดตายดวยความราคาญทมาไตแขน,นาง ช ฆานกตวหนงตายเพราะราคาญทสงเสยงรองหนาบานทกวน,นาย ง ดกฆานาย ช โดยมการเตรยมการวางแผน และมการหลอกลอใหมาพบ จะเหนไดวาทงสามกรณดงกลาวนนเมอพจารณาแลวผลกรรมในการกระทาหรอวบากทไดรบจะไมเทากนทงนอาจเปนเพราะขนอยกบความยากงาย ขนอยกบการคดวางแผน ขนอยกบวธการลงมอกระทาการ และเหตปจจยสนบสนนอนๆ ดงนนวบากของกรรมทแตละคนทาขนนนยอมไดรบไมเทากน และผลหรอวบากกรรมตามหลกทางพระพทธศาสนายงสงผลไปขามภพชาต ดงปรากฏในเรองของกรรม ๑๒ อยางชดเจนนอกจากนยงปรากฏใน มลปณณาสก มชฌมนกายแสดงไววาฆาสตวไมมความกรณาเปน เหตใหอาย สนไมฆาสตวมความกรณาเปนเหตใหอายยน,เบยดเบยนสตวเปนเหตใหมโรคมากไมเบยดเบยนสตวเปนเหตใหมโรคนอย,มกโกรธมความคบแคนใจมากเปนเหตใหผวพรรณทรามไมโกรธไมมความคบแคนใจเปนเหตใหผวพรรณผดผอง,มใจประกอบ ดวยความรษยาผอนเปนเหตใหมอานภาพนอยมใจไมรษยาผอนเปนเหตใหมอานภาพมาก,ไมบรจาค ทานเปนเหตใหยากจนอนาถาบรจาคทานเปนเหตใหมโภคสมบตมาก, กระดางถอตวเปนเหตใหเกดในสกลตาไมกระดางไมถอตวเปนเหตใหเกดในสกลสง,ไมอยากรไมไตถามผมปญญาเปน เหตใหมปญญานอยอยากรหมนไตถามผมปญญาเปนเหตใหมปญญามากเปนตน๓ และนอกจากนยงมในทางพระพทธศาสนามเกณฑตดสนกรรมดและกรรมชวไวเปน ๒ ประการดงนคอ ๑. พจารณามลเหตของการกระทา วาเปนกรรมนนเกดจากเจตนาเชนใด ถาเกดจากเจตนาดทมกศลมล คอ อโลภะ อโทสะ อโมหะ กรรมนนดจดเปนกศลกรรม ถาเกดจากเจตนาไมด มอกศลมล คอ โลภะ โทสะ โมหะ กรรมนนไมดจดเปนอกศลกรรม ๒. พจารณาผลลพธหรอวบากของกรรม นนคอกรรมใดทาไปแลวกอใหเกดความเดอดรอนใจภายหลง กรรมนนยอมไมด

๕.๒ สรปเจตนาในประมวลกฎหมายอาญาของประเทศไทย เจตนาในประมวลกฎหมายอาญานนเปนองคประกอบภายในซงในการกระทาความผดตามประมวลกฎหมายอาญานจะพจารณาหลกเกณฑทสาคญทสดในเรองขององคประกอบในการกระทา ความผดเปนเบองตน เมอการกระทาของบคคลใดทครบองคประกอบในการกระทา

๓ ม.อ.อ. (ไทย) ๑๔/๒๘๙/๓๔๙.

๑๘๒

กกกกกกกกความผดดงทกฎหมายบญญตไวแลวผนนกตองรบโทษตามทกฎหมายบญญตไวในขณะนน สาหรบเจตนานนในกฎหมายอาญาไดวางหลกไวในมาตรา ๕๙ บคคลจะตอง “รบผด”

ในทางอาญากตอเมอไดกระทาโดยเจตนากระทาโดยเจตนาไดแก กระทาโดยรสานกในการทกระทา และในขณะเดยวกนผกระทายอมประสงคตอผล หรอยอมเลงเหนผลของการกระทานนถาผกระทามไดรขอเทจจรงอนเปนองคประกอบของความผดจะถอวาผกระทาประสงคตอผล หรอยอม เลง เหนผลของการกระทานนมไดกระทาโดยประมาทไดแก กระทาความผดมใชโดยเจตนาแตกระทาโดยปราศจากความระมดระวงซงบคคลในภาวะเชนนนจกตองมตามวสยและพฤตการณ และผกระทาอาจใชความระมดระวงเชนวานนได แตหาไดใชใหเพยงพอไม การกระทา ใหหมายความรวมถงการใหเกดผลอนหนงอนใดขน โดยงดเวนการทจกตองกระทาเพอปองกนผลนนดวย๔๔ ดงนนจงสามารถแบงเจตนาตามประมวลกฎหมายอาญานออกเปน ๓ ประเภทคอ กกกกกกก ๑. เจตนาประสงคตอผล หมายถง รสานกและมงหมายจะใหเกดผลขน

๒. เจตนาเลงเหนผล หมายถง ไมไดประสงคตอผล คอ ไมไดมงหมายใหเกดผลขน แต

เลงเหนไดวาจะเกดผลขนอยางแนนอนเทา ทจตใจของจตใจของบคคลทอย ในฐานะเชนนนจะ

เลงเหนได

๓. เจตนาโดยพลาด หมายถง ผใดเจตนาจะกระทาตอบคคลหนง แตไดกระทาตออก

บคคลหนง๕

ขนตอนของการกระทาโดยเจตนา ๖ องคประกอบภายใน (เจตนาประสงคตอผล เจตนา

เลงเหนผล เจตนาโดยพลาด) องคประกอบภายนอก บคคล + มการกระทา + บคคลหรอวตถทถก

กระทา เชน ๑.บคคล (มเจตนา ) + ๒.ทา (ลงมอทา) + ๓.มบคคลหรอวตถทถกกระทา = กระทา

การครบองคประกอบความคดทางอาญา

๔ สมชาย พงษพฒนาศลป และเผาพนธ ชอบนาตาล, ประมวลกฎหมายอาญาและประมวลกฎหมาย

แพง, หนา ๑๕-๓๒.

กกกกกกกกก๕ เพอนนกกฎหมาย. จงใจตางกบเจตนาอยางไร. [ ออนไลน ]. แหลงทมา : http://www.medlawstory

com/index.php?topgroup [ ๑๘ ก.ค.๒๕๕๓ ]. กกกกกก

กก ๖ เกยรตขจร วจนะสวสดและคณะ, คาถามและแนวคาตอบ กฎหมายอาญา, หนา ๖๗.

๑๘๓

ผงแสดงโครงสรางการกระทาความผดทางกฎหมายอาญา

(บคคล)

เจตนา มการกระทา บคคลผถกกระทาหรอ

(ลงมอทา) วตถทถกกระทา

- ประสงคตอผล หรอ บรรลผลตามเจตนา - เลงเหนผล หรอ คด ,ตดสนใจ - พลาด

เชน นาย บ คด (คด ตดสนใจ (มเจตนา)) จะฆานาย ส จงใชไมทบศรษะนาย ส (ลงมอ

กระทา) จนถงแกความตาย (มบคคลผถกกระทาหรอวตถทถกกระทา) ดงนนจงเหนไดวา นาย บ

ไดกระทาความผดตามทกฎหมายอาญาบญญตไว และเปนการกระทาทครบองคประกอบความผด

แลว

กกกกกกกกสาหรบผลของการกระทาความผดตามกฎหมายอาญานนจะมลกษณะหนกเบาไมเทากน

ทงน เปนเพราะเจตนาของผกระทาความผดแตละคนจะไมเทากนเชน ถามเจตนาฆา และลงมอ

กระทาสาเรจแลวกจะตองรบโทษฐานฆาคนตายโดยเจตนาแตถากอนฆามการไตรตรองไวกอน

หรอมการลงมอฆาอยางทรมานกจะไดรบโทษเพมขนหรอมอตราโทษทหนกกวาการฆาแบบไมม

การไตรตรอง หรอการฆาอยางไมทรมาน และในการพจารณาวาการกระทาของผกระทาความผดแต

ละคนมเจตนาอยางไรนนผมอานาจในการพจารณาลงโทษตองพสจนใหทราบถงเจตนาในการ

กระทาของผกระทา ความผดของแตละคนใหชดเจนทงนกเพราะจะเปนการสรางความยตธรรมแกผ

ทไดรบการลงโทษนน เชน นาย ก ใชไมขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ ๐.๕ นวตหว นาง ฉ หนง

ทปรากฏวานาง ฉ ถงแกความตายดงนตองพจารณาวา นาย ก มเจตนาประสงคตอผล หรอเลงเหน

ผลในการฆา นาง ฉ หรอไมดงนนถาพจารณาจากเหตดงกลาวแลวกจะเหนวา นาย ก ไมมเจตนาฆา

นาง ฉ จงไมตองลงโทษ นาย ก ฐานฆา นาง ฉ ตายแตอยางใด

๑๘๔

๕.๓ สรปเจตนาในพระพทธศาสนาเปรยบเทยบกบเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา0ปปปปปปดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดดก

กกกกกกก เจตนาในทางพระพทธศาสนาเมอเปรยบเทยบกบเจตนาในประมวลกฎหมายอาญา

แลวจะเหนไดวามทงความเหมอนและความแตกตางกน สงทมความเหมอนกนอยางเหนไดชดเจน

คอในการกระทาความผดของบคคลในแตละครงนนจะตองมเจตนาเปนองคประกอบภายในท

สาคญทสดเปนอนดบเรมแรกทจะพจารณาในสวนอนๆ ตอๆ ไป ดงนนจงเหนไดวาในการกระทาท

ปรากฏผลหรอทเรยกวาวบาก หรอผลของกรรมนนลวนแลวแตเกดขนจากเจตนาของบคคลคนนน

เปนจดเรมทงสน และในทางพระพทธศาสนาเจตนาทแตละคนแสดงออกมานนจะประกอบไปดวย

สงทอยในจต หรอ ในใจของผกระทาแตละคนซงถาเปนสงทดเรยกวา กศลกรรม เมอบคคลใดม

เจตนาทประกอบดวยกศลกรรมแลวกยอมแสดงออกมาเปน กรรม หรอการกระทาทเปนไปใน

ทศทางทด และกจะเกดวบาก หรอผลของกรรมนน เปนวบากดแตในทางตรงกนขามเมอบคคล

ใดมเจตนาทประกอบดวยอกศลกรรมแลวกยอมแสดงออกมาเปน กรรม หรอการกระทาทเปนไป

ในทศทางทไมด และกจะเกดวบากหรอผลขอกรรมนน เปนวบากทไมด นอกจากน ถาพดในเรอง

เจตนาในทางพระพทธศาสนากมกจะนกถงเรอง กรรม และ วบาก หรอผลของกรรมทจะสงผลแก

ผกระทาขามภพ ขามชาต ดงจะเหนไดซงปรากฏในเรองของหลกกรรมสงผล หรอทเรยกวา กรรม

๑๒ และดงกรากฎในพระไตรปฎกวาดวย เจตนาสตรดงนกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก

กกกกกก“ภกษทงหลาย ภกษจงใจ ดาร และนกคดถงสงใด สงนนเปนอารมมณปจจย๒ เพอ

กกกกความตงมนแหงวญญาณ เมออารมมณปจจยม ความตงมนแหงวญญาณจงมเมอวญญาณ

กกกกนนตงมนแลว เจรญขนแลว ความบงเกดแหงภพใหมตอไปจงม เมอความบงเกดแหงภพ

กกกกใหมตอไปม ชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนสและอปายาสจงม

กกกกตอไป ความเกดขนแหงกองทกขทงมวลน มไดดวยประการฉะน

กกกกกกภกษไมจงใจ ไมดาร แตยงนกคดถงสงใด สงนนเปนอารมมณปจจย เพอความ ตง

กกกกมนแหงวญญาณ เมออารมมณปจจยม ความตงมนแหงวญญาณจงม เมอวญญาณนนตง

กกกกมนแลว เจรญขนแลว ความบงเกดแหงภพใหมตอไปจงม เมอความบงเกดแหงภพใหม

กกกกตอไปม ชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาสจงมตอไป

กกกกความเกดขนแหงกองทกขทงมวลน มไดดวยประการฉะน ภกษไมจงใจ ไมดาร และไม

กกกกนกคดถงสงใด สงนนไมเปนอารมมณปจจยเพอความตงมนแหงวญญาณ เมออารมมณ

กกกกปจจยไมม ความตงมนแหงวญญาณจงไมมเมอวญญาณนนไมตงมนแลว ไมเจรญขนแลว

๑๘๕

กกกกความบงเกดแหงภพใหมตอไปจงไมมเมอความบงเกดแหงภพใหมตอไปไมม ชาต ชรา

กกกกมรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขโทมนส และอปายาสจงดบ ความดบแหงกองทกขทง

กกกกมวลน มไดดวยประการฉะน” ๗๕

กกกก ก สาหรบในทางประมวลกฎหมายอาญานนประกอบไปดวยมาตราทใชบงคบทงหมด

๓๙๘ มาตรา ซงทง ๓๙๘ มาตรา นจะมมาตรา ๕๙ ทวาดวยเรองของเจตนาเปนมาตราสาคญ หรอ

เรยกไดวาเปนหลกในการทจะวเคราะหความผดแตละมาตราของบคคลผทไดกระทาความผดซงใน

ประมวล กฎหมายอาญานไดแบงลกษณะของเจตนาออกเปน ๓ ลกษณะดวยกนไดแก ๑.เจตนา

ประสงคตอผล ๒.เจตนาเลงเหนผล และ ๓.เจตนาโดยพลาด ซงประมวลกฎหมายอาญาไดวาง

หลกในเรองดงกลาวไวเปนเบองตนในการพจารณาความผด เมอใดกตามบคคลใดมเจตนาหนงใน

สามดงกลาวขางตนแลวกจะพจารณาถงองคประกอบขออนๆ ดวยซงในประมวลกฎหมายอาญาได

วางหลกในเรององคประกอบของการกระทาความผดตางๆ ออกเปนหลกไดดงนคอ ๑.บคคล (คด

ตดสนใจ ) + ๒.ทา (ลงมอทา) + ๓.มบคคลหรอวตถทถกกระทา = กระทาการครบเมอครบ

องคประกอบแลวกตองพจารณาหลกเกณฑอนๆ อกดวยวาการกระทาดงกลาวมกฎหมายยกเวน

โทษหรอไม หรอไมกฎหมายบญญตไวใหไมตองรบโทษ หรอไมอยางไรเมอครบองคประกอบใน

การพจารณาดงกลาวแลวกจะพจารณาลงโทษผกระทาผดตามมาตราทกระทาความผดดงกลาวตอไป

กกกกกกกสาหรบความแตกตาง ทปรากฏอยางชดเจนในเรองเจตนาทางพระพทธศาสนา และ

เจตนาในประมวลกฎหมายอาญาทเหนไดชดทสดคอ เจตนาในทางพระพทธศาสนาจะพจารณาการ

กระทาความผด หรอถอวาผด และเปนการกระทาทครบเจตนาแลวคอจะพจารณาถงเจตนาทปรากฏ

ออกมา ๓ ทาง คอ ทางกาย วาจา ใจ แมกระทงวาผใดมเจตนา และไดกระทากรรมทปรากฎในใจ

หรอทเรยกวา มโนกรรมแลว กถอวาเกดเปนผลหรอวบากของกรรมทบคคลนนตองรบแลวแต

ในทางประมวลกฎหมายอาญานนถงแมวาจะมเจตนาแตการทจะพสจนวาบคคลใดครบ

องคประกอบในการ กระทาความผด หรอไมจะพจารณา ไดแคทางกาย และวาจาเทานนสาหรบทางใจ

ถงแมบคคลนนจะมเจตนาแตกไมสามารถพจารณาลงโทษบคคลนนไดเพราะทา งประมวล

กฎหมายอาญาเรยกวาอยแคในขนคดยงไมไดลงมอกระทาความผดทจะเขาองคประกอบของการ

กกกกกกกก ๗ ส.น. (ไทย) ๑๖/๓๘-๔๐/๗๙-๘๒.

๑๘๖

กระทาความผดจงยงไมสามารถ กาหนดโทษ และลงโทษบคคล ผนนได

จากผลการศกษาเปรยบเทยบเจตนาในทางพระพทธศาสนากบเจตนาในประมวล

กฎหมายอาญาเหนไดวาในเรองของเจตนาเปนสงเรม และเปนจดสาคญทสดในการทจะตดสนวา

สงททานนจะออกมาเปนผลด หรอชวกลวนแลวแตขนอยกบเจตนาทงสนเมอใดกตามไมวานก

กฎหมายนกการศาสนา หรอผทมอานาจพจารณาคณ-โทษของบคคลใดบคคลหนงเขาใจ และ

ตระหนกถงความสาคญ ในเรองของเจตนาแลวกจะทาใหการพจารณา หรอการลงโทษเปนไปดวย

ความบรสทธและยตธรรม และยงเปนประโยชนตอผทจะสานตอ หรอศกษาตอเรองดงกลาวนกจะ

เปนประโยชนมใชนอย

๕.๔ ขอเสนอแนะ

ผลการศกษาเรองเปรยบเทยบเจตนาในทางพระพทธศาสนากบเจตนาในประมวล

กฎหมายอาญาของประเทศไทย ทาใหพบประเดนทสาคญเสนอแนะไว ๒ ประการ ไดแก

๕.๔.๑ ขอเสนอแนะทางดานวชาการ

ขอเสนอแนะทไดจากผลการศกษาวจยในครงน เพอนาไปใชประโยชนในการพฒนา

และบรณาการปรบใชตดสนการกระทาของบคคลทปรากฏ ซงพอจะจาแนกไดเปนดงตอไปน กก

กกกก ๑. การจากศกษาผวจยพบวาบคคลใดกตามทมการกระทาปรากฏออกมาเปนผลหรอ

การกระทานนๆ จะตองประกอบดวยเจตนาเปนองคประกอบเบองตนทงสนไมวาจะเปนในทาง

พระพทธศาสนา หรอในทางประมวลกฎหมายอาญา ดงนนการพจารณาความหนกเบาของผลท

ปรากฏออกมาผพจารณากตองทราบ เขาใจ และพจารณาถงเจตนานนเปนอนดบแรกจงจะทราบถง

ความหนกเบาของผลทปรากฏ

๒. นกกฎหมาย นกการศกษา นกการศาสนา นนมความจาเปนอยางยงทควรจะ

ศกษาเรองเจตนาไมวาจะเปนในทางพระพทธศาสนา หรอในทางประมวลกฎหมายอาญาอยางลกซง

เพราะในการบญญตกฎหมาย หรอการกาหนดโทษบงคบใชนน กลวนแลวแตมพนฐานมาจาก

ศาสนา และความเชอทงสน ถาผทมหนาทเกยวของดงกลาวเขาใจหลกตางๆ ในเรองเจตนาไดอยาง

ชดเจนขน กจะเปนประโยชนทจะนาไปสการวนจฉย ลงโทษ กาหนดโทษ และพจารณาผลการ

กระทาของบคคลนนๆ ดวยความยตธรรมอยางแทจรง

๑๘๗

๕.๔.๒ ขอเสนอแนะเพอการวจยครงตอไป

กกกกกกกกผวจยเหนวาในครงตอไปเพอใหทราบถงเจตนาอยางลกซง และชดเจนขน ควรจะศกษา

ประเดนทนาสนใจดงตอไปน

๑. ควรจะศกษาในเรองของกรรม ๑๒ โดยเลอกศกษากรณใดกรณหนงใน ๑๒ กรรมน

โดยใชหลกของเจตนาในทางพระพทธศาสนามาวเคราะหอยางละเอยดลกซง

๒. ควรจะศกษาเกยวกบความสมพนธในเรองของเจตนาทแสดงออกมา ทางกาย วาจา

หรอใจ วาบคคลทแสดงออกมาปรากฏเปนวบาก หรอผลของกรรม เชนน เพราะเหตใด แลว

วเคราะหถงสาเหต และวธการหรอแนวทางในแกไขวาไดหรอไมอยางไร

กกกกกกก ๓.ควรจะศกษาในเรองของเจตนาในทางพระพทธศาสนากบเจตนาในประมวลกฎหมาย

อนๆ วาในการบญญตใชกฎหมายดงกลาวนนมสวนเกยวของหรอมเกณฑพจารณากาหนดโทษวาม

เจตนาเปนตวกาหนดดวยหรอไม

กกกกกกกก๔. ควรจะศกษาเปรยบเทยบกบหลกคาสอนในเรองของเจตนาในทางพระพทธศาสนา

กบเจตนา ในศาสนาอนๆ วามหรอไม มความเหมอนหรอแตกตางกนอยางไร

ดงนนหากจะมผศกษาวจยในประเดนดงกลาวเพมเตมกจะชวยใหผประกอบวชาชพ

ดานกฎหมาย หรอนกการศาสนา หรอผทสนใจเรองดงกลาวนมความเขาใจเรองเจตนาชดเจนยงขน

สามารถนาเรองเจตนาในทางพทธศาสนามาปรบใชในการพจารณาวนจฉยกรณตางๆ ไดอยาง

ถกตอง โดยไมเพยงแตพจารณาจากตวบทกฎหมายทเปนเพยงแคลายลกษณอกษร และไรซง

จตสานกในการพจารณาตดสนความถก- ผดในเรองดงกลาวอกตอไป

บรรณานกรม

๑.ภาษาไทย

ก.ขอมลปฐมภม

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฎก.

ddddddกรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๐๐.

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกฉบบภาษาไทยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

ddddddกรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

ข.ขอมลทตยภม

(๑) หนงสอ: กมลชย รตนสกาวงศ. สมมนากฎหมายอาญา (ชนปรญญาโท). กรงเทพมหานคร : สานกพมพ

นตธรรม, ๒๕๓๘.

เกยรตขจร วจนะสวสดและคณะ. คาถามและแนวคาตอบ กฎหมายอาญา. กรงเทพมหานคร :

กกกกก โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๕๒.

ฉตรสมาลย กบลสงห และคณะ. ความรพนฐานทางศาสนา. กรงเทพมหานคร : สานกพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๖.

ดงตฤณ. เตรยมใจไวเลยงตว. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร : สานกพมพเอมจ, ๒๕๕๑.

ธรรมรกษา. พระไตรปฎก ฉบบผใฝธรรม. กรงเทพมหานคร : รงแสงการพมพ, ๒๕๔๖.

ปรด เกษมทรพย. นตปรชญา. พมพครงท ๘. กรงเทพมหานคร : โรงพมพเดอนตลา, ๒๕๕๐.

ปรตม บญศรตน. หลกพระพทธศาสนา. เชยงใหม : ภาควชาปรชญาและศาสนาคณะ

กกกกก มนษยศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม, พ.ศ.๒๕๔๙.

ปญญานนทภกข. กรรมและอานาจแหงกรรม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพธรรมสภา,

๒๕๓๙.

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต). นตศาสตรแนวพทธ. พมพ ครงท ๒. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

บรษทสหธรรมก จากด, ๒๕๓๙.

๑๘๙

. พทธธรรม. พมพครงท ๗. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๔๑.

. พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท. พมพครงท ๙. กรงเทพมหานคร :

กกกกกกโรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘.

. พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท. พมพครงท ๑๑. กรงเทพมหานคร :

กกกกกกโรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐.

พระมหาไพฑลย สทธวธโร(นอยวน). การวเคราะหปรชญาเรองบาปในพระพทธศาสนาเถรวาท.

กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๗.

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต). เชอกรรม รกรรม แกกรรม. กรงเทพมหานคร : บรษทสอง

กกกกกสยาม, ๒๕๔๗.

. พทธธรรมฉบบปรบปรง และขยายความ. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร :

กกกกกโรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๒.

. “หลกกรรมสาหรบคนสมยใหม”. (กรงเทพมหานคร : เอกสารประกอบการอบรม

กกกกก พระธรรมทตวดจกรวรรดราชาวาส , ๒๕๒๙. (อดสาเนา).

พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร ป.ธ.๙). กรรมทปน. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : สานก

หหหห พมพดอกหญา, ๒๕๔๕.

พระเทพมน (วลาศ าณวโร ปธ.๙). กมมทปน. กรงเทพมหานคร : สถานวทยทหารอากาศ ๐๑

บางซอ, ม.ป.ป.

พระเทพโสภณ (ประยร ธมมจตโต). กรรมและการเกดใหม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพบรษท

สหธรรมมก จากด, ๒๕๓๙.

พทธทาสภกข. ศาสนากบสงคม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพบรษทตถาตาพบลเคชน จากด

, ๒๕๔๙.

. ธรรมกสงคม. กรงเทพมหานคร : บรษทประยรวงศพรนทตง จากด, ม.ป.ป.

. กรรมเหนอกรรม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ ภาพพมพ, ม.ป.ป.

ภทรพร สรกาญจน. ความรพนฐานทางศาสนา. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร : สานกพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๖.

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. กฎหมายอาญา ๑ : ภาคบญญตทวไป หนวยท ๑-๗. พมพครงท

๑๙๐

๑๗. ปากเกรด นนทบร : โรงพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๔๖.

มานตย จมปา. ความรพนฐานเกยวกบกฎหมายทวไป. พมพครงท ๖. กรงเทพมหานคร : กกกก

กกกกกกสานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๘.

วชาญ จาปศร. พนตารวจเอก (พเศษ). คาบรรยายกฎหมายอาญาสาหรบรฐศาสตร ภาค ๑

บทบญญตทวไป. กรงเทพมหานคร : สานกพมพนตบรรณาคาร, ม.ป.ป.

. กฎหมายอาญาสาหรบรฐศาสตร ภาค ๑ บทบญญตทวไป. กรงเทพมหานคร :

สานกพมพสตรไฟศาล, ๒๕๔๖.

วนย เลศประเสรฐ. วธทองตวบทกฎหมายอาญา (มาตราสาคญ). กรงเทพมหานคร : สานกพมพ

อนเตอรบค, ๒๕๔๔.

วศน อนทสระ. หลกกรรมและการเวยนวายตายเกด. พมพครงท ๒๐. กรงเทพมหานคร : โรง

ดดดดดดพมพบรษทสหธรรมมก จากด, ๒๕๔๘.

ศภวรรณ พพฒพรรณวงศ กรน. คมอชวต ภาคกฎแหงกรรม. พมพครงท ๕. กรงเทพมหานคร :

บรษทอมรนทรบค เซนเตอร จากด, ๒๕๕๑.

สจตรา ออนคอม. ศาสนาเปรยบเทยบ. กรงเทพมหานคร : สานกพมพดวงแกว, ๒๕๔๒.

สนท ศรสาแดง. กฎหมายทพระสงฆควรทราบนตกรสงฆ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓.

สถาบนพระปกเกลา. รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช. นนทบร : สานกพมพ

คณะรฐมนตรและราชกจจานเบกษา, ๒๕๕๐.

สภาการศกษามหามกฏราชวทยาลย. หลกกรรม. พมพครงท ๑๒. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

กกกกกมหามกฏราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร, ๒๕๓๕.

สมชาย พงษพฒนาศลป และเผาพนธ ชอบนาตาล. ประมวลกฎหมายอาญาและประมวลกฎหมาย

แพง. กรงเทพมหานคร : หางหนสวนจากด เจรญรฐการพมพ, ๒๕๕๑.

สมภาร พรมทา. พทธศาสนากบปญหาจรยศาสตร โสเภณ ทาแทง และการณยฆาต. พมพครงท

กกกกก๓. กรงเทพมหานคร : สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๘.

สหส สงหวรยะ. ประมวลกฎหมายอาญา พ.ศ.๒๕๔๗. กรงเทพมหานคร : สานกพมพนตบรร

กกกกกกณาคาร. ๒๕๔๗.

สวฒน ศรพงษสวรรณ. คาอธบายประมวลกฎหมายอาญา. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร :

๑๙๑

สานกพมพนตบรรณาคาร. ๒๕๔๗.

สมเดจพระญาณสงวร. ความเขาใจเรองกรรม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพธรรมสภา, ๒๕๓๙.

. หลกพระพทธศาสนา. พมพครงท ๙. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราช

วทยาลย, ๒๕๔๐.

สหส สงหวรยะ. ประมวลกฎหมายอาญา พ.ศ.๒๕๔๗. กรงเทพมหานคร : สานกพมพนตบรร

ณาคาร, ๒๕๔๗.

สานกตวธนต. เอกสารประกอบการตวเนตบณฑตไทย ภาค ๑ สมยท ๖๑. กรงเทพมหนคร : สานก

ตวธนต, ๒๕๕๑.

สานกศกษาอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา. รวมคาบรรยาย ภาค ๑ สมยท ๖๑ ป

การศกษา ๒๕๕๑. เลมท ๑-๑๖. กรงเทพมหานคร : สานกศกษาอบรมศกษากฎหมายแหง

เนตบณฑตยสภา, ๒๕๕๑.

สานกงานอยการสงสด. รวมกฎหมายทประชาชนควรร. กรงเทพมหานคร : โรงพมพชวน, กกกก

กกกกก ๒๕๔๘.

แสง จนทรงาม. ประทปธรรม. กรงเทพมหานคร : บรรณาคาร, ๒๕๒๕.

แสวง บญเฉลมวภาส. ประวตศาสตรกฎหมายไทย. พมพครงท ๗ . กรงเทพมหานคร : สานกกก

กกก พมพวญชนจากด, ๒๕๕๑.

อกษรเจรญทศน. Thai lectioners dictionary. กรงเทพมหานคร : สานกพมพอกษรเจรญทศน,

๒๕๔๑.

(๒) วทยานพนธ:

คณะกรรมการปรบปรงกฎหมายเพอการพฒนาประเทศ . “การศกษาและขอเสนอแนะเกยวกบ

หลกเกณฑในการกาหนดโทษทางอาญา”. รายงานการวจย : คณะกรรมการปรบปรง

กฎหมายเพอการพฒนาประเทศ, ๒๕๔๗.

จงศกด ผดงทรพย “มาตรฐานการการกาหนดโทษ (ยตอก) กบความเปนอสระของผพพากษา :

กกกกก กรณศกษาคดลกทรพย”. สารนพนธมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยเชยงใหม,

๒๕๔๙.

พระมหาพเชษฐ ธรวโส (ดอกรก). “การศกษาเชงวเคราะหเรองกรรมและสงสารวฏในพทธ

๑๙๒

ปรชญาเถรวาททมผลตอการดาเนนชวตของพทธศาสนกชนไทยในปจจบน”.

วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๓๔.

พระอบล กตปโ. “การศกษาวเคราะหคณคาของศลทมตอสงคมไทย”. วทยานพนธพทธ

ศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๗.

รพพรรณ โชพทธา. “การศกษาแนวความคดเรองเจตนาในพระพทธศาสนาในฐานะเปนบรณา

การสาหรบปญหาเรองเจตนาในกฎหมายไทย”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต.

บณฑตวทยาลย : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐ .

จงศกด ผดงทรพย “ทศนะของเจาหนาทของรฐในจงหวดเชยงใหมตอมาตรการลงโทษ

ผกระทาความผดเกยวกบยาบา”. สารนพนธมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลย

เชยงใหม, ๒๕๔๖.

อธราช มณภาค. “การศกษาเปรยบเทยบกระบวนการยตธรรมในพระวนยปฎกกบกระบวนการ

ยตธรรมของกฎหมายไทย”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย :

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๖.

(๓) เอกสารอน: พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), หลกกรรมสาหรบคนสมยใหม. เอกสารประกอบการอบรมกก

กก พระธรรมทต วดจกรวรรดราชาวาส, ๒๕๒๙. (ถายเอกสารเยบเลม)

ธนาคร วนมหาชย. โครงสรางความรบผดทางอาญา. [ ออนไลน]. แหลงทมา : http://www.

หหหหlaslaws.com, [๘ ก.ค.๒๕๕๓].

เพอนนกกฎหมาย. จงใจตางกบเจตนาอยางไร. [ ออนไลน ]. แหลงทมา : http://www.

ddddddmedlawstory com/index.php?topgroup, [ ๑๘ ก.ค.๒๕๕๓ ].

อธบายสวรรค 16 ชน. อธบายสวรรค-6-ชน. [ ออนไลน]. แหลงทมา : http:// board.Palungjit

กกกก .com/f124/, [๒๐ ก.ค.๒๕๕๓].

๑๙๓

ประวตผวจย

ชอ : นายธวชชย สงหคา

เกด : วนท ๖ ตลาคม พ.ศ.๒๕๒๒

สถานทเกด : อ.ฝาง จ.เชยงใหม

การศกษา : มธยมศกษาตอนตน โรงเรยนฝางธรรมศกษา อ.ฝาง จ.เชยงใหม

มธยมศกษาตอนปลาย โรงเรยนเมธวฒกร อ.เมอง จ.ลาพน

นกธรรมเอก สานกเรยนจงหวดเชยงใหม

ปรญญาตร ครศาสตรบณฑต สาขาวชา การประถมศกษา (เกยรตนยม ๒ )

สถาบนราชภฏเชยงใหมปรญญาตร นตศาสตรบณฑต สาขาวชา นตศาสตร

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

ปรญญาโท พทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชา พระพทธศาสนา

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ประสบการณทางาน : ครผสอนโรงเรยนปราณวทยา อ.แมอาย จ.เชยงใหม

ครผสอนโรงเรยนมงฟอรตวทยาลย (แผนกประถม) อ.เมอง จ.เชยงใหม

นกวชาการศกษา ระดบ ๓ องคการบรหารสวนตาบลบานกลาง อ.เมอง

จ.ลาพน

นกวชาการศกษา ระดบ ๓-๔ เทศบาลตาบลวงดน อ.ล จ.ลาพน

นตกร ระดบ ๔ เทศบาลตาบลวงดน อ.ล จ.ลาพน

นตกร ระดบ ๕ องคการบรหารสวนตาบลแมคะ อ.ฝาง จ.เชยงใหม

ปจจบนดารงตาแหนง นตกร ระดบ ๕ องคการบรหารสวนตาบลแมคะ

อ.ฝาง จ.เชยงใหม

ปทเขาศกษา : ๒๕๕๑

ปทสาเรจการศกษา : ๒๕๕๓

ทอยปจจบน : บานเลขท ๓๐๘ หมท ๙ ต.เวยง อ.ฝาง จงหวดเชยงใหม รหสไปรษณย

๕๐๑๑๐