the european union’s programme for the turkish cypriot ... · the european union’s programme...

The European Union’s Programme for the Turkish Cypriot Community

Sürdürülebilir Ekonomik Kalkınma ve BİT Sektör Programı

EuropeAid/127043/C/SER/CY

Kıbrıs - kuzey kesimini

Özel Sektör Stratejsi 2011-2015

This project is funded by the European Union This project is implemented by

DIADIKASIA Business Consultants S.A. Consortium

Kıbrıs Türk Toplumu Sürdürülebilir Ekonomik Kalkınma – Özel Sektör Stratejisi 2011-2015

Sayfa | 2

İçindekiler

Bölüm 1 Metodolojik Yaklaşım .......................................................................... 6

Bölüm 2 KTt’deki Mevcut Durumunun Sosyo-Ekonomik Analizi .......................... 8

2.1 Ülke Bilgisi ....................................................................................................... 8

2.1.1 Coğrafya................................................................................................................ 8 2.1.2 İklim ..................................................................................................................... 9 2.1.3. Demografik Özellikler ........................................................................................... 9 2.1.4. Eğitim ..................................................................................................................12 2.1.5. İş Gücü ve İstihdam .............................................................................................12 2.1.6. Fiziksel ve Sosyal Altyapı .....................................................................................15

2.2. Makro-Ekonomik durum ................................................................................ 17

2.3. Özel Sektör – İş Çevresi .................................................................................. 19

2.3.1 Temel Sektörlerin Belirlenmesi............................................................................19 2.3.2. KOBİ’lerin Belirlenmesi ........................................................................................29

2.4. Telekomünikasyon & BİT Sektörü ................................................................... 32

2.5. Mali Sektör .................................................................................................... 35

2.5.1. Mali Politika ........................................................................................................35 2.5.2. Bankacılık Sektörü ...............................................................................................35 2.5.3. Vergi Sistemi .......................................................................................................36 2.5.4. İş Ortamı Düzenleyici Çerçevesi ..........................................................................37

2.6. Yatırım Ortamı ............................................................................................... 40

2.6.1. Yatırımcılara Yönelik Teşvikler ............................................................................40

2.7. Özel Sektör Kalkınmasına Yönelik Mevcut Yaklaşımlara Genel Bir Bakış ........... 43

2.7.1. Özel Sektör Kalkınmasına Yönelik Mevcut Ulusal Strateji / Programlar .............43 2.7.2. Özel Sektörün Kalkınmasına Yönelik Kıbrıs Türk Toplumu Yönetimi’nin Öncelikleri

............................................................................................................................43

Bölüm 3 Sosya-Ekonomik Analizin – GZFT Analizin Kilit Noktaları ..................... 45

Bölüm 4 Özel Sektörün Kalkınması Karşısındaki Önemli Engellerin Belirlenmesi 47

Bölüm 5 Özel Sektör Kalkınma Stratejisi ........................................................... 49

5.1. Vizyon / Strateji ............................................................................................. 49

5.2. Stratejik Hedefler ........................................................................................... 49

5.3. Konusal Öncelikler & Yönlendirme Gerektiren Alanlar .................................... 56

Bölüm 6 Eylem Planı ........................................................................................ 58

6.1. 1. “Rekabet Edebilir KTt Ekonomisi” Önceliği Altında Önerilen Eylemler .......... 59

6.2. 2. “Kurumsal Çerçeve” Önceliği Altında Önerilen Eylemler .............................. 62

6.3. 3. “Bilgi Toplumu ve Yenilik” Önceliği Altında Önerilen Eylemler ..................... 65

6.4. 4. “İstihdam ve Sosyal Uyum” Önceliği Altında Önerilen Eylemler ................... 67

6.5. 5. “KTT’nin Yatırım, İş ve Yaşam Alanı Olarak Cazibesi” Önceliği Altında Önerilen Eylemler ..................................................................................................... 68

Bölüm 7 Strateji İzleme Mekanizması ............................................................... 70


Sayfa | 3

Tablolar listesi Tablo 1 Nüfus Temel Göstergeleri (2002-2008) ................................................................... 9 Tablo 2 2006 Nüfus Sayımı Sonuçlarına Göre, Nüfus’un Bölge ve Alt-Bölgelere Göre Dağılımı

................................................................................................................................. 9 Table 3 Hane Halkı Nüfusu, Sayısı ve Büyüklüğü (2006 Nüfus Sayımı) ............................... 11 Tablo 4 Nüfusun Cinsiyet ve Yaş’a Göre Dağılımı (2008) .................................................... 11 Tablo 5 Yüksek Öğrenim’de Eğitim Gören Öğrenci Sayısı (2008-2009) .............................. 12 Tablo 6 Beklenen Kayıtlar (Öğrenci Sayısı).......................................................................... 12 Tablo 7 Hane Halkı İşgücü Anketi – Ana Göstergeler (2009) .............................................. 13 Tablo 8 Hane Halkı İşgücü Anketine Göre İstihdam*.......................................................... 13 Tablo 9 Hanehalkı İşgücü Anketi – Çalışanın Eğitim Düzeyi (2009) .................................... 14 Tablo 10 2008 Yılı İçin KTt’deki Yatak Kapasitesi ve Sağlık Personeli Sayısı ......................... 15 Tablo 11 KTt Ekonomisinin Temel Makro-Ekonomik Göstergeleri (2002-2008) .................. 17 Tablo 12 GSMH’nın Sektörel Dağılımı ................................................................................... 19 Tablo 13 Sabit Sermaye Yatırımlarının Sektörel Dağılımı ..................................................... 21 Tablo 14 Krediler - Sektörel (Toplam) (31 -03-2010) ............................................................ 21 Tablo 15 Temel Tarım Ürünlerinin Üretilmesi (2008) ........................................................... 22 Tablo 16 Canlı Hayvan ve Temel Hayvan Ürünleri Sayısı (2008) ........................................... 23 Tablo 17 Bölge ve Kategorilere Göre Tesis Sayısı ................................................................ 24 Tablo 18 2009 Yılı İçin Uyruklarına Göre KTt’deki Geliş ve Gidiş Sayısı ................................ 25 Table 19 2009 Yılı İçin Bölgelere Göre Konaklama Tesislerinde Turist ve Yatak Sayısı ......... 25 Tablo 20 2009 Yılında Konaklama Tesisi Sayısı ve Turizm Sektöründe Çalışanların Sayısı .... 26 Tablo 21 Şirket Büyüklüğü ve Bölge (Bölge İçerisinde Her Şirket Büyüklüğünün Yüzdesi) .. 30 Tablo 22 GSMH’da Bir Pay Olarak Devlet Bütçesinin Bilançosu ........................................... 35

Şekiller listesi

Şekil 1 Özel Sektör Kalkınma Stratejisinin Tasarlanmasına Yönelik Metodoloji ................. 6 Şekil 2 KTt’deki Nüfusun Bölgelere Göre Dağılımı ............................................................. 10 Şekil 3 KTt’deki Kırsal ve Kentsel Nüfusun Dağılımı .......................................................... 10 Şekil 4 Bölgelere Göre Kırsal ve Kentsel Nüfus Dağılımı ................................................... 10 Şekil 5 2002-2008 Döneminde KTt’nin Ülkelere Göre İhracat ve İthalatı (Milyon $ Olarak)18 Şekil 6 KTt’nin Ülkelere Göre İthalat ve İhracat Dağılımı (2008) ...................................... 18 Şekil 7 2009 Yılı İçin Uyruklarına Göre KTt’ye Geliş ve Gidiş Sayısı .................................. 25 Şekil 8 2009 Yılı İçin Bölgelere Göre Turist Yüzdeliği (%) .................................................. 26 Şekil 9 Çalışanlara Göre İşletme Varlığı (Şirket) Büyüklüğü .............................................. 30 Şekil 10 İyi Uygulanan Küresel Ekonomi ve Ayrıca Seçilen Ekonomiler İle Kıyaslanan KTt . 38


Sayfa | 4

Kısaltmalar

2G İkinci nesil

3D Üç boyutlu

3G Üçüncü nesil

AB Avrupa Birliği

ADSL Asimetrik sayısal abone hattı

ABD Amerika Birleşik Devletleri

AR&GE Araştırma ve Geliştirme

ATM Otomatik Vezne Makinesi – Eşzamanlı olmayan transfer kipi

B2B İş ile iş arası (Business to business)

BİT (ICT) Bilişim ve İletişim Teknolojileri

BM Birleşmiş Milletler

CBS (GIS) Coğrafi Bilgi Sistemi

CDMA Kod Bölmeli Çoklu Erişim

CNC Bilgisayarlı Sayısal Denetim

DAÜ Doğu Akdeniz Üniversitesi

DPÖ Devlet Planlama Örgütü

ECDL Avrupa Birliği Bilgisayar Kullanım Lisansı

EFT Elektronik Fon Transferi

EUROSTAT Avrupa Birliği İstatistik Ofisi

GSM Küresel Mobil İletişim

GSMH Gayrı Safhi Milli Hasıla

GSYİH Gayri Safhi Yurtiçi Hasıla

GZFT (SWOT) Güçlü yanlar, Zayıf yanlar, Fırsatlar ve Tehditler

HACCP Tehlike Analizi ve kritik kontrol noktası

İBŞA İş ve İşçi Bulma Şube Amirliği

İHS (ISP) İnternet Hizmet Sağlayıcısı

ISDN Entegre Edilmiş Sayısal Veri Ağı

ISO Uluslararası Standartlaştırma Örgütü

KAMUNET Kamu Bilgisayar Ağı

KOBİ Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler

KOBIGEM KOBİ Geliştirme Merkezi

KTEZO Kıbrıs Türk Esnaf ve Zanaatkarlar Odası

KTSO Kıbrıs Türk Sanayi Odası

KTt Kıbrıs Türk Toplumu


Sayfa | 5

KTTO Kıbrıs Türk Ticaret Odası

NACE NACE (Avrupa Birliği’ndeki Ekonomik Faaliyetler’in kodlanması sistemi)

ÖSKS KKTC Sürdürülebilir Ekonomik Kalkınma – Özel Sektör Kalkınma Stratejisi

PDH Plesi-Senkron Sayısal Hiyerarşi

POS Satış Noktası

SDH Senkron Sayısal Hiyerarşi

STÖ Sivil Toplum Örgütleri

TC Türkiye Cumhuriyeti

USD Amerikan Doları

USAID ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı

vPOS Sanal POS

WCDMA Kablosuz CDMA

YAGA Yatırım Geliştirme Ajansı


Sayfa | 6

Bölüm 1 Metodolojik Yaklaşım

KTt’deki özel sektör kalkınma stratejisinin (ÖSKS) tasarlanmasında uygulanan metodoloji, aşağıdaki şekilde tanımlanmaktadır.

Şekil 1 Özel Sektör Kalkınma Stratejisinin Tasarlanmasına Yönelik Metodoloji

Özel SektörKalkınma Stratejisi

Engel ve ihtiyaçların

belirlenmesi

Vizyon /

Strateji

Eylemler

Hedefler

Güçlü yanlar

.

Zayıf yanlar

Fırsatlar Tehditler

GZFT ANALIZI

Konusal

Öncelikler&

Yönlendirme

Gerektiren

Alanlar

Seçilen ÖSKS metodolojisinin çerçevesinde öngörülen görevler daha analitik olarak aşağıda belirtilmektedir:

Görev 1 – Mevcut durumun analizi: Bu görev sırasında, fiziksel, coğrafik, demografik özellikler gibi temel özellikler ve temel ekonomik unsurlar, üretkenlik ve büyüme gibi genel sosyo-ekonomik durum; iş yapısı, işsizlik ve beceri düzeyleri dahil iş piyasası, ve ekonomideki üç sektörün (tarım, sanayi ve hizmetler) payı bakımından adanın kuzey kısmına yönelik veri toplama ve analiz yer alacaktır. Temel analizin tasarlanması için kullanılacak bilgi kaynakları, aşağıdakileri içermektedir:

Farklı paydaşlardan elde edilen istatistikler (ör. Eurostat, yerel istatistik servisleri, YAGA, Devlet Planlama Örgütü, vs)

Diğer ilgili proje raporları

Önceki Çalışmalar ve raporlar

Görev 2 – GZFT analizi: Mevcut durumun temel analizini tamamlayarak, bir sonraki adım güçlü yanlar, zayıf yanlar, fırsatlar ve tehditler ışığında Kıbrıs Türk toplumunun pozisyonunu oluşturan stratejik GZFT analizinin yayılmasını ele almaktır.

GZFT analizi, KT toplumunun karşılaştığı dahili güçlü ve zayıf yanları ve harici fırsatlar ve tehditler bakımından belirli reformun mevcut durumunun değerlendirilmesi ve iletişimi için bir araçtır. Güçlü yanların artırılması, zayıf yanların azaltılması, fırsatlardan yararlanılması ve tehditlerin üstesinden gelinebilmesi için gerekli değişikliklerin bir resmini oluşturma konusunda net bir temel sağlar. Dahası, GZFT-Analizi, projenin hedefinin belirlenmesini ve bu hedefe ulaşmak için makul olan veya olmayan iç ve dış etkenlerin belirlenmesini kapsamaktadır. GZFT’nin hedefi, mevcut


Sayfa | 7

çevrede ortaya çıkan sorunlar ve değişiklikleri karşılamak için gerçek stratejinin hangi dereceye kadar uygun ve yeterli olduğunu belirlemektir. GZFT analizinin önemi, adanın kuzey kısmında özel sektör kalkınma stratejisi uygulanmasına yönelik düzenlenmiştir.

Görev 3 – Engel ve ihtiyaçların belirlenmesi: Yukarıda söz edilen GZFT analizinin tamamlanması, özel sektör kalkınmasının teşvik edilmesi ve rekabet edebilirliğin artırılması bakımından KT toplumunun engellerinin ve yerel ihtiyaçlarının tanımlanmasını sağlar. KT toplumunun mevcut engelleri ve ihtiyaçları, bir sonraki bölümde özel sektör kalkınma stratejisi yaklaşımı için bir temel olacağından, mantıksal olarak belirlenmesine ve öncelik sırasına (ihtiyaçlar hiyerarşisine) göre yerleştirilmelerine önem verilecektir.

Görev 4 – Stratejik planlama: Bu görev, KT toplumu özel sektör kalkınma stratejisini, veya yönetimini, tanımlama sürecini, ve bu stratejiyi izlemek amacıyla gerçek ve tüzel kişiler dahil, kaynakların dağıtılması konusunda karar alma sürecini kapsamaktadır. Stratejik planlama, hedefler ve bu hedeflere ulaşacak önceliklerin haritası ile sonuçlanan çok önemli bir faaliyettir. Bu çerçevede, özel bir vizyon – adanın kuzey kısmının özel sektörünün kalkınmasına yönelik strateji- oluşturulacaktır.

Daha analitik olarak, Vizyon, KT toplumunun gelecekte olmak istediği yeri tanımlar. Toplumun geleceğinin iyimser görüşünü yansıtır. Vizyon SMART yani akıllıca tasarlanmalıdır; spesifik, ölçülebilir, başarılabilir, ilgili, süreli olmalıdır.

Ayni zamanda, Strateji bu vizyonu uygulama ve onu gerçekleştirme yolunu tanımlar. Daha sonra bu strateji, KT toplumu özel sektörünün belirli yönlendirme alanlarını belirleme amacında olan özel Hedefler olarak belirlenecektir. Gerçekte hedefler, hedeflenen gelecek sonuçlarının belirli, süreli özetlerini oluşturmaktadır.

Bu hedefler, belirlenen yerel ihtiyaçları kapsayan konulara ait önceliklere ve yönlendirme alanlarına dönüştürülür, böylece rekabet edebilirliğin öngörülen artışı gerçekleşecektir. Son olarak, Özel Sektör Kalkınması’nın ve KOBİ’lerin rekabet edebilirliğinin artırılması ve girişimciliğin teşvik edilmesi bakımından, KT toplumunun ihtiyaçlarını belirlemek için, yukarıda sözü geçen yönlendirme alanları, yerel yönetimler ve paydaşlar tarafından yürütülecek spesifik eylemlere dönüştürülecektir.


Sayfa | 8

Bölüm 2 Kuzey Kıbrıs’ın Mevcut Durumunun Sosyo-Ekonomik Analizi

2.1 Ülke Bilgisi

2.1.1 Coğrafya

Kıbrıs adası, ticaret yollarının kesiştiği üç kıtanın ortasında Doğu Akdeniz’de yer almaktadır. Sicilya ve Sardunya’dan sonra Akdeniz’deki üçüncü büyük adadır. Adanın toplam alanı, 9,251 km2’dir.

Kıbrıs Türk toplumuna ait alan, 3,242 km2’dir. En yakın komşu ülkesi, kuzeyde 65 km uzaklıkta olan Türkiye’dir.

Kıbrıs’ın kuzey kısmı, yukarıdaki haritada da görülebileceği üzere 5 bölgeye ayrılmıştır:

Lefkoşa

Mağusa

Girne

Güzelyurt

İskele

Başkent Lefkoşa, KT toplumunun en büyük şehridir. Diğer önemli kasabalar, sahil şeridinde yer alan Mağusa ve Girne’dir.

Resmi dili Türkçe olmasının yanında İngilizce resmi ve ticari çevrelerde yaygın bir şekilde konuşulmakta ve bilinmektedir.

Dini İslam dinidir ve toplumun %99’u Müslüman’dır.


Sayfa | 9

2.1.2 İklim

Yılın 300 günü güneşli olan Kıbrıs’ın kuzey kısmı tipik Akdeniz iklimine sahiptir. Yazları kuru ve sıcak, kışları ılımandır. Yağışların yoğun olduğu dönem, Kasım ve Mart ayları arasındaki dönemdir. Ocak ayı en soğuk aydır, en düşük derece 6oC ve en yüksek derece 16oC’dır. En sıcak ay Ağustos ayıdır, en düşük derece 21oC ve en yüksek derece ise 35oC’dır.

2.1.3. Demografik özellikler

30 Nisan 2006 tarihinde yapılan Nüfus ,ve Konut Birimi Sayımı’nın nihai sonuçlarına göre, KT toplumunun de-facto nüfusu 256,644’dür. Km2’ye düşen kişi sayısı, 79,16’dır.

Aşağıdaki tabloda, DPÖ istatistiklerine göre 2003-2008 yılları arasında nüfus konusunda bilgi, nüfus artışı oranı (%) ve nüfus yoğunluğu gösterilmektedir. 2006 sonrasındaki yıllar ile ilgili sayıların, Genel Nüfus ve Konut Birimi Sayımları’na dayalı planlamalara yönelik olduğu belirtilmektedir.

Tablo 1 Nüfus Temel Göstergeleri (2002-2008)

Gösterge 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Nüfus 213,491 215,790 218,066 220,289 257,513 11 268,011 274,436

Nüfus Artış Hızı (%) 1.1 1.1 1.1 1.0 16.9 4.1 2.4

Nüfus Yoğunluğu 65.9 66.6 67.3 68.0 79.4 82.7 84.7

Kaba Doğum Hızı (Binde) 15.0 15.0 16.0 16.0 14.9 15.0 15.4

Kaba Ölüm Hızı (Binde) 8.0 8.0 8.0 7.0 6.7 6.8 6.8

Doğal Artış Hızı (%) 0.7 0.7 0.8 0.9 0.8 0.9 0.9

Bebek Ölüm Hızı (Bin Canlı Doğumda)

10.0 10.0 10.0 9.0 15.8 15.0 14.3

Toplam Doğurganlık Hızı 1.8 1.8 1.9 1.9 1.8 1.8 1.8

Doğum Sırasında Yaşama Olasılığı (Yıl)4

Erkek 71.0 71.0 71.0 71.0 71.4 71.5 71.7

Kadın 75.6 75.6 75.6 75.6 76.0 76.2 76.4

* 2006 yılı ortasından itibaren, Genel Nüfus ve Konut Birimi Sayımları’na dayalı meşru toplum planlamaları gösterilmektedir, Kaynak: Devlet Planlama Örgütü

Tablo 2 2006 Nüfus Sayımı sonuçlarına göre, Nüfus’un Bölge ve alt-Bölgelere göre dağılımı

Kaza Toplam Şehir Kırsal Bölge

Toplam 256,644 146,831 109,813

Lefkoşa 84,776 56,052 28,724

Mağusa 63,603 39,231 24,372

Girne 57,902 24,876 33,026

Güzelyurt 29,264 19,923 9,341

İskele 21,099 6,749 14,350

Kaynak: Devlet Planlama Örgütü


Sayfa | 10

Şekil 2 KT Toplumu Nüfusun Bölgelere Göre Dağılımı

33.03%

24.78%

22.56%

11.40%

8.22%

Lefkoşa

Gazi Mağusa

Girne

Güzelyurt

Yeni Iskele

Şekil 3 KT Toplumu Kırsal ve Kentsel Nüfusun Dağılımı

57.21%

42.79%

Şehir

Kırsal Bölge

Şekil 4 Bölgelere Göre Kırsal ve Kentsel Nüfus Dağılımı

0,00%10,00%20,00%30,00%40,00%50,00%60,00%70,00%

Lefkoşa

Gazi Mağusa

Girne

Güzelyurt

Yeni Iskele

66.12%

61.68%

42.96%

68.08%

31.99%

33.88%

38.32%

57.04%

31.92%

68.01%

Kırsal Bölge

Şehir


Sayfa | 11

Table 3 Hane Halkı Nüfusu, Sayısı ve Büyüklüğü (2006 Nüfus sayımı)

Kaza Toplam Hane sayısı Şehir Kırsal Bölge

Toplam 71,376 55,335 16,041

Lefkoşa 22,869 20,173 2,696

Mağusa 18,363 13,187 5,176

Girne 15,893 14,473 1,420

Güzelyurt 8,509 5,361 3,148

İskele 5,742 2,141 3,601


Doğum oranında ortalama yaşam süresi konusunda, 2008 yılında nisbi rakam, erkekler için 71,7, kadınlar için 76,4’tür, diğer taraftan doğal nüfus artışı oranı (yaklaşık %0,9) son 10 yılda (1999-2008) sabit görünmektedir.

Aşağıdaki tabloda, KT toplumu Nüfusu’nun Cinsiyet ve Yaşa göre dağılımı açıklanmaktadır. Toplam KT toplumu nüfusunun büyük çoğunluğunun (%48) yaş aralığı 22 ve 44 iken, nüfusun yarısından fazlası (%54.57) erkektir.

Tablo 4 Nüfusun Cinsiyet ve Yaş’a Göre Dağılımı (2008)

2008 Aralık (Tahmini)

Yaş Toplam Erkek Kadın

Toplam 279,064 152,295 126,769

0-4 17,391 8,902 8,489

5-9 15,752 8,062 7,691

10-14 16,346 8,443 7,691

15-19 24,745 13,713 11,032

20-24 39,991 24,396 15,595

25-29 29,573 17,579 11,994

30-34 25,663 14,553 11,110

35-39 19,912 11,066 8,846

40-44 17,996 9,870 8,126

45-49 16,707 8,841 7,866

50-54 14,288 7,445 6,843

55-59 11,888 6,173 5,715

60-64 9,359 4,633 4,726

65-69 6,943 3,288 3,655

70-74 5,258 2,31 2,948

75+ 7,251 3,021 4,23

Toplam 100.0 100.0 100.0



Sayfa | 12

2.1.4. Eğitim

KT toplumunda eğitim sistemi, okul öncesi eğitim, ilk öğretim, orta öğretim ve yüksek öğrenimden oluşmaktadır. Daha analitik olarak:

Okul öncesi eğitim, 5-6 yaşındaki çocuklara yönelik anaokullar tarafından sağlanmaktadır

İlk öğretim ilkokullar tarafından sağlanmakta ve 7-11 yaş gruplarına göre tasarlanmıştır, 5 yıl sürmekte ve ücretsiz ve zorunludur.

Orta öğretim 2 aşamada sağlanmaktadır: İlk aşama 3 yıl sürmekte ve 12-14 yaş gruplarına yönelik olup ücretsiz ve zorunludur. İkinci aşama 15-18 yaş gruplarına yöneliktir ve 4 yıllık bir eğitim program vardır.

Yüksek öğrenim Kıbrıs’ın kuzey kısmında hizmet veren 6 Üniversite tarafından sağlanmaktadır.

KT toplumunda eğitim düzeyi yüksektir ve eğitim sektörü, KT toplumu ekonomisinin en büyük sektörlerinden bir tanesidir.

Özellikle, mevcut Üniversiteler’in önemli sayıda öğrencisi vardır. Bölgede hizmet veren 2’si yarı devlet 4’ü özel olmak üzere 6 üniversite vardır. Öğrencilerin yaklaşık sayısı aşağıdaki gibidir:

Tablo 5 Yüksek Öğrenim’de Eğitim Gören Öğrenci Sayısı (2008-2009)

Üniversite İsmi Öğrenci Sayısı

Doğu Akdeniz Üniversitesi 13,255

Girne Amerikan Üniversitesi 4,936

Yakın Doğu Üniversitesi 14,270

Lefke Avrupa Üniversitesi 3,529

Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi 4,348

Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Kuzey Kıbrıs Kampüsü 1,243

Toplam öğrenci sayısı 41,581

*2008-2009 akademik döneme yönelik veriler Kaynak: Üniversiteler, Devlet Planlama Örgütü

Aşağıdaki tablo, gelecek bir kaç yıl içinde beklenen öğrenci sayısını göstermektedir. (Not: Yeni üniversitelerden bir tanesi online-yüksek eğitim sağlayacaktır).

Tablo 6 Beklenen Kayıtlar (Öğrenci Sayısı)

Universitesi ismi Beklenen Kayıt Sayısı (öğrenci sayısı)

2010-2011 2015-2016

Doğu Akdeniz Üniversitesi 17,000 20,000

Girne Amerikan Üniversitesi 10,000 13,000

Yakın Doğu Üniversitesi 15,000 15,000

Lefke Avrupa Üniversitesi 5,000 7,000

Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi 5,000 6,000

Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Kuzey Kıbrıs Kampüsü 3,000 6,000

Toplam öğrenci sayısı 55,000 67,000

Kaynak: YAGA – KT toplumu Yatırım Geliştirme Ajansı

2.1.5. İş Gücü ve istihdam


Sayfa | 13

2009 Hane Halkı İş Gücü Anketi’ne göre,

İş piyasasına ilişkin olarak, KT toplumunun iş gücü, 104,491 kişiden oluşmaktadır

- 91,550 veya % 87.6 çalışan ve

- 12,941 veya %12.4 işsiz

Çalışan iş gücünün çoğunluğu (%46) hizmet sektöründe çalışmakta, bunu kamu sektörü (%30.2), inşaat (%10), endüstri (%9) ve tarım (%4.8) izlemektedir.

Aşağıdaki tablo, Devlet Planlama Örgütü tarafından 2009 yılında yapılan bir Ankete göre hane halkı iş gücünün ana göstergelerini göstermektedir:

Tablo 7 Hane Halkı İşgücü Anketi – Ana Göstergeler (2009)

Göstergeler Toplam Lefkoşa Mağusa Girne Güzelyurt İskele

15 yaş ya da üzeri Tüzel olmayan* Sivil Nüfus

209,310 70,586 50,589 49,473 22,355 16,307

İşgücü 104,491 38,099 22,865 25,943 10,590 6,992

Çalışan 91,550 33,797 20,037 22,747 9,063 5,905

İşsiz 12,941 4,302 2,828 3,196 1,527 1,087

İşgücüne Dahil olma hızı (%)

49.9% 54.0% 45.2% 52.4% 47.4% 42.9%

İstihdam Oranı (%) 43.7% 47.9% 39.6% 46.0% 40.5% 36.2%

İşsizlik Oranı (%) 12.4% 11.3% 12.4% 12.3% 14.4% 15.5%

Genç Nüfusta İşsizlik oranı **

31.4% 31.5% 31.5% 28.5% 27.1% 43.9%

* Tüzel olmayan sivil nüfus: okullarda,öğrenci yurtlarında, otellerde, bakım evlerinde,rehabilitasyon merkezlerinde, hastanelerde, cezaevlerinde, barakalarda ve diğer askeri konutlarda kalanları kapsamaz. ** 15 -24 yaş arası nüfus Kaynak: Devlet Planlama Örgütü

Tablo 8 Hane Halkı İşgücü Anketine Göre İstihdam*

Sektörler 2004 % 2005 % 2006 % 2007 % 2008 %

1. Tarım, Ormancılık, Avcılık, Balıkcılık 7,278 8.4 4,681 5.5 4,378 4.8 3,170 3.5 3,171 3.5

2. Madencilik, Taş Ocakçılığı 114 0.1 144 0.2 113 0.1 115 0.1 113 0.1

3. İmalat Sanayii 9,490 10.9 8,440 9.9 8,006 8.7 7,679 8.5 7,171 7.9

4. Elektrik, Gaz, Su 607 0.7 641 0.7 644 0.7 1,103 1.2 860 0.9

5. İnşaat, Bayındırlık İşleri 8,079 9.3 8,375 9.8 9,590 10.4 9,664 10.8 10,491 11.5

6. Toptan-Perakende Ticaret 14,130 16.3 14,563 17.0 16,757 18.3 17,340 19.3 16,123 17.7

7. Lokantacılık, Otelcilik 5,039 5.8 4,942 5.8 5,755 6.3 5,493 6.1 5,941 6.5

8. Ulaştırma, İletişim, Depolama 5,289 6.1 5,378 6.3 5,250 5.7 5,017 5.6 6,082 6.7

9. Mali Kuruluşlar 3,403 3.9 3,044 3.5 3,541 3.9 3,142 3.5 3,638 4.0

10. Gayri Menkul Kiralama 3,595 4.1 4,261 5.0 3,319 3.6 4,120 4.6 3,004 3.3

11. Kamu Hizmetleri 13,309 15.3 14,346 16.8 14,969 16.3 14,344 16.0 14,854 16.3

12. Eğitim Hizmetleri 8,576 9.9 9,120 10.6 9,743 10.6 9,479 10.6 9,715 10.6

13. Sağlık Hizmetleri 2,545 2.9 2,470 2.9 2,931 3.2 3,013 3.4 2,907 3.2

14. Diğer Toplum Hizmetleri 5,460 6.3 5,178 6.0 6,821 7.4 6,108 6.8 7,151 7.8

Toplam 86,914 100.0 85,583 100.0 91,817 100.0 89,787 100.0 91,221 100.0

* Sektörel rakamlar,yuvarlamadan dolayı genel toplama eklenmemiştir Kaynak: Devlet Planlama Örgütü


Sayfa | 14

Yukarıdaki rakama göre KT toplumu işverenlerinin %17.7’si Toptan ve Perakende ticaretinde; %16.3’ü Kamu Yönetiminde; ve %11.5’i İnşaat ve Bayındırlık işlerinde çalışırken, madencilik ve taşocakçılığı ve elektrik gaz ve su alanlarında çalışanların oranı düşüktür. (0.1% ve 0.9%).

Aşağıdaki tablo, KT toplumu çalışan kişilerin eğitim düzeyi konusunda verileri sunmaktadır. (2009 Hane Halkı İşgücü Anketi’ne göre iş gücü).

Tablo 9 Hanehalkı İşgücü Anketi – Çalışanın Eğitim Düzeyi (2009)

Eğitim Seviyesi

Sektör Eğitim yok İlkokul Teknik ilkokul

Ortaokul ya da dengi başka bir

eğitim

Genel Lise Teknik Lise Üniversite,

Kolej Master, Doktora

1. Tarım, Ormancılık, Avcılık, Balıkcılık

512 2,282 0 435 600 384 198 22

2. Madencilik, Taş Ocakçılığı

0 41 0 65 0 0 0 0

3. İmalat Sanayii 229 3,650 0 937 1,018 654 773 52

4. Elektrik, Gaz, Su 0 293 0 156 197 203 84 18

5. İnşaat, Bayındırlık İşleri

401 4,348 0 1,392 981 708 1,238 137

6. Toptan-Perakende Ticaret

284 4,674 35 2,013 4,315 1,795 2,329 164

7. Lokantacılık, Otelcilik

46 1,335 0 453 1,133 638 1,139 129

8. Ulaştırma, İletişim, Depolama

279 2,164 0 1,712 1,780 560 741 80

9. Mali Müesseseler 0 182 0 223 1,113 651 1,269 340

10. Gayri Menkul Kiralama

153 823 0 359 1,010 209 1,491 135

11. Kamu Yönetimi 220 2,376 0 1,316 5,036 1,909 4,114 447

12. Eğitim Hizmetleri 56 1,177 0 511 639 615 5,264 1,921

13. Sağlık Hizmetleri 32 381 0 202 392 467 979 82

14. Diğer Toplum Hizmetleri

128 1,184 0 916 1,623 587 1,121 100

Toplam 2,339 24,909 35 10,689 19,837 9,378 20,738 3,626

Toplam istihdam edilmiş kişilerin eğitim seviyesi yüzdelikleri

2.55% 27.21% 0.04% 11.68% 21.67% 10.24% 22.65% 3.96%

Herhangi bir firmada işleyen

çalışan sayısı

Eğitim Seviyesi

Eğitim yok İlkokul Teknik ilkokul

Ortaokul ya da dengi başka bir

eğitim

Genel Lise

Teknik Lise

Üniversite, Kolej

Master, Doktora

Toplam

1 - 10 çalışan 1,328 12,632 0 4,988 7,022 3,022 5,756 565 35,314

11 - 19 çalışan 440 3,595 0 1,894 2,431 1,448 2,889 350 13,046

20 - 49 çalışan 129 3,156 35 1,185 2,475 1,291 3,280 411 11,962

50’den fazla çalışan 441 5,526 0 2,621 7,909 3,618 8,813 2,299 31,227

TOPLAM 2,339 24,909 35 10,689 19,837 9,378 20,738 3,626 91,550

* Sektörel rakamlar,yuvarlamadan dolayı genel toplama eklenmemiştir Kaynak: Devlet Planlama Örgütü


Sayfa | 15

Yukarıdaki veriler, aktif iş gücü eğitim düzeyi ile ilgili oldukça tatmin edici ve makul bir resim olduğunu göstermektedir, çalışanların %22.65’i üniversite mezunu %43.6’sı ise lise mezunudur.

İş sektöründe kılavuzluk

Adanın kuzey kısmında, Çalışma ve Sosyal Güvenlik’ten sorumlu organın 4 ana bölümü vardır, bir tanesi İş ve İşçi Bulma Şube Amirliği’dir(İBŞA). İBŞA’nın Lefkoşa, Girne, Mağusa, Girne ve İskele’de kurulmuş beş şubesi vardır. İBŞA, işveren ve işçi/iş arayanlara çalışma izinleri, iş bulma, denetim ve oldukça sınırlı aktif iş piyasası programları gibi çeşitli hizmetler sağlamaktadır.

Ancak, çalışan ve işsiz kişilere sağlanacak kariyer danışmanlığı hizmeti yoktur.

Ekonomik koşullar, yerel ve uluslararası düzeyde hızla değiştiğinden dolayı, yeni çevreye uyarlamak için tüm potansiyel işçi ve işverenlere sağlanacak etkili kariyer kılavuzluğu ve danışmanlığı hizmetlerine katkıda bulunacak şekilde, tekniğe dayalı yeni metotlar ve modern bilgi teknolojileri kullanılarak bu bölüm yeniden organize edilmeli ve yeniden yapılandırılmalıdır.

Eğitim İnsiyatifleri

Adanın kuzey kısmındaki eğitim düzeyi yüksektir. Bu çerçevede, Eğitim, Spor ve Gençlik’ten sorumlu kamu kurumu, iş piyasasını eğitimli ve kalifiye teknik personel ile desteklemek için teknik yüksek okulları ve eğitim merkezlerinin geliştirilmesini planlamış ve bu konuda çalışmıştır. Hatta KT toplumu’nun diğer kamu kurumları daha iyi bir iş ortamı yaratmak için STÖ’ler (Odalar ve Eğitim Merkezleri) ile işbirliğinde bulunarak bu tür projeleri desteklemektedir.

Ek olarak, işsizlere, çalışanlara, kadın ve erkeklere resmi ve resmi olmayan eğitimler sunan resmi ve resmi olmayan çeşitli eğitim merkezleri vardır. Kuzey kısmında bulunan altı üniversitenin birçoğunun “Sürekli Eğitim Merkezi” vardır. Merkezler, birey ve kurumsal müşterilere çeşitli kurs ve eğitim programları sunmaktadır. Fakat, insanların öğrenme fırsatları konusunda bilgi edinebilecekleri bilgi sistemi eksiktir. Bu bağlamda, kariyer danışmanlığı hizmetleri, hayat boyu öğrenme olanaklarına ve iş piyasasına erişimi artıracaktır.

2.1.6. Fiziksel ve sosyal altyapı

Bu bölüm, adanın kuzey kısmındaki fiziksel ve sosyal altyapı ve hizmetler konusundaki detaylı bilgileri içermektedir. KT toplumu Kamu Hizmetleri, sağlık, eğitim, toplu taşımacılık, itfaiye ve polis hizmetleri, elektrik ve gaz, su servisleri, atık yönetimi gibi alanları içermektedir. Kuzey Kıbrıs yönetimi tarafından finanse edilen bir sektör olduğundan, sosyal durumuna veya gelirine bakılmaksızın tüm vatandaşlara kamu kuruluşları tarafından sağlanan kamu hizmetleri ücretsizdir (mesela hastaneler, okullar, polis). Bu çerçevede aşağıdakiler belirtilir:

Sağlık konusuna gelince, aşağıdaki tablo, adanın kuzey kısmındaki hastane ve sağlık tesisleri ile ilgili bazı temel verileri göstermektedir.

Tablo 10 2008 Yılı İçin KT Toplumunda Yatak Kapasitesi ve Sağlık Personeli Sayısı

1. Yatak Kapasitesi Kamu 971

Özel 240

Toplam 1,211

2. Uzman Hekim Kamu 228

Özel 256

Toplam 484

3. Pratisyen Hekim Kamu 23

Özel 50

Toplam 73

4. Diş Hekimi Kamu 21


Sayfa | 16

Özel 119

Toplam 140

5. Eczacı Kamu 17

Özel 159

Toplam 176

6. Hemsire Kamu 663

7. Ebe Kamu 10

Kaynak: Sağlık Bakanlığı, Devlet Planlama Örgütü

Sağlık hizmetinin yapısı, hastane hizmetleri tarafından sunulmakta; ve temel sağlık hizmetlerini içermektedir. Fazla sayıda yatak sayısı ile yoğun bakım servisi ve yataklı tedavi hizmeti, ve ayrıca ameliyat, doğum, biyotahlil laboratuvarları vs için uzmanlaşmış olanaklar sunmaktadırlar. Özel sağlık hizmetleri, özel doktorlar ortaklığı tarafından çalıştırılan klinikler tarafından sağlanmaktadır. Genellikle klinikler, sadece ayakta tedavi hizmetleri sunarlar. Sağlık merkezleri, (hastanede yatarak tedavi gören hastaların aksine) ayakta tedavi edilecek hastalara yönelik hizmetler sunar. Bazı merkezler, acil servise kaldırılacak kadar kötü olmayan yaralı veya hastaları kabul eder. Bu durumlarda, hastalar, tıbbi çalışanlar tarafından muayene edilir. Hastaların bir uzman tarafından muayene edilmesi gerekirse, hastanelere veya özel doktorlara gönderilirler.

Bu çerçevede, özel sağlık merkezleri ile ilgili olarak, son birkaç yılda hizmetlerinin düzeyinin arttığı ve uluslararası kalite standartlarına göre hizmet verdikleri belirtilmelidir.

KT toplumunda gün boyunca şehir içi ve şehirlerarası çalışan otobüs ve minibüslerden oluşan bir ulaşım sistemi vardır. Adanın kuzey kısmında 1974’ten itibaren trenyolu taşımacılığı yapılmamaktadır. Ulusal demiryolu şirketi kurulmamıştır. Hava taşımacılığna gelince, adanın kuzey kısmında çalışan bir havalimanı (Ercan havalimanı) vardır. Ayrıca, Girne ve Mağusa’da halen çalışmakta olan üç deniz limanı vardır.

Kültürel ve tarihi miras, ziyaretçilerin gidebileceği ve adanın varlığı ve tarihi ile ilgili birçok kale, müze, manastır vardır. Özellikle, adanın kuzey kısmında hizmet veren yaklaşık 30 müze bulunmaktadır (Lefkoşa’da 6, Mağusa’da 11, Girne’de 9 ve Güzelyurt’ta 4).

Su kaynakları ile ilgili olarak, Temmuz 2010’da KT toplumu ve Türkiye Cumhuriyeti (TC) arasında bir protokol imzalanmıştır. Bu proje ile her yıl TC’den Kıbrıs’a 75 milyon metreküp su getirileceği belirtilmektedir. Proje 4 yılda tamamlanacak ve projenin uygulanmasına 2011 sonbaharında başlanması planlanmıştır.

Mersin bölgesinden bir denizaltı barajından su getirmek için Kıbrıs-Türkiye arasında bir boru hattı sistemi kurulacaktır, bu su sadece adanın kuzey kısmı için değil Kıbrıs adasında kullanılması planlanmaktadır.

Proje üç aşamada tamamlanacaktır: ilk aşama, Mersin’deki denizaltı barajının ihalesi ile ilgili olacaktır. Projenin toplam maliyeti 450 milyon dolardır ve bu maliyet TC tarafından karşılanacaktır.


Sayfa | 17

2.2. Makro-Ekonomik Durum

Son onyılda Kuzey Kıbrıs sürekli bir ekonomik gelişme yaşamıştır ve 2000-2006 döneminde gerçek büyüme oranı %-0.6’dan %13.2’ye yükselirken 2007 ve 2008 yıllarında bu oran %1.5’ten %-3.4’e düşmüştür

2004 yılında Kuzey Kıbrıs’ın büyüme göstergesi %15.4’e çıkmıştır. Ayni zamanda, enflasyonu düşürme çabasından sonuç alınmış, 2001 yılında %76.8 olan enflasyon, 2005 yılında %2.7 ve 2008 yılında da %14.5 olmuştur. 2006-2008 yılları arasında enflasyonun artma nedenin, TC ekonomisinde artan enflasyona bağlı olduğu belirtilmelidir.

KT toplumu serbest piyasa ekonomisi yaklaşımını uygulamaktadır. Son yıllarda makro ekonomik istikrarın olumlu ilerleme gösterdiği bölgede, Türk Lirası kullanılan resmi para birimidir.

Aşağıda, KT toplumu ekonomisinin durumunu gösteren bazı makro-ekonomik göstergeler sunulmaktadır.

Tablo 11 KT Toplumu Ekonomisinin Temel Makro-Ekonomik Göstergeleri (2002-2008)

Gösterge 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

GSMH (Milyon $) 941,4 1,283.7 1,765.2 2,327.8 2,845.2 3,598.8 3.995,6

Reel Büyüme Hızı (%) 6.9 11.4 15.4 13.5 13.2 1.5 (-3.4)

Fert başına GSMH (Cari Fiyatlar TL/YTL)1

6,645,260,285 8,837,624,376 11,560 14,271 17,063 19,165 20,739

Fert Başına GSMH ($) 4,409 5,949 8,095 10,567 11,837 14,765 16,158

Enflasyon Oranı (%) 24.5 12.6 11.6 2.7 19.2 9.4 14.5

Bütçe Açığı (Milyon $)2 225.1 176.9 104.2 185.3 287.3 221.2 369.6

Banka Mevduatları (Milyon $)3

1,153.5 1,785.9 2,355.8 2,707.4 3,330.4 4,239.2 3,678.6

Döviz Rezervi (Milyon $) 941.6 1,222.6 1,544.6 1,597.6 2,030.9 2,072.1 1,802.6

İhracat (Milyon $) 45.4 50.8 62.0 68.1 68.1 83.7 83.7

İthalat (Milyon $) 309.6 477.8 853.1 1,255.5 1,376.2 1,539.2 1,680.7

Dış Ticaret Bakiyesi (Milyon $)

-264.2 -427.0 -791.1 -1,187.4 -1,308.1 -1,455.5 -1,597.0

İhracat /İthalat(%) 14.7 10.6 7.3 5.4 4.9 5.4 5.0

1 2005 itibariyle Yeni Türk Lirası olarak belirtilir. 2 Devlet Bütçe tablosunun bakiyesindeki finansman dengesini belirtir. 3 Türk Lirası ve yabancı para mevduatlarını da içerir. Kaynak: Devlet Planlama Örgütü

Önceki tabloda gösterilen verilere göre, 2007 yılına kadar KT toplumunda artan bir büyüme oranı varken, 2008 yılında ise reel GSYH büyüme oranı1 göstergesine bakıldığında Avrupa Birliği’nin trendleri sonrasında bu oranda bir düşüş gözlenmiştir. Ekonomisinin küçüklüğüne rağmen, KT toplumu, Avrupa Birliği ülkeleri arasında en fazla büyüme oranına sahip olanlardan bir tanesidir, bu durum iş gelişimi için potansiyel avantaj oluşturmaktadır.

İthalat ve ihracat ile ilgili olarak, aşağıdaki tablo her ülkeye göre birleşimlerini gösterir.

AB ülkelerindeki ihraç oranı oldukça düşükken, sunulan veriler, KT toplumu ürünlerinin genellikle TC ve doğu ülkelerine ihraç edildiğini göstermektedir.

1 Referans: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tsieb020&plugin=1

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tsieb020&plugin=1


Sayfa | 18

Şekil 5 2002-2008 Döneminde KT Toplumunun Ülkelere Göre İhracat ve İthalatı (Milyon $ olarak)

Ülkeler

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

İthal. İhrac. İthal. İhrac. İthal. İhrac. İthal. İhrac. İthal. İhrac. İthal. İhrac. İthal. İhrac.

1. Türkiye 195.0 18.3 299.3 22.9 512.4 28.7 817.4 34.2 947.0 30.9 1,045.0 48.9 1,172.5 41.8

2. Diğer Ülkeler 114.6 27.1 178.5 27.9 340.7 33.3 438.1 33.9 429.2 37.2 494.2 34.8 508.2 41.9

2.1. AB Ülkeleri 76.2 12.7 115.0 12.6 224.4 15.2 264.3 18.6 247.1 12.9 248.2 13.2 236.3 17.2

2.1.1. Birleşik Krallık 34.2 11.9 49.3 11.9 91.0 13.5 101.4 13.8 87.1 8.4 71.6 7.4 58.3 4.6

2.1.2. Diğer AB Ülkeleri 42.0 0.8 65.7 0.7 133.4 1.7 162.9 4.8 160.0 4.5 176.6 5.8 178.0 12.6

2.2. Orta Doğu Ülkeleri 9.7 3.7 12.7 3.8 23.5 4.3 42.0 6.8 57.1 9.2 52.2 6.9 49.4 12.7

2.3. Uzak Doğu Ülkeleri 7.4 - 19.3 - 40.7 - 52.4 - 43.8 - 58.9 - 58.4 -

2.4. ABD 3.1 0.1 3.7 - 7.1 - 8.3 0.1 9.8 0.1 16.0 .. 11.7 0.1

2.5. Diğer Ülkeler 18.2 10.6 27.8 11.5 45.0 13.8 71.1 8.4 71.4 15.0 118.6 14.7 152.4 11.9

Toplam 309.6 45.4 477.8 50.8 853.1 62.0 1,255.5 68.1 1,376.2 68.1 1,539.2 83.7 1,680.7 83.7


Aşağıdaki grafik, 2008 yılında KT toplumu ithalatının ülkelere göre dağılımını göstermektedir.

Şekil 6 KT toplumunun ülkelere göre ithalat ve ihracat dağılımı (2008)

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

1. Türkiye 2. Diğer Ülkeler 2.1. AB Ülkeleri 2.1.1. Birleşik Krallık

2.1.2. Diğer AB Ülkeleri

2.2. Orta Doğu Ülkeleri

2.3. Uzak Doğu Ülkeleri

2.4. ABD 2.5. Diğer Ülkeler

69.8%

30.2%

14.1%

3.5%

10.6%

2.9% 3.5%0.7%

9.1%

49.9% 50.1%

20.5%

5.5%

15.1% 15.2%

0.0% 0.1%

14.2%

ithalatı ihracat



Sayfa | 19

2.3. Özel Sektör – İş Çevresi

2.3.1 Temel sektörlerin belirlenmesi

Kıbrıs Türk toplumu ekonomisinin başta gelen sektörü, Ticaret-Turizm, Ulaşım-İletişim, Mali Kurumlar, Konut Sahipliği, İşletme ve Kişisel Hizmetler, Kamu Hizmetleri ve İthalat Vergilerini içeren hizmet sektörüdür. Sanayi (hafif imalat sanayi & inşaat), GSYİH’nın %17.8’ine ve tarım %5.1’ine katkıda bulunur. [Kaynak: DPÖ]. KT toplumunda sektörler, son birkaç yılda önemli değişikliklerden geçmişlerdir.

Son 30 yıldır, ekonominin yapısı tarımdan turizm, inşaat ve sanayiye kaymıştır. Diğer küçük ada ekonomileri gibi, ekonomik yapısı az çeşitlidir ve hizmet sektörü, ekonominin temel yapısıdır. Aşağıdaki tablolar, KT toplumunda gayri safhi milli hasıladaki sektörel gelişmeyi sunmaktadır.

Tablo 12 GSMH’nın Sektörel Dağılımı

(mevcut Ücretler, % )

Sektörler 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

1. Tarım 8.9 9.4 9.1 7.0 6.3 6.3 5.1

1.1. Ürün Üretimi 5.4 5.8 5.5 3.7 3.2 3.5 2.7

1.2. Çiftlik Hayvanı Üretimi

3.1 3.3 3.1 2.8 2.7 2.4 2.1

1.3. Ormancılık .. .. .. .. .. .. ..

1.4. Balıkçılık 0.4 0.3 0.4 0.4 0.3 0.3 0.3

2. Sanayi 11.2 10.2 9.4 9.2 9.5 9.4 10.7

2.1. Taş Ocakçılığı 0.6 0.6 0.5 0.6 1.0 1.1 0.8

2.2. İmalat Sanayii 5.3 5.2 4.8 4.8 4.5 4.4 4.0

2.3. Elektrik - Su 5.4 4.4 4.0 3.8 3.9 3.9 5.9

3. İnşaat 4.4 5.0 4.3 5.4 7.9 7.9 7.1

4. Ticaret-Turizm 15.3 16.0 15.9 17.6 15.5 13.7 14.2

4.1. Toptan ve Perakende Ticaret

9.5 9.6 10.8 12.1 11.4 9.5 9.7

4.2. Otelcilik ve Lokantacılık

5.8 6.4 5.2 5.6 4.1 4.2 4.5

5. Ulaştırma-İletişim 13.2 11.8 10.5 10.7 11.0 11.6 12.1

6. Mali Müesseseler 6.4 6.1 7.6 6.4 6.5 6.7 7.0

7. Konut Sahipliği 2.9 2.7 2.5 2.3 3.0 3.1 3.5

8. İşletme ve Kişisel Hizmetler

9.9 8.1 9.2 10.0 11.1 10.7 10.3

9. Kamu Hizmetleri 19.7 21.6 20.8 20.5 20.3 21.8 21.7

10. İthalat Vergileri 8.1 9.1 10.7 11.0 9.1 8.8 8.2

GSYH 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0


Sayfa | 20

(1977 Fiyatları YTL)

Sektörler 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009*

1. Tarım 985,3 1,057.5 1,147.2 1,179.5 1,141.7 1,146.5 938,1 1,020.6

1.1. Ürün Üretimi 577,5 601,0 657,4 618,1 579,3 580,0 423,7 510,5

1.2. Çiftlik Hayvanı üretimi

343,8 388,7 412,0 463,2 489,6 478,1 434,0 428,9

1.3. Ormancılık 15,7 13,1 26,1 31,1 21,2 24,9 19,5 17,8

1.4. Balıkçılık 48,3 54,7 51,7 67,1 51,6 63,5 60,8 63,4

2. Sanayi 1,075.9 1,159.0 1,282.4 1,364.7 1,638.4 1,624.4 1,457.6 1,363.1

2.1. Taş Ocakçılığı 29,0 36,1 39,2 43,5 64,1 64,8 58,8 49,6

2.2. İmalat Sanayii 869,6 932,9 1,028.0 1,080.9 1,313.3 1,274.7 1,104.3 1,030.6

2.3. Elektrik -Su 177,3 190,0 215,2 240,3 261,0 284,9 294,5 282,9

3. İnşaat 776,0 1,015.0 1,068.9 1,271.0 2,136.9 2,227.3 2,049.0 1,618.9

4. Ticaret-Turizm 1,420.0 1,597.9 2,004.8 2,420.9 2,650.7 2,578.9 2,524.8 2,114.9

4.1. Toptan ve Perakende Ticaret

1,110.5 1,272.9 1,618.5 2,021.9 2,296.6 2,199.8 2,123.7 1,698.1

4.2. Otelcilik ve Lokantacılık

309,5 325,0 386,3 399,0 354,1 379,1 401,1 416,8

5. Ulaştırma-İletişim 1,149.4 1,197.9 1,303.3 1,487.8 1,478.0 1,425.0 1,456.2 1,519.4

6. Mali Müesseseler 390,3 416,3 414,9 432,4 470,7 500,5 548,7 558,9

7. Konut Sahipliği 485,1 496,8 508,9 526,0 631,8 660,6 678,3 703,7


807,0 853,3 1,074.9 1,280.0 1,440.2 1,534.7 1,600.9 1,630.9

9. Kamu Hizmetleri 1,454.3 1,514.6 1,592.8 1,700.8 1,741.0 1,884.0 1,906.1 1,884.8

10. İthalat Vergileri 519,0 710,5 1,043.2 1,353.1 1,344.5 1,509.5 1,497.8 1,343.3

11. GSYH 9,062.3 10,018.8 11,441.3 13,016.2 14,673.9 15,091.3 14,657.4 13,758.6

12. Yurtdışından gelen Net Faktör Gelir

70,8 158,3 298,3 310,8 416,8 219,5 139,7 104,3

GSMH 9,133.1 10,177.1 11,739.6 13,327.0 15,090.7 15,310.8 14,797.2 13,862.9

(1977 Ücretler YTL) * Geçici rakamlar, Kaynak: Devlet Planlama Örgütü

KT toplumu ekonomisi, GSMH’nın sektörel dağılımıyla “bir ada ekonomisinin” özelliklerini göstermektedir.

Bir sonraki tabloda sunulan veriler, taşocakçılığı, imalat, işletme ve kişisel hizmet, konut sahipliği vs gibi belirli sektörlerdeki sermaye yatırımlarının 2002-2008 yılları arasında önemli bir ölçüde arttığını (yaklaşık beş katı) göstermektedir.

Bu nedenle, KT toplumunun örneğin inşaat işleri için yararlanacağı, hammadde v.b. yerli malzemeye yeterli miktarda sahiptir. KT toplumunun çevresini korumak ve doğal güzelliğini muhafaza etmek için, toplumun doğal kaynakları ile ilgili bu yatırımların sürdürülebilir bir tutumla yönetilmesi ve kontrol edilmesi gerektiği belirtilir.


Sayfa | 21

Tablo 13 Sabit Sermaye Yatırımlarının Sektörel Dağılımı

(Cari Fiyatları

YTL)

Sektörler 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

1. Tarım 15,876,418.2 19,505,376.0 25,067,329.5 30,288,995.7 37,031,696.5 25,096,397.8 33,118,594.9

2. Sanayi 22,529,433.0 40,640,073.2 70,693,090.7 84,573,998.0 154,480,514.6 188,370,607.1 199,708,263.8

2.1. Taş ocakçılığı 240,120.0 581,744.8 730,071.1 1,210,690.9 1,494,338.6 1,716,774.9 1,708,417.6

2.2. İmalat Sanayii 14,629,250.3 26,897,248.7 55,959,681.7 59,725,765.6 66,640,455.5 69,492,101.5 68,504,697.8

2.3. Elektrik - Su 7,660,062.7 13,161,079.7 14,003,337.9 23,637,541.5 86,345,720.5 117,161,730.7 129,495,148.4

3. İnşaat 4,327,423.0 8,909,608.5 21,259,857.0 43,258,675.4 34,687,310.1 20,913,624.0 14,016,685.2

4. Ticaret-Turizm 19,239,532.6 35,370,682.2 55,650,643.9 68,847,433.3 90,649,789.0 101,226,532.6 82,215,951.7

4.1. Ticaret 8,838,609,5 14,210,973.8 25,636,774.0 31,365,312.0 35,800,632.3 50,075,646.0 42,451,755.2

4.2. Turizm 10,400,923.1 21,159,708.4 30,013,869.9 37,482,121.3 54,849,156.7 51,150,886.6 39,764,196.6

5. Ulaştırma-İletişim

29,705,307.4 44,707,365.5 63,636,784.3 86,087,316.9 125,687,146.5 71,995,694.2 97,322,396.4

6. Mali Müesseseler

1,371,729.5 1,953,076.3 7,523,937.0 9,103,826.6 10,069,587.4 11,418,664.9 14,893,304.4

7. Konut Sahipliği 66,347,993.9 91,113,091.2 121,390,563.7 204,215,564.9 353,405,768.1 466,969,956.7 480,192,774.8


7,999,201.9 12,718,481.6 22,014,944.9 25,959,956.5 49,092,282.6 88,371,762.0 78,727,130.8

9. Kamu Hizmetleri 31,834,567.3 51,285,602.2 79,363,510.0 93,124,289.1 111,555,220.1 89,918,968.8 62,507,292.3

9.1. Sağlık 1,298,629.4 5,313,311.2 3,884,086.9 4,354,195.6 17,287,059.8 31,222,881.6 9,153,660.3

9.2. Eğitim 15,117,508.0 23,454,844.6 41,220,862.1 54,362,203.5 51,152,845.3 10,076,850.3 9,135,207.9

9.3. Diğer 15,418,429.9 22,517,446.4 34,258,561.0 34,407,890.0 43,115,315.0 48,619,236.9 44,218,424.1

Toplam 199,231,606.8 306,203,356.7 466,600,661.0 645,460,056.4 966,659,314.9 1,064,282,208.1 1,062,702,394.2


Aşağıdaki tablo, KT toplumu Merkez Bankası tarafından farklı sektörlerden KOBİ’lere verilen toplam krediler ile ilgili verileri sunmaktadır.

Tablo 14 Krediler - Sektörel (Toplam) (31 -03-2010)

Sektör Krediler (TRY) %

Kamu Teşebbüsleri ve Kuruluşları 1,342,308,906.78 33.46%

Tarım 24,514,640.91 0.61%

Madencilik ve Taş Ocakçılığı 40,907.88 0.00%

İmalat Sanayii 6,634,990.23 0.17%

Ulaştırma ve İletişim 6,243,986.62 0.16%

Dış ve İç Ticaret 616,853,578.39 15.37%

İhracat 5,352,603.09 0.13%

Turizm 4,368,522.13 0.11%

Bina ve İnşaat sektörü 86,499,362.17 2.16%

Küçük İşletmeler ve Esnaf 28,915,674.30 0.72%

Kişisel ve Profesyonel Krediler ve Diğerleri 1,890,519,685.80 47.12%

İskonto Edilmiş Senetler 0.00 0.00%

TOPLAM 4,012,252,858.30 100.0%

NOTLAR: (1) Rakamlar KTt’nun Merkez Bankasına sunulan geçici banka bilançolarından beyan bazında hazırlanır, (2) Rakamlar (2)Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) bankalarını içermez. Kaynak: KT toplumu Merkez Bankası


Sayfa | 22

Bu verilere dayanarak, kredilerin çoğunun (%33.46) kamu sektörüne verildiği anlaşılmaktadır, geriye kalan ise kişisel ve mesleki kredilerdir (47.12%). Bu kişisel ve mesleki kredilerin çoğu iş faaliyetleri için kullanılsa bile, iş yatırımlarına yönelik kredi alma konusu ile ilgili düzenleyici çerçeve eksiktir.

2.3.1.1. Tarım

Tarım sektörü, 1980 yıllarında KT toplumunun belkemiğiydi. Tarım sektörünün ekonomideki payı, bir düşüş göstererek 2005 yılında %20.9 olan oran 2009 yılında %6.4’e düşmüş olsa bile, adanın kuzey kısmında birincil sektörlerden bir tanesi olarak kabul edilen turizm ve niş tarımsal gıda için çok gerekli girdiler sağladığından dolayı halen daha çok önemli bir rol oynar.

Adanın kuzey kısmında toplam 330,384 hektar alan vardır, %56.71’i tarım alanı, %19.50’si orman alanı, %4.95’i otlak, %10.69’u kasaba, köy, dere ve göller ve %8.15’i kullanılmayan alandır. {kaynak: DPÖ}.

Kuzey Kıbrıs’ın temel tarım ürünleri, tahıl, baklagiller, endüstriyel bitkiler, yağlı tohumlar, yumrulu bitkiler, yem bitkileri, lifli veya gövdeleri yenilebilir sebzeler, semereli sebzeler, soğansı yumru kök sebzeler, diğer sebzeler, sert kabuklu yemişler, yumuşak çekirdekli meyveler, sert çekirdekli meyveler, üzüm ve üzümsü meyveler ve de narenciyeyi kapsamaktadır.

Aşağıdaki tablo, 2008 yılına göre temel tarım ürünlerinin ton başına miktarlarını göstermekte {Kaynak: DPÖ} ve narenciye ve sebzenin (%53.7 ve %28.1) KT toplumunun temel ürünlerini oluşturmakta ve bunu tahıl, meyve ve sirke takip etmektedir.

Tablo 15 Temel tarım ürünlerinin üretilmesi (2008)

Başlıca Ürünler Ton cinsinden üretim Toplam üretimdeki %

Tahıllar 17,834 8.0%

Yem Bitkileri 6,601 3.0%

Baklagil Sebzeler 3,178 1.4%

Taze Sebzeler 62,846 28.1%

Meyve ve Üzüm Bağı 12,906 5.8%

Narenciye 119,965 53.7%

Toplam 223,330 100.0%


DPÖ’ne göre, önemli ihraç ürünlerinden olan narenciyenin 2003 yılında %35.1 olan ihraç payı, 2006 yılında %28.1’e gerilemiştir. Başka bir deyişle, dört yıllık dönemde narenciye ihracatı %2.8 oranında artarken, hellim ve peynir sırasıyla %27.5 ve %29.8, narenciye konsantreleri %28.9 oranı ile artış göstermiştir. Toplam ihracatın yıllık ortalama büyüme oranı %10.6’dır.

Canlı hayvan ürünlerine gelince, aşağıdaki tablo, 2008 yılı için KT toplumunun canlı hayvan ve hayvan ürünleri ile ilgili temel göstergeleri kapsamaktadır.


Sayfa | 23

Tablo 16 Canlı Hayvan ve Temel Hayvan Ürünleri Sayısı (2008)

Çiftlik Hayvanı Sayısı

Koyun 230,992

Keçi 58,918

Sığır 49,361

Ticari Tip Et Tavuğu 6,503,376

Ticari Tip Yumurta Tavuğu 109,978

Damızlık Sürü 68,897

Arıkovanı 13,910

Toplam 7,035,432

Hayvan Ürünleri (ton cinsinden)

Süt 109,626

Koyun Keçi 13,133

İnek 96,493

Kanatlı Kümes Hayvanı Eti 9,810

Ticari Yumurtalar (Düzine) 1,987,755

Koyun Eti 3,627

Keçi Eti 738

Sığır Eti 4,066

Yün 272


Tarım faaliyetlerinde kullanılan mevcut ekipman ve makineler ile ilgili olarak, son beş yılda sayılarının arttığı belirtilmeli (Kaynak: DPÖ) ve eski model oldukları ve yıllar once alındıkları halde yeterli kabul edilmektedirler.

Hatta KT toplumunda orman ürünleri de ayrıca üretilmektedir; 2008 yılında yakacak odun üretimi 1.635 paund’a ulaşmıştır.

2.3.1.2. Sanayi ve imalat

2009 yılında imalat sektörünün ekonomiye katkısı %10 olmuştur {Kaynak: YAGA}. Yiyecek-içecek, tekstil, mobilya ve işlenmiş tarım ürünleri, imalatın temel alt sektörleridir.

2009 yılında imalatın GSYİH’ya katkısı %10 ve toplam istihdama katkısı %9.1 olmuştur. Ayrıca inşaat sektörünün %6.5 payı vardır ve toplam istihdama %10.1 katkısı olmuştur.

İnşaat sektörü, 2005-2007 yılları arasında KT toplumu ekonomisinde bir artış göstermiştir, ve ortalama olarak %8.7 reel büyüme göstererek son 5 yılda ivme kazanmıştır. DPÖ’ne göre, inşaat sektörünün ekonomide 27 alt-sektöre etkisi olmuştur, bu nedenle ekonomiye etkisi, oldukça yaygındır.

2009 dahil son 5 yılda imalat sektörünün ortalama yıllık büyüme oranı %1.2’dir. 2009’da imalat sektörü, toplam ihracat kazançlarının %50.3’üne sahipken, işlenmiş tarım ürünlerinin payı %71.6’dır

Sanayi bölgeleri, yatırımlara, özellikle KOBİ’lere, yönelik hazır altyapı sağlamayı amaçlamaktadır. Bu bölgeler, gerekli altyapı servisleri ve diğer gerekli olanakları olan parsellenmiş alanlardan oluşmaktadır. Bu bölgelerin esas amacı, tüm yeni kurulmuş işletmeleri bir yere toplamak ve faaliyetlerini daha sağlıklı çalışma ortamlarında yürütmeleri için KOBİ’leri teşvik etmektir.


Sayfa | 24

KT toplumunda mevcut sanayi bölgeleri;

Lefkoşa Sanayi Bölgesi

Mağusa Küçük Sanayi Bölgesi

Mağusa Sanayi Bölgesi

Karaoğlanoğlu Sanayi Bölgesi

Haspolat Sanayi Bölgesi

Alayköy Sanayi Bölgesi

Kiralama süresi azami 33 yıldır (fakat iki katı uzatılabilir) ve benzer koşullara sahip diğer yerler ile kıyaslandığı zaman kira ücreti daha düşüktür. Söz edilmesi gereken başka bir avantajı ise, sanayi bölgesindeki kiracılar, içinde oldukları binaları Tapu Dairesi’ne kayıt ettirebilir, elden çıkarabilir veya ipotek olarak gösterebilir.

2.3.1.3. Hizmetler

Turizm ve yüksek öğrenim, hizmet sektörü içerisinde başta giden sektörlerdir. Turizm ve yüksek öğrenimden elde edilen net kazançlar, kazancın iki temel kaynağı ve ödeme dengesinde mevcut hesapların önemli öğesidir. Daha analitik olarak:

Turizm

Turizm, KT toplumu içerisinde öncü büyüme sektörlerinden bir tanesidir ve yönetim, bu sektörün gelişmesine öncelik vermektedir.

Yıllık ziyaretçi sayısı 2008 yılında 809,000’e ulaşmıştır ve 2009 yılında net turizm geliri 434 milyon dolardır. 2009 yılında, 800,000 turist ülkeyi ziyaret etmiş ve net turizm geliri 450 milyon dolara ulaşmıştır. Artan ziyaretçi gelişleri doğrultusunda, KT toplumu, 5 yıldızlı otelden tatil köylerine kadar 15.7 bin yatak kapasitesine sahip geniş konaklama olanakları, ve kuş gözlemciliği, golf, kaplumbağa gözlemciliği, dalma, tarihi yerlerin ziyareti, eko/tarım turizmi gibi özel turizm sunmaktadır. 2009 Turizm İstatistik Yıllığı’na göre, turistlerin konaklaması için yaklaşık 134 tesis vardır, büyük çoğunluğu Girne bölgesindedir (95 tesis), aşağıdaki tabloda bölgelere ve kategorilerine göre dağılım sunulmaktadır:

Tablo 17 Bölge ve Kategorilere Göre Tesis Sayısı

Turizm Konaklama Tesisleri Toplam Lefkoşa Mağusa Girne Güzelyurt İskele

5 Yıldızlı Otel 12 1 1 9 1

4 Yıldızlı Otel 6 6




Özel Sınıf Otel 1 1

Butik Otel 1 1

Ii. Sınıf Tatil Köyü 6 5 1

Turistik Bungalov 32 2 28 2

Apart Otel 6 1 4 1

Geleneksel Ev 1 1

Diğer Konaklama Tesisleri 15 1 1 4 9

Toplam 134 4 9 95 3 23

Kaynak:Turizm, Çevre ve Kültür Bakanlığı 2009 İstatistik Yıllığı


Sayfa | 25

Aşağıdaki tablolar ve rakamlar, uyruklarına göre (çoğunluk TC’den) Kuzey Kıbrıs’a geliş ve gidiş sayısı konusunda veriler sunmaktadır:

Tablo 18 2009 Yılı İçin Uyruklarına Göre Kuzey Kıbrıs’a Geliş ve Gidiş Sayısı

Uyruk Gelişler Gidişler Toplam

Türkiye 638,700 637,186 1,275,886

Birleşik Krallık 61,558 62,133 123,691

Almanya 7,250 8,554 15,804

İran 6,913 6,522 13,435

Rusya 6,690 6,501 13,191

İtalya 2,653 2,176 4,829

Diğer 76,612 76,508 153,120

Kıbrıslı Türk 205,219 206,517 411,736

Toplam 1,005,595 1,006,097

Kaynak: 2009 turizm istatistik yıllığı, Turizm, Çevre ve Kültür Bakanlığı

Şekil 7 2009 Yılı İçin Uyruklarına Göre Kuzey Kıbrıs’a Geliş ve Gidiş Sayısı

63.42%6.15%

0.79%

0.67%

0.66%0.24%

7.61%

20.47%

Türkiye

Birleşik Krallık

Almanya

İran

Rusya

İtalya

Diğer

Kıbrıslı Türk

Kaynak: 2009 turizm istatistik yıllığı, Turizm, Çevre ve Kültür Bakanlığı

Table 19 2009 yılı için bölgelere göre konaklama tesislerinde turist ve yatak sayısı

Kaza

Turist Sayısı Geceleme Sayısı Kaza başına

düşen Turist %

Lefkoşa 17,945 41,968 3.78%

Mağusa 42,320 144,607 8.91%

Girne 361,100 1,277,318 76.01%

Güzlyurt 584 1,056 0.12%

İskele 53,101 170,617 11.18%

Toplam 475,050 1,635,566 100.0%

Kaynak: 2009 Turizm İstatistik Yıllığı, Turizm, Çevre ve Kültür Bakanlığı


Sayfa | 26

Şekil 8 2009 Yılı İçin Bölgelere Göre Turist Yüzdeliği (%)

3.78%

8.91%

76.01%

0.12%

11.18%

Lefkoşa

Gazi Mağusa

Girne

Güzelyurt

Yeni Iskele


Ayni istatistik yıllığına göre, konaklama tesisinde ortalama 3.4 gün kalan turist sayısı 2009 yılında 474,600’e ulaşmıştır.

Tablo 20 2009 Yılında Konaklama Tesisi Sayısı ve Turizm Sektöründe Çalışanların Sayısı

Tesis Tipi Tesis Sayısı Çalışan Sayısı

Turist Konaklama 119 3,321

Diğer Konaklama tesisleri 15 43

Turzim & Seyahat Acenteleri 144 340

Kumarhaneler 25 3,567

Turist Lokantaları 360 1,953

Toplam 663 9,224


Her geçen yıl, adanın kuzey kısmı, turistler için ilgi çekici bir yer haline gelmiş, bundan dolayı da yatırım yapmak için kazançlı bir yer halindedir.


Sayfa | 27

Ticaret

Kıbrıs Türk toplumu’nun ekonomik kalkınmasına yönelik AB tarafından yürürlüğe konanonaylanan Yeşil Hat Tüzüğü ve Mali Yardım Tüzüğü, ve halen görüşülen Doğrudan Ticaret Tüzüğü, belirli politik koşullar altında gelişmek ve AB standartlarına ulaşmak için ülkenin kuzey kısmındaki özel sektörün özel ve iyi tasarlanmış yardımcı programlara ihtiyacı olduğu anlayışının sonucudur. Tüzüklerin amacı, özel sektörün ve bunun sonucunda KOBİ’lerin gelişimine katkıda bulunmaktır. ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) yoluyla ABD’nin benzer programları, özel sektörün ve özellikle KOBİ’lerin gelişiminde ayni anlayışı ve amacı kabul eder.

Kıbrıs Türk KOBİ’lerinin 1963’ten beri birçok ekonomik ve siyasi dalgalanmalarla karşılaştığı gözönünde bulundurulduğunda, bu faaliyetlerin arkasındaki sözkonusu gerekçe, Kıbrıs’ın kuzey kısmındaki Kıbrıs Türk KOBİ’lerine yeni düzeyde uluslararası bir yaklaşım sağlanması açısından önemlidir.

Bu Tüzük (EC 866/2004) adada kuzeyden güneye kişilerin ve ticari malların geçişi ile ilgili koşulları düzenler. Yeşil Hat Tüzüğü’nün uygulanması ile ilgili Avrupa Komisyonu’nun 2008 raporu na bakarak, Kıbrıs Türk Ticaret Odası tarafından 2008 yılı için verilen toplam ticaret hacmi 8,575,190 Euro’dur, şöyle ki:

Sebze %40

Ahşap Ürünler /Mobilya %9

İnşaat/Çakıl %12.5

Plastik Ürünler %9

İşlenmemiş Metal %12.5

Diğerleri %17

Yukarıda sözüedilen yıllık değer, aylık ortalama 714,000 euro’luk ticaret hacmini anlatmaktadır ve bu oldukça düşüktür. AB, AB Konseyi tarafından belirlenen önerilerin bir tanesini, yani Doğrudan Ticaret Tüzüğü’nü, referandumların hemen sonrasında 26 Nisan 2004 tarihinde yeniden önermiştir, fakat bu tüzük halen daha taraflar arasında müzakere edilmektedir. Doğrudan Ticaret Tüzüğü (Avrupa Komisyonu, COM 466, 2004), BM Genel Sekreteri’nin Güvenlik Konseyi’ine verdiği demecine atıf yapar ve şu şekilde açıklamaktadır “Tüm üye devletler, Kıbrıslı Türkleri izole eden ve kalkınmalarını engelleyen gereksiz kısıtlamaların ve engellerin ortadan kaldırılmasına yönelik hem karşılıklı hem de uluslararası kurumlarla işbirliği yapılmasına öncülük edebilir”.

Doğrudan Ticaret Tüzüğü (Avrupa Komisyonu, COM, 466, 2004), tamamen Kuzey Kıbrıs’ta yetişen,çıkarılan ve/veya yeterli ekonomik katkı sağlanarak Kuzey Kıbrıs’ta üretilen ürünlerin, gümrük vergisinden ve harçlarından muaf tutularak Avrupa Topluluğu’nun gümrük sınırları içinde serbest dolaşımına izin verilmesi amacını güder. Adanın kuzey kısmından ihrac edilen malların yaklaşık yarısının Avrupa Birliği ülkelerine ihraç edildiği gözönünde bulundurulduğunda, bu, Kıbrıs’ın kuzey kısmından ihracatı daha da güçlendirebilecek (DPÖ) ve Tüzüğün kabul edilip yürürlüğe girmesi, özel sektörün ve KOBİ’lerin kalkınmasını ve ihracatı olumlu yönde etkileyecektir.


Sayfa | 28

Kamu Sektörü

2006 yılında Dünya Bankası tarafından yürütülen “Kıbrıs’ın Kuzey Kısmında Ekonomik Büyümenin Sürdürülebilirliği ve Kaynakları İle İlgili Araştırma’ya” göre, Kıbrıs’ın kuzey kısmında kamu sektörü, Türkiye’den gelen önemli yardımlarla birlikte, 30 yıldır ekonomide önemli bir rol oynamaktadır.

Kamu işletmeleri, temel altyapıyı sağlamış, mali hizmetler temin etmiş, tarım ürünlerini pazarlamış, ve tüketici ürünleri üretmiştir. Yabancı ticaret, vergiler, rushatlar, ve kotalarla kontrol edilmiştir. Yatırımı teşvik etmek ve üretimi dengelemek için firma ve çiftliklere yönetim tarafından kredi ve sübvansiyonlar verilmiştir.

Ekonomide yönetimin ciddi müdahalesi, yıllar boyunca artarak belirginleşmiştir. Kamunun etkinliğinin ve özel sektörün rekabet gücünün artırılması programa alınmış ve takip edilmelidir.


Sayfa | 29

2.3.2. KOBİ’lerin belirlenmesi

Ağustos – Ekim 2010 döneminde elde edilen bilgilere göre, bir önceki işletme sayısı ve resmi şirket kaydı için belirlenen standartlarla ilgili veriler güncellenmemiştir.

Birden fazla faaliyetleri olduğundan dolayı KOBİ’ler, birden fazla odaya kayıt yaptırdıkları gözlenmektedir. Birçok KOBİ, hem endüstriyel hemde ticari faaliyet göstermektedir. KOBİ’lerin kayıt yaptırabileceği üç oda, bulunmakta olup, isimleri ve kayıt yaptıran şirket sayısı aşağıdaki gibidir:

Kurum Şirket sayısı*

Kıbrıs Türk Ticaret Odası +3,500

Kıbrıs Türk Sanayi Odası +530

Kıbrıs Türk Esnaf ve Zanaatkarlar Odası +7,300

* Üye sayısı , Ağustos 2010. [Kaynak: KTTO, KTSO, KTEZO]

Turizm sektöründe, Kuzey Kıbrıs’taki özel sektör faaliyetine yönelik iç pazar oldukça küçüktür ve işletmeler genellikle, mikro ve küçük firmalardan oluşmaktadır.

AB’nin “Kıbrıs’ın Kuzey Kısmında Mesleki Eğitim Sistemlerinin, Hayatboyu Eğitimin ve Aktif İş Piyasasının Gelişimini ve Teşviğini Desteklemek İçin Teknik Yardım” projesi altında Ekim 2009 – Şubat 2010 tarihleri arasında yapılan İş Piyasası Anketi ile ilgili Teknik Rapor’a göre,

- Tüm işletmelerin %91.6’sı mikro olarak sınıflandırılmıştır (0 - 9 çalışan),

- %7’si küçük (10 - 49 çalışan)

- %1.2’si orta (50 – 249 çalışan) ve

- %0.2’si büyük (250’den fazla çalışan)


Sayfa | 30

Şekil 9 Çalışanlara Göre İşletme Varlığı (Şirket) Büyüklüğü

Kaynak: AB’nin “Kıbrıs’ın Kuzey Kısmında Mesleki Eğitim Sistemlerinin, Hayatboyu Eğitimin ve Aktif İş Piyasasının Gelişimini ve

Teşviğini Desteklemek İçin Teknik Yardım” projesi altında Ekim 2009 – Şubat 2010 tarihleri arasında yapılan İş Piyasası Anketi ile ilgili Teknik Rapor

KT toplumu bölgesine göre işletmelerin dağılımı aşağıdaki gibidir:

Tablo 21 Şirket Büyüklüğü ve Bölge (Bölge İçerisinde Her Şirket Büyüklüğünün Yüzdeliği)

Teşebbüs kategorisi Lefkoşa Mağusa Girne Güzelyurt İskele

Mikro (0-9 çalışan) 62.5% 100.0% 100.0% 84.1% 100.0%

Küçük (10-49 çalışan) 37.5% 12.7%

Orta (50-249 çalışan) 3.2%

Büyük (+250 çalışan)

Kaynak: AB’nin “Kıbrıs’ın Kuzey Kısmında Mesleki Eğitim Sistemlerinin, Hayatboyu Eğitimin ve Aktif İş Piyasasının Gelişimini ve

Teşviğini Desteklemek İçinteknik Yardım” projesi altında Ekim 2009 – Şubat 2010 tarihleri arasında yapılan İş Piyasası Anketi ile ilgili Teknik Rapor

Ekim 2009’da Sanayi Odası tarafından yapılan Anket’e göre, sanayi tesislerinin %70’i kendi üretim kapasitelerinin %50 altında çalışmaktadırlar. Sanayi tesislerinin sadece %5.9’u üretim kapasitelerinin %75 üstünde çalışmakta ve %23.5’i, kendi üretimlerinin %25 altında çalışmaktadırlar.

Anketten elde edilen diğer önemli bir bulgu, ankete katılan şirketlerin %61.7’si, üretim kapasite kullanımının 2009 yılının ilk yarısında azaldığına inanmaktadır. [Kıbrıs Türk Sanyi Odası – Kuzey Kıbrıs’ta Sanayinin Görünümü ve Beklentileri Anketi, 2009].

KOBİ’lerin performans düzeyi konusunda yeterli veri olmasa bile, önceki çalışmalar ve raporlar2, KT toplumu girişimcilerinin ve KOBİ’lerin karşılaştığı esas sorunların aşağıdaki konular ile ilgili olduğunu göstermektedir:

KT toplumunun pazarı küçüktür ve Yeşil Hat ticaretindeki ticari kısıtlamalar ve zorluklar, ihracatın küresel pazarlara erişimini kısıtlamaktadır. Sonuç itibariyle, firmaların küçük

2 2006 yılında Dünya Bankası tarafından yürütülen “Kıbrıs’ın Kuzey Kısmında Ekonomik Büyümenin Sürdürülebilirliği Ve

Kaynakları Ile Ilgili Araştırma”ya göre


Sayfa | 31

ölçekli tesisleri vardır ve sözkonusu firmalar bu tesisleri oldukça düşük düzeyde kapasite kullanarak çalıştırmaktadırlar.

Birçok firmada altyapı ve sanayi faaliyetlerinde kullanılan makineler, rakiplerinin kullandıklarından daha eskidir, yeni yatırımların ve teknik gelişimin değeri düşüktür.

Ulaşım maliyeti oldukça yüksektir, çünkü

Ticari kısıtlamalardan dolayı taşıma TC yoluyla yapılmaktadır,

Düşük hacimli ithal ve ihracatların taşımacılık ücreti yüksektir, ve

İç taşımacılık hizmetleri yetersizdir.

Bunlar, temel aracı girdilerini ve ihracat maliyetini artırır. Ayrıca, rakip ülkelerle kıyaslandığı zaman, Kıbrıs’ın kuzey kısmında liman hizmetleri ve diğer ticari destek hizmetleri daha az etkili ve yüksek maliyetlidir.

Altyapı maliyetleri daha yüksek olup (ayrıca kullanım oranları, tam maliyet istirdadı oranlarını karşılamamaktadır), hizmet kalitesi özellikle su ve elektrik alanlarında rakiplerinden daha düşüktür. Sıklıkla elektrik kesintisi yaşanmakta olup, su kıtlığı olağandır. Birçok firma, üretim yapmak için kendi jenetarörlerini veya kendi su sistemlerini çalıştırmak zorundadırlar, bu durum ekstra maliyete neden olmaktadır.

Rakipleri ile kıyaslandığında Bilişim Teknolojileri (BİT) kullanımı oldukça düşüktür ve bilgisayar kullanan daha büyük şirketler, üretim, yatırım ve finansı düzenleyecek BİT kullanımını sınırlandırır. Şirketlerin sadece %1’i B2B ve e-ticareti kullanmaktadır.

İmalat ve sanayi için en düşük maaş, AB üyesi devletlerdeki durum ile kıyaslandığı zaman, oldukça yüksektir.

Kalite standartları oldukça düşüktür ve az sayıda firmanın kalite belgesi bulunmaktadır (ISO 9000, HACCP).

Gıda İşleme sektöründe (imalatta en büyük alt-sektör olarak) üretim verimi düşüktür. Bazı imalatçıların düşük verimliliğinin sebebi, tarım ve kamu pazarlama işletmelerindeki düşük verimliliktir. AB üye devletlerindeki durum ile kıyaslandığı zaman adanın kuzey kısmında çiftliklerin verimliliği düşüktür.

İmalatta yatırım talebinin az olması, yenilikçi yaklaşımlar ve güncel teknik bilgi öğrenme eksikliği, adanın kuzey kısmında büyüme için etkin kısıtlayıcılardandır.


Sayfa | 32

2.4. Telekomünikasyon & BİT sektörü

Bilişim ve İletişim Teknolojileri (BİT), hem yeni potansiyel iş faaliyetleri hem de tüm sektörlerin verimliliğini artırmak için gerekli olan bir araç olarak KT toplumunun geleceği için önemli bir alandır.

Bu sektörün kurumsal çerçevesi, aşağıdaki yerel yönetimlerden oluşmaktadır:

En üst seviyede yerel yönetim

Ekonomi ve Enerji’den sorumlu yerel yönetim

Bayındırlık ve Ulaştırma’dan sorumlu yerel yönetim

İçişleri’nden sorumlu yerel yönetim

Bayındırlık ve Ulaştırma makamı altındaki Telekomünikasyon Kurulu

Bayındırlık ve Ulaştırma makamı altındaki Telekomünikasyon Dairesi

Ekonomi ve Enerji makamı altındaki Resmi Kabz Memurluğu ve Mukayyitlik Dairesi

İçişleri makamı altındaki Harita, Tapu Dairesi

En üst seviyedeki makamın altında Kamu Bilgisayar Ağı Üst Kurulu (KAMUNET)

Belediyeler

BİT sektörünün gelişimi için şu ana kadar aşağıdaki yasal çerçeve devreye konmuştur:

Tüzük Tanım Sayı/Tarih

Yasa E-İmza Yasası 93/2007

Yönetmelik E-İmza Yasasının Çalışmasına Yönelik Mevzuat ve Yönetmelik 2007

Yasa Bilgilerin Gizliliğine Yönelik Yasa 89/2007

Yasa Özel Bilgilerin Kullanılması İle İlgili Kurallara Yönelik Yasa 12/2006

Aşağıdaki yasalar hazırlanma aşamasındadır:

Tüzük Tanım Statü

Yasa Elektronik İletişim Yasası Hazır

Yasa Bilişim Suçları Yasası Hazırlanmakta

Yasa E-Fatura/E-Ödeme (E-Ticaret) Hazırlanmakta

Yasa Fikri Mülkiyet Hakları Hazırlanmakta

Yasa E-Devlet Planlanmamış

BİT sektöründe düzenleyici çerçevede önemli bir ilerleme kaydedilse bile, halen daha iyileştirilmesi gereken alanlar vardır, mesela: Merkez Bankası Yasası, Gelir Vergisi Yasası, Yaptırımlar, vs.

Mevcut BİT Altyapı’sının gelişimi ile ilgili, ADSL, uydu, 3G, 2G ve broadband internet bağlantısı pahalı ve hizmet kaliteleri düşüktür; ve farklı başka seçenekler bulunmamaktadır. İnternet Hizmeti Sağlayıcısı (IHS) tarafından sağlanan broadband bağlantıları, kontrolsüz olarak kullanılmaktadır.

Telekomünikasyon sektörü henüz AB standartlarına ulaşmamıştır. Bu standartlara ulaşmak için, uzun vadeli sürdürülebilirlik ve kaliteli hizmet sağlanmalı, kapasite artırılmalı, ve özellikle liberalleşen telekom pazarında rekabetçi oyuncuların çalışmalarını kolaylaştıracak bir altyapı kurulmalıdır.

Halen, üç sağlayıcı tarafından KT toplumuna telekomünikasyon hizmetleri sağlanmaktadır:

- İki tanesi GSM operatörü ve


Sayfa | 33

- Sabit hat hizmetleri sorumlu hizmet sağlayıcısıdır.

Mobil operatörler, Türkiye’deki iki büyük GSM operatörüne aittir ve onlar tarafından çalıştırılmaktadır. GSM ağları özel şirketler tarafından çalıştırıldıklarından dolayı, daha iyi altyapıya sahiptirler, ve 3G teknoloji kullanımına olanak sağlarlar.

Sabit telefon hizmetleri ve iletişim altyapısı, KT toplumu yönetimine bağlı bir şirket (“Telekomünikasyon Dairesi) tarafından sağlanmaktadır. Telekomünikasyon Dairesi, Kıbrıs’ın kuzey kısmında tek altyapı sağlayıcısıdır. Sabit hat bağlantısı ihtiyaçlarını karşılamak için, kurumun yapısı ve işletmesi gelecekte daha esnek hale gelmelidir. Mevcut durum böyle olmadığından dolayı, alternatif çözümler belirlenmelidir; özellikle kırsal alanlardaki birey ve işletmelerin broadband veri hizmetleri (internet) ve yüksek band genişliği gereksinimi karşılanacak şekilde iyileştirilmelidir. Telekomünikasyon Dairesi’nin mevcut durumu daha iyi ve güvenli ses ve internet iletişim hizmetlerinin artması için yeterli olmadığından dolayı, özelleştirme veya liberalleştirme, ses ve internet servislerinin kalitesini artıracak olası bir alternatif olarak öngörülmektedir. . Telekomünikasyon Dairesi’nin gelirleri yüksek ve KT toplumu bütçesine önemli katkısı olsa bile, Daire tarafından yapılabilecek yatırım bütçe tarafından sınırlandırıldığından, problemleri tamamen çözecek yatırımlar yapamamaktadır.

Telekomünikasyon Dairesi’ne ayrılan limitli bütçe tahsisatı içerisinde; yüksek hızda sabit hat bağlantılar (metro Ethernet, ADSL, ve ISDN) Lefkoşa; Girne ve Mağusa bölge merkezlerinde sağlanmaktadır. Telekomünikasyon Dairesi, sabit hat ses hizmetlerinin eksikliğinden dolayı, 2007 yılında WCDMA teknolojisine dayalı bir proje başlatmıştır. Proje halen devam etmekte olup, şimdiye kadar 36 baz istasyonundan 19’u kurulmuştur. Tüm birimler yenilenmiş ve rekabet edilebilirliği sağlamak için, CDMA hizmetinin kurulumu ve işletmesi için yurtdışından iki şirketten destek alınmıştır. Sabit ağ, yıldız topolojisinde PDH ve SDH iletim altyapısını kullanan geleneksel zaman bölmeli çoğullama (ZBÇ) ağıdır. Yurtdışına yani Türkiye’ye, sadece bir fiber optik bağlantısının olması, tüm telefon ve internet iletişimlerinin bu hat üzerinden yapılması BİT’ in kalkınmasını zora sokmaktadır. Yeni Nesil Şebeke (YNŞ) projesi, abonelere entergre ve birleşmiş (ses, veri, video) hizmetler sunmayı planlamıştır.

Yavaşta olsa, Kıbrıs’ın kuzey kısmının mevcut iletişim altyapısı, gelişmektedir. İHS’ları tarafından sağlanan broadband’e dayalı kablosuz iletişim hizmetleri oldukça yaygındır ve bu sabit hat hizmetlerinin eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Hem ses hemde internet iletişimlerine yönelik kontrollü olmayan kablosuz geniş-band ortamı, antenlerin kontrolünü yapamayan Telekomünikasyon Dairesi’ne birçok zorluk çıkarmakta ve ayrıca bu durum, e-İşletme/e-Ticaret ve e-Devlet/e-Belediye için önemli olan hizmetlerin kalitesini azaltmaktadır. Bu problemlerin üstesinden gelebilmek için, düzenleyen bir makam yani “Telekomünikasyon Kurulu” oluşturulmuştur. Kurul atandıktan sonra tüzüğüne uygun olarak sınırlı faaliyetler gerçekleştirmekte ve “Elektronik İletişimler Yasası” onaylandıktan sonra tamamen işlemsel hale gelecektir.

Ses ve internet iletişiminin yüksek ücretlerinden dolayı, adanın kuzey kısmındaki kurumlar, kendi işletmelerinde internet teknolojilerini yaygın olarak kullanmamaktadırlar.

Kuzey Kıbrıs’ta 22 yerel banka vardır ve yüksek iletişim ücretlerinden dolayı sadece iki veya üç banka internet bankacılığını uygulamaktadır. Online ödeme sistemleri (POS, vPOS, ATM) yaygın olmayıp, bankalar, manüel off-line modellerini tercih etmektedirler. Ödemenin Card+ (paypal gibi) ve bankaların kendi sistemlerinden yapılabilmesini mümkün kılmak için, altı bankanın işbirliği ile Sanal POS sistemi (Card+) kurulmuştur . EFT Sistemleri mevcut değildir, Bankalar Birliği ve Merkez Bankası’nın desteği ile Kıbrıs’ın kuzey kısmında EFT’nin mümkün kılınması için son zamanlarda bir proje başlatılmıştır. Bankaların yeterli sayıda profesyonel BİT personeli bulunmamakta olup, gerektiği şekilde BİT için yatırım yapmılmamaktadır. Genellikle, bankacılık sektörü BİT’te itici gücü oluşturan bir sektördür ve BİT teknolojileri ve vasıflı BİT personeline yatırım yapmaları için motive edilmelidirler.


Sayfa | 34

BİT firmaları, kuzey Kıbrıs için çok önemlidir ve BİT sektörü ekonomik büyüme için bir itici güç olarak gözönünde bulundurulmalıdır; Odalar ve Üniversiteler gibi farklı paydaşlar, BİT’in teşvikine yönelik girişimde bulunmuştur. Özellikle, halen BİT şirketleri üye olmak için temel koşulları yerine getirmese bile, Sanayi Odası, BİT şirketlerini üye olarak kaydetmek için kendi tüzüğünde düzeltmeler yapmıştır.

Kuzey Kıbrıs’taki üniversitelerin, müfredat ve Teknoloji Gelişim Merkezleri ile BİT’in gelişiminde ayrıca aktif bir rolü bulunmaktadır. Başlangıç, Doğu Akdeniz Üniversitesi (DAÜ) tarafından 2000 yılı başlarında Mağusa’da Teknoloji Gelişim Merkezi’nin kurulması ile yapılmıştır. Halen Girne Amerikan Üniversitesi ve Yakın Doğu Üniversitesi’nde kurulmuş birbirlerinden bağımsız olarak çalışan üç Tekno Park vardır.

KT toplumunda, ekonominin gelişimini hızlandırmak amacıyla teknolojinin gelişmesi için, VII. Türkiye – KT toplumu Ortak Ekonomik Komite toplantısında, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri yasası, Devlet Planlama Örgütü, Türkiye Yardım Heyeti temsilcileri, Sanayi Dairesi, KT toplumundaki Üniversiteler ve Kıbrıs Türk Sanayi Odası ile işbirliği ile işleme konmuştur. İşbirliği içinde çalışan tüm katılımcılar, Teknolojik Gelişim Bölgeleri’nin gerekli altyapısını, yasal çerçevesini ve idari yapısını tanımlamıştır.

Teknolojik Gelişim Bölgeleri’nin kuruluş, işletme, yönetim ve kontrolü, vergi muafiyeti ve teşviklerin belirlenmesine yönelik Yasa ayrıca hazırlanmış ve Ocak 2005 tarihinde onaylanmıştır. İlk Teknolojik Gelişim Bölgesi, Mağusa’da kurulmuştur. İkinci Teknolojik Gelişim Bölgesi Lefkoşa’daki Yakın Doğu Üniversitesi’nde kurulmuştur, fakat halen faal değildir. Bu gibi merkezlerin kullanımını artırmak için, yeni yatırımlar yapılmalı ve bir şirket merkezde iş kurarken minimum altyapı mevcut kılınmalıdır (örn. CNC Birimi, 3D lazer şekillendirme, yüzey araştırma robotu, sanallaştırma, vb.)

Üniversiteler ve KT toplumu yönetimi, kısa sürede kendilerini geliştirme olanağı sağlamak için KOBİ’lere ve genç girişimcilere Teknoloji Gelişim Bölgelerinde olanaklar sunmaktadır.

Kamu yönetimi alanında, yerel yönetimlerde e-Devlet’i kolaylaştırmak için “KAMUNET” oluşturulmuştur. Şu anda, belediyeler dışındaki hemen hemen tüm yerel yönetimler çok hızlı (3Gb/sec) kapasite ağı ile birbirlerine bağlanmaktadırlar. Fakat sağlayıcıların merkezleştirilmesi ve bu konuda politikaların geliştirilmesine devam edilmektedir.

Belediyelerin birçoğu, ofislerde yerel olarak geliştirilmiş idari başvurular için bilgisayar kullanmaktadır. En büyük belediyelerde (Lefkoşa, Gönyeli, Lapta, Mağusa), tam veya kısmen çalışan Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) uygulamaları bulunmaktadır. Kıbrıs’ın kuzey kısmında CBS haritaları, hem kamu hem de özel sektör tarafından yapılmış, ancak Tapu ve Kadastro Dairesi tarafından akridite edilmemiştir.

ECDL eğitimi, BİT bilincini artıracak kilit unsur olarak görünmektedir. ECDL Kursu ve belgesi, KT toplumunda temel düzeyde mevcuttur. ECDL kursu ve belgelerinin bireylere sağlanması için aşağıdaki inisiyatifler uygulanmıştır:

- USAID tarafından finanse edilen “Kapasite Geliştirme Programı” (122 mezun)

- AB tarafından finanse edilen “işsiz ve özürlü kişilere yönelik Bilgisayar bilgisi geliştirme” projesi (25 mezun)

- Bilişim Derneği tarafından organize edilen uygun fiyatlı kurslar– (30 mezun)

- Personel Dairesi tarafından kamu sektörüne sağlanan ücretsiz ECDL eğitimleri.

ECDL Sertifika sınavları, Girne Amerikan Üniversitesi, Yakın Doğu Üniversitesi, Doğu Akdeniz Üniversitesi, Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi, Bilişim Derneği, Libem Eğitim Merkezi. Bu makamlar, ECDL kuruluşu tarafından akredite edilmiştir.


Sayfa | 35

2.5. Mali Sektör

Aşağıdaki bölümlerde, sürdürülebilir büyümeyi elde etme ve politikalar geliştirmek için, ekonominin gücünü azaltan farklı etkenleri belirlemek amacıyla KT toplumunun mali sektörü konusunda bilgiler verilmektedir.

2.5.1. Mali Politika

Aşağıdaki tablo, 2002 – 2008 yllarını kapsayan KT toplumu yönetiminin bütçesinin bilançosu ile ilgili bazı yararlı bilgiler sunmaktadır.

Tablo 22 GSMH’da Bir Pay Olarak Devlet Bütçesinin Bilançosu

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

I. BÜTÇE GELİRLERİ 32.6 40.1 44.7 39.8 36.8 40.9 37.6

1. Yerel Gelirler 24.6 31.5 37.7 33.2 29.6 34.9 31.9

1.1. Vergi gelirleri 16.1 17.8 20.4 20.2 18.7 20.4 22.5

1.1.1. Doğrudan Vergiler 8.1 8.9 9.6 7.7 7.9 8.4 9.5

1.1.2. Dolaylı vergiler 8.0 8.9 10.9 12.5 10.8 12.0 13.0

1.2. Diğer Gelirler 6.0 6.0 6.1 6.8 4.7 4.8 3.2

1.3. Fon Gelirleri 2.6 7.7 11.1 6.1 6.3 9.6 6.2

2.Dış Yardım 8.0 8.6 7.1 6.6 7.2 6.1 5.7

2.1. Türkiye Cumhuriyeti 7.9 8.5 7.1 6.6 7.2 6.1 5.7

2.2. Diğer 0.1 0.1 .. .. .. .. ..

II. BÜTÇE GİDERLERİ 56.5 53.9 50.7 47.7 46.9 45.5 46.1

1. Cari Giderler 15.6 17.5 17.5 18.2 18.1 20.0 20.0

1.1. Personel Giderleri 13.2 15.0 15.1 15.4 15.2 16.2 16.9

1.2. Diğer Cari Giderler 2.4 2.6 2.5 2.8 2.9 3.8 3.1

2. Transferler 32.1 26.6 24.8 22.3 19.1 18.1 19.0

2.1. Sosyal Transferler 11.4 11.7 11.6 - - - -

2.2. Diğer Transferler 20.7 14.9 13.2 - - - -

3. Savunma 3.8 3.6 3.1 2.5 2.9 2.6 2.9

4. Yatırımlar 5.1 6.1 5.2 4.7 6.8 4.9 4.3

III. BÜTÇE DENGESİ -23.9 -13.7 -6.0 -7.9 -10.1 -4.6 -8.5

IV. AVANSLAR - - - - - -1.6 -0.7

V. FİNANSMAN DENGESİ -23.9 -13.7 -6.0 -7.9 -10.1 -6.1 -9.3

VI. FİNANSMAN 23.9 13.7 6.0 7.9 10.1 6.1 9.3

1. Türkiye Cumhuriyeti Kredileri 21.5 14.1 6.6 9.3 7.8 5.8 8.4

2. İç Borçlar 2.4 -0.4 -0.6 -1.4 2.3 0.3 0.8


2.5.2. Bankacılık Sektörü

KT toplumunun resmi para birimi Türk Lirasıdır (TL). Gerçek ve tüzel kişiler döviz tutabilir ve biriktirebilir, kambiyo aracı olarak döviz kullanabilir,ve ödeme talimatları ve sözleşmelerde görünen döviz rakamlarını açıklayabilirler.


Sayfa | 36

Resmi kur oranları, Merkez Bankası tarafından günlük olarak sabitlenir ve duyurulur. Bankalar, döviz büroları ve Merkez Bankası, döviz alımı ve satımı için farklı döviz kurları sabitlemekte serbesttirler.

KT toplumunda gelişmiş bir bankacılık sistemi vardır. Merkez Bankası ve Kalkınma Bankası’na ek olarak, 24 yerel ticari banka ve 14 büyük yabancı banka şubesi vardır. Bankalar, döviz tutmakta, ithalat ve ihracat işlemlerinde arabulucu olarak görev yapmakta, döviz mevduatını kabul etmekte, döviz alım ve satımında, döviz olarak ödenmesi gereken bonolarla işlem yapmakta, döviz kredisi vermekte, para ve döviz piyasalarına aktif olarak dahil olmakta ve uluslararası bankacılık kullanımına uygun olarak her türlü döviz işlemini serbestçe yapabilmektedir. KT toplumunun Merkez Bankası, para, kredi ve kambiyo politikasından sorumludur ve hükümetin bankacısı olarak görev yapmaktadır.

2.5.3. Vergi Sistemi

Adanın kuzey kısmı, AB ülkeleri arasında kurumsal kazançlar konusunda en rekabetçi vergi oranlarından birine sahiptir.

Kooperatifler dışında tüm şirketler ve diğer tüzel kuruluşlar, Kurumlar Vergisi’ne tabidirler. “Yerel Şirket” olarak kaydı olan kurumlar, vergiye tabi gelirler üzerinden %10 vergi ödemekle mükelleftir.

Şirket kaydı Kuzey Kıbrıs’ta olan veya olmayan “Yabancı Şirket” statüsünde olan kurumlar, Kuzey Kıbrıs’ta ticaret veya diğer gelirlerden elde ettikleri vergiye tabi gelirleri üzerinden %10 oranında vergi ödemekle mükelleftir.

Bir kurumun işletmesinin merkezi yönetimi ve kontrolü KTt içerisindeyse, sözkonusu kurum “Yerel Şirkettir”. Vergilendirme konusunda, diğer ülkelerden gelen kazançları dahil, bu şirketlerin tüm kazançları Kurumlar Vergisi’ne tabidir, fakat çifte vergilendirmeyi engellemek amacıyla, yurtdışında ödenen benzer vergi için mahsuplaşmaya izin verilir. Kurumlar Vergisi, her yıl 31 Mayıs ve 31 Ekim olmak üzere iki taksitte ödenir.

Kurumlar Vergisi yükümlülüğüne ek olarak, Kurumlar Vergisi Yasası altında faaliyet gösteren kurumlar, kurumlar vergisi düşüldükten sonra net vergiye tabi gelir üzerinden 15% standart orandan gelir vergisi stopajını ödemekle yükümlüdür.

Kamu makamlari tarafından tesbit edilen bölgelerde eğitim, sağlık ve sanayi faaliyetlerine dahil olan şirketler, dağıtılmamış kar/ödenen sermaye oranına göre gelir vergisinden muaf tutulurlar (bu oran, standart oranı aşmamalıdır). Taşımacılık alanında çalışan yabancılar ve şirketler, Kurumlar Vergisi Yasası ve Gelir Vergisi Yasası’nın hükümleri altında tespit edilen vergilendirilebilen gelirleri üzerinden stopaj vergisine tabi tutulmazlar.

Gelir vergisi, KTt’de tahakkuk eden, sağlanan veya elde edilen gelire uygulanır. KTt’de daimi olarak ikamet edenler için, KTt’de veya dışarıda elde edilen gelirlergelir vergisine tabidir. Ancak çifte vergilendirmeyi engellemek için, yurtdışında ödenen gelir vergisi için mahsuplaşmaya izin verilir.

Gelir vergisi tahsil edilmeden önce, Gelir Vergisi Yasası altında bireylere yapılan katkı ve indirimler aşağıdaki gibidir;

Sosyal güvenlik fonlarına katkı

Kişisel indirimler

Kazanılan Gelir İndirimi (İşçiler için %20 – serbest çalışanlar için %10)

Eş indirimi

Çocuk indirimi


Sayfa | 37

Özürlü indirimi

Yaşlılık indirimi (65 yaş ve üzeri bireyler için)

Bireyler, kademeli vergi sistemi altında gelir vergisine tabi tutulurlar. Bireysel gelir vergisi, yasaya göre %10 ile %37 arasında uygulanır.

Katma Değer Vergisi (KDV), tüketici vergisi olarak 1996 yılında uygulanmaya başlanmıştır.KTt’de mal ve hizmet satışı, mal ve hizmet alımı ve ithalat Katma Değer Vergisi’ne tabidir . KDV oranları tüzüğüne göre %0, %3, %5, %10, %15 ve %20 olmak üzere altı farklı KDV oranı uygulanmaktadır. Ortalama KDV oranı, %16’dır.

2.5.4. İş Ortamının Hukuki Çerçevesi

KTt’deki iş ortamının hukuki çerçevesini değerlendirebilmek için, YAGA’nın 2010 İş Yapabilirlik Raporu’ndan elde edilen bilgilere aşağıda kısaca değinilmiştir. Sözkonusu raporda KTt’de iş ortamının gelişimini destekleyen ve aynı zamanda bu gelişimin önünde bir engel olarak duran yasal düzenlemelere değinilmiştir. İş Yapabilirlik Raporu’nda, iş mevzuatı ve mülkiyet haklarını koruma konusunda Afganistan’dan Zimbabwe’ye 184 ekonomi ile kıyaslanabilecek göstergeler sunulmaktadır.

Raporda, iş hayatının 10 aşamasını etkileyen düzenlemeler değerlendirilmektedir: iş kurma, inşaat izinleri i, işçi çalıştırma, mülkiyet kaydı, kredi alma, yatırımcının korunması, vergi ödeme, sınırötesi ticaret, sözleşmelerin yürürlüğe konması ve işin tasfiyesi.

1. İş Kurma

İş kurma hükümleri, Şirketler Yasası’nda (Fasıl 113) belirtilmektedir. KT toplumunda iş kurmak için toplam 29 gün süren 16 adımın tamamlanması gerekmekte ve maliyeti kişi başına düşen GSMH’nın %19.6’sı kadar olmaktadır. Raporda belirtildiğine göre, KTt’de en yaygın olarak “limited şirket” kurulmaktadır..

2. İnşaat İzinleri

İnşaat şirketleri, lisanslandırma, güvenlik kuralları ve denetimler ile ile ilgili konularda yönetimin; hızlı ve ekonomik olma konusunda da müşterilerin baskısı altındadırlar. KTt’de bir depo inşa etmek için, toplam 225 gün süren 11 adımın tamamlanması gerekmekte ve maliyeti kişi başına düşen GSMH’nın %488.1’i kadar olmaktadır.

3. İşçi Çalıştırma

KTt, İstihdam Katılığı Endeksi’nden 37 puan almıştır. KTt’de bir elemanın işten çıkarılma maliyeti 12 haftalık ücrete karşılık gelmektedir. KT toplumu “işçi çalıştırma” sıralamasında 100. sıradadır.

4. Mülkiyet Kaydı

KT toplumunda mülkiyet kaydı toplam 19 gün süren 4 adım ile tamamlanabilmektedir ve işlemlerin maliyeti mülkiyet değerinin %12.5’i kadar olmaktadır.

5. Kredi Alma

KTt’de esas sorun, güvenilir bir kredi kayıt mekanizmasının olmayışıdır. Bu durum kredi değerlendirmesi yaparken kredi şirketlerinin işini zorlaştırmaktadır. Birçok kredi teminat


Sayfa | 38

karşılığında verilmektedir. Bu da ciddi şekilde büyümeyi ve teşviği kısıtlamaktadır. Bundan dolayı, KTt “Kredi Alma” konusunda 113. sıradadır.

6. Yatırımcının Korunması

KTt “Yatırımcının Korunması” konusunda 154. sıradadır. Bu zayıf performansın esas nedeni, azınlık hissedarların tam olarak korunamamasıdır. Bununla beraber, şirketlerin çoğunun aile şirketi olması, KTt işletmelerinde azınlık hissedarı riskini artırmaktadır. Alınan kararlarda direktörlerin sorumluluğunun olmayışı da bir başka problemdir.. Bu durum şirket yönetiminde, özellikle de çıkar çatışması durumunda, kötü niyetli uygulamaları teşvik edici olabilmektedir.

7. Vergi Ödeme

“Vergi Ödeme” konusunda KTt 115. sıradadır. Adanın kuzey kısmındaki şirketler 59 adet vergi, yarı-vergi ve prim ödemesi ile karşı karşıya kalırlar. Şirketler, bunların ödenmesi ve bu sürece hazırlanılması için 163 saat harcarlar ve karlarının yaklaşık %41.2’si oranında vergi yükü ile karşılaşırlar.

8. Sınır Ötesi Ticaret

Adanın kuzey kısmında bir girişimcinin, Mersin-Türkiye dışında başka bir limana bir konteyner göndermek istemesi halinde, 9 belge hazırlaması, 21 gün beklenmesi ve 940 USD ödenmesi gerekmektedir. Aynı şekilde, bir konteyner getirmek isterse bunun için 7 belge hazırlanması, 7 gün beklenmesi ve 840 USD ödenmesi gerekmektedir. Bundan dolayı, KTt “sınırötesi ticaret” sıralamasında 71.dir.

9. Sözleşmelerin Yürürlüğe Konması

KTt “Sözleşmelerin Yürürlüğe Girmesi” sıralamasında 37.dir Bir sözleşmeyi yürürlüğe koymak için toplam 625 gün süren 37 adımın tamamlanması gerekmektedir. Bu prosedürün maliyeti talebin %10.9’u kadardır.

10. İşin Tasfiyesi

KTt’de başarısız olan bir işletmenin tasfiyesi durumunda bir yatırımcı veya borç veren, yatırımın yaklaşık %38’ini telafi edebileceği yönünde bir hesap yapabilir. Varlık değerindeki kaybın büyük çoğunluğunu, %30 ile icra-tasfiye; %11 idari harcamalar; varlık değerinin %7.5 amortismanı ve son olarak da 1,5 yılda tahsil edilmesi gereken gelirlerin zaman değeri kaybı olarak %13 ‘lük kayıp oluşturur. Bundan dolayı, KTt “İşin Tasfiyesi” listesinde 60. sıradadır.

Sonuç olarak, Dünya Bankası tarafından 184 ekonomi için yapılan 2010 İş Yapabilirlik Ekonomi Sıralaması’nda, KTt 184 ekonomi arasında 101. sıraya yerleştirilmiştir.

Şekil 10 Genel sıralamada KTt’nin en iyi performans gösteren ekonomi ve seçilmis


Sayfa | 39

ekonomilerle karsılastırılması

kaynak: YAGA – KTt Yatırım Geliştirme Ajansı, Kuzey Kıbrıs İş Yapabilirlik Raporu 2010

Kişi başına düşen gelir miktarı aynı olan ülkelerle kıyaslandığında, Kuzey Kıbrıs, oldukça zayıf bir performans sergiler. Diğer bir taraftan, bu kaynak Kuzey Kıbrıs’ı Papua Yeni Gine, Guyana, Yemen Cumhuriyeti, Marşal Adaları, Hırvatistan, Ürdün, Solomon Adaları gibi ülkeler ile aynı sıraya yerleştirir.

Kuzey Kıbrıs’ın çözülmemiş Kıbrıs sorunundan dolayı ağır ekonomik kısıtlamalara maruz kalan küçük bir ekonomisi olmasına rağmen 2010 yılı raporlarının bulguları, yasal düzenleme ve prosedürlerde yapılacak iyileştirmeler ile ülkenin daha iyi bir yere yerleşebileceğini göstermektedir. Bu koşullar altında bile, makul iş ve yatırım ortamı sağlamak, Doğrudan Yabancı Yatırımı (DYY) çekebilir veya yerel yatırımları artırılabilir.


Sayfa | 40

2.6. Yatırım Ortamı

2.6.1. Yatırımcılara Yönelik Teşvikler

Teşvik Yasası Altında Uygulanan Yatırım Teşvikleri

Aşağıdaki teşvikler, yatırımcının yerli veya yabancı olmasına bakılmaksızın Teşvik Belgesi olan yatırımlara uygulanır. Teşvik belgeleri Devlet Planlama Örgütü’nden alınır.

Yatırım indirimi: Yatırım indirimi, Kalkınmada Öncelikli Bölgeler’de veya özel öneme haiz bölgelerdeki sabit sermaye yatırımlarnın başlangıç harcamaları için %200’dür. Yatırım indirimi, diğer sektörlerde ve bölgelerdeki yatırımlara yapılacak sabit sermaye yatırımlarının başlangıç harcamaları için %100’dür. Güzelyurt ve Dipkarpaz, Bakanlar Kurulu tarafından “Kalkınmada Öncelikli Bölgeler” olarak belirlenmiştir.

Gümrük harçlarından ve fonlardan muafiyet: Proje ile ilgili makine ve ekipman ithalatı, Teşvik Belgesi uyarınca her türlü gümrük harçları ve fonlardan muaftır. Hammadde ve yarı-mamüllerin ithalatı ile ilgili düzenlemeler, Başbakanlık tarafından belirlenir ve Bakanlar Kurulu’nun onayına tabidir.

%0 KDV: %0 KDV, Teşvik Belgesi’ne uygun olarak hem ithal edilen hem de iç piyasadan temin edilen makine ve ekipmana uygulanır.

Kamu malı arazi ve binaların kiralanması: Devlet malı arazi ve binaların kiralanması, yürürlükteki mevzuata uygun olarak Teşvik Belgesi alan yatırımlar için mümkün olabilmektedir.

Fon kredileri: Yatırım ve İthal Teşvik Fonu’ndan uzun vadeli ve düşük faizli yatırım kredileri alınabilir.

İnşaat ruhsat ücreti’nden muafiyet: Teşvik Belgesi alan yatırımlar, inşaat ruhsatı ile ilgili her türlü vergi ve ücretten muaf tutulurlar.

Sermaye artışı için damga vergisi indirimi: Teşvik Belgesi alan yatırımlara sermaye artışı ile ilgili damga vergisi indirimi sağlanır.

İpotek prosedürleri ile ilgili ücretlerde indirim: Teşvik Belgesi alan yatırımlar için banka kredisi kullanıldığı zaman, damga pulu ve kayıt ücretleri, ipotek prosedürlerinde indirim uygulanır.

Vergi Mevzuatı Altında Uygulanan Teşvikler

Ticaret, işletme veya bilimsel araştırmalar alanında olan bir kişiye veya tüzel kişiliğe ait veya onlar tarafından kullanılan tesis ve makine, demirbaş ve teçhizat alımı sırasında yapılan sermaye harcamasında indirim uygulanır. Bu sermaye indirimleri:

- Kuruluş (yatırım) İndirimleri

- Yıllık (Yıpranma) İndirimleri

Mevcut binaların veya inşaatların veya tadilatta olan binaların sahiplerine veya onları kullanan özel veya tüzel kişilere ayrıca indirim yapılır. Toplamdavergi indirimi varlıkların maliyetiyle yatırım indiriminin toplamına eşit bir tutarda sağlanır.

İlk (Yatırım) indirimi oranı %50’dir.

Kalkınmada Öncelikli Bölgelerde ve Teşvik Yasası ve Turizm Teşvik Yasası altında belirlenen özel öneme haiz sektörlerde yapılacak yatırımlar için yatırım indirimi oranı %100’e kadar


Sayfa | 41

artırılabilir veya Maliye Bakanlığı’nın tavsiyesiyle yasal faiz oranından daha az olmayacak şekilde Bakanlar Kurulu tarafından yeni bir oran belirlenebilir. Özel Teşvik Yasası altında yatırım indirimi ile ilgili tüzükler varsa, Gelir Vergisi Yasası’na uygun indirim oranlarının yerine ilgili Teşvik Yasası’na uygun oranlar ve ilkeler uygulanacaktır.

Yıllık (Yıpranma) indirimi :

Makine ve ekipman 10%

Salon türü motorlu araçlar ve motosikletler 15%

“T” ruhsatlı motorlu araç 25%

Diğer motorlu araçlar (kamyon, otobüs, van vs) 20%

Sanayi binaları ve oteller 4%

Mağaza ve konutlar 3%

Mobilya ve demirbaşlar 10%

Ücretlendirilen net gelirler belirlenmeden önce, yatırım indirimleri ve yıllık yıpranma indirimleri çkarılır.

Diğer indirimler:

Şirket oluşumu ile ilgili harcamalar, beş yıl içinde amortize edilir.

Patent ve patent hakları ile igili harcamalar

Değerleri brüt asgari ücretten daha fazla olmayan yılın başlarında satın alınmış araç ve demirbaşlar yıpranmaya tabi değildir ve bu araç ve demirbaşlar için ödemeler, derhal masraf olarak kaydedilir.

Şirketlerin mal ve hizmetlerin ihracından elde ettikleri kazançlarının %20’si kurumlar vergisinden muaf tutulur. Fakat muaf tutulan miktar, ihracattan elde ettikleri net kazancın %80’ine denk miktarı aşamaz.

Tüm ihraç mal ve hizmetler KDV’den muaftırlar. Mevzuata göre, ihracatçılar, girdilerinde ödenen KDV için kredi veya geri ödeme talep edebilirler.

KT toplumunda ulaştırma şirketleri tarafından sağlanan yolcu taşıma hizmetleri dışında, KTt’denyabancı ülkelere, yabancı ülkelerden KTt’ye veya KT toplumu yoluyla yabancı ülkelerden yabancı ülkelere seyahat sırasında hava, kara ve deniz ulaşımı hizmetleri, KDV’den muaf tutulurlar. Mevzuata göre, taşıyıcılar, girdilerinde ödenen KDV için kredi veya geri ödeme talep edebilirler.

Gelir getiren deniz veya hava ulaşımı taşıtları için deniz limanları veya havaalanlarında sağlanan hizmetler, KDV’den muaftır.


Sayfa | 42

Diğer teşvikler / Serbest Liman ve Serbest Bölge

KTt yönetimi, sermaye taahhüdü veya tüm sektörlere geliştirilmiş teknolojinin uygulanması yoluyla ya ortaklık şeklinde ya da bağımsız olarak yabancı sermaye yatırımını teşvik etme taraftarıdır. 115 dönüm alana sahip Mağusa Serbest Liman Bölgesi, yabancı yatırımcılara transit ticaret için ve orta-doğu ile yakın doğu ülkelerine yönelik üretim fırsatları sunmaktadır.

Serbest Liman Bölgesi Yasası, sadece onaylanan işletmelerin işletme hakkı olduğunu beyan eder. “Onaylanan bir İşletme”, Serbest Liman Bölgelerinde görev yapmak için Serbest Liman ve Serbest Bölge Kurulu’ndan onay alan işletme olarak tanımlanır. “Onaylanan İşletme” statüsü için başvurular, Serbest Liman Bölgesi Kurulu’na, bu makam tarafından sağlanan formlarla sunulacaktır.

Serbest Liman Bölgelerinde yapılmasına izin verilen çalışma ve faaliyetler aşağıdaki gibidir:

Her çeşit sanayi, imalat ve üretim

Serbest Liman Bölgesi’e gelen malların depolanması ve buradan ihracatı

Serbest Liman Bölgesi’ne gelen malların montajı ve tamiri

Her türlü geminin yapımı, tamiri ve montajı

Bankacılık ve Sigortacılık hizmetlerş

Bakanlar Kurulu tarafından onaylanan herhangi başka bir faaliyet

Yukarıdaki faaliyetleri uygulayan yatırımcılardan 1,000 dolara kadar ücret alınır, bu ücret yapılan faaliyete göre değişmektedir.

Serbest Liman Bölgesi’nde yeralan işletmelere sağlanan teşvikler aşağıdaki gibidir:

- Serbest Liman Bölgesi’nde yatırımcıların faaliyetleri ve çalışmalarından elde ettikleri tüm gelirler Gelir ve Kurumlar vergisinden muaf tutulurlar. Bu muafiyet, Serbest Liman Bölgesi’nde üretilmeyen iç piyasaya yönelik ithal mal ve hizmetlere uygulanmaz.

- Kar ve sermayenin geri dönüşü sınırlandırılmaması

- Gümrük harçlarından ve dolaylı vergilerden muafiyet

- Yabancı uzman, mühendis ve teknik pesonel çalıştırma izni

Yukarıdaki teşviklere ek olarak, uygun maaşlara çok sayıda vasıflı ve vasıfsız işci olanakları mevcuttur. Limanın muamele harç ücretleri diğer komşu limanlara göre daha düşüktür. Coğrafik olarak konumu iyi olan liman, yeterli kapalı depolama alanı, tecrübeli yükleme boşaltma faaliyetleri ve iyi bir güvenlik sağlamaktadır.

Yatırımcılara ve iş yapanlara, makul bir çalışma ortamı ve minimum formalitelerle sağlam ve iyi bir sivil hizmet sunulmaktadır. Liman makinelerinin her türü (yük kaldırma araçları, vinçler vs) mevcuttur.

Bundan dolayı, yapısal reformların uygulanması, yatırıma yönelik engellerin azaltılması, ve makul yatırım politikalarının kabul edilmesi, yerel ve yabancı yatırımları çekmek için fırsatları artıracaktır.


Sayfa | 43

2.7. Özel Sektör Kalkınmasına Yönelik Mevcut Yaklaşımlara Genel Bir Bakış

2.7.1. Özel sektör Kalkınmasına Yönelik Mevcut Ulusal Strateji / Programlar

KT toplumu makamları ilgili eylem planları dahil olmak üzere 2010-2012 yılları için bir gündem hazırlamış olsa dahi, KT toplumunda Özel Sektörün Kalkınmasına yönelik bir ulusal strateji veya herhangi bir program tasarlanmamıştır. Halihazırda var olan tüm eylemler – teşvikler, geçici temelde tasarlanmış ve uygulanmıştır. Özel sektör kalkınması ile ilgili genel bir ulusal stratejik belge, uygulanması gereken bir ihtiyaçtır. Bu politikalar:

2.7.1.1. Yabancı Yatırım Politikası3

Yabancı yatırımı teşvik etmek, KT toplumu kalkınma politikasının birincil hedeflerindedir. Bu nedenle adanın kuzey kısmında yatırım yapmak isteyenler, olumlu yönetim olanakları sunulmaktadır.

KT toplumu, kalkınma politikasına uygun olarak ihracata yönelik sanayilere öncelik tanımaktadır. Küçük iç piyasasından dolayı, KT toplumu makamları, mal ve hizmetlerin ihracatına odaklanır. Modern teknoloji, uzmanlık, yeni yönetim tekniklerinin KT toplumuna aktarılmasını kolaylaştıracak ve yüksek katma değer sağlayacak projelere öncelik verilir. Fakat, yatırımcı tarafından önerilen her bir projenin kendi içinde değerlendirileceği mutlaka belirtilmelidir.

Yerel ve yabancı firmalar arasındaki iş ortaklıkları şeklindeki işbirliği, aktif bir şekilde teşvik edilmektedir. KT toplumunda, yabancı yatırımcıya mülküyet hakkının tam olarak korunması dahil olmak üzere birçok avantaj ve teşvik sunmaktadır.

KT toplumu Anayasası, vatandaşlar ve yabancılar arasında ayırım yapmazken, özel mülkiyet hakkını da garanti altına alır. 2007 yılında sabit sermaye yatırımları 1,064,282,208.1 TL olmuştur. Toplam sabit sermaye yatırımlarının %24.6’sı kamu sektörü tarafından, geriye kalan %75.4’ü ise özel sektör tarafından finanse edilmiştir. Kamu hizmetleri ile elektrik ve su sektörü, kamu sektörü yatırımlarının en büyük payını oluşturmaktadır. Kamu sektörü yatırımlarının payları, sırasıyla % 38.5 ve %34’tür. Diğer taraftan, özel sektör yatırımları, %57 ile konuta ve %11 ile işletme ve kişisel hizmetlere yoğunlaşmıştır.

Teşvik Yasası altında, 2008 yılı sonuna kadar 350 teşvik belgesi verilmiştir. Teşvik belgesi olan sabit yatırımların toplam miktarı 3,228,387,468 TL’ydi. Turizm sektörü, sabit yatırımlarda en yüksek paya sahiptir ve %68.7 oranındadır. Sanayi ve eğitim sektörleri, %17.1 ve %7.3’lük pay ile turizm sektörünü takip etmektedir.

2008 yılı sonunda, Fon’dan finanse edilecek onaylanan kredi toplam miktarı 31,082,992.6 TL’dir, bunun 22,813,644.1 TL’si kullanılmıştır. Turizm, sanayi, sağlık ve eğitim sektörleri tarafından kullanılan kredinin dağılımı %39.1, %27.3, %22.9 ve %10.7 olarak gerçekleşmiştir.

2.7.2. Özel Sektörün Kalkınmasına Yönelik Kıbrıs Türk Toplumu Yönetimi’nin Öncelikleri

Ekonomide rekabetçi bir özel sektör ortamı yaratmak, sürdürülebilir büyümeye olanak sağlamak için, ve KT toplumu özel sektörünün çoğunlukla (%99.98) KOBİ’lerden oluştuğunu da göz önünde bulundurulduğunda, Ekonomi ve Enerji’den sorumlu Kamu Kurumu, bir “KOBİ Strateji ve Eylem Planı” geliştirmek ve KT toplumu KOBİ’lerinin rekabet gücünü artıracak faaliyetleri yürütmek amacıyla bir KOBİ Gelişim Merkezi (KOBIGEM) oluşturmak için Temmuz 2010’da girişimde bulunmuştur (Faaliyet alanları: eğitim, danışmanlık, pazarlama, hibe programları, kredi destek

3 Kaynak: yabancı Yatırımcılar için elkitabı, Haziran 2009, Devlet Planlama Örgütü


Sayfa | 44

programları). Bu çerçevede, durum analizi gerçekleştirmek, yönetmek ve şeffaflık ile tüm ilgili tarafların geniş katılımını sağlamak için ilgili kurumlar tarafından bir “Yönetim Kurulu” ayrıca oluşturulmuştur. Bu yönetim kurulu aşağıda belirtilen taraflardan oluşmaktadır:

Ekonomi ve Enerji, Maliye, Eğitim, Gençlik ve Spor, Tarım ve Doğal kaynaklar, Turizm, Çevre ve Kültür’den sorumlu Kamu kurumları

Devlet Planlama Örgütü

Ticaret Odası, Sanayi Odası ve Esnaf ve Zanaatkarlar Odası

YAGA (Yatırım Geliştirme Ajansı)

Üniversiteler

Bankalar Birliği

İhtiyaç ve gündeme gelebilecek yeni konulara göre, kurul, diğer ilgili kuruluşlardan daha fazla üye alarak, birleşimini yeniler.

Kurul’un esas görevi, etkili bir KOBİ strateji ve eylem planı yaratmak için ulusal strateji ve politikası ile ilgili planlarını öne sürerek ve KOBİ sektörü ile ilgili asli kurum ve kuruluşların eylemlerini ve raporlarını göz önünde bulundurarak KOBİ sektörü içerisinde üstlenilen eylemleri incelemek, değerlendirmek ve raporlamaktır.


Sayfa | 45

Bölüm 3 Sosyo-Ekonomik Analizin – GZFT Analizin Kilit Noktaları

Mevcut durumun (bu raporun önceki bölümleri) analizi tamamlandıktan sonra, bir sonraki adım, stratejik GZFT analizinin yayılmasını, yani güçlü yanlar, zayıf yanlar, fırsatlar ve tehditler ışığında KT toplumunun mevcut durumunun belirlenmesini anlatır.

GZFT analizi iki ana birime ayrılır:

İç çevre (KT toplumu içerisinde) konusunda mevcut güçlü ve zayıflıkları belirten veri:

Güçlü yanlar, fırsatların aranmasına yardımcı olan ve tehditlerin üstesinden gelen tüm iç gelişim ektenlerini içermektedir.

Zayıf yanlar, KT toplumunun rekabetçi durumuna zarar veren veya fırsatların aranmasını engelleyen tüm iç gelişim koşullarını veya eksiklikleri içermektedir.

Dış çevre (KT toplumu dışında) konusunda mevcut ve halen keşfedilmemiş tehdit ve fırsatları belirten veri:

Fırsatlar, KT toplumunun taleplerine destekleyen veya karşılaştırmalı avantajın yaratılmasına katkıda bulunan tüm dış koşulları veya özellikleri içermektedir.

Tehditler, KT toplumunun gelişim pozisyonunu kötü bir şekilde etkileyen uygunsuz trendlerden veya herhangi bir dış etkenden dolayı ortaya çıkan sorunları içermektedir.

Aşağıdaki tabloda, sosyo-ekonomik analizin kilit noktaları, güçlü yanlar, zayıf yanlar, fırsat ve tehditler açısından sunulmaktadır:

Güçlü yanlar Zayıf yanlar

1. KT toplumunun AB pazarına ve diğer uluslararası pazarlara erişebilmesini sağlayan üç kıta arasındaki Güney doğu Akdeniz’de stratejik coğrafik konum

2. KT toplumuna dört mevsim turizm ve tarım faaliyetleri avantajı sağlayan elverişli iklim koşulları

3. Eğitim düzeyinin yüksekliği ve KT toplumunun çoğunluğunun İngilizce bilmesi

4. Zengin kültürel ve doğal kaynaklar

5. Yeni teknik ve metotlara kolayca uyum sağlayabilecek küçük pazar

6. İnşaat işleri için hammaddelerin bulunurluğu

7. Girişimciliğin güçlü bir şekilde teşvik edilmesi

8. Yatırım ikliminin gelişimini desekleyen resmi kredi garanti kurumunun varlığı

1. Etkili KOBİ fon mekanizmalarının eksikliği ve KOBİ’lerin fonlara ve uzun vadeli kredilere sınırlı erişimi

2. Kalite standartlarının düşüklüğü ve çok az sayıda firmanın kalite belgesinin oluşu

3. Belirsiz mülkiyet hakları

4. İş ortamı ile ilgili yetersiz hukuki çerçeve

5. Çalışan vasıflarının ve ehliyetlerinin eksikliği

6. Teknik iş gücünün azlığı

7. İşletmeler tarafından üstlenen araştırma ve gelişim faaliyetlerinin azlığı

8. Sanayide, hammadenin yeterli olmamasından, pahalı enerji kullanımından ve yüksek asgari ücretten kaynaklanan yüksek üretim maliyeti

9. Yüksekokul/Üniversiteler ile iş piyasası talepleri arasında bağlantı eksikliği


Sayfa | 46

9. Tarıma elverişli geniş alan

10. Özel sağlık hizmetlerinde yüksek standartlar

10. Dar kapsamlı mali piyasa

11. Fiziksel altyapının düşük kalitesi (ulaşım, telekomünikasyon, su ve elektrik)

12. Sanayi Bölgelerinde altyapı eksikliği

Fırsatlar Tehditler

1. Hizmetler, özellikle turizm alanında yüksek büyüme potansiyeli

2. Alternatif turizm faaliyetlerine yönelik uluslararası talep (ör. Eko-turizm, özel ilgi turizmi vs)

3. Beyin göçünün ülkeye çekilme potansiyeli

4. Liman altyapısının geliştirilmesi ile, KT toplumunun transit ticaret merkezi olarak kullanılması

5. Uluslararası sabit teknoloji ve BİT gelişimi

6. Mevzuatin AB müktesebatına uyum çalışmalarında için isteklilik

7. Politik konuların zamanında çözülmesi ile KT toplumunun AB üyesi olması olasılığı

8. Elektrik ve su sağlamaya yönelik KT toplumu ve TC arasında imzalanan protokol

1. Küresel ekonomik kriz

2. Politik durumdan dolayı AB ülkeleri ile ticarette sınırlama var

3. Yeşil Hat Tüzüğü kapsamındaki kısıtlamalar (ör. Sadece Güney Kıbrıs piyasasına erişim)

4. Yeni rakiplerin turizm sektörüne dinamik girişi (ör. TC’nin Güneyi)

5. Üst düzey bilimsel potansiyelin yurtdışına kayması (Beyin Göçü)

6. Düşük işçilik maliyeti olan komşu ülkeler ile rekabet

7. Ekonominin turizmebağlı oluşu ve turizm sektörünün içerdiği değişken riskler

GZFT analizinin sonucunda, KT toplumunun özel sektör kalkınma vizyonu doğrultusunda ve ihtiyaçları karşılamak amacıyla seçilen yönetim politikaları, mevcut dış kaynaklar da gözönünde bulundurularak ayrıntılarıyla belirlenebilmektedir.


Sayfa | 47

Bölüm 4 Özel Sektörün Kalkınması Karşısındaki Önemli Engellerin Belirlenmesi

Bu bölüm, özel sektör kalkınması karşısındaki önemli engellerin ortaya konularak özel sektör kalkınma stratejisi için eylem planı oluşturulmasını içermektedir.

KT toplumunda özel sektörünün büyümesini engelleyen önemli engeller, genellikle adadaki politik durum ile ilgilidir. Bu durum, KT toplumunun ekonomik açıdan büyümesinde engel teşkil etnektedir.Örneğin ihracatın TC üzerinden yapılmasımaliyeti artırmaktadır. Diğer bir husus ise, çözülmemiş mülkiyet konusudur.

Bu problemler uzun vadeli politik çözümler içerse de çözümlenmesi gereken diğer konulara önem verilmiştir.

Bu problemler, genellikle aşağıda sözedilenler ile ilgilidirler:

i. Mevzuatın düzenlenmesi

ii. Finansal sorunlar

iii. İş ortamının iyileştirilmesi

iv. Eğitim ve girişimcilik konuları

Daha analitik olarak, Özel Sektör Gelişiminin kalkınması için gerekenler:

i. Mevzuatların düzenlenmesi

- Bürokrasinin azalması

- Vergi politikasının yeniden düzenlenmesi

- Ihracat ve ithalat mevzuatının yeniden düzenlenmesi

- Teşvik yasasının yenilenmesi

- KOBİ’lerin desteklenmesi için kamu yasal yapısının kurumsallaştırılması (ör. one stop-shop)

- E-devletin geliştirilmesi

- Bilançolarda düzenlemeye gidilmesi – uluslararası standartlara geçiş

- İç pazarın kullanılması bakımından yabancı yatırım mevzuatının yeniden düzenlenmesi

- Tekno-parkların yeniden yapılandırılması (ilgili hukuki çerçevede gerekli düzenlemeler)

- KOBİ envanterinin oluşturulması

- NACE’ e uygun kamu kurum ve kuruluşlarının erişiminin olduğu bir Ulusal KOBİ veritabanı oluşturulması

ii. Finansal Sorunlar


Sayfa | 48

- Geçmişten gelen kredi faiz oranlarından dolayı ödenmekte zorluk çekilen kredilerin yapılandırılması

- Finansal desteğe dayalı projeler geliştirilmesi

- KOBİ’ler için alternatif finansal kaynakların yaratılması

- Finansal destek alan şirketlerin izleme mekanizmalarının oluşturulması

- Kamu KOBİ hibe programlarına etkili ve şeffaf erişiminin sağlanması

- Bankaların kredi sistemlerinin yenilenmesi

iii. İş ortamının iyileştirilmesi

- Sanayi bölgelerinde yenileştirme projeleri başlatılması

- Sanayi bölgelerinde alternatif enerji kaynaklarının kullanılması

- Sanayi bölgelerinde altyapı ile ilgili problemlerin çözülmesi

- KOBİ’lerin gruplaştırılması konusunda faaliyetlerin – projelerin uygulanması

- Makinelerin yenilenmesi

- Standartların detaylandırılması ve kalite belgeleri edinilmesinin sağlanması (ISO 9000, HACCP)

- Üretimde modern teknolojiler ve innovasyonun başlatılması

- KOBİlerle ilgili STÖler, yerel ve uluslararası kamu makamları ve kuruluşları arasında bağlantılar kurulması

- E-ticaretin geliştirilmesi

- KOBİ ihracatının desteklemesi

- Potansiyel pazar bakımından KOBİ’lere yönelik küçük ölçekli projelerin geliştirilmesi


- Üniversiteler ve endüstriyel kamu kuruluşları arasında bağlantılar kurulması

- Üniversiteler ve iş piyasası arasında bağlantılar kurulması

- İş yönetimi becerilerini ve ehliyetlerinin artırılması

- Girişim kapasitesi geliştirme programlarının artırılması

- Mesleki ve teknik eğitimin artırılması

- İş geliştirme merkezlerinin kurulması ve desteklenmesi

- Pazar payını ve ihracatı artırmak için KOBİlere eğitim programları uygulanması

- Tekno-park konusunda bilincin artırılması

- İnnovasyon ve teknik öğrenim programlarının uygulanması

- BİT kullanımının başlatılması


Sayfa | 49

Bölüm 5 Özel Sektör Kalkınma Stratejisi

5.1. Vizyon / Strateji

KTT Ekonomi stratejisi için hazırlanan kriterler şunlardır:

Ekonomik, sosyal ve çevresel konuların uyumlaştırılması;

Sektörler arası adaletli olmak;

Gelecek nesiller için sürdürülebilir bir ekonomi yaratmak

Stratejilerin her dönem güçlü bir siyasi duruş ile desteklenmesi;

Kapasite geliştirerek dinamik bir ortam yaratmak

İzleme ve değerlendirme prosedürlerinin geliştirilmesini teşvik etmek

Daimi eğitim süreçi ve sürdürülebilir bir kalkınma kültürünü teşvik etmek

Tüm kaynakların cevreye duyarlı bir şekilde kullanımı

Potansiyel fon kaynakları ile stratejik önceliklerin uyumlaştırılması

Bu yaklaşım stratejik planlama ve uygulama mekanizmalarına dayanarak etkili politikalar geliştirilmesi amacıyla düzenlenmiştir.

2011-2015 süresine ilişkin, KTT özel sektör kalkınma stratejisinin vizyonu:

Stratejinin vizyonu; AB standartlarında, rekabet edebilir mal ve hizmetler üretebilecek, toplumun büyüme potansiyelini ve yaşam kalitesini geliştirecek, üretkenliği ve istihdamı artıracak, çevreye duyarlı sürdürülebilir ve dinamik bir ekonomik yapı oluşturulmasıdır.

5.2. Stratejik Hedefler

Stratejinin başarılı olabilmesi için aşağıdaki stratejik hedefler belirlenmiştir (Stratejik planlamanın 1. aşaması):

Stratejik Hedef 1: KOBİ’lerin kalkınmalarını ve kurumsallaşmalarını destekleyerek, KTT ekonomisinin etkinliğini, üretkenliğini ve rekabet edebilirliğini geliştirmek.

Stratejik Hedef 2: AB müktesebatı çerçevesinde yasaları ve uygulamaları uyumlaştırmak, kamu sektöründe yönetişimi verimli hale getirerek kurumsal yapıyı geliştirmek ve işletmelerin kuruluş ve gelişim aşamalarında destekleyici politikalar oluşturmak.

Stratejik Hedef 3: Yenilik, teknoloji, girişimcilik, araştırma ve geliştirme konularını desteklemek ve bunların aralarındaki ilişkilerin geliştirilmesine yardımcı olmak.

Stratejik Hedef 4: Daha iyi sosyal uyum oluşturarak, daha fazla ve daha iyi iş olanakları yaratmak ve istihdamı artırmak.

Stratejik Hedef 5: Sürdürülebilir altyapılar geliştirerek KTT’nin yatırım, iş ve yaşam alanı olarak cazibesini artırmak.


Sayfa | 50

Bir sonraki tabloda KTt’nun mevcut durum analizinde ortaya çıkan güçlü yanlar ve fırsatlardan istifade ederek, aynı zamanda bilinen zayıf yanlar ve tehditler göz önünde bulundurularak önerilen stratejik hedeflerin gerekçeleri sunulmaktadır.


Sayfa | 51

Stratejik Hedefler

1: KOBİ’lerin kalkınmalarını ve

kurumsallaşmalarını destekleyerek, KTT

ekonomisinin etkinliğini, üretkenliğini ve rekabet edebilirliğini geliştirmek.

2: AB müktesebatı çerçevesinde yasaları ve

uygulamaları uyumlaştırmak, kamu sektöründe yönetişimi

verimli hale getirerek kurumsal yapıyı geliştirmek ve işletmelerin kuruluş ve

gelişim aşamalarında destekleyici politikalar

oluşturmak

3: Yenilik, teknoloji, girişimcilik, araştırma ve

geliştirme konularını desteklemek ve bunların

aralarındaki ilişkilerin geliştirilmesine yardımcı

olmak.

4: Daha iyi sosyal uyum

oluşturarak, daha fazla ve daha iyi

iş olanakları yaratmak ve

istihdamı artırmak.

5: Sürdürülebilir altyapılar

geliştirerek KTT’nin yatırım, iş

ve yaşam alanı olarak cazibesini

artırmak.

Gü

çlü

yan

lar

KT toplumunun AB pazarına ve diğer uluslararası pazarlara erişebilmesini sağlayan üç kıta arasındaki Güney doğu Akdeniz’de stratejik coğrafik konumu

X X X X X

KT toplumuna 4 mevsim turizm ve tarım faaliyetleri avantajı sağlayan elverişli iklim koşulları

X X X X

Eğitim düzeyinin yüksekliği ve toplumun çoğunun İngilizce bilmesi

X X

Zengin kültürel ve doğal kaynaklar X X

Yeni teknik ve metotlara kolayca uyum sağlayabilecek küçük pazar

X X X

İnşaat işleri için hammaddenin bulunurluğu X X

Girişimciliğin güçlü bir şekilde teşvik edilmesi X X X X

Yatırım iklimi gelişimini destekleyen resmi kredi garanti kurumunun varlığı

X X X

Tarıma elverişli geniş alan X X X

Özel sağlık hizmetlerinde yüksek standartlar X X X


Sayfa | 52

Stratejik Hedefler

1: KOBİ’lerin kalkınmalarını ve kurumsallaşmalarını

destekleyerek, KTT ekonomisinin etkinliğini, üretkenliğini ve rekabet edebilirliğini geliştirmek.

2: AB müktesebatı çerçevesinde yasaları ve uygulamaları

uyumlaştırmak, kamu sektöründe yönetişimi verimli hale getirerek kurumsal yapıyı geliştirmek ve işletmelerin kuruluş ve gelişim

aşamalarında destekleyici politikalar oluşturmak

3: Yenilik, teknoloji, girişimcilik, araştırma

ve geliştirme konularını

desteklemek ve bunların aralarındaki

ilişkilerin geliştirilmesine yardımcı olmak.

4: Daha iyi sosyal uyum oluşturarak, daha fazla ve daha

iyi iş olanakları yaratmak ve


5: Sürdürülebilir altyapılar geliştirerek KTT’nin yatırım, iş ve

yaşam alanı olarak cazibesini artırmak.

Zayı

f ya

nla

r

Etkili KOBİ fon mekanizmalarının eksikliği ve KOBİ’lerin fonlara ve uzun vadeli kredilere sınırlı erişimi

X X X

Kalite standartlarının düşüklüğü ve çok az sayıda firmanın kalite belgesinin oluşu

X X

Belirsiz mülkiyet hakları X X X

İş ortamı ile ilgili yetersiz hukuki çerçeve X X

Çalışan vasıflarının ve ehliyetlerinin eksikliği X X

Teknik iş gücünün azlığı X X

İşletmeler tarafından üstlenen araştırma ve gelişim faaliyetlerinin azlığı

X X X

Sanayide hammadenin yeterli olmamasından, pahalı enerji kullanımından ve yüksek asgari ücretten kaynaklanan yüksek üretim maliyeti

X X

Yüksekokul/Üniversiteler ile iş piyasası talepleri arasında bağlantı eksikliği

X X X

Dar kapsamlı mali piyasa X X

Fiziksel altyapının düşük kalitesi (ulaşım, telekomünikasyon, su ve elektrik)

X X

Sanayi Bölgelerinde yeterli altyapı eksikliği X X


Sayfa | 53

Stratejik Hedefler 1: KOBİ’lerin kalkınmalarını ve


ekonomisinin etkinliğini,

üretkenliğini ve rekabet edebilirliğini

geliştirmek.



verimli hale getirerek kurumsal yapıyı geliştirmek ve

işletmelerin kuruluş ve gelişim aşamalarında destekleyici

politikalar oluşturmak


ve geliştirme konularını desteklemek ve

bunların aralarındaki ilişkilerin

geliştirilmesine yardımcı olmak.

4: Daha iyi sosyal uyum oluşturarak, daha fazla ve daha

iyi iş olanakları yaratmak ve



geliştirerek KTT’nin yatırım, iş

ve yaşam alanı olarak cazibesini

artırmak.

Fırs

atla

r

Hizmetler, özellikle turizm alanında yüksek büyüme potansiyeli

X X X X

Alternatif turizm faaliyetlerine yönelik uluslararası talep (ör. Eko-turizm, özel ilgi turizmi vs)

X X X X X

Beyin göçünün ülkeye çekilme potansiyeli X X X

Liman altyapısının geliştirilmesi ile, KT toplumunun transit ticaret merkezi olarak kullanılması

X X

Uluslararası sabit teknoloji ve BİT gelişimi X X X

Mevzuatın AB müktesebatına uyum çalışmalarında isteklilik

X X

Politik konuların zamanında çözülmesi ile KT toplumunun AB üyesi olma olasılığı

X X X X X

Elektrik ve su sağlamaya yönelik KT toplumu ve TC arasında imzalanan protokol

X


Sayfa | 54

Stratejik Hedefler 1: KOBİ’lerin

kalkınmalarını ve kurumsallaşmalarını destekleyerek, KTT

ekonomisinin etkinliğini, üretkenliğini ve rekabet edebilirliğini geliştirmek.



verimli hale getirerek kurumsal yapıyı geliştirmek ve işletmelerin kuruluş ve gelişim

aşamalarında destekleyici politikalar oluşturmak


ve geliştirme konularını desteklemek ve

bunların aralarındaki ilişkilerin

geliştirilmesine yardımcı olmak.

4: Daha iyi sosyal uyum oluşturarak, daha fazla ve

daha iyi iş olanakları

yaratmak ve istihdamı artırmak.


geliştirerek KTT’nin yatırım, iş ve yaşam

alanı olarak cazibesini artırmak.

Teh

dit

ler

Küresel ekonomik kriz X X X X X

Politik durumdan dolayı ve AB ülkeleri ile ticarette sınırlamalar

X X X X X

Yeşil Hat Tüzüğü kapsamındaki kısıtlamalar (ör. Sadece Güney Kıbrıs piyasasına erişim)

X X X X

Yeni rakiplerin turizm sektörüne dinamik girişi (ör. TC’nin Güneyi)

X X X X

Üst düzey bilimsel potansiyelin yurtdışına kayması (Beyin göçü)

X X X

Düşük işçilik maliyeti olan komşu ülkeler ile rekabet

X X X

Ekonominin turizme bağlı oluşu ve turizm sektörünün içerdiği değişken riskler

X X X


Sayfa | 55

Bununla beraber bir sonraki tabloda önerilen stratejik hedeflerin gerekçeleri sunulmaktadır. Bu gerekçeler, bir önceki bölümde tanımlanmış olan özel sektörün gelişimi önündeki engeller ve sınırlamalara dayandırılmaktadır.

Stratejik Hedefler 1: KOBİ’lerin kalkınmalarını ve


ekonomisinin etkinliğini,

üretkenliğini ve rekabet edebilirliğini

geliştirmek.

2: AB müktesebatı çerçevesinde yasaları ve uygulamaları

uyumlaştırmak, kamu sektöründe yönetişimi verimli hale getirerek kurumsal yapıyı

geliştirmek ve işletmelerin kuruluş ve gelişim aşamalarında

destekleyici politikalar oluşturmak


ve geliştirme konularını

desteklemek ve bunların aralarındaki

ilişkilerin geliştirilmesine yardımcı olmak.

4: Daha iyi sosyal uyum

oluşturarak, daha fazla ve daha iyi

iş olanakları yaratmak ve


5: Sürdürülebilir altyapılar geliştirerek KTT’nin yatırım, iş ve

yaşam alanı olarak cazibesini artırmak.

Öze

l Se

ktö

rün

Kal

kın

mas

ınd

a

karş

ılaşı

lan

ön

em

li

en

gelle

rin

be

lirle

nm

esi

i. Mevzuatın düzenlenmesi X X X

ii. Finansal sorunlar X X X

iii. İş ortamının iyileştirilmesi X X X X


X X X X


Sayfa | 56

5.3. Konusal Öncelikler & Yönlendirme Gerektiren Alanlar

Sosyo-ekonomik analizler ve yukarıda bahsedilen stratejik hedeflere göre, aşağıda 5 konusal öncelik tanımlanmıştır. Bu konusal öncelikler, özel sektörün büyümesi ve kalkınma vizyonunun başarıya ulaşmasının teşvik edilmesi hususunda KTT’nin stratejik hedeflerini belirtmektedir.

i) Rekabet edebilir KTT Ekonomisi

ii) Kurumsal Çerçeve

iii) Bilgi Toplumu ve Yenilik

iv) İstihdam ve Sosyal Uyum

v) KTT’nin yatırım, iş ve yaşam alanı olarak cazibesi

Yukarıda tanımlanan konusal öncelikler, stratejik hedeflerin yanı sıra genel KTT Özel Sektör Kalkınma Stratejisini gerçekleştirmede uygulanacak yönlendirme gerektiren alanları içermektedir ( stratajik planlamanın 2. seviyesi),

Konusal Öncelik

Yönlendirme Gerektiren Alanlar

Rekabet edebilir KTT Ekonomisi

KTT ekonomisinde, hizmetler sektörüne ve KTT’nin dışa dönüklüğüne katma değer yaratacak rekabet edilebilir düzeydeki üretken sektörlerinin belirlenmesi ve teşvik edilmesi.

KOBİ’lerin; yeni makineler satın alma ve CE işareti ve AB standartlarının uygulanmasını mümkün kılacak şekilde üretim süreçlerini modernize etme konularında desteklenmesi

Özellikle altyapı ve inşaat yatırımları için, KOBİ’lerin finansa erişiminin desteklenmesine yoğunlaşılarak, bankacılık sisteminin yeniden düzenlenmesi.

KOBİ’leri uluslararası piyasalarda daha rekabet edebilir hale gelmeleri için uluslarlararası standartlar konularında bilgilendirerek ve onları ihracata yönlendirerek KTT ihracat politikasının teşvik edilmesi.

KOBİ’lerin, özellikle üretim süreçleri, mali yönetim ve planlamaya ilişkin beceri ve yetkinliklerinin geliştirilmesi.

KTT’nin doğal ve kültürel mirasının tanıtılması.

Kurumsal Çerçeve

Kamu İdaresinin etkinliğinin artırılması ve özellikle özel sektöre doğrudan hizmet veren kamu kuruluşlarındaki iş ve hizmetlerin kalitesinin geliştirilmesi.

KTT’nin kurumsal çerçevesinin bilişim teknolojileri kullanılarak, modernize edilmesi.

Öncelikli alanlarda mevzuatın AB müktesebatı ile uyumlaştırılarak, yeniden düzenlenmesi.

KTT iş ortamının ilgili öncelikli alanlarında idari maliyetlerin azaltılması.

Kamu İdaresi, Sivil Toplum Kuruluşları ve Mesleki Örgütlerindeki insan kaynakları yapısının geliştirilmesi.


Sayfa | 57

Konusal Öncelik

Yönlendirme Gerektiren Alanlar

Düzgün bir yönetişim için, kamu kuruluşlarının idari yapılarının ve mekanizmalarının geliştirilmesi.

Bilgi Toplumu

ve Yenilik

Üretkenliğin ve yaşam kalitesinin bilişim, yeni teknolojiler ve en iyi uygulamalar kullanılarak artırılması.

Üniversitelerle işbirliği programları aracılığıyla AR&GE çalışmalarının yenilikçi ürünler, gelişmiş üretim süreçleri ve hizmetlere dönüştürülmesine, böylelikle teknoloji ve teknik bilginin KOBİ’lere aktarılmasına yardım edilmesi

Rekabet edebilir sektörlerdeki yenilikçi girişimcilerin desteklenmesi.

İstihdam ve Sosyal Uyum

Gençlerin ve kadınların iş gücüne katılımının desteklenmesi.

İş gücü yeteneklerinin geliştirilmesi ve yaşam boyu öğrenimin teşvik edilmesi.

İş yerinde kalite ve üretkenliğin geliştirilmesi.

KTT’nin yatırım iş ve yaşam alanı olarak

cazibesi

KTT’deki sanayi bölgelerinin geliştirilmesi. Çevre koruma ve yenilenebilir enerji kaynakları yatırımlarının teşvik

edilmesi. KTT’nin fiziksel altyapısının yeniden oluşturulması. Eğitim altyapısının, kapasitesinin, kalitesinin ve esnekliğinin günün

koşullarına ayak uydurabilmesi açısından iyileştirilmesi.


Sayfa | 58

Bölüm 6 Eylem Planı

Özel Sektörün Kalkınma Stratejisi kapsamında belirlenen faktörler ve temel problemler çerçevesinde geliştirilen bu eylem planı, önümüzdeki üç yıl için (2011- 2013) yerel ve uluslararası kaynakları kullanarak ana stratejik unsurlar çerçevesinde uygulanacak eylemleri veya projeleri belirlemek için oluşturulmuştur.


Sayfa | 59

6.1. 1. “Rekabet edebilir KTT ekonomisi ”önceliği altında önerilen eylemler:

1. Öncelik, KTT ekonomisinin etkinliğinin, üretkenliğinin ve rekabet edebilirliğinin, KOBİ’lerin iş geliştirme ve kurumsallaşma konularında desteklenmesi yoluyla artırılması, aynı zamanda da KTT’nin yatırım için cazip hale getirilmesi için önerilen eylemleri kapsamaktadır.

Bu bağlamda, aşağıdaki tablo bu öncelik kapsamındaki her yönlendirme gerektiren alan altında öngörülen ana eylemleri gösterir:

Konusal Öncelik

Yönlendirme Gerektiren Alanlar Eylemler

Rekabet edebilir KTT ekonomisi

KTT ekonomisinde, hizmetler sektörüne ve KTT’nin dışa dönüklüğüne katma değer yaratacak rekabet edilebilir düzeydeki üretken sektörlerinin belirlenmesi ve teşvik edilmesi.

Sanayi ve hizmet sektorü arasındaki bağları güçlendirmek için gerekli önlemlerin tasarlanması.

Ürün ve hizmetlerin çeşitlendirilmesi ve doğru yönlendirilmesine yönelik düzenli piyasa araştırmalarının iç ve dış piyasa ihtiyaçlarına göre yürütülmesi.

Yerel ve uluslararası seviyede, KOBİ’ ler arasında grup projelerinin tasarlanması ve uygulanması.

Girişimcileri ve KOBİleri desteklemek amacıyla kuluçka (inkübatör) merkezleri kurulması

KOBİ’lerin; yeni makineler satın alma, CE işareti ve AB standartlarının uygulanmasını mümkün kılacak şekilde üretim ve hizmet süreçlerini modernize etme konularında desteklenmesi

İşletmelerin standartlaşma çalışmalarında ihtiyaç duyacakları yeniden yapılandırmanın finanse edilmesine yönelik Hibe programlarının başlatılması. (Örneğin: CE işareti)

Üretim makineleri, üretim sürecleri ve hizmetlerin modernleşmesi ve geliştirilmesi amacıyla KOBİ’ler için Hibe Programlarının başlatılması.


Sayfa | 60

Konusal Öncelik


Ticaretin geliştirilmesi amacıyla KOBİ’ler için Hibe Programlarının başlatılması. (nakliye, ekipman, altyapı, pazarlama…vb)

Zirai gıda (üretimi ve işlenmesi) sektörü içerisinde KOBİ’ler için Hibe Programlarının başlatılması.

Turizm sektörü içerisinde KOBİ’ler ve girişimciler için Hibe Programlarının başlatılması.

Organik tarımcılık ve organik ürünlerle ilgili bilincin artırılması ve KOBİlerin profesyonel olarak bu konuda faaliyet gösterebilmeleri amacıyla, AB sertifikaları edinme, organik tarım teknikleri eğitimi v.b. konularda finansal destekler sağlanması.

Özellikle altyapı ve inşaat yatırımları için, KOBİ’lerin finansa erişiminin desteklenmesine yoğunlaşılarak, bankacılık sisteminin yeniden düzenlenmesi.

Banka borçlanma-kredi sisteminin yeniden yapılandırılması

Bankacılık yasasının uluslarası standartlara uyumlu hale getirilmesi (örneğin: BASEL sistemi)

KOBİ’leri uluslararası piyasalarda daha rekabet edebilir hale gelmeleri için uluslarlararası standartlar konularında bilgilendirerek ve onları ihracata yönlendirerek KTT ihracat politikasının teşvik edilmesi.

Uluslararası piyasalara ulaşılması, ihracat pazarlaması, satış yönetimi ve ağ oluşturma konularında KOBİ’lerin kapasitelerinin yapılandırılması .

KTT pazarının yabancı pazarlarla ağ oluşturması için tanıtım kampanyalarının desteklenmesi ve gerçekleştirilmesi. (örneğin: konferanslar, turlar, fuarlar..vb)

KOBİ aracılık faaliyetleri ve kalıcı iş birliği planları düzenlenmesi dahil yerel ve uluslararası KOBİ’ler arasında gruplaşmayı teşvik etme.

KOBİ’lerin, özellikle üretim süreçleri, mali yönetim ve planlamaya ilişkin beceri ve

KOBİ’lere yönelik, iş geliştirme, iş idaresi, finansal yönetim, muhasebe, mevzuat, pazarlama, satış, standartlara uyum- CE işareti..vb konularda eğitim programlarının


Sayfa | 61

Konusal Öncelik


yetkinliklerinin geliştirilmesi. geliştirilip sağlanması.

İş Planı ve Pazarlama Planı hazırlama, finansal kaynaklara erişim ve stratejik ortaklıklar oluşturulması amacıyla KOBİ’lere danışmanlık hizmetleri verilmesi.

KTT’nin doğal ve kültürel mirasının tanıtılması.

Yerel değerlerin tanıtılması için doğal ve kültürel miraslara ilişkin hizmetlerin geliştirilmesi.

Doğal ve kültürel miraslara ilişkin hizmetler kapsamında kamu ve özel sektör arasındaki işbirliğinin teşvik edilmesi.

Kamu ve özel sektörün yerel değerlerin tanıtılmasına ilişkin bilinçlendirilmesi ve kapasitelerinin artırılması.


Sayfa | 62

6.2. 2. “Kurumsal Çerçeve” önceliği altında önerilen eylemler:

2. Öncelik, AB müktesebatı çerçevesinde yasaların ve uygulamaların uyumlaştırılması, kamu sektöründe yönetişimi verimli hale getirerek kurumsal yapının geliştirilmesi ve işletmelerin kuruluş ve gelişim aşamalarında destekleyici politikalar oluşturulması için önerilen eylemleri kapsamaktadır.


Konusal Öncelik


Kurumsal Çerçeve

Kamu İdaresinin etkinliğinin artırılması ve özellikle özel sektöre doğrudan hizmet veren kamu kuruluşlarındaki iş ve hizmetlerin kalitesinin geliştirilmesi.

Kamu sektöründe etkin Karar Alma Süreçleri ve Performans Yönetimi Sisteminin geliştirilip uygulanması

Verimsiz kamu kuruluşlarının yeniden yapılandırılması veya özelleştirilmesi

Ekonomi ve Enerji Bakanlığı – KOBİ Geliştirme Merkezi’nin (KOBIGEM) kurumsallaştırılması

‘KOBİ Strateji ve Eylem Planı’nın uygulanması ve takibi için kurulan Yönlendirme Komitesinin daha etkin hale getirilmesi.

KTT’nin rekabet edebilir ekonomik gelişimi için koordinasyon ve değerlendirme faaliyetlerini destekleyecek kamuya ait yasal yapıların kurumsallaştırılması

KTT’nin kurumsal çerçevesinin bilişim teknolojileri kullanılarak, modernize edilmesi.

NACE (Avrupa Birliği’ndeki Ekonomik Faaliyetler’in kodlanması sistemi) sınıflandırmasına uyumlu, istatistiki bilgi içeren bir KOBİ veritabanının geliştirilmesi.

Bir e-Devlet programının geliştirilip uygulanması.

Özel sektöre hizmet veren Kamu kuruluşlarındaki hizmetlerin elektronik ortamda sunulması (ör.vergilendirme)


Sayfa | 63

Konusal Öncelik


Öncelikli alanlarda mevzuatın AB müktesebatı ile uyumlaştırılarak, yeniden düzenlenmesi.

Öncelikli alanlarda değiştirilmesi gereken spesifik yasalarda Düzenleyici Etki Analizi gerçekleştirilmesi 4

Öncelik alanlarındaki mevzuatın AB müktesebatını benimseyecek şekilde değiştirilmesi.

Kurumsal çerçeve ve destekleyici yapıların (örneğin teşvikler) iyileştirilerek yatırımcıların cezp edilmesi

KTT iş ortamının ilgili öncelikli alanlarında idari maliyetlerin azaltılması.

KTT iş ortamının iyileştirilmesi amacıyla idari maliyetlerin değerlendirilerek, ilgili öncelik alanlarında azaltılması.

Kamu İdaresi, Sivil Toplum Kuruluşları ve Mesleki Örgütlerindeki insan kaynakları yapısının geliştirilmesi.

Odalar ve Profesyönel birlikler v.b. sivil toplum örgütleri ve mesleki kuruluşlara kapasite geliştirme hizmetlerinin verilmesi.

Kamu çalışanlarının eğitim ve sertifika programlarına katılabilmeleri için Kamu yönetim birimlerinde personel yönetimine yönelik kurumsal çerçeve geliştirilmesi ve teşviklerin sağlanması.

Kamu görevlilerinin bilişim konusunda kapasitelerinin geliştirilmesi.

Turizm kamu idaresindeki kamu görevlilerine, Turizm hakkında Eğitim

4 AB MÜKTESEBATINA UYUM PROGRAMI, OCAK 2009- LEFKOŞA (PROGRAMME FOR THE FUTURE ADOPTION OF THE ACQUIS, JANUARY 2009 – NICOSIA) isimli raporda KTT için

öncelikli 11 alan sunulmuştur; Sermayenin Serbest Dolaşımı, Kamu Alımları, Şirketler Hukuku, Rekabet Politikası, Mali Hizmetler, Tarım ve Kırsal Kalkınma, Gıda Güvenliği, Veteriner ve Bitki Sağlığı Politikası, Ulaştırma Politikası, İstatistik, Sosyal Politika ve İstihdam, Çevre ve Tüketicinin ve Sağlığın Korunması. Buna ilaveten AB Müktesebatının aşağıdaki alanları – fasılları önem gösterilmesi gereken diğer konulardır: Fikri Mülkiyet Hakları Hukuğu, Bilgi Toplumu ve Medya, Enerji, Fen ve Araştırma ve Teşebbüsler ve Sanayi Politikası)


Sayfa | 64

Konusal Öncelik


programlarının verilmesi.

Düzgün bir yönetişim için, kamu kuruluşlarının idari yapılarının ve mekanizmalarının geliştirilmesi.

Kamu politikalarının planlanması ve uygulanmasında vatandaşların aktif katılımı ve sosyal mutakabatı teşvik eden modern mekanizmaların tasarlanması.


Sayfa | 65

6.3. 3. “Bilgi Toplumu ve yenilik” önceliği altında önerilen eylemler:

3. öncelik, yenilik, teknoloji, girişimcilik, araştırma ve geliştirme konularını desteklemek ve bunların aralarındaki ilişkilerin geliştirilmesine yardımcı olmak için önerilen eylemleri kapsamaktadır.


Konusal Öncelik


Bilgi Toplumu ve Yenilik

Üretkenliği ve yaşam kalitesinin bilişim, yeni teknolojiler ve en iyi uygulamalar kullanılarak artırılması.

Bilişim, yeni teknolojler ve en iyi uygulamaların tanıtılmasına ilişkin KOBİler için hibe programlarının başlatılması.

Bilişim şirketlerinin rekabet edebilirliğini artırmalarına yönelik Hibe Programlarının başlatılması.

Bilişim konularında, KOBİlere eğitim programlarının verilmesi (ör. e-ticaret, web yapımı vs.)

Üniversitelerle işbirliği programları aracılığıyla AR&GE çalışmalarının yenilikçi ürünler, gelişmiş üretim süreçleri ve hizmetlere dönüştürülmesine, böylelikle teknoloji ve teknik bilginin KOBİ’lere aktarılmasına yardım edilmesi

Teknolojik Parkların ve özel sektör ile olan ilişkilerinin gelişiminin desteklenmesi.

KOBİ’ler ve Üniversiteler arasında işbirliği geliştirilerek Araştırma ve Teknolojik Gelişim alanında sektörel merkezler yaratılması.

Üniversitelerin bilgi birikimi, teknoloji ve tecrübelerinin KOBİ’ler tarafından kullanılabilmesi amacıyla teşvikler ve araçların geliştirilmesi

KOBİ’lerin uluslar arası ağlar ve enstitülerle bağlantı kurabilmeleri (örn. materyal, ürün, prosedürler ve hizmetler) amacıyla Üniversiteler üzerinden yurt dışı teknoloji transferinin desteklenmesi


Sayfa | 66

Konusal Öncelik


Rekabet edebilir sektörlerdeki yenilikçi girişimcilerin desteklenmesi.

Özellikle rekabet edebilirlik avantajına sahip sektörlerdeki girişimciler için Hibe Programlarının başlatılması.

Üniversitelerle işbirliği içerisinde, girişimcilik ve en iyi uygulamalara ilişkin eğitim programlarının verilmesi.

Girişimcilik insiyatifleri konusunda farkındalık kampanyaları gerçekleştirilmesi.

Genç ve kadın girişimcilerin piyasaya girişlerinin desteklenmesi.


Sayfa | 67

6.4. 4. “İstihdam ve Sosyal Uyum” önceliği altında önerilen eylemler:

4. öncelik, daha iyi sosyal uyum oluşturarak, daha fazla ve daha iyi iş olanakları yaratılması ve istihdamın artırılmasına yönelik önerilen eylemleri kapsamaktadır.


Konusal

Öncelik Yönlendirme Gerektiren Alanları Eylemler

İstihdam ve Sosyal Uyum

Gençlerin ve kadınların iş gücüne katılımının desteklenmesi.

Çalışma Piyasası koşullarını ve ihtiyaçlarını düzenli aralıklarda (ör. yıllık) analiz etmek için bütünleşmiş bir sistem geliştirilmesi.

Teşebbüslerin istihdam ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde, AB standartlarına uygun, yaşam boyu danışmanlık ve mesleki rehberlik hizmetlerinin geliştirilmesi.

İş gücü yeteneklerinin geliştirilmesi ve yaşam boyu öğrenimin teşvik edilmesi.

Çalışanların yetilerinin geliştirilmesi modern teknikler kullanılarak iş yerlerinde yaşam boyu öğrenimin geliştirilmesi için KOBİ ‘lere teşviklerin sunulması

Yaşam boyu eğitim programlarının sertifikalandırılmasına yönelik bir sistem oluşturulması.

İş yerinde kalite ve üretkenliğin geliştirilmesi. Tüm KOBİ’lerde, güvenli ve hijyenik çalışma ortamı oluşturulması ve farkındalığın artırılmasının desteklenmesi.


Sayfa | 68

6.5. 5. “KTT’nin yatırım, iş ve yaşam alanı olarak cazibesi” önceliği altında önerilen eylemler:

5. öncelik, Sürdürülebilir altyapılar geliştirerek KTT’nin yatırım, iş ve yaşam alanı olarak cazibesini artırmaya ilişkin önerilen eylemleri kapsamaktadır.


Konusal Öncelik


KTT’nin altyapılarının Geliştirilmesi

KTT’deki sanayi bölgelerinin geliştirilmesi. Sanayi bölgelerinin altyapılarının modernize edilmesi.

Çevre koruma ve yenilenebilir enerji kaynakları yatırımlarının teşvik edilmesi.

Yenilenebilir enerji kaynakları birimlerinin kurulması.

KOBİler’de, genel kabul görmüş çevresel uygulamaları hayata geçirecek (yenilenebilir enerji kullanımı, su tüketiminin azaltılması, çevre kirliliğinin azaltılması, yan ürünlerin veya atıkların vb. yok edilmesi) Hibe Programları gerçekleştirilmesi

Yenilenebilir enerji kaynakları ve genel kabul görmüş çevresel uygulamalar hakkında bilinçlendirme kampanyalarının yapılması.

KTT’nin fiziksel altyapısının yeniden oluşturulması.

Yatırımcıların KTT’de iş kurmalarını teşvik etmek amacıyla inşaat altyapılarının geliştirilmesi

Kentsel toplu taşıma altyapılarının geliştirilmesi.

Bilişim şebeke altyapısının geliştirilmesi.

Yollar, limanlar ve serbest bölgelerin altyapılarının modernize edilmesi.

İç ve dış ticarete yönelik entegre ulaştırma sisteminin oluşturulması.

Sosyal ve idari konularda hizmet veren Kamu kuruluşlarının altyapılarının geliştirilmesi


Sayfa | 69

Konusal Öncelik


Katı atık ve atık su yönetim projelerinin uygulanması.

Eğitim altyapısının, kapasitesinin, kalitesinin ve esnekliğinin günün koşullarına ayak uydurabilmesi açısından iyileştirilmesi.

Teknik eğitim gereksinimlerini karşılayacak altyapıların oluşturulması.

Okul öncesi, ilk ve orta eğitim altyapılarının modernizasyonu.


Sayfa | 70

Bölüm 7 Strateji İzleme Mekanizması

KTt’ ndaki Sürdürülebilir Ekonomik Kalkınma – Özel Sektör Kalkınma Stratejisi kurumsallaştırılmalı ve bir seferlik bir aktivite şeklinde değil devam eden bir süreç olarak uygulanmalıdır. Bundan dolayı, stratejinin koordine edilmesi, izlenmesi, etkili bir şekilde uygulanması ve teşvik edilmesi gereklidir.

Bu bağlamda, tüm paydaşlar arasında KTt’ ndaki Sürdürülebilir Ekonomik Kalkınma – Özel Sektör Kalkınma Stratejisi’ nin koordine edilmesi, izlenmesi, gözden geçirilmesi ve teşvik edilmesine ilişkin, yeterli personel ve finansmanı olan kalıcı bir yapı oluşturulmalıdır. Böyle bir yapı, KTt’ nin en üst Düzey Makamı’na bağlı olmalı ve yürüteceği esas görevleri aşağıda belirtildiği şekilde olmalıdır:

Özel Sektör Kalkınma Stratejisi’ nin faaliyetlerinin koordine edilmesi;

Mevzuatın, Sürdürülebilir Ekonomik Kalkınma Stratejisi hedeflerini yansıttığını temin etmek için gerekli takipciliğin üstlenilmesi;

KTt Kamu Makamlarının, Strateji’ nin uygulanmasında üzerlerine düşen görevleri yerine getirdiklerinin temin edilmesi;

Gerekli olduğu hallerde, belli zamanlarda çıkarılan diğer ulusal stratejiler uyarınca strateji’nin güncellenmesi;

İlgili olabilecek tüm özel veya kamu kurumlarının, bu kurumlar tarafından hazırlanacak herhangi bir stratejinin kapsamına dahil edilebilmesine yönelik, stratejinin özellikli konuları hususunda bilgilendirilmesi;

Katılımın teşvik edilmesine yönelik olarak kamuyla iletişim kurulması ve stratejinin sahiplenilmesinin teşvik edilmesi;

Özel Sektör Kalkınma Stratejisi’ nin faaliyetlerinin değerlendirilmesi ve izlenmesine yönelik yöntemler geliştirilmesi;

KTt’ nu uluslararası düzeyde tesmil ederken farklı Kamu Makamları ve paydaşlar arasındaki istikrarın sağlanması; ve

Bunların yanı sıra, stratejinin uygulanması aşamasında, kamu makamları daireleriyle, özel sektör ve sivil toplumun farklı kesimleri, katmanları ve tarafları arasındaki uyumun temin edilmesi ve çalışmalarda yaşanabilecek çakışmaların önüne geçilmesi de önemli olacaktır.

Buna ilaveten, Özel Sektör Kalkınma Stratejisi’ nin etkin bir şekilde izlenmesi, ulaştığı hedefleri değerlendirebilmek adına uygun göstergeler temelinde hedeflerin oluşturulmasını gerekli kılar. Bu çerçevede, bu göstergelerle ilgili olarak, bulguların tüm paydaşlara anlaşılabilir ve yorumlanabilir bir şekilde sunulmasına yönelik ulusal raporlama ve izleme sistemi oluşturulmalıdır.

the european union’s programme for the turkish cypriot ... · the european union’s programme...

Documents