TALKING ABOUT ART!?

PROPOSITIE LEANDER THOMAS CMD3 2011-2012

ONLINE CONTEMPORARY

VISUAL

1

INHOUDSTAFEL

2

4 ONDERZOEKSMOTIVATIE7 ONDERZOEKSONDERWERP11 ONDERZOEKSPROCES &METHODEN14 RELEVANTIE ONDERZOEK15 PLANNING 2012-201316 BIBLIOGRAFIE

Gedurende de afgelopen drie jaren van de opleiding Communicatie- en mediadesign werden wij, C-md-ers, getraind op het alert zijn voor de noden van de samenleving en het op zoek gaan naar mogelijkheden om deze noden te beantwoorden of in beeld te brengen. De masterproef, het meest essentiële onderdeel uit het afstudeerjaar én het gehele leertraject, biedt de opportuniteit om een antwoord te zoeken op een (maatschappelijk) probleem, dat mezelf interesseert, aan de hand van een media-ontwerp.

In deze propositie omschrijf ik mijn persoonlijke motivatie, licht ik het gekozen onderwerp en bijhorende onderzoek nader toe en presenteer ik de vooropgestelde planning.

INLEIDING

3

ONDERZOEKSMOTIVATIEDe drie voorbije academiejaren beschouw ik als een groot avontuur. Elk jaar stond in het teken van nieuwe ervaringen - zowel op persoonlijk als professioneel vlak - en kansen die ik met beiden handen aangreep. Deze uiteenlopende ervaringen hebben mij mede gevormd tot wie ik ben en doen dat nog steeds. Hieronder omschrijf ik in het kort mijn persoonlijk traject binnen CMD en de hierbij horende motivatie voor de keuze van mijn thesis onderwerp.

CMD EENNa het afstuderen als “Wiskunde Wetenschapper” aan de middelbare school heerste er lange tijd de volgende vraag: “Welke studierichting past er bij mij?”. Louter toevallig ontdekte ik Communicatie- en mediadesign. De uiteenlopende en sterke mix van kernvakken sprak me enorm aan omwille van mijn voorliefde voor technologie, online media, maatschappelijke problemen en (wetenschappelijk) onderzoek. Omdat mijn toekomstvisie nog uiterst troebel bleek, kwam het eerste jaar als verkenningsjaar als geroepen. Binnen de projecten van het eerste jaar imponeerden de competenties creëren, levenslang leren en mediatiseren mij. Na het eerste jaar wist ik dat ik mijn plekje gevonden had en dat het academische avontuur echt beginnen kon.

4

CMD TWEEOok het tweede jaar had heel wat nieuwe, interessante kansen en ervaringen in petto. Met als hoogtepunt de interfaculty bracht het dit jaar zowel op professioneel als op persoonlijk vlak heel wat nieuwe ervaringen met zich mee. Zo kregen we de gelegenheid om nieuwe netwerken op te bouwen, te functioneren binnen een internationaal gezelschap en ons leertraject als het ware te personaliseren aan de hand van keuzemodules. Uit de verschillende projecten bleek al snel mijn interesse voor “community building”, “user experience design” en “audiovisuele communicatie”. Mede dankzij John Stam, docent Creative Design, kreeg ik ook meer voeling met de culturele sector en werd mijn interesse hiervoor gestimuleerd. Buiten de schoolmuren ontwikkelde ik mijn passie voor fotagrafie en bezocht ik allerlei events als event-fotograaf.

Het derde jaar begon met een geweldig avontuur in Tampere, Finland. Tijdens mijn vijf maanden durende Erasmus ervaring kreeg ik de kans om mezelf op persoonlijk vlak te ontpoppen. Verder kreeg ik ook de geweldige opportuniteit om samen met andere internationale studenten samen te werken aan een project voor de Finse organisatie Nokia. Tijdens dit project kon ik mijn sterktes als user experience designer, onderzoeker en audiovisueel kunstenaar binnen het terrein van “social music listening” inzetten en verder uitbouwen. Omdat ik gedurende mijn c-md carrière naast voeling met de commerciële sector ook voeling ontwikkelde met de culturele sector, koos ik bewust voor een stage bij Z33 – Huis voor actuele kunst. Hier kreeg ik de kans om mijn kerncompetenties aan te spreken binnen een andere omgeving. De culturele omgeving – met een andere visie en andere doelstellingen – zorgde voor een totaal ander beeld op de mogelijke toekomstscenario’s van een C-md-er.

CMD DRIE

5

De verwachtingen voor het masterjaar zijn voor mij hoog gespannen. Via experiment en onderzoek tijdens de modules en tijdens het maken van de masterproef hoop ik concrete kennis om te zetten in praktijkervaring. Door de juiste modules te kiezen kan dit mijn masterproef ondersteunen. Mijn keuzes zullen dan ook door het gekozen thema beïnvloed worden. Mijn thesis onderwerp heeft zich gevormd door mijn verschillende ervaringen tijdens de drie academiejaren. In het voorgestelde onderwerp ontdek je een mix van mijn voorliefde voor community building en experience design - ontstaan in het tweede jaar - en mijn ervaringen tijdens de stageperiode in het derde academiejaar. Ook mijn voeling met cultuur in allerlei vormen - die werd aangewakkerd tijdens mijn Erasmus in Finland - heeft de keuze beïnvloed.

MASTER

6

De stageperiode heeft me aangezet tot denken over mijn toekomstmogelijkheden. De stage bij Z33 was de ideale kans om naast de commerciële sector ook eens te proeven van de culturele non-profit sector. Waar ik terecht wil komen, is me nog niet helemaal duidelijk. Ik weet van mezelf dat ik erg multifunctioneel ben, maar graag zou ik mij na de master C-md nog bijscholen aan de hand van een andere master of avondschool. Daarnaast zou ik wel al graag een zelfstandige onderneming oprichten binnen de sector van online en audiovisuele communicatie voor non-profit organisaties.

UITSTROOM

ONDERZOEKSONDERWERP

Discussievorming, meningsuitingen en beoordelingen: het world wide web staat er vol van. Fora, platformen voor gelijkgezinden, sociale media e.a. kanalen worden door individuen massaal gebruikt om eigen ervaringen en eigen opinies te delen. Binnen gebieden zoals commerciële gebruiksgoederen, muziek, festivals, literatuur en Hollywood films is iedereen schijnbaar criticus. Bol (http://bol.com) is een voorbeeld bij uitstek dat aantoont hoe bedrijvig we zijn in het delen van onze mening over bijvoorbeeld een spannende roman. Ook sociale platformen zoals Youtube tonen aan hoe online media discussievorming en meningsuitingen kunnen stimuleren en bekrachtigen. Met de mogelijkheden van de 21ste eeuw lijkt publieke opinie steeds van groter belang. Uttara Manohar (2007) beschrijft het belang van publieke opinie als het effect van de stijgende publieke participatie in de media. Publieke opinie is niet enkel een manier om nieuwe informatie en kennis te bekomen, maar ook om het bewustzijn over bepaalde topics te vergroten. Bovendien versterkt het ook de democratie binnen een groep, een gemeenschap of een natie.

CONTEXT& SITUERING Binnen terreinen zoals muziek, dans, literatuur, film -beschouwd als onderdeel van kunst in alle vormen- merken we een grote hoeveelheid aan publieke opinies via blogs en sociale media. Neal Gabler (2011) beweert dat we leven in een nieuw tijdperk van cultureel populisme, een tijdperk waarin iedereen niet alleen recht heeft op een eigen mening, maar waarin men ook wordt aangemoedigd om deze te delen. Doch dit verschijnsel zich steeds verder verspreidt, merken we dat binnen de omgeving en cultuur van hedendaagse beeldende kunst er momenteel weinig ruimte is voor discussievorming en vrije meningsuiting. Marilu Knode (2011), medewerkster bij Art City, erkent het belang van publieke opinie voor kunstenaars en instellingen voor hedendaagse kunst. Zij ziet ook een nieuwe missie voor musea en andere cultuurinstanties ontstaan: het aanbieden van ervaringen en diensten die wedijveren met de democratische fora van het internet en disco’s. Wel is het belangrijk te stellen dat het hoofddoel van opinie- en discussievorming binnen het landschap van de hedendaagse beeldende kunst niet het aantrekken van nieuw klantpotentieel voor tentoonstellingen of exhibities is. Wel gaat het om het creëren van interactie tussen kunst geïnteresseerden onderling en tussen bezoekers en instellingen voor hedendaagse kunst. Aanvullend blijkt uit het onderzoek “Kunst & cultuur op de schop”

7

van CJP (Laurien Vogelaar/Lian Rynja, 2005) het belang om bezoekers van kunst en cultuur te beschouwen als volwaardige toeschouwers en beoordelers en discussie te stimuleren. Op die manier voelen zij zich meer betrokken, verhoogt het engagement en krijgt men nieuwe of andere inzichten over een exhibitie of een bepaald kunstwerk.

Binnen de voorgestelde context ga ik op zoek naar mogelijkheden of manieren waarop organisaties en instellingen voor hedendaagse beeldende kunst -aan de hand van online media of nieuwe media tools- publieke opinie en discussievorming over tentoonstellingen en specifieke kunstwerken kunnen stimuleren.

ONDERZOEKSVRAAG

Hoe kunnen centra voor hedendaagse beeldende kunst nieuwe media inzetten om opinie en discussievorming over kunstwerken en exhibities bij toeschouwers te stimuleren?

IK ONDERZOEKOp welke manieren bezoekers of toeschouwers van hedendaagse beeldende kunst hun opinie uiten, delen en deelnemen aan discussies.

OMDAT IK WIL WETENHoe centra voor hedendaagse beeldende kunst opinie- en discussievorming bij toeschouwers kunnen stimuleren.

TEN EINDEMultimedia en/of nieuwe media in te zetten om dit proces van opinie- en discussievorming te stimuleren en ergo de betrokkenheid tussen toeschouwer, organisatie en kunstwerk te vergroten.

8

DOELSTELLINGEN ONDERZOEK

Het kernidee van mijn onderzoeksdoelstellingen zit verwerkt in de formulering van mijn onderzoeksvraag. Het hoofddoel is het ontwikkelen van een prototype dat centra voor hedendaagse beeldende kunst in staat stelt de discussie- en opinievorming bij toeschouwers of bezoekers te versterken en stimuleren. De invulling van dit prototype kan variëren. Een eerste aanzet tot een mogelijk prototype wordt later omschreven.

Naast het besproken, uiteindelijke hoofddoel is het belangrijk om tijdens dit onderzoek inzicht te krijgen in de manier waarop bezoekers of toeschouwers van hedendaagse beeldende kunst hun mening - over de tentoonstelling of over een specifiek kunstwerk - (online) delen. Aaneensluitend wil ik achterhalen op welke manieren centra die deze evenementen organiseren opinie- en discussievorming kunnen stimuleren, tegenwerken en hoe zij dit nu reeds doen. Tenslotte moet het onderzoek ook het maatschappelijk belang van “praten over hedendaagse beeldende kunst” aantonen en ondersteunen.

9

10

ONDERZOEKSPROCES & METHODENHet onderzoek zal aanvangen met deskresearch en een uitgebreide literatuurstudie. Eerst en vooral analyseer ik de online media van enkele huizen voor hedendaagse kunst zoals Z33, SMAK, MuHKA en specifieke tentoonstellingen zoals Manifesta 9, TRACK e.a. Op die manier verzamel ik inzichten over de manier waarop toeschouwers of bezoekers binnen deze omgeving hun meningen delen, hoe kunstcentra dit reeds - online én offline - stimuleren en hoe ze gebruik maken van user generated content. Dit onderzoek vormt de kern van de deskresearch. Naast het bestuderen van bestaande tools zal ik mij ook verdiepen in het effect van praten over kunst, wat dit teweeg brengt en hoe dit verloopt. Een belangrijke bron in deze context is het researchwerk van Yamada, A. “Appreciating art verbally: Verbalization can make a work of art be both undeservedly loved and unjustly maligned” (2009). Ter ondersteuning en voor het aantonen van het maatschappelijk belang maak ik gebruik van het rapport van Stichting Cultuur-Ondernemen, Amsterdam “Betekenis van kunst en cultuur in het dagelijks leven” (2010).

Naast literatuurstudies en deskresearch is een belangrijk onderdeel een kwalitatief onderzoek. Dit omdat het een mens- en ervaringsgerichte benadering omvat.Binnen mijn onderzoek gaat het voornamelijk om het

interviewen en observeren van toeschouwers tijdens een kunsttentoonstelling. Deze benadering biedt de mogelijkheid om antwoord te krijgen op de “wat” en “hoe” vragen, maar ook om het “waarom” erachter te begrijpen (Saunders et al, 2006) .”Hoe ziet een bezoeker van een tentoonstelling er uit?”, “vormen toeschouwers een eigen opinie of visie over een kunstwerk?”, “delen zij hun mening met hun gezelschap en hoe doen ze dat?”, “gebruiken zij enige vorm van nieuwe media om hun mening te delen?”, “In welke mate gebruikt men na het bezoeken van een tentoonstelling nieuwe media gerelateerd aan het bezoek?”, zijn slechts enkele vragen die hier een belangrijke rol spelen. Voor dit kwalitatief onderzoek gebruik ik het open interview als onderzoeksmethode. Op die manier worden er ervaringen, meningen en verhalen van bezoekers verzameld. Zo wordt een ruim zicht op het onderzoeksveld behouden en kan het geheel later in de context van het project worden geplaatst. Ter verkenning binnen dit onderzoek komt ook etnografisch onderzoek in de vorm van participerende observatie. Dit om meer te weten te komen over de mensen waarvoor we designen.

Verder kan een kwantitatief onderzoek in de vorm van online enquêtes kennis creëren over het gebruik van nieuwe of sociale media tijdens het bezoeken van een

11

tentoonstelling en over meningen in het algemeen. Het voordeel van deze methode is het snel verzamelen van een groot databestand. Op die manier kunnen we de uitgebreide en diepgaande inzichten uit het kwalitatief onderzoek verder aanvullen.

Om het beschreven onderzoek uit te voeren is het belangrijk om contacten te leggen met organisaties of centra voor hedendaagse beeldende kunst. Reeds gecontacteerde organisaties zijn Z33, MuHKA en SMAK. Dit contact speelt een belangrijke rol bij het opstellen van het kwalitatief onderzoek.

Verder zorgen deze samenwerkingen voor inzichten over de vereisten en de verwachtingen van deze organisaties met zicht op het creëren van een prototype. Tenslotte is het ook belangrijk om hun visie over het creëren van ruimte voor opinie en discussie te documenteren en in rekening te brengen. Uit voorafgaand onderzoek blijkt immers dat artiesten en kunstcentra publieke opinie willen stimuleren, maar vaak enkel gestaafde en positieve feedback verwachten (Marilu Knode, 2010). Dit soort gegevens kunnen we enkel verkrijgen door specialisten binnen de leefwereld - zoals curatoren, project- en communicatieverantwoordelijken - te contacteren.

Met zicht op het uiteindelijke doel om een prototype te creëren dat centra voor hedendaagse beeldende kunst in staat stelt de discussie- en opinievorming bij toeschouwers

of bezoekers te versterken en te stimuleren, is het belangrijk om tijdens de ontwikkeling van het betreffende prototype inzichten te verzamelen over de efficiëntie en het resultaat. Door het toepassen van de methode research through design kunnen er - verdeeld over verschillende periodes - verschillende protoypes in de praktijk worden getest. Op die manier kan elk prototype verbeterd worden en evolueren aan de hand van participerende observaties. Door het observeren van de sociale interacties, het delen van meningen en discussiëren, kunnen belangrijke data en inzichten worden verzameld. Deze worden nadien gebruikt om toe te werken naar een uiteindelijk product.

12

RELATIE ONDERZOEK-ONTWERP

Op basis van het uitgevoerde onderzoek en de herhaaldelijke test-fases wordt een product ontwikkeld dat vorm krijgt door de verkregen inzichten, data en test-resultaten.

Eén van de mogelijkheden tot een ontwerp is een digitale omgeving of digital space waarbij een vaste relatie bestaat tussen de online omgeving en de fysieke omgeving van een tentoonstelling. In een virtueel gepersonaliseerde online ruimte (via tablet, smartphone of laptop) kunnen bezoekers een eigen kunstcollectie verzamelen. Kunstwerken die men in een bepaalde tentoonstelling tegenkomt, kan men via een tag of code en een foto verplaatsen naar zijn of haar digitale omgeving. Binnen deze ruimte kan men eigen opvattingen of meningen plaatsen. Alle meningen en opvattingen van andere bezoekers of toeschouwers over een bepaald werk worden hier verzameld, wat op zijn beurt resulteert in een groot “bad” van opvattingen. Op deze manier kan discussie worden gestimuleerd.

Dit is slechts één van de vele mogelijkheden tot een ontwerp. Door dit te vermelden, wordt het duidelijk dat er een link is tussen het voorgestelde onderzoek en design.

EVALUATIE ONDERZOEK-ONTWERP

Tijdens en na het gevoerde onderzoek heb ik afgetoetst of de omgeving en doelgroep openstaan voor mijn project. De combinatie van de verschillende onderzoeksmethoden en vooral de participerende observatie zal zeker een antwoord geven op deze vraag.

13

RELEVANTIE ONDERZOEKDe relevantie van dit onderzoek schuilt voornamelijk in het feit dat er momenteel weinig ruimte is voor opinie en discussievorming omtrent hedendaagse beeldende kunst. Kunstenaars en kunstinstellingen zien over het algemeen het nut van publieke opinie hoewel er nog twijfel is over hoe dit succesvol kan verlopen (Marilu Knode, 2011). Aanvullend toont het onderzoek van CJP (Laurien Vogelaar/Lian Rynja, 2005) het belang van het beschouwen van kunst en cultuurbezoekers als volwaardige toeschouwers of beoordelers. Het is duidelijk dat het nieuwe medialandschap innoverende mogelijkheden aanbiedt om binnen deze context en omgeving onderzoek te voeren en te experimenteren.

Het maatschappelijk belang van kunst werd al eerder bewezen. Theo Monkhorst (2010) vat het samen als “Kunst heeft onze beschaving vorm gegeven”. Maar het gaat verder dan dat. Hedendaagse beeldende kunst zorgt voor een spiegel van onze huidige maatschappij, kan maatschappij kritiek uiten en kan over het algemeen de mens andere en nieuwe inzichten geven over de wereld. Hedendaagse kunst is een manier om ideeën of gevoelens over de wereld te communiceren. Vandaar ook de keuze voor de focus op hedendaagse beeldende kunst.

Door over kunst te praten, meningen te delen en discussie te vormen kunnen nieuwe inzichten tot stand komen, zowel voor de organiserende instanties als de bezoekers van tentoonstellingen. Bovendien speelt de democratisering van kunst hierbij een rol. Ook in de kunstensector voelt men de druk om ervaringen en diensten aan te bieden die wedijveren met de democratische fora van het internet en disco’s (Marilu Knode, 2011). Dit laatste is zeker een belangrijke reden om te onderzoeken naar mogelijkheden om opinie- en discussievorming te stimuleren, maar fungeert zeker niet als de voornaamste beweegreden van dit onderzoek. Ten slotte kan het openen van discussie en vrije meningsuiting ook de algemene kunstbeleving versterken en verruimen.

VOOR WIE IS HET ONDERZOEK?Dit onderzoek is gericht naar centra voor hedendaagse beeldende kunst. Hieronder behoren centra, musea en organisaties die hedendaagse beeldende kunst tentoonstellen. Vanzelfsprekend is het onderzoek ook gericht op de bezoekers of toeschouwers van deze centra.

14

PLANNING 2012-2013OKTOBERAanpassing propositieStart literatuurstudie en deskresearch (tot en met april)Contacten leggen met centra hedendaagse kunst

NOVEMBEROpen interviewsKwantitatief onderzoek - online enquêtes

DECEMBEROpen interviews & kwalitatief onderzoekStart research through design (+ eerste prototype)Start participerende observatie

JANUARIResearch through designParticiperende observatiePlanning bijsturen indien nodig

FEBRUARIResearch through designParticiperende observatie

MAARTAfhandelen research through designAfhandelen participerende observatie Presentatie abstract

APRILPrototype uitwerken tot finaal product

MEI Inleveren voorlopige versie paper/leesversie

JUNIInleveren definitieve leesversieMasterjury (tentoonstelling)

15

BIBLIOGRAFIEUttara, M. (2007). What is the Importance of Public Opinion in Media. Geraadpleegd op 4 mei 2012.http://www.buzzle.com/articles/what-is-the-importance-of-public-opinion-in-media.html

Gabler, N. (2011). Everyone’s a critic now. Geraadpleegd op 5 mei 2012. http://www.guardian.co.uk/culture/2011/jan/30/critics-franzen-freedom-social-network

Knode, M. (2010). Contemporary Art and Public Opinion. Geraadpleegd op 11 mei 2012. http://www.jsonline.com/blogs/entertainment/101812468.html#!page=2&pageSize=10&sort=newestfirst

Vogelaar L. & Rynja L. (2005). CJP: Kunst & cultuur op de schop. Geraadpleegd op 3 maart 2012.http://pers.cjp.nl/download_file.asp?uid=CC7D79FE-99D3-40FA-8285-E43BE2EF7E81

Yamada, A. (2009). Appreciating art verbally: Verbalization can make a work of art be both undeservedly loved and unjustly maligned. Journal of Experimental Social Psychology, 45 (5).

Art Prize (2011). Creating your art opinion. Geraadpleegd op 1 mei 2012. http://www.youtube.com/watch?v=U5Ig6gpkzj0

Stichting Cultuur-Ondernemen (2010). Betekenis van kunst en cultuur in het dagelijks leven. Amsterdam. http://files.goc.nl/files/pdf/bronnen_algemeen/2010%20betekenis%20van%20kunst%20en%20cultuur%20in%20het%20dagelijks%20leven.pdf

Monkhorst, T. (2010). Kunst is van onbetaalbaar maatschappelijk belang. Geraadpleegd op 8 maart 2012. http://www.haagsecolumnisten.nl/content/view/1083/35/

Van Reeth, I. (2009). BAM - Rapport bemiddeling: Tussen kunst en publiek in hedendaagse beeldende kunst. Geraadpleegd op 20 mei 2012. http://www.bamart.be/pages/detail/nl/3988

16