H Ọ C V I Ệ N Q U Â N Y

B Ộ M Ô N S I N H L Ý H Ọ C

T H Ự C T Ậ P • •

SINH LÝ HỌC •

( G I Á O T R Ì N H G I Ả N G D Ạ Y Đ Ạ I H Ọ C )

Ị

li

N H À X U Ấ T B Ả N Q U Â N Đ Ộ I N H Â N D Â N

H à N ộ i i 2 0 0 5

H Ọ C V I Ệ N Q U Â N Y

B Ộ M Ô N S I N H L Ý H Ọ C

T H Ự C T Ậ P

SINH LÝ HỌC

( G I Á O T R Ì N H G I Ả N G D Ạ Y Đ Ạ I H Ọ C )

N H À X U Ấ T B Ả N Q U Â N Đ Ộ I N H Â N D Â N

H À N Ộ I - 2 0 0 5

NHÀ XUẤT BẢN MONG BẠN ĐỌC GÓP Ý KIẾN, PHÊ BÌNH

H Ộ I Đ Ổ N G DUYỆT TỒI L i ệ u , G I Á O TRÌNH, G I Á O KHOA

CỦA HỌC VIỄN QUÂN V

Thiêu tướng, GS.TS. PHẠM GIA KHÁNH Giám đốc Học viện Quân y - Chủ tịch

Thiêu tướng, BS. NGUYỄN QUANG PHÚC Phó Giám đốc Học viện Quân y - Phó chủ tịch

Đại tá, GS.TS. NGUYỄN VĂN NGUYÊN Phó Giám đốc Học viện Quân y - ủ y viên

Đại tá, GS.TS. v ũ ĐỨC M ố i Phó Giám đốc Học viện Quân y - ủy viên

Đại tá, GS.TS. LÊ BÁCH QUANG Phó Giám đốc Học viện Quân y - ủ y viên

Đại tá, PGS.TS. ĐẶNG NGỌC HÙNG Phó Giám đốc Học viện Quân y Giám đốc Bệnh viện 103 - ủy viên

Đại tá, GS.TS. NGUYÊN VÀN MÙI

Phó Giám đốc Bệnh viện 103 - ủy viên

Đại tá, PGS.TS. LÊ NĂM

Giám đốc Viện Bỏng Quốc Gia - ủy viên

Đại tá, BS. PHẠM QUỐC ĐẶNG

Hệ trưởng hệ Đào tạo Trung học - ủ y viên

Đại tá, BS. ĐỖ TIẾN LƯỢNG Trưởng phòng Thông tin Khoa học Công nghệ Môi trường - ủ y viên

Thượng tá, BS. NGUYỄN VĂN CHÍNH Phó trưởng phòng Thông tin Khoa học Công nghệ và Môi trường - Thư ký

5 A 2 . 9 336 - 1 0 0 / X B - Q L X B

Q Đ N D - 2 0 0 5

Chủ biên: P G S . T S . L Ê V Ă N S Ơ N

C h ủ n h i ệ m B ộ m ô n S inh lý h ọ c - H ọ c v i ệ n q u â n y

Tham gia biên soạn:

P G S . T S . T R Ầ N Đ Ă N G D O N G

N g u y ê n P h ó C h ủ n h i ệ m B ộ m ô n S i n h lý h ọ c - H ọ c v i ệ n Q u â n y

TS. VŨ VĂN LẠP

P h ó C h ủ n h i ệ m B ộ m ô n S inh lý h ọ c - H ọ c v i ệ n Q u â n y

GS.TS. ĐỖ CÔNG HUỲNH

N g u y ê n C h ủ n h i ệ m B ộ m ô n Sinh lý h ọ c - H ọ c v i ệ n Q u â n y

PGS.TS. LÊ VĂN SƠN

C h ủ n h i ệ m B ộ m ô n S inh lý h ọ c - H ọ c v i ệ n Q u â n y

TS. NGUYỄN VĂN Tư

P h ó h i ệ u t r ư ỏ n g , C h ủ n h i ệ m B ộ m ô n S inh lý h ọ c

Đ ạ i h ọ c Y T h á i N g u y ê n .

L Ờ I N Ó I Đ Ẩ U

QHƯƠNG trình thực tập sinh lý học nhằm mục đích minh họa

những hiện tượng được mô tả khi giảng dạy lý thuyết, đồng thời

luyện tác phong làm việc ỏ phòng thí nghiệm: tỉ mỉ, khéo léo, chuẩn

xác khi tiến hành thực nghiệm trên người cũng như trên động vật; qua

đó góp phần trang bị cho học viên phương pháp tư duy khoa học để

nghiên cứu các hiện tượng sống. Cuốn sách cũng giúp học viên tiếp

cận vôi một số xét nghiệm thăm dò chức năng đang được sử dụng

rộng rãi ở các bệnh viện, các phòng khám bệnh, các trung tâm y tế.

Sách "Thực tập sinh lý học" được xuất bản lần này do tập thể

giảng viên của Bộ môn Sinh lý học - Học viện Quân y biên soạn được

sửa chữa và bổ sung cho phù hợp vói điều kiện thực tế Việt Nam, cố

gắng tiếp cận với những thông tin và kỹ thuật mới.

Chúng tôi hy vọng cuốn sách là tài liệu học tập cho cốc đối tượng

học viên đại học, cao đẳng, trung học y tế và là tài liệu tham khảo

cho các đồng nghiệp.

Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nhưng có thể còn có những thiếu

sót. Tập thể tác giả rất mong nhận được nhiều ý kiến đóng góp của

đồng nghiệp và bạn đọc để lần tái bản sau được hoàn thiện hơn.

Chủ biên

P G S . T S . L ê V ă n S ơ n

M Ụ C L Ụ C

T H Ự C T Ậ P S I N H L Ý H Ọ C

Trang

Lòi nó i đ ầ u

Chương 1: S I N H L Ý M Á U 11

(Trần Đăng Dong, Nguyễn Văn Tư).

Bài 1: P h ư ơ n g p h á p đ ế m s ố lượng hồng cầu . 11

Bài 2: Đ ịnh lượng huyết sắc t ố theo p h ư ơ n g p h á p so m à u của Sahli. 15

Bài 3: P h ư ơ n g p h á p đ ế m s ố lượng bạch c ầ u . 17

Bài 4: P h ư ơ n g p h á p x á c định c ô n g thức bạch c ầ u p h ổ t h ô n g . t 8

Bài 5: P h ư ơ n g p h á p đ ế m s ố lượng t i ể u cầu . 20

Bài 6: P h ư ơ n g p h á p x á c định n h ó m m á u h ệ A B O . 22

Bài 7: P h ư ơ n g p h á p định sức b ề n hổng cầu . 25

Bài 8: P h ư ơ n g p h á p x á c định tốc đ ộ lắng hồng cầu . 26

Bài 9: P h ư ơ n g p h á p x á c định t h ể tích khối huyết c ẩ u . 28

Bài 10: P h ư ơ n g p h á p x á c định sức bền t h à n h mạch . 30

Bài 11: Chứng minh t á c dụng của một s ố y ế u t ố đ ô n g m á u . 31

Bài 12: P h ư ơ n g p h á p x á c đ ịnh thời gian đ ô n g m á u . 32

Bài 13: P h ư ơ n g p h á p x á c định thời gian chảy m á u . 34

Chuông 2: SINH LÝ TUẦN HOÀN 35

(Vũ Văn Lạp, Nguyễn Văn Tư)

Bài 14: Thí nghiệm ghi đ ồ thị hoạt động của tim ế ch . 35

Bài 15: Thí nghiệm kích thích d â y thần kinh X ảnh hưởng lên hoạt đ ộ n g t im ế ch . 38

Bài 16: Thí n g h i ê m chứng minh h ệ t ự động của tim ế c h (nút thắt stannius). 40

Bài 17: Thí nghiệm g â y ngoại t â m thu. 43

Trang

Bài 18: Thí nghiệm c ô lập tim ế ọ h - ảnh hưỏng của một s ố hoa chấ t lên t im. 45

Bài 19: Thí nghiệm g â y c á c phản xạ t im. 4 8

Bài 20: Ghi đ iện tim t rên người . 4 9

Bài 21: Nghe t iếng t im t rên người . 5 3

Bài 22: P h ư ơ n g p h á p đ ế m mạch t rên n g ư ờ i . 5 5

Bài 23: Phương p h á p đ o huyết á p trên người bằng phương p h á p nghe. 56

Bài 24: Thí nghiệm huyết á p k ế Ludvvig. 5 8

Bài 25: Thí nghiệm Claude-Bernard. 6 2

Bài 26: P h ư ơ n g p h á p quan s á t t uần h o à n mao mạch . 65

Chương 3: S I N H L Ý H Ô H Ấ P 6 9

(Trần Đăng Dong)

Bài 27: Mô hình Funke. 69

Bài 28: Thí nghiệm đ o á p suấ t â m trong khoang m à n g phổ i . 71

Bài 29: Đ o c á c t h ể tích v à dung tích h ô h ấ p t rên người . 72

Bài 30: Đ o c á c t h ể t ích, dung tích và lưu lượng t h ỏ bằng p h ư ơ n g p h á p p h ế lưu (pneumotachography). 7 5

Bài 31: Thí nghiệm khuếch t án khí C 0 2 qua phổ i . 76

Bài 32: Thí nghiệm đ iều hoa hô hấp . 77

Chương 4: S I N H LÝ T I Ê U H O A - C H U Y Ể N H O A 7 9

(Lê Văn Sơn)

Bài 33: P h ư ơ n g p h á p m ổ t ạo l ỗ rò d ạ d à y k i ể u Bassov. 79

Bài 34: P h ư ơ n g p h á p m ổ t ạo d ạ d à y nhỏ k i ể u Pavlov. 81

Bài 35: P h ư ơ n g p h á p m ổ t ạo d ạ d à y nhỏ k iểu Heydenhein. 83

Bài 36: Thí nghiệm quan s á t nhu động ruột và t á c dụng của một s ố

hoa chấ t lên nhu động của k h ú c ruột c ô lập. 8 4

Bài 37: Thí nghiệm chứng minh cơ c h ế h ấ p thu ỏ ruột non. 87

Bài 38: Đ o c h u y ể n hoa c ơ s ở t r ê n n g ư ờ i . 8 9

Chương 5: S I N H LÝ BÀI T I Ế T - N Ộ I T I Ế T

(Vũ Văn Lạp)

Bài 39: Thí nghiệm đ iều t iế t chức n ă n g t hận .

Bài 40: Thí nghiệm g â y sốc insulin.

Bài 41: Thí ngh iệm cắ t b ỏ t u y ế n yên t rên ế c h .

Bài 42: C á c nghiệm p h á p sinh học chẩn đ o á n c ó thai.

Bài 43: N g h i ệ m p h á p m i ễ n dịch học chẩn đ o á n c ó thai.

Chương 6: SINH LÝ HỆ THẦN KINH TRUNG ƯƠNG

(Lê Văn Sơn).

Bài 44: Ghi đ ồ thị co cơ .

Bài 45: P h â n tích h iện tượng mỏi trong co cơ.

Bài 46: Th í ngh iệm p h â n tích cung phản xạ .

Bài 47: Thí ngh iệm d ẫ n t ruyền xung thần kinh qua synap.

Bài 48: Thí ngh iệm ức c h ế Sechenov.

Bài 49: Thí ngh iệm phản xạ chỉnh t h ế .

Bài 50: Thí ngh iệm p h á t i ể u n ã o .

Bài 51: Thí ngh iệm p h á m ê cung.

Bài 52: Thí ngh iệm g â y duỗ i cứng m ấ t n ã o .

Bài 53: Thí ngh iệm kích thích v ù n g v ậ n động ỏ v ỏ n ã o .

Bài 54: Quan s á t đ ộ k h ú c x ạ đồng nhấ t của g i ác mạc .

Bài 55: X á c đ ịnh khả n ă n g đ iều t iết của n h â n mắ t .

Bài 56: P h ư ơ n g p h á p x á c định đ i ể m m ù (thí nghiệm Mariotte).

Trang

Bài 57: Phương pháp đo thị lực; 125

Bài 58: Phương pháp đo thị trường. 127

Bài 59: Phương pháp xác định mù màu. 129

Bài 6Ữ. Phương pháp xác định thính lực của người bằng thính lực kế. 130

Bài 61: Một số kỹ thuật thăm dò chức năng thần kinh - cơ. 132

Chương 7: SINH LÝ HOẠT ĐỘNG THẦN KINH CẤP CAO 143

(Đỗ Công Huỳnh, Lê Văn Sơn)

Bài 62: Phương pháp thành lập phản xạ có điều kiện trên động vật. 143

Bài 63: K h ả o s á t n ă n g lực trí t u ệ bằng t rắc nghiệm Raven 148

Phu lúc • • 152

Tà i l i ệ u t h a m k h ả o MỊ-À

Chương 1

S I N H L Ý M Á U

BÀI 1: P H Ư Ơ N G P H Á P Đ Ế M s ố L Ư Ợ N G H Ổ N G C Ầ U

1. Đại cương.

H ồ n g c ầ u là t ế b à o m á u k h ô n g c ó n h â n , c ó m à u đ ỏ do chứa h e m o g l o b i n . H ồ n g c ầ u đ ả m b ả o sự v ậ n c h u y ể n o x y v à carbonic t rong m á u . T h i ế u m á u l à t ì n h t r ạng

g i ả m h à m l ư ợ n g hemog lob in v à g i ả m hồng cầu , g ặ p t rong n h i ề u t r ư ờ n g h ợ p b ệ n h lý

k h á c nhau. X á c đ ị n h số l ư ợ n g hồng cầu là m ộ t x é t n g h i ệ m m á u t h ư ờ n g q u i v ớ i m ỗ i n g ư ờ i b ệ n h .

2. Nguyên tắc.

Pha l o ã n g m á u theo m ộ t t ỷ l ệ nhấ t đ ị nh r ồ i cho v à o p h ò n g đ ế m đ ã b i ế t r õ k í c h thước . Đ ế m số hồng cầu d ư ớ i k í n h h i ể n v i v ớ i số ô nhấ t đ ị n h ở p h ò n g đ ế m , t ừ đ ó t ính ra số h ồ n g cầu t rong l m m 3 m á u c h ư a pha l o ã n g .

3 . P h ư ơ n g t i ệ n .

+ H u y ế t cầu k ế : là p h i ế n k í n h c ó k í c h t hước 7 m m X 3 m m X 0 ,5mm, t r ê n m ặ t c ó 3

r ã n h tạo t h à n h h ì n h c h ữ H . T rong k h u ô n c h ữ H c ó h ì n h ô v u ô n g đ ó là p h ò n g đ ế m

(hình 1).

-

ị

Hình Ì: Phòng đ ế m Goriaev.

l i