588

TIEÂM CHUÛNG I. ÑAÏI CÖÔNG:

Tieâm chuûng laø söû duïng khaùng nguyeân ñöa vaøo cô theå vôùi taùc duïng mieãn dòch taïo cho cô theå taïo khaùng theå choáng laïi beänh.

Khaùng nguyeân ñöa vaøo cô theå tuøy loaïi cho pheùp chích 1 laàn hay caàn nhaéc laïi: caùc vaccin soáng giaûm ñoäc löïc thöôøng chæ chích moät lieàu, coøn caùc loaïi khaùc thöôøng phaûi chích nhaéc laïi nhieàu laàn môùi taïo ñuû mieãn dòch phoøng beänh.

Lòch tieâm chuûng môû roäng töøng quoác gia coù khaùc nhau phuï thuoäc vaøo kinh teá vaø moâ hình dòch teã beänh ôû treû em. II. LÒCH TIEÂM CHUÛNG MÔÛ ROÄNG: 1. Lòch tieâm chuûng taïi caùc nöôùc tieân tieán:

Tuoåi Vaccin

Luùc sanh

1 - 2 thaùng

2 thaùng

4 thaùng

6 thaùng

12 thaùng

15 thaùng

18 thaùng

4- 6 tuoåi

11- 12 tuoåi

14-16 tuoåi

VG B Caùch1 Caùch2 DTC HiB Blieät MMR Thuûy Ñaäu

X

X X

X X X

X X X X

X X X X X

X

X

X X

uoán vaùn

X(5)

* Vieâm gan B Caùch 1 cho treû coù meï HBsAg (+), coù ñeà nghò chích Imunoglobuline tröôùc. Caùch 2 cho treû coù meï HBsAg (-). (1): Ngöôøi lôøn hay treû lôùn chích ôû thôøi ñieåm baát kyø 3 lieàu: lieàu 1� lieàu 2:

1-2 thaùng sau lieàu 1 � lieàu 3: 6 thaùng sau lieàu 1. * HiB: Treû > 5 tuoåi khoâng coù chæ ñònh.

HiB (2)

OPV (3)

X X(4)

X

589

(2) : Coù theå laäp laïi luùc 18 thaùng Treû < 5 tuoåi chích baát kyø thôøi ñieåm naøo:

- 3 � 6 thaùng: 3 lieàu caùch nhau 1 thaùng, neân nhaéc laïi luùc 18 thaùng - 7 �11 thaùng: 2 lieàu caùch nhau 1 thaùng, neân nhaéc laïi luùc 18 thaùng. - 12 � 14 thaùng: 1 lieàu, neân nhaéc laïi 1 lieàu luùc 18 thaùng. - 15 � 59 thaùng: 1 lieàu duy nhaát.

* OPV(3): Nhaéc laïi vaccin soát baïi lieät uoáng. MMR (4): tieâm nhaéc laïi luùc 4 tuoåi hay 10 tuoåi tuøy dòch teã.

* Thuûy ñaäu: (5): Treû>12 tuoåi hay ngöôøi lôùn do ñaùp öùng mieãm dòch nguyeân phaùt vôùi

vaccin thuûy ñaäu giaûm neân caàn chích 2 lieàu caùch nhau 6 tuaàn.

2. Lòch tieâm chuûng môû roäng theo ñeà nghò cuûa toå chöùc y teá theá giôùi (WHO): cho treû 9thaùng tuoåi

Tuoåi Vaccin Vieâm gan B Caùch 1 Caùch 2

- Luùc sanh BCG, OPV Lieàu 1

- 6 tuaàn tuoåi DTP, OPV Lieàu 2 Lieàu 1 - 10 tuaàn tuoåi DTP, OPV Lieàu 2 - 14 tuaàn tuoåi DTP, OPV Lieàu 3 Lieàu 3 - 9 thaùng tuoåi Sôûi , soát vaøng

Caùch 1 duøng cho caùc vuøng coù tyû leä laây meï sang con cao (Vieät Nam naèm trong vuøng naøy).

Caùch 2 duøng cho caùc vuøng coù tyû leä laây meï sang con khoâng cao. Lòch tieâm chuûng cho treû chöa tieâm laàn naøo: Laàn thaêm khaùm ñaàu tieân caàn tieâm taát caû caùc muûi tieâm theo löùa tuoåi, ngoaøi

tröø DTC vaø OPV xem laø laàn ñaàu (DTC 1, OPV1) vaø caùc laàn sau caùch laàn 1 - 2 thaùng.

3. Lòch tieâm chuûng môû roäng taïi Vieät Nam:

Löùa tuoåi Chích ngöøa - Sô sinh - 2 thaùng tuoåi - 3 thaùng tuoåi

- BCG, Sabin uoáng - DTC1(Baïch haàu, Ho gaø, Uoán vaùn), Sabin 1 - DTC 2, Sabin 2

590

- 4 thaùng tuoåi - 9 thaùng tuoåi

- DTC 3, Sabin3 - Sôûi (1)

- Töø 12 - 23 thaùng tuoåi - Töø 24 - 35 thaùng tuoåi

- DTC nhaéc laïi, Sabin nhaéc laïi 1 - Sabin nhaéc laïi 2

(1): Chuûng ngöøa sôûi ôû Vieät Nam vaø moät soá nöôùc ñang phaùt trieån sôùm hôn (luùc 9 thaùng) so vôùi caùc nöôùc tieân tieán (luùc 12- 15 thaùng) do ñaëc tính dòch teã: tyû leä treû töø 9 thaùng ñeán 12 thaùng maéc sôûi cao. Tuy nhieân theo moät soá nghieân cöùu thaáy raèng neáu tieâm chuûng sôûi tröôùc 12 thaùng tuoåi do tyû leä khaùng theå meï truyeàn sang con laøm giaûm ñaùp öùng mieãn dòch ñoái vôùi vaccin sôûi.

- Vieät Nam: ñaõ tieâm chuûng nhaéc laïi sôûi laàn 2 cho treû < 10 tuoåi vaøo naêm 2003 vaø döï kieán seõ tieâm nhaéc laïi sôûi ôû thôøi ñieåm 4 -5 tuoåi.

- Taïi moät soá tænh, thaønh phoá ñaõ ñöa vaccin vieâm gan sieâu vi B vaøo chöông trình tieâm chuûng môû roäng.

4. Lòch tieâm chuûng cho treû ñeán treå vaø khoaûng caùch toái thieåu giöõa nhöõng laàn tieâm chuûng: - Ñoái vôùi treû chuûng ngöøa treã, thì khoâng caàn thieát phaûi khôûi ñoäng chích trôû

laïi töø ñaàu. Caàn xem soá lieàu maø treû ñaõ chích. Ñoái vôùi treû töø 4 thaùng ñeán 6 tuoåi:

Lieàu caàn tieâm chuûng vaø khoaûng caùch toái thieåu Soá lieàu cuûa moãi vaéc xin

ñaõ chích Lieàu 1 Lieàu 2 Lieàu 3 Lieàu 4 Lieàu 5

Khoâng DTaP Sabin (1) HBV HiB(ngoaïi leä vaéc xin xun xem (2) beân döôùi)

DTaP: 4 tuaàn sau lieàu 1 Sabin: 4 tuaàn sau lieàu 1 HBV: 4 tuaàn sau lieàu 1 HiB: neáu hieän < 12 thaùng: 4 tuaàn sau lieàu 1, 12 th� 5 tuoåi:chuûng lieàu cuoái cuøng 8 tuaàn sau lieàu ñaàu (ngoaïi leä vaéc xin xun xem (2) beân döôùi)

DTaP: 4 tuaàn sau lieàu 2 Sabin: 4 tuaàn sau lieàu 2 (3) HBV:8 tuaàn sau lieàu 2 (4) HiB: neáu hieän < 12 thaùng: 4 tuaàn sau lieàu 2, 12th�5 tuoåi: chuûng lieàu cuoái cuøng 8 tuaàn sau lieàu ñaàu (ngoaïi leä vaéc xin xem (2) beân döôùi)

DTaP : 4 tuaàn sau lieàu 3 Sabin: 4 tuaàn sau lieàu 3 HiB: chæ caàn thieát chích cho treû 12th � 5 tuoåi ñaõ chích 3 lieàu döôùi 12 thaùng

DtaP: 6 thaùng sau lieàu 4

Moät Hai

Ba

Boán

591

Ñoái vôùi treû töø 7 tuoåi trôû leân: Lieàu caàn tieâm chuûng vaø khoaûng caùch toái thieåu Soá lieàu cuûa

moãi vaéc xin ñaõ chích

Lieàu thöù 1 Lieàu thöù 2 Lieàu thöù 3 Lieàu nhaéc

Khoâng Td Sabin HBV

Td : 4 tuaàn sau lieàu 1 Sabin: 4 tuaàn sau lieàu 1 HBV: : 4 tuaàn sau lieàu 1

Td: 4 tuaàn sau lieàu 2 Sabin: 4 tuaàn sau lieàu 2 HBV: 8 tuaàn sau lieàu 2 (4)

Td moãi 10 naêm Sabin xem chuù thích beân döôùi (6) HBV khoâng nhaéc laïi

Moät Hai

Ba

(1) Sabin nhöõng treû khôûi ñaàu treân 6 thaùng tuoåi coù theå nhaän ñöôïc lòch sabin toaøn boä ñeå giaûm soá laàn.

(2) HiB: baát cöù treû naøo ñaõ chích hôn 1 lieàu luùc 15 thaùng trôû leân thì khoâng caàn chích theâm lieàu naøo nöõa. Noùi chung khoâng khuyeán caùo duøng vaccine naøy cho treû > 5 tuoåi.

(3) Sabin: ñoái vôùi nhöõng treû chæ môùi nhaän IPV ñôm thuaàn, ngöôøi ta thích choïn khoaûng caùch giöõa 2 lieàu IPV2 vaø IPV3 laø 6 thaùng vì cho ñaùp öùng toái öu.

(4) HBV khoaûng caùch toái thieåu giöõa HBV 2 vaø HBV 3 laø 8 tuaàn: tuy nhieân vôùi khoaûng caùch 4 � 6 thaùng laø cho noàng ñoä anti- HBs cao nhaát.

5. Taùc duïng phuï vaø caùc choáng chæ ñònh tieâm chuûng: * Taùc duïng phuï:

Loaïi vaccin Taùc duïng phuï Tyû leä - DPT - Soát nheï, ñau, quaáy (trong voøng 2 ngaøy sau tieâm)

- Ñau, söng choã tieâm - Khoùc lieân tuïc > 3 giôø - Soát > 105 F - Co giaät hay tim taùi töøng côn - Beänh lyù naõo caáp (trong voøng 3�7 ngaøy sau

tieâm) - Di chöùng thaàn kinh vónh vieãn - Phaûn öùng phaûn veä hay soác phaûn veä (trong voøng

24 giôø)

Thöôøng gaëp 1/2 1/100 1/330 1/1750 1/110.000 1/310.000

- OPV - Soát baïi lieät do virus sabin (trong vong 30 ngaøy sau uoáng)

- Soát baïi lieät ôû treû tieáp xuùc vôùi treû uoáng vaccin

1/ 8,1 trieäu 1/ 5 trieäu

592

- MMR - Noåi rash hay soát nheï keùo daøi vaøi ngaøy sau 1- 2 tuaàn sau tieâm

- Noåi rash hay haïch to keùo daøi vaøi ngaøy sau 1- 2 tuaàn sau tieâm

- Ñau, söng khôùp keùo daøi 2- 3 ngaøy sau 1-3 tuaàn sau tieâm

- Vieâm naõo, co giaät keøm soát, ñieác thaàn kinh (trong voøng 15 ngaøy)

1/5 1/7 1/2 (ôû ngöôøi lôùn cao hôn) Raát hieám

- HiB - Söng, noùng choã tieâm - Soát > 101 F - Ñoû choã tieâm

1/100 2/100 2/100

* Thaän troïng vaø choáng chæ ñònh: Caùc tình huoáng khoâng ñöôïc xem laø choáng chæ ñònh: - Caùc beänh nheï khoâng phaûi laø choáng chæ ñònh tieâm chuûng ñaëc bieät laø vieâm

hoâ haáp treân hay vieâm muûi dò öùng. - Soát khoâng phaûi laø choáng chæ ñònh tieâm chuûng, tuy nhieân neáu soát keøm vôùi

trieäu chöùng khaùc lieân quan ñeán 1 beänh neàn naëng neân trì hoaõn vieäc tieâm chuûng.

- Tieâu chaûy. - Ñieàu trò khaùng sinh hay giai ñoaïn hoái phuïc cuûa beänh. - Sanh non. - Môùi tieáp xuùc vôùi beänh nhieãm. - Tieàn caên dò öùng khoâng ñaëc hieäu. - Dò öùng Penicillin hay caùc khaùng sinh khaùc tröø neomycin hay streptomycin... - Trong gia ñình coù ngöôøi lieân quan ñeán co giaät do vaccin ho gaø hay sôûi - Gia ñình coù treû ñoät töû nghi lieân quan ñeán vaccin DPT. - Phaûn öùng (+) - g söng ñoû nôi tieâm, soát <40,5 C sau chích DTP Chung cho taát caû caùc loaïi vaéc xin:

Vaéc xin Nhöõng choáng chæ ñònh vaø thaän troïng thaät söï BH-HG-UV, Sabin, MMR, Hib, HBV, traùi raï.

Choáng chæ ñònh chuûng caùc lieàu keá tieáp neáu bò phaûn öùng phaûn veä trong laàn chuûng ñaàu tieân.

Beänh naëng hay trung bình, keøm soát hay khoâng soát. Rieâng cho töøng loaïi vaéc xin:

Bò beänh lyù naõo trong voøng 7 ngaøy sau chuûng lieàu BH-UV-HG tröôùc ñoù.

Thaän troïng BH-UV-HG Soát 40.50 C (1050 F) trong voøng 48 giôø sau chuûng lieàu

BH-UV-HG tröôùc ñoù.

593

Tình traïng suy suïp hay gioáng soác (ñôït giaûm ñaùp öùng hay giaûm tröông löïc) trong voøng 48 giôø sau khi chuûng lieàu BH-UV-HG tröôùc ñoù.

Co giaät trong voøng 3 ngaøy sau khi chuûng lieàu BH-UV-HG tröôùc ñoù.

Khoùc dai daúng, khoâng doã ñöôïc keùo daøi hôn 3 giôø, trong voøng 48 giôø sau khi chuûng lieàu BH-UV-HG tröôùc ñoù.

Hoäi chöùng Guillain Barreù trong voøng 6 tuaàn sau chuûng ngöøa

Sabin Nhieãm HIV hay tieáp xuùc thoâng thöôøng trong gia ñình vôùi ngöôøi nhieãm HIV.

Suy giaûm mieãn dòch (u taïng ñaëc hay u heä taïo maùu, SGMD baåm sinh, ñieàu trò thuoác öùc cheá mieãn dòch keùo daøi).

Tieáp xuùc thoâng thöôøng vôùi ngöôøi SGMD. MMR Phaûn öùng phaûn veä vôùi tröùng vaø neomycin.

Thai kyø. Suy giaûm mieãn dòch (u taïng ñaëc hay u heä taïo maùu, SGMD

baåm sinh, ñieàu trò thuoác öùc cheá mieãn dòch keùo daøi). Thaän

troïng Trong voøng 3 thaùng gaàn ñaây coù söû duïng IG Giaûm tieåu caàu Beänh söû XH giaûm tieåu caàu Khoâng chuûng traùi raï hay soát vaøng (vaø ngöôïc laïi)

trong voøng 30 ngaøy, tröø khi chuûng chung 1 ngaøy. Vieâm gan B Phaûn öùng phaûn veä vôùi men laøm baùnh mì

Traùi raï

Thai kyø Beänh naëng Coù tình traïng mieãn dòch thay ñoåi (HIV, teá baøo hình lieàm vaø

caùc nguyeân nhaân khaùc cuûa voâ laùch, hoäi chöùng thaän hö, beänh aùc tính, SGMD baåm sinh, hoùa trò lieäu).

Baø con huyeát thoáng baäc 1 bò SGMD di truyeàn (tröø khi loaïi boû ñöôïc nghi ngôø SGMD).

Lao tieán trieån Buù söõa meï Tieàn söû phaûn öùng phaûn veä vôùi Neomycin

Thaän troïng

Khoâng duøng salicylates 6 tuaàn sau chuûng ngöøa. Khoâng chuûng traùi raï hay soát vaøng (vaø ngöôïc laïi)

trong voøng 30 ngaøy, tröø khi chuûng chung 1 ngaøy.

594

III. CAÙC LOAÏI VACCIN NGOAØI LÒCH TIEÂM CHUÛNG MÔÛ ROÄNG: 1. Vieâm gan sieâu vi A:

* Chæ ñònh: - Ñöôïc ñeà nghò baét ñaàu chích ngöøa töø 2 tuoåi. - Caùc tröôøng hôïp coù beänh gan maõn tính. - 2 tuaàn tröôùc ñi ñeán vuøng dòch teã vieâm gan A: neáu ñeán vuøng dòch teã trong

2 tuaàn coù theå chích Imunoglobulin, neáu ôû laâu hôn chích vaccin. - Moät lieàu khaû naêng mieãn dòch 95%, 2 lieàu caùch nhau 1 thaùng mieãn dòch

100%. 2. Naõo moâ caàu A, C:

Khaû naêng taïo mieãn dòch raát keùm ôû treû < 2 tuoåi (chæ # 40% coù taïo khaùng theå sau chích ngöøa).

* Caùch chích: - Ngöôøi lôùn, treû > 4 tuoåi nhaéc laïi sau 5 naêm. - Treû < 4 tuoåi do ñaùp öùng mieãn dòch keùm neân nhaéc laïi sau 1 naêm.

3. Vieâm naõo Nhaät Baûn: Chích 2 lieàu caùch nhau 1 tuaàn phoøng ngöøa ñöôïc khoaûng 80%. Moät soá ñeà

nghò tieâm 3 lieàu: 2 lieàu ñaàu caùch nhau 1 tuaàn, lieàu 3 tieâm luùc ngaøy 14 hay ngaøy 30 sau lieàu 1. Neáu tieâm ngöøa tröôùc khi ñeán vuøng dòch teã caàn tieâm lieàu 2 luùc 10 ngaøy tröôùc khi ñeán vuøng dòch teã.