time has not discov- ldk

22
44 “A man who dares to waste one hour of me has not discov- ered the value of life.” LDK AMABWIRIZA AGENGA ABANYESHURI N’ABAREZI BA LYCEE DE KIGALI

Upload: others

Post on 03-Oct-2021

9 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: time has not discov- LDK

44

“A man who dares to waste one hour of

time has not discov-ered the value of life.”

LDK AMABWIRIZA AGENGA

ABANYESHURI N’ABAREZI BA

LYCEE DE KIGALI

Page 2: time has not discov- LDK

2

Intangiriro

Ishuri rya Lycée de Kigali (LDK) riherereye mu Kagari ka

Kiyovu, Umurenge wa Nyarugenge, Akarere ka

Nyarugenge mu Mugi wa Kigali.

Ni ishuri rya leta ryatangiye mu 1974, ritangira ryitwa Ly-

cée Francais. Abanyeshuri bambere bigiye muri ETO Kicu-

kiro igihembwe kimwe hategerejwe ko inyubako zuzura.

Muri 1975 niho abanyeshuri bambere baje muri iri shuri

ryari riyobowe n’Abafaransa. Iri shuri ni intangarugero mu

kwigisha no kugira abanyeshuri b’abahanga rikaba ari rim-

we mu mashuri y’ikitegererezo mu Mugi wa Kigali.

Kugirango ishuri rigere ku ntego zaryo ni ngombwa ko

habaho umurongo ngenderwaho abanyeshuri, abarezi, aba-

byeyi n’abayobozi bifashisha. Uwo murongo ngenderwaho

ukaba ukubiye mu mategeko n’amabwiriza agenga abanye-

shuri n’abarezi ba Lycée de Kigali akubiye muri aka

gatabo.

43

Thirst for reading,

Finding solutions to

different problems

Do you get

what you read?

Page 3: time has not discov- LDK

42

Umwarimu wese ufite kwigisha isaha ya mbere agomba

kuba kuri rassemblement, agafatanya n’abashinzwe disci-

pline kuyishyira mu bikorwa

Umwarimu agomba kumenya imibereho y’abana yigisha.

Umwarimu agomba kubahiriza andi mabwiriza yose

ahawe n’ubuyobozi bumukuriye.

Nta mwarimu wemerewe kwinjiza umunyeshuri mu biro

bateguriramo amasomo (staffroom).

Nta mwarimu uba mu kigo wemerewe kwinjiza umunye-

shuri mu icumbi rye.

Umurezi atanga ubumenyi n’uburere bityo buri murezi

wese agomba kuba intangarugero imbere y’abo ash-

inzwe.

Martin M. MASABO

Umuyobozi wa LYCEE DE KIGALI

NYAMUTAMBA Celestin

PERESIDA WA PTA

3

ISHAKIRO

1. Teachers as role models …………………………………………………...…...……..p 4

2. Intego zigamijwe…………………………………………………………...…………..p 5

3. Icyiciro by’abanyeshuri…………………………………………………..…………...p 6

4. Indangagaciro…………………………………………………………………..……...p 7

5. Kugera ku kigo……………………………………………………….………….…….p 8

6. Gusura abanyeshuri…………………………………………………….………..….p 10

7. Amasomo ………………………………………………………………….…..……..p 12

8. Isuzumabumenyi…………………………………………………………...………...p 13

9. Gusubiramo amasomo……………………………………………………..….……..p 14

10. Ikoranabuhanga mu ishuri ………………………………………………..……..….p 15

11. Imyifatire n’ikinyabupfura………………………………………………..……..…..p 16

12. Kwirukanwa burundu………………………………………………………....……..p 17

13. Guhagarikwa umwaka wose………………………………………………....………p 20

14. Icumbi ry’abanyeshuri ……………………………………………………..…..……p 21

15. Guhagarikwa by’agateganyo ……………………………………….………..……..p 23

16. Gukurwaho amanota y’imyifatire…………………………….…….……………....p 24

17. Umutungo w’ikigo…………………………………………….…….…………….….p 27

18. Imyifatire (abahungu vs abakobwa)………………………………….……………..p 28

19. Imyifatire (mwarimu vs umunyeshuri ………………………………….…………..p 28

20. Imyambarire……………………………………………………………………..…...p 29

21. Isuku n’isukura………………………………………………………………..……...p 30

22. Uruhushya rwo gusohoka…………………………………………………….……...p 31

23. Ifunguro …………………………………………………………………….………...p 33

24. Gahunda z’ikigo …………………………………………………….……………….p 34

25. Ubuyobozi bw’abanyeshuri ……………………………………………………..….p 34

26. Imikoreshereze y’igihe……………………………………………………………….p 38

27. Amategeko agenga abarimu……………………………………………………...….p 39

Page 4: time has not discov- LDK

4

LDK Teachers as role models

A teacher who arrives late for lessons, teaches students indis-

cipline.

A teacher who dresses shabbily teaches students to be irre-

sponsible;

A teacher who uses bad language teaches students to be ill-

mannered.

A teacher who loses temper quickly teaches students violence

A teacher who gossips about fellow teachers teaches students

idleness;

A teacher who does not mark assignments on time teaches

students laziness;

A teacher who does not encourage questions teaches students

impatience.

A teacher who criticizes without correcting trains students to

become bad parents;

A teacher who does not help students with their work teaches

them selfishness.

A teacher who does not forgive teaches students brutality

A teacher who is not courteous teaches students bad manners

A teacher who flirts with students teaches them promiscuity.

(M. NANGOLI, 2002)

41

Umwarimu wese agomba gukurikirana isuku mu ishuri

arimo, bigakurikiranwa na class teacher w, iryo shuri.

Umwarimu agomba gukurikirana ko abanyeshuri ba-

tangiza ibikoresho, byaba ibyabo cyangwa iby’ikigo.

Umwarimu agomba kumenya ko abanyeshuri be bafite

ibikoresho byuzuye bibafasha mu masomo yabo.

Umwarimu agomba kwirinda ikintu cyose cyahungaban-

ya imyigire y’abanyeshuri yigisha, nko guha uruhushya

rusohoka mu ishuri abana benshi icyarimwe, agomba

kandi gukurikirana akamenya ko uwo yahaye uruhushya

yagarutse mu ishuri ku gihe.

Buri mwarimu ushinzwe ishuri (classteacher) agomba

gutanga raporo yanditse y’ishuri ashinzwe buri mpera

z’icyumweru mu buyobozi bw’ikigo akabafasha ku-

bibonera ibisubizo afatanyije n’ubuyobozi bw’ikigo.

Page 5: time has not discov- LDK

40

Nta mwarimu wemerewe kohereza abanyeshuri ishuri

ryose mu isomero atari kumwe nabo kuko naryo ari isomo

mu yandi. (imyifatire n’imyitwarire y’umunyeshuri muri

ayo masaha ibazwa mwarimu we). Mwarimu agomba

kandi kubaherekeza akabasubiza mu ishuri ku gihe.

Umwarimu utanze umukoro uwo ariwo wose mu ishuri

agomba kuwuhagararira, ntiyemerewe gusiga abanyeshuri

mu ishuri bonyine.

Gukoresha abana isuku mu ishuri mu masaha y’amasomo

ntibyemewe na gato, isuku ikorwa nyuma y’amasomo ni-

mugoroba.

Igihano cyo gusohora umunyeshuri hanze y’ishuri mu

masaha y’amasomo nticyemewe kuko biteza akavuyo mu

kigo

Umwarimu agomba guha umunyeshuri wakoze ikosa igi-

hano kigamije kumukosora kikamuhindura mu mico no

mu myifatire.

5

INTEGO ZIGAMIJWWE

Intego rusange y’aya mategeko n’amabwiriza ni ugufasha

ababyeyi, abarimu, abanyeshuri ndetse n’abandi kuzagira

abana barezwe, bazi ubwenge, biyubashye, bashoboye kan-

di bazi inshingano zabo.

Amategeko n’amabwiriza y’ishuri agamije guhindura

imyitwarire y’abanyeshuri ikarushaho kuba myiza kugira

ngo bige neza kandi batsinde cyane (behavioural change for

better academic performance).

Aya mabwiriza kandi afasha abanyeshuri kubaho ba-

rushanwa n’abandi no kubana n’abandi uko bikwiye mu

muryango nyarwanda kimwe n’ahandi hose ku isi.

Abanyeshuri bose bagomba kuyamenya no kuyubahiriza

kugira ngo biyungure ubwenge, banoze imibereho n’imiba-

nire hagati yabo.

Abanyeshuri bose barareshya imbere y’amategeko. Niyo

mpamvu buri munyeshuri agomba kubaha mugenziwe ati-

taye kubibatandukanya (imyaka, ubushobozi bw’umuryan-

go, igitsina, idini, ivangura iryariryo ryose, n’ibindi).

Page 6: time has not discov- LDK

6

Aya mabwiriza yemejwe n’ababyeyi bahagarariye abandi

kandi hakurikijwe amabwiriza ya Minisiteri y’Uburezi

ndetse n’ agenga uburezi mu mugi wa Kigali (journal offi-

ciel 2004).

IBYICIRO BY’ABANYESHURI BIGA MURI LDK

Ishuri rigizwe:

1. Abanyeshuri biga bataha (nibo benshi)

2. Abanyeshuri biga baba mu icumbi

Abanyeshuri biga baba mu icumbi bagomba gukurikiza am-

abwiriza abagenga mu icumbi. Kubera ko imyanya ari mike

mu icumbi, ihari ihabwa mbere na mbere abagiye mu mwa-

ka bateguramo ikizamini cya leta (candidate classes).

Abandi bashyirwamo hakurikijwe abafite ibibazo by’

icumbi kurusha abandi.

39

IV. AMATEGEKO N’AMABWIRIZA AGENGA

ABAREZI

Umwarimu uri mu ishuri wese imyitwarire n’imyifatire

y’abanyeshuri iramureba, ni ukuvuga ko discipline y’aba-

na mu masaha y’amasomo ireba cyane abarimu buri wese

mu ishuri yigisha, akareba kandi imyambarire n’isuku yo

ku mubiri.

Umwarimu wese agomba kubahiriza ingengabihe

(timetable) ye.

Umwarimu agomba kubahiriza igihe akabitoza n’abanye-

shuri ashinzwe

Umwarimu ufite impamvu ituma ataba ari mu ishuri

rye, bigomba kuba bizwi n’ubuyobozi bw’ikigo kugiran-

go abo banyeshuri babashe gukurikiranirwa hafi.

Nta mwarimu wemerewe gusigira abanyeshuri notes mu

ishuri ngo abasige bonyine.

Umwarimu agomba kumenya abanyeshuri yigisha, aka-

menya abize n’abatize buri munsi akabimenyesha ubuy-

obozi.

Page 7: time has not discov- LDK

38

Ing. 22. Imikoreshereze y’igihe

1. Nta munyeshuri wemerewe gusohoka mu ishuri mu

masaha y’amasomo mwarimu yaba arimo cyangwa ata-

rimo keretse afite uruhushya.

2. Buri munyeshuri wese agomba kubahiriza amabwiriza

agenga isomero na laboratwari by’ikigo.

3. Buri munyeshuri agomba kwitabira ndetse no gukunda

amasomo yose ntaryo arutisha irindi.

4. Nta suku ikorwa mu masaha y’amasomo mu mashuri

ikorwa nyuma yayo.

5. Nta munyeshuri wemerewe kwangiza ibikorwa remezo

by’ikigo (kwandika ku ntebe, ku nkuta, inzugi

n’amadirishya, kumena ibirahuri, kuvuna intebe, guca

iserire cg ingufuri by’inzugi z’amashuri.)

6. Birabujijwe kujugunya imyanda ahatabugenewe.

7

INDANGAGACIRO ZIRANGA UMUNYESHURI

WA LDK.

Imyigire myiza ishingira ku myitwarire iboneye ishingiye

ku ndangagaciro nyarwanda:

1. Gukunda igihugu

2. Ishyaka ry’umurimo

3. Umurimo unoze

4. Guhora ashaka icyateza imbere urwego akoramo

(ishuri rye)

5. Kubahiriza igihe

6. Gukorana ibakwe

7. Kudakorera kujisho

8. Kugira urugwiro

9. Kuba umunyakuri

10. Kutavangura

Page 8: time has not discov- LDK

8

AMATEGEKO N’AMABWIRIZA AGENGA ABANYE-

SHURI.

Amategeko n’amabwiriza agenga abanyeshuri muri LDK aku-

biye mu ngingo (specify the number) zikurikira:

Ing. 1. KUGERA KU KIGO

a. Abanyeshuri bose bagomba kugera ku ishuri ku munsi bame-

nyeshejwe bishingiye kuri gahunda ya Minisiteri y’Uburezi

igenga itangira ry’amashuri.

b. Abanyeshuri bacumbikiwe mu kigo bagomba kugera ku

ishuri ku munsi wagenwe mu ingingo yavuzwe haruguru, saa

kumi n’ igice (4:30 pm) z’umugoroba.

c. Nk’uko bisanzwe umunyeshuri uje gutangira arangwa n’um-

wambaro w’ishuri ndetse n’ikarita imuranga. agomba kuba

afite isuku, yogoshe neza (no fashions), kandi yambaye um-

wambaro w’ishuri neza uko amategeko abiteganya mu ngingo

ya 15 y’amategeko agenga abanyeshuri muri LDK.

d. Umunyeshuri uje gutangira yakirwa ari uko yujuje ib-

yangombwa bisabwa kugira ngo imyigire ye irusheho ku-

genda neza, eg. Amakaye, amakaramu, ibikoresho by’isuku,

kuba yishyuye amafaranga y’ishuri, etc.

37

Nta munyeshuri wemerewe kurara mu buriri bwa

mugenzi we cyangwa kwimura umufariso wa mugenzi

we.

Nta munyeshuri wemerewe kwiyimura mu mwanya ya-

hawe n’ubuyobozi bw’ikigo haba igitanda cyangwa

icyumba.

Kugira isuku nke no kudasasa ntibyemewe.

Nta munyeshuri uba mu icumbi ry’ikigo wemerewe ku-

renga kuri gymnase ajya ku muryango munini w’ikigo

atabifitiye uruhushya rw’ubuyobozi bw’ikigo

Buri munyeshuri wese agomba gukora isuku mu icumbi

hakurikijwe gahunda yapanzwe n’ubuyobozi bw’ikigo.

Umunyeshuri udakoze isuku ku gihe, ahanwa haku-

rikijwe amategeko agenga ababa mu icumbi ry’ikigo.

Page 9: time has not discov- LDK

36

Nta munyeshuri wemerewe kusigara mu icumbi yaba ar-

waye cyangwa atarwaye.

Nta munyeshuri wemerewe kuzana ipasi n’ibindi bikore-

sho tekinike (pince, screwdrive, digital, radio, phones,

earphones, kettles, iron box…)

Umunyeshuri wese agomba kurangwa n’umwambaro

w’ishuri (uniform) igihe cyose (ni ukuvuga kuva kuwa

mbere kugeza ku cyumweru) keretse mu gihe cya siporo.

Umunyeshuri wese uhawe uruhushya agomba gusinyisha

aho agiye igihe yagereyeyo, igihe yaviriyeyo kandi yaga-

ruka akubahiriza amabwiriza agenga umunyeshuri ugiye

hanze y’ikigo. (gusinya mu gitabo kiri kumuryango mu-

nini w’ikigo no mubiro bishinzwe imyifatire n’imyitwar-

ire ndetse akanarusubiza).

Nta munyeshuri wemerewe kurarana na mugenzi we ku

gitanda kimwe n’uburiri bumwe.

9

Igihano:

Umunyeshuri wese uhageze nyuma y’ isaha yagenwe

ntiyemererwa kwinjira mu kigo keretse aherekejwe n’u-

mubyeyi agasobanura impamvu umunyeshuri akererwa.

Umunyeshuri utageze mu kigo k’umunsi wo gutangira

kandi nta mpamvu izwi n’ubuyobozi bw’ishuri (ku

bacumbikiwe n’ikigo) atakaza umwanya yari afite mu

icumbi ugahabwa undi. Yoherezwa murugo kuzana umu-

byeyi cyangwa umurera kugirango asobanure icyatindije

umwana.

Umunyeshuri utujuje ibisabwa birimo umwambaro

w’ishuri, ibikoresho, asubizwa murugo kubishaka.

Page 10: time has not discov- LDK

10

Ing. 2. GUSURA ABANYESHURI.

Isurwa ry’ umunyeshuri iryo ariryo ryose ritangirwa ubu-

renganzira n’ubuyobozi bw’ishuri.

Abemerewe gusura umunyeshuri ni ababyeyi be

cyangwa abamuhagarariye banditse muri dosiye y’um-

wana.

Isurwa ry’abanyeshuri rikorwa mu minsi y’akazi mu

masaha y’ikiruhuko (10h00-10h25am) cyangwa saa

1h00 kugera 1h40 pm.

Abanyeshuri baba mu kigo baturuka mu ntara basurwa

rimwe mu kwezi ku cyumweru cya mbere cy’ukwezi

guhera saa tatu za mugitondo kugera saa kumi z’u-

mugoroba (8h00am-4h00pm).

Abatuye muri Kigali bahabwa sortie kuri uwo munsi

wavuzwe haruguru (8h00am-4h00pm)

Birabujijwe kuzanira abanyeshuri ibiribwa n’ibinyobwa

ibyo ari byo byose biturutse hanze y’ikigo.

Abanyeshuri ntibasurwa muri weekend. Keretse bibaye

ngombwa kandi bigombera uruhushya rwanditse.

35

Umunyeshuri uhabwa inshingano zo kuyobora abandi

agomba kuba yujuje ibi bikurikira:

a) Kuba ari umuhanga mu ishuri atsinda neza abo-

na nibura 75%

b) Kuba ari indacyemwa mu mico no mu myifatire

c) Kuba abishaka kandi ashobora kuyobora abandi

Abanyeshuri muri buri shuri bafatanyije n’umwarimu

ubahagarariye batora abayobozi b’ishuri (class moni-

tor and his her assistant).

Page 11: time has not discov- LDK

34

Ing. 20. IBINDI BIKORWA BIRI MURI GAHUNDA

Z’IKIGO

1. Buri munyeshuri agomba kuba mu itorero ry’Igihugu

kandi akagira isibo abarizwamo.

2. Umunyeshuri wese yemerewe kujya mu muryango

(Clubs, itorero, idini) ashaka ariko wemewe n’ikigo.

3. Buri muryango abanyeshuri babarizwamo ugomba kugira

umurezi uyishinzwe.

4. Mugihe cya siporo buri munyeshuri wese agomba kuyi-

kora mugihe cyagenwe. Umunyeshuri wese ufite im-

pamvu zizwi n’ubuyobozi bw’ikigo zituma atayikora mu

gihe irigukorwa agomba kuba ari kumwe na bagenzi be.

Ing. 21. Ubuyobozi bw’abanyeshuri

Abanyeshuri bihitiramo ababahagarariye cyangwa se

byaba ngobmwa ubuyobozi bw’ikigo bukabafasha ku

bahitamo.

Komite nyobozi y’abanyeshrui igizwe n’abanyeshuri 16

bayobowe na HEAD PREFECT afatanyije n’umwungi-

rije.

11

Gusura abanyeshuri bikorwa iyo ari ngombwa bitewe

n’impamvu zitandukanye (kureba imyigire y’umwana,

ibibazo bijyanjye n’imyitwarire, ubuzima, etc. Bishobora

gusabwa n’umubyeyi cyangwa se ishuri rigatumaho umu-

byeyi.

Ntamunyeshuri wemerewe guhamagaza ababyeyi be kuri

telefoni ku mpamvu iyo ari yo yose. Iyo afite ikibazo

akigeza kubuyobozi byabangombwa bugahamagara umu-

byeyi.

Ibihano:

Umwana wasuwe ntaruhushya ahanishwa akurwaho am-

anita 5 y’imyifatire

Uwasuwe n’umuntu utazwi atumwa umubyeyi kandi

agakurwaho amanota 5 y’imyifatire.

Umwana utumije umuntu atahawe uruhushya n’ishuri

yirukanwa mu icumbi.

Umunyeshuri uba mu icumbi ufashwe arya ibintu bitu-

rutse hanze y’ishuri ahanishwa kwiga ataha

Umunyeshuri wahamagaje umubyeyi atabimenyesheje

ubuyobozi atahana nabo akazagaruka nyuma y’icyumwe-

ru.

Page 12: time has not discov- LDK

12

Ing. 3. AMASOMO

1. Buri munyeshuri agomba kwitabira amasomo buri munsi.

Mugihe cy’amasomo umunyeshuri ntahandi abarizwa hatari

mu ishuri, laboratwari cyangwa isomero rusange.

2. Umunyeshuri agomba kugerera ku ishuri ku gihe kandi aga-

taha ku gihe cyagenwe mu ingengabihe y’ishuri (7h20-

16h40)

3. Umunyeshuri udashoboye kujya mu ishuri kubera uburwayi

cyangwa indi mpamvu agomba kuba afite uruhushya

rwanditswe n’umwe mubayobozi b’ishuri. (Umuyobozi

w’ishuri n’abamwungirije).

4. Umunyeshuri wese usohotse mugihe cy’amasomo (afite

uruhshya) mu gitabo cy’abinjira n’abasohoka ku irembo rini-

ni rya LDK.

5. Umunyeshuri wese yaba utaha cyangwa urara mu kigo

agomba kwitabira igikorwa cyose cyateguwe n’ikigo kuva

igihembwe gitangiye kugera kumunsi wo gufata indangama-

nota (ibiganiro, imikino, ingendoshuri…)

6. Buri mu nyeshuri ategetswe gufata indangamanota ku munsi

wagenwe. Utabyubahirije kandi nta mpamvu izwi ifatika

ayibona nyuma yo gukora ibihano.

33

Ing. 19. Gufata ifunguro.

1. Umunyeshuri wese agomba kugera aho bafatira amafun-

guro mu gihe cyagenwe.

2. Abanyeshuri ntibagomba kuvana ibiryo, ibikombe, ama-

sahani, n’ibindi bikoresho byo mu gikoni aho barira.

3. Mu gihe cyo gufungura abanyeshuri bagomba kurangwa

n’ikinyabupfura

4. Nta munyeshuri wemerewe kwiyiriza ubusa cyangwa ku-

rara atariye.

5. Umunyeshuri wese agomba gukoresha umwanya muto

mugihe cyo gufata amafunguro

6. Nta munyeshuri wemerewe gufata amafunguro ahagaze

cyangwa kumena ibyo kurya ku meza.

7. Gufatira amafunguro hanze y’icyumba bafatiramo ifun-

guro ntibyemewe.

8. Nta munyeshuri wemerewe kwinjira mu gikoni.

Page 13: time has not discov- LDK

32

Abanyeshuri ntibemerewe kujya mu macumbi y’abarezi

babo kabone niyo baba bafitanye isano.

Abanyeshuri ntibemerewe kwinjira mu biro cyangwa

icyumba abarimu bateguriramo amasomo (staffroom) nta

ruhushya cyangwa impamvu yumvikana.

Mugihe abanyeshuri bagiye hanze y’ikigo mu gikorwa

kimwe ntamunyeshuri wemerewe gusiga bagenzi be,

uzabirengaho azahanwa uko amategeko abiteganya.

Ibihano:

Umunyeshuri utagarukiye ku gihe (isaha n’umunsi) aga-

ruka ku ishuri aherekejwe n’umubyeyi we cyangwa

umuhagarariye uzwi n’ubuyobozi bw’ishuri.

Umunyeshuri ufatiwe hanze nta ruhushya ahagarikwa

icyumweru akazagaruka aherekejwe n’umubyeyi.

Umunyeshu uciye ahandi hose hatari ahavuzwe haruguru

aba yaseseye, ahagarikwa umwaka wose.

13

Ibihano:

Umunyeshuri wasibye amasomo ntaruhushya akurwaho amanota 10. Iyo

yongeye gusiba ishuri nta mpamvu ahagarikwa by’agateganyo icyumweru

murugo akazagaruka aherekejwe n’umubyeyi.

Iyo gusiba ishuri abigize ingeso (akunda gusiba kenshi) ahagarikwa umwaka

wose akazasibira muri uwo mwaka yigagamo umwaka w’amashuri ukurikira

Umunyeshuri wakererewe kujya mu ishuri akurwaho amanita 5 y’imyifatire.

Ing. 4 ISUZUMABUMENYI

Umunyeshuri wese akora ibizami byose bitangwa kugiti cye ahagarikiwe

n’umurezi mu rwego rwo kunoza isuzumabumenyi.

Uburyo bwose buganisha kugukopera mu kizami burabujijwe. Umwarimu

uhagarariye ikizami afite inshingano zo gufasha abanyeshuri kugaragaza

ibyo bazi munyandiko buri wese kugiti cye. Iyo afashe umunyeshuri

akopera agomba kugaragaza ibimenyetso simusiga (impapuro cyangwa

ikaye) bikomekwa ku mpapuro z’ikizami yandikaga.

Nta munyeshuri ufite uburenganzira bwo kwanga isuzumabumenyi rya

mwarimu we.

Umunyeshuri ashobora guhabwa ikindi kizami igihe afite impamvu

igaragazwa mu nyandiko. Urugero: impampuro zo kwa muganga ukora mu

bitaro bizwi.

Igihano:

Umunyeshuri ufashwe akopera ahagarikwa umwaka wose akazasibira muri

uwo mwaka yigagamo.

Umunyeshuri utakoze ikizami nta mpamavu izwi ahabwa zero muri icyo kizami

agakurwaho n’amanota 10 y’imyitwarire mibi.

Page 14: time has not discov- LDK

14

Ing. 5 GUSUBIRAMO AMASOMO

1. Ku masaha yagenwe yo gusubiramo amasomo (ku banye-

shuri baba mu kigo) buri munyeshuri agomba kuba mu

ishuri yahawe gukoreramo uwo murimo cyangwa akaba

ari mu isomero rusange.

2. Ufatiwe ahandi hatari ahavuzwe haruguru (computer lab,

science lab) agomba kuba afite uruhushya rwanditse.

3. Abanyeshuri biga bataha bemererwa gusubiramo amaso-

mo yabo nyuma y’amasaha yo kuba mukigo iyo babi-

fitiye uruhushya rwanditse ubuyobozi bw’ishuri bumaze

kubiganiraho n’ababyeyi babo.

Ibihano:

Umunyeshuri utubahiriza amategeko abiri yambere

yo mu ngingo ya 5 ahanishwa gukurwaho amanota

5 y’imyifatire cyangwa se agahabwa ikindi gihano

(urug. gukora isuku). Iyo bibaye ingeso akurwa mu

icumbi akajya yiga ataha.

31

Ing. 18. URUHUSHYA RWO KUJYA HANZE Y’IKIGO

Ntaruhushya rutangirwa kuri telephone, Umubyeyi

w’umwana cyangwa umurera uzwi n’ubuyobozi

bw’ishuri (wanditse muri dosiyi y’umunyeshuri) Niwe

wenyine usabira umwana uruhushya igihe ari ngombwa.

Impamvu y’uruhushya rutuma umunyeshuri asiba amaso-

mo igomba kuba yumvikana, bityo uruhushya rwo kujya

muri graduation, ubukwe n’indi minsi mikuru ntiru-

tangwa mu gihe cy’amasomo.

Nta munyeshuri wemerewe kuba hanze y’imbago

z’ishuri mu gihe cy’amasomo adafite uruhushya yahawe

n’ubuyobozi bw’ikigo.

Umunyeshuri wese ugiye hanze y’ikigo agomba kunyura

ku muryango munini kandi yambaye umwambaro

w’ishuri n’ikarita imuranga ndetse afite n’uruhushya ya-

hawe n’ubuyobozi kw’ikigo kandi rwanditse.

Umunyeshuri wahawe uruhushya iyo agarutse asinya ko

agarutse mu bitabo bibiri: - mu gitabo kiri kumuryango

munini no mu kindi kiri muri discipline ndetse

akanasubiza urwo ruhushya.

Page 15: time has not discov- LDK

30

Ing. 17. ISUKU N’ISUKURA

1. Buri munyeshuri agomba kugira isuku kumubiri, ku myambaro

naho ari hose (ishuri, aho bafatira amafunguro, aho

barara…)

2. Umusatsi ugomba kuba uringaniye, wogoshe neza ku bakobwa.

Inyogosho z’inzaduka ntizemewe.

3. Gutereka ubwanwa birabujijwe ku banyeshuri.

4. Agomba kubungabunga no gufata neza ibidukikije

5. Buri munyeshuri ategetswe gusukura ishuri yigamo hakurikijwe

ingengabihe bemeranyijweho muri iryo shuri, (see class moni-

tors)

6. Agomba kurangwa n’ikinyabupfura no kubaha bagenzibe aho ari

hose. Kurira ku isahani imwe no kurisha ifurusheti imwe

ntibyemewe. Gutizanya imyenda ntibyemewe.

Ibihano:

Umunyeshuri ufashwe arisha intoki cyangwa ikarita akurwaho

amanita 10 y’imyifatire. Cfr. Ingingo ya 11

Umunyeshuri wangije cyangwa wanduje inyubako z’ikigo (inkuta,

amadirishya, inzugi, etc.) ahanishwa kwishyura ibyo yangije. Cfr.

Ingingo ya 12

Umunyeshuri wanze gukora isuku mu ishuri akurwaho amanita

icumi (10) iyo bikomeje ahanishwa kujya murugo akamarayo

icyumweru akazagaruka aherekejwe n’ababyeyi. Cfr. Ingingo ya

10

15

Ing.6. IMIKORESHEREZE Y’IKORANABUHANGA MU

ISHURI.

Abanyeshuri bose bemerewe gutunga mudasobwa no gukoresha

internet iri mu kigo. Ikindi gikoresho cy’ikoranabuhanga nka

cameras, mobile phone, tablets, etc. kigombera uruhushya kugira

ngo kinjire mu kigo. Abanyeshuri bakoresha mudasobwa igihe

mwarimu abahaye uruhushya rwo kuzifungura no kuzikoresha.

Gucuranga imiziki no kureba film mu ishuri mu gihe cy’amaso-

mo birabujijwe.

Buri munyeshuri agomba gufata neza no gucunga laptop ye igihe

cyose ari ku ishuri nkuko yita no ku bindi bikoresho bye.

Ntibyemewe gufungura laptop mu icumbi mu masaha yo kurya-

ma.

Igihano:

Umunyeshuri ukoresheje mudasobwa nabi mu gihe cy’amasomo

atakaza amanota 5 y’imyifatire.

Iyo ayikoresheje nabi mu icumbi arihanangirizwa agakurwaho

n’amanota 5. Iyo asubiriye akurwa mu icumbi.

Umunyeshuri ufatanwe telephone irabikwa akanahanishwa

guhagarikwa icyumweru no gukurwaho amanota 10 y’imyifatire.

Page 16: time has not discov- LDK

16

Ing. 7. IMYIFATIRE N’ IKINYABUPFURA

Umunyeshuri agomba kurangwa n’imyifatire igaragaza ko

yarezwe neza, ikinyabupfura, kubaha abantu bose, gusenga,

umuhate wo kwiga nibindi yaba ari ku ishuri cyangwa ahan-

di aho ari ho hose.

Buri gihe umunyeshuri agomba kubaha buri wese yaba uwo

mu kigo cyangwa hanze yacyo. Ahagurukira umuntu muku-

ru igihe bibaye ngombwa.

Ibihano:

Umunyeshuri wasuzuguye umurezi (abarimu n’abandi bose

bafasha mu kurera abana) akurwaho amanota icumi kandi

umubyeyi we akaza kwigira hamwe n’ishuri uko imyitwarire

y’umwana yahinduka.

Igihe bibaye ngombwa umunyeshuri wasuzuguye umure-

zi we ahanirwa aho yakoreye ikosa kugira ngo bibere

n’abandi isomo.

Iyo agasuzuguro gakabije ahagarikwa byagateganyo

icyumweru kandi n’igihano cyambere kikubahirizwa

29

Ing. 16. IMYAMBARIRE

1. Umwambaro w’ishuri ni ipatalo cyangwa ijipo ya kaki,

ishati y’umweru iriho ikirango cy’ikigo, umupira w’ubu-

ruru kubiga mu mashami atandukanye, umupira w’icyatsi

kibisi ku biga mu kiciro rusange, amasogisi y’umweru

maremare n’imkweto z’umukara ngufi.

2. Ishati igomba kwambarwa itebeje igihe cyose

3. Kugabanya umwambaro w’ishuri ntibyemewe keretse

iyo bibaye ngombwa (bitangirwa uburenganzira n’ubuy-

obozi nyuma yo gusuzuma niba bikwiye)

4. Kwambarira umwambaro w’ishuri hasi (pocket down)

ntibyemewe kimwe no kurangaza igituza.

5. Ntayindi myambaro yemewe ku ishuri

Ibihano:

Umunyeshuri ufashwe atambaye umwambaro w’ishuri

uko bikwiye akurwaho amanita 5 y’imyifatire.

Umunyeshuri ugabanyije umwambaro w’ishuri ahanish-

wa gukurwaho amanita 10 no kugura indi.

Page 17: time has not discov- LDK

28

Ing. 14. IMYIFATIRE HAGATI Y’ABAKOBWA N’ABA-

HUNGU

Ishuri rya LYCEE de KIGALI ryigamo abahungu n’abakobwa

(ingimbi n’abangavu) imyifatire yose iganisha ku ingeso mbi

yose irabujijwe, (gusambana, gusomana, kuganirira mu mwijima,

kujya mu icumbi ry’ikindi gitsina, etc.)

Ibihano:

Umunyeshuri ufatiwe mu ingeso ziganisha kucyaha cyo

gusambana (gusomana, kuganirira mu mwijima…) ahanish-

wa igihano cyo kumara icyumweru murugo akazaza ahereke-

jwe n’umubyeyi.

Abanyeshuri bafashwe basambana birukanwa burundu nkuko

biri mu ngingo ya 7.

Ing. 15. IMYIFATIRE HAGATI Y’UMUNYESHURI

N’UMWARIMU

Umubano hagati y’umunyeshuri n’umwarimu ushingiye ku

myigire n’imyigishirize no ku indangagaciro zigenga umwuga

wo kwigisha. Abanyeshuri bagomba kubaha no kumvira abarimu

igihe cyose. Abanyeshuri ntibemerewe gusura abarimu mu ma-

cumbi yabo cyangwa kugirana indi mishyikirano idashingiye ku

ntego z’ishuri.

17

Ing. 8. AMAKOSA ATUMA UMUNYESHURI

YIRUKANWA BURUNDU MURI LDK

Muri rusange intego y’uburezi si ukwirukana umunyeshuri

ahubwo ni ukumuremamo umuntu muzima kandi w’ingi-

rakamaro ari kuri we ubwe, ku muryango we ndetse no ku

gihugu muri rusange. Niyo mpamvu umunyeshuri agomba

kwirinda ingeso mbi zose zibangamira amasomo ye. Igi-

hano cyo kwirukanwa gitangwa iyo nta kindi cyagisimbura

bitewe n’uburemere bw’ikosa umunyeshuri yakoze.

Amakosa atuma umunyeshuri yirukanwa burundu ni aya

akurikira:

1. Kunywa ibiyobyabwenge (urumogi, mugo, isigara,

inzoga n’ibindi biri muri urwo rwego)

Umunyeshuri afashwe anywa ibiyobyabwenge nkuko

byavuzwe haruguru yirukanwa burundu. Abanyeshuri

bigishwa buri munsi (on general assembly) ububi

bw’ibiyobyabwenge, ubifatiwemo hari n’ibimenyetso

simusiga yirukanwa burundu.

Page 18: time has not discov- LDK

18

Iyo agejeje ku myaka y’ubukure (18) ashyikirizwa

inzego zishinzwe kurwanya ibiyobyabwenge (police) ku

gira ngo iperereza rikorwe ababigurisha urubyiruko

bashobore gufatwa bahanwe n’amategeko.

NB. Umunyeshuri uvugishije ukuri, akemera kwereka

inzego za police abantu babigurisha, abo babisangira

kandi akiyemeza guhinduka (igihe gusa yari afite

imyitwarire myiza idakemangwa) ashobora guhabwa

ikindi gihano kitari ukwirukanwa burundu ubuyobozi

bw’ishuri bumaze kubikorera ubushishozi.

2. Kwiba

Umunyeshuri bigaragaye ko yiba kandi ibimenyetso

bimufata ahanishwa igihano cyo kwirukanwa burundu kandi

akaryozwa ibyo yibye igihe byangiritse cyangwa bitakiri mu

maboko ye kuburyo byasubizwa nyirabyo.

3. Gusambana

Ubusambanyi ubwo ari bwo bwose igihe ibimenyetso big-

aragara buhanishwa kwirukanwa burundu.

27

Ing. 13. Umutungo w’ikigo n’uwabandi

Umunyeshuri afite inshingano yo kurinda no gufata neza

umutungo w’ishuri n’uwabagenzibe.

Kwandika ku ntebe no kwanduza inkuta z’ishuri, kumena

ibirahuri, guta ibikoresho by’ishuri n’ibya banyeshuri ntiby-

ihanganirwa.

Ibihano:

Umunyehuri wangije umutungo w’ikigo ahanishwa

gusana cyangwa gusimbuza ibyangijwe cyangwa se ibyo

yataye, byaba iby’ishuri cyangwa ibya mugenzi we.

Iyo yabikoze abigambiriye kandi bikaba bigaragara ko

abikora abishaka ahanishwa guhagarikwa by’agate-

ganyo icyumweru, agakurwaho amanota 10 y’imyifatire

kandi akishyura ibyangijwe.

Page 19: time has not discov- LDK

26

11 Gufatanwa telephone n’ibindi bikoresho

by’itumanaho bitari mudasobwa.

(birabikwa kugera umwaka urangiye)

10

12 Kogera, kumesera no kwanika

ahadakwiriye (ku idirishya, ku rugi,

etc.)

5

13 Kudasasa no kudatondeka ibikoresho

mu cumbi

5

14 Kwambara kamambiri mu ishuri no

muri preps (ntizemerewe kuzisohokana

mu icumbi)

5

19

4. Kurwana, gukubita no gukomeretsa mugenzi we

Umunyeshuri wakubise agakomeretsa mu genzi we abigambiri-

ye / atari impanuka (yagiriwe inama zo kutarwana ntazumve)

yirukanwa burundu aho yaba ari hose, mu ishuri, mu mikino, aho

barara cyangwa aho barira n’ahandi.

5. Ingengabitekerezo ya jenocide no guhembera

amacakubiri

Umunyeshuri ugaragaweho ingengabitekerezo ya Jenocide mu

magambo, mu nyandiko cyangwa se mu bikorwa bipfobya Jeno-

cide ya korewe abatutsi muri 1994 ahanishwa igihano cyo

kwirukanwa burundu. Iyo agejeje ku myaka y’ubukure (18)

ashyikirizwa inzego zibishinzwe.

6. Gucuruza mu kigo

Nta munyeshuri wemerewe gucuruza mu kigo, i.e. gukura ibintu

hanze akaza kubigurisha abanyeshuri baba mu kigo. Ufatiwe

muri iryo kosa ahanishwa igihano cyo kwirukanwa burundu.

7. Ihohotera rishingiye ku gitsina

Ihohotera rishingiye ku gitsina rikozwe mu magambo, mu bikor-

wa cyangwa se mu nyandiko rihanishwa kwirukanwa burundu

igihe ibimenyetso bigaragaza ko ryabayeho.

Page 20: time has not discov- LDK

20

Ing. 9. AMAKOSA ATUMA UMUNYESHURI AHAGARI-

KWA UMWAKA WOSE UKAZASIBIRA UMWAKA UKU-

RIKIYEHO.

1. Gusimbuka cyangwa gusesera mu ruzitiro rw’ikigo, wa-

ba usohoka cyangwa winjira

2. Gukopera cyangwa gukopeza mu mikoro n’ibizamini

3. Gukoresha impapuro mpimbano (guhimba no guhindura

amanota…)

4. Kunnyuzura mugenzi we.

5. Kwigaragambya no guteza imvururu

25

5 Kumena ibyo kurya ku meza

10

6 Kurisha intoki cyangwa ikarita

10

7 Gukererwa kujya kuri rassemblement, prep,

amasomo…

5

8 Kwanga gukora isuku mu ishuri

10

9 Gusakuza mu ishuri mu masaha y’amasomo

5

10 Gutereka inzara, gusiga inzara, gutereka ub-

wanwa n’imisatsi, guhindura imisatsi,

kogosha ingohe, gusiga iminwa, kwambara

ibikomo, ingofero, imikufi, amaherena,

kwambara, amajipo magufi n’amapantaro

ku bakobwa n’indi mirimbo itari ngombwa.

10

Page 21: time has not discov- LDK

24

Ing. 12. GUKURWAHO AMANOTA Y’IMYIFATIRE

Umunyeshuri ashobora guhabwa igihano cyo gutakaza

amanota y’imyifatire cyangwa se agahabwa igihano cyo gu-

koresha amaboko (isuku). Ashobora no kubihabwa byombi

bitewe n’uburemere bw’ikosa yakoze. Amakosa atuma

umunyeshuri atakaza amanota y’imyifatire ni aya akurikira:

S/N Ikosa Amano-

ta

1 Kutagendana ikarita y’ishuri

5

2 Kuba hanze mu masaha y’amasomo

5

3 Kutambara umwambaro w’ishuri

5

4 Kudatebeza umwambaro w’ishuri

5

21

Ing. 10. ICUMBI RY’ABANYESHURI

Icumbi ry’abanyeshuri muri LDK ni rito ntiryakwira abanyeshuri

bose. Kubera iyo mpamvu, imyanya iri mu icumbi ihabwa mbere

na mbere abanyeshuri bagiye mu mwaka biteguramo ibizamini

bya leta (S3 & S6). Iyo hari imyanya isigaye ihabwa abandi bata-

ri muri iyo myaka hashingiwe kubafite ibibazo kurusha abandi

kandi bimaze kugibwaho inama n’ubuyobozi bw’ishuri.

Umunyeshuri wahawe icumbi ashobora kurikurwamo igihe

akoze amakosa aremereye cyangwa se afite ingeso zibangamira

bagenzi be yananiwe kureka.

Zimwe mu mpamvu zatuma umunyeshuri yirukanwa mu

icumbi ni izi zikurikira:

Umunyeshuri uhawe icumbi ntaribyaze umusaruro, i.e.

ntatsinde neza uko bikwiye (akagira munsi y’amanota 50%)

arivanwamo rigahabwa undi ushaka kurikoresha neza.

Gukererwa kugera ku kigo ku munsi wo gutangira wagenwe

na Minisiteri y’uburezi nta mpamvu izwi n’ubuyobozi

bw’ishuri.

Page 22: time has not discov- LDK

22

Gutoroka no kurara hanze y’icumbi nta ruhushya usanzwe

uba mu kigo

Gukoresha nabi mudasobwa mu icumbi, urugero kurara ureba

film cyangwa uri kuri internet mu masaha yo kuryama.

Kurarana n’undi ku gitanda kimwe

Kwinjiza abashyitsi cyangwa abanyeshuri biga bataha mu

icumbi

Kujyana ibyo kurya no kunwa mu icumbi

Gusuzugura abarezi n’abayobozi b’abanyeshuri

Kuba mu icumbi mu masaha y’amasomo cyangwa ya preps

nta ruhushya rw’ubuyobozi ufite

Kwanga gukora isuku mu icumbi no mu kigo hakurikijwe ga-

hunda yapanzwe.

Kunyura mu idirishya

Kutubahiriza amasaha yo kuryama cyangwa kubyuka

Kunyara ku buriri cyangwa ahandi hose hatari toilet.

23

Ing. 11. GUHAGARIKWA BY’AGATEGANYO ICYUMWERU

AKAZAGARUKA AZANYE UMUBYEYI

Abanyeshuri bagomba kuba bari ku ishuri igihe cyose. Umunye-

shuri ukoze amakosa agirwa inama cyangwa agahabwa ibihano

byoroheje hagamijwe ku mukosora. Ariko, iyo guhinduka bigen-

da binanirana, ashobora guhagarikwa icyumweru agahabwa um-

wanya wo kwitekerezaho ari hafi y’ababyeyi. Umunyeshuri

wahagaritswe icyumweru akurwaho amanota 10 y’imyifatire.

Amwe mu makosa ashobora gutuma umunyeshuri ahagarikwa

icyumweru cyose ni aya akurikira:

Ingeso yo gusiba ishuri nta mpamvu ifatika

Gutukana no gukoresha imvugo nyandagazi muri bagenzi be

Ingeso yo kubeshya

Kwangiza ibyo kurya

Ingeso yo kwanga gusukura ishuri yigamo

Kutita ku myifatire myiza yo kumeza; urugero kurisha ikarita

y’ishuri kandi atabuze ifurusheti.