tÜrkİye selÇuklularinda sosyal bİr zÜmre:...

TÜRKİYE SELÇUKLULARINDA SOSYAL BİR ZÜMRE: RİNDLER

İsmail ÇİFTCİOĞLU Öz

Bu araştırma, Ortaçağ İslam dünyasında daha çok yağmacı ve düzen bozucu yönleriyle

tanınan rindlerin, mekân ve süreç itibarıyla Türkiye Selçukluları ayağını ele almaktadır.

Dönemin kronik ve menâkıbnâmelerinden hareketle hazırlanan araştırmada evvela bu

zümrenin menşei ve Anadolu’da zuhuru üzerinde durulmakta; ardından yapısı, hayat

tarzı, Ahiler ve Mevlevîlerle olan ilişkilerine değinilmektedir. Son olarak da dönemin

siyasî ve askerî hadiselerindeki rollerine dair bilgiler verilmektedir. Rindlerin, özellikle

Moğol hâkimiyeti döneminde öne çıktıkları, kaba kuvvet ve cesaretleri nedeniyle devlet

adamları arasındaki iktidar mücadelelerinde sık sık askerî güç olarak kullanıldıkları

dikkat çeker. Diğer taraftan bu zümrenin, yağmacılık ve bağlandıkları kimselerin

yardımları ile geçimini sürdürdüğü, genellikle çıkarlarına göre hareket ettiği,

bozgunculuğundan dolayı toplum tarafından dışlandığı, bazı Ahi liderleri tarafından

sevk ve idare edilmekle birlikte Ahiliğin temel felsefesine uzak olduğu görülür.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Selçukluları, Rind, Runûd, Evbaş, Ahi, Fityân

A SOCIAL COMMUNITY IN TURKISH SELJUKS: THE RINDS

Abstract

This study deals with the Turkish Seljukian branch of the rinds who were mostly known for their

looter and peace disturber characteristics in the Medieval Islam world in terms of place and process.

The research, upon the chronicles and menakibnames of the period, first introduces the origin of the

community and how they appeared in Anatolia and then mentions about their structure, life style

and their relations with Ahis and Mevlevis. Finally, it gives information about their roles in the

political and military cases of the period. It draws attention that the rinds became prominent

especially during the Mongol rule and, because of their brute force and courage, they were often

used as military power in power struggles of statesmen. On the other hand, it is also seen that this

community lived on looting and patronage of those they committed themselves to, acted upon their

best interest, were alienated by the society due to their disturbing peace and stood aloof from the

basic philosophy of the Ahis although they were conducted by certain Ahi leaders.

Doç. Dr., Dumlupınar Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Öğretim Üyesi, Kütahya/Türkiye.

ismail.ciftcioglu@dpü.edu.tr

TARİHİN PEŞİNDE ‐ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ‐ Yıl: 2015, Sayı: 14

Sayfa: 239‐255

THE PURSUIT OF HISTORY ‐INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY AND SOCIAL RESEARCH‐

Year: 2015, Issue: 14

Page: 239‐255

7/14 • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE • 240

Keywords

Turkish Seljukian, Rind, Runûd, Evbaş, Ahi, Fityân


GİRİŞ

Rind terimi Ortaçağ İslâm kaynaklarında daha ziyade serseri, başıboş

ayak takımı anlamında kullanılmıştır. Farsça kökenli olan kelimenin bu

dildeki çoğulu rindân, Arapçada ise runûddur. Abbasiler döneminde

fütüvvet anlayışının henüz sufi nitelikler taşımadığı devrede “fityân”,

“ayyâr”, “rind” ve “şâtır” olarak adlandırılan bir takım sosyal zümreler

mevcut idi (Ocak, 1996: 261). Bazı araştırmalarda (Çağatay, 1981: 9) bu tür

teşekküllerin, sözü edilen dönemde Türkistan ve Horasan bölgelerinden

getirilen Türk esirlerden oluşan askerî birliklerin imtiyazlı bir duruma

geçmelerine karşı, halk tarafından gösterilen bir tepkinin sonucunda ortaya

çıktığı ileri sürülür. Bekâr delikanlılardan oluşan ve fütüvvet ehlinden

sayılan (Gölpınarlı, 2011: 55; Taeschner, 1953‐54: 18) bu grupların isimleri

kaynaklarda çoğunlukla yan yana veyahut birbirlerinin yerine

kullanılmıştır. Bunlar, daha çok işi gücü olmayan ayak takımından oluşan

sert, saldırgan, yağmacı ve düzen bozucu yönleriyle tanınan topluluklardı.

İktidarın güçlü olduğu zamanlarda geri plana çekilir, fakat zayıfladığı

dönemlerde siyasî otoriteye ve toplumsal düzene karşı çıkarlardı (Özcan,

1991: 4; Ocak, 1996: 261). Menfi tutumlarından dolayı toplum tarafından da

dışlanan bu gruplar, fütüvvetin esasını teşkil eden “kerem”, “mürüvvet” ve

“cömertlik” gibi erdemlerden uzak bir anlayışa sahiptiler. Bunlar,

delikanlılıkları ve cesaretleri nedeniyle fütüvvet ehli olarak nitelendirilmiş

olsalar da fütüvvetin prensiplerine samimiyetle bağlı bulunan gerçek fityân

gruplarıyla aynı vasıflara haiz değillerdi (Muallim Cevdet, 2008: 56‐57;

Cahen, 2000: 166‐167).

Bulundukları yere ve zamana göre farklı isimlerle tanınan bu zümreler,

XI. yüzyıldan itibaren Büyük Selçuklu topraklarında “rind” adıyla anılmaya

başlamışlardır. Bu gruplara aynı isim ve benzeri vasıflarla XII. yüzyılda

Harezmşahlar idaresindeki bazı şehirlerde de rastlanmaktadır (Köprülü,

1993: 283). Hasan‐ı Rumlu’nun eserinde (2006: 39, 58, 387‐388, 397‐398, 443,

568) XV. yüzyılda Timurlu, Karakoyunlu ve Akkoyunlu devletlerinde

ortaya çıkan siyasî ve askerî gelişmeler nakledilirken “runûd” ve “evbaş”1

diye anılan bu taifenin serseri ve ayak takımı olduğu ifade edilir. Daha

ziyade şehirlerde yaşayan ve sıkı sık kavgalara karışan bu zümrenin

hırsızlık ve yağmalama olaylarına katıldığı; ellerinde kılıç, kalkan, yay ve ok

ile sabahlara kadar mahalle, sokak ve çarşılarda dolaştığı ve bu durumdan

rahatsız olan halkın yöneticilere zaman zaman şikâyette bulunduğu

belirtilir.

1 Bazı araştırmalarda evbaşın, ganimetlerden pay almak maksadıyla savaş zamanlarında orduyu takip ettiği belirtilir

(Bkz. Erkan Göksu, Türkiye Selçuklularında Ordu, TTK Yayınları, Ankara 2010, s. 229).


Rindler, Türkiye Selçuklu Devleti’nde bilhassa Kösedağ bozgunundan

(1243) devletin yıkılışına kadarki (1308) süreçte cereyan eden siyasî ve askerî

hadiselere karışmak suretiyle kendilerinden sıkça söz ettirmişlerdir.

Dönemin kaynaklarında topluma verdikleri zararlar nedeniyle tahkir edici

ifadelerle anılan ve yarım asrı aşkın bir süre gündemde kalan bu zümrenin

kimliği, hayat felsefesi, dönemin diğer sosyal teşekkülleriyle ilişkisi ve

askerî gücünün mahiyetine dair hususlar yeterince incelenmiş değildir. Hâli

hazırdaki çalışmalarda bunların ya Selçuklu tarihinin seyri içinde vuku

bulan iktidar mücadeleleri sırasındaki faaliyetleri üzerinde durulmuş ya da

Ahilerle olan ilişkileri hakkında kısa ve genel bilgiler verilmiştir. Bu

araştırma ile konu ilk defa müstakil olarak geniş bir perspektiften ele

alınmaktadır.

I. RİND ZÜMRESİNİN ANADOLU’DA ZUHURU

Rindlerin Anadolu’da ne zaman zuhur ettiği kesin olarak bilinmemekle

birlikte diğer fityân gruplarıyla beraber XII. yüzyıl sonları ile XIII. yüzyıl

başlarında İran ve Irak taraflarından geldikleri anlaşılmaktadır. Nitekim İbn

Bibi’deki bir kayıt “fityân” adıyla anılan zümrenin XII. yüzyıl sonlarında

Konya’da mevcut olduğunu göstermektedir. Müellifin ifadesine göre Sultan

Rükneddin Süleyman Şah (1196‐1204) ile kardeşi I. Gıyâseddin Keyhüsrev

(1204‐1211) arasındaki saltanat mücadelesinde Konya Ahileri ve fityân

reisleri daha önceden kendisini destekleyeceklerine söz verdikleri

Gıyâseddin tarafını tutmuşlardır. Ayrıca Ahiler Rükneddin’in, kardeşine

verdiği ahidnâmenin yazılışı sırasında ileri gelen emîrler ve devlet

görevlileri ile birlikte şahitlikte bulunmuşlardır (İbn Bibi, 1996, I: 52‐53).

Burada, Ahilerle birlikte zikredilen “fityân” tabiri ile rindler yerine, Ahi

teşkilatına bağlı delikanlıların kastedildiği anlaşılmaktadır. Çünkü İbn Bibi,

bundan sonraki hadiseler hakkında bilgi verirken menfi hareketleriyle öne

çıkan runûd için genellikle tahkir edici ifadeler kullandığı halde, Ahiler ve

fityânın ileri gelenleri hakkında bu tür sıfatlara yer vermez ve daha ziyade

mutedil bir dili tercih eder. Fakat eserinin bir yerinde bunların fitne ve

karışıklığın kaynağı olduğunu, bununla beraber bazı durumlarda kavgaları

yatıştırmak için kendilerinden yardım istendiğini söylemekten de geri

durmaz (1996, II: 99). Diğer taraftan müellif, rindler için “evbâş‐ı fityân”

yani “fityânların serserileri” tabirini kullanmak suretiyle (1996, I: 374) de bir

bakıma bu iki grup arasındaki farkı ima eder.

İbn Bibi’nin, fityânın adını ilk defa andığı tarihlerde rindlerden de

bahsetmemesi elbette bu zümrenin sözü edilen dönemde Anadolu’da

mevcut olmadığı anlamına gelmez. Zira yukarıda da işaret edildiği üzere

bunların çok daha önceleri Abbasilerde ve XI. yüzyıldan itibaren de Büyük


Selçuklu topraklarında varlığı bilinmektedir. Diğer taraftan bu grupların

bilhassa devlet otoritesinin zafiyete uğradığı zamanlarda ortalıkta

belirdikleri de gözden uzak tutulmamalıdır. Şu halde bunların Anadolu’da

siyasî istikrarın hâkim olduğu dönemlerde ortaya çıkmamaları ve bu

yüzden de kaynakların kendilerinden söz etmemeleri gayet tabiîdir.

Nitekim Moğol hâkimiyeti döneminde bu zümreden sıkça bahsedilmesi

tesadüf değildir.

İbn Bibi, “evbaş‐ı fityân” ifadesinin yanında çeşitli vesilelerle “evbâş”,

“runûd”, “evbâş‐ı runûd”, “reziller” veya “serseriler” diye zikrettiği (1996,

II: 92‐93, 102, 146, 148, 205) rindlerin adını ilk defa Sultan İzzeddin

Keykâvus dönemi (1211‐1220) olaylarından bahsederken kullanır. Niğde

runûdunun, ismi anılan hükümdar ile taht mücadelesine girişen Alâeddin

Keykubâd’ın (1220‐1237) hizmetinden ayrıldıktan sonra bir ara bu şehirde

ikamet eden Pervane Zahireddin İli’nin hizmetçileri ve adamlarına sert

davranıp onları rahatsız ettiğini ve pervanenin bunların küstahça

davranışlarına karşı tepki gösterdiğini belirtir (1996, I: 139). Müellif, devrin

diğer kaynakları gibi bu zümreden Moğol hâkimiyeti devresinde daha sık

söz eder. Çünkü rindler bu dönemde devlet otoritesinin zayıflamasıyla

birlikte ortaya çıkan siyasî mücadelelerde önemli bir güç olarak

kullanılmışlar ve özellikle Konya’da karışıklıklar çıkarıp yağmalama

olaylarına katılmışlardır. Bu yüzden devrin kaynakları bu hadiseleri

naklederken tabiî olarak onların adını sık sık anmak durumunda

kalmışlardır.

II. YAPISI VE HAYAT TARZI

Bekâr ve gürbüz delikanlılardan oluşan rind zümresinin, nasıl bir

yapıya sahip olduğu ve hangi prensiplere göre faaliyet gösterdiği tam

olarak anlaşılamamaktadır. İbn Bibi, başkent Konya’da bunların başında

“serveran‐ı runûd” adında liderlerinin olduğunu belirtir. Ancak bu kayda

bakarak rindlerin yalnızca bir liderin emrinde bulunduğunu ve onun adına

çalıştığını söylemek doğru değildir. Genellikle çıkarlarına göre hareket eden

bu taife, kendilerine kim yaklaşmayı bilirse ona bağlanmış ve onun adına

faaliyetlerde bulunmuştur (Küçükdağ, 2005: 3). Bazı devlet adamları ve Ahi

ileri gelenleri, onların bu zaafından yararlanarak kaba kuvvet gerektiğinde

kendilerini sevk ve idare etmişlerdir. Eflâkî (1987, II: 57‐58, 133‐134, 175,

230), Konya’daki rindlerin Ahi Ahmed Şah, Ahi Ahmed, Ahi Mustafa ve

Şeyh Begi (Ahi Begi) gibi Ahi ileri gelenleri tarafından idare edildiklerini

söyler.

Dönemin kaynakları (Eflâkî, 1987, II: 57‐58, 181‐182, 208; İbn Bibi, 1996,

I: 139; Aksarayî, 2000: 248) rindlerin daha ziyade Konya, Akşehir, Sivas,


Niğde, Aksaray ve Kayseri gibi yerleşim merkezlerinde yaşadıklarını haber

vermektedir. Sayıları hakkında kesin bir bilgi bulunmamakla birlikte

Eflâkî’deki bir kayıttan bazı ipuçları elde etmek mümkündür. Müellif (1987,

II: 57‐58), “Konya dârü’l‐mülkünün fütüvvetdârlarının başı” olarak

zikrettiği Ahi Ahmed Şah’ın elinin altında binlerce asker ve rind

bulunduğunu belirtmektedir. Anonim Selçuknâme’de (1952: 65) ise, bu

zatın kardeşinin cenazesine Konya halkından on beş bin kişinin katıldığı

kaydedilir. Bazı araştırmacılar (Baykara, 1985: 132‐133) bu kayıtlara

dayanarak yalnızca Konya’da iki‐üç bin civarında rind olabileceğini ifade

ederler ki, bunu makul bir tahmin olarak kabul etmek mümkündür.

Genellikle şehrin kenar mahallelerinde oturdukları tahmin edilen

rindlerin zaviyelerde kaldıklarını yine Eflâkî’deki (1986, I: 101) bir rivayetten

anlıyoruz. Müellife göre “Sultanü’l ulemâ” lakabıyla bilinen Bahâeddin

Veled, Konya’ya geldiğinde dönemin hükümdarı Alâeddin Keykubâd,

sarayın holünde yer hazırlatarak onu misafir etmek istemiştir. Ancak

Bahâeddin Veled: “İmamlara medrese, şeyhlere hânkah, emîrlere saray,

tüccarlara han, başıboş gezenlere zaviyeler, gariplere kervansaraylar

uygundur” cevabını vererek bu daveti kabul etmemiş ve Altunapa

Medresesi’ne inmiştir. Burada “başıboş gezenler” tabiriyle kastedilen taife

rindler olmalıdır. Bunların, sur dışında bulunan ve belirli düşünceye

mensup tanınmış şahsiyetlerin adeta karargâhı hâline gelen hânkahlarla da

yakın ilgileri bulunuyordu. Hatta bazı hânkahlar runûd liderlerinin nüfuz

sahalarına göre tanınmakta idi. Nitekim Ahi Ahmed, Hüsameddin

Çelebi’nin, kendi nüfuz sahasındaki Ziyaeddin Vezir Hânkahı’na şeyh tayin

edilmesine karşı çıkmıştır (Eflâkî, 1987, II: 133; Baykara, 1985: 132).

Şehrin silahlı, başıbozuk zümreleri olarak tanınan (Gölpınarlı, 1999:150)

rindlerin, Ahiler gibi belirli bir işi ve mesleği yoktu. Bazı araştırmalarda

(Baykara, 1985, 132), bunların genç olmalarından dolayı beden gücünü

gerektiren işlerde çalışmış olabilecekleri belirtilmekte ise de bu pek

mümkün görünmemektedir. Çünkü rindlerin esas geçim kaynağı

kendilerini sevk ve idare eden kişilerin takdir ettiği gelirler ile kargaşa ve

çatışma ortamlarında yağma ve hırsızlıktan elde ettikleri ganimetlerdi.

Kaynaklarda (Hasan b. ‘Abdi’l‐Mu’min el‐Hoyî, 1963: 29‐30), göreve

başlayacak olan bazı valilerden runûd ve evbaşı çalışmaya teşvik

etmelerinin istendiği belirtilmektedir. Bu karar, sözü edilen zümrelerin

yağmacılık da dâhil, her türlü fenalık ve zararlarını ortadan kaldırmak,

dolayısıyla halkın rahata kavuşmasını sağlamak amacıyla çıkarılmıştır

(Turan, 1988: 177). Bazı araştırmacılar (Akdağ, 1995, I: 42‐43), esnaf teşkilatı

içinde geçinemeyen veya iş bulamayan gençlerin, işçi babaların ve şeyhlerin

tesiriyle rindliğe meylettikleri görüşündedir. Burada, işi gücü olmayan


gençlerin rind zümresine dâhil oldukları doğru olmakla birlikte bunların,

işçi babalar ve şeyhlerin telkinleriyle rindliğe geçtikleri gerçeği

yansıtmamaktadır. Zira böyle bir eğilim Ahiliğin temel prensiplerine

uymamaktadır.

Rindlerin en belirgin özelliklerinden biri kuşkusuz asilikleri ve

zorbalıklarıydı. Onların bu hareketleriyle ilgili olarak dönemin

kaynaklarında pek çok hadise nakledilir. Eflâkî’de (1987, II: 57‐58, 133, 174‐

175, 230) Mevlevîlere yakın olan rind liderlerinden övgüyle bahsedilirken

muhalefette bulunanlar hakkında “zindanlık”, “zorba” ve “küstah”

şeklinde tahkir edici sözler kullanılır. İbn Bibi (1996, II: 92, 102, 148) ve

Anonim Selçuknâme’de (1952: 33, 50, 59‐60) “ayak takımı” ve “bozguncu”

olarak zikredilen rindlerin, müdahil oldukları hadiseler esnasında

sergiledikleri saldırgan, yağmacı ve “edepsiz” davranışlarına dair menfi

ifadelere yer verilir. Ebû Bekr İbnü’l‐Zeki’de (1972: 36) ise, Cimri

kuvvetlerinin bozguna uğratılması vesilesiyle Sultan III. Gıyâseddin

Keyhüsrev’e yazıldığı tahmin edilen bir tebrik mektubunda: “Halkın pek

çok para, mal ve değerli eşyalarının dinsiz ve zalim olan evbâş‐ı bî‐bâk

erâzil‐i etrâkın ellerinde mahvolduğu, onların, zulüm kurtlarını ve azgın

köpekleri fitne ve fesat ovasına salıverdikleri, bu nedenle iki yolcu ya da iki

arkadaşın bir yolda buluşmalarının mümkün olmadığı” zikredilir. Burada

“evbâş‐ı bî‐bâk” tabiriyle kastedilen kuşkusuz gözü kara ve bozguncu taife

olan rindlerdir. Devlete içten bağlılıkları söz konusu olmayan ve en kritik

zamanlarda karışıklık çıkararak yönetimi zor durumda bırakan bu zümre,

cesaret ve saldırganlığından ötürü yeri geldiğinde Selçuklu sultanları ve

devlet adamları tarafından taht mücadeleleri sırasında rakiplerini bertaraf

etmede kullanılmışlardır (Küçükdağ, 2005: 3).

Başıboş, kayıtsız ve “serserice” bir hayat tarzını benimseyen rindlerin,

her şeyi mubah görecek kadar laubali oldukları da anlaşılmaktadır

(Gölpınarlı, 1983: 81). Mevlevî kaynakları, “kalleşlik” ve “düşkünlükle”

özdeşleştirdiği bu zümrenin, eğlence hayatına ilgisiz kalmadığına işaret

ederler (Mevlâna, 1994: 104; Mevlâna, 2007, IV: 422; Sultan Veled, 1941: 63,

599) Mevlevî halifelerinden Sultan Veled’e (ö. 1312) göre rindler, Ramazan

aylarında oruçtan uzak durmakta ve meyhanelere uğrayıp batyalardan

şarap içmektedirler. Rindlerin bu hayat tarzı aslında Selçuklu dönemi

Anadolu’sunda ortaya çıkmış bir tercih değildir. Yukarıda da değinildiği

gibi, Abbasiler zamanında fütüvvet anlayışının sufi nitelikler taşımadığı

devrede de bu zümrelerin hayat felsefesi bundan farklı değildi. Benzeri

anlayış İslâm dünyasının diğer bölgelerindeki rind ve ayyâr zümreleri için

de söz konusuydu.


III. AHİLER VE MEVLEVÎLERLE İLİŞKİLERİ

Sultanlar ve devlet adamlarının askerî güç olarak yararlandıkları

rindler, kaba kuvvet gerektiren durumlarda bazı Ahi ileri gelenleri

tarafından da sevk ve idare edilmişlerdir. Bunların Konya’daki en nüfuzlu

liderleri Ahi Ahmed Şah idi. Emrinde binlerce rind ve asker topluluğu

bulunan bu zatın halk nazarında da büyük itibarı vardı. Claude Cahen

(1986: 596), Konya rindlerinin Ahi Ahmed Şah’tan sonra Ahi Mustafa’ya

bağlanmış olabileceğini belirtmekte ise de bu mümkün görünmemektedir.

Çünkü Eflâkî’de (1987, II: 133‐134, 174‐175, 230‐231), Ahi Ahmed Şah’ın yanı

sıra, onun çağdaşı olan Ahi Ahmed de runûd liderlerinden biri olarak

gösterilmektedir. Müellif, aynı şekilde Ahi Mustafa ve Şeyh (Ahi) Begi’ni de

Sultan Veled ve oğlu Ulu Ârif Çelebi zamanının runûd liderleri arasında

zikreder. Dolayısıyla bu örneklerden Konya’daki rindlerin sadece bir liderin

emri altında bulunmadığı anlaşılmaktadır.

İbn Bibi (1996, II: 205), Konya’daki bazı rindlerin Cimri hadisesi

sırasında Ahilerle birlikte hareket ettiğini belirtir. Buna göre Selçuklu

ordusu Karamanoğlu Mehmed Bey ve Cimri’nin kuvvetleri karşısında

tutunamayıp dağılınca, Türkmenler Konya Kalesi’nin At Pazarı ve Çaşnigir

kapılarını ateşe vermiş, bu esnada Ahi ve rindlerden bir grup da çer çöp

taşımak suretiyle onlara yardım etmiştir2. Ancak bu hadiseye bakarak

rindlerle Ahilerin her zaman beraber hareket ettiklerini söylemek mümkün

değildir. Nitekim Sivas’ta rindlerin sebep olduğu bir kargaşa şehrin Ahileri

tarafından tasvip edilmemiş ve derhal yatıştırılmıştır (Eflâkî, 1987, II:181‐

182; Muallim Cevdet, 2008: 197). Nerede ne yapacağı belli olmayan rindler,

yeri geldiğinde bazı Ahi liderlerini katletmekten geri durmamıştır. Meselâ

Aksaray’da buna dair bir olay yaşanmıştır. Bu şehrin ileri gelenlerinden

olup Moğolların Anadolu valisi İrencin’in de desteğini alan Şengitoğlu

adındaki bir zat, yörenin tanınmış şahsiyetlerinden Ali Paşa ile kardeşi Ahi

Ahmed’e iftirada bulunmuş, ardından da bu iki kardeşi rindlere

öldürtmüştür (Aksarayî, 2000: 247‐248; Küçükdağ, 2005: 3).

Ahi ileri gelenlerinin, kaba kuvvet ve cesaretlerinden dolayı rindlerle

ilişki kurup onları sevk ve idare etmeleri veya bazı rindlerin Ahiliğe

meyletmiş olmaları, kuşkusuz bu zümrenin bütünüyle Ahi teşkilatına

mensup olduğunu göstermez. Nitekim İbn Battûta (2004, I: 404), Ahi’nin

tanımını yaparken “sanatının ve zanaatının erbabını toplayan ve işi

olmayan genç bekârları da bir araya getiren adamdır. Fütüvvet denen şey

de budur” der. Burada ismini anmamakla birlikte “işi olmayan genç

2 Yazıcızâde Ali’nin eserinin bir nüshasında Türkmenlere yardım edenlerin “bir bölük yaren” olduğu belirtilir (Bkz.

Tevârîh-i Âl-i Selçuk, haz: Abdullah Bakır, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2009, s. 828, not: 1622).


bekârlar” tabiriyle rindleri işaret ettiği anlaşılan seyyah, fityânı tarif ederken

de “…Ertesi sabah işlerine giderek ikindiden sonra, elde ettikleri kazançlarla

önderin (Ahinin) yanına dönerler. Onlara fityân deniliyor” ifadelerine yer

verir. Claude Cahen (1986: 600) gibi araştırmacılar da Ahilerin rindlerle

bağlarının bulunduğunu ancak bunun, bütün rindlerin Ahiliğe mensup

olduğu anlamına gelmeyeceğine dikkat çeker. Şu halde, el emeğiyle

geçinmeyi, yardımlaşmayı ve başkalarına karşı hoşgörülü davranmayı

prensip haline getiren Ahi teşkilatına bağlı fityânlarla; haydutluk ve

bozgunculuğu ile tanınan ve toplum tarafından dışlanan rindleri, anlayış ve

tutum bakımından birbirine yakın kabul etmek mümkün değildir. Kaldı ki

Ahiler, devlet otoritesinin zayıfladığı dönemlerde ortaya çıkan iktidar

mücadelelerinde, istisnai durumlar dışında her zaman meşru yönetimin

yanında yer almışlardır. Nitekim II. İzzeddin Keykâvusun saltanatı

sırasında isyana teşebbüs eden Pervâne Ebûbekir’in ısrarına rağmen Konya

Ahi ve fityânlarının: “Sizin onunla aranıza giren ayrılık tozundan dolayı

Sultana karşı ayaklanmaya kalkışamayız ve efendimizin nimetlerine

nankörlük edemeyiz” diyerek kendisine yardım etmeyi reddetmeleri (İbn

Bibi, 1996, II: 98‐99; Turan, 1993: 461‐462) de bunu teyit etmektedir. Oysa

kargaşa ortamından nemalanan ve bu yüzden yönetimi zor durumda

bırakan rindlerin böyle bir tutumu söz konusu olmamıştır.

Ahilerden başka rindlerle ilişkileri bulunan bir başka kesim de

Mevlevîlerdir. Eflâkî’nin anlatımlarına göre bu ilişkiler runûd liderlerinin,

yani Ahi ileri gelenlerinin Mevlevîlere olan yaklaşımlarına göre

şekillenmiştir. Yukarıda da işaret edildiği gibi Mevlevîler kendilerine

yakınlık gösteren ve muhalefette bulunmayan runûd liderleriyle iyi ilişkiler

kurmuşlar, fakat tersi yönde tavır sergileyenlere karşı da tepki gösterip

onları dışlamışlardır. Dostane ilişkiler kurdukları runûd liderlerinin başında

ise Ahi Ahmed Şah gelmektedir. Eflâkî’de “yiğitlik ve cömertliğin (fetâların)

sultanı ve zamanın az yetiştirdiği kişilerden olan Ahi Ahmed Şah” diye

övülen bu zat, Konya’da İlhanlı hükümdarı Keyhatu’nun (1291‐1295)

huzuruna çıkarak onu şehri almaktan vazgeçirmiştir. Ahmed Şah, bu

görüşmeden sonra Moğol hükümdarının isteği üzerine kendisini yanına

alarak Konya’nın diğer ileri gelenleriyle birlikte “şehrimizin şeyhi” ve

“âriflerin sultanı” diye övdüğü Sultan Veled’i ziyarete gitmiştir. Keyhatu bu

görüşme sırasında Mevlevî halifesine içtenlikle bağlanıp onun müridi

olmuş, ardından da birlikte Mevlâna’nın türbesini ziyaret etmişlerdir

(Eflâkî, 1987, II: 57‐59; Derviş Mahmûd‐ı Mesnevîhan, 2007: 226‐227).

Mevlevîlerin, yakınlık kurdukları bir diğer runûd lideri de Şeyh Begi olarak

da bilinen Ahi Begi’dir. Eflâkî’nin, “fityânın örneği, zarif arkadaş ve kerim

dost” diye methettiği ve Konya rindlerinin uluları, aynı zamanda sultanlar


ve meliklerin nedimleri arasında gösterdiği bu zat, Sultan Veled ve onun

oğlu Ulu Ârif Çelebi’ye bağlılığı ile biliniyordu. Sultan Veled, oğlu ile

arasına soğukluk girince ondan yardım istemiş, bu isteği severek kabul

eden Ahi Begi de baba ile oğlunu barıştırmıştır (Eflâkî, 1987, II: 230‐231).

Mevlevîlerin, kendilerine karşı muhalif hareketlerinden ötürü

dışladıkları runûd liderlerinden biri Eflâkî’nin “anud” (inatçı) olarak

zikrettiği Ahi Ahmed, diğeri de Ahi Sıddık’ın oğlu Ahi Mustafa’dır. Ahi

Ahmed ile Mevlevîler arasındaki soğukluğun temeli bu zatın Mevlevîlikle

özdeşleşmiş olan semâ ve musikiye karşı tavır almasına dayanır. Onun, bu

düşüncesini çevresinde açıktan dile getirmesi, özellikle de Hânkah‐ı Ziyâ’da

Hüsameddin Çelebi adına düzenlenen şeyhlik merasimindeki muhalefeti,

aradaki gerginliği iyice arttırmıştır. Eflâkî, bu tören sırasındaki tutumundan

dolayı Ahi Ahmed’i “zamanın zorbalarından ve zindanlık rindlerin

başlarından” biri olarak nitelendirir. Onun, “yaratılışındaki bağnazlık, kin

ve garezinden dolayı” Hüsameddin Çelebi’nin posta oturmasını

istemediğini, bu yüzden de toplantı sırasında Çelebi’nin yere serilen

seccadesini toplayıp şeyliğini tanımadığını belirtir. Ortalığın karışması

üzerine ise, bazı Ahi ileri gelenlerinin kılıç ve bıçaklarına sarıldığını;

Mevlevî müritleri arasında bulunan emîrlerin “küstah rindleri” öldürmek

için üzerlerine yürüdüğünü söyler. Eflâkî, Ahi Ahmed’in buradaki

muhalefetini onun kin ve garezine bağlasa da bu tavrın aslında sözü edilen

şahsın kendi nüfuz sahasına müdahale edilmesinden kaynaklandığı

anlaşılmaktadır. Ahi Ahmed’in, Mevlevîlere olan muhalif tutumu bundan

sonra da devam etmiştir. Nitekim o, Konya’da bir cenazenin defni sırasında

caiz olmadığı gerekçesiyle guyendelerin gazel okumasına izin vermemiş, bu

durum Sultan Veled’in tepkisine neden olmuştur. Kendisinin, bu

hareketlerinden dolayı Mevlevîler tarafından dışlanması üzerine,

rindlerinin çoğu Mevlevîliğe meyletmişlerdir. Oğlu Ahi Ali de Sultan

Veled’in seçkin müritleri arasına katılmıştır (Eflâkî, 1986, I: 230; 1987, II: 133‐

135, 166; Derviş Mahmûd‐ı Mesnevîhan, 2007: 150, 280).

Mevlevîlerle anlaşmazlığa düşen Ahi Mustafa ise, aslında delikanlılık

zamanına kadar bu çevrelerle iyi ilişkiler içinde idi. Hatta ona Mustafa

adını, babası Ahi Sıddık’ın ricası üzerine Mevlâna koymuştu. Ancak o,

makam ve mansıp sahibi olup çevresi genişleyince değişmeye başlamış,

emrinde bulunan rindlerle Konya ahalisini sindirmiştir. Bu durumdan

rahatsız olan halk da Sultan Veled’e giderek Ahi Mustafa’yı şikâyet etmiştir.

Sultan Veled, bu Ahi’ye babacan bir tavırla nasihatte bulunmuş fakat bir

sonuç elde edememiştir. Üstelik onun: “Biz bu işin tedbirini

Hüdavendigârımızdan daha iyi biliyoruz. O iş, büyüklük ve zorbalık

yapmadan kolayca elde edilmiyor. Siz bu işlere karışmayın. Sizin irfan


âleminiz başka, bizimki başka bir şeydir” cevabı, kendisini kızdırmıştır. Ahi

Mustafa, Mevlevîlere olan muhalif tavrını Sultan Veled ve oğlu Ulu Ârif

Çelebi’nin katıldığı bir semâ sırasında da göstermiştir. O, semâ’ın geç vakte

kadar uzaması üzerine sıkılmış ve “bundan sonra Mevlevîleri semâ’a

çağırmamalı, çünkü kimseye hiç rahat vermiyorlar” diyerek Mevlevîleri

eleştirmiştir. Bu sözler karşısında üzülen Ârif Çelebi, birkaç gün sonra

guyendeler ve halktan oluşan kalabalık bir toplulukla Ahi Mustafa’nın

evine giderek çeşmenin lülesini tutmuş, ardından sofanın başköşesindeki

halıyı ters çevirip kandilin yağını dökmüştür. Bütün bunlar karşısında

rindler ayakta kalakalmışlar, Ahi Mustafa ise gizlendiği yerden olanları

seyretmiştir. Bu hadiseden sonra bir daha Ahi Mustafa’nın evinde semâ

yapılmamıştır. Bu arada askerleriyle Konya’ya giren Karamanoğlu Yahşi

Bey (ö. 1315), rindleriyle birlikte onu öldürtmüştür (1307)3. Ulu Ârif Çelebi,

Ahi Mustafa’nın ölümünden büyük üzüntü duymuş ve ağlamıştır. Bu

olaydan ibret alan rindler ise, Mevlevîliğe intisap etmişlerdir (Eflâkî, 1987, II:

173‐175; Derviş Mahmûd‐ı Mesnevîhan, 2007: 293‐294).

IV. SİYASÎ VE ASKERÎ HÂDİSELERE KARIŞMALARI

Yukarıda da değinildiği gibi, Selçuklu devlet yönetiminin güçlü olduğu

dönemlerde fazla öne çıkmadığı görülen rindler, özellikle Kösedağ

yenilgisinden sonra adından sık sık söz ettirmeye başlamışlardır. Zira bu

tarihten itibaren devlet otoritesinin zafiyete uğrayıp Moğol tahakkümünün

giderek artması, iktidar mücadelelerini de beraberinde getirmiş ve dönemin

devlet adamları muarızlarını bertaraf etmek için bu zümrenin kaba

kuvvetinden yararlanma yoluna gitmişlerdir. XIII. yüzyıl sonlarına kadar

devam eden bu süreçte rindler, kimi zaman çatışmalarda boy göstermiş,

kimi zaman da kargaşa ortamlarını fırsat bilerek hırsızlık, yağma ve

kundaklama hadiselerine karışıp etrafa korku salmışlardır.

Kösedağ yenilgisi sonrasında rindlerin adı ilk defa II. İzzeddin

Keykavus’un saltanatı (1246‐1249) sırasında geçer. Dönemin devlet

adamlarından Pervane Fahreddin Ebûbekir ve Emîr‐i dâd Nusret; Vezir

Şemseddin Muhammed İsfahânî’nin izniyle, Melikü’l‐ümerâ Şemseddin

Hasoğuz ile Atabeğ Esededdin Ruzbeh’i öldürtmek maksadıyla çeşitli

vaatlerde bulundukları Akşehir ve Ilgın beldelerinin rindleriyle anlaşırlar.

Plana göre rindler vezirin sarayının etrafında bulunan gulâmhânelere ve

hücrelere gizlice yerleştirilir ve onlara vezir İsfahânî’nin kılıcının adı olan

“kuzu” parolası verilince harekete geçmeleri ve sözü edilen emîrleri

3 İbrahim Hakkı Konyalı, Karamanoğlu Yahşi Bey’in, Ahi Mustafa ve rindlerini öldürttükten sonra Konya Kalesi’nin

Çaşnigir kapısına astırdığını belirtir (Âbideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi, Burak Matbaası, Ankara 1997, s. 146).


öldürmeleri söylenir. Şemseddin Hasoğuz ile Esededdin Ruzbeh, vezirin

sarayından içeri girince Emîr Nusret kapıyı sıkıca kapatır ve “kuzu”

parolasını verir. Bunun üzerine rindler saklandıkları yerlerden çıkarak

Şemseddin İsfahânî’nin önünde iki emîri kılıç darbeleriyle öldürürler.

Cesetler, Sultanın sarayının kapısında merasim için yapılmış olan ahşap

köşke asılarak halka teşhir edilir. Emir Nusret’in talimatıyla, öldürülen

emîrlerin evlerine giden rindler, onların ve bazı suçsuz kimselerin mallarını

ve eşyalarını yağmalarlar (İbn Bibi, 1996, II: 89‐94; Anonim Selçuknâme,

1952: 33; Turan, 1993: 460‐461). Bu hadiseden sonra rindler, yol muhafızları

ve diğer bozguncularla birlikte Şemseddin İsfahânî ile arası açılan ancak

daha sonra yapılan anlaşmaya razı olan Şerefeddin Erzincanî’yi Sultana

karşı isyan etmesi için kışkırtırlar. Askerleriyle Niksar taraflarına gelen

Erzincanî, burada vezirin gönderdiği kuvvetlere yenilir ve kısa bir süre

sonra da öldürülür (İbn Bibi, 1996, II: 100‐102).

Selçuklu ordusunun 1256 yılında Sultan Hanı civarında Moğollara karşı

savaştığı sırada, başkent Konya’da hükümet yetkililerinin ve askerin

bulunmamasını fırsat bilen rindler şehirde karışıklık çıkarmışlardır. Onların

bu hareketini Sultan Hanı’ndaki bozgundan kaçarak Konya’ya gelen

Üstadü’ddâr4 Nizmeddin Ali b. İlalmış yatıştırmıştır. Şehirde sükûneti

sağlayan Nizameddin Ali, Moğol komutanlarına verilecek hediyeleri

hazırlatmış ve halkı Moğol askerlerinin ihtiyaçlarının karşılanması için

fedakârlığa davet etmiştir (İbn Bibi, 1996, II: 148; Turan, 1993: 480‐481).

Daha evvel de ifade edildiği üzere rindlerden bir grup, Cimri lakabıyla

bilinen Alâeddin (Gıyâseddin) Siyavuş ile Karamanoğlu Mehmed Bey’in’in

Konya’ya hücumu sırasında bazı Ahilerle beraber Türkmenlerin yanında

yer almış, kalenin Atpazarı ve Çaşnigir kapılarının ateşe verilmesi sırasında

onlara yardımcı olmuşlardı. Şehre hâkim olan ve etrafı talan eden

Türkmenler, Alâeddin Siyavuş’u Filobad köşkünden getirerek

Devlethâne’de saltanat makamına oturttular. İğdiş başı Fahreddin Bey ile

runûd liderlerinden Ahi Ahmed Şah ve ona bağlı Ahiler, yeni sultana

bağlılıklarını bildirdiler (İbn Bibi, 1996, II: 205, 209; Aksarayî, 2000: 96‐97;

Turan, 1993: 561). Ancak çok geçmeden Selçuklu ve Moğol kuvvetlerinin

Konya’ya doğru yönelmeleri ve Karamoğlu Mehmed Bey ile Cimri’nin

şehre girme teşebbüsleri karşısında; İğdiş başı Fahreddin Bey, Ahi Ahmed

Şah, Ahi Ahmed ve diğer Ahiler gerekli hazırlıkları yaparak Karamanlıların

içeri girmelerine izin vermediler (İbn Bibi, 1996, II: 212‐213; Anonim

Selçuknâme, 1952: 40; Turan, 1993: 566‐567).

4 Hazinenin geliri ile vergilerin belirli bir miktarını saraydaki fırın, mutfak ve ahırın harcamaları; maiyyetindekilerin

masrafları için kullanan görevlidir (Erdoğan Merçil, Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, TTK Yayınları, Ankara 1991, s. 170).


Konya rindleri, Sultan Hanı savaşı sırasında yaptıkları gibi, bu defa da

Sultan II. Mesud’un saltanatında şehrin boşalmasını fırsat bilerek kargaşa

çıkardılar. Anonim Selçuknâme’ye (1952: 50‐51) göre, ismi anılan

hükümdar, kardeşi Rükneddin Geyûmers’i Eşrefoğlu Süleyman Bey’in (ö.

1302) kızıyla evlendirmek istiyordu. Bunun için şehzadeyi Sinop’tan

getirterek Eşrefoğullarının yönetimindeki Viranşehir’e gönderdi. Kendisi de

sözü edilen yere gitmek için yola çıktı. Ancak Eşrefoğlu, Sultan henüz yolda

iken şehzadeyi yakalatarak hapse attırdı. Bu haberin Konya’da duyulması

üzerine şehirde büyük bir fitne ortaya çıktı. Bunu fırsat bilen rindler, şehrin

boşalmasından da yararlanarak baskınlara giriştiler. Evleri yağmalayıp

halkın huzurunu kaçırdılar. Öyle ki, hiç kimse korkusundan bağına ve

bahçesine dahi gidemedi. Bu arada rindlerden bir grubun şehrin dışındaki

bir evde toplandıklarını öğrenen şıhne (zabıta işlerinden sorumlu askeri

vali) ile sultana bağlı emîrler etrafı çevirdiler. Ardından da evi ateşe

verdiler. Ev sahibi dışarı fırlayıp canını kurtardıysa da rindlerle beraber

karısı ve beşikteki çocuğu yandı (1290). Sultan Mesud’un Konya’ya dönmesi

üzerine şehirdeki kargaşa bastırıldı. Diğer taraftan Karamanoğlu Güneri

Bey’in (ö. 1300), Süleyman Bey’e bir elçi gönderip sultanın kardeşinin

hapiste tutulmasının yanlış olduğunu bildirmesi üzerine Şehzade

Geyûmers, serbest bırakılıp Konya’ya gönderildi (Turan, 1993: 595; Cahen,

1986: 598).

Bu hadiseden birkaç hafta sonra malî konulardaki sert uygulamaları ile

tanınan Moğol veziri Fahreddin Kazvinî Konya’ya geldi. Bu sırada şehirde

bulunan Sultan Mesud ise, bütün rindleri silahlandırıp onların geceleyin

ateş yakıp silah oyunları oynamalarını izledi ve Ahilerle beraber onlara

iltifatlarda bulundu. Kazvinî, şehre gelişi sırasında Sultan’ın Konya halkıyla

birlikte kendisini karşılayacağını ümit etmiş, bu gerçekleşmeyince de canı

sıkılmıştı. Bundan dolayı Sultan Mesud’a: “Anadolu’ya geleli bu kadar

zaman oluyor, hiç bizi sormadın, yalnız bıraktın” diye sitem etti. Sultan ise,

mazur görülmesini isteyerek şehirdeki runûd ve şerir takımının ayaklanma

çıkardığını bu yüzden kendisiyle ilgilenemediğini söyledi. Bu arada Vezirin,

yeni vergiler ve alış veriş konusundaki emirleri şehirde hoşnutsuzluğa

neden oldu. Bunun üzerine Ahi Ahmed Şah, kethüda ve emrindeki

rindlerle birlikte onun huzuruna çıkarak halkın yeni vergiler karşısında

tahammülünün kalmadığını dile getirdi. Vezir ise, Ahmed Şah’a sert

sözlerle karşılık verip Sultan Mesud’un yanına gitmek üzere yola çıktı.

Sarayın kapısına gelince, Argun Han tarafından gönderilen elçiler kendisini

yakalayıp Anadolu vilâyetinin hesabını vermek üzere Hanın yanına

götürdüler (Anonim Selçuknâme, 1952: 51‐53; Turan, 1993: 593‐594; Cahen,

1986: 598).


Önceleri Moğolların Anadolu valisi iken 1291 yılında hükümdar olan

Keyhatu, Aksaray’da bulunduğu sırada kendisine itaat edip karşılamaları

için Konya’daki emîrlere ve Türklere itibarlı bir elçi göndermişti. Ancak,

şehrin rindleri bu elçiyi zorbalık yaparak öldürdüler. Bu haber Keyhatu’ya

ulaştırılınca, buna fena halde kızdı ve askerlerine Konya’nın üzerine

yürüyüp şehri kuşatmalarını, bütün ahaliyi öldürmelerini, mal ve

mülklerini de yağmalamalarını emretti. Moğol ordusunun Konya’ya

geleceğini öğrenen halk ise, büyük bir korkuya kapıldı ve Mevlâna’nın

türbesine gelerek burada ağlayıp sızlamaya başladı. Nihayet, Keyhatu

kalabalık bir orduyla Konya sahrasına inip şehrin kapılarına dayanınca, Ahi

Ahmed Şah, Moğol hükümdarının huzuruna çıkarak onu şehri

yağmalamaktan caydırdı. Eflâkî (1986, I: 52‐53, 258‐259; 1987, II: 58‐59),

onun, rüyasında Mevlâna’yı gördükten sonra şehri yağmalamaktan

vazgeçerek askerin geri dönmesi için emir verdiğini belirtir.

Keyhatu’nun Anadolu’dan ayrılmasından sonra Moğollara ve onlara

dayanan Selçuklu yönetimine karşı harekete geçen Türkmenler çeşitli

yerlerde ayaklanmalar çıkardılar. Bunu fırsat bilen Konya rindleri, Sultan

Mesud’un kardeşini ayartıp onun yanında yer aldılar. Bir taraftan da şehri

alt üst edip büyük bir kargaşanın yaşanmasına neden oldular. Bu arada

Karamanoğullarının, Beyşehir’i ele geçirip Eşrefoğlu’nu öldürdüklerine dair

haberin Konya‘da duyulması, runûdun “edepsizliğini” daha da arttırdı.

Kargaşa o kadar büyüdü ki, halk Türkmenler ve runûdun korkusundan

kale kapısından dışarı çıkamaz hâle geldi. Halil Bahadır komutasındaki

Karaman kuvvetlerinin Konya’yı kuşatması üzerine rindler, sur kapısından

çıkıp onlara karşı savaştılarsa da kayıplar verdikleri için surlardan tekrar

içeri girerek kapıları kapattılar. Ancak kaleden içeri girmeyi başaran

Karamanlılar, şehri ele geçirip üç gün boyunca yağmaladılar (Anonim

Selçuknâme, 1952: 59‐60; Turan, 1993: 604).

Rindlerin başında bulunan Ahi ileri gelenlerinin XIII. yüzyıl sonlarında

da hâlâ Konya’da belli bir nüfuza sahip olduğu dikkati çeker. Bunlardan

Ahi Ahmed Şah, bir ara Konya’da zulüm yapmaya başlayan Gazan Han’ın

(1295‐1304) elçisine karşı gelmiş ve onu şehirden kovmuştur (1297). Ancak

bu olayın akabinde Gazan Han’a yaranmak isteyen Şarap‐sâlâr, Ahi Ahmed

Şah’ı öldürmüştür. Onun bu ölümü Konya halkını mateme boğmuştur

(Anonim Selçuknâme, 1952: 66‐67; Turan, 1993: 619). Aksarayî’deki (2000:

246‐248) kayıtlara göre rindler, 1305 yılında Anadolu komutanlığına tayin

edilen İrencin Noyan zamanında vuku bulan bazı hadiselerde

kullanılmışlardır. Moğol emîrini kandırarak onun desteğini kazanan

Şengitoğlu adındaki bir müfsit, Aksaray’da Ali Paşa, Ahi Ahmed,

Şerefeddin Hoca Ömer, Hoca Yakut, Hacı Yusuf, Ferhad Tîrbaşı ve Saruca


Müşrif gibi itibarlı ve zengin kimseleri şehrin rindlerine öldürtmüş ve

servetlerini yağmalatmıştır (Turan, 1993: 636). Diğer taraftan Eflâkî’deki

(1987, II: 181‐182) kayıtlardan 1310’larda Sivas, Konya ve Kayseri rindlerinin

hâlâ şehirlerde çıkan olaylarda müdahil olduklarını öğreniyoruz.

V. SONUÇ

Ortaçağ İslam dünyasının sosyal zümrelerinden olan rindler,

kaynaklarda genellikle menfi yönlerinden bahsedilen bir topluluk olarak

dikkati çeker. Türkiye Selçuklularında XII. yüzyıl sonları ile XIII. yüzyıl

başlarında zuhur ettiği anlaşılan ve Moğol hâkimiyeti döneminde adından

sık sık söz ettiren bu zümre, şehirlerde yaşayan ve ayak takımı olarak da

tanınan bekâr delikanlılardan meydana gelmekteydi. Bunların belli bir

mesleği olmadığından geçimlerini daha ziyade kendilerini sevk ve idare

eden kimselerin takdir ettiği gelirler ile kargaşa ortamlarında hırsızlık ve

yağmadan elde ettikleri ganimetlerden sağlamışlardır. Asilik ve zorbalıkları

ile tanınan ve bu yüzden de toplum tarafından dışlanan rindler; başıboş,

kayıtsız ve serserice bir hayat tarzını benimsemişlerdir. Devlete içten

bağlılıkları söz konusu olmadığından, en hassas zamanlarda yönetimi zor

durumda bırakmaktan geri durmamış, sertlikleri ve haydutlukları ile

özellikle Konya halkı arasında büyük korku salmışlardır.

Rindler, kaba kuvvet gerektiren durumlarda bazı Ahi liderleri

tarafından sevk ve idare edilmişlerdir. İçlerinden bazılarının Ahiliğe

meyletmiş olması onların bütünüyle bu teşkilata bağlı bulunduklarını

göstermez. Mevlevîlerle de ilişkilerde bulunan bu zümre, başlarında

bulunan liderlerinin tutumlarına göre söz konusu çevrelerle bazen iyi

geçinmiş, kimi zaman da onlara karşı muhalif bir tavır içinde olmuştur.

Rindlerin, siyasî ve askerî hadiselerdeki etkinliği Moğol hâkimiyeti

devresinde artmıştır. Dönemin bazı sultan ve devlet adamları onları vurucu,

kırıcı özellikleri nedeniyle siyasî mücadelelerde askerî güç olarak

kullanmışlardır. Rindler, genellikle çıkarlarına göre hareket ettiklerinden

kendilerine yaklaşmayı bilen kimselerin yanında yer almışlardır.

Kaynaklarda XIV. yüzyıl başlarında ortaya çıkan hadiseler sırasında

kendilerinden hâlâ söz edilmesi, bunların devletin yıkılışına kadar varlığını

devam ettirdiğini göstermektedir.


KAYNAKÇA

‐Abu Bakr İbn al‐Zaki, Ravzat al‐Kuttab va Hadikat al‐Albab, (yay. Ali Sevim), TTK

Yayınları, Ankara 1972.

‐Ahmed Eflâkî, Ariflerin Menkıbeleri, I‐II, (çev. Tahsin Yazıcı), Remzi Kitabevi, İstanbul

1986‐1987.

‐Akdağ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, I, Cem Yayınevi, İstanbul 1995.

‐Anonim Selçuknâme, Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi, III, (yay. Feridun Nafiz Uzluk),

Ankara 1952.

‐Baykara, Tuncer, Türkiye Selçukluları Devrinde Konya, Kültür ve Turizm Bakanlığı


‐Cahen, Claude, İslâmiyet I, Doğuşundan Osmanlı Devleti’nin Kuruluşuna Kadar, (çev. Esat

Nermi Erendor), Bilgi Yayınevi, Ankara 2000.

‐Cahen, Claude, “İlk Ahiler Hakkında”, (çev. Mürsel Öztürk), Belleten, L/197 (1986), ss.

591‐601.

‐Çağatay, Neşet, Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, SÜ Yayınları, Konya 1981.

‐Derviş Mahmûd‐ı Mesnevîhan, Sevâkıb‐ı Menâkıb, (haz. Hüseyin Ayan vd.) Rûmî

Yayınları, Konya 2007.

‐Göksu, Erkan, Türkiye Selçuklularında Ordu, TTK Basımevi, Ankara 2010.

‐Gölpınarlı, Abdülbâki, Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, İnkılap ve Aka Kitabevi, İstanbul

1983.

‐Gölpınarlı, Abdülbâki, Mevlânâ Celâleddin, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1999.

‐Gölpınarlı, Abdülbâki, İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilâtı, İstanbul Ticaret Odası

Yayınları, İstanbul 2011.

‐Hasan‐ı Rumlu, Ahsenü’t‐Tevârîh, (çev. Mürsel Öztürk), TTK Yayınları, Ankara 2006.

‐Hasan b. ‘Abdi’l‐Mü’min el‐Hoyî, Gunyetu’l‐Kâtib ve Munyetu’t‐Tâlib Rusûmu’r‐Resâ’il ve

Nucûmu’l‐Fazâ’il, (yay. A. Sadık Erzi), AÜİF Yayınları, Ankara 1963.

‐İbn Battûta, Seyahatnâme, I, (çeviri, inceleme ve notlar: A. Sait Aykut), Yapı Kredi

Yayınları, İstanbul 2004.

‐İbn Bibi, El‐Evâmirü’l‐Ala’iyefi’l‐Umuri’l‐Ala’iye, I‐II, (haz. Mürsel Öztürk), Kültür

Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996.

‐Kerîmüddin Mahmud‐i Aksarayî, Müsâmeretü’l Ahbâr, (çev. Mürsel Öztürk), TTK


‐Konyalı, İbrahim Hakkı, Âbideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi, Burak Matbaası, Ankara

1997.

‐Köprülü, Mehmed Fuad, “Hârizmşâhlar”, İA, V/1 (1993), ss. 265‐296.

‐Küçükdağ, Yusuf, Türk Tasavvuf Araştırmaları, Çizgi Kitabevi, Konya 2005.

‐Merçil, Erdoğan, Müslüman‐Türk Devletleri Tarihi, TTK Yayınları, Ankara 1991.

‐Mevlâna Celâleddin Rûmî, Rubailer, (çev. M. Nuri Gençosman), MEB Yayınları, İstanbul

1994.

‐Mevlâna Celâleddin Rûmî, Mesnevî‐i Şerîf, IV, (trc. ve şerh: Ahmed Avni Konuk; yayına

hazırlayanlar: Osman Türer vd.), Kitabevi, İstanbul 2007.

‐Muallim Cevdet, İslâm Fütüvveti ve Türk Ahiliği: İbn‐i Battuta’ya Zeyl, (çev. Cezair Yarar),

İşaret Yayınları, İstanbul 2008.

‐Ocak, Ahmet Yaşar, “Fütüvvet ‐tarih‐”, DİA, XIII (1996), ss. 261‐263.

‐Özcan, Abdülkadir, “Ayyar”, DİA, IV (1991), s. 296.

‐Sultan Veled, Divan, (yay. F. Nafiz Uzluk), Uzluk Basımevi, Ankara 1941.

‐Taeschner, Franz, “İslâm Ortaçağında Futuvva (Fütüvvet Teşkilâtı)”, (çev. Fikret Işıltan),

İFM, XV/1‐4’den ayrı basım (1953‐54), ss. 3‐32.


‐Turan, Osman, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar, TTK Yayınları, Ankara 1988.

‐Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1993.

‐Yazıcızâde Ali, Tevârîh‐i Âl‐i Selçuk, (haz. Abdullah Bakır), Çamlıca Basım Yayın, İstanbul

2009.

tÜrkİye selÇuklularinda sosyal bİr zÜmre:...

Documents