TLT SAN. VAN MINH V(3l DAN CHU BA NGUYEN

THAY VI Tl/BAN MAN R 0 VCJl CHU NGHIA XA H0I

TON THAT T H E N

I. MOT CHE £10 KINH TE THICH HOP

TJ ban: am vang cua qua khuT Dan Chii Da Nguyen cd hai dien ldn: mdt

dien chinh tri va mdt difen kinh te'. Hai dien nay dinh lien vdi nhau, va ndi den DCDN tat nhien phai ndi ro ve ca hai. Xac dinh rq rang va dut khoat muc tieu, ndi dung va khudn khd hoat ddng ve mat chinh tri cua DCDN la mdt cong viSc tuang d6'i gian di; trai lai, lam cdng viec tuang tir ve phuang dien kinh te thi lai khdng gian di chut nao ca.

Mot ly do chinh la trong thai gian ma che do tu ban vua phat trien manh li6t vvra khong tu kem che', ma cung kh6ng bi k"em che', che dp nay da 16ng hanh, lung doan, gay cho minh m6t hinh anh khong dep vdi da so' dan chiing: " tu ban" dbng nghia vdi: chi biet co tu lai, boc lot, bat cong, v6 nhan dao. Cac gidi cong san da khai thac tinh trang tren day mdt each dS dang.

Nhung trong nhflng nam gan day, mdt tinh trang mdi da xua't hi6n. Su sup dd7 cua Lien Xd va cac nude cong san Ddng Au da gay dao ddng va hoai nghi trong hang ngu dang vifen, can bp, va trong cong chung dd'i vdi chii nghia cong san thay vi dd'i vdi chii nghia tu ban. Tinh trang mdi nay budc nhtfng gidi cong san con sot lai phai phat ddng mdt chien dich de •thuyet phuc can bp va dai chiing r ing chii nghia cong san (xa hdi) nay van con gia tri, va ban chat tu ban van khong thay ddi.

Nhifng luSn di6u tren day khac xa vdi thuc

tai, nhung no khdng hoan toan khong hifiu nghifem. Trudng hap Nga va cac miac Ddng Au cho thay r ing tuy dai da sd' dan chung nha't quyet khdng mud'n trd lui lai che dd cong san, nhung danh tu" "tu ban" v5n con gay len mdt am vang xa'u. O Viet Nam y nghl "ban chat t u ban la man ra... dan ap, giet hai, mua chudc, lira loc" van am anh ngay ca nhifng ngudi nhu dng Nguyen KhSc Vien, du r ing, nhu se ndi d doan dudi, hp san sang chap nhan chii nghia tu ban. [1]

Vi ly do neu tren, nhung ngudi chii t ruang dan chii da nguyen, nghia la duang nhien chii truang tu do kinh doanh ve kinh te', phai lam sao thuyet phuc dugc dai chiing ve hai diem: 1/ chap nhan tu do kinh doanh khdng khdng phai la chap nhan trd lai che dd tu ban ma ho da la nan nhan trong qua khu; va 2/ kinh te' tu do kinh doanh cd nhfeu kha nang thda man nhut nhung gi ma hp mong mud'n.

O day, van de danh xung can dugc neu ra. Tarn ly hoc cho ta biet rang danh xung tao ra hinh anh td't hay xa'u trong tri con ngudi. Trie't ly Ddng Phuang cung day r ing "danh chanh, ngdn thuan, su thanh:" danh xung diing thi ldi ndi mdi trdi chay va thufin tai ngudi ta nghe, va su vi&c mdi thanh dugc. Cho n6n, tim cho th^ che' kinh te' dan chii da nguyen mdt danh xung thich hgp, trd thanh mdt dieu td'i h6 trong. Danh xung nay phai ndi len mdt each rd rang dut khoat su tach biSt giua nhung y nitm "bde lot," "bat cong," va danh tu " tu ban," vi, du mud'n du khdng, tu do kinh doanh la mdt d3c tinh ciia kinh te tu ban.

12 - THE" KY 21 - S6 ' 114 - T H A N G M l / d l 1998

Mot bol canh mdi May cho nhifng ngudi chii truong kinh te' tu

do kinh doanh, trong cdng viec thuyet phuc ndi tren, ho gSp mdt bd'i canh mdi, kha thu&n lcfl: do la nhung bie'n chuyen Nga va Ddng Au — nhung du ki&n lich su khdng ai phii nhSn dugc — cung nhung ddi hoi xet lai su thich hgp cua chii nghia cong san trong tinh hinh hien tai xua't phat tur ngay trong hang ngii DCSVN.

trudng hgp van de chu nghia Mac-Le khdng thich hgp cho Viet Nam dugc cdng khai dat ra ngay trong hang ngii DCSVN.

Tiep theo hai ngudi tren day, tu 1990 trd di, ngay trong hang ngvi DCSVN, so' ngudi 16n tieng ddi lanh dao Dang tir bd dudng ld'i "xa hdi chii nghia" cang ngay ddng, va ddi hoi ciia ho cang ngay cang manh dan, can cu tren nhifng du ki6n phong phii chinh xac, tren nhifng ly luan vifng chic khd bai bac. Ten tudi nhifng ngudi dd da thanh quen thudc vdi dan

Nhifng bien chuyen d Nga va Ddng Au trong nhung nam 1988-1992 la nhung bie'n chuyen ldn trong lich sir the' gidi n6n moi ngudi deu biet den, va khdng can de cap den d day. Nhifng dieu can ndi den la nhifng chuyen bien trong hang ngvi DCSVN, vi nhvfng bien

, chuyen nay, cd tinh each tranh cai ndi bd, da khong dugc phd bie'n rdng rai.

ChSc moi ngudi con nhd "vu Duong Thu Huong." Vu nay xay ra nay da 10 nam. Tiep theo la "vu Phan Dinh Dieu." Trong hai

chiing Viet Nam, va danh sach ho cang ngay cang dai.

Ngoai nhung ngudi tren day, con cd mdt so' can bd thudc loai t u tudng gia cao cap, tuy khdng cdng khai nSng he chi trich dudng ld'i hidn tai ciia Dang, nhung ciing da ndi len, du la mdt each nhe nhang va vdi tinh than "xay dung," su lo lang ciia ho, va nhut la nhu cau can xet lai can ban tu tudng ciia Dang trong bd'i canh mdi, trong do chii nghia cong san, thay vi vuon len, thi lai suy sup th6 tham, con

T H E KY 21 - SO 114 - T H A N G M l / O l 1998 - 13

chii nghia tvf ban, thay vi day che't, thi lai thinh phat ngoan muc. Dieu nay cd mdt tarn quan trong rat ldn, nen tudng can phai xet no mdt each chi tiet. Tai sao phai nha't thiet... xa hoi chu nghia?

Chi ba thang sau su giai the ciia Lien Xd, ma Nguyen Due Binh goi la tran "ddng da't chinh tri" va "budc thoai trao chua tung thay ciia each mang," [2] Bd Chinh Tri ra Nghi Quyet sd 1 (28/3/1992) chi thi cho nhifng ly thuyet gia chop bu ciia Dang "day manh cdng tac ly luan," n h l m "lam sang to hon nua nhvfng c3n cu khoa hoc va thuc tien" cvia viec xay dung md hinh ve con dudng di len chii nghia xa hdi d Viet Nam [3]. Mdt diem ndi bat trong Nghi Quyet nay la no thii nhan r ing "trong nhieu nSm qua ndi dung dao tao d§i ngii can bd ly luan hau nhu chi bd hep lai trong viec nghien- cuu cac bd mdn khoa hoc Mac - Le-nin, chua coi trong vifec nghien cuu cac trao luu khac..." Do dd, Bd Chinh Tri chi thi cho cac can bd ly luan phai: "Chii trong nghien cvfu nhvfng van de ve thdi dai, ve chii nghia t u ban hien dai..." Hau qua ducrng nhien la can bd, dang vien, va tri thuc trong Dang dugc dip nghien cifu ve chii nghia tu ban ma khdng sg bi nghi la cd y dinh m d am.

Nhifng "luan cif" dii loai dugc nhung ly thuyet gia hang dau ciia DCSVN trinh bay tai mdt hoi nghi do Ban Bi Thu Trung IJang Dang trieu tap tai Ha Ndi vao thang 5, 1992. Dieu dang chii y nha't la nhifng tham luan doc tai hdi nghi dd lam ndi bat mdt diem: do la trong hang ngvi DCSVN cd mdt su h6n tap ldn ve tu tudng. [4]

Trong t ip doan lanh dao ciia DCSVN cd nhifng ngudi thii cuu cue doan, ma dau dan la Nguyen Due Binh, [5] cho r ing nguyen do sup do ciia Lien Xd va Ddng Au la quan niem giao dieu va y dd phan bdi chd khdng phai vi chii nghia Mac-Le sai lam va pha san, va rd't cudc "blng each nay hay each khac" chii nghia xa hdi "se phuc hoi svfc sd'ng manh liet va tiep tuc tien len" vi dd la "quy luat ciia lich sii." [6] Luan cu nay dugc cac nha ly luan gia cap 2, cap 3 12p di lap lai trong cac sach bao ciia Dang, va dugc lay lam ndi dung va chat lifeu nhbi so trong nhvfng sach giao khoa ciia Dang.

Nhvfng phat bieu tren day chi la khang dinh sudng nh lm tran an dang vien va can bd, va, nhu Tran Bach Ding, mdt ly thuye't gia ldn

khac ciia Dang, nhan manh, no bi nhieu chung minh ciia tinh hinh khach quan chd'ng lai. 6 n g ndi: "Nhieu di*eu tudng chung da dugc giai quyet xong lai dang xua't hi&n. Chang han the nao la chii nghia xa hdi, tai sao Vi&t Nam nha't thiet phai di theo con dudng xa hdi chii nghia...?" Cho nen, dng canh cao r ing chi "khang dinh gian don" se khdng dii svfc thuyet phuc. [8]

Mdt ly thuyel gia khac, tam vdc cving ra't ldn, va ky cuu hang nha't trong hang ngvi DCSVN, la dng T r i n Van Giau. Ong nay ghi nh ih r ing "Chii Nghia De' Qud'c" [sach gd'i dau ciia dang vien DCSVN] ciia Le-nin da 80 nam fdi. Trong thdi gian dd, "cd qua nhieu thay ddi," va "cd nhieu du doan ciia Le-nin da khdng xay ra, hoac xay ra ma khac di." Va dng d3t c iu hdi: "Dac diem tu ban chii nghia hien dai la gi so vdi thdi Le-nin, so v d i t h d i sau The" chie'n thii hai? Cd nhieu nh&n dinh khac nhau. Viet Nam ta nhan dinh the nao?" Ong hdi: "The' gidi di ve dau? Tuang lai the nao? Nhin ra thi nhu cd dam suang mu day trudc mdt." Va dng ndi 16n mdt su t h i t chua chat: neu khdng ro thi lam sao givf vifng long tin, "nhift la trong liic ma the luc ciia tu ban lai dang banh trudng, con pham vi ciia chii nghia xa hdi the' gidi thi dang thu hep". [9]

Tu* ti/cfng cong san: lung tung va hon loan Mdt trong nhvfng ket luSn ndi bat trong

phong trao nghien cuu ly luan tren day la "phai thay ddi." Ngay ca Nguyen Dvfc Binh cving cdng n h i n r ing "phai thay dd'i can ban ho3c tu* bd nhvfng ket hgp khdng con thich hgp vdi thuc te' da thay ddi." [10]

Nhung "thay ddi" gi, "thay ddi" the' nao? Van tfe nay vua buc bach vua phuc tap trong bd'i canh ma cac can bd trung kien cving phai cdng nhan, la chii nghia t u ban han han chu nghia xa hdi. Trong mdt tac pham mang cai ten ra't y nghia la Dan Chu TU San va Ddn Chu Xa Hdi Chit Nghia, hai lanh dao tvr tudng hang dau ciia DCSVN viet: "Chii nghia tu ban dang tiep tuc mdt each manh me xu hudng hifen dai hda va tu ddng hda nen san xua't, day nhanh su phat trien ciia luc lugng san xua't... trong khi do, vi khdng trai qua chii nghia t u ban, chiing ta mdt mat phai thuc hien nhifng muc tieu ve tie'n bd va ky thuat ma chu nghia tvr ban da giai quyet xong tu the' ky XVIII... va do khdng trai qua chii nghia t u ban, tri thuc, ly luan, kinh nghiem ciia chiing ta con it di; tham chi

14 - T H E KY 21 - SO 114 - THANG M l / d l 1998

do chiu anh hudng cua chii nghia kinh nghi&m va quan niem khong dau dii ve quan ly, Nha nude va xa hdi chiing ta da dung lai qua lau trong tinh trang lac Mu, thd so, duy y chi va quan lieu tren linh vuc td chuc, quan ly." [11]

Hai tac gia tren day la Ong Thai Ninh va dng Hoang Gia Bao. Ong Ninh la Phd Trudng Ban T u Tudng va V3n Hda Trung Uong, va dng Bao la Vien Trudng Vi&n Chii Nghia Khoa Hoc thudc ViSn Mac-Le-nin!

Hon nua, nhung lap luan khac ciia hai can bd then chd't nay ciia Dang cho ta thay rd tinh trang liing tung, neu khdng ndi la hdn loan, ve tu tudng d cap dau nao ciia Dang. Ho thay rd r ing can dan chii t u do, can dd'i thoai, can dan chii chinh tri.

Ve dari chii t u do ho ndi: "Dan chii tu do, cong b ing va binh dang, do la nhung muc tieu giai phdng con ngudi, nhung gia tri ciia chii nghia nhan dao, ciia v2n minh tien bd." [12]

Ve nhu cau dd'i thoai: "Neu trong ddi sd'ng tinh than va sang tao vSn hda khdng cd khuyeh khich tim toi, tinh phe phan, tranh luan, dd'i thoai se khdng cd, su phat trien ciia ld'i suy nghi thuc, ndi va lam khdng nha't quan, le thudc, khdng phat huy dugc ban sac ca tinh sang tao rieng. Mdt khi ddc thoai thay the' cho dd'i thoai, chan ly bi ddc quyen, tinh phe phan bi can trd... con ngudi se khdng nhan dugc nhung kich thich tdi su sang tao, t M m chi cd nguy co bi bie'n dang, roi vao tha hda... con ngudi se roi vao cac tinh trang l ing tranh, hoSc tuy thdi, tham chi gia dd'i giua y nghi va hanh ddng, giua ndi va lam. Dd la su hiiy hoai nhan each." [13]

Mdt diem rat d5c biet la hai dng ndi r ing mud'n kh lc phuc chii nghia quan lieu va tinh trang pham dan chii, "phai trudc he't la dan chii kinh te', dan chii chinh tri". [14] Hai dng da cd nhung tu tudng tao bao. Nhung, sau dd, ho khdng cd can dam va thanh thuc de di den cung, nen lai tir mau thuan ldn khi ho qua quyet r ing: "tu do tu tudng va giai phdng tinh than... g in lien vdi cac nguyen t i c va quan diem chinh tri ciia chii nghia xa hdi, dugc xac dinh bdi lap trudng giai cap." [15]

Hanh vi ciia hai dng Ninh va Bao khdng lam cho ta ngac nhifen vi chinh thii trudng ciia ho, Nguyen Due Binh, ciing liing tung va hdn loan nhu ho. Trong bai giai thich y nghia ciia Quyet Nghi 1, dng nay vua bien hp cho tu do tu tudng vua canh cao cac ly luan gia ciia Dang la trong Dang chi cd mdt quan diem ma

thdi. Ong ndi: "De di den chan ly, nha nghien cuu phai rat muc vd tu, khach quan. Chi cd thai dd thuc su cau thi, nhin th ing vao su that, dam tu bd nhung nhan thuc sai fam, biet nghe le phai, khdng dinh kien, het sue khiem ton, ton trong lan nhau, v.v. mdi cd the3 md mang kien thuc... thay diing khdng dam bao ve, thay sai khdng dam dau tranh mdi la nguy hiem dang sg, bdi dd la mdt tri&u chung benh hoan khdng the chap nhan dugc trong ddi sd'ng tu tudng - ly lu&n." [16]

Nhung ciing trong bai ay, dng ta lai ndi: "Trong nghien cuu va thao luan can dan chii va t u dp tu tudng tdi da, nhung nha't thiet phai tren ca sd muc ti&u, con dudng ma Dang va nhan dan da lira chpn, nghi quyet Dang da. thong qua... khdng the cd nhieu trudng phai trong cung mdt ddng ly luan Mac - Le-nin. Giua nhung ngudi cong san mac-xit, khdng the' cd su phan chia trudng phai ly luan. Bdi vi, ve ly luan, ta't ca chiing ta thudc cung mdt trudng phai duy nha't, khdng the da nguyfen ma la nha't nguy&n - dd la chii nghia Mac - Le-nin ' va t u tudng H<5 Chi Minh." [17]

Phan tach tren day kha .ty my, nhung su ty my nay can thiet vi, nhu dng Tran Van Giau ndi, DCSVN hifen nay dang bi mdt dam suong mu day dac bao bpc, va tu tudng ciia hp, ngay ca d cap lanh dao, bi liing tiing va h6n loan. Ra't nhieu dang vien, du cd thien chi va tri tu6, vi vudng m l c vdi Dang, ta't nhien cung d trong tinh trang dd, va khdng thay rd r ing nhung nguy&n vpng chinh dang ciia hp - sung man, cdng b lng - cd nhieu hy vpng dugc thda man han trong mdt che' dd kinh te' t u do cd nhung bao dam can thiet. II. Ll/A CHON Dl/dl ANH SANG CUA

TRI TUE

Mot sif trung hdp rat y nghTa Phan I ciia bai nay da phan tich ty my su

tranh cai ve ly luan trong ndi bp gidi cao cap DCSVN trong tinh hud'ng chii nghia cong san thoai trao tram trong trong khi chii nghia t u ban tiep tuc hung phat mdt each ngoan muc. Su phan tich nay da lam ndi bat hai su Men: 1/ cd mdt sir hon tap tu tudng ldn trong gidi lanh dao DCSVN trong van de phai ung dd'i the' nao trudc nhung bien chuyen ldn tren the' gidi, va 2/ ngay ca nhung phan tu trung kien va bao thii cue doan nhut da td ra liing tung va h6n loan vi khdng lam sao phii nhan dugc mdt thuc tai phii phang, la: chu nghia tu ban

THE' KY 21 - SO 114 - T H A N G M l / d l 1998 - 15

do chiu anh hudng cua chii nghia kinh nghi&m va quan niem khong dau dii ve quan ly, Nha nude va xa hdi chiing ta da dung lai qua lau trong tinh trang lac hlu , thd so, duy y chi va quan lieu tren Hnh vuc td chiic, quan ly." [11]

Hai tac gia tren day la Ong Thai Ninh va dng Hoang Gia Bao. Ong Ninh la Phd Trudng Ban Tu Tudng va Van Hda Trung Uong, va dng Bao la Vien Trudng Vi&n Chii Nghia Khoa Hoc thudc Vien Mac-Le-nin!

Hon nua, nhifng lap luan khac ciia hai can bd then chd't nay ciia Dang cho ta thay rd tinh trang liing tung, neu khdng ndi la hon loan, ve tu tudng d cap dau nao ciia Dang. Ho thay rd r ing can dan chii tu do, can dd'i thoai, can dan chii chinh tri.

Ve dari chii tu do ho ndi: "Dan chii t u do, cdng bang va binh ding, dd la nhifng muc ti&u giai phdng con ngudi, nhung gia tri ciia chii nghia nhan dao, ciia v&n minh tien bd." [12]

Ve nhu cau dd'i thoai: "Ne'u trong ddi sd'ng tinh than va sang tao van hda khdng cd khuyeh khich tim tdi, tinh phe phan, tranh luan, dd'i thoai se khdng cd, su phat trien ciia ld'i suy nghi thuc, ndi va lam khdng nha't quan, It thudc, khdng phat huy dugc ban s ic ca tinh sang tao rieng. Mdt khi ddc thoai thay the' cho dd'i thoai, chan ly bi ddc quyen, tinh phe phan bi can trd... con ngudi se khdng nhan dugc nhung kich thich tdi su sang tao, tham chi cd nguy co bi bien dang, roi vao tha hda... con ngudi se roi vao cac tinh trang lang tranh, hoac tuy thdi, tham chi gia dd'i giua y nghi va hanh ddng, giua ndi va lam. Dd la su hiiy hoai nhan each." [13]

Mdt diem ra't dac biet la hai dng ndi r ing mud'n kh lc phuc chii nghia quan lieu va tinh trang pham dan chii, "phai trudc het la dan chii kinh te', dan chii chinh tri". [14] Hai dng da cd nhifng tu tudng tao bao. Nhung, sau dd, ho khdng cd can dam va thanh thuc de di den cung, nen lai tir mau thuan ldn khi ho qua quyet r ing: " tu do tu tudng va giai phdng tinh than... g in lien vdi cac nguyen t i c va quan diem chinh tri ciia chii nghia xa hdi, dugc xac dinh bdi lap trudng giai cap." [15]

Hanh vi ciia hai dng Ninh va Bao khdng lam cho ta ngac nhien vi chinh thii trudng ciia ho, Nguyen Due Binh, cflng liing tung va hon loan nhu ho. Trong bai giai thich y nghia ciia Quyet Nghi 1, dng nay vua bien hd cho tu do tu tudng vua canh cao cac ly luan gia ciia Dang la trong Dang chi cd mdt quan diem ma

thdi. 6 n g ndi: "De' di den chan ly, nha nghien cuu phai ra't muc vd tu, khach quan. Chi cd thai dd thuc su cau thi, nhin th ing vao su that, dam tu bd nhifng nhan thuc sai fam, biet nghe le phai, khdng dinh Men, het sue khiem td'n, ton trong lan nhau, v.v. mdi cd the md mang Men thuc... thay diing khdng dam bao ve, thay sai khdng dam dau tranh mdi la nguy hiem dang sg, bdi dd la mdt tri&u chung benh hoan khdng the chap nhan dugc trong ddi sd'ng tu tudng - ly luan." [16]

Nhung ciing trong bai ay, dng ta lai ndi: "Trong nghien cuu va thao luan can dan chii va tu do tu tudng tdi da, nhung nha't thiet phai tren ca sd muc ti&u, con dudng ma Dang va nhan dan da lira chon, nghi quy&'t Dang da thong qua... khdng the cd nhieu trudng phai trong cung mdt ddng ly luan Mac - L&-nin. Giua nhifng ngudi cong san mac-xit, khdng the' cd su phan chia trudng phai ly luan. Bdi vi, v& ly luan, ta't ca chiing ta thudc cung mdt trudng phai duy nha't, khdng th&' da nguy&n ma la nha't nguy&n - dd la chii nghia Mac - Le-nin ' va tu tudng Hd Chi Minh." [17]

Phan tach tr&n day kha ty my, nhung su ty my nay can thi&'t vi, nhu dng Tran Van Giau ndi, DCSVN hi&n nay dang bi mdt dam suang mu day d3c bao boc, va tu tudng ciia ho, ngay ca d cap lanh dao, bi liing tiing va h6n loan. Ra't nhieu dang vi&n, du cd thi&n chi va tri tu&, vi vudng mlc vdi Dang, ta't nhi&n ciing d trong tinh trang dd, va khdng thay rd r ing nhifng nguy&n vong chinh dang ciia ho - sung man, cdng b lng - cd nhieu hy vong dugc thda man han trong mdt ch&' dd kinh t&' tu do cd nhung bao dam can thi&'t. II. Ll/A CHON DUOI ANH SANG CUA

TRI TUE Mot sa trung help rat y nghTa

Phan I ciia bai nay da phan tich ty my sir tranh cai ve ly luan trong ndi bd gidi cao cap DCSVN trong tinh hud'ng chii nghia cong san thoai trao tram trong trong khi chii nghia t u ban tiep tuc hung phat mdt each ngoan muc. Su phan tich nay da lam ndi bat hai sir Men: 1/ cd mdt su hon tap tu tudng ldn trong gidi lanh dao DCSVN trong van de phai ring dd'i the' nao trudc nhifng bi&n chuy&'n ldn tren the' gidi, va 2/ ngay ca nhifng phan tu trung M&n va bao thii cue doan nhut da td ra liing tung va h6n loan vi khdng lam sao phii nhan dugc mdt thuc tai phii phang, la: chii nghia tu ban

T H E KY 21 - SO 114 - T H A N G MUCH 1998 - 15

Bride tin vui Anh Chj Le Q)rhQ\gu se lam le Thanh Hon

. ' cho Truing Nam la-

it ninH nHAT mnG

mm nco THI TRUC LMH Thii Ntf cua dng 3a Eugene Ngo Van t3a.

Hon le se ci! hanh tai nha tho1 Saint Celica,

Tustin, California, vao ngay 31 thang 10,1995

Anh Ch| Ha Tu'o'ng Cat se lam le Thanh Hon cho Truing Nam la

Hf) TUfrlG HflnH

UO RGQC BICH Thtf NLT c5a

• dng E3a Vu Van Toan. Hon IB se o5 hanh tai

Thanh Pu'o'ng Thanh Linh, Fountain Valley, California

I vao ngay 24 thang 10,1993

I

Xin mftng hai Anh Chi Le Dinh Dieu va Ha Ming Cat.

Than chuc cac chiu jWidt^mg - tfiuc ^m/A im Siting, 3€OMA - J\fgoc 0&wh

HnjLnt Tfcini *i¥<ia6, P&cic. Tap chf THE KY 21 - Nh|t bao NGl/CJl VlfT - Dai phat thanh VNCR - HQi VAALA.

Va cac ban huU: Hoang Ngoc Tu|, 08 Nggc Y8'n, 05 Quy Toan, Pham Phu Minh, L§ V8n Khoa, Vu Anh, Ngo Manh Thu, To'ng Holing,

Nguyen Thifn Ccr, Nguyin Phi/fic Quan, Pham Qu6c Bao, Ly VSn Chi/tfng, Trin V8n Ngfl, Dd Vi|t Anh, Phan Huy Dat, Nguyin DSng,

Nguyin Dure Quang, Nguyin Kha LQc, Bui Huy VTnh, Trin Doan Nho, Nguyin Dinh Ha, Lull V8n Vjnh,

Nguyin HQu Khanh, L§ Phuc Thuy

THfi KY 21 - SO 114 - THANG M U O l 1998

rd rang han han chii nghia xa hdi. Vdi bdi canh tren day, phan II ciia bai nay

se so sanh chii nghia cong san/xa hdi vdi chii nghia tir ban ve kha n&ng giai quyet hai van de can ban ciia qud'c dan la phat trien kinh te" va cdng bang xa hdi.

Mdt phan dang ke se danh cho quan diem ciia mdt so' nhan v&t xua't than tu che dd cong san, ngoai kinh nghiem true tiep, da suy ngam, nghien cuu rat nhieu hong tim dugc phuang thuc huu hieu de thuc hien hai muc tieu tren day. Ngudi dan dau trong so' nay la Nguyen Kien Giang. Ong tu nh&n la mdt ngudi "cong san kien dinh" da d l ca mdt cudc ddi "the nghi&m chii nghia cong san bang tri tue va hanh ddng ciia chinh ban than minh." [A] Nhung nhan xet va ket lufin ciia dng ta't cd mdt trong lugng ldn.

Phan khac, tu tudng ciia Nguyin Kien Giang rat gan vdi tu tudng cua nhung ngudi trong Phong Trao Dan Chii Da Nguyen. Rd rang la giua nhung ngudi thien chi thudc "ben nay" lan "ben kia" dang xii dung anh sang ciia tri tue &£ tim mdt che' dd kinh te' thich hgp cho xii sd cd mdt su trung hgp ve quan niem can ban. Su trung hgp nay rat y nghia va day hy vong cho tuang lai, nha't la ta cd the coi Nguyin Kien Giang nhu dai dien ciia rat nhieu dang vien cong san con luang tri va luang tam, da thuc tinh, nhung vi hoan canh, khdng cdng khai ndi len quan diem va nguyen vong ciia minh dugc. Vi hai ly do tren day, bai nay se de cap nhieu den tu tudng ciia dng ay.

Phat trien va cdng bang xa hoi: ta ban chu nghia hdn cong san chu nghia

Hai van de can ban ma nhifng ai nghien cuu ve chinh tri xa hdi deu phai chii y den la phat trien kinh te'va cdng bang xa hdi. Nguyin Kien Giang da td ra chii tam (Eic bi&t den hai van de nay. So sanh chu nghia xa hdi va chii nghia tu ban, dng di den ket lufin ring: chii nghia t u ban hon han chii nghia cong san. Ong ndi: "Trong giai doan van minh mdi ciia loai ngudi, trong khi dd'i cue ciia xa hdi chii nghia, tu ban chu nghia, chung td sue sd'ng dai ding va tang len b lng nhifng sua dd'i dieu chinh theo nhifng yeu cau ciia giai doan van minh dd'i mdi, thi killing khoang ciia chii nghia xa hdi lai cang mang tinh chat nSng he han vi no khdng chung td tinh han h l n dd'i vdi chii nghia tu ban, ma ngugc lai, chii nghia t u ban dang chung to tinh han h l n vdi no d nhung

lanh vuc ca ban ciia ddi sd'ng con ngudi va xa hdi." (tr.35)

Mdt lanh vuc then chd't trong do chu nghia xa hdi da td ra kem xa chii nghia t u ban la lanh vuc san xuat. 6 n g ndi: "Cho den nay, tren thuc te, chi cd chii nghia t u ban la che' dd xa hdi dem lai nhung phat trien manh me nhut cho sue san xua't xa hdi ma ket qua la nhifng ddng san pham ngay cang khdng Td, ngay cang phong phii, chua tung thay d nhifng che' dd xa hdi trudc do..." (tr.192)

Khdng nhvfng chii nghia t u ban da han h l n chii nghia xa hdi trong lanh vuc san xuat '(phat trien kinh te), ma ngay ca trong lanh'vuc quan trong nha't trong chii nghia cong san, lanh vuc cdng b lng xa hdi, ciing vay.; Nguyin Kien Giang nhan xet r ing: "Trong mdt thai gian dai chiing ta tudng r ing vdi chii nghia xa hdi, khdng bao lau ly tudng cong b lng xa hdi se dugc thuc hien... Nhung thuc te' khdng phai nhu v&y." (tr.176) Va tuy tvr nhan la mdt ngudi . "cong san kien dinh," vdi 50 tud'i dang, con ciia mdt dang vien cong san ky cuu, dng van trung thuc dua ra ket lu&n sau day: "Vdi tat ca nhifng bat cdng ciia no, chii nghia t u ban van dem lai cho xa hdi nhifng san pha'm ddi dao den muc cd the cung cap cho nhung ngudi ngheo trong xa hdi nhifng san pha'm can thiet tdi thie'u cho cudc sd'ng ciia ho (Trong khi d phan ldn cac nude xa hdi chii nghia, thie'u hut la thuc te trien mien dd'i vdi hau het dan cu)." (tr.193)

Theo dng, hai ye'u td' tren day lien he m&t thie't vdi nhau. Khdng cd mdt hen san xua't phat trien manh me vdi nhifng san pha'm ddi dao, "ndi tdi cdng b lng xa hdi la vd nghia." Thie'u thd'n, ngheo khd, nhu lich sii da chung minh, khdng bao gid dem lai cong b lng xa hdi ca. Cd san pham ddi dao khdng tu dan tdi cdng b | n g xa hdi, nhung "no la tien de khdng the' thie'u" de' thuc hien cdng b lng xa hdi. "Khdng sg thieu, chi sg khdng cdng b lng" la "mdt khdng tudng killing khiep". (tr.192) Tinh trang tren day lien he mat thie't vdi each tiep can ciia chii nghia xa hdi va chii nghia tu ban ve nhung van de tu hifu t u san, ca nhan, va kinh te thi trudng.

Sd hffu \\l san va kinh te th| trircmg: gia tri chung cua loai ngi/cfi

Theo Nguyin Kien Giang, sd hifu tu nhan va kinh te thi trudng la nhifng "gia tri ca ban," nhvfng "gia tri chung" ciia loai ngudi, va j

THfi KY 21 - SO 114 - T H A N G MUCH 1998 - 17

"lich sii cho den nay chvra tao ra nhvfng gia tri nao khac hay hon nhvfng gia tri ay," nhvrng nhvfng ngudi mac-xit lai dbng nha't no vdi su thdng tri cua giai cap tu san, vdi chii nghia tu ban, va coi no nhu la gia tri t u san va thu dich. (100-112) 6 n g nhan xet: sd huu ca nhan la "ddng luc manh me nha't, cd hieu qua nhat ciia moi hoat ddng kinh te;" no la ca sd ciia lai ich ca nhan, muc tieu cao nhat ciia nhifng hoat ddng kinh te. Ca nhan la chii the ciia moi hoat ddng kinh te, va "tat ca cac qua trinh deu bi pha vd khi khdng lay ca nhan va lgi ich ca nhan lam muc tieu va ca sd." Nhung "ca nhan chi cd the\tdn tai tren ca sd sd huu ciia no." (182-183) Trong nhan quan dng, sd huu "tu no chinh la mdt vat ky dieu," la "phat minh vi dai nha't ciia nen vSn minh con ngudi," vi no lam cho con ngudi cd quyen luc vdi the gidi ben ngoai va no la "ngudn gd'c ciia tu do." Con ngudi mat sd huu ciia minh tire la "mat cho dvfng chan ciia minh va do dd ciing mat ca chinh minh." Sd hvfu quan trong nhu vay vi ddi tugng ciia no "khdng chi la tai san vat chat ma la tri tu6, la tai nang, nhifng thu gin chat vdi con ngudi..." (113) Ong ket luan r ing: nhvfng quan he sd hvfu d nude ta hien nay khdng phu hgp vdi trinh dp phat trien kinh te; do dd, no "van tiep tuc kim ham va pha hoai nSng luc san xua't ciia xa hdi" (126): chu nghia xa hdi xda bd che dd tu: hifu, thie't lap kinh te cdng hifu, xda bd kinh te thi trudng, thie't lap kinh te ke hoach hda t i p .trung, nhung "thuc te' cho thay phuang hudng giai quyet ay khdng dem lai nhung ket qua mong mud'n, ma ngugc lai." (197).

Ket qua la: "Trong nen kinh te ciia ta dang cd nhieu yeu td' benh hoan khie'h cho cac ca

* Co thien tai Icin nao ma chang c6 tinh dien khung?

Aristotle * L6ng biet on la mot W ngO chet. Anh co the tim thay no trong cudn tu dien. Nhung ngoai dcJi? Con khuya!

Balzac * Ke khac noi xau anh? Dieu do khong t? bang vi?c ke khac khong them n6i vol anh.

Oscar Wilde

che thi trudng lanh manh (canh tranh va dieu tiet) khdng hoat ddng binh thudng dugc, tao dieu kien cho nhifng the luc den tdi liing doan va pha hoai...; mdt tung lap xa hdi nhd be lai chiem doat nhifng ciia cai ciia dat nude mdt each ngang nhien... Trong xa hdi hinh thanh kha rd mdt tang lap "tu san khdng van minh" mang tinh chat luu manh; ve thuc chat, bpn nay lan bpn kia deu an d p ciia nha nude va nhan dan (trong khi xa hdi dang can cd mdt tang ldp "tu san vSn minh" de xa hdi cd the vugt qua tinh trang lac hau ve kinh te' va ky thuat nhanh han) . "Dieu khdng tranh khdi da xay ra: nhvfng phan tii thoai hda bien chat trong bp may nha nude mdc ngoac vdi nhifng phan tii luu manh trong xa hdi, ket thanh nhvfng mafia cd the'lire ldn hon. Che'dp ta lam vao the hiem ngheo vi su pha hoai va lung doan ciia chiing." (126-127)

Ha Si Phu cung cd nhifng nhan xet tuang tu: "Khi chiing ta dinh dung chuyen chinh vd san de danh tu ban ma khdng danh dugc thi con ngudi se dung ngay chuyen chinh vd san lam phuang tien de lach qua ciia ai t u do canh tranh ma trd thanh tu ban! Va neu du cam ay se thanh hien thuc thi cdng lao ciia hoc thuyet ve chii nghia xa hdi la da cung cap cho nhan loai them mdt con dudng de tu ban hda, mdt thii tu ban luu manh va benh hoan!" [B]

Nhifng nhan xet g i t gao tren day khdng xua't phat tif nhifng "phan tii xau," nhung "the luc thu nghich" dang am mvru dep bd chii nghia xa hdi b lng "dien bien hda binh," ma tu nhung ngudi cong san kien dinh. Vi no chi ndi len mdt thuc tai nen no ciing trung hgp vdi nhan xet ciia nhifng ngudi Viet hai ngoai da theo doi ky tinh hinh trong nude va quan sat ngay tai ch6. Vi du: ong Tran Ngpc San (bao Thdng Lu&n).

Theo dng Tran Ngpc San, tinh trang kinh te trong nude hien nay la mdt tinh trang "tu ban rung ni ." Trong thi trudng kinh t e h a n che bdi dinh hudng xa hdi chii nghia "cai xa'u ciia kinh te thi trudng dang lan tran con cai hay thi bi ch3n lai;" nhifng chinh sach da'u tranh giai cap, chuyen chinh vd san, dan chii tap trung budc kinh te phai "theo kieu lai c3ng rung rii, mdc ngoac vdi tham nhung ma hau qua la con ngudi bi cai tdi dd ciia kinh te thi trudng huy hoai... Nhung kha\ hieu "dan giau nude manh, xa hdi van minh".... chi dugc thuc hien theo be trai ciia no, nghia la lam giau ca nhan qua hdi Id, tham nhung, an d p ciia cdng, mdc ngoac,

18 - THE' KY 21 - SO 114 - THANG MlTO! 1998

lam cho dat nvrdc yeu di." [C] Mot dieu can ghi nhan d day la: tuy r ing

ong Nguyen Kien Giang gat bo chii nghia xa hdi hien dai vi no da loi thai, sai Ism, va benh hoan, nhung ong khong chii t ruang trd lai chii nghia tu ban. Trai lai, ong ndi rat rd nhieu fan ring: neu khai niem xa hdi chii nghia, cung nhu khai niem cong san chii nghia, khdng cd trien vong ve khoa hoc, "dieu do hoan toan khdng cd nghia la quay ve vdi chii nghia tu ban." (tr.60) Nhung dng tin r ing tu ban hien dai se chuyen sang hinh thai mdi "theo hudng dan chii hda, nhan dao hda," va "nhung meo md" dudi che" dd tu ban se dugc gat bd dan, vi no se bi thi trudng va "nhifng dng sd huu ra't nhay cam vdi moi thay ddi trong qua trinh san xuSt xa hdi" kern kep. (Tr.102-03)

Quyen luc va bao luc ciia ddng tien khdng bi xda bd, nhung "nhifng quyen luc ay tu nay se bj chi phd'i bdi quyen lire ciia tri thiic," Tri thuc II "tien dede 1 ca nhan cd the' ddc l$p han, tu do han, v l de' c l nhan cd the' dat tdi dia vi xa'hOi binh dang han" (tr.200) Quan diem tren day cung gid'ng quan diem ciia dng Nguyen Khlc Vien. Khdng bao lau trudc khi dng ay mat, dng da ndi len su vd mdng ciia dng dd'i vdi "xa hdi chii nghia", ya dng chap nhan chii nghia tu ban, vi no la "xu the khdng the cudng, lam cho khoa hoc ky thuat tien len, mdt sd' ngudi cd the phat huy kha nang...." [18], va vi "ky thuat hien dai trao cho chiing ta day dii phuang tien bien t u ban man rg thanh tu ban van minh". [19] Nhung dng ciing canh cao phai "de chung," phai chd'ng lai "tu ban man rg," dung de cho no "tac oai tac quai." Nhung 6ng cung cong nhan cd mdt dieu may la "tu ban khi nao ciing thuc te', thuc dung, khdng bao gid cudng tin," va gSp ddi thii qua manh thi ho nhugng bd. [20]

Dan chu d*a nguyen Theo dng Nguyen Kien Giang, ca sd huu ca

nhan l ln sd huu xa hdi se mat dia vi ddc ton, va trong xa hdi se ton tai "mdt he thdng sd hvfu da nguyen." Tu ban hien dai se chuyen sang mdt hinh thai xa hd mdi, "nhan dao, dan chii, t u phat trien, t u hoan thien, nhat la dd'i vdi ndi dung da nguyen ciia no..." (Tr.68)

Quan diem can ban ciia dng Nguyen Kien Giang la mdt quan diem da nguyen. Rd rang la giua ong va nhvfng ngudi trong Phong Trao Dan Chii Da Nguyen cd mdt su trung hgp, khdng nhifng ve cSn ban, ma rdng rai, d&c biet

la ve phuang dien kinh te. Ve phuang dien nay, D u An Chinh Tri Dan Chii Da Nguyen khang dinh: kinh nghiem the gidi trong nhieu thap nien qua cho thay r ing chinh sach kinh te tap the, qud'c doanh deu that bai, va "thi trudng tu do la bao dam chic chin nha't cho mdt su phan phd'i hieu nghiem." Cho nen "Chon lua cho kinh te' phai cd cho Viet Nam la mdt hen kinh te' thi trudng, lay xi nghiep t u lam nen tang, lay dc kinh doanh va sang kien lam siic manh, lay tinh than cau tien va lam giau lam ddng ca, lay lgi nhuan lam phan thudng va kich thich." [D]

Chon lira ay cd nghia la "nha nude se khdng lam ta't ca nhung gi ma tu doanh cd th£ lam dugc;" vai trd nha nude chi la bao dam su on dinh ciia ddng tien, ng3n ngua nhifng canh tranh bat chinh va dau tu vao nhifng nganh nhieu trien vong ma tu nhan chua dam hoSc chua d\ kha nang dau tu. N h l nude cung cd "chuc nang canh giac" trudc nhifng khuynh hudng kinh doanh cd phuang hai va khuyen khich nhifng khuynh hudng kinh doanh cd lgi... (tr.29)

Ve cdng b lng xa hdi, D u An ndi rd va manh: "Trong cac nhi&m vu ciia Nha nude dan chii da nguyen, nhiem vu trong yeu nha't la bao dam cdng b lng xa hdi... chii nghia da nguyen ton trong moi thanh phan xa hdi, do do no khdng chap nhan de mdt thanh phan bde lot va cha dap mdt thanh phan khac. "Cdng b lng xa hdi la dieu kien ca ban de giu gin su ben chic ciia nen tang xa hdi, bao dam su tham gia tich cue va phan khdi ciia moi ngudi...." Ngln han, no cd the la mdt ganh nSng cho qud'c gia, nhung dai han."no la mdt b i t budc de phat trien kinh te cd. the tiep tuc". (tr.30-31)

Cung nhvr Nguyen Kien Giang, Phong Trao Dan Chii Da Nguyen "coi rat trong cdng b lng xa hdi va khdng the di ddi vdi cai thudng goi la tu ban rung ni ." (tr.19)

Phan. khac, cving nhu Nguyen Kien Giang, Phong Trao Da Nguyen dat nSng van de tri thuc. D u An nhan manh nhu cau "khai thdng tri tue", (tr.14) "dau tu vao suy nghi,... xet lai toan bd tSp quan.... ddi mdi toan each suy nghi va td chuc." (tr.12) Van tfe danh xi/ng: ti/ ban van minh hay tu san van minh?

Nhd chap nhan su soi sang ciia tri tue, giua nhifng ngudi phia Nguyen Kien Giang va

THfi KY 21 - SO 114 - T H A N G MUCH 1998 - 1 9

nhvfng ngudi phia Phong Trao Dan Chii Da Nguyen co mdt su trung hc/p ra't ldn ve tu tudng kinh t exa hdi. Hai nhdm deu di tim mdt the7 che kinh te thich hop cho xa hdi ViSt Nam trong tinh the hien tai. Nhvfng net ldn ciia the che' dd cd tinh cha't tu ban, nhung mdt loai t u ban mdi, chua dung mdt sd' d3c tinh ciia t u ban phd thdng, nhung ddng thdi gat bd mdt sd' tinh chat da lam cho no mang hinh anh xa'u trong qua khu.

Van de con lai la cho the che' nay mdt danh xung thich hop. Theo dng Nguyen Khlc Vi6n den mdt luc nao dd, ne'u bd may tu ban bi han che' va kim ham den mdt miic nao do "thi ten goi la chii nghia t u ban hay xa hdi chii nghia khdng quan trong nvra." Nhung dng ciing cd de cfip den "tu ban van minh." Danh'tif nay diing, nhung no van kheu goi hinh anh xua vi danh tu "tu ban."

Ve phan Nguyin Kien Giang, dng cd de cfip den mdt "fang ldp tu san van minh." Danh tu "tu san" bao ham mdt pham vi hep han, nhung no vi v&y no thich hap han, vi ta chi chii truang lay mdt phan ciia tu ban, ptian nang ddng, sang tao ciia no, va gat bd nhifng khia canh tieu cue cua no. Cho nen, tdi de nghi ta goi the che' kinh te' ciia dan chii da nguyen la "che' dd tu san van minh."*

Ottawa, viei vao dip Cdch mang thdng 8 va cdch mang thdng 10, 1998

Chu thich [A] Nguyen Kien Giang, Tuyin Tip, 1993, Garden Grove, CA, ir.17. Be tranh keo dai phan chu dan, tdi chi se ghi s d trang sau nhifng doan trfch tCr Tuyen Tap.

' [B] Ha ST Phu, Tuyen Tip, 1996, The Ky 21, Gar­den Grove, tr. 103. [C] Tran Ngoc Sdn, "Boi thoai vdi BCSVN", Thdng Luan, s d 107, thang 9,1997 [D] Phong Trao Dan Chu Ba Nguyen, DuAn Chfnh Trj Din Chu Ba Nguyin, Paris, 1992, tr.29. Be tranh keo dai phan ghi chu, sau day nhifng doan trfch tu" Dir An Dan Chu B a Nguyen chi se mang s d trang d cudi cau.

1. Nguyen Khac Vien, Diin Ban (Paris), s d 24, thang 11,1993.

2. Nguyen B u t Binh, Ve Cong Tac v& Lf Luan Trong Giai Boan Hien Nay, Ha Ndi, Nha Xuat Ban SU ThSt.tr. 12, 14. 3. Biem nay va tat ca cac diem khac lien quan den Quyet Nghj 1 deu trfch to1 tai lieu tren day, tr.5-10.

4. NhuYig bai tham luan dd.di/dc thau tap trong quyen Ve Cong Tac Lf Luan... chu dan d s d 1 tren

day. Ngoai ra cd mdt s d bai ve van de nay ciia nhieu tac gia dang trong Tap Chf Cong San, hay tac pham dac biet cua nhifng lanh dao ttf ti/dng Bang. 5. Hien nay la Cly Vien CTB, Truing Ban TUTirdng va Van Hda cua TlS Bang, va tac gia cua Bao Ve va Phat Trien ChO NghTa Mac-Le-nin, Tu Tudng hlh Chf Minh la Nhiem Vu Quan Trong, Ha Ndi, 1994, Nha Xuat Ban Chinh f r'| Qudc Gia. 6. Nguyin Bute Binh, Bao Ve va Phit Trien Chu NghTa Mac-L§-nin..„ sdd, tr. 22 va 33. 7. Tai Lieu Hoc Tip Lf Luan, cap ket nap Bang, 1993, hay cap chfnh tri. phd thdng, 1994, do'NXB Chfnh Tri Qudc Gia, Ha Ndi, an hanh. 8. Tran Bach Bang, Ve" Cdng Tic Ly Luin... sdd, tr 110.

9. Tran van Giau, V& Cong Tic Ly Luin... sdd, tr.102. 10. Nguyen Bute Binh, Bao Vi va Phit Trien Chu NghTa Mic-Li-nin..., sdd. tr.50. 11. Thai Ninh va Hoang Gia Bao, Din ChO TuSin va Din ChQ Xa H6i ChCi NghTa, Ha Ndi, 1991, NXB Si /That, tr.81 12. Nhi/the,tr.52 13. Nt, tr.57 14. Nt.tr.57 15. Nt., tr.102 16. Nguyen Bute Binh, Bao Ve vi PhitTriin... sdd, tr.34 va 37. 17. Nt, tr.36. 18. Nguyin Khac Vien, "Kien nghi gdi Nguyin Hffu Tho, Chu Tjch M5t Tran To' Qu'dc," 6/1/1991, Diin Ban Ngudi Viet, Montreal, s d 3, mua xuan 1991.

19. Nguyin Khac Vien, "Bu6c vao mot cugc khing chiinmdi; Diin Ban (Paris), s o 2 4 (i 1.1993) 20. Nt.

* The nao la mQt ngudi li/dng thi?n? La mpt ngiicJi chua he bj bat qua tang dang lam dieu gi. xau.

Tucngif Mythekyl9 * Co m0t dieu nguoi giau khong he phai lam. Do la viec di tim kiem ba con than thupc.

TucngvfY * Long can dam dan den thien dang. Long so hai dem den su chet.

Carlile

20 - T H E KY 21 - S O 114 - THANG MTJCtt 1998