Türkçe Dersi ÖğretimProgramlarıEditörler:Ahmet AKÇAYMehmet Nuri KARDAŞ

Editörler: Doç. Dr. Mehmet Nuri KARDAŞ - Doç. Dr. Ahmet AKÇAY

TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMLARI

ISBN 978-605-80089-1-5DOI 10.14527/9786058008915

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2019, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. A.Ş.'ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektro-nik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu ki-tap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olma-yan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta-nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye'de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda fark-lı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Aralık 2019, Ankara

Yayın-Proje: Şehriban TürlüdürDizgi-Grafik Tasarım: Tuğba KaplanKapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti.Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1

İskitler/ANKARATel: 0312-3411020

Faks: 0312-3413050

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 26062

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40

ÖN SÖZToplumların gelişmesinde başat rol eğitime verilir. Özellikle gelişmiş toplum-

ların bütçe plânlamalarında eğitim ilk sıraya konur. Bilgi çağı olarak adlandırılan günümüz dünyasında eğitim belli kriterler gözetilerek daha profesyonel biçimde ele alınmakta ve çağın şartlarına uygun yaklaşım ve araçlarla desteklenmektedir. Uluslararası ve ulusal bazda hedefleri gerçekleştirebilmek için eğitimin iyi plân-lanması ve yenilikçi programlarla desteklenmesi gerekir.

Eğitimin ve okullarda belli bir plân dâhilinde gerçekleşen öğretimin gerçek-leşebilmesi için aynı zamanda programa ihtiyaç duyulur. Program, bir ders süre-since öğrenenlerin sahip olması yeterlikleri tanımlayan, öğrenme sürecini betim-leyen ve öğretenlere rehberlik eden araçtır. Eğitim programları daha çok tasarı biçiminde iken öğretim programları daha çok uygulamaya dönüktür.

Program; hedef, içerik, eğitim durumları ve değerlendirme unsurlarından oluşur. Bu unsuların başarılı biçimde oluşturulması programın ve eğitim-öğre-timin etkililiğini artırır. Öğretenlerin de bu unsurları tanıyarak öğretim faaliyet-lerini gerçekleştirmeleri beklenir. Bu doğrultuda, incelemekte olduğunuz eser; geçmişten günümüze Türkçe dersi öğretim programlarının yapısı, programların hazırlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi ile güncel programa yer vererek bu amaca hizmet etmeye çalışmaktadır. Bilindiği üzere 2018 yılında Türkçe Eği-timi ABD lisans programında değişikliğe gidilmiş ve programa ilk kez “Türkçe Öğretim Programları” dersi konmuştur.

Türkçe dersi dinleme, konuşma, okuma ve yazma becerilerinin kazandırıl-dığı derstir. Günlük yaşam göz önüne alındığında bu becerilerin önemi yadsına-maz. İletişim kurma, içinde yaşanılan toplumda kültürlenme ve duygu, düşünce ve isteklerini belirtmek için dil öğrenimine dolayısıyla bunu gerçekleştirmek için etkili biçimde hazırlanmış programlara ihtiyaç duyulmaktadır. Türkçe Öğretmen-liği Lisans Programında yer alan Türkçe Öğretim Programları dersi de henüz yo-lun başında iken öğretmen adaylarına program kavramını ve yapısını kavratmayı amaçlamaktadır. Türkçe dersi öğretim programlarının geçmişten günümüze uza-nan değişimini ele alan bu eser, ilgili dersin müfredatı da dikkate alınarak alan uzmanları tarafından titizlikle kaleme alınmıştır. Eser; öğretmen adayları, öğret-menler ile bu alanda çalışanlara Türkçe Dersi Öğretim Programları konusunda rehberlik edecek niteliktedir.

Eser on bir bölümden oluşmaktadır. Eserin ilk bölümünde; “Öğretim Prog-ramlarıyla İlgili Temel Kavramlar”, ikinci bölümünde, “Öğretim Programlarının Hazırlanması ve Değerlendirilmesi”, üçüncü bölümünde, “Geçmişten Günümüze Türkçe Dersi Öğretim Programları -1- (Cumhuriyet Öncesi ve Cumhuriyet Dö-

iv Türkçe Dersi Öğretim Programları

nemi Türkçe Dersi Öğretim Programları)”; dördüncü bölümünde, “Geçmişten Günümüze Türkçe Dersi Öğretim Programlari -2- (İlk Mektep (1-5. Sınıf) Türkçe Dersi Öğretim Programları)”; beşinci bölümünde, “Geçmişten Günümüze Türk-çe Dersi Öğretim Programlari -3- (6-8. Sınıf Türkçe Dersi Öğretim Programları, 1929, 2931-32, 1938, 1949, 1962, 1981)”; altıncı bölümünde, “Geçmişten Günü-müze Türkçe Dersi Öğretim Programları -4- (2005, 2006, 2015, 2017 Türkçe Dersi Öğretim Programları)”; yedinci bölümünde, “2018 Türkçe Dersi Öğretim Progra-mı”; sekizinci bölümünde, “2019 Türkçe Dersi Öğretim Programı -1- (Genel Çer-çeve)”; dokuzuncu bölümünde, “2019 Türkçe Dersi Öğretim Programı -2- (Öğ-renme Alanları, Kazanımlar, Diğer Derslerle İlişkisi)”; onuncu bölümünde, “2019 Türkçe Dersi Öğretim Programı -3- (Ölçme-Değerlendirme Yaklaşımı ve Örnek Ölçme-Değerlendirme Araçları)” ve son bölümünde, “Öğretmen Yeterlikleri” ko-nuları işlenmiştir.

Türkiye’nin çeşitli üniversitelerinde görev yapan, bölüm yazarı olarak eserin oluşmasında emeği geçen alan uzmanı akademisyen dostlarımıza ve eserin yayıma hazırlanmasını sağlayan PEGEM AKADEMİ çalışanlarına teşekkürü borç biliriz.

Editörler:

Doç. Dr. Mehmet Nuri KARDAŞ & Doç. Dr. Ahmet AKÇAY

Aralık 2019

BÖLÜMLER VE YAZARLARI

Editörler: Doç. Dr. Mehmet Nuri KARDAŞ - Doç. Dr. Ahmet AKÇAY

1. Bölüm: Öğretim Programlarıyla İlgili Temel Kavramlar Doç. Dr. Ahmet AKÇAY - Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Arş. Gör. Serdar SAFALI - Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi

2. Bölüm: Öğretim Programlarının Hazırlanması ve Değerlendirilmesi Arş. Gör. Dr. Aliye Nur ERCAN GÜVEN - Eskişehir Osmangazi Üniversitesi

3. Bölüm: Geçmişten Günümüze Türkçe Dersi Öğretim Programları -1- Cumhuriyet Öncesi ve Cumhuriyet Dönemi Türkçe Dersi Öğretim Programları Doç. Dr. Mesut GÜN - Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi İlhami KAYA - MEB

4. Bölüm: Geçmişten Günümüze Türkçe Dersi Öğretim Programları -2- İlk Mektep (1-5. Sınıf) Türkçe Dersi Öğretim Programları Doç. Dr. Esma DUMANLI KADIZADE - Mersin Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi İsmail Yavuz ÖZTÜRK - Mersin Üniversitesi

5. Bölüm: Geçmişten Günümüze Türkçe Dersi Öğretim Programları -3- 6-8. Sınıf Türkçe Dersi Öğretim Programları (1929, 1931-32, 1938, 1949, 1962, 1981) Doç. Dr. Neslihan KARAKUŞ - Yıldız Teknik Üniversitesi

6. Bölüm: Geçmişten Günümüze Türkçe Dersi Öğretım Programları -4- 2005, 2006, 2015, 2017 Türkçe Dersi Öğretim Programları Dr. Mustafa KAYA - Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet Nuri KARDAŞ - Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

7. Bölüm: 2018 Türkçe Dersi Öğretim Programı Doç. Dr. Mehmet Nuri KARDAŞ - Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Dr. Mustafa KAYA - Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

8. Bölüm: 2019 Türkçe Dersi Öğretim Programı -1- Genel Çerçeve Doç. Dr. Abdulkadir KIRBAŞ - Atatürk Üniversitesi

9. Bölüm: 2019 Türkçe Dersi Öğretim Programı -2- Öğrenme Alanları, Kazanımlar, Diğer Derslerle İlişkisi Dr. Öğr. Üyesi Mustafa Said KIYMAZ - Adıyaman Üniversitesi

vi Türkçe Dersi Öğretim Programları

10. Bölüm: 2019 Türkçe Dersi Öğretim Programı -3- Ölçme-Değerlendirme Yaklaşımı ve Örnek Ölçme-Değerlendirme Araçları Doç. Dr. Ahmet AKÇAY - Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Arş. Gör. Serdar SAFALI - Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi

11. Bölüm: Öğretmen Yeterlikleri Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Emre ÇELİK - Ondokuz Mayıs Üniversitesi

İÇİNDEKİLER

Ön Söz .................................................................................................................................... iiiBölümler ve Yazarları .............................................................................................................v

1. BÖLÜMÖĞRETİM PROGRAMLARIYLA İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

Giriş ..........................................................................................................................................11. Eğitim ...................................................................................................................................12. Öğrenme - Öğretme - Öğretim ........................................................................................33. Eğitim Programı .................................................................................................................3

3.1. Hedef...........................................................................................................................43.2. İçerik ...........................................................................................................................53.3. Eğitim Durumları .....................................................................................................53.4. Değerlendirme ...........................................................................................................6

Özet ..........................................................................................................................................6Değerlendirme Soruları .........................................................................................................7Kaynakça..................................................................................................................................8

2. BÖLÜMÖĞRETİM PROGRAMLARININ

HAZIRLANMASI VE DEĞERLENDİRİLMESİGiriş ..........................................................................................................................................91. Programın Hazırlanması .................................................................................................10

1.1. Program Karar ve Koordinasyon Grubu..............................................................121.2. Program Çalışma Grubu ........................................................................................131.3. Program Danışma Grubu ......................................................................................14

2. Programın Değerlendirilmesi .........................................................................................18Özet ........................................................................................................................................21Değerlendirme Soruları .......................................................................................................22Kaynakça................................................................................................................................24

viii Türkçe Dersi Öğretim Programları

3. BÖLÜMGEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM

PROGRAMLARI -1- Cumhuriyet Öncesi ve Cumhuriyet Dönemi Türkçe Dersi Öğretim Programları

Giriş ........................................................................................................................................271. Cumhuriyet Dönemi Öncesi Türkçe Dersi Öğretim Programları .............................28

1.1. Sıbyan Mekteplerinde Türkçe Öğretim Programı ..............................................281.2. Medreselerde Türkçe Öğretim Programı .............................................................291.3. Enderun Mekteplerinde Türkçe Öğretim Programı ...........................................291.4. Tanzimat Döneminde Türkçe Öğretim Programı ..............................................291.5. Meşrutiyet Döneminde Türkçe Öğretim Programı ............................................30

2. Cumhuriyet Dönemi Türkçe Dersi Öğretim Programları ..........................................302.1. İlköğretim I. Kademe Türkçe Öğretim Programları ..........................................30

2.1.1. 1924 İlk Mektepler Türkçe Dersi Müfredat Programı ..............................302.1.2. 1926 İlk Mektepler Türkçe Dersi Müfredat Programı ..............................312.1.3. 1930 İlk Mektepler Türkçe Dersi Müfredat Programı ..............................322.1.4. 1936 İlkokul Türkçe Dersi Müfredat Programı .........................................322.1.5. 1948 İlkokul Türkçe Dersi Müfredat Programı .........................................332.1.6. 1968 İlkokul Türkçe Dersi Müfredat Programı .........................................332.1.7. 1981 İlkokul Türkçe Dersi Müfredat Programı .........................................332.1.8. 2005 İlköğretim I. Kademe Türkçe Dersi Öğretim Programı ..................342.1.9. 2015 İlköğretim I. Kademe Türkçe Dersi Öğretim Programı ..................35

2.2. İlköğretim II. Kademe Türkçe Öğretim Programları .........................................362.2.1. 1924 Ortaöğretim I. Devre Müfredat Programı ........................................362.2.2. 1929 Ortamektep Türkçe Programı.............................................................372.2.3. 1931-1932 Ders Senesi Tadilatı ve 1938 Ortaokul Türkçe Programı ......372.2.4. 1949 ve 1962 Ortaokul Türkçe Programı ...................................................382.2.5. 1981 İlköğretim Okulları Türkçe Eğitim Programı ...................................382.2.6. 2005 İlköğretim II. Kademe Türkçe Dersi Öğretim Programı ................382.2.7. 2015 İlköğretim II. Kademe Türkçe Dersi Öğretim Programı ................39

3. Günümüz Türkçe Dersi Öğretim Programına Genel Bir Bakış .................................40Özet ........................................................................................................................................43Değerlendirme Soruları .......................................................................................................46Kaynakça................................................................................................................................48

ixİçindekiler

4. BÖLÜMGEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM

PROGRAMLARI -2- İlk Mektep (1-5. Sınıf) Türkçe Dersi Öğretim Programları

Giriş ........................................................................................................................................491. 1924 İlk Mektep Müfredat Programı .............................................................................492. 1926 İlk Mektep Müfredat Programı .............................................................................503. 1930 İlk Mektep Müfredat Programı .............................................................................504. 1936 İlkokul Programı .....................................................................................................515. 1948 İlkokul Programı .....................................................................................................516. 1968 İlkokul Programı .....................................................................................................527. Dil Becerileri Açısından Temel Eğitim Birinci Kademe

Türkçe Dersi Öğretim Programları ................................................................................537.1. Dinleme/İzleme .......................................................................................................537.2. Okuma ......................................................................................................................557.3. İlk Okuma ve Yazma ...............................................................................................597.4. Yazma ........................................................................................................................617.5. Konuşma ..................................................................................................................65

Kaynakça................................................................................................................................69

5. BÖLÜMGEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TÜRKÇE DERSİ

ÖĞRETİM PROGRAMLARI -3- 6-8. Sınıf Türkçe Dersi Öğretim Programları (1929, 1931-32,

1938, 1949, 1962, 1981)Giriş ........................................................................................................................................711. İlkeler .................................................................................................................................712. Amaçlar .............................................................................................................................713. Öğrenme Alanlari/Dil Becerileri ....................................................................................754. Öğretim Strateji-Yöntem-Teknikleri ..............................................................................795. Kazanımlar ........................................................................................................................80Özet ........................................................................................................................................87Değerlendirme Soruları .......................................................................................................88Kaynakça................................................................................................................................89

x Türkçe Dersi Öğretim Programları

6. BÖLÜMGEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TÜRKÇE

DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMLARI -4- 2005, 2006, 2015, 2017 Türkçe Dersi Öğretim Programları

Giriş ........................................................................................................................................911. Programların İçindekiler Bölümü ................................................................................922. Türkçe Dersi Öğretim Programlarında İşlenen Amaçlar ...........................................933. Türkçe Dersi Öğretim Programlarında İşlenen İlkeler ...............................................954. Türkçe Öğretim Programlarında Öğrenme Alanları ...................................................985. Türkçe Öğretim Programlarında Öğretim Strateji -Yöntem ve

Teknikleri........................................................................................................................ 1036. Türkçe Dersi Öğretim Programlarında Kazanımlar ................................................ 1057. Türkçe Dersi Öğretim Programlarında Metin Türleri ............................................. 1118. Türkçe Dersi Öğretim Programlarında Temalar ...................................................... 113Özet ..................................................................................................................................... 117Kaynakça............................................................................................................................. 118

7. BÖLÜM2018 TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI

Giriş .................................................................................................................................... 1191. MEB Öğretim Programları .......................................................................................... 120

1.1. Programı Güncelleme Süreci ............................................................................. 1201.2. Programın İçeriği ................................................................................................. 1211.3. Öğretim Programlarının Amaçları .................................................................... 1221.4. Öğretim Programının Perspektifi ...................................................................... 123

1.4.1. Değerler ........................................................................................................ 1231.4.2. Yetkinlikler .................................................................................................. 124

1.5. Öğretim Programlarında Ölçme ve Değerlendirme Yaklaşımı ..................... 1261.6. Bireysel Gelişim ve Öğretim Programları ........................................................ 127

2. Türkçe Dersi Öğretim Programı ................................................................................. 1282.1. Türkçe Dersi Öğretim Programı’nın Özel Amaçları ...................................... 1282.2. Türkçe Dersi Öğretim Programı’nın Öğrenme-Öğretme Yaklaşımı ............. 1302.3. Türkçe Dersi Öğretim Programı’nın Ölçme ve Değerlendirme Yaklaşımı .. 1312.4. Uygulamada Dikkat Edilecek Hususlar ............................................................ 132

2.4.1. İlk Okuma Yazma Süreci .......................................................................... 132

xiİçindekiler

2.4.2. Ses Esaslı İlk Okuma Yazma Öğretimi .................................................... 1322.5. Temalara İlişkin Açıklamalar ............................................................................ 1332.6. Metin Sayısı ve Türlerine İlişkin Açıklamalar .................................................. 1342.7. Ders Kitaplarına Alınacak Metinlerin Nitelikleri ............................................ 1352.8. Türkçe Ders Kitabı Forma Sayıları ve Ebatları ................................................. 1372.9. Türkçe Dersi Öğretim Programı’nın Yapısı ..................................................... 137

2.9.1. Kazanımların Yapısı .................................................................................. 1372.9.2. Kazanımlar ve Açıklamaları ..................................................................... 1382.9.3. Dinleme/İzleme Beceri/Öğrenme Alanına İlişkin Kazanımlarv1382.9.4. Konuşma Beceri/Öğrenme Alanına İlişkin Kazanımlar ....................... 1392.9.5. Okuma Beceri/Öğrenme Alanına İlişkin Kazanımlar ........................... 1402.9.10. Yazma Beceri/Öğrenme Alanına İlişkin Kazanımlar ........................... 142

Özet ..................................................................................................................................... 144Değerlendirme Soruları .................................................................................................... 145Kaynakça............................................................................................................................. 145

8. BÖLÜM2019 TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI -1- Genel Çerçeve

Giriş ..................................................................................................................................... 1471. 2019 Türkçe Dersi Öğretim Programı ........................................................................ 148

1.1. Yetkinlikler ............................................................................................................ 1481.2. Ölçme ve Değerlendirme Yaklaşımı .................................................................. 1491.3. Öğrenme Öğretme Yaklaşımı ............................................................................. 1521.4. Amaçlar ................................................................................................................. 1531.5. Temalar .................................................................................................................. 1541.6. Metin Türleri......................................................................................................... 1581.7. Kazanımlar ............................................................................................................ 159

Kaynakça............................................................................................................................. 165

xii Türkçe Dersi Öğretim Programları

9. BÖLÜM2019 TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI -2-

Öğrenme Alanları, Kazanımlar, Diğer Derslerle İlişkisiGiriş ..................................................................................................................................... 1671. Öğrenme/Beceri Alanları ............................................................................................. 1692. Kazanımların Sınıflara Göre Dağılımı ........................................................................ 1713. Türkçe Dersi Öğretim Programı’nın Diğer Derslerle İlişkisi................................... 176Özet ..................................................................................................................................... 181Değerlendirme Soruları .................................................................................................... 182Kaynakça............................................................................................................................. 182

10. BÖLÜM2019 TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI -3-

Ölçme-Değerlendirme Yaklaşımı ve Örnek Ölçme-Değerlendirme Araçları

Giriş ..................................................................................................................................... 1851. Ölçme Araçları ............................................................................................................... 186

1.1. Klasik Ölçme Araçları ......................................................................................... 1871.1.1. Yazılı Yoklamalar ........................................................................................ 1871.1.2. Kısa Cevaplı Sorular ................................................................................... 1871.1.3. Çoktan Seçmeli Sorular ............................................................................. 1871.1.4. Doğru-Yanlış Testleri ................................................................................. 1881.1.5. Sözlü Sınavlar .............................................................................................. 188

1.2. Alternatif Ölçme Araçları ................................................................................... 1891.2.1. Performans Ödevleri .................................................................................. 1891.2.2. Proje Ödevleri ............................................................................................. 1891.2.3. Ürün Dosyası-Portfolyo ............................................................................. 1891.2.4. Kavram Haritaları ....................................................................................... 1891.2.5. Tanılayıcı Dallanmış Ağaç ......................................................................... 1901.2.6. Yapılandırılmış Grid ................................................................................... 1901.2.7. Öz ve Akran Değerlendirme ..................................................................... 1901.2.8. Kelime İlişkilendirme Testleri ................................................................... 190

2. 2019 Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda Ölçme ve Değerlendirme Yaklaşımı ............................................................................................. 191

3. Örnek Ölçme-Değerlendirme Araçları ...................................................................... 193

xiiiİçindekiler

3.1. Hazırbulunuşluk Testi ......................................................................................... 1933.2. Kontrol Listesi ...................................................................................................... 2013.3. Değerlendirme Ölçeği ......................................................................................... 2023.4. Kavram Haritası ................................................................................................... 2033.5. Yapılandırılmış Grid ............................................................................................ 2033.6. Öz Değerlendirme ............................................................................................... 2043.7. Akran Değerlendirme Formu............................................................................. 2063.8. Elektronik Portfolyo ............................................................................................ 2063.9. Dereceli Puanlama Anahtarı .............................................................................. 207

Özet ..................................................................................................................................... 210Değerlendirme Soruları .................................................................................................... 210Kaynakça............................................................................................................................. 211

11. BÖLÜMÖĞRETMEN YETERLİKLERİ

Giriş ..................................................................................................................................... 2131. Yeterlik ve Öğretmen Yeterliği ..................................................................................... 2132. Türkçe Öğretmeni Özel Alan Yeterliği ....................................................................... 220Özet ..................................................................................................................................... 231Değerlendirme Soruları .................................................................................................... 232Kaynakça............................................................................................................................. 232

Yazarlar Hakkında ........................................................................................................... 233

ŞEKİLLER LİSTESİ1. BÖLÜMŞekil 1. Programı Oluşturan Ögeler .....................................................................................4

2. BÖLÜMŞekil 1. Program Karar ve Koordinasyon Grubu Üyeleri ................................................13Şekil 2. Program Çalışma Grubu Üyeleri ..........................................................................14Şekil 3. Program Danışma Grubu Üyeleri ........................................................................14

6. BÖLÜMŞekil 1. 2015 TDÖP Kazanım Numaralandırması ........................................................ 109Şekil 2. 2017 TDÖP Kazanım Numaralandırması ........................................................ 110

7. BÖLÜMŞekil 1. Programın “İçindekiler” Bölümü ...................................................................... 122Şekil 2. Programda Önerilen Metin Türleri ................................................................... 135Şekil 3. Ders Kitaplarının Ebat ve Forma Bilgileri ........................................................ 137Şekil 4. Kazanımların Yapısı ............................................................................................. 137

9. BÖLÜMŞekil 1. Kazanımların Yapısı (MEB, 2019: 19) ............................................................... 172

10. BÖLÜMŞekil 1. E-portfolyo Örneği (Özgür, 2016) ..................................................................... 209

11. BÖLÜMŞekil 1. Öğretmen Yeterliklerinin Kullanım Alanları (MEB, 2017, s. 9) ................... 221

TABLOLAR LİSTESİ3. BÖLÜMTablo 1. 1924 İlk Mektepler Türkçe Ders Programı .........................................................30Tablo 2. 1926 İlk Mektepler Türkçe Ders Programı .........................................................31Tablo 3. 1936 İlkokul Türkçe Ders Programı ....................................................................32Tablo 4. 1968 İlkokul Türkçe Ders Programı ....................................................................33Tablo 5. 2005 Programında Sınıflara Göre Türkçe Ders Saatleri ...................................34Tablo 6. 2015 Programında Sınıflara Göre Türkçe Ders Saatleri ...................................35Tablo 7. 1924 Ortaöğretim I. Kademe Türkçe Ders Programı .......................................36Tablo 8. 1929 Ortamektep Türkçe Ders Programı ...........................................................37Tablo 9. 2015 Türkçe Dersi Öğretim Programında Sınıf Düzeylerine

Göre Metin Türleri ................................................................................................40Tablo 10. 2019 Türkçe Dersi Öğretim Programında Sınıf Düzeylerine

Göre Metin Türleri ..............................................................................................41

5. BÖLÜMTablo 1. Türkçe Öğretim Programlarının Genel Amaçlarının

Alanlara Göre Dağılımı ........................................................................................74

6. BÖLÜMTablo 1. 2005 TDÖP’te Sınıf Düzeylerine Göre Kazanım Sayıları .............................. 106Tablo 2. 2006 TDÖP’te Sınıf Düzeylerine Göre Kazanım Sayıları .............................. 107Tablo 3. 2006 TDÖP’te Sınıf Düzeylerine Göre Kazanım Sayıları .............................. 108Tablo 4. 2015 TDÖP’te Sınıf Düzeylerine Göre Kazanım Sayıları ............................. 109Tablo 5. 2017 TDÖP’te Sınıf Düzeylerine Göre Kazanım Sayıları ............................. 110Tablo 6. 2006 TDÖP’te Yer Alan Metin Türlerinin Sınıflar Düzeylerine Dağılımı .. 111Tablo 7. 2015 TDÖP’te Yer Alan Metin Türlerinin Sınıf Düzeylerine Dağılımı ....... 112Tablo 8. 2015 TDÖP’te Sınıf Düzeylerine Göre Ders Kitaplarında Yer Alan

Okuma ve Dinleme Metinlerinin Türleri ve Dağılımı ................................... 112Tablo 9. 2017 TDÖP’te Yer Alan Metin Türlerinin Sınıflar Düzeylerine Dağılımı .. 113Tablo 11. 2005 TDÖP’te Temaların Sınıf Düzeyine Göre Dağılımı ........................... 114Tablo 12. 2006 TDÖP’te Temaların Sınıf Düzeyine Göre Dağılımı ........................... 115Tablo 13. 2015 TDÖP’te Sınıf Düzeylerine Göre Temaların Dağılımı ....................... 116Tablo 14. 2017 TDÖP’te Temaların Sınıf Düzeyine Göre Dağılımı ........................... 116

xvi Türkçe Dersi Öğretim Programları

7. BÖLÜMTablo 1. 2018 Türkçe Dersi Öğretim Programı Kazanım Sayıları............................... 138Tablo 2. Öğrenme Alanlarına Bağlı Olarak Kazanımların Sınıf

Düzeyine Dağılımı ............................................................................................. 138Tablo 3. Dinleme/İzleme (T.1.1.) Becerisine İlişkin Hedef Kazanımlar ..................... 139Tablo 4. Konuşma (T.1.2.) Becerisine İlişkin Hedef Kazanımlar ............................... 139Tablo 5. Okuma (T.1.3.) Becerisine İlişkin Hedef Kazanımlar ................................... 140Tablo 6. Yazma (T.1.4.) Becerisine İlişkin Hedef Kazanımlar .................................... 142

9. BÖLÜMTablo 1. Yıllara Göre Sınıf Düzeyinde Kazanım Sayılarında

Yaşanan Değişiklikler ......................................................................................... 172Tablo 2. 2019 Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda Yer Alan Kazanımların

Sınıf Düzeylerine Göre Dağılımı ...................................................................... 173Tablo 3. Tüm Sınıf Düzeylerinde (1-8) Sık Tekrar Eden Dinleme Kazanımları ....... 174Tablo 4. Tüm Sınıf Düzeylerinde (1-8) Sık Tekrar Eden Konuşma Kazanımları ...... 174Tablo 5. Tüm Sınıf Düzeylerinde (1-8) Sık Tekrar Eden Okuma Kazanımları ......... 175Tablo 6. Tüm Sınıf Düzeylerinde (1-8) Sık Tekrar Eden Yazma Kazanımları ........... 175

11. BÖLÜMTablo 1. Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri .......................................................... 218Tablo 2. Türkçe Öğretmeni Özel Alan Yeterlikleri (Türkçe Öğretim

Sürecini Planlama ve Düzenleme) ................................................................... 223Tablo 3. Türkçe Öğretmeni Özel Alan Yeterlikleri (Dil Becerilerini Geliştirme) ..... 225Tablo 4. Türkçe Öğretmeni Özel Alan Yeterlikleri (Dil Gelişimini

İzleme ve Değerlendirme) ................................................................................. 228Tablo 5. Türkçe Öğretmeni Özel Alan Yeterlikleri (Okul, Aile ve

Toplumla İş Birliği Yapma) ................................................................................ 230Tablo 6. Türkçe Öğretmeni Özel Alan Yeterlikleri (Türkçe Alanında

Mesleki Gelişimini Sağlama) ............................................................................. 232

Giriş

Sosyal bir varlık olarak insan, içinde yaşadığı toplumun değerlerini, yargıla-rını ve davranışlarını kazanmak durumundadır. Aynı şekilde toplum da sahip ol-duğu kültürel birikimi bireylere aktararak varlığını sürdürme amacındadır. Birey ve toplum arasındaki ilişki; birey açısından bakıldığında kültürlenme, toplum açı-sından değerlendirildiğinde ise kültürleme süreci olarak ifade edilebilir. Toplum tarafından kasıtlı biçimde gerçekleştirilen bu süreç, eğitim olarak karşımıza çıkar.

Gelişmiş toplumlar ile gelişmemiş ya da gelişmekte olan toplumlar arasındaki en belirgin farkların başında eğitimin geldiğini söylemek yanlış olmaz. Bütçele-rinin büyük kısmını eğitime ayırarak ekonomi, sanayi ya da tarım gibi alanlarda nitelikli insan gücüyle ilerlemeyi temel alan toplumların refah seviyelerinin yük-sek olduğu; eğitime önem vermeyen toplumların yaşam standartı ortalamalarının ise pek çok açıdan geride kaldığı, günümüz dünyasının gerçeklerinden biridir. Bu nedenle hem toplumların sahip oldukları bilgi birikimlerini aktarabilmeleri hem de diğer toplumlar arasında ekonomik açıdan ön plana çıkabilmeleri için nitelikli bir eğitime ihtiyaç duyulmaktadır.

1. Eğitim

Eğitimin amaçları ve sistemleri eğitim felsefelerinin etkisiyle belirlendiği do-layı, farklı felsefe akımlarına göre eğitimin tanımları da çeşitlilik göstermektedir. İdealizme göre eğitim; “insanların Tanrı’ ya ulaşmak için sürdürdüğü bilinç-li ve özgürce çabalar” olarak tanımlanırken, Realizmde eğitim; “yeni kuşakta-ki bireylere kültürel mirası aktararak onları yetişkinler toplumuna adapte etme süreci”, Pragmatizme göre eğitim; “bireyin yaşantılarını yeniden inşa yoluna yönlendirme süreci” olarak tanımlanmıştır. Natüralizme göre eğitim; “Kişinin

1. BÖLÜM

ÖĞRETİM PROGRAMLARIYLA İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

Doç. Dr. Ahmet AKÇAY - Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi

Arş. Gör. Serdar SAFALI - Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi

doğal olgunlaşmasını arttırma ve onun bu özelliğini göstermesini sağlama işidir” (Sönmez, 1993; Ertürk, 1992; akt. Görgen, 2012). Varoluşçulukta ise eğitim; “Kişinin kendi kendini gerçekleştirmesinin bir aracıdır. Eğitim, bireylerin mutlak özgürlüğünü teşvik etmeli ve bireylere bu özgürlüğü nasıl kullanacağını da öğret-melidir” (Kıncal, 2000; akt. Görgen, 2012).

Eğitim; doğumdan yaşamın sonuna dek devam eden gerçeği görme, keşfe teş-vik etme ve öğrenmeye zaman verme sürecidir. John Dewey (1916) eğitimi “gele-cek yaşam için hazırlık değil, tam aksine yaşamın tam kendisi” olarak belirtmiştir (akt. Smith, 2015). Eğitim, “İnsanları etkileyen, insanların davranışlarının değiş-mesine neden olan ve doğumdan yaşamın sonuna kadar devam eden bir süreçtir”. Eğitim ile hiç sergilenmeyen davranışlar gösterilebileceği gibi eğitim öncesinde var olan davranışların gösterilmemesi de sağlanabilir (Görgen, 2012).

Eğitim formal ve informal biçimde gerçekleşebilir. Formal eğitim, önceden planlanmış belli amaçlar doğrultusunda gerçekleşirken informal eğitim, belli amaçlar doğrultusunda önceden bir plan ve program yapmaksızın tesadüfî biçim-de gerçekleşebilir. İnformal eğitimde uzman kişilere ihtiyaç duyulmazken formal eğitimde uzman eğitimcilere ihtiyaç vardır. Bireylerden kazanmaları beklenen bilgi, beceri ve tutumlar; formal eğitim plânlarında belirlenen hedefler doğrultu-sunda olumlu biçimde gerçekleştirilmeye çalışılırken informal eğitimde istenme-yen beceri ve tutumlar gerçekleşebilmektedir. Formal eğitimde verilmek istenilen eğitim, önceden belirlenen hedefler doğrultusunda bu eğitim yapısına uygun okul içi veya okul dışı çevre ve ortamlarda gerçekleştirilirken informal eğitimde uygun bir çevre ya da ortama gerek yoktur, eğitim her alanda gerçekleşebilir. İnformal eğitime, bir berber dükkânında çalışan çırağın ustasını gözlemleyerek makas kul-lanmayı öğrenmeye çalışması; formal eğitime ise bir halk eğitim merkezinde saç bakımı ve yapımı kursuna katılan bir kursiyerin alanıyla ilgili eğitim alması örnek verilebilir.

Formal eğitim, kendi içerisinde örgün eğitim ve yaygın eğitim olmak üze-re iki bölüme ayrılır. Örgün eğitim; belirli yaş gruplarına hitap eden, birbiri-ne bağlı eğitim seviyelerinden oluşan sadece eğitim sistemiyle ilgili yasalarda zorunluluğunun olup olmadığı belirtilen eğitim şeklidir (Altuntaş, 2007). Örgün eğitimde öğrenciler arasındaki farklar minimum olup eğitim sistemi aşamalıdır, her bir kademe kendisinden sonraki kademeye geçilmesinde başarılı olunması için ön koşuldur, millî eğitimin önceden belirlemiş olduğu amaçlara uygun olarak programla yürütülen uzun süreli ve disiplinli bir süreçtir. Okul öncesinden yük-seköğretime kadar eğitim kurumlarında yapılan bütün eğitimler, örgün eğitime örnek gösterilebilir (Görgen, 2017).

2 Türkçe Dersi Öğretim Programları

Formal eğitimin diğer bir kolu olan yaygın eğitimde, sınıftaki öğrencilerin aynı özellikte olmaları ön koşulu aranmaksızın, her yaş grubuna uygulanabilen, istek ve ihtiyaçta bu eğitim sistemine başvurulan, yaşamın her döneminde kulla-nılan bir sistemdir. Halk eğitim kursları ve çıraklık eğitimi kursları yaygın eğitime örnek verilebilir (Erden, 2007).

2. Öğrenme - Öğretme - Öğretim

Öğrenme, bireyde yaşantı yoluyla meydana gelen davranış değişikliğidir. Davranış değişikliğine öğrenme denilebilmesi için yeni kazanılan veya önceden kazanılıp terk edilen davranışın sürekli olması gerekmektedir. Öğrenenin sahip olduğu yaş, zekâ, güdüleme gibi özellikler; süreçte kullanılan öğrenme yöntem-leri, malzeme türü ve öğrenmenin yapıldığı ortam öğrenmeyi olumlu veya olum-suz etkileyen etmenlerdir. “Öğrenme sürecini kılavuzlama ve öğrenmeyi sağlama faaliyetine öğretme, öğretme sürecinin okul içinde veya dışında planlı ve kontrollü olarak uygulanmasına ise öğretim” denir (Erden, 2007).

3. Eğitim Programı

“Eğitim programı (curriculum) kavramının kökeni, Latince ‘yarışan atlı arabanın izlediği rota’ veya ‘Yunan askerlerinin koşu-savaş arabalarının izlediği yol’ anlamına gelir. Curriculum kavramının kökü olan ‘currere’ ise koşmak an-lamına gelmektedir” (Akpınar, 2015). Yetişek olarak da tanımlanan program, bir eğitim kurumunun millî eğitimin hedefleri doğrultusunda bireylere sağladığı tüm faaliyetlerdir (Varış, 1996). Hunkins ve Ornstein’e göre (2014: 10) eğitim programı istenilen hedeflere veya amaçlara ulaşmak için stratejiler içeren yazılı bir belge, eğitilecek kişiler için öğrenme fırsatları içeren eylem planıdır (akt. Safalı, Akpınar ve Özeren, 2018).

Eğitim programı, “okulda ne öğretilmesi gerektiğine ilişkin düzenlenmiş ka-rarları içeren belgedir, öğrenci davranışlarının istenilen yönde oluşturulması için yapılan ayrıntılı planlama sürecidir; hedeflerin, içeriğin ve davranışların belirlen-diği ve gerçekleştirilecek hususların örgütlendiği bir öğrenim yaşantıları sistemi-dir” (Büyükkaragöz, 1997; Bilen, 2006; akt. Akpınar, 2015). Duncan ve Frymer (1967) ise eğitim programını farklı açıdan ele alarak “insan deneyimini yeniden yapılandırma potansiyeli bulunan, önerilen, olmakta olan ya da olmuş olacaklar dizini” olarak tanımlamıştır (Elliot, 1983; akt. Akpınar, 2015).

Program öğretim için gerekli bilgileri kapsayan konular bütünü olup okulun sorumlu olduğu planlı öğrenmeleri içererek deneyimlerle öğrencilerin sahip ol-

Öğretim Programlarıyla İlgili Temel Kavramlar 3

duğu genel becerileri keşfetmeyi ve öğrenmesi gerektiği bilgilere ulaşabilmesini sağlar (Marsh, 2004).

Eğitim programı hazırlanırken sırasıyla niçin, ne, nasıl ve ne kadar öğreti-lecek sorularına cevaplar aranarak yine sırasıyla eğitim programının bölümleri olan hedefler/kazanımlar (niçin öğretilecek), içerik (ne- ne ile öğretilecek), eğitim durumları (nasıl- ne şekilde öğretilecek) ve sınama durumları (ne kadar- ne dü-zeyde öğretilecek) oluşturulur.

Hedef(Niçin?)

Değerlendirme(Ne kadar?)

EğitimDurumları

(Nasıl?)

İçerik(Ne?)

Şekil 1. Programı Oluşturan Ögeler

3.1. Hedef

Hedef, ulaşılmak istenen nokta olarak tanımlanabilir. Programın ilk ögesi olan hedef, yetiştirilecek kişide bulunması beklenen özelliklerin sıralandığı kısımdır. Programın “Niçin?” sorusuna cevap arandığı ögesidir. Her programın hazırlan-dığı alana özgü hedefleri vardır. Demirel’e (2015) göre hedef süreç doğrultusunda kazandırılması gereken insana uygun görülen eğitim yoluyla kazandırılabilir olan bilgi, yetenek, beceri, tutum ve alışkanlıklar gibi istendik davranış değişiklikleri olarak tanımlarken Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda kazanım olarak yer alan bu özellikler; bilgi, beceri ve tutum biçiminde ifade edilmiştir. Hedefler program içeriğine dâhil edilecek unsurları belirlediği gibi dersin sonunda bireyin neler ka-zanmış olacağını da ifade eder (Akpınar, 2015).

Hedeflerde olması gereken nitelikler aşağıda belirtilmiştir:

1. Hedefler öğrencinin seviyesine uygun olmalı, öğrencinin ilgi ve ihtiya-cını karşılamalıdır.

2. Hedefler mevcut eğitim şartlarına uygun ve ulaşılabilir olmalıdır.

3. Hedefler davranış gruplarını ifade ederken tek tip öğrenme durumunu göstermelidir.

4. Açıkta hedef kalmamalı, her hedef bir kapsamla ilişkili olmalıdır.

4 Türkçe Dersi Öğretim Programları

5. Hedefler öğrenme sürecini değil öğrenme ürününü yansıtmalıdır.

6. Belirlenen hedefler açık, anlaşılır ve sade olmalı, hedefleri okuyan farklı kişiler tarafından farklı anlamlar çıkarılmasının önüne geçilmelidir.

7. Hedefler birbirileriyle tutarlı olmalı, birbirilerini tamamlamalıdır (Akpı-nar, 2015; Demirel, 2015; Sönmez, 2008).

3.2. İçerik

Hedefe ulaşmada araç olarak kullanılan içerik, programda belirlenen hedeflere ulaşmak için “Ne öğretelim?” sorusuna cevap aranan kısımdır. İçerik, öğrencilere aktarımı planlanan kazanımlar doğrultusunda hazırlanmalı ve öğrencilerin belirlenen hedefe ulaşmasına aracılık edecek biçimde düzenlenmelidir. Hedef davranışları kazandırmak için öğretim sürecinde öğrencilere verilecek ünite ve konuların belirlenmesi ve sınırlı bir süre dâhilinde uygun sıra ile öğretilmesinin düzenlenmesi programın ikinci kısmı olan içerik bölümünde hazırlanır (Fer ve Cırık, 2007).

İçerik belirlenirken aşağıdaki durumlar göz önünde bulundurulmalıdır:

1. İçerik, kendi içinde ve hedeflerle tutarlı olmalıdır.

2. İçerik; öğrencilerin sahip olduğu hazırbulunuşluk düzeyine, yetenekleri-ne ve ilgilerine uygun olarak belirlenmelidir.

3. İçerik, güncel ve bilimsel bilgilerden oluşmalıdır.

4. İçerikte belirlenen eğitim durumları birbirilerine bağlı olmalı, yeni öğ-renmelere de hazırlayıcı olmalıdır.

5. İçerik, ileride gelebilecek soruların cevabını içermeli, yaşamdan örnekler barındırmalıdır (Akpınar, 2015).

3.3. Eğitim Durumları

Programın üçüncü basamağı olan eğitim durumlarında, “Nasıl öğretelim?” sorusuna cevap aranmaktadır. Eğitim durumlarında, birey hedefte belirlenmiş davranışları gösterebilmesi için içerik basamağında belirlenmiş olan ünite ve ko-nuların uygulamaya geçildiği süreçtir. Diğer bir ifadeyle; bireyin yaşantı geçireceği süreçtir.

“Eğitim durumları; pekiştireç, konu sıralaması, ipucu, düzeltme, dönüt, fizik-sel özellikler, öğrenci katılganlığı, uygun öğrenme-öğretme stratejileri, kuramları, yöntemleri, teknik, taktik ve stilleri, akıl yürütme, araç-gereç, eğitim teknolojisi, zaman, öğretmenin niteliği, sevgi, yetiştirme ve biçimlendirmeye dönük değerlen-dirme değişkenlerini kapsayabilir” (Sönmez ve Alacapınar, 2015).

Öğretim Programlarıyla İlgili Temel Kavramlar 5