tuda-®biyaa_adaga... · 2017. 7. 18. · muzohara tuda urubaa-ã sufara lîbiyaa-ã gubugi-ĩ...
TRANSCRIPT
-
Sa Allaa du mejelle nduru a
ndogudi hunu gubuddi-ĩ kuba
karadidaa-ã kôi di nakuri , muro
kenneherti gudi kenneherti nduru
gursu Sebehee-ã ha su nakuriĩ
muro , Tunda Tuda-ã kôñoli
ndurã nduhuii-ĩ ni gursu , numo
ndurã nduhuii-ĩ ni gursu , ka
ndurã nduhuii-ĩ ni gursu . dugusa
kanjindã du Tuda-ã wuda mundu
čudurto ,
Nêrdi yogoda-ã guyundu
yerčindã budi bui , naginni borsu
gunú , kôñoli Tudaa-ã ŋgidehi
barayindu yerčuo , mbzoo zaga
tunda mura ha arraŋgiriĩ koi di
arraktiyindîe koo yili tiyigedusudo
kor du hanadiri .
Tunda Tuda-ã lûko Lîbiya
nûmooridinã muro koi di kalaka
ndurã haŋgirîe koi di durtaar ,
čîidi yunu to gunna yire gunnó to-
gus , bini Lîbiya nûmooridunu ni
a kor togusã kalaka ndurã
haŋgurdaã gunú tunda daha-ã ha
kînjigi tuyuwatîe barayuo , Tezer
ga ni gursu tiyuo , nû Sebehe a ni
gursu tiyuo , to koi čîidi Alla tun-
da ha kennehertiyuo .
Gursu Tuda-ã Sebehe a yê Tezer
ga yê yogusudaã mura dôlumndu-
da yiŋgal du Alla kenneher yihid ,
mura ha Yogoda-ã dikindu ndî
mannu yogusududo yugonnódi go
čuo .
Nû tunda tira mundu du gursu
kohodiri , gursu turo ni kôñoli
ndurã nduhuii-ĩ , turo ni ka ndurã
nduhuii-ĩ , ka ndurã tadurdóo ni
tîyikoo mannu tugondunnó koi ,
kôñoli ndurã nduhuii-ĩ nĩ nduhui
kînjigi ndurãa .
Tunda Tuda-ã kôi to nerke he čû
du yogoda-ã čêgihe tuyoopîe kan-
damaiyindã gunnódi ôwonni
gostiyindî tûrričîku , koloko nduru
turo mannu zabčindu tiyendudo
yugó , yunu gudi êski Tuda-ã ha
gostii yogusã kanûn walawalaa-ã ,
anna kanûn a čunakaã du turo
mannu Tudo yugó , toi yiŋgal du
kanûn a zaga Tuda-ã ha durriyinîe
du čunako , zaga kôe walawalaa-ã
čoorkoã zaga Tudo borlaman-ã du
zodîe gunnó koi di čoorko , Tuda-ã
ha tatarčindu yûhutuo . yuna ada
gunna hoŋguru landuroo Tuda-ã
ŋga di hanandurú .
Tuda-ã hûi hundã ŋga di ?
Čer Allaa-ã du , gunna du kiñimaldi-ĩ , gunna du owor zunni-ĩ
Ko ndunai
Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n ZALA DÎ 1
Arais yibedii-ĩ
-
Tuda-ã hûi hundã ŋga di ? Arais yibedii-ĩ
Hodu Zalaa-ã—Tumo yire-ã kennehertunã
Čabu Tudaa gubuddi-ĩ atago turo tiri dîli-ĩ
laũ
Kakad labbaraa Tudagaa Sodur Zalaa-ã
Tuda-ã numo hundã nûmooridinã yiŋgal du
abi činaki
Tudaga-ã karandogusi-ĩ—mišenu yire to-
gusîčî
Arba Tudagaa-ã – kîyi hunã
yê amba hunã yê .
Tûbulujiya-ã ilim êski di gi-
bi .
Šiir Tudagaa-ã .
Hasan Bêdei mi
Hasan Bêdei mi
1 Ko ndunai
4 Labbara
13 Artîkle
Ndogudi a du
4
1
7
9
11
13
13
16
18
Čabu Tudaa gubuddi-ĩ
atago turo tiri dîli-ĩ laũ
L 7
Ôrkudun êri Zalaa-ã
L 21
12
Hodu Zalaa-ã—Tumo
yire-ã kennehertunã
L 4
-
Tudaga du arbidi šihig .
Durdi-ĩ mi yê Sardua
hunã yê
Hasan
Bêdei mi
ZALA DÎ Mejelle kôwuroo hodo
Hoo Lîbiyaa Sakafa Tudagaa-ã
du čurui
Sagahanu gubuddi-ĩ - Ndogudi gubuddi-ĩ , Sûbut , 28 Îbril 2012
n , 6 Yumada laad 1433 h
Ardanĩ Êliĩ mi Mahuma Sala mi
Arais yibedii-ĩ
Hasan Bêdei mi
Mîdir yibedii-ĩ
Bokur Guduyunnu mi
Čabu yibedidaa
23 Ka ndura Tudaga-ã
30 Sakafa anna gudaa-ã
34 Dîn nduru islemma
23
Ôrkudun êri Zalaa-ã .
Kûloli numoi Lîbiyaa-ã 19
21
Bokurĩ
Guduyunnu mi
Kubor yala čidi 26
Ači-ĩ yê Mûši-ĩ yê 29
30
Ŋali Ôzuuu-ã
Ŋîbir-ã
34
34
Mejelle-ã četu hokndindîe
Tôlhun : 0926441138
0926658056
[email protected] . mail :
Suura annaa-ã Tudaga du 34
Taman-ã
Yînea čû yê laũ yê Lîbiyana
mailto:[email protected]
-
Tumo 26 / 3 / 2012 n
gursu dunodo Sebehe du Tuda-ã
yê Yogoda-ã kôi di yerči , sôbob
gursu-ã yerčinã Yogoda-ã Suhura
Tuda-ã buia hunda ôguzuu
ŋôdurčindu čituã yiŋgal , Yogoda-ã
yê Tuda-ã yê četu čabu ŋgullaha
numii-ĩ layindîe čabtundã Yogoda-
ã Tuda-ã ha ŋôdurčindu ni čû ni
kômma ha čido turo ni kômma ha
ŋuiyindu ni tîimma sura to-
gusîčîidi čîdo , taa Tuda-ã yerčin-
du ni Yogoda-ã ha bokundu kaa
ôwinnee-ã du yihito , taa Yogoda-ã
yê Yabbada-ã yê gunna sôortundu
ni Tuda-ã ha yituru ni Sebehe du
boŋguru hitaar čuo , to koi čindu
ni tûrru asuba buia dubaba na
rajma na asubu 106 na RBG na
čoopu lidu kôe Tuda-ã čîkuã du
čubapo , to koi togusã Tuda num-
aga-ã du čîkuã gunna čabtundu
lidu Sebehe dahagi-ĩ lidu čabtuo ,
taa lûko anna yara kôi di
tugandîčîkuã Yogoda-ã yibe-ã četo
čindã allahar Sebehe čubapu daha
Hodu Zalaa-ã
Yerkida Tudaa-ã Sebehe ndûuski-ĩ a lûko kennehertundã
Tumo yire-ã kennehertunã
ZALA DÎ 4 Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n
-
Čendã čubapî tûgohu togusã
Yogoda-ã ha bokundu ni Sebehe
du zotu ni kôe numo-ĩ du dunoda
čîkuã gunna čoopo , čôhori-ĩ
moski-ĩ ni čoŋo , kaa ôwinnee-ã
ni čoŋo , kôe ôskrea mundu ni
čopo Yogoda-ã ha ni bokundu ni
tatarčo .
Gursu a hi Tuda-ã čer hunã
Hodu Zalaa-ã čeo Gursu a gursu
nûnjui Lîbiya nûmooridunno bu
Tuda-ã yogusudiĩ , Yogoda-ã Tuda
-ã ha čêgihe čoopîe barayindi ,
hakumma ni čedo mosko numoi
kôwuree-ã ni čedo , lûko gursu
Tezer gu-ã ôskoro hakumma kedi-
gu gursu-ã tus kohorîe činã Yogo-
da-ã četu Tuda-ã ha go čeo , nû
ôwonni lûko gursu Sebehee-ã to-
gusã ôskoro hakumma kegirčinu
ni ôskoro numoia činã Yogoda-ã
četu bosu ni Tuda-ã ha go čeo ,
ôskoro guru gokî kubaa čoopa
Tuda-ã yidadu durtaar , ôskoro
hakummaa-ã Tuda-ã ha go čendã
gunnódi tilibizin hakummaa-ã ni
Tudaa-ã godo du bos , ôwonni
êredie Sebehee-ã yê môšidee-ã
gunna yê du Tuda-ã ha su anna-ã
gerenjindu čûdudo . ôwonni yuna
guda hakumma Tudaa-ã goda yo-
gusaã turo tôluhun-ã numa
Tudaa-ã gunna yugob , čôhori di
ni ôskoro Tudaa-ã ha čuba ,
ôwonni kôe Tuda-ã čîkuã čôhori
di layinu ni Yogoda-ã ha kômaa-ã
čeni , ôwonni zaga gursu Tezer gu
-ã togusã koi di anna ŋuida Yogo-
daa-ã ni čôhori-ĩ tumo nani li ni
čoobu Tarabulus tedi , anna
ŋuida Tudaa-ã čôhori-ĩ čû du
eneũ bozudo li guiyi čoobu ted .
Asuba du Tuda-ã ha
Hijara wûni čubičî
Muzohara Tuda Urubaa-ã sufara Lîbiyaa-ã gubugi-ĩ
Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n ZALA DÎ 5
-
Gurusu-ã zaga togusuã baradii
di aũ gursu Kambutûyurii-ĩ bur-
wodi-ĩ Bezei Abali mi hi labbara
wutar , taa yahadi : êrdi-ĩ li
asuba buia du tuyubapo čîidi tun-
da anna mundu gunú murta
ôguzuu sã guru čîidi Alla kenne-
hertuyundu ni êrdi-ĩ hi boŋgar ,
êrdi-ĩ muro
ada ni čid
adiba ni či
anna mur-
ta tuzoo
nerka tira
kajindîčîka
čoobu čid ,
guru hu ni
č o o b u
daŋaĩyi ,
a n n a
ndura gur-
su-ã du čata-ã tûdusu du kanjin-
dú guda-ã gunna anna bilaa diki
čoobu suroni di čituo , mura anna
dôlua , ôwonni anna tunda ha go
tiyendã buga-ã gunna anna kasu-
da-ã mura anna dîn yidada gunú ,
mura turo ho labbara wudurã ji-
hed či , taa haduri jihed koo nîgeĩ
yarkuma nar !! . ôwonni yahadi
tunda ha ôskoro hakummaa-ã
mannu go tiyuo , mura turo ho
kubaa makurdo tadar či . ôwonni
yahadi tolob nduru gunna du
gubui a čîĩ nduhui dôwulîe
barandiri či .
Aũ gudi labbara wuturã muro
Adum Belei mi , taa muro zaga
yerkida Tudaa-ã Kambutûyuri
zotuã yahdia du tunda gbi-ĩ du
turuturu tîyiku ni budi taabana
tîyikiidi , ôskoro mûrtia hundã go-
ni ŋa du
nûkundi , 14
hundã kûdi
ŋ a d u
yumarč ind i a
ômuri turo-ã
ômure murta
dîšee leo či ,
ôwonni ŋîrbi
yerkide Tudaa-
ã yahadi :
Tani owor kidde murčinnó ta-ri , šeĩ tikile čaanó tari , abba
fursanaa mi . dûgule-ã mura daha yigideko , askaka-ã ôhure yigideko , čôhure-ã du mui čî , anna-ã du Tudo čî Tunda Tuda-ã gurna Alla du
kennehertuo čîidi yunu turo gali-
gedi daha makuroo gali , Tunda
ha Yogoda-ã hakumma četu go
tiyendîčûkudo kor du daha maku-
roo gali .
Bezei Abali mi
Adum Belei mi
Tuda-ã agasu-ã bui-ĩ Kîb yê
ZALA DÎ 6 Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n
-
Tuda-ã čabtundu ni tumo 1 /
3 / 2012 n Tarabulus gôni-ĩ a ča-
bu hundu gubuddi-ĩ činako , čabu
-ã čabu bui ni dunodo ni anna
dûbu nerke tigiruo , Tuda-ã yê
Yogoda-ã yê Amazigha-ã yê
Yuburda-ã yê gunna tigiruo ,
ôwonni anna yuganna
Lîbiyaa čîkuã ni luo ,
hooa yê hizba numi-ĩ du
čîkuã ni luo , delegašaa
numa Lîbiyaa-ã buga-ã
du luo , anna buia murta
tûdusu soũ turo ni luo .
anna ada gunna gubui a
Tuda-ã čabtundu ni mu-
ra ni hana todurkudo ,
kalaka hunda barayindiã ni yaha-
do .
Anna čabu-ã yibedida-ã bui-ĩ
Hasan Bêdei mi anna-ã ha mêdi
Yahad , gubudi anna Lîbiyana-ã
ha yadi gubuddo suhur 17 f gu-ã
Čabu Tudaa gubuddi-ĩ atago
turo tiri dîli-ĩ laũ
Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n ZALA DÎ 7
-
yiŋgal du barkaayi , ôwonni yaha-
di : '' Tumo terikhuu a du čabu
nduru gubuddi-ĩ nakiriĩ , yadi su-
hur 17 f gu gubuddi-ĩ hi su ligi ni
anna Lîbiyana-ã Tuda yê Yogoda
yê Amaziga yê du čabtudundiĩ ,
kôñole numundu yê sakafa nu-
mundu yê Lîbiyaa-ã muro hi du-
nodo yogusi , tunda ho ndurã yê
ka ndurã yê sakafa ndurã yê du
dunaduda ”, ôwonni Tuda-ã mêde
mundu guda čabu-ã du yahado ,
Sala Galma ni Tuda-ã hana
ndodurii mêdi yahad , Ali Šahaĩ
mi gosti siyesee Tudaa-ã yahad ,
Môli Zôrrug mi šimasa Tudaa-ã
yada , Armadanĩ Allači mi ni zaga
Tuda-ã suhur 17 f gu-ã du zotuã
yahad .
Čabu-ã nduski-ĩ hi môdi yodur-
ku ni kalaka hunda barayindiã
yahado , kalaka tada di gunna du
gubudi čîĩ koloko ka hundã yê sa-
kafa hundã yêe-ã , ôwonni koloko
borloman-ã du ndûusi-ĩ yê .
A atago turo tiri dîli-ĩ laũ , čabu
a bozuã anna Lîbiyana mundu Tu-
da-ã ha hanayuo , ôwonni sodur
hundã ni kunu gûbči , gudi hunã
ni yuna barayindiã yahado .
Hida hûruũ barayindia
Tunda Tuda-ã mosko numoi kôwuroo--ã laũ hida mundu hûruũ
barayindia tadar , yuna tada guru : nîgeĩ mosko numoi kôwuroo-ã
gursu Tuda-ã yê yogoda-ã yê kôi di togusã gunna anna Tuda
ŋuida-ã ha tîimma čoobu tedu Yogodoa-ã borsu čoobu tedi ? nîgeĩ
gursu togusã gunna Tudaa-ã godo du boziĩ ? nîgeĩ yisa Abdul-
majid su tunduri čindi Addulmajid Seif nasur aũ Tuda-ã yitiri
činu ni tebizin-ã du yuguruũ yahadaã ha tunduri čindunnáã ? .
ZALA DÎ 8 Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n
-
Tudaga-ã arbidi hunã mannu
anna hanayidiã mundu gunú , toi
yiŋgal du kakad labbaraa
Tudagaa torri nuwo yunu aũ mu-
gayinîe gunú , to koi čîidi tunda
lûko numo ndurã nûmooridinã
yunu gunna du gubudi orro du
dundurã kakad labbaraa Tudagaa
ndoduri-ĩ , hurgusu kakad lab-
baraa ndoduri-ĩ budi kuzodo ni
tusu , tunda anna hurgusu-ã ko-
hodurã ŋgo hurgusu a koi gudi
kosudurdo yugó , ôwonni anna
hurgusu-ã du čîkuã buga-ã gun-
na Tudaga du arbidi galigedi ha-
nayindú , anna su arbiyindã gun-
na ni aũ turo gunnoó aũ gudi
Tudaga du arbiyinu tiyendudo
yugó , guru ni araŋga du arbiyin-
du tiyendu taa tejemburu ni ar-
bindaar , guru ni Tudaga du ya-
hatu tiyendu arbindaar . Kuzo
gudi durturã aũ kakada-ã dizain
hunã yibeyinu tiyendîe
haŋgurdódi eneũ tobuso , ôwonni
harfa Tudagaa-ã zaga
kûmbuyutar-ã ha su yugurkiĩ aũ
Kakad labbaraa Tudagaa
Sodur Zalaa-ã
Lagaluga gubuddo kakad lab-
baraa Sodur Zalaa-ã
Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n ZALA DÎ 9
-
hanayinîe haŋgurdódi eneũ to-
buzoo .
Kakad labbaraa Tudaga-ã čer
hunã Sodur Zalaa-ã ndurã tumo
4 / 10 / 2011 n Baŋgazi a čuruk ,
lûko čuruã yagabi suhura Tudaa-
ã tigiitru ni abi bui nakaar , anna
Tuda mundu lidu ni kakada-ã ni
čoobo mura ni mêde gala yahado .
Kakad labbaraa a lûko čuruã
numa Tudaa-ã gunna kenduru yendar , Tezer yê Sebehe yê Ôrkudun yê Ubari yê Murzug yê
Mararam yê numa Tuda čîka guda-ã gunna yê kenduru yendar ,
ôwonni numa Tudaa yuganna-ã gunna kenduru yendar , Niyer yê Čad yê , Tuda-ã gunna lerčuo ,
anna guda ka Tudaga-ã ha duna čendiã ni lerčuo , anna tada turo Kanadmai aũ lêjine ka Tudaga-ã
gubia kediã bui-ĩ , muro wêtige keyi tiyendu ni su mêde budi gala
yahad , muro yahadi : '' Ôwure čû
du, tani yê Ôyi Mahûmut yê Sala Čênikinni yê, kakad Sodur Zalaa-
ã durturã, budi lîdiyuo. A yunu budi abagadi ! Zaga yibenduma,
aŋgal bui barayini. Harfa-ã yê gra-mer-ã yê budi gala. Ôwonni labara du čîkã, budi kubogaa.
Nû anna Tû čukã, ka tudaga čidakudo togus ; kakad ndumã
yiŋgaldu. Ôwuri kanjinã , tani yê Ôyi yê Sala yê Ûsman Hamîd yê Bordo lau lukar. Zaga ada-ã ka
hundã karayindîe ŋali hundã, ha-tar . ''
Tunda anna Tuda-ã yê
Tudagada-ã yê gunna zoo tumo
4 / 10 / 2011 n tumo sahafaa
tudagaa kohodiri , tumo to di ka-
kad labbaraa Tudagaa gunna du
gubuddi-ĩ čuruã yiŋgal , ôwonni
kakad a hi zoo duna yenduru ni
kôwuro hunã ha su čuruîe ko-
hodiri , labbara ndurã gunna ni
su tuhakiri .
Hoo Lîbiyaa Sakafa Tudagaa-ã
hoo êski čîidi hurgusu ka Tudaga-
ã duna ndenii bui yogus , ŋgo ni
kakad labbaraa Tudagaa gunna
gubuddi-ĩ yodur , nû ni mejelle
Tudagaa a čer hunã Zala dî čindiĩ
yodur .
Kakad labbaraa Sodur Zalaa-ã
kôi čuruã ha kakad labbaraa gudi
mannu čuruk , kakad nûnjui
Tudaga du čuruã kakad labbaraa
labara zalaa-ã , kakad a hi hoo
ada Sahuraa-ã yodur . Kakad labbaraa Sodur Zalaa-ã Bor-
do a ada-ã ha yugudosîdicîku
ZALA DÎ 10 Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n
-
Tuda-ã suhur 17 f gu-ã du hur-
gusu bui yoguso , budi kûzurtun-
du ni numa hundã gurna kinjidi
nûmooriyuo , mura ha Mosko
numoi kôwurodi-ĩ ni gurnayinno
yugó , nogoũ Nato-ã ni
gurnayinno yugó čîidi daha hun-
du du numa hundã nûmooriyuo ,
toi yiŋgal du mura kôwuro kan-
jinã du aba mundu yibeyuo , aba
tada guru abi Ôrkudun gu-ã yê
abi Murzug gu-ã yê .
Abi Ôrkudun gu-ã abi gunna du
gubudi yibeyindã muro , abi bui
ni dubana ni guyuo , maarad ni
yibeyuo , mêde ni yahado .
Abi Murzug gu-ã ni abi budi bui ,
anna dûbo asaba tigiruo , Murzug
čirra-ã ha čîkuã gunna tigiruo ,
ôwonni anna Yuburda yê Yogoda
yê ni tigiruo , abi-ĩ ko ndunai
hunã istaarad yerkidaa bui yo-
guso , Suhura yê Yerkida numia-ã
yê istaarad bui yibeyuo .
Ôwonni aba guda kînnie mundu
yibeyuo , Lagurkînnimmi a ni yi-
beyuo , Sebehe a ni yibeyuo .
Tuda-ã numa hundã nûmooriyindã
yiŋgal du abi činaki
Anna tigirdaã guru
Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n ZALA DÎ 11
-
Ŋgo eneũ du Tuda-ã mišenu
hundu dunodi-ĩ ka hundã kara
ndogusi-ĩ , mišenu a nû kunu
kunu yire togusîčî , Tudaga-ã
mugoi karadindîčîku , kôi gunna
du gubudi Tudaga-ã karatogusu-
daã numo turo Ôgur čindiĩ Tîge
a , taa ada hunã Tudaga du kara
yihitîčîku .
Lûko Lîbiya du suhur 17 f gu-ã
yerčinã čêne suhur 17 f ga
Ôrkudun ga-ã dôuro ka Tudaga-ã
ndihikii tumo 13 / 5 / 2011 n du
čunako , nû Murzug ga Hoo Ada
Sahuraa-ã môdurso čer hunã ka-
guradi Zalaa-ã čindîe heriyinu ni
ada-ã ha Tudaga kara yogusîčî ,
ada so turo ni karayihidu ni čak
yihid .
Yunu a tôgusîčîĩ gunna gurna
anna ka Tudaga-ã gubia keyindiã
du togusîčî , kitaba karayindiã
gunna kitaba muro yihidã . tunda
nû ka ndurã môdurso-ã du ka
guda-ã koi di karatihitidîe
barandiri .
Tudaga-ã Kara ndogusi-ĩ
mišenu yire togusîčî
kitaba lêjne ka Tudaga-ã gubia kedii-ĩ yihidã guru
Ada Kaguradi Zalaa-ã Murzug ga
Tudaga-ã karayindîčîku
ZALA DÎ 12 Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n
-
Arba Tudagaa-ã haturiĩ
gubudi ka Tudaga-ã mura ndê ,
Tudaga-ã činduo ka Tudaa-ã ha
yahati . Tuda-ã mura anna
mundu ni busahu čuro sahara
bui-ĩ bugi-ĩ gunna du hayindu
čîku , busahu hundã ma Lîbiya
hûrodi hunã ha čoŋu dî hôdi Čad
gu-ã ŋgirši-ĩ larda yusu du
hayindu čîku , larda tada mura
Zala yê Tezer yê Lîbiya du , Tîge
yê Sahura-ã yê Niyer du , Tû yê
Burku yê Ênedi yê Kônum yê Čad
du .
Tudaga-ã ka budi giba kîye
hunã ŋila dûbo du yugurka , aũ
Yûunan gu turo Hîrudut čindiĩ
mannu lûyinno . Tudaga-ã mura
ka guru nîlu saharaa-ã čindiaã
kiši hundu dîdi-ĩ hi su yugurka ,
ka Tudaga-ã yê Zugawa ŋa-ã yê
Tuguga-ã yê gunna kîyi hundu
ôronni-ĩ turonnu , mura zaga a
koi di yugurka :
Ka nîlu Sahuraa-ã
Zugawa ŋa-ã Tuguga-ã yê Tudaga-ã
Tudaga-ã Tuguga-ã
Tudaga-ã Dazaga-ã
ARBA TUDAGAA-Ã
KÎYI HUNÃ YÊ AMBA HUNÃ YÊ
Hasan Bêdei mi
Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n ZALA DÎ 13
-
Ka Tudaga-ã čû a togurkudo ,
Tudaga yê Dazaga yê a , mura
gunna kîyi hundã turonnu ,
Tudaga-ã ha su Dazaga-ã yugur-
ka .
Tudaga-ã arbidiniê bini gunú
budi eneũ , ŋibi ka Tudagaa-ã koi
arba Tudagaa-ã mannu gibi , ŋgo
enũ du lûko Tudaga-ã arbidundã
hanadurú čîidi arba Tudagaa êske
-ã lûko arbidundã hanandiri ,
Tudaga-ã arbidinîe bini gunú budi
eneũ ŋila koduro du mundu , an-
na Tudaga-ã ha duna čendia
mundu korn kanjinã du tudaga
du arbiyuo , kitab gunna du gibi
Tudaga-ã ha su arbidudo haŋgurã
kitab P Jourdan gu-ã čer hunã ''
Ŋîsa kîyee yê mêde yê dazagaa-ã
''( Notes grammatical et vocabu-
laire de la langue Daza ) čindiĩ ,
muro sagahanu 1935 n du
čuruudo , kîye ka dazagaa-ã su
hos tihitudo . sagahanu to du Šarl
lô Kôir , Charles Le Coeur , artîkl
čer hunã '' Tû yê Tuda-ã yê ''
čindîe arbiyinu ni laũ hunu bugi-ĩ
gunna du kîye ka tudagaa-ã du
hos yihid . taa su ôwonni kitab čer
hunã '' kîye yê tikista yê Dazagaa-
ã yê Tudagaa-ã yêe-ã ''( Gram-
maire et textes téda – daza )
čindîe sagahanu 1955 n du yi-
beyi .
Mura du têdi anna Tudaga-ã yê
Sakafa Tudagaa-ã yê čudaka
mundu karaa yê kitaba yê Tudaga
-ã ha su yibeyuo .
Nû tã êski-ĩ du maahad burruu
kaa-ã ( summer institute of lin-
guistic ) , yê lêjne Tudaga-ã gubia
kedii-ĩ yê Tudaga-ã ha budi duna
čeo . arba hunã čûluku ni Tudaga
-ã yê budi četu tûrrîe yogusuo ,
ôwonni Tudaga du kitaba mundu
yihidoo .
Anna Ôrkudun gu-ã zaawîye bui-ĩ du muhadara
Arba Tudagaa-ã šiĩ činaki
Muhadara-ã guru hunã
ZALA DÎ 14 Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n
-
Harfa Tudagaa-ã
Tudaga-ã harfa letînea du
toopusuda du arbidindi , harfa
ada du arbidinîe budi eneũ , ŋila
koduro nerkaayinno - zaga tunda
hanandiri koi di - , P Jourdan
Kitab hunu mboo sagahanu 1935
n du čuruudiĩ harfa ada du yi-
beyi . Ôwonni sagahanu to du
Šarl lô Kôir , Charles Le Coeur ,
artîkl čer hunã '' Tû yê Tuda-ã yê
'' čindîe harfa ada du arbiyi . anna
to di têdi Tudaga du arbiyindã
gunna harfa ada di arbiyuo .
Harfa lêtinaa-ã du toopusuda du
Tudaga-ã arbidi ŋali hunã .
Tudaga-ã dikindu harfa lêtinaa
du toopusuda du arbidinno
gunú , mura harfa gunna du
Tudaga-ã ha su lidiã mura , sôbo-
bo muraha čoopã guru ada mura :
1 - Tudaga-ã du harfa Sodurua
mundu čûku , harfa soduru-ã ha
su harfa araŋgaa lidia yugondú .
2 - Huski Tudagaa arbididi-ĩ gun-
na harfa ada du arbidudo , mura
ha hûturu ni harfa êske du arbin-
duroo yuna tada ha šîgeĩ haki
karandurú .
3 - Tudaga-ã harfa ada du gunnóo
harfa guda du ŋgo arbidinno
yugó . ôwonni harfa ada du
tudaga-ã arbidinîe nû ŋila koduro
du kanjinno , toi di haki hûturu
ni harfa guda yopuru .
4 - Harfa guda Tudaga-ã ha su
lidia haŋguroo mannu haki
dakurã koi di du Tudaga-ã arbin-
durú , harfa tada kûmbuyutara-ã
ha su yugondú . ôwonni tunda
Tuda-ã mîndîe numo duna tiyen-
du ni haki kûmbuyutar-ã na yuna
êske-ã na ha su yûturîe yugó .
5 - Harfa letîna harfa dîne-ã gun-
naa , ka kadura guru du ar-
bidindi , dûbo gunnóo . ka guru
harfa hunda yidadîidi yûhutu ni
harfa ada ha čoopo , ka tada ka
Tûrkiyaa-ã na Îndinûsiyaa-ã na .
ka guru ni nû harfa êski harfa
hundã yûhutu ni harfa letîne-ã
čoopîčîku , ka tada ka Kûrdaa-ã
na Amazigaa-ã na .
Tudaga-ã nû .
Tudaga-ã ka nûre ni du mêde
mundu čîku , Lîbiya a nû ka
numoia koi di môdi dûsturuu
Mosko numoi kôwuroo-ã yodurã
ha su čaki , čîidi tunda to šidiyin-
dú ka ndurã ka wêtigaa Lîbiyaa
koi togusudîe barandiri . araŋga-ã
yê tîrize togusidîe barandiri . a
muro Tuda-ã čabu hundu gubud-
di-ĩ du yunu barayindã .
Tudaga du arbidi-ĩ budi amba-
do , ka guda njenu kubobo di
ndihiki , mêde Tudagaa–ã kubobo
du tûrto hundã ka guda du
ndihiki , ôwonni ka nuã ni hui .
Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n ZALA DÎ 15
-
Tûbulujia-ã čindoo anna guda-ã
Tuda-ã ha su yuna arbibiyindiã ,
muro ilim Tuda-ã yê numa hundã
yê ka hundã yê adaga hundã yê
kînjigi hundã yê yuna guda
torowo yidadaã gunna yê barayinu
ni karayinu ni layinîe , muro čer
hunã nerke di istaamaltu čîidi čer
ilim gibi di čîdee , ilim karaa
Tudagaa anna êriskida Urubiyene-
ã ŋgo eneũ du duna čendiĩ , karn
murdom sã yusuu-ã du , čer a
ndugobka čû du yibedudo Tûbu
yê logos yê du , Tudaga du maana
hunã karaa Tudagaa .
Ilim a kubo anna êriskida Uru-
biyenee-ã ha su yuguruk , gunna
du gubia čîkuã Almana-ã Lûkas
na Nakhtigal na Rôlfs na anna nu-
ma Tudaa-ã ziyara tigirdu ni Tuda
-ã yê hoktundaã na . čîidi ilim a
ŋguruko hunu mugodii-ĩ kubo
Tûbuluje Furansa-ã ha su yu-
guruk , ndobusko gubuddo
Tûbulujiaa-ã muro Furansa , an-
na ilimnna Furansa mundu ilim a
du hosčuo , gunna du gubui a
čîkuã Kebtin Jurdun yê Šarl Lô
Kôir yê Mûnik Brandili yê Katirin
Barwã yê , anna ada Tuda-ã yê Ka
hundã yê adaga hundã yê he
karaa mundu yibeyuo , ôwonni
kôe kitabaa Furansaa-ã du karaa
mundu Tudaga-ã ha su arbiduda
čîku , mura kôe kitabaa gunna du
karaa Tudagaa-ã du buruwa-ã tu-
ro , kôe kitabaa Furansaa-ã du
karaa Tudagaa-ã čîkuã kôi
kitabaa gudi di čîkido yugó .
Tûbuluje-ã turo ilimno Furanse
bui-ĩ Šarl lô Kôir , muro ŋila hunã
gunna Tudaga-ã yê sakafa
Tudagaa-ã yê karayinî yihid , mu-
ro Tuda-ã kôi sagahana dîyidemno
karn kanjinã du bos , ôwonni
yuna mundu ka Tudaga-ã yê sa-
kafa Tudagaa-ã yê he su arbiyi ,
muro aũ mugoi Tûbulujia-ã yibey-
inã muro . yuna gunna du dunoda
Tudaga-ã yê sakafa Tudagaa-ã yê
he yogusu čenã turo kara hunu
čer hunã " kamûs isnugurafi
Tudaa-ã '' ( Dictionnaire eth-
nographique Teda ) čindiĩ , muro
Tûbulujia-ã yê Tûbuluje-ã yê
Hasan Bêdei mi
ZALA DÎ 16 Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n
-
kamûs Naharkaa Tudagaa saga-
hanu 1950 n du čuruudo , kamûs
a ŋgiša hunã gunna du gubia čiĩ
muro , haŋguru landurdo yugó
čîidi , hurgusa huna dunoda-ã
turo kara hunu čer hunã '' kîye yê
tikista yê Tudagaa-ã '' ( gram-
maire et text teda daza ) čindîe
sagahanu 1955 n čuruudi-ĩ .
Tûbuluje-ã turo , ôwonni , ilim-
no Furanse Katirin Barwã , muro
baradido Furanse kînjigi hunã
gunna kînjigi Tudaa-ã ha su
barayi yodurîčî , ôwonni muro
Tûbuluje-ã gunna du arba
mundudi-ĩ muro , karaa mundu
Tudaga-ã ha su arbiyi , ôwonni
uturuha hunu duktura silk
nôguzuui čoŋîe univiristi Paris gu
mudomii-ĩ tûku čenã čer hunã
( Anarchie et cohesion sociale
chez les toubou ) čindiĩ Tuda-ã ha
su arbiyi , ôwonni karaa anna
Tûbuluje muro di gubuddaa-ã
zabči karayi layi , tada guru
karaa ilimno Furanse bui-ĩ Šarl lô
Kôir mboo-ã .
Ôwonni Tûbuluje-ã turo Mûnik
Burandili muro ilimno musika-ã
takhasus hunu , musika Tudaa-ã
ha duna čenîe nû gunú eneũ ,
karaa mundu musika Tudagaa-ã
ha su ŋila murta tûdusu karn
kanjinã du yida , muro Tûbuluje
guda-ã koi budi Tuda Lîbiyana-ã
kôi di hanadudo gunú , karaa
mundu musika Tudagaa-ã ha su
yida , čîidi kara hunu gunna du
dunodo haki durturu karandurã
kara hunu čer hunã '' Dubonu
turo Tû du '' ( Un chant du tibes-
ti ) čindiĩ , muro dubonu du kiša
78 du bozudo , Tudaga du ar-
biyinu ni Naharka du terjemnjinu
ni hos yodurdo , kara a sagahanu
1976 n arbiyinu ni mejelle karaa
Afirikaa-ã ha su yuduhaado .
Êski di yuso Tûbuluji Amirikan-
ã Mark Ôrtman Tuda-ã Kandamai
čindiĩ hi yuso tihinetú , muro an-
na Tudaga-ã yê sakafa Tudagaa-ã
yê he duna čendiã turo , kînjigi
hunã gunna Tudaga-ã gubia kedii
di yodurîči , nû lêjne ka Tudaga-ã
gubia kedii turo du bui čî , ôwon-
ni kitaba mundu Tudaga du
curuka yida , ka Tudaga-ã zabtu
arbidinîe togusiĩ fodl hunu du to-
gus .
Daga Tudagaa
Oguro buiyi môori di kanjinú Êrdi yê agasu yê turo čirti čudaa
Banuma bo-ĩ bo du tamóo daha yuzo du waduú
Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n ZALA DÎ 17
-
Dubana Tudagaa-ã nû gunú ŋgo
eneũ du arbidindi , Tuda-ã ar-biyindunnáã noo . dubonu
Tudagaa gunna du gubudi ar-bidudo haŋgurã dubonu nahar doũ turo Mûnik Burandili čindiĩ
arbiyinu ni mejelle karaa Afirikaa-ã ha su sagahanu 1976 n
yudahauã . Mûnik Burandili muro adibi tûbuluji karaa musikaa-ã ha ihtimem čenîe ni , ôwonni dubana
tudagaa-ã ha budi duna čeni . du-bonu a nû su arbinirîtîyiĩ gunnódi karaa guda mundu yida , karaa
tada turo kara čer hunã '' Tuda Tûu-ã yuna hunda du musika čubapiaã '' čindiĩ . sagahanu 1970
n du yibeyinno .
Dubonu a nû su arbin-
dirîtîyikuã ni čer hunã '' Dubonu turo Tû du '' ( Un chant du tibes-ti ) čindi . sagahanu 1976 n
yibedudo , muro Tudo turo ho labčinu ni Tû a yerčindu tûrrî
Zala dî Murzug tigirdudo , tiri-ĩ hi Tudi-ĩ dubana guyunã gunna ar-biyi čoobu ni mejelle a hi
yudahaudo . Tudo dubonu-ã
môori-ĩ ni čer hunã
Dubonu to čuruwo nû ŋila murta
ôguzuũ sã guru togusudo , nû tunda guru hunã zamburu arba Tudagaa êske-ã du arbinduru ni
mejelle nduru a hi su tudahakiri .
dubonu-ã muro a muro :
Owoy odu bu nuru ŋa .
Zuwu madu abba num .
Kidde yalau abba tuna .
Kosoa do da kora do .
Azai do wûni yeú .
Subur tuwadum .
Egerde ziri tuzo ŋa na .
Gini kudi abba num .
Kidde hasanĩ mi goni hergi
tuzo ŋa .
Kîšiga kudi do .
Azai do wûni yugó .
Subur bêi .
Mêde anna môddaa-ã guru Ômuri wor-ã owora čû yida , owor čizendîe yê owor ŋîsči layindîe yê
Gêyirti gunna du yire-ã soũ sômolido du ñasti-ĩ Tibidendiĩ eb gunú čîidi , haki yerturdaã eb
Šiir Tudagaa-ã
ZALA DÎ 18 Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n
-
Lûko Lîbiya nuyo hunã saga-
hanu 1950 n hakunã kûloli hunu yibedii du Lîbiya du yê yuga yê
gunna môyindu ni anna kûlole yibedi mugunã gunna ha lûyun-du ni zûliya kûloli Lîbiyaa yibedii
čî čindu ni yahadoo . taa lêyine yibeyindu ni kûlole anna-ã tigii-
taã gunna čûluku ni kûloli aũ tûnisîe turo čer hunã Bêšir Araibi čindîe turoo čoŋguo , taa masarîe
turo čer hunã mahuma Abdul-
wahab čindê turo yîge hunã yi-beyi . taa sagahanu 1955 n lûko
gunna du gubudi guyuo .
Kûloli a hi suhura yê čêne Tudaa tôwuro 17 f gu-ã čidaka
Baŋgazi a čîkuã čoŋgu Tudaga du terjemnjuo . terjemndi to yê kîyi
hunu araŋgaa-ã yê gunna ada
mura :
Numo nurã numo nurã gursu kuzo mani ni .
Kûnno nôrdi ôrdee-ã du di njuwa .
Ŋgullaha nje , ŋgullaha nje , ŋgullaha nje . ŋgullaha to durusu nje .
Nuũ yilla to ndurã kopuri .
Lîbiya Lîbiya Lîbiya .
***
Numo nurã nuro huski dizibaa .
Kubo nuro hi tudunã Alla hilinuú .
Ŋgullaha nje tunda tôroũ yerkida nua .
Ŋgullaha haŋuwo yunu lûgodurtunã wûdur
tadurú .
Tunda laũ êrbidiga nogoyaa yoob .
Tunda didi lîbiya mu hu nendurú .
Njêni êski gundurú ; Nûmoori tundaa-ã nu-
mii-ĩ četu makar .
يا بالدي يا بالدي بجهادي و جالدي
ادفعي كيد األعادي و العوادي
اسلمي اسلمي طول المدى و اسلمي
إننا نحن الفدا
ليبيا ليبيا ليبيا
***
يا بالدي أنت ميراث الجدود
ال رعى اهلل يداً تمتد لك
فاسلمي إننا على الدهر جنود
ال نبالي إن سلمت من هلك
و خذي منا وثيقات العهود
إننا يا ليبيا لن نخذلك
لن نعود للقيود قد تحررنا و حررنا الوطن
Numo kûloli hunu yidannó yugó , Lîbiya mannu numa guda-ã
muro koi kûloli hunu yida , kûloli Lîbiyaa êski-ĩ Lûko tôwuro 17 f
gu-ã togusã anna-ã gunna guyundi čîidi zaga yibedinã yê aũ
yibeyinã yê hanayindú . toi yiŋgal du tunda mêdi kînniĩ a di zaga
kûloli a yibedinã yê aũ yibeyinã yê kûloli-ĩ muro yê he hos hitiri .
KÛLOLI NUMOI LÎBIYAA-Ã
Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n ZALA DÎ 19
-
Lîbiya Lîbiya Lîbiya .
***
Dizia-ã kihandundu kôi tuyuo .
Tumo lûlu gursuu hakundã kûzurtuo .
Taa Muskoru-ã guyuo .
Kubo bûrdi-ĩ du , kubo gudi-ĩ du asubu guyuo .
Bî-ĩ hi Alla nôoši čîwo .
Dîne-ã ha her yê yire yê čîkuwo .
Diziba dûmnjuo , numi-ĩ hi budi bûri čeo .
Lîbiya Lîbiya Lîbiya .
ليبيا ليبيا ليبيا
*** جَرد األجداد عزماً مرهفاً
يوم ناداهم مناٍد للكفاح
ثم ساروا يحملون المصحفا
باليد األولى و باألخرى السالح
فإذا في الكون دين و صفا
و إذا العالم خيٌر و صالح
فالخلود للجدود إنهم قد شرفوا هذا الوطن
ليبيا ليبيا ليبيا
Kinja Alla
Kelleya kalli-ĩ kanji
Kinja Alla
Mûdoi hunnoó
Mêdi budi hannoó
Hulluu hunnoó
Yire-ã yilla yireĩ čuo
Mûkurčinã mûkuri čuo
Kîdikidiyinã kelleya čuo
Kelleya kalli-ĩ kanji
***
Kinja Alla
Kalli kanjinoo kallia-ã kelewa
Kelleya kanjinã dine-ã kelewa
Ača migize-ã kelewa
Ada čoguna-ã kelewa
Gîrki kalliaa-ã kelewa
Kelleya kalli-ĩ kanji
***
Kinja Alla
Wudči waltadunnó
Čûsči čunnakunnó
Labčini laba zunu hunnoó
Čudu sômole duruú
Yugazu tumo duruú
Kelleya kalli-ĩ kanji
Kinja Alla
Šiir-ã : Mahuma Bîrehim
Kinja Alla
ZALA DÎ 25 Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n
-
Ôrkudun êri Zalaa-ã
Ôrkudun numa Zala dîa-ã turo ni
ŋgo mannu hanadudo , ôwonni
numo gibi ni numo Tudaa , mura
čîkiidi anna gudaa-a lidu hayuo .
Ôrkudun Lîbiya dî hunã ha čî ,
muro di ma ni Yahara čî wô ni
kûrne Murzug ga-ã čîku ôro ni eĩ
megineii-ĩ čî , dî ni Tôũ čî ,
Ôrkudun numa mundu čîku , nu-
ma tada Ôrkudun numi-ĩ yê Ham-
bar yê Êrbeši yê Lagurkînnimmi yê
Môdursa yê , muro di dî Tôzuro čî .
Ôrkudun du wonnokaa zida
mundu čîku ni du tînne yê illa yê
yida guda sahuraa munda yê
čîku , îji hunã ni čûsu nani bus-
amma nerkaa cî , laũ hunu dîdii-ĩ
laũ ni eĩ kûruyi yida , kûrne ni
yida , ôwonni numi-ĩ du kôe giba
mundu čîku , eĩ megineii-ĩ hi kurta
čîkuã yê tûgi Tiliyanii Ôrkudun gu-
ã yê kasur bilaa-ã yê muskuda yê
yurusa Jirmantaa giba guruu yê .
Ôrkudun muro kôi tira sahuraa-ã
kanjidiã gibi di hokogo huundu ,
tira Zala yê Tû yê Tîge yê
hokindiã , n6u hu ŋgirši-ĩ su aa
tôzurčindi , anna ôrkudun ga-ã ni
nubodu yê hal kûnjusu yê ŋalli yê
du hanaduda , ôwonni tînne yê
yuũ yê haŋga kubo du yibeduda
giba yê du hanaduda . a huski an-
na mundu hanayindunnó .
Bokur Guduyunnu mi
Ôrkudun êri Zalaa
Ôrkudun gibi-ĩ
Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n ZALA DÎ 21
-
Ôrkudun terikh Lîbiyaa-ã du ŋgiša
munda yida , gursa Tiliyana-ã yê
Furansa-ã yê go ndenia-ã gunna
du čîku , anna hunã ni gursa
mundu kêleŋgi dîdi-ĩ hi yoguso ,
ôwonni Lîbiyana guda-ã ha gursa
hundã gurnayuo , gursu suwani
beni adem gu-ã yê gurdobiaa-ã yê
gunna du čîku , ôwonni Sûnusie-ã
ha ni gurnayuo .
Lûko suhur 17 f gu-ã yerčinã
Ôrkudun numo gunna du dî di
yerčinã muro , meseba-ã čindiĩ hi
yum 18 f muro wûni čeo , taa mu-
ro suhura Bahgazia-ã yê Tezer ga-
ã yê hoktuo , taa kêŋgi-ĩ gunna
turčundu ni dî gunna
nûmooriyuo , ôwonni suhura
Ôrkudun ga-ã anna maa mundu
čoopu ni numa hundu tigiido , an-
na hunda mundu ni šêhidčuo ,
Ôrkudun nûmooridunu ni suhura
huna Bahgazi cîkuã lidã abi bui
yibeyuo , aba Murzu gu-ã yê tara-
bulus gu-ã yê gunna tigiruo .
Ôrkudun ŋgo numo daha hun-
no ni mûdirîe tã dirii-ĩ , lûko
Maamar diri čubã ni Murzug su
čub . nû anna Ôrkudun ga-ã mos-
ko hundu yibeyindu ni Murzug su
čurukîe barayindi , mugoi mosko
hundu yibeyindu ni nû Mosko
numoi kôwuroo-ã yoyini
garčindîčîku .
Ôrkudun šimasa mundu čudur ,
ŋila kanjidã gunna du khadamada
galigedi hakunno yugó , toi yiŋgal
du nû hakum a numi-I galigedi yi-
beyinîe barandiri , khadamada-ã
ni galigedi tigiidîe barandiri , numi
-ĩ ni kîyi hunã gunna yibeyinîe
barandiri .
Tûgi Ôrkudun gu-ã
Môšidi Ôrkudun gu bui-ĩ
Ôrkudun 1950
ZALA DÎ 22 Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n
-
Gubudi : Harfa Tudagaa-ã أوالً : حروف اللغة التباوية
Arba Tudagaa-ã harfa murta
ôguzuu sã čû du bozudo , ôwonni čû a togurkuda : harfa sodurua yê
harfa yîkka yê a . ŋgudosi hundã a
muro .
ً الاو ت و تالنال ال ال تتكون األجبدية التباوية من اثنني و ثالثثالني فالًى صامتة . يما يلي تفصيلها . ًوف صائتة و أخ ق مني : ف
A – Harfa sodurua-ã .
أ ـ الحروف الصائتة أو المتحركة .
Mura murdom sã ôguzuu , ôwonni ôguzuu a togurkuda ; šibda yê
sûlla yê tanduda yê a . mura :
ً الالاو ت و تالالنالال الال الال ثالالثثالالة أق الالا ت ًق فالال و هالالي تالالتالالكالالون مالالن اثالال والال
TUDAGA DU ARBIDI ŠIHIG
تعلــم الكتابــة باللغــة التباويــة
Hasan Bêdei mi
Artîkil a du kîye arba Tudagaa-ã du yuna gunna du gubui a čîkuã
arbinuru laniri ; zaga a muro koi di :
في هذه المقالة سوف أحاول الكتابة باختصار حول قواعد الكتابة التباوية ؛ و ذلك ببيان أهم أركانها ؛ و ذلك على النحو اآلتي :
A a Ai مجل
à ã Sã متً معجون
E e Eber محامة
Ê ê Êgi جوع
I i Imbi زيت
Î î Îmbi موس التمور
Ĩ ĩ Šiĩ أذن
O o Odo طفل
Ô ô Ôro وق
U u Unda أنت
Û û Ûm قبلة
Ũ ũ Yuũ فليب
ًوف الكبريق احل
H a r f a
buia-ã
ًوف الصغريق احل
Harfa
kuna-ã
اللفظ
Nûgu-
ã
املع
Maana-ã
Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n ZALA DÎ 23
-
B – Harfa yîkka-ã .
ب ـ الحروف الصامتة أو الساكنة . Mura harfa dîyidom . mura :
ً او . وهي : ًين ف و هي تتكون من و
Nûnjui-ĩ : Hana ndoduri-ĩ yê Su
ndunai-ĩ yê .
ثانياً : التعريف و اإلضافة .
Harfa Tudagaa-ã gunnódi ,
yunu guda čû dunoda čûku , gali-
gedi ndihikinnódi haki Tudaga du
arba dîli arbinuú , yuna tada mu-
ra , hana ndoduri-ĩ yê su ndunai-ĩ
yê , ŋgudosi hundã a muro :
باإلضا ة األجبدية التباوية هناك م ألتني مهمتني يف الكتابة ً ة ً تهما مع التباوية ت ال ميكن الكتابة بالتباوية كتابة سليمة دون مع
ًيف و اإلضا ة ت و يما يلي تفصيلهما : دقي ة ت و مها التع
A : hana ndoduri-ĩ .
: التعريف . أ
Tudaga-ã du yuna hana ndodu-ria tuzoo čîku , mura : -ã , -ĩ ,
mma , mmi , zaga istaamalti hundã a muro .
ًيف ، وهال : , mmaتوجد يف التباوية أربع أدوات للتعmmi , -ã ,-ĩ , . و يما يلي كيفية استعماهلا ،
1– Istaamalti -ã yê -ĩ yêe-ã . . ã ,-ĩ-ـ استعمال 1
- ĩ ni čera yê adurasa yê harfa i yê o yê du tusaã du hana todur-kudi , ôwonni čera i du tusaã ha
ni tîrizi di su zînni , čera harf o du tusaã ha ni o-ã ha halaŋuũ i ko-
huũ ni taa su zînni , -ã ni čera yê adurasa yê hafa guda-ã du tusaã hana todurkudi , yuna lîdičîkuã
du čurukoo , misala hunã ada mura :
ًوف الكبريق احل
H a r f a buia-ã
ًوف الصغريق احلHarfa kuna-ã
اللفظ
Nûgu-ã
املع
Maana-ã
B b Bûri وجه
Č č Čabu ًمؤمت
D d Dagi مثل
G g Goni مجل
H h Hoo مجعية
K k Ko
L l Ladi ًنظ
M m Ma مشال
N n Nabu خري
Nj nj Njuu بياض
Ñ ñ Ñê معزق
Ŋ ŋ Ŋonu ًأصف
P p Popur ًاشة
R r Arubu أ م
S s Sodur صوت
Š š Šiĩ أذن
T t Tûli رطب
W w Woši ًيض م
Y y Yuzo مشس
Z z Zûzuro سل لة ZALA DÎ 24 Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n
-
يف ĩ-ت تعمل ًيف لألمساء اليت تالنالتالهالي ال ت oو iكأداق تعًق ل آخً األمساء املنتهية بالال ت باليالنالمالا تضالاف اللال iوتضاف مباش
ت تالعالمالل كالأداق ã-. أّما iبعد قلبها oآخً األمساء املنتهية بال ًوف ت اليالمالا الدا االسالتالثالنالاءات ًيف للكلمات املنتهية بالبالاقالي احلال للتع
ًق الثانية ، وهذه أمثلة ل ذلك : اليت سرتد الف او يف الف
2— Istaamalti mma yê mmi yêe-ã . Yuna mbo haturã gunnódi , mma yê mmi yê mêde harfa ĩ , ũ , m , b yê du tusaã hana todur-
kudi , mmi ni mêde ĩ du tusaã hana todurkudi , mma ni mêde ũ , m , b yê du tusaã hana todur-
kudi . mura gunna harfa ĩ , ũ , m , b yê he hiduũ ni su zînni . misala hunã ada mura :
mma . و mmi ـ استعمال 2 ًق ال الالابالال الالة ت الالتالالعالالمالالل و mmiاسالالتالالثالالنالالاءو الالا ذكالالً يف الالالفالال الال
mma ًوف كأداق ًيف االمساء و الصفات املنتهية ũو ĩلتع ، ĩمالالع األمسالالاء املالنالالتالهالاليالة بالالال mmi. ذ ت التالالعالمالل bو m و
و ũمالع األمسالاء و الصالفالات املالنالتالهاليالة بالال mmaبينما ت تعمل m وb . ًف ĩ , ũ m , , bوتت ضا تهما بعد فذف ف
. و هذه أمثلة ل ذلك :
B : Su ndunai-ĩ .
ب: اإلضافة .
Čer-ã harf soduruu du tuzudo
koo harf to dahu-ã ha yunu su
ndunai koi di toŋgusi , dônjuni
yunu su naiĩ turonnu koo , to
gunu munduwo ni harf a yunu su
ndunai koi di toŋgusi , misala
hunã ada mura :
ًك ي التالعالمالل ذات ًف مالتاليال ذا كان االس أو الصفة منتهيالةو الًداو . ًك كأداق ضا ة وذلك بتضعيفه ذا كان املضاف مف ًف املتي احل
ًف كأداق لإلضا ة . و مالن aأّما ذا كان املضاف مجعاو ن تعمل ف أمثلتها :
Ada misala lûko turonnaa-ã , mundu koo misala hunã ada mu-ra :
ًد ت أما أمثلة فالة اجلمع هي كالتايل : هذه أمثلة يف فالة املف
Čer-ã harf yîkko du tuzudo koo
gu yunu su ndunai koi di toŋgusi
muro turonnu koo , to gunu
munduwo ni ga yunu su ndunai
koi di toŋgusi , misala lîdîčîkaã
koi :
ًف ساكن ت تعمل guأما ذا كان االس أو الصفة منتهية ًداو و ذا كان املضاف مجالعالاو ت gaكأداق ضا ة ذا كان املضاف مف
كما يف األمثلة التالية :
Ada kîye arba Tudagaa-ã guru ,
ada aũ galigedi daha čoŋoo haki
Tudaga du arbiyini .
Tîri-ĩ Tîri Odi-ĩ Odo
Kuuru-ã Kuuru Kûb-ã Kûb
Amma Aũ Šimmi Šiĩ
Adimmi Adibi Mal-
lumma
Mal-
lum
Dêbi Hamud gu Dêbe Hamud ga
Kubu Yûsub gu Kuba Yûsub ga
Galam Ešee Karaha kallii
Galama Ešea Karahaa kallia
Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n ZALA DÎ 25
-
Tuda-ã ŋgo yahati kuboru-ã ya-
la čidi čindi , aũ yunu hunu
gunnó diki kubor čubu čoŋo muro
hi yunu yagusîe yugonnóo mannu
yala hunã ha yunu guru yogusi
čindi .
Aũ turo yunu to muganurú činu
ni hur aũu turo odo yobusã tigiri
so hunã hûi-ĩ di wûni hirči
yusob , taa lûko buyunã tigiri su
zodu ni kubor čubu ni čoŋ . hura
tada munjindu ni muro burwayi ,
to koi di čî lûko gibeyinu ni nohîe
togusã ada ôguzuu yidaã ha
čabčinu ni yahadi : Tuda-ã kubo-
ru-ã yala čidi čundã mu či , mbo
zoo yire koo nura nû ndugondú
či , šîgeĩ yunu guru kubor budu-
ma haŋgîe koo yubudu nani
yoŋgu či .
Taa mi hunu turo-ã ni čed , mia
huna guda-ã ni mugayuo , taa
mia huna mugayindaã ha ôrozi
hunã gunna če mi hunu čedã ha
čuwad ndî mannu čenno yugó , to
koi di čîku lûko abba hundã nosã
čoŋgu yuruski-ĩ tûrru gibi duy-
undîe anna-ã gunna čabtundu
čîkiidi kîdi čuu turo tigiri yurusu-
ã guyi ted , taa mia huna čû-ã hu-
zayuo , lûko bokindî hakti wutã
bosu sôortunduo taa abba ndurã
aũ a koi hosudi-ĩ yurusu hunã
kîdi-ĩ čoŋu ted nduroo gunasu
čindu ni kôi hunã aũ gudi čîtu ni
tûkudu duyundîe su boso , taa aũ
turo têdi čî čudurtã čoŋgu čîtu ni
lagahanu duyundu ni yuruski-ĩ
kôi anna-ã čîku-ã tûkuduo , taa
lûko su sôlliyindîe togusã kîdi-ĩ
yurusu mbo čŋu tedã zabči tûku .
Taa anna-ã aũ a wuna čundu
heriyindu layindã aũ mbo gubud-
di-ĩ muro , aũ ada-ã yûgurtudaã
ha layindã odo durdii-ĩ togus , taa
durdi-ĩ čoobu čid , ôrozi to abba
hundã čabčinã ni odo to mbo
haraũ daarú činã čoŋ .
A muro koi di kubor yala čdi yee
činnú hosči
Kubor yala čidi Dagi Tudagaa koro
Adaga ndura Tudagaa-ã
ZALA DÎ 26 Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n
-
Ka ndura Tudaga-ã du mêde šiša
maana hundã turonna mundu
čîku , mêde tada guru ada muro
Gunna kal
Nuburo Nuro
Nubo Nuro
Ŋgulagi Nani
Mi Mannu
Kûmndi Baradi
Baradi Korti
Torowo Tiri
Kayima Aliga
Mãgu Kãgu
Ŋgozu Zogo
Ôwinne شعب
Saraã قومية
Yerkida جنود
Kogone فاشية
Tã هد
Nogoũ اتفاقية
Kûzurti كفاح
Kûnolum طغيان
Nûmoori ًية ف
Suhur ثورق
Suhura ثوار
Kuhanu وافة
Gôni اصمة
Numo دولة
Nuyo است ثل
Agasu فكومة
Mosko جملس
Walawala انتخابات
Lardu اقلي
Kêleŋgi فدود
Kamûs nuũ Tudagaa
Araŋgaa-ã ha su mêde
êske zînnu
Numa Tudaa-ã yê gône
hundã yê
Zala Murzug
Tezer Tezerbu
Tîge Bûlua
Ênedi Hada
Burku Haya
Bahar gazal Mûsoro
Kônum Mau
Sahura-ã Ogudom
Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n ZALA DÎ 27
-
Wadaĩ Bornoo-ã ha hiyuo
* Ôwuri yêski-ĩ têske mundu yee
ôwuri čuu-ã čuo , taa yahadi :
ôwuri yêski-ĩ têske mundu či .
* Anna čata-ã mundu yee nûre-ã
mundu čindã yahadi : anna
ñekindîčîkuã hoŋuwo čata-ã mun-
du či .
* Anna mûšida-ã mundu yee
aŋgalda-ã mundu čindã yahadi :
anna tugandî mûšida-ã hoŋuwo
mûšida-ã mundu či .
* Adiba-ã mundu yee ômure-ã
mundu čindã yahadi : ômure adi-
ba koda-ã hoŋuwo adiba-ã mun-
du či .
Bêrki-ĩ Aũ turo laũ hunã ha yahadi : tîn-ni Suwu gu sôodi Tîge a maaruã
burî Zala tiri či , taa laũ hunã ya-hadi : Tîge du tirîtîyiidi tiri-ĩ hi
gumar durru sugoo êdi di yuburã êdi-ĩ čoŋu ôhurči či , taa laũ hunã gumar ndukoi êdi guyi ôhurčinĩ
činã , yahadi gumar tînni Suwuu čubudo či .
Kuuru-ã yê Direnu-ã yê Ŋgo yahati Kuuru-ã yê Direnu-ã yê ka čûuŋgo , Kuuru-ã Direnu-ã ha yahadi nuro anna-ã ha buwo čatiĩ nuro gunasu abusnjidu čati noo
yunu gudi gunú či , taa Direnu-ã mu činu sugoo Kuuru-ã waha torkar či , so turo nuro amma ha yubu nani tani kurri , so gudi-ĩ ni tani buri
nuro tuguruk taa yunu togusiĩ landar či , lûko Direnu-ã yogusã gubudi di Direnu-ã aũ turo ho ču taa Kuuru-ã tugurk , taa amma yahadi Kuuru tuyubu činã yunu togusudo yugonnódi ted .
Tumo gudi turo aũ turo ho Kuuru-ã čubuã Direnu-ã tuguruk , taa amma čudurã yahadi Direnu tuyubu činu ni wošiyi nos .
Daga dazagaa Aũ aĩ yê guli yê gunna daha hundã aga šituo duro kînni tusu .
Nubbi mere tudasu , nere yêllibdoo na nere buiwo čûsu . Buiga tammoó na ndišiga taĩ . Fur fidi dannáã na Alla suduna du wadigi .
Kiši kiranu tûgumbo , daha aŋgala minjindigi . Digi tagannunnáã nejes guyinní .
Tada-ã munjindoo tadi turo kubbu duro tanjinigi . Doũ heru maaša migine yindoo gura girigi .
ZALA DÎ 28 Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n
-
Ŋgo Tuda-ã yahati adibi ači tu-
ro yê mûši-ĩ yê ka čûuŋgo , mura
du nani tani dunodudo či . taa ači
-ĩ yahadi tunda du aũ anna ada
bu taa hayindu čîkuã yê duŋga
bu tada êĩ a hi čîkuã yê he
yigidehã dunodo či , taa mûši-ĩ
yoo či .
Taa mûši-ĩ yerči anna-ã ha
yigideîe wud , ôwonni duŋga-ã ha
ni čidîe barayinã haki yohudo
yugó .
To koi togusã ači-ĩ muro anna-ã
yigideîe gyerci , taa numi-ĩ tigiri ni
dugusa bozuã adibi turo ho ômuri
numa ka nua du čuruunnó ko-
horu neri či . lûko adimmi yoo
činã lôi turo čenu ni ômuri numa
ha dogusu ñekinoo gûi hunã ha
su yinak či . taa ačimmi ômuri-ĩ
hi tigiri ni adibi numa nuro hi gûi
njugabîyaa du či , mu nuwo ŋga
~neŋu hudu yunak lanu gûi nu-
ma ha gûi njugobîe su lôi
čunaunnóo či . taa ômuri--ĩ
mugoi dohu ñekunú kûliyi čîidi
adibi hunã lôi hunã yoduru ni
ômuri hunã ka huna du
čuruunnó yogusîe tûku gûi hunã
ha su čunak . taa ômuri-ĩ mugoi
gûi tuyugobîe činu ni lôimmi ču-
wadu čoŋu ni du adimmi hi čîd .
Taa adimmi anna hunã yerčin-
du tigirdu ômuri-ĩ anna hunã ha
go čeo , gokî lûko anna-ã gunna
huidundu ni guru ni čatuã ači-ĩ
tigiri ni anna ada ŋuidudaã ŋuia
hundã ndî suru čindã yahadi
kuranu duŋguu suru či . duŋga
êmmi hi čîkuã turo mbo laũ hunã
ha bôriyinu ni ači a tiyiti kôi a hi
zukaar činã duŋga guda-ã četu ni
muro turonnu čuzug ted . taa an-
na-ã yerčindu ni duŋgu kuranu
yidado yugonnáã hanayindú
êmmi kôdčindu duhgu čîdti
kuranu yidanu čulopi gudi čîdti
kuranu yidanú čulopi , to koidi
duŋgo-ã gunna čitu ni duŋgu tu-
ro borsu gabčinã čaa tigiri duŋgu
mbo gibi di čuzuu tedã kôi čîĩ tigi-
ri . taa nîgeĩ činã yahadi a koi di
ači-ĩ anna-ã su tûyudutu ni suru
nduma kuranu duŋguu činu ni
laũ nurã gunna ha čidoo tani ni
yaaru aya tiri .
Ači-ĩ lûko a yogusã tigiri ači-ĩ hi
tunda du nna dunodo činã mûši-ĩ
ači-ĩ dunodo kor du mugayi .
Ači-ĩ yê Mûši-ĩ yê Êrši Tudagaa
Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n ZALA DÎ 29
-
Ŋgo eneũ yahati anna tuzoo tiri
turo ho labtuo čuo . tura-ã ni dur-
doo mi , gudi-ĩ ni aũ tôzurdoo mi
nôguzooi-ĩ ni aũ hosudoi mi nani
tîri , nduzoi-ĩ ni aũ konnurdoo
mi . mura gunna kuwakuwaa ni
numo gêilaa yunu yidadudo yugó
čîku . kayimma to hundã ha čîkuã
gunnoó yuunu gudi yidadudo
yugó , tokoi di tûrričîkiidi mêdi
hundã layindã mura du nani hal
hunã ha činaũ yahad . taa Durdi-ĩ
mi yahadi : mêdi dînee-ã gunna sa
Allaa , amma yunu to hunã čîĩ
zaga nani doo mannu tigiri sa Al-
laa-ã yunu yogusã kinedti-ĩ yunu
gunna du gali-ĩ muro .
Aũ tôzurdi-ĩ mi-ĩ ni yahadi :
aŋgal-ã yunu gunna du gali-ĩ mu-
ro , aũ hosudi-ĩ mi-ĩ ni yahadi :
kûnduri-ĩ yuna hatuã gunna du
muro gali či . taa aũ konnurdi-ĩ mi
-ĩ yahadi : dîne-ã ha hurgusu gali-
gedi ndogusi-ĩ du yunu gali yugó
či . lûko tûrri numo turo čer hunã
Miturun čindîe turo tigirdã cirri
hunã ha bosu ni sôortuo , taa aũ
konnurdi-ĩ mi-ĩ hi yusu hurgusu
yogus nani tîbi bini budurîe kûrtu
têndu čuo .
Taa numi-ĩ tigiri hurgusu anna
-ã ha hiyinu ni hurgusu aũ yo-
gusoo maša anna tuzooa hakini
ndî či hiyi . taa anna-ã yahati nu-
mo to di yunu yidi di tudasudo
yugó čuo , yida-ã mura kuhana
ôguzuu a čîku čuo . taa aũ kon-
nurdi-ĩ mi-ĩ čuruu ni tigiri yida tu-
go turo čoobu ni numi-ĩ tigiidu ni
dirham turo du čebu ni du tibi
čoŋ . lûko čuruã numi-ĩ ko-ĩ hi
hurgusu tumo turo aũ galigedi yo-
gusoo taman hunã dirham turo či
arbiyi . taa Sarduã hunã ha maša
hunã tûku če čubo .
Durdi-ĩ mi yê Sardua hunã yê*
* Kitab kelila yê Dîmna yê du toŋgusudo
Terjemndi-ĩ : Hasan Bêdei mi
Dagi terjemndudo
ZALA DÎ 30 Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n
-
Togo hunã togusã yahati : aũ
kûnduri-ĩ di yunu gali yugó činã
bini kîhi hunu čuo , taa aũ hosudi
-ĩ mi-ĩ numi-ĩ laũ ted , taa owor
hunã du yahadi : tani hurgusu še
hananurú , ndî numi-ĩ duduyini
či , taa laũ hunã a tîbi yidannódi
tigiriĩ wayi , taa tômudu yûhudu
tedîe barayinu ni tedî yidi bui turo
ho su geledu , taa woniši-ĩ čoŋu
ted , taa su adibi aũ dunodoo turo
tuguruã kûnduri hunã lugobči ,
taa bodur hunã kedigunu ni yusu
kûrtu či , taa tigiri čoŋu ni
tûku , tûkuã dîski-ĩ gunna
kubogo du četu boso , taa
dînegi togusã dirhamma
kadura hoo če. Taa čuruu
ni numi-ĩ ko-ĩ hi kûnduri
tumo turoo-ã taman hunã
dirhama kadura hoo , ar-
biyi .
Tumo nôguzoi-ĩ tûgohu
togusã aũ tôzurdi-ĩ mi-ĩ hi
yerru nani aŋgal numa yê
tôzuro numa yê du yunu binii
kûrtu tendu čuo . taa čuruã muro
koi di bôbur turo bui anja mundu
yidado hôdi-ĩ kakar-ã a tigiri tus .
taa anna tôzurda mundu tugurku
ni anja su čîkuã čoopîe barayuo ,
taa bôbur-ã čirr-ĩ hi bosu
sôortindi turo turo ho yahadi , bi-
ni zabtudoo ndî mannu yepuru
makurú yuso anja-ã kubo hi
boso , taa yudahaku tiyendi , tun-
da wûdurtuda čîidi kiyekindi čuo.
Taa aũ tôzurdi-ĩ mi-ĩ anna
bôbur-ã môore-ã a tigiri anja-ã
gunna yaŋga du čoobu ni numo
gudi čoobu tedîe togus , taa anna
tôzurda-ã basuã anja-ã kubo hun-
du du čuruki čindu ni abusčindu
ni aũ tôzurdi-ĩ mi-ĩ hi arbah dir-
hama dûbu čendu ni anja-ã čepu
čoopo , taa čebu čenu ni arbah
hunã čoŋu ni sardua hunã a
tûku , taa numi-ĩ ko-ĩ hi
aŋgal tumo turoo-ã ta-
man hunã dirhama
dûbu či , arbiyi .
Taa tumo nduzoii-ĩ
togusã durdi-ĩ mi hi
yusu nani sa Allaa numa
du yunu guru kûrtun
tendu čuo , taa durdi-ĩ
mi-ĩ numi-ĩ tigiri ni ko-ĩ
hi yûkuli turo ho bos .
Tumo to durdo numo
toyiguu-ã morčinno aũ huskiyinîe
yidanú , taa bozu čîidi yunusu
durdii-ĩ su čoŋgu tugurko , mura
gunna gêyirda čîidi muro
gêyirčinu , taa anna-ã wayuo , aũ
koi-ĩ turtidi-ĩ ni kabula du čubu ni
boki . anna-ã tûrruã zabtu tigiri
bos , taa lûko durdi-ĩ hi šidirayin-
du ni zabtundã kômma ha bozu čî
aũ ko-ĩ turtidi--ĩ čudurã mbo kôi a
hi mozú nurduu činu ni čoŋu duyi
Kitab kelila yê Dîmna
yê
Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n ZALA DÎ 31
-
. togo hunã togusã anna-ã gunna
čabtundu ni sôortundu aũ bui ču-
nakîe barayuo , taa aũ nani muro
bozîe barayini ni mura lûko
šišayindã , aũ ko-ĩ turtidi-ĩ yahadi
ôŋgohi tani odo turo ko-ĩ hi bozu
čî gêyirti ndurã gêyirčinu ni
gêyirčinú duraar , wenuru yerã
wečinnu sugoo boŋar , yuruski-ĩ
lukuru tirdã ôwonni kôi hunã ha
bozu čî sugoo soũwo nêši nuru ni
koše-ã du dunar či . taa anna nu-
mia hosuda-ã keyindu yûgurtudu
ni muro hi ni hiyuo , ndî numo
hundã njûgurtu čuo . taa yahadi :
tani Durdo Fûwaran gu mi ni lûko
abba taŋŋã morčinã dômuri taŋã
diri-ĩ tiyiwadu tuyoŋ či , taa orro
taŋã abuzuru ni yaaru tided , taa
ônuri a tiri či . lûko a činã anna
ŋgo numo hunã tigirdiã gunna ha-
nayuo , ôwonni abba hunã ha
budi gagalčuo . lûko tokoi togusã
anna numia hosuda-ã muro
čoŋgu ni durdo du čunako , anna
numo toyiguu-ã adaga hundu turo
yidoo durdo hundu êski čunakoo
kûmom čuu hu čunaku ni numi-ĩ
gunna kûruyindi , lûko muro hi to
koi yogusudã ko numii-ĩ hi su tu-
guruã arba ko-ĩ hi čudurã yunu
turo arbindu či : hurgusu-ã yê
kûnduri-ĩ yê aŋgal-ã yê amma
dîne-ã ha her yê šer yê hakunã
gunna sa Allaa ….. taa kûdi hunu
durdaa-ã ha su tigiri bozu ni Sar-
dua hunã ha lûyi yigii , taa aũ
aŋgal môori-ĩ hi ni wôzire-ã hoki ,
aũ hurgusu môori-ĩ ni anna kon-
nurda-ã hoki , aũ kûnduri môori-ĩ
ni gûrso mundu čenu ni adiba-ã
ha tiri di yihidi činu ni numi-ĩ du
yuga yodur .
Taa anna ilimnna numo hunã
du čîkuã yê anna arraida-ã yê he
čabčinu ni yahadi : Sardua nurã
ni Alla mura ha her yê šer yê čenã
gunna sa Allaa kor du yêkinjuo ,
yunu to hananduũ ni yêkindîe
barandiri , yunu a Alla tiyenã sa
Allaa du haŋurdo , kûnduri di
haŋurdo ni gunú , aŋgal du
haŋurdo ni gunú , hurgusu ko-
horu maardo ni gunú , lûko
dômuri nurã boktiyinã kôi a nû
tîyiĩ gunú yunu buriĩ haŋuri
nuru , tani busahu a hi anna tani
di gala ni duraar , tani di tîre ni
duraar , tani di hurgusda ni du-
raar , tani di arraida ni duraar ,
čîidi sa Allaa du a haŋaar . toi
yiŋgal du kôi a hi tîyii nuru . čabu
-ã du bûgudi turo čî yerči tuzu ni
yahadi : mêde aŋgalaa yê dagia yê
hadum , čîidi yunu to hi ndûkã
aŋgal nubui numa yê bursa numa
yê , kôi nudadurã ha mos , yunu
haduma ni hanandaar , yunu ha-
duma ni mugandar , diri yê nuŋu
yê haŋuma gunna arragndudo ni
aŋgal numa yê arrai numa njen-
no .
ZALA DÎ 32 Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n
-
Aũ dine-ã yê ligamma yê gunna
du konnodi-ĩ aũ Alla arrai yê
aŋgal yê čenã , Alla tunda ha gali
tuyogusuo lûko durdo ndurã
nohã nuro hi yugurtu nurryindu
tiyendã , taa bûgudi gudi bî la-
dido turo yerčinu ni Alla ha
šukurčinu ni yahadi : tani ŋgo
odo tîyiĩ bî ladido tudogusiĩ
gubudi aũ hosudo turoo hur-
gusdo du tîyi lûko dine-ã ha
wanurã muro hi sobar , taa ôguri
taŋu dinara čû tiye , taa turo-ã
orronuru gudi-ĩ sudaŋurîe bara-
naar , to koi di kasugu-ã tigiriĩ
anna buyuna ndidda-ã turo čohu-
ro mallumaa čû yida durruã
somaar , taa amma yinaa čû gun-
noó yeburu či čed , taa owor taŋã
du turo-ã yeburu maaru ni gudi-ĩ
soburi nar , taa šîgeĩ yadudu mu-
ra êdi yê aŋgur yê kinneherîe nêši
nuru ni owor zundiyi , taa Alla ha
tawakalduru ni čûuna yînea čû
du yobaar , busahu mahal du
hiduru hûduruo haki ôhorčindu
yunu guru togusidi nuru ni yo-
buru tigiiduru busahu illido ni
yida budi čûkudo turo a hiduru
hudaar , taa ôhurčindu ni yidi
mia yidada turo daha-ã ha su
kôdčuo , taa mura turo turo ho
yunu turo čindi tubas : aũ bî la-
dido a tusu mbo tîyikuã dub tuy-
odurku ni kûrma-ã du tuyuwatã
tunda mannu muro hi gali ko-
hoduru ni yidi a hûi hunã du bila
dinara hûtudo čîĩ kudohodurdã ?
Taa hadiri : ŋganduũ kenz sa-
ma čudurtunnáã tugudohodi ,
nura čoŋgula-ã mannu dur-
tumódi nar ? taa yahati : sa Allaa-
ã lûko čakunoo sama-ã kôi hundã
ha kidekunu ni gôgoši duyuni ,
tunda sa Allaa-ã sama ndurã
čoŋgul-ã laũ kideki , kenz-ã laũ
kidekinno yugó , nuro am-
bandinîe yiŋgal du , taa leduru ni
bile-ã torar , muro dinara
hûtudo , taa ŋgullaha njuo nuru
duwanuru yer , mura ha yunu tu-
ro nar : Alla yunu hanadumó hig
njohodã ha šukurnaar nura es-
kenu-ã ha ôhortî yunu busamma
du čîĩ tahatuma , taa tuyahati :
aũ aŋgaldi-ĩ yôo sa Allaa-ã yunu
gunna du kandudo ni aũ haki ta-
rakunnó kor du hananumuũ ?
tani durdi-ĩ hi yunu durruã had-
iri , gûrso-ã kibi činoo kibiduru ni
magaza hunã mûuri , taa durdi-ĩ
yahadi : tada nuwa yoob či .
Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n ZALA DÎ 33
Kudur kudurčinoo šidenu-ã tôlti yoguri
-
Dîn nduru Islemma
ًفي محن ال ب اهلل الČer Allaa-ã du , gunna du kiñimaldi-ĩ , gunna du owor zunni-ĩ
6ِمَن اجْلِنَِّة َوالنَّاِس 5الَِّذي ياُلَوْسِوُس يف ُصُدوِر النَّاِس 4ِمْن َشًِّ اْلَوْسَواِس اْْلَنَّاِس 3 َِلِه النَّاِس 2َمِلِك النَّاِس 1﴿ ُقْل أَُ وُذ ِبًَبِّ النَّاِس ﴾1
1 - Môori annaa-ã ha kôhunar nu 2 - durdo annaa-ã 3 - Alla annaa-ã 4 -
šer wôšiwoši hosčini morčiniĩ du 5 - anna-ã owora hundã du wôšiwoši
duyiniĩ du 6 - yînne yê Anna yê du yê .
Ŋîbir-ã Yuna zunda Alla suwatu činã turo ŋîbiru-ã , Alla muskor-ã ha su ŋîbir-ã zundu kor du hos yodur , ôwonni Kaaladudi-ĩ Alla
muro hi su sôlliyinu lahayi yahadi : '' aũ owor hunã du yôi mi khardal gu kor ŋîbir čîwo arčana zodú , aũ owor hunã du yôi mi khardal gu kor mugadi čîwo wûni-ĩ zodú , či ''
Alla anna-ã to hundã ha ôzuu činak , ôzuu ŋala hunã mundu , guru hunã
Kaaladudi-ĩ Alla muro hi su sôlliyinu lahayi , mêde huna ada ha yahad . Muro Alla muro hi su sôlliyinu laha-
yi ,yahadi : '' lûko dogusu ôzuuu gubud-di-ĩ togusoo ka arčanaa-ã gunna heridindi ni ko turo mannu ôwuri-ĩ ka-
dihi di tûmndunú '' . Ôwnni Muro , Alla muro hi su sôlliyinu lahayi , yahadi : '' hurgusa ammaa-ã gunna huna , ôzuu gunnoó , muro taŋu tani tiyahu hunã yeri
'' .
Ŋali Ôzuuu-ã
ZALA DÎ 34 Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n
javascript:void(0);javascript:void(0);http://taimiah.org/index.aspx?function=item&id=943&node=3453#reference1
-
Yunu nahatiriĩ hanandii ni ?
Tumo turo Juha mambara-ã ha su kôčinu ni anna-ã ha masala yaha-dîyaa du čîwo . yahadi : anna-ã yôo yunu nahatirîyaa du tîyiĩ hanandi
ni , či . Taa anna-ã hanandurú čuo . Taa muro yahadi : tani yunu nahatiri hanandummó bu anna yahla ha
masala haduwo mannu suru yidanú činu ni čaki ted . Taa tumo gudi turo mambara-ã ha su kôčinu ni anna-ã ha yahadi :
anna-ã yôo yunu nahatirîyaa du tîyiĩ hanandi ni , či . Taa anna-ã hananduri čuo . Taa muro yahadi : tani yunu nahatiri hanandîe bu zamuru nahaturdoo
mannu kal či . Tokoi togusã anna-ã sôortundu ni šîgei liwo guru ni hanandiri guru ni
hanandurú ndar čuo . Taa tumo gudi turo mambara-ã ha su kôčinu ni anna-ã ha yahadi : anna-ã yôo yunu nahatirîyaa du tîyiĩ hanandi ni , či . Taa anna guru ni hananduri čuo , guru ni hanadurú čuo .
Taa muro yahadi : anna hanayindiã hanayindunnáã ha yahadoo .
Juha četu yugaz
Môdi anna-ã gunnaa
Mejelle Zala dîi-ĩ anna arbidida-ã gunna yê
karaduda-ã yê he môyinu ni yahadi , aũ arraki
Mejelle-ã ha su arbiyinîe arbiyi tiyuo čini , lamara dînee mejelle-ã yuna araŋga yê tudaga
yê du arbiduda-ã gunna ha čoobi , taa yuna
araŋga du arbiduda-ã tudaga du terjemnjini . Tira ada ha su mejelle-ã četu hokndindi :
E . mail : [email protected]
Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n ZALA DÎ 35
mailto:[email protected]
-
تفاؤل و تساؤل
جاءت ثورق ال ابع وً من ربايً جت يداو لطموح
ًاطي و ًية و التعبري الدمي الوعب اللييب جبميع أطيا ه يف احلالعدالة ت و التبو كمون من مكونات هذا الوعب كانت ًيً بدسرتق اللغة التباوية لليفاظ هل آمال كبريق بعد التيًيً خيب آماهل ت ذ مت ليها ت و لكن اصطدموا بواقع ممسية ، و حنن ذ مهال لغته و ث ا ته من قبل اجلهات ال
Zala dîنفتخً بإصدار هذا العدد األول من جملة كأول جملة تباوية ت يف الوقت ذاته نلو وزارق الث ا ة و اجملتمع املدين و احلكومة االنت الية و اجمللس االنت ايل ل ًاز الث ا ة التباوية و ت صريه و د مد يد العون لنا يف ب
العمل ل انواء مًكٍز للث ا ة التباوية . ًى أن توزيع الدوائً االنتخابية و يف الواقع ال ياسي ن
ًا اق التبو يف ت ي الدوائً مل يكن منصفاو ت ذ مل تت مًا اق بعض ال وميات كاألمازيغ ذ ًغ من م االنتخابية ت بالًدية يف املناطق األمازيغية بوكل مت ت ي امل ا د الفًا اق ميكنه من دخول املؤمتً الوطين ت بل و فىت مت م
ال بائل يف ت ي الدوائً يف بعض املناطق كالواطئ .ًى ت ذ كما مت ض مناطق التبو دوائً انتخابية أخ
ًغ من ًزق بال ًون اإلدارية منط ة م مت ض وفدق ال طأهنا وفدق دارية م ت لة منذ العهد الرتكي ت كما أهنا تعترب أكثً سكاناو من الكثري من املناطق اليت جعلت دوائً
انتخابية م ت لة كال غات و الوافات و غريها .و يف اْلتا ت كلنا أمل يف تطبيق مبدأ امل اواق بني كل
ًاطية الصييية بعيداو ن الليبيني و ارساء قوا د الدمي سياسة التهميش و االقصاء ت ليبيا للجميع و باجلميع .
ًيً مديً التي
ZALA DÎ 36 Sagahanu gubuddi-ĩ - ndogudi gubuddi-ĩ Îbril 2012 n
Anna ilimnna yûnivisiti tûruntu gu-
ã Keneda a kara turo ho yêkinjindu ni
yahati : ka čû ndihikoo alli-ĩ galigedi
hurgusu yogusi , to koi togusoo lûko
amma gibeyi ŋila huna sagadda-a to-
gusoo alli hunã ha lili di yusobi ,
ôwonni ka gudi ndihikoo kizenu zaha-
imar-ã ( ôbulugti-ĩ ) sagahana ôguzuu
too ni tuzoo saga yoduri .
Bîrehim Worĩ mi
Ka gudi ndihiki-ĩ zaha-
imar du njuwadi
Kubo turti Anna mejelle Zala dîi-ĩ yibedida-
ã anna Tuda anna hunda gursu
Sebehee-ã du šehidičindã gunna
ha kubo turčindi ni , mura ha ni
Alla arčanna zotudo njogus čindi ,
anna hundã ha ni Alla kinedu če
ndi .
من رموز اجلهالاد الاللالياليب الواليالد اجملالاهالد و 1661مالالاليالالالنالالالا صالالالا ت ولالالالد سالالالنالالالة
ًن الي يف استوهد ل يد امل تعمً الفال . 1445سبها سنة
Anna gursuda Lîbiyana-ã turo ,
Gursudo Maina Sala Galma , saga-
hanu 1860 tobus , 1945 kubo
čaktido Furansa-ã ha šêhidči .