türkiye’nin büyük Çatısı: “mezkûr meçhul mesele”

8/3/2019 Trkiyenin Byk ats: Mezkr Mehul Mesele

1/159

Ekono

TRK

MEZ

A L I

TR

DE

STAN

Bykdere Cd. NaTel:(212) 3564185-86

mi ve Sosyal Ara trmalar Derne i

YENN BYK ATISI: R MEHUL MESELE

T A Y - K O N F E R A N S

NSKRPSYONLAR

16 KASIM 2009DEMAN HOTELSTANBUL

17 KASIM 2009BUL TCARET NVERSTES

EKOPOLTK

i Kasm Sk. No:3/1 Mecidiyeky ili stanbulFaks:(212) 3564187 E-posta: info@ekopolitik

.org


2/159

Trkiyenin Byk ats:Mezkr Mehul Mesele

16 Kasm 2009

1. OturumA.Tark elenk:Ben ncelikle herkese ho geldiniz diyorum ve herkese teker teker teekkretmek istiyorum. Bu noktaya gelene kadar maddi ve manevi herkes, deerli dostlarmz,deerli aydnlarmz, deerli alanlarmz byk aba ve gayret gsterdiler. Sayn hocamzndestei ile u gn bu noktaya geldik. Biz bu almalar yaklak olarak 2, 2,5 yl ncetasarlamtk. Hatta sevgili Rebia Dirim hanmefendi o dnemde bizlerle beraber bireyleryapmaya almtk. Tabi bunun maddi ve maneviartlarnn realizasyonu ok zordu, odnemlerde. Biz bamsz olarak bu dnceyi, bu bir araya gelmeyi gerekletirmeyiplanladk. Herhangi bir politik etki yoktu. Gndem d bir olayd, bu. Ama tesadfengndemle de akt. Umarz faydal olur, katkda bulunur. Burada genellikle politiketkilerden bamsz, ie dnk, i dnyamz beraber nasl paylaabiliriz, ona ynelik bir

toplant bu. Ben daha fazla sz uzatmak istemiyorum. Ben sz Sayn Hocama brakyorum.Vamk Volkan: ok teekkr ederim. Ben de herkese merhaba diyorum. Benim grevimianlatmak iin bana izin veriniz. 5 dakika konumak istiyorum, ondan sonra ok konuacakdeilim. Nereden balamal?

1998de ben Arnavutlukta idim. Arnavutlukta Enver Hoca diye bir diktatr vard. Oldkten sonra ekonomi kmt. O zaman ben INN (International Negotiation Network)diye bir gruba balydm. Eski Amerikan Cumhurbakan Jimmy Cartern, CarterCenternda International Negotiation Network diye bir kurum vard. Nobel kazananlar, eskicumhurbakanlar bir araya geliyorlard. Dnyada ne oluyor, ne olmuyor onlara bakyorlard.Beni de bu gruba almlard. Arnavutluktaki ekonomik zm anlamak iin oraya bir eskiAmerikan diplomat gnderdiler. Bu kii hibir ey yapamad, nk 20 tane Arnavutekonomisti bir araya getirme imkan yoktu. Bu nedenle Jimmy Carter dedi ki: Siz psikolojibilirsiniz. Siz gidin. Bakn. Ne oluyor, ne olmuyor? ok basit birey. Enver Hoca zamanndahalk ikiye ayrlmt; birileri, zulm yapanlar, tekileri zulm grenler. Bunlarn ocuklarn,torunlarn bir araya getirdiiniz zaman tabii hi konuamyorlar. ok basit bir olay. Amaondan bahsedecek deilim. Akam oldu. Bize dediler ki: Sakn dar kmayn. ok tehlikeli.

Size yle birey sylenirse ne yapacaksnz? Tabi ki dar kacaksnz. Ben de dar ktm.yle 50 metre filan otelden yrdm zaman yanma bir adam geldi. Averdi paltosunu,altnda bir kalanikof. 500 dolar dedi. Ben de sandm ki, beni ldrecek 500 dolarvermezsem. dm patlad tabi. ok korktum.

Murat Belge:Satyor muymu? Sata m karm?

Vamk Volkan:Ondan sonra dedi ki: ki kii iin 600 dolar dedi. O zaman anladm ki benildrmeyecek. O zaman Arnavutluka gidenler ya mafyadr ya i yapanlardr. Rakibin varsaonu ldrecek, 500 dolara. Ne kadar korktuumu tahmin edebilirsiniz. Yava yava geriyeekiliyorum ben. Anszn ok acayip birey oldu, kafamda. Bir liste yaptm. lmeleriniistediim kiilerin bir listesini yaptm kafamda. O zaman kendi kendime gldm. Bir gerilemeoldu iimde, korku iinde. Bir liste yapmm. Adama dedim ki: Bir listem var ama onlarnhepsi Amerikada. Adam hi istifini bozmad, Merak etme. Bana uak bileti al. Hepsini


3/159

ldrrm dedi. Sylemek istediim kiisel nedenimle listeyi yapmm. imde gerilemeoldu.imde korku var. Bu nedenle, ben leceime bakalar lsn Kiisel birey.

imdi bu hikayeyi baka bir olayla karlatrmak istiyorum. O zaman, 53 sene geriyegitmemiz gerekecek. Ben Ankara niversitesi Tp Fakltesinden 1956da mezun oldum. Altay sonra, 80 kii mezun olmutu, 40mz Amerikaya gitmitik. Ben Amerikaya gittikten

birka ay sonra Kbrstan, babamdan bir zarf geldi. Onu atm zaman benim kardeim gibiolan bir ocuk; ayn dairede yaamtk Ankarada iki sene. Benim erkek kardeim yok, obenim erkek kardeimdi. Onu, Rumlar EOK vurmu. Kbrsa gittii zaman, ldrm. Onuldrenler para kazanmak iin yapmamlard. Onu Erol olduu iin ldrmemilerdi. Bykgrup kimlii iin ldrlmt, Kbrsl Trk olduu iin. Bylece o zamandan beri bu bykgrup kimlii nedir diye kafamda bir sual kt. Tahmin edeceiniz gibi ben yas tutamadm.Yapayalnzdm. Kimseyi bilmiyordum. 30 sene sonra ben Erolun yasn tuttum, o baka birhikaye. Fakat bu arada i dnyamda olan bu merak, drt diyelim, niye birbirimiziahsieyler nedeniyle deil de siz u gruba balsnz, ben bu gruba balym nedeniyleldryoruz?

D dnyada bir olay oldu. D dnyadaki olayla ile i dnyamdaki drt birleti. Ve bugnkarnzda olmamn nedeni odur. D dnyadaki olay 1979da oldu. O zamann MsrCumhurbakan Enver Sedatsraile gitti vesrail parlamentosunda bir nutuk ekti. Bukonumas srasnda, sraillilerle Araplar arasndaki atmann %70inin psikolojiknedenlerle olduunu syledi. Bylece yeni bir meslek ortaya kt. Eskiden de herkes merakederdi, atmal byk gruplar filan. O zamandan beri bir kaza neticesi bu ileri aratrmakiin kurulan bir komisyonun iindeydim. O zamandan beri bu ilere kafa yoruyorum, 30seneden beri atmal yerlere gidiyorum. Araplarla-srailliler, Sovyetlerle-Amerikallar... Bunedenle karnzdaym. Benim burada tek grevim i gruplar arasnda bir diyaloungelimesini salamaya almak, sizin yardmnzla. Uzun uzun nutuklar yerine aramzda birkonuma yapmaya alacaz. Burada ikinci grup var; gzlemciler. Onlar da ok nemlikiiler.

nc oturumda onlardan da baz fikirler elde etmeye alacaz. Bunu anlatmak istedim.Ben Trk-Krt meseleleri hakknda bir ekspert deilim. Bu nedenle benim fikirlerimolmayacak. Btn mesele sizler arasnda bir diyaloun kurulup, bir yol gstermesi. Bu negzel birey. lk oturumda ne yapacaz sualine cevap vermeyelim. Ben bir tp doktoruolduum iin kimseye tehis yapmadan ila vermek istemem.lk oturumda tehis yapacaz;neler dnyoruz?kinci oturumda reeteler gibieyler gelebilir, aklnza. nc oturumdadaha byk bir grup olarak bunlar konuacaz. Benim sylemek istediklerim bu kadar. Birey daha syleyeceim. Sayn Gltan Hanm, siz tek hanmsnz bu grupta.

Gltan Kanak: Ne yazk ki.

Vamk Volkan: Aklm almyor bunu. nk bir milletin, bir ulusun %50si, belki dahafazlas hanmlardr. Bu nedenle Gltan Hanm, siz btn hanmlar iin konuacaksnz.

Gltan Kanak: Ykm ar.

Vamk Volkan: Bunu sylemek istedim. nk tahmin ediyorum, tahminden fazlas,biliyorum ki binlerce anne yas tutuyor. Bir deey var, Trkiyede ataerkil mi diyoruz biz ona?Hi inanma. En sonunda hanmlar bizim duygusal durumumuzu yneten kiiler. Onun iin,


4/159

sizin burada oluunuz iin ok teekkr ederim. Baknca, farkna vardm ki, bir tek sizsiniz.Bu nedenle, ltfen Gltan Hanm diyalou siz balatr msnz?

Gltan Kanak: ncelikle herkese iyi sabahlar diliyorum. Merhaba diyorum. Umuyor vediliyorum ki bugn burada birbirimizi anlama, birbirimizi tanma, birbirimizin duygudnyasna dokunma konusunda bir mesafe katederiz. Byle bir ortam oluacan mit

ediyorum. Tabi kadn meselesi ok nemli bir konu. Kadn-erkek eitsizlii konusu, aslndainsanln urat temel eitsizlik konularndan birisi. Belki de baka sorunlarmzn, bakaeitsizlik problemlerimizin, baka atma konularmzn zlmesinin bu kadar zorolmasnda da kadn-erkek eitsizlii sorunu nemli bir yer tutuyor, bence. nk oradabirbirimizi anlamaya balamann baka sorun alanlarnda da birbirimizi anlamaykolaylatracan dnyorum. Ne yazk ki her sorunun olduu gibi bu sorunun da birgemii var. ok uzun bir gemii var. Neredeyse insanlk tarihi kadar uzun bir gemii var.Bugnmze gemiimizin etkileri ve gelecek tasavvurumuza gemiimizin etkilerinin nekadar nemli olduunu biliyoruz. Kadnlar biraz da bu gemiin etkisiyle alglar. Ama bizgelecek tasavvurumuzu eitlik zerine kurarsak, bu masadaki kadnlarn saysn oaltabilirizdiye dnyorum. Bunun da ilerimizi kolaylatracan umuyorum.

Bu alma vesilesiyle bize gnderilen mzakere konularndaki birinci balk, Trkiyedefarkl etnik gruplardan gelen insanlarn yaamnda birlik ve beraberlii salayan elementlernelerdir, ortak bir aidiyetten bahsedilebilir mi? ncelikle aslnda hepimizin ortak bir aidiyetivar. Hepimiz insan olma ortak aidiyetine sahibiz. Ve bu insan olma ortak aidiyeti konusunda,buradan kaynakl bir hukukumuzun varln kabul edersek bu dier sorunlarmza da hizmetedecektir diye dnyorum. Hepsinden nce bu en byk ortak aidiyetimizde, insanlk ortakaidiyetinde ortaklamay ok nemsiyorum, ben. Trkiyedeki etnik gruplar arasndaki ortakdeerler nelerdir diye baktmzda, burada da ben kategori zerinde durmak istiyorum.1.si gemiimiz, 2.siimdiki halimiz, 3.s de gelecek tasavvurumuzdur.

Gemie baktmzda aslnda bu topraklarda yaayan insanlarn gemite yaratt ok fazlaortak deerler var. Bugn hangi siyasal davas olursa olsun, bir dava deerlendirmesi yapmakihtiyac duyduklarnda, mutlaka gemi referanslara bavururlar. rnein Krtler mutlaka bugemi referans Malazgirtten balatrlar. Trklerin Anadoluya giriinden itibaren, 1000 ylboyunca nasl ortak bir yaamn srdne bakar. Ama bunun birbirini sayma temelinde,birbirini kabullenme temelinde, birbirinin deerlerine olumlu yaklama temelinde olmasgereken bir gemi olduu vurgulanr.

inde bulunduumuz mevcut duruma geldiimizde ise son iki yz yla referanslar yaparak biranlam vermeye alyoruz. nk burada, ortak aidiyetlerimizde ksmen ayrmalarnbalad, zaman zaman atmalarn yaand, birbirini kabul etme, birbirinin deerlerinedeer verme, birbirine sayg gsterme konusunda skntlar yaadmz bir gemi.Birbirimize iinde bulunduumuz durumu anlatrken de, son 150, 200 yllk referanslaryoluyla yapyoruz. Bunu Krtler de yapar Trkler de yapar. Trkler; Uluslararas glerinetkisineyle girdiniz, byle girdiniz, der. Krtler de Krtlerin isyanlarn kanla bastrdnz,kimliimizi tanmadnz, kiisel geliimimizi srdrmeye engeller kardnz, der. Onun iinbunu anlama konusunda son 150, 200 yllk srecin nemli olduunu dnyorum. Veburada neler yaandna, Osmanl mparatorluunun dalma srecinin dnyadakigelimelerle bana, bunun bizlere etkilerine burada neler yapabiliriz konusunda biraz dahaayrcalkl bakmamz ve incelememiz gerektiini dnyorum. Bugn bakldnda ise ortakaidiyet noktasnda insan haklar ve deerlerine bakmamz lazm.


5/159

En temel ortak aidiyet vatandalk hukuku. Sonuta dnyann birok yerine bakyorsunuz.Ortak gemii olmayan topluluklar bile bugn vatandalk hukuku ierisinde, temel hak vezgrlkler ekseninde bir demokratik sistem ierisinde yan yana ve mutlu yaamaybaarabiliyorlar. Belki mutlu kelimesi tam karlamyor ama en azndan memnun birekildediyebiliriz. Bu noktada Cumhuriyetin kuruluuyla birlikte ki orada da kurulu srecindeyaanan olaylar, skntlar, toplumun beklentileri, dnyann gidiat, blgenin jeopolitik nemi

birok faktr sayabiliriz, bu noktaya getiren. Ancak bugn geldiimiz noktadan Trklerin veKrtlerin ok memnun olmadklarn dnyorum. Onun iin de Cumhuriyetin kurulu yllarna, devletin, hukuk sitemininekilleni srelerine bakmann bugnmz anlamakonusunda nemli referans noktalarndan biri olduunu dnyorum.

Bugn Trkiyede yaayan herkesin, ideolojik bak as ne olursa olsun ya da referanslar neolursa olsun, etnik kimlik aidiyetleri ne olursa olsun, hepimizin ok byk bir ksmnn iindebulunduumuz durumdan memnun olmadn dnyorum.u anda bu memnuniyetsizliksanki daha ok Krtler ierisinde ifade ediliyormu gibi gzkyor ama ben btn sosyalkarlamalarmda, btn diyaloglarmda iinde bulunduumuz durumdan memnun olankimseyi fazla grmedim. Bilmiyorum. Burada memnun olan arkadamz var m?

Vamk Volkan:Bir dakika, ben sizi durdurabilir miyim? Gelecek, ikinci oturumda. Tamamm?u anda tehis

Gltan Kanak: O konuda bir tek cmleyleunu ifade etmek istiyorum. Ortak gelecektasavvurunun da bugnk sorunlarmz zmede nemli bir nokta olduunu dnyorum.Ortak bir gelecek kurgumuz olabilir mi? Nasl yaamak istiyoruz sorularnn cevabnn nemliolduunu dnyorum.

Vamk Volkan: Gnlden konutunuz. ok teekkr ediyorum. Ne gzeleyler sylediniz.Bakalm bir cevap var m size? Gelecek, ikinci oturumda. Size gre iinde bulunduumuzdurumdan memnun deiliz.

erafettin Eli:Hocam siz mi sz vereceksiniz, biz mi sz isteyeceiz?

Vamk Volkan:Herkes bara ara konusun, ltfen.

erafettin Eli: Deerli arkadalar en bata, bu toplanty dzenleyen Ekopolitiketeekkrlerimi sunmak isterim. Hepinizi saygyla selamlyorum. Benu anda buradatoplanmamza neden olan ve bizi zm arayna srkleyen bu rahatsz edici ortamn dnem madurlarndan birisiyim. Babam ve dedem Sivasstiklal Mahkemesinde yarglanphapis ve srgn cezasna maruz kaldlar. Ben de bildiiniz gibi, onlara gre biraz dahaansl,kah ikbaleklinde kah cezaevlerinde yaammz srdrdk. Ama rahat, huzurlu bir yaamfrsatn bulamadm. Araymzn temel nedeni; ocuklarmzn bizim yaadmz aclaryaamamasdr. Btn gayretlerimiz buna ynelik olmal. Biz ocuklarmza, gelecek nesillerenasl daha zgr, daha mutlu, daha mreffeh bir devlet, bir gelecek aktarabiliriz? Bununaray iinde olmalyz.

Benim kanaatime gre insanlar huzursuzlua, atmaya ve tartmaya gtren temel nedenadaletsizliktir.nsanlar iki nedenle birbirleriyle kavga ederler, atrlar; ya birisinin hakkngaspetmek, onun hakkn elinden almak iin onunla kavga edersin veyahut da hakk gaspedilen kii hakkn elde etmek iin seninle savar. Eer adalet salanmsa, herkes hakknaraz ise bylesi bir ortamda atmaya da, savaa da, kavgaya da gerek olmaz. Onun iin temel


6/159

lmz adaleti nasl salayabiliriz olmaldr. Bunun ls gayet basittir, eski literatrdebuna insaf deniyor, yani nefse kyaslamaktr. Senin kendin iin hak grdn bir eyibakalar iin de hak greceksin. Kendine yaplan bir hakszl da bakalarna yapldzaman da hakszlk olduunu kabulleneceksin. Bugnk literatrde de buna empati deniyor.Kendini bakasnn yerine koyarak dnmendir. Bunu yapabildiimiz takdirde benimkanaatime gre bu anlayla zlemeyecek problem yoktur.

Bugne gelmeden nce gemiten alabileceimiz ders var m? nk oradaki temel ilikiye,Trk ve Krt ilikisine bakmalyz. Trklerle Krtlerin ilikisi 1000 yllk dnemi kapsasa dao dnemin ba ok nemli deil. nk gerek Krt sultanlklar olsun, gerek Trksultanlklar, gerek Arap sultanlklar olsun bunlar sadeceslami eksende hareket etmilerdir.Bunlarn hepsi de Badattaki halifeye bal sultanlktr. Ancak Trklerle Krtler arasndakiulusal nitelikteki ilk iliki 1514teki Yavuz Sultan Selim ile Krt birlikleri adna dzenlenenAmasya Anlamasna dayaldr. Bu ciddi bir ilikidir nk hukuki bir temeli vardr,anlamaya dayaldr. Ve uzun sre bu izgi yrmtr.

Trk-Krt ilikisinde iki temel izgi vardr. Birincisi Krtleri Krtler araclyla ynetmekizgisidir, buna Yavuz Sultan Selim izgisi diyoruz.kinci izgi ise Krtleri dorudandoruya merkezden ynetme izgisidir, buna da 2. Mahmut izgisi diyoruz. Birinci izgideTrklerle Krtler son derece iyi geinmitir. Her iki kesim de bundan ok yarar grmtr.Osmanl Devleti kendisi iin byk tehdit olanran yani Safevi tehdidine kar dousunugvence altna alm, devleti Batda gelitirmi ve devletin refah dzeyi ok ykselmitir.Krtler de Osmanl gvencesi altnda en huzurlu diyebileceimiz 350 yllk bir dnemiyaamtr.

Buradan gelinen noktau ki: Eer Krtleri Krtler araclyla ynetirseniz, yani onlara kendikendilerini ynetme imkn ve hakkn tanrsanz Krtlerle devlet arasnda bir problem olmaz.kinci izgi, 2. Mahmut dnemi, devleti modernletirmenin bir gerei olarak Krtleridorudan doruya merkezden ynetmilerdir. te Trk-Krt atmas o dnemdebalamtr. Bunu detaylandrmaya gerek yok; en bata Cizre Emirinin isyan, ondan sonraeyh Ubeydullahn isyan ve dier isyanlar ortaya kmtr. Abdlhamit de baka biranlayla Yavuz Sultan Selim izgisine yakn bir izgiyi benimsemitir ve o dnemde de yineTrklerle Krtler arasndaki atma durmutur.

Ancakttihatlar ve onlarn devam olan Cumhuriyet eliti, 2. Mahmut anlay gibi Krtleridorudan doruya merkezden ynetmeye kalknca, zellikle Cumhuriyet dneminde birTrk milleti ina etme projesi gerei Krtleri inkar etme, asimile etme, bu nedenle onlaraTrkln dayatlmas sonucu Trklerle Krtler arasndaki uzlama tamamen sona ermitir.Bu nemli bir krlma izgisidir.

Ve ondan sonra da bugne kadar hibir zaman bir dzelme olmamtr. Burada bakacamzyer udur: Krtlere sayg duyacaksn. Krtlerin varln kabul edeceksin; onlar bu devletinbtnln iinde, devletin btnl bozmadan kendi kendilerini ynetmelerine imkanyaratacak bir yeni ynetim, idare sistemi koyabilirsek zannediyorumikayeti olduumuzbtn sorunlar ortadan kalkacaktr. Birbirimize sayg duymalyz, birbirlerimizin haklarnasaygl olmalyz. Nasl ortak bir proje zerinde bir gelecek, iyi bir Trkiyeyi kurabiliriz?Temel amacmz bu olmaldr. Teekkr ediyorum.


7/159

Vamk Volkan: Teekkr ederim. Son sylediklerinizi daha da aacaz, ikinci oturumda.nk ok nemli. Ben, kim isterse konusun istiyorum. O zaman daha kolay olur. Birdiyalog olsun aramzda. Olur mu? Buyurun. Bayram Bey.

Bayram Bozyel:Ben de Ekopolitik alanlarn, katlmclar selamlyorum. Ayrca SaynHocam da saygyla selamlyorum. Deerli dostlar, bu toplant lkenin gndemine olduka

denk den ve bu nedenle de olduka olumlu bir toplantdr. Bunu nemsediimi belirtmekistiyorum. Ben, bu konu kapsamnda sorunuu iki balk altnda tanmlamak istiyorum.Birincisi halklar arasndaki ilikiler; ikincisi ise halklar ile devlet arasndaki ilikilerdir.Sorunumuzun iki boyutu olduunu dnyorum. Halklar arasndaki ilikilere baktmzdabu corafyann, Trklerle Krtlerinans olduunu syleyebilirim. Bu, bize umut ve gvenveren bir faktrdr.

Ben Diyarbakrlym ve yaadm blgede Ermenilerle Krtler arasnda ok yakn olanbirok ilikiden sz edebilirim. Aynekilde Krtlerle Ermeniler arasnda olduka saygl,karlkl saygya dayanan ilikiler vardr. Kiisel perspektifim ve byk birans olaraktanmladm ey Trkiyede Trklerle Krtler arasnda kemiklemi, yerlemi bir ayrlk veuzaklamann olmaddr. Bu da Trkiye iin, Trkiyenin yeniden inasna katkdabulunmak isteyenler adna byk biranstr. Gemite zaman zaman i atmalar, etnikatmalar ya da mezhep atmalar gibi olaylar varsa burada mutlaka devletin, devlete balbaz kurumlarn ya da militer baz kuvvetlerin parma vardr. Sivas olaylarnda bu byledir,son Sivas olaynda bu byledir, Mara olaylarnda bu byledir. Yani etnik atma gibigrnen olaylarda bu doal bir atma deil mutlaka birilerinin etkisi vardr, birilerininparma vardr. Dolaysyla devlet demokratikletii ve devlet kendi otoriter yapsndeitirdii zaman halklar arasnda bir sorunun olmayacan dnyorum. Bizimsorunumuz halklarla devlet arasndaki sorundur. Krt sorunu balamnda da esasen bubyledir. Burada da devletin niteliinin nemli olduunun altn izmek gerekiyor.

Osmanl mparatorluunda Krt halkyla devletin ilikileri grece daha iyi ynetilir vezlebilir durumdayd. Esas sorun T.C. devletinin kuruluu ile balar. Burada esasen devletinyenidenekillenmesi ve otoriter, teki bir zihniyet esasn ina etmesiyle balar. Dolaysylaburada karmzdaki temel sorun devletin nitelii ile ilgilidir. Devletin, gnmzde dahasomut olarak syleyeceksek, Trkiye Cumhuriyeti Devletinin otoriter, teki ve inkarczihniyeti temel sorundur. Dolaysyla Krtlerle TC devleti arasndaki srecin acl bir sreolduunu sylememe gerek yoktur. Bu srete sadece Krtler deil bir o kadar da Trk halkac ekmitir. Dier etnik unsurlarda ekmitir. Ama bu devletin Krtlere ynelik zel birpolitikasnn olduunu da sylemeden gemek olmaz.

Trkiye Cumhuriyeti Devletinde bu acl srete yaananlar hepiniz biliyorsunuz, hepinizinvakf olduu olaylardr;eyh Sait olaylar, Dersimde olup bitenler vs. Bu olaylar ylesine acolaylardr ki o operasyonlara bizzat katlan generaller bile geldiimiz noktada yaptklarnanlatacak yz kendilerinde bulamamaktadr. Bizzat bu iin, deyim yerindeyse,uygulayclarnn yaplanlar itiraf etmekte, anlatmakta zorlanmalarn dnnce, yaananacl olaylarn madurlarnn ektii acy dnmek bile imkansz.

Devletin nitelii, devlet ile toplum arasndaki ilikilere belirgin olarak yansr. 1960larda ve70 sonrasndaki sre yumuad zaman, demokratik ortam grece gelitii zaman Krtler deTrkler de herkes bu durumdan olumlu biimde etkilenmitir; ama 80 sonras sreteyaananlar ise apak ortadadr. Son dnemde Show TVde Bu kalp seni unutur mu diye birfilm yaymlanyor. Diyarbakr Cezaevinde ben de orada kaldm bir sre. Filmi seyrettiim


8/159

zaman, sanatn ve szn onca yaratclna ramen bu konuyu yanstrken ne kadar yetersizve aciz kaldn grdm. O filmde anlatlanlar gerekte yaananlarn %1i bile deil. Hereyeramen bir toplumun gemie ilikin bir bilince sahip olmas, gemie ilikin bir bilinciyeniden kurmas olduka olumlu. Ama bir de bu uygulamalara maruz kalan insanlarn ruhhallerini dnmek gerekir.unu aka syleyeyim. Bu srete, zelikle 12 Eyll dnemindetoplum hastalkl hale geldi. Krmdan geirildik; hepimiz salmz yitirdik. Ve hereye

ramen bugn burada isek yaama ve zgrle olan inancmz sayesindedir. Aksi haldebugn buralarda olamazdk.

unu syleyeyim, deerli dostlar, akaunu syleyeyim, eer gelecei beraber kuracaksak,gelinen noktada Krtlerin Trkiye devletine kar byk bir gvensizlii vardr. KrtedeRomun ahdi yoktur diye bir deyim var. Bunun Krtlerde ifadesi; Trkiye devletinin ahdiyoktur. Gemite Roma baty temsil eder,stanbuldadr. Krdistann batsndadr.Romann yeriniimdi Trkiye Cumhuriyeti Devleti almtr. Ve gemite olan imdi deTrkiye Cumhuriyetinde olduu dnlr. Son bir ay iinde Hak ve zgrlkler PartisiGenel Bakan sfatyla Avrupadaydm.

Bu Krt almn anlatmak iin oradaki 78 kentte de toplantlar yaptk. Karlatmz enbyk sorun, deerli arkadalar, kanmcau idi; devlete kar gvensizlik duygusu idi. AKPde ayn. Bu devlete inanmayn. Daha nce de bakalar ayn sylemler kullanmt ama bireyolmad; iller syledi, Mesut Ylmaz syledi, bakalar syledi. Bu devlet deimezdiyorlar. Bu korkun birey. Israrla sylediim ey, deerli dostlar: Eer bu dnyadeiiyorsa, ABD, Sovyetler Birlii gibi sper gler deiiyorsa Trkiye de hayli haylideiir diyorum ben. Israrla umut alamaya ve Trkiyenin deiebileceine inandrmayaaltm. Umudunuzu yitirmeyin. Bu devleti deitirmek iin abanzdan geri kalmayn.Deiime destek verin dedim.u anda Batdaki insanlarmz arasndaki en byk sorunbudur: Bu devlet deimez. Hatta yeni bir Lozanla kar karya olduumuzu syleyenKrtler de var. Btn abalarmza ramen, toplum deiti, uluslama geride kald, dnyadeiiyor, Trkiye deiiyor, bu dnceyi Krt kesiminin kafasndan silemiyoruz. Krtkardelerimizin kafasndan silemiyoruz.

Buna ramen anslyz, ortak paydalarmz da yok deil. nk ortak bir corafyadayayoruz. Ortak bir gemiimiz var. Krtler ve Trklerin ortak hikayeleri var. anakkaleSavanda yaamn yitirenler hepimizin bykleriydi. Benim babamn bykbabasYemende yaamn yitirmitir veehit olarak haberi gelmitir. Kbrstan gelinimiz var. Songnlerdestanbullulardan birisine kz verdik. Byleeyler var. Ama bunlar abartmamakgerektiini de sylyorum akas. Yine birok ortak alma alanlarmz oldu. Meselabunlardan biri 1960l yllardaki Trkiyei Partisidir. Krtlerle Trklerin birlikte almasbakmndan TP nemli bir deneyimdir. Bu partinin dier partilerden farku: dier partilerdede Krtler var ama ou kimliklerini ak etmiyorlar, Trkiyei Partisinde ise Krtlerkendi kimliiyle yer alyor.imdi Krtlerle Trklerin ortak gelecek tasavvurlar

Vamk Volkan: imdi gelecek oturuma geldiniz. Bunlar gelecek oturumda konualm.

Tark elenk: Hocam, afedersiniz genelde bir talep var; konumaclar nce kendilerindenksa olarak bahsederlerse. Geri nnzdeki dosyada herkesin z gemii var, eer oraya dagz atabilirseniz. Ksa olarak da bir tantlrsa ok iyi olur.

Haim Haimi: Haim Haimi, ben de hepinizi selamlyorum. Bu Krt meselesi konusubirok toplantda tartld, konuuldu. Bu anlamda ben srele ilgili grlerimi ortaya


9/159


10/159

nemli krlma noktalarndan birisi de 49da balayan hareketlerde renci seviyesinde olanbir ksm Krtler, Krt genleri ilerinde sol kimlie sahip olanlar da var, farkl olanlar da varetnik birekilde bu soruna eildiler. Belirleyici olan bu sreti. Bir mddet sonra bu makasgittike ald. Krt hareketi ierisinde ki dindar Krtlerle, nemli bir kesimi bu hareketizgisine sempatiyle bakan, o dnem iin onu destekleyen Krtlerle bu yeni sol aydnlarnarasndaki makas almaya balad. Burada olumlamak yanl. Sol kesimin bu noktadaki en

nemli yanllarndan birisi: Krt meselesinin zm konusuna younlap bu meseledehalkla irtibat kuracaklarna Sosyalizmin ve Marksizmin retileri zerinden bireyleryapmaya almalar olmutur. Dolaysyla dinle, geleneksel Krt yapsyla atma iinegirdiler. Bugn de ayn durum devam ediyor.

slami kesimin yaklam ise bu sorunu, 1959da Sleyman Efendinin vefat etmesi, 1960tada Said-i Nursinin vefat etmesiyle tamamen devlete doru bir savrulma yaam olmasdr.Bugn ska bahsedildii gibi nasl Sovyetlerin iinde bir ayrlma olduysa, zellikle ABDninyeil kuak projesinden sonra Trkiyedekislami evreler de sa milliyeti bir savrulmayaadlar. mmeti olacaklarna, enternasyonalist olacaklarna, sac, milliyeti, Trk-slamcbir zihniyeti din adna siyaset olarak benimsediler.

Dinin o tarihlerden sonraki fonksiyonu Trkiye siyasetinde, Marksn ska tekrarlanan birifadesi vardr; din afyondur ifadesi Bu noktadaki Krt taleplerinin nce grmezdengelinmesi, sonra telenmesi ve bastrlmaseklinde olmutur. Yani iki tarafl bir zeletiriyapmamz lazm ki bundan sonra gelecek tasavvuru neyin zerine ina edilecek onun zerinekonumak lazm.

Ortak bir paydadan bahsediyoruz, ortak gemiten bahsediyoruz ama dini bu ortak paydadankardnz zaman, ortada kupkuru birey kalr. Ska kullanlan bir tabirdir. imentoyubetonun iinden kardnz zaman geriye su ve kum kalr. Baka bir ey kalmaz ortada.Sadece karlara dayal sekler bir anlay, bir gelecek tasavvuru bu noktada mmkn deil.Ama dinin saa doru savrulmas, milliyetilie doru savrulmas, sol aydnlarndaMarksizme doru savrulmas da doru deildir. Dinin karlm olduu bir folklor, kltr,tarih, edebiyat anlayndan geriye kupkuru soyut bir Krteden baka bireyimiz kalmaz.Ahmedi Haninin de, Faki Teyrann da, Ali Haririnin de Krte adna ne kadar byk eser,deer varsa, bunlar karnz bunlarn tamam mutasavvf ve byk limlerdir. Mesela SaidNursi daha 14-15 yalarnda iken yats namaznda Ahmedi Haninin trbesine gider sabahnamazna kadar kulan Haninin mezarna dayar ve yle dururmu. Bu olay eyhMuhammed Celaliye anlatlnca demi ki O imdi hepimizineyhi oldu. Eer siz bu dinunsurunu kltrn iinden ayklamaya alrsanz geriye birey kalmaz. Krteye Trk DilKurumunun yapt gibi soyut kavramlar doldurduunuz zaman bir geleneksel kltr olmaz.

Bu tespitlerden sonraunlar syleyebiliriz; bu sorun halklar arasndaki bir sorun deildir.Dindarlk sorunu da deildir. Yani Trkler ok dindar, dier taraf deil. Hayr, byle bir sorunyok. Bu iki halkn da bir ksm dindar bir ksm deil. Zaten meseleye byle bakamayz;Krtlerin hepsi dindar olmad gibi Trklerin de dindar olanlar ve olmayanlar vardr.Alevilik meselesinde de Trklerin hepsi Snni, Krtlerin hepsi Alevi demek yanl olur. AleviKrtler de vardr Snni Krtler de. Alevi Trkler de var, Snni Trkler de var. Sorunhalklarn yaad bir sorun deil. Krtlerin varln inkar eden Trk halk deil. Yozgattaki,Manisadaki filan deil. Sorun sistemledir. Sorun Ankarayladr. Dindarlarn da, Alevilerinde, Krtlerin de sorunu Ankarayladr. Snfsal anlamda; ii, kyl, memur vs. , snfsalanlamda, ekonomik anlamda bir sorun varsa da, ki var. Sorun sistemledir. Ancakunu dabilmemiz lazm; sistem her seferinde, bu kendisiyle sorunu olan kitlelerle direkt atnca,


11/159

skt zaman bir dier unsuru sorunlu olduu kesimi onun nne atyor. Mesela sisteminAlevilerle sorunu mu var, bakyorsunuz bir mddet sonra Snni, dindar milliyeti kesimAlevilerin karsna konuluyor, rnek Sivas olaylar, Mara olaylar, Malatya olaylar, orumolaylar.

Bugn dindarlarn bir talebi olduu zaman bakyorsunuz Trkiyede sol denileney ortaya

kyor. Tabi sol yekpare birey deil ancak anlamak mmkn olmasa da bir bakyorsunuzzmirde,stanbulda ada Yaam Destekleme ad altnda milyonlar sokaklara dklyor.Krt meselesi gndeme geldii zamanda bir bakyorsunuz ki yine normalde Krtlerle hibirsorunu olmayan normal halk kullanlyor ve sanki lke blnyormu havas estiriliyor.Bunun tehisi ok nemli, eer gelecei, zm konuacaksak. Dindar da, laik de, Krt deAlevi de sistem sktnda birisi dierinin karsna dikilebiliyor.

Btn bu sonularn sonrasnda bir dier sknt da asla ve kata Krtleri bir halk olaraktanmama psikolojisi sz konusu. Evet, bu sorunu zelim ama bu mesele demokratikleme,kimlik, insan haklar vs. meselesidir, konuya byle bakalm diyorlar. Bir ksm entelekteller,devlet entelekteli bu son dnemde babakann etrafnda gryorsunuz. Siz mademdemokrasiden yanasnz. Bakn. Demokraside, liberal felsefede aslolan bireydir, bireyde deaslolan birey haklardr. Herey birey haklar erevesinde deerlendirilmelidir. Bunlarzm aamasnda belki daha uzun konuabiliriz. Hi birisine katlmyorum. Bu adamlarnliberal felsefeyle ilgisi yok. Kaotik, genetik, vb kelimeler kullanarak ok bilimseleylersylediklerini zannediyorlar baz ke yazarlar (Her gazetede var onlar.) ama Krtlerin birhalk olarak tannmasna gelince birey syleyemiyorlar. Bu en byk sorunlardan birisi,Krtlerin bir halk olarak tannmas. Burada halk, millet ulus, etnisite byle tartmalara dagirmek istemiyorum. Hepsinin ayr ifadeleri var. Bir halk olarak tannmak istiyor, Krtler.

Geen Ekopolitikin toplantsnda bir arkada, paralel kltrlerin fazla gelimesi sorun yaratrdiye bir sz syledi; ne kadar tehlikeli bir sz. Peki, paralel kltrlerin ne kadar gelieceinekim karar verecek, yine devlet. Bu tam da tepeden inmeci bir modernleme projesinintezahrdr. Yani bir elbise iziyorsun. Bu elbiseyi giydiriyorsun zerine ve eer bunundna karsak o toplum blnr diyorsunuz.

Son birey syleyeyim, bu tehis meselesiyle alakal. D konjonktr deu dakikaya kadarkonumadk, onu da kesinlikle konumamz lazm.ste Byk Ortadou Projesi,srail, Rusya,ran, vs, v.s ok fazla bu konuda konumak istemiyorum amaunu sylemek istiyorum;100 yl nce d konjonktr, d dinamikler nasl bizim aleyhimize ise bu srete de o kadarlehimizedir. Bu yeni durum bizi blmek istiyorlar, bizi kandrmak istiyorlar gibi alglanmyor.Mutlaka babalarnn hayrna bunu yapmyorlar ama bazen karlarn rtmesi sz konusuolur. Bu blgedeki koullarda yenidnyadaki gelimelerle globalleme, kreselleme, v.s yebir Mslman olarak btn itirazlarm parantez iinde tutarak, olumlu olduunudnyorum. Buartlar deerlendirilebilirse bugn rzgar deiimin nne vurmuyor,engellemiyor, baltalamyor. Hzlandryor. Bu da olumludur. Bunu da tehis olarakdeerlendirme ihtiyac hissettim.

Sonu olarak dinsiz Trkler, Laikler, Dindarlar, Aleviler hep birlikte topyekn sistemlesorunumuzu zebilirsek yeni bir toplum ve lider tasavvuru oluturabiliriz ve baarlolabiliriz diye dnyorum. Dier grlerimi 2. oturumda arz edeceim. Sayglarsunuyorum.


12/159

Vamk Volkan: Sa olun. imdi saat 11e 17 var. 17 dakika daha byle uzun uzunkonumalar yaplabilir. Sonra aranzda bir diyalog gerekletirmeye alacam. Birisi birey sylediinde onun hakknda ne dndnz, fikrinizi syleyebileceksiniz. Ona gelenekadar daha vaktimiz var.

Tark elenk:Gltan Hanm demin bana bir espri yapt. Burada hep Krtler mi var? dedi.

Nasl diyalog olacak?Vamk Volkan: Olacak. Bir diyalog kuracaz. Mmkn olduu kadar ksa konumayaalalm. En sonunda diyalog kuracaz, olur mu?

Durmu Hocaolu: Sayn Bakan, kymetli hazirun konumaclar ve saygdeer gzlemciler.Bu, Ekopolitikin bu konuda tertip etmi olduu ikinci oturum. Byk bir heyecanla, buradanelerin konuulacan merak ediyorum. Elimde Ekopolitikin gndermi olduu, altaykonferansyla ilgili bir metin var. Orada, mzakere konular 8 madde halinde sralanm. Busorular dikkatlice hazrlanm ve ciddi bir zeknn rn bir metin olarak grlyor. Sra dbir metin bu. nk bir defa hereyden nce bu lkede birlik ve beraberliin savunulmasndabir problem olmadn sadece baz przler olduunu farz eden bir kalk noktasndanhareket ediyor. Sorular aa yukar buna gre seilmi. Ama ayn zamanda konumaclarsanki biraz ynlendirmi gibi, konumaclar, dinleyicileri bir tr bask altnda tutar gibi.imdi, acaba ortak bir aidiyet oluturmak ne demektir, bunu yapabilir miyiz, yapamaz myz?Yapmalyz diyorsak o zaman tartmak da mmkndr. Burada dikkat edilmesi gerekenbirka anahtar kavram var, oradan balayalm.

Btn tarih boyunca olmu olan herey olmas gerektii iin olmutur. der Marks ve bencede hakldr. Elbette insan iradesini hie saymyor. Bu mekanik bir makine, souk suyla alanbir alet gibi iradenin hi yer almad her ann kontrol edebildiimiz bir makine deil tabii.radenin de bir rol var. Ama bu irade tarih kaderi, Augustinusun historical destiny (fatumhistoricum) kavram ile ifade ettii tarih kader gibi bazeyleri deitiremez. Bu bakmdan

baktmz zaman hastalkl organizmayla salkl bir organizmann tabi olduu kanunlarla,arzal bir makine ile salam bir makinenin tabi olduu kanunlar arasnda bir fark yok. Banagre herey yolunda geliiyor.

Bunun tespitinin benyle olabileceini dnyorum: Anadolu yaklak 3000 yldan beribirok siyasi gcn birbirine meydan okuduu bir corafyadr. Dnyada hibir corafya bukadar byk atmalara, meydan okumalara sahne olmamtr. Eskiden mesela Perslerin bucorafyaya bir meydan okumas vard. Bugn ise yeni bir meydan okuma ile kar karyayz.O meydan okumann zeti de btn tarihteki meydan okumalarn zeti. Sizin iinizden birg size meydan okuyor. Bu meydan okuma karsnda adeta yeni bir dzen ortaya kar vetarih devam eder.

Burada u soru ile kar karyayz: Tamam m devam m? Cevapyle geliyor: Bu danereden kt? Soru tekrarlanyor. Tarih devam ediyor. Tarih burada ne kar veyle der.Ben en yksek bedeli deyene vereceim. Peki, nedir en yksek bedel? En yksek bedelhereyi gze almaktr. Daryus geldi, meydan okudu, Anadoluyu ald. Sonraskender geldi,meydan okudu. Karsndakiler riski gze alamad. Bu bylece devam etti, gitti. Bugne kadarAnadoluya pek oklar geldi ama hereyi gze alan galip geldi.imdi Trkiye yine birmeydan okumayla kar karya ve bu son derece normal; burada anormal hibirey yok.


13/159

Ben burada ortak birekilde yaamaya devam etmemizi pek mmkn grmyorum.undandolay u anda burada konutuumuz insanlar bu lkenin vatandalar. Ancak gemiteSuriyelilerle birlikte yayorduk fakatimdi onlarla baka bir lkenin vatandalar olarakmuhatap oluyoruz. Hadiseu. Aslnda her iki tarafta birbirleriyle yaamak istiyor. Benistediini dnyorum. Krt hareketi basit bir hareket deil. Krtlerle bir arada yaamaprojesi de basit birey deil. Ayr bir tavr ve inan lazm. Bir arada yaayabilmek ancak baz

zel artlarda olur. Bunlardan birincisi hkmran bir g dierini domine eder ve birlikteyaarlar. Buekilde 1000 yllk bir mterek tarihiniz olur ama bu mterek tarih anlatldgibi ou defa birletiriciliin deil, ayrmcln krklendii bir frn olur. Birarada yaamakiin durularmzn ortak olmas lazmdr. Benim zldm yerde bir bakas sevinirse birarada yaayamayz.

Baka nasl birarada yaayabiliriz; Bunlar birbiriyle i ie gemi meseleler.Yahut da AvrupaBirlii projesinde olduu gibi btn devletler, ye devletler bir byk medeniyet projesi,aa yukar kkenleri 1600 yla kadar geri giden bir proje iin Avrupallar kendi iradeleriylebir araya gelirler.te Avrupa Birlii bu sreci yayor, ok sancl bir sre ama hepsi genede bir arada olmak istiyor. Ernst Renan Millet Nedir? balkl mehur konumasnda sonu

olarakyle der: Millet bir ailedir. Kimi milleti dile dayanarak tarif eder; ama yle olsayd;ngilizler, Amerikallar bir millet olurdu. Kimi rk der.u veya buekilde halleder. Benmillet bir byk ailedir diyorum. Byk Aile! Byk aile ne demek? Menfaatlerden ziyadekayplarda, kazanlardan ziyade kayplarda, zaferlerden ziyade malubiyetlerde, sevinlerdenziyade hznlerde bir araya gelebilen insanlarn oluturduu siyasi bir topluluktur.Kazanlarda buluursak bu menfaat birlii olur ve bunairket denir.irket baka bir ey,millet baka bireydir. Bizi neler birletiriyor neler birletirmiyor. Bu byk aile kavramnRenandan aldm veerh koydum, o byk aile diyor buna ama baka eylerin de iin iinegirmesi lazm. Bu noktada, Aristo art Jen Bodin, bunlarn ikisini birletirdiiniz zamanmilletin tanmn yapan drt unsur ortaya kar: Hkmranlk, istiklal, hrriyet ve kendine

yeterlilik. Buartlar salayan kararl, iradi siyasi topluluktur millet. Eer bir insan topluluumilletleme srecine girmise veya girmek istiyorsa peygamber gelse onlar bir bakas ile birarada tutamaz. Art niyetli dnmyorum. Zaten art niyetten arndnz zaman ayn kapyakyor, siyasi tartmalar.

imdi, Krtlerin ulusal bir topluluk olduu syleniyor. Eer Krtler ulusal bir topluluksa ikiulusal topluluk bir arada ancak ya birisi tarafndan veya nc bir g tarafndan domineedilerek tutulabilir. nk ulusal topluluk teriminin ne anlama geldiini bilerek kullanrsak -ki her halde kullananlar mutlaka biliyordur - ulusal topluluk demek self-determinasyon hakk

tartmasz olan siyasi topluluk demektir. Yani kendi kaderini kendisinin tayin edebilmesidir.Yani Aristonun kendine yeterlilik dedii ey de budur. Eer bir insan topluluu kendiiradesiyle kendi ayaklarnn stnde durabiliyorsa o zaman bu insan topluluu bakasnniradesini kendi stnde kabul etmez, bu normaldir. Kendine yeterlilik esasnda hrriyeti dekapsyor. Bir insan topluluu kendine yeterlilik konusunda hrriyetini kaybetmi olabilir; bumhim deildir. nemli olan onu iinde tayabilmektir bunu. Eer iinizde bu duyguyutayorsanz siz zgrsnz, hatt herkesten daha zgrsnz demektir.


14/159

Hkmranlk ise kendisini bir bakasnn ynetmesine asla izin vermemektir. Burada ikisiyasi topluluk var ise ortak aidiyet ile bu i ancak bir mddet daha gider, ama ondan sonragitmez. Eegemenlik ne anlama geliyor. Kendisini bir bakasnn ynetmesini asla kabuletmemektir. Duguitnin dedii gibi, egemenlik irade demektir.imdi kar karya ekillenmi iki siyasi topluluk olduunu dnyorum. Henz hatlar keskinlemedi. Ama bu durum bylegidewrse, ortak aidiyet, ortak tarih filan daha fazla gitmez. Sonunda ayrlk daha trajik olur,ok daha travmatik olur, sarsc olur, hibirisinin uzun zaman hafzasndan silemeyecei arkayplar da olur. Nasl olur bu? Mesela bu mzakere sorularna bir bakalm; kimlikleri ayranetnik gruplar iin kimlik sembolleri olan, tarihi olaylar var mdr? Meselaeyh Sait isyan birtaraf iin baka br taraf iin baka bir anlam tayorsa o zaman tarihi olay birletirmez,atmaya gtrr.

Haim Haimi: Tersi de yok mu?

Durmu Hocaolu: Evet, var ama byle durumlarda

Durmu Hocaolu: Tersi de yok mu dediniz. Evet var ama byle durumlarda tersi olsa bile

Vamk Volkan: ok teekkr ederim. Bunu yapmanz tavsiye ederim. Ltfen konumaolsun. Aksi halde uzun uzun konumalar oluyor. Ltfen bir daha sorun suali aranzda birkonuma olsun.

Haim Haimi: eyh Sait isyanndan bahsettiniz. Bir sr isyan var. Fakat bunun tam tersiolarak iki topluluun birlikte birok yerde yaad eylerde var.

Durmu Hocaolu:Btn etnik hareketler toplumlarn etkisiyle balamad. Bir elit grubun

eliyle balad. Bu her yerde byle olmutur. Trklerle Krtler arasndaki kurulan balardan,evliliklerden bahsediliyor. Biraz nce arkadamz gelininin bir Trk kz olduunu, birbakas damadnn Trk olduunu syledi. Bunlar basittir diye sylemiyorum. Sadeceunusylyorum bir takm talar yerinden oynarsa, onlar hibireyi geri getirmez. Bunusylyorum. Btn etnik hareketlerde byledir. Bugn bile Araplarla uyum iindeolduumuzu dnyoruz. Ama bugn Arap lkelerinde Araplarn oraya Trkler gittiizaman ne kadar sayg gsterdiklerini herkes biliyor.

Altan Tan: Koullar ok farkl ama

Vamk Volkan:Bir dakika koullardan bahseder misiniz? Ltfen bahsedin.

Altan Tan: Biz derken neyi kastediyorsunuz,ttihat ve Terakkiyi ve Kemalistleri biz olarakm gryorsunuz? Biz kimiz?

Durmu Hocaolu: ttihat ve Terakkiyi kapsamyor. Kemalizm diye birey tanmyorum.Onu da syleyeyim.

Vamk Volkan:Kemalizmden neyi kastediyorsunuz?


15/159

Altan Tan: Kemalizmden kastettii 1925ten bugne kadar topluma giydirilmek istenen,zoraki modernleme projesidir. Bunu kastediyor.

Vamk Volkan:Bir dakika, bir diyalog ald.

Durmu Hocaolu: Hocam msaadenizle konumam bitireyim. Kafam dalyor. Ne demek

istediimi ben de unutabilirimAltan Tan: Zaten unutmanz iin yapyorum.

Durmu Hocaolu: Trk ve Krtlerden oluan en az 1,5 milyon aile olduu ifade ediliyor.Dayand istatistii bir trl bulamadm amaahsi gzlemlerimizin bunu yalanlamadnsyleyebilirim. Son yllar ierisinde artm da olmas lazm. Hatta benim bir asistanm vard.Hocam benim hanmm Krt, nasl bakyorsunuz buna? dedi. Ben de Onun kahramanolduunu syledim; nk bir arada yaama imkn iin katkda bulunyordu Yalnzunu dasyleyeyim. Kanl terr eylemleri balad zaman insanlar, uluslar aras savalarda da olduugibi herkes kendi etnisitesinin iine kamyor mu? Ben de bir Krt kzyla evlenebilirdim,1972de evlendiim zaman. Bunu ben daha nce bir toplantda da sylemitim. Bunlarolabilir. Amaunu sylyorum: Etnik hareketler byle balamyor zaten, insanlar birbirinedmyor nce. Bir kk elit grup balatr bu sreleri. Burada bu kadar deerli insana dersveriyorum gibi anlalmasn, h; ama byle balar.

Gltan Kanak: Bir ey sorabilir miyim?

Durmu Hocaolu: Bitirdikten sonra sorabilirsiniz.

Gltan Kanak: Ama bunu amak ok

Durmu Hocaolu: Daha sonra sorun ltfen.

Vamk Volkan:Bir dakika,imdi ben karar vereceim. Konumalyz. Ltfen konuunuz. Birtek hanm var. En zeley bu toplantda bu. Bu nedenle bu hanm btn hanmlar temsilediyor. Konumak istediinde konusun. Bundan sonra en iyi diktatr benim. Dnyann birnumaral, en iyi huylu, hepinizi seven diktatrym. Buyurun hanmefendi.

Gltan Kanak: Sizin bahsettiiniz, temel olarak zerine oturttuunuz hkmranlkyaklamn ele aldmzda, kendi iinde son derece tutarl, ok mantkl ve olmas gerekenbir kltrel iliki. amzda artk bu hkmranlk meselesi artk sorgulanmyor mu, artkpaylalmyor mu? Artk bu hkmranl paylamak gerekmiyor mu? Herkesin biraz daha

eit olmak yolunda yol almas gerekmiyor mu? Eer bu hkmranlk meselesinisorgulamayacaksak gerekten de dediiniz gibi, gc yeten yetene Eer Krtlerin de gcyetiyorsa ve bedel demeyi gze alyorlarsa, kursunlar devletlerini diyorsunuz. O zamanKrtlerin ok nemli bir atasz vardr; erkek kuzu bak iindir, yani kesilmek iindir.ldrlsn ne deiir. Bedeli denecekse denir. Bu mantktan bir zm kar m? Bunusorgulamann nemli olduunu dnyorum. Meseleye hkmetmek, hkmranlk, egemenolmak, buradan bakarsak doru. G meselesiyse herkesin gc yeter. Ama bence bumeseleyi sorgulamak ve tartmak gerektiini dnyorum. Bu bakalarnn hkmranlyerine kendi hkmranln koyan, zmszle iten bir yaklam.


16/159

Durmu Hocaolu: Aristoteles Politikada diyor ki: Politea yani devlet kanlmaz birekilde homojenlemeye doru gider. nce iradeler paylalr, Avrupa Birlii sreci bunuyayor. AB bu sreci niin yayor, paraland iin. Paralanm federasyonlar bir devletedoru gitmek zere. Avrupa Birliinin tarihini incelemeden, 1960lardan 1970lerden busrece bakarsanz hibirey gremezsiniz. Burnundan kl aldrmayan Fransa kendi iinde

paralanyor? Niinspanyollar ayrlklara hak verildikespanya paralanyor? Evet,Avrupa lkeleri iinde egemenlikler paralanyor ve paylalyor ama bunlar paralandka birAB iinde daha byk bir egemenlik altnda buluuyorlar ve adeta, ABD de olduu gibi, birAvrupa Birleik Devletleri, federal bir yap oluturmaya alyorlar. Nasl olacak? Oparalanacak, bu paralanacak. Paralandka bir btn ierisinde daha kolay toplanacak.Nihayet ortaya bir tanmlanm egemenlik kacak. Yoksa egemenlik de bir sorun. Egemenliktabiat gerei zaten ayrmazdr, ayn atom gibidir. Egemenliin 4te 3 diye birey yoktur.Bunun iin insanlar toprak almak iin can alr ve can verirler. Ben sradan bireydenbahsetmiyorum. Sizin dediiniz gibi Krtlerde byle oluyor; ben de onu sylyorum. Ben nednyorsam onu sylyorum. Dmdz gidiyorum. Ben zihninde sansr kelimesi olmayanbirisiyim. Bu yaadmz sre birok bakmdan mkemmel bir tarihi gsteriyor. Ben byleolduunu dnyorum. Vardmz nokta neresi?nsan suludur.

En son vardmz sonu. Ebedi bar projesinin en byk mimar, tartmasz en byk ismiKanttr. Yani sonuta insan tabiatnda neye sahipse onun emarelerini gsteriyor. Eitvatandalk haklar dediimiz zaman, itimai, hukuki ve ekonomik haklar ve en ba belassiyasi haklar. Siyasi haklarn snrlarn kimse bilmiyor. Siyasete katlnmazsa eit olur. AltanHasan Beyin bir televizyon programnda konumasn dinledim. Gece rastgele televizyonuamtm. Krtlerin etraflarndaki lkelere gre en geni haklar Trkiyede, ama Trkiyedeolmayanu diyor: Krt kimlii ile, Krt Halk adna siyaset yapmak.te, bu ok zor birkonu. Niin?undan:Eit vatandalk hakkn eer siyas katlmda son snrna kadartanyacak olursak o zaman Krt partisi kurulur, ama o vakit onun karsnda da Trk

partisi olur. Bu da sreci hzlandrr. Cumhuriyeti ve demokrat teoride Krt partisi diye birey olamaz. Eit vatandalk hakkn sonuna kadar gtrdnzde, en sonda herkes benayrlmak istiyorum dediinde buna kim kar durabilecek. Esas soru budur. Ortak bir iradeoluturulsa bile ya Krtlerle Trkler mterek bir

Haim Haimi: Durmu Bey ok karamsar bir tablo izdi bana gre. Dier konumaclarmzise ortak aidiyetin neminden bahsettiler. Trklerle Krtlerin birarada yaamas konusundason 2030 ylda ne yapld peki? Ky basmalar, boaltmalar, infazlar, cinayetler, kayplar,faili mehuller, skynetim vs. bir sr tahribat. Bir dier husus da tarihin olmas gerektiigibi olduu felsefi anlayn ben kabul edemiyorum. nk birokey denendi ama sonutagelinen nokta nedir ve nereye kadar gider. Tarihteki birtakm isyanlardan bahsedildi. Dersimisyanndan bahsetti. Dorudur ama bu iki toplumun Dnya Savanda, Kurtulu Savanda,Balkan Savanda birok savata birlikte savamtr. Bu mesele zor bir mesele. Bu konuzerinde 70 yl nce uygulananlar yine burada Bir de birlikte yaamay salayabilmek iinyeni yeni bir siyaset anlay ortaya kyor. Btn sorunlarmz konuarak, tartarakzerinde dnelim istiyorum. Zaten byle bir sre de yaanyor.

Vamk Volkan: kinci oturuma girdiniz. Tehis yapmak iin baka kimler bireylersylemek istiyor?


17/159

Cezmi Bayram:Cezmi Bayram. Hayrl gnler. Hepinize sayglar sunuyorum. Benim teksyleyeceim u. Sonunda syleyeceim deu. Ben Trkiyenin sorunlarn deerlendirirken780 bin km topran btnl iinde yaayan herkesle birlikte ve onlarn mutluluunu esasalan bir anlayla meseleye yaklayorum. Dolaysyla tarihe de gnmze de bu btnlklanlay iinde bakyorum. Burada tarihi deerlendirirken, nceerafettin Bey buna deindi.Orada grdm ki aslnda olaylar biz, gelecekle ilgili tasavvurumuza gre yorumluyoruz.

Byle yorumlar oldu.imdi ben baka trl yorumlayacam. Bizim tarihimizde ok nemli bir krlma noktas var.Osmanl devletinin bir temel kurulu felsefesi, anlay vard. Bu anlaya gre, Ouz Trkleribata olmak zere, Mslmanlar devletin kurucu, ynetici esas unsuru saylyordu. Mslmanolmayanlar ise zmni idi. Sonraki dnemlerde bu anlay deiti. Devletin iindeki btnvatandalarn Islahat Ferman ile ayn saylmasyla kurucu anlay da farkllat. Bufarkllamann nereye vardn ondan sonraki tarihten biliyoruz.mparatorluun btnlnsalamak maksadyla Batllamaya alrkenmparatorluun paralanmasna neden olundu;yani vatanda yaparak beraber yaayabiliriz dediimiz gruplarn bizden ayrlmasna ve buayrlmann hzlanmasna sebep tekil etti. Demek ki Burada sylemek istediim ey udur:Devletin kurucu anlayn hangi sebeple olursa olsun, hangi iyi niyetle olursa olsun terkettiiniz zaman byle bir sonula kar karya kalmanz mmkndr.

Burada arkadalar doru birey sylediler. Milli Mcadeleyi bu topraklarda yaayan herkesbirlikte verdi denildi az nce. Nitekimsmet Paa Lozana giderken Krt airet reislerinin Buyabanclara sylemen gerekenleri sylemeden gelme diyerek ikaz ettiini biliyoruz. Yanibirlikte savamlard ve birlikte yaamaya kararlydlar. Cumhuriyetin kurulu felsefesi de,Osmanlnn bataki kurulu felsefesinden bana gre farkl deildi. Bunu Altan Tan da gayetgzel tabir etti. Orada Ouz Trkleri, devletin ba ama esas itibariyle btn Mslmanlar budevletin asli unsuru. Trk milliyetiliine bakarsak, Ziya Gkalp milliyeti tarif ederken dinidinime, dili dilime diye tarif eder. Yani burada din yetmiyorsa, dil birletirici unsurdur.Ancak zaman iinde Cumhuriyet bu kurulu felsefesini terketti, modernlemeci ve laik birnitelie brnd ve aslnda yeniden problem domaya balad. Ama esasnda Cumhuriyetkurulu felsefesini terk ederken etnisite ayrm yapt.unu ayrd, bunu ayrd demek mmkndeil.

Altan Tan: Niye mmkn deil? Dili yasaklad.

Cezmi Bayram:nk aslnda bu sylediiniz ey, Krtenin yasaklanmas ok daha sonra.Bir ayrm politikas yok, bir.kincisi de, zaman zaman ifadelerde rklk olarakalglanabilecek konumalar veya aklamalar olmusa da (mesela 1929ktisat Kongresi)siyasi politik bir anlayla, aslnda milletimiz (millet ekseriyetinden bahsediyorum) arasndabyle bir anlay olmamtr. Az nce de ifade edildii gibi halklar arasnda bir mesele yokturgerekten. Bizde byle bir rklk anlay olmamtr. Baz fertlerde olmutur. Fertler bunuyanstmtr. Genel izgide olmamtr. Olmaynn bir neticesi nedir. eitli insanlar eitlihizmetlere getirilirken ayrmc yaklam olmamtr. Eer bu 780 bin km topra paylaanhalklar beraberce yaayacak ise o noktadan itibaren bizim beraber yaamamz manal klacak,mutsuzluklarmz ortadan kaldracak areleri ama beraber yaamamz engellemeyecekareleri dnmemiz lazm. Ama eer arkadan bamsz bir Krt devletine doru gideceiintiba veren bir zm ortaya getirirsek o zaman mutlu bir beraberlii teklif etmiyoruzdemektir. Teekkr ediyorum.


18/159

Mete Yarar: Btn katlmclara sevgi ve sayglarm sunuyorum. Ben Kafkaslardan veBalkanlardan gen iki muhacir ailenin bu topraklarda bym olan bir ocuuyum. Buradakatlmclarn birounun siyasi gemilerine baktmzda Krt hareketi ierisinde yamahkmiyet altnda ya hapishanede ciddi aclar ektiini gryoruz. Ben de bu durumunfarkl bir boyutunda yer aldm. Ben yaklak 20 yldan beri iim icab byk bir ksmSuriyede ve Irakta yer alan bir grubun ierisindeyim. O nedenle arkadalarmzn

syledikleri birokeyin altnda kiisel baz olaylardan etkilenildiini dnyorum amagenel anlamda birokeyin altna ben de imzam atarm. Ben mzakere konularnn dnakmadan bir cevap vermek istiyorum. zellikle Gltan Hanm az nce bu meselenin tarihinin150 yllk bir meseleye tekabl ettiini 1000 yllk ortak tarihimizin ok fazla nemi olmadsylendi.

Gltan Kanak: Yanl anlalma var. Birtakm sorunlarda son 150 yl daha etkili.

Mete Yarar: te ben de diyorum ki; hep sorunlar tarttmz zaman zme ok fazlaulalabileceini dnmyorum.

Vamk Volkan:Bir daha syler misiniz, son cmleyi?

Mete Yarar: Ben hep sorunlarn tartld bir yerde, zme ulalacan ok fazladnmyorum. Zaman ierisinde yaanan her olumsuz olayn belli bir pozitif erevededeerlendirilmesi gerektiini dnyorum. Bakn Avrupann son yetmi yln aldmzzaman, bizden ok daha acdr, ama ortak bir gelecei beraberce ina etmek iin biraraya naslgelinebildiini gryoruz. Bizim corafyamz bu kadar byk aclar yaamad. Onlar kadarbyk etnik ve dini katliamlaraahit olmadk. Yaanm olaylar vardr, bunlarn sebeplerinive sonularn elbette konualm ama beraberlik srecinin nemli olduunu dnyorum.Bunlar kstlayarak tarihi belli bir yerinden aldnz zaman bunun ierisinde yaanan olaylarda ok anlamadmz dnyorum, ben. Cezmi Hocam ok gzel syledi. 1800lerdenbalatabiliriz. Seydi Bey veya Altan Bey ( tam hatrlamyorum) 1500l yllardan bahsetti.Altan Bey Bahsetti. Amasya Anlamasndan bahsetti. Bu tr konularn konuulmasnda tariho kadar nemli ki herkes farkl bir yerinden alabiliyor. Ben de olaya kendi penceremdenbakmaya alacam.

Ben zel ilgi alanm olarak Trkiyedeki, Kuzey Iraktaki, Suriyedeki verandaki Krtleriinceledim. Oralardaki insanlarn sorunlarn aratrma frsat buldum. Yine benzerekildeBalkanlardaki ve Iraktaki etnik ayrmann altnda yatan sebepleri aratrdm. Dier lkelerdede ayn ekilde, Bask ve IRA olaylarn inceledim. Burada sizlerin bahsettii belki de ennemlieylerden bir tanesi, Cezmi Bey bunu ok gzel ifade etti. Konuurken siz ve biz diyeayrarak konutuunuz zaman beraber yaama ne kadar katk yapabilirsiniz. Bayram Beynemli birey syledi. Dedi ki; Trk toplumuna veya Trk milletine kar ok bykgvensizlik var. Baz sorunlarn zmnde tekrar Anadoluda yaanan baz problemleryaanabilecei sylendi. Ben diyorum ki, dorudur; ama ben bunun ok farkl taraflarnfarkl ekillerde duydum, zellikle Kuzey Iraktaki Krtler iin nemli olan insanlarnazndan, hem Talabaniden hem Barzaniden. Eer bir tercih yapacak olurlarsa ne Irak, neran, ne de Suriyeyi, Trkiyeyi tercih edeceinizi biliyoruz. Onlarla beraber ortak yaamaisteimizin dier lkelerden ok daha farkl olduuna ben kulamla, gzmle bizzatahitoldum. 1991deki saldrdarandaki birok Krt ky gibi yine Suriyedeki Krtvatandalarnn tercih edecekleri yerin Trkiye olacan da biliyorum. Ortak yaama istek vearzusu insanlarn kendilerinden kaynaklanr.


19/159

Ama anladm kadaryla (Demin Durmu Hocam da syledi) hareketin ierisindeki elitkesimin syledikleri halkn genelinde ok nemli bir yer tutuyor. Demin dediniz ki: Bu birdevletsel sorundur. Devletsel sorun halklarn arasnda yok mudur? Peki devleti oluturanhalkn iinde, halkta yok mudur? Siyasileri bu iktidara getiren, siyasileri o koltuklara oturtansrecin iinde halk olmam mdr? Peki sizin gibi byk insanlarn bu grleri belirttiiyerlerde halkn konumu nasl olmutur? Bayram Bey ok gzel syledi. Trk toplumuna ya

da Trk milletine fazla gvenilmediini ifade etti. Acaba bu sylediinde halkn buna tepkisi,bunun halk zerindeki yansmas nasl oluyor? Benim bu i srele ilgili en son syleyeceimey u: Eer bu ortak zemin ierisinde etnik bir istek yerine toplumsal bir istek olsayd belkiok daha iyi olurdu, diye dnyorum. Eer toplumda beraber yaama istei varsa ve bu,sizin gibi Krt toplumunun ileri gelenleri tarafndan dile getiriliyorsa neden byle bir istekyalnzca Krt toplumunun etnik bir istei deil de Trk toplumunun da istei olacak bir haledntrlmedi? Yani sorunlarn zlmesinde nasl ki sizin gvensiz olarak baktnz birkesim varsa, bir kesimin de size gvensiz bakmasndaki en nemli sebep, istek olarakyalnzca kendi grubunuza ait kiisel bir yaklam var. Bunu ben birok ortamda gryor veduyuyorum. Eer Trkiye toplumu demokratik anlamda bir yere gelecekse bunun yolu veyntemi etnik bir mesele midir? Yoksa Trkiyedeki btn demokratik almda btnhalklar, btn dinlere, btn mezheplere verilecek olan sosyal bir iyiletirme midir?

Vamk Volkan:mit Bey, Cengiz Bey

Gltan Kanak: Bir dzeltme yapacam. Tarihe ilikin sylediklerimde bir yanl anlalmaolmu. Benden sonra konuan Elinin atladm sylediklerini biraz daha aan bir noktadansorunun kaynana iaret etmek adna byle ifade ettim. Eer bugn bir ortak duygudanbahsedemiyorsak, o zaman niye bu krlma yaand, nerelerde yaand buna bakmakgerekiyor. Konumaclarn byk ksm inkr meselesinin ciddi bir sorun kayna olduunusyledi. Ortak kltr ve birbirini tanma ok nemli. Bir grupla dier bir grupla ortak duyguaidiyeti oluturulacaksa ncelikli o kiilerin o gruplarn birbirlerinin kimliini, varln kabuletmesi, karlkl sevgi ve sayg duymas, bunun ortamn oluturmas gerekir. Son 150 yldabu noktalarda sorunlar yaadmza iaret etmek istedim.

Mete Yarar: Benim sylediim ey genel anlamda, tek unsurlu bir yaklam iinde olduunzaman zme yaklamak ok kolay deil. Benim sylemek istediim ey buydu.

Vamk Volkan:mit Bey, Cengiz Bey, Musa Serdar Bey.

mit Frat:mit Frat. Ben,yle bir balang yapmak istiyorum. Krt meselesiniCumhuriyetten itibaren bir inkr sreci ile baladn dnmek lazm. Krtler de budurumu hi benimsemediler. Kimi zaman isyanla kimi zaman da farklekillerde direnerek birbiimde bu inkr srecine muhalefet ettiler. Krtlerin siyasi olarak kendi geleceklerine dairbir projeleri, dnceleri olabilirdi tabii, ama yakn bir zamana kadar (Bunu ben sk sksylyorum.) Trkiye Cumhuriyeti snrlar iinde bir beklentileri yoktu. Onun iin kendibalarnn aresine bakmak zere birtakm rgtlenmelere, faaliyetlere giriyorlard. Ancak(Belki bunu bir sonraki blmde konuuruz ama) Trkiye bu srete kendisi iin bir gelecekizdi ve dnyaya dahil olmak, bir dnya devleti olmak istedi. Yani artk kendine benzemekyerine dnyaya uyum salamak istedi. O zaman Krtler de Trkiyenin kendisine izdii yenipolitikalarnda daha legal birekilde kendi gelecekleri ve beklentilerini ifade etmee ve bunagre hareket etmeye baladlar.


20/159

197172 dneminde Diyarbakr skynetim mahkemelerinde yarglanan Krtler savcya,mahkemeye Krte diye bir dilin olduunu ve Krtler diye bir toplumun tarihsel olarak varolduunu, bunlarn sonradan olumadn ispata alyorlard.

Kimsenin bu lkenin mahkemelerindeahitlik bile yapmak istemedii gvensiz bir sistem szkonusudur be bata Krtler olmak zere devletin kendi toplumuna yeterli bir gven

vermekten uzaktr. Krtler bakmndan neredeyse bir alkanlk haline gelmi gvensizlikalkanl geride braklmam olmasna ramen, hala yurttalarn devletin durduu yereilikin baz gvensizlikleri ortada duruyorken, hala ortaya kan belgelerden de anlalabildiigibi, Bir gece anszn gelebilirler gibi endieler tmyle giderilmemi olsa bile, bugngelinen noktadan bakldnda yine de ortada ciddi bir takm gelimeler var ve artk Krtlerinvarlnn ispat falan gibieylerle uralmyor. Federasyondan tutun da pek ok seenek szkonusu olabiliyor. Tartlabiliyor. Tabii hala basnda veya parlamentodan hitap eden ve bakabir yzylda olduumuzu bile fark edemeyen baz siyasiahsiyetler olabilir; yz yl ncesininazyla emperyal devletler, birtakm aktrler vs Krtleri kullanarak bizi blmek istiyorlardiyenler olabiliyor. Hala Krtlerin Trk soyundan olduunu syleyenler olabilir. Ama bugngeldiimiz yer bellidir.

Durmu Hocam bir iki eletiri yapt. Dediler ki: Farkl ulusal topluluklarn bir devlet atsaltnda yaamas mmkn deildir. Trkiyenin 1923te imzalad Lozan Anlamasna gre,Trk hkmeti, Trkiyede oturan herkesin, bir ulusal topluluktan olma, din ve soy ya da dilayrm yapmakszn zgrlklerini salamay temin etmektedir, deniliyor.

(Lozan Antla mas Madde 38: Trk Hkmeti, Trkiye'de oturan herkesin, do um, bir ulusaltopluluktan olma [milliyet, nationality], dil, soy ya da din ayrm yapmakszn, hayatlarn vezgrlklerini korumay tam ve eksiksiz olarak sa lamay ykmlenir.

Trkiye'de oturan herkes, her inancn, dinin ya da mezhebin, kamu dzeni ve ahlak kurallaryla at mayan gereklerini, ister akta isterse zel olarak, serbeste yerine getirme

hakkna sahip olacaktr. ) Bu tabii Trkiyenin uluslararas bir szlemeyle kendi bnyesi iinde ulusal topluluklarolduunu kabul ettii bir metindir. stelik bu anlamay daima bir zafer olarak sunan devletveya resm gr, ne hikmetse, bu 38. maddeyi hibir zaman pratie aktarmamtr. CezmiBey dilin yasaklanmadn savunuyor ama bu anlamadan sadece iki sene sonra daarkIslahat Plan Kararnamesi yaynlanm ve Krte 1925 ylnda resmen yasaklanmtr.Sonradan bu kararname yrrlkten kalkmtr. Gizli bir kararnamedir. Malum Trkiyeningemiinde gizli kararnameler, kanunlar oktur.

Cezmi Bayram:Ne zaman kaldrlmtr? dedim. mit Bey de ok fazla uygulama alanbulmadanmit Frat:Hayr, hem uygulama alan bulmu hem uzun sre yrrlkte kalmtr. Krtlerinyaad btn il ve ileleri sayn. Hkmet ve belediye dairelerinde, mekteplerde, arda,pazarda Trke dnda dil kullananlar ceza tehdidi altnda kalmlardr.

( ark Islahat Plan Kararnamesi Madde 13 : Aslen Trk olup Krtl e ma lup olmayaba layan bervech-i t (a a da oldu u gibi) Malatya, Elaziz, Diyarbekir, Bitlis, Van, Mu ,


21/159

Urfa, Ergani, Hozat, Erci , Adilcevaz, Ahlat, Palu, arsancak, emi gezek, Ovack, Hsn- Mansur (Adyaman), Behinsi (Besni), Arga (Akada ), Hekimhan, Birecik, ermik, vilayet vekaza merkezlerinde hkmet ve belediye dairelerinde ve sair messesat (daireler) vete kiltta, mekteplerde, ar ve pazarlarda Trkeden maada lisan kullananlar evmir-ihkmete (hkmet emirlerine) ve belediyeye muhalif ve mukavemet crmile tecziye edilirler

Madde 16: Frat garbndaki vilayetlerimizin baz akvamnda da nk bir surette yerle mi olan Krtlerin Krte konu malar behemehl men edilmeli ve kz mekteplerine ehemmiyet verilerek kadnlarn Trke konu malar temin olunmaldr.)

Birok yerin Krte veya orijinal ismi deitirilmitir. 30lardan sonra fiilen bu yasaklarkalkm olsa da bunun fiilen etkisini srdrdn bilmek gerekir. Bu yasaklarn gnlkhayatta Krtenin konuulmasnn nn kesmek yetersiz kalsa da, yaratt korku ile dilinfazla kullanma rahatl kaldrlmtr. 1983 ylnn Kasm ayna kadar da Krte ile ilgiliyasal olarak herhangi bir yasaklama yoktu. Ama 1983 ylnda malum 2932 sayl kanunlaKrteye yeniden bir yasaklama konuldu ve bu yasak daha sonra zaln Cumhurbakanldneminde 1991 Nisan aynda TCK 141-142 ve 163. Maddelerle birlikte kaldrld. Tabii

kanunen kaldrld. Ama sadece kaldrmakla yetmedi ve ancak 2002 Austos aynda yaplanAnayasa deiiklii fiilen ortadan kaldrld. Ama hala da Krte gndelik hayatta rahatkullanlabilen bir dil deildir. En azndan okuma yazma dili olarak retilmiyor.

Bugn Krte bir kurs alyor mu? Bunlar zerinde sadece bahsedildii iin konutum. Farkluluslara mensup devletler var, dnyada. Ayrcaspanya gibi ok farkl etnik kimlikleribarndran devletler var. Basklar, Katalanlar var;svire vengiltere de aynekilde. Iraktada byle. rnekler arttrlabilir tabi. Ama bu ulusal topluluklar kendi haklarnn gvencealtda tutulduu bir hukuk sisteminde ortak bir at altnda yaama imkn bulabiliyorlar.

Bir de Krt partisi olmaz denildi. Bu kadar Trk partisi var ve ben de diyorum ki, yerine greKrtlerin de farkl bir hukukla, farkl bir anlayla ynetilmeleri isteyen veya sorunlarn dilegetiren Krt partileri olabilir. Irakta da,randa da, Suriyede de Krt partileri vardr.spanyada Bask ve Katalan partileri vardr. Bunu da bu kadar ayrtrc olarak ele almamaklazm. Siyas Partiler Kanununda Trkiye Cumhuriyeti Devletinde partiler rk veya dilfarkna dayal aznlk haklarn ne sremez.

(SPK Madde 81 - Siyasi partiler:a) Trkiye Cumhuriyeti lkesi zerinde milli veya dini kltr veya mezhep veya rk veya dil farkll na dayanan aznlklar bulundu unu ileri sremezler.

b) Trk dilinden veya kltrnden ba ka dil ve kltrleri korumak, geli tirmek veya yaymak yoluyla Trkiye Cumhuriyeti lkesi zerinde aznlklar yaratarak millet btnl nnbozulmas amacn gdemezler ve bu yolda faaliyette bulunamazlar.

c) Tzk ve programlarnn yazm ve yaynlanmasnda, kongrelerinde, ak veya kapal salontoplantlarnda, mitinglerinde, propagandalarnda Trke den ba ka dil kullanamazlar;Trkeden ba ka dillerde yazlm pankartlar, levhalar, plaklar, ses ve grnt bantlar,bro r ve beyannameler kullanamaz ve da tamazlar; bu eylem ve i lemlerin ba kalartarafndan da yaplmasna kaytsz kalamazlar. Ancak, tzk ve programlarnn kanunla yasaklanm diller d ndaki yabanc bir dile evrilmesi mmkndr .)


22/159

Siyasal parti, sendika, dernek gibi rgtlerin legal zeminde kurulmasnn salanmas bylesibask yasalaryla nlenemez. Bu tr rgtlenmelerin hakl bir takm dayanaklar ve temelivardr.ahsen aa yukar yirmi yla yakn bir sredir bulunduum her oturumda veya toplantdasz sras geldike bir ayrma iinde olduumuzu syleyip durdum.ncelikle psikolojik bir ayrma iinde olduumuzu, giderek farkl dnyalara, farkl alglara,

ayneyi grp farkl okumaya baladmz hissettiimi ve gzlemlerimi arkadalarma daaklamaya ve bu ayrmann giderek siyasi bir ayrmaya da yol amakta olduuna dikkatekmeye altm. Bizler 1960l yllarda ayn siyasi at altnda ayneyi hedefleyen politikdavranlarda bulunurken 1970li ve zellikle 80li yllardan itibaren bu durum kaybolmayabalad. Zaman zaman AK Parti gibi olumlu klar olabiliyor ama bu ok belirleyici deil.AKP, btn bu olumsuz gelimeleri yok edecek bir gelimenin nn aacak bir yap deil.Bizler, Krtler ve Krt-olmayanlar olarak, nce siyasal ve psikolojik olarak giderek bu ikikonuda ayrmaya baladk.

Vamk Volkan: ki konuyu tekrarlar msnz?

mit Frat:Psikolojik ve siyasal tabii. Son 1520 yl ierisindeki gelimelere bakldnda dasosyal bir blnmeye doru da gidiyoruz. Yani Krtler kendi kahvelerine gitmekte, ayrmeknlarda ayr kutlamalar yapmaktalar. zellikle bat Avrupada yaayanlar iin durumbyledir. Almanyada yaayan Krtlerle Almanyada yaayan ve Krt olmayan dier TrkiyeCumhuriyeti vatandalar arasnda hemen hemen bir iliki, bir ba kalmamtr. Vahim birnoktaya gelinmitir. Bu da ok tehlikeli ve birok deiik olumsuzluklarla da beslenerekortaya km bir ayrmaya iaret etmektedir. Bu kopuun giderek Trkiye iersinde degelime veya yaygnlama eimleri sinyalleri yaydn zlerek grmekteyiz.

Bu durum iyi midir? Bence pek de iyi olduu sylenemez; ama devlet eski metotlaryladavranrsa, pek ok insan bu soruna ciddi bir hassasiyetle yaklamazsa, ite bu sonulardomas nlenemez. Byle bir noktaya geldik. Bu noktadan nasl kabiliriz veyakurtulabiliriz? Bunlara dikkat ekmek istedim.

Birkaeye daha deinmeden gemeyeceim. 1000 yllk beraberlik denildi, bu tabi kitarihsel bir bilgi notudur. Ama 100 yl nceye gittiimizde de 900 yllk beraberlikler vard.Tabii o zamanki birok beraberlikimdi yok. 1000 yllk beraberlik bir baraj deildir. Yani900 deil de 1000 yl beraber olunca elde ok salam bir referansmz m olumu bulunuyor?Kald ki, geride kalan 1000 yllk tarihimizde ok tatl ve mutlu anlarmz, birlikte yaanm hikyelerimiz de yoktur. yle yaanm olmas gerekiyordu, yle olmutur.

Dier taraftan beraber yaamamz iin bizim Mslman olmamz da esas olarak ok salambir anlam tamamaktadr. O zaman ayn dili konuan bu kadar hem Mslman hem Arapolan hakiki karde toplumlar var. Esas olarak onlar 20ye yakn devlet kurarak farkl atlaraltnda hayatlarn srdrrken karde deil de, niye Trklerle Krtler kardeler? Keza ayndine mensup olup da brakn karde olmay en azl dman olan toplumlar ve devletlerisaymakla bitiremeyiz. Demek ki sorun din kardelii de deil. Elbette Mslman olmakbirlikte yaamay kolaylatrc bir unsurdur ama biz hangi gerek temellerin zerinde birarada olabiliriz, hukuku ve siyaseti nasl dzenlemek gerekir? Bu sorunu tartp konumamzlazm. Burada temel haklar ve zgrlklerin -tabii herkes iin olmas gerekir- gven altnaalnaca bir toplum yapsnn hedef alnmas anlamldr. Bir arada yaamann en nemli ve entemel referansnn demokrasi olmas mmkn ve gereklidir. Eer gemi bizim iin birreferans olsayd bugnleri yaamazdk diye dnyorum.


23/159

imdilik sylemek istediklerim bu kadar. Teekkr ediyorum.

Cengiz andar: Cengiz andar. Hepinizi selamlyorum. mitin brakt yerden devametme ansm oldu. Son syledikleri benim iin de ok can alcyd. Zira 24 saat nceAlmanyada bir Krt toplantsndaydm. Oradaki tek Trktm galiba. Oradaki, diasporadaki

zellikle Almanyadaki Krtlerin, oradaki Krt olmayan Trkiye Cumhuriyeti vatandalar ilehemen hemen hi temas yok. Mthi bir vatan zlemi var, geri dn istei var. Fakat aynvatan topran paylatklar yerde dier kesimle fiziki bir temaslar yok. Trkiyedesanyorum birok insann farknda olmad bir hususu burada dile getirmek istiyorum;Trkiyedeki birlik-beraberlik sylemi genellikle terrn bertaraf edilmesi zerineyounlayor. Terr deyince PKK anlalyor. PKK deyince de Kandildeki silahl oluum vemraldaki karar mekanizmas gibi alglanyor. Bir de eitli dzeylerde sylemlerinde bunuyanstan birtakm kt adamlar, DTP milletvekilleri filan olmu oluyor.imdi bu yanltc birey. Trkiyede grlmesi gereken ve iin insan boyutuyla fazlaca ilikili olan asl hususudur: PKKnn asl gc yeni Krt kuaklar zerinden ina ediliyor ve orada da bykkopu var.

PKKnn asl zenginliini aryorsanz Kandile kadar gitmeniz gerekmiyor; Diyarbakragidin. Orada nfusun %49u 1 ila 19 ya aras, % 66s ise 1 ila 25 ya aras. Yani Diyarbakrnfusunun 3te 2si, ki blgenin nabznn att yer oras Diyarbakrda yaayanlar en ok 48saat gemeden bir yerinden bir yerine gidiyor ve ayn ruh ortak bir tavr iinde hareket ediyorgiriyor. Bu Vamk Volkan daha yakndan ilgilendiriyor. Bu % 66lk 1 ila 25 aras nfusPKK ne diyecek, Kandil ne diyecek diye bakyor.mral ne yapyor diye bakyor. Asl gburadan geliyor. Daa gidiler, dadan iniler, dadan indirme projeleri kadar nemli olan,daa kn engellenmesidir. Siz bunu bir biimde engelleyemezseniz, birlik-beraberlikprojelerini ne kadar sk ifade ederseniz edin bu iin zmnn nn aamazsnz. BuNasreddin Hocann cier forml gibi birey deil. yle sihirli formlleri kolay kolaybulamazsnz.

Buradaki konumalarda bence altn izdiim iki anahtar szck, Altan Tann ifade ettii,Krtlerin bir halk olarak alglanmas ve kabul, henz gereklemedi. Bir de Durmu Hocaolunun ifade ettii Eer ulusal bir topluluk ise o zaman durum deiir. tespiti. Kaldki Krtlerin halk ve ulusal bir topluluk olarak kavranmamas zerinden hareket edecek hertrl argman ve sylem bizi kmaza gtrr. Ben iin sknts bakmndan sylyorum.unu da syleyeyim. En sonunda syleyeceim ey de budur. Bata da bunu syleyeceim;ben altn izerek sylyorum her iki ulusal topluluun da birlikte, bu corafyada yaamasnnmmkn ve bir yanyla da zorunlu olduunu dnyorum. Bu olabilir birey ama sorunudoru takip eder, doru tehis edersek zm yollarn da doru buluruz. Bundan evvelbelirtmek istediim noktauydu. Bu alglama iyi niyetle, baka niyetle veya siyasi amalaeitli ekillerde kendini ortaya koyuyor. Mesela CHP genel bakan Deniz Baykal, benimok dikkatimi eken birekilde, aylardr Etnik kimlikereftir. diyor.

Ben hayatmda bundan daha sama bir tanm ya da buna yakn sama bir tanm pekiitmedim. Niye etnik kimlikeref olsun ki? Etnik kimlik doal bir durumdur. Sizintercihlerinizle elde edilen bir durum da deildir. Ananz-babanz neyse etnik kimliiniz deodur. Bununerefle de alakas yoktur. O zaman bu durumdaerefsizlik nedir? O zaman heretnik kimlik birereftir. Vietnaml olmak daereftir, Aborijin olmak daereftir,ilili olmakda ereftir, Norveli olmak daereftir. Buerefli durumdan yola kalm.kinci cmleyegeldii vakit Deniz Baykal Ana dil bler diyor. Ana dil Krte iseayet, anadilde eitim


24/159

hakk kanlmaz bir haktr, o dilin var olmas ve gelimesi asndan. Fakat bu sylenmiyor.O zaman ne anladm etnik kimliin eref olmasndan!

Demek ki olaney, Krtlere elmaekeri uzatmaktr. nk bu etnik kimliktirereftirifadesiyle siz oyalandnz srece durumu idare edebiliriz. Bunun tesine geerseniz, kim kigeiyorsa o ayrmaya, ayrtrmaya gider diyor. Bu nedir? Bu da, Cumhuriyetin

kuruluundan beri sz konusu olan homojen toplum, monolitik devlet anlaynn birifadesidir. Dorudur. Kendi mant iinde dorudur. Ana dilde eitimi ve kimliklerinserbeste kullanlmas o monolitik tasavvura, o homojenite tasavvuruna ilikin olarak birayrtrmay ifade eder. O bakmdan Trkiyede, kimsenin Krt kkenli olmasna itirazyoktur. Yine ayn mantkla Krt kkenli bir vatanda Cumhurbakan da olabilir, Babakanda, Genel Kurmay Bakan da olabilir denir (nedense byle durumlarda Genel KurmayBakan da hep saylr). Size Krt kkenli bir engel yok. Krt kkenli olduunuzda meseleyoktur. Krt olduunuzda bu ayrdr. Mesela ben bir Trkm, ama biri bana Trk kkenlidese ben alnrm. Ben Trk kkenli filan deilim, Trkm. Bireyin kkenlisi nasl oluyor?Mesela ben bir miktar Arnavut kkenliyim, ama Trkm. Aslnda, Krt kkenli demek,Krtlere sen Trksn demenin bir baka yoludur. Hepimizi kkenlerden geldik. Kimimizukkenli, kimimiz bu kkenli ama hepimiz Trkz. Nitekim bu anlay, Babakann dilindede var, Babakan iyi niyetli olarak sylyor geri. st kimlik alt kimlik ayrm yapt nce, stkimlik Trkiye Cumhuriyeti vatandal var, anayasal vatandal ve onun altnda da altkimlikler vardr dedi. Onlar da snrlyor. eitli siyasi konumalarnda, daha nce Altan Beyde syledi. Babakan Trkyle, Krtyle, Lazyla, Arnavutuyla, erkeziyle, Romanylahepimiz biriz diyor.

Vamk Volkan: Ltfen bu toplantda politikaclara atfta bulunmayalm. Politika dndakalalm ltfen, olur mu?

Cengiz andar:Ben atfta bulunmak iin deil. Konutuumuz konularn erevesinde bunusylemek istedim.in en bandan snfsz ve imtiyazsz bir kaynam bir kitleyiz bukaynam kitlenin iinde Trk, erkezi, tm bu saydmz topluluklar olarak hepimizbiriz ve Trkz deniliyor. Bu esasnda ok da temelsiz birey deil; Osmanldaki milletsisteminden geliyor. Osmanl millet sistemini tekrar etmeye gerek yok; din esas zerindenidari yapsn toplumun ruhi rgtlenmesini kurmutur. Hepimiz Mslman milletiyizdenmitir; Trk, Krt, Arnavut, Grc, Bonak, vs.

Altan Tan: Sayn bakan konuun dedii iin burada birey sylemek istiyorum. 1876Anayasasnda bile Osmanl tabiri var, Mslman tabiri yok. Yani vatandalk tanmyaplrken 1876 Anayasasnda Osmanl tabiri var.

Cengiz andar:Bu durum esasnda Trkiye Cumhuriyetinin de Osmanl miras zerine inaedilmi olduuna iaret ediyor. Zihniyet olarak da bu byledir. yle olmas da doaldr Herdevlet sistematii birbirini kavramsal olarak da kurumlaryla da izler, alglama olarak da izler.Siz gnn koullarna uygun bir ulus devlet formatnda bir organizasyon yaparken birimparatorluu miras alyorsunuz; orada millet sistemini Osmanl kavramnn yerine Trkoturtarak devam ettirmek istiyorsunuz.

Musa Serdar elebi:Burada tarihi bazeyler de var. ok zr dilerim. 1865 ylnda, (Hattayeni okudum.) Ali Uar diye bir arkada Gney Afrikal Mslmanlar zerine bir aratrmayapm. Onlarn arzusu zerinestanbuldanngilizler zerinden bir mft gnderiliyor.Onlar da bir teekkr mektubu yazmlar, belgesini grdm. Trklerin Sultanna mektup


25/159

diye yazyor zerinde. Bu, bugn de devam eden birey. Hatrlayacaksnz; Bosna savaSpiegelin dergisinde kapak oldu. Srplar Trklere lm diye yazmlar. Almanlararm bu nasl itir diye, sormular, Trkler kalkp burada m savayorlar. Demiler ki, bunlar -Bosnallar- Trk ite. Yani Trklk hibir zaman bir etnisite konusu olmamtr.

Bu meseleyi Allahn belas 12 Eyllden sonra Bunu Cumhuriyet ile balayan bir konu

olarak ele alabilirsiniz kanaatime gre. Babakanmzn teyidi iin sylemiyorum. Bugn birey ifade ediyor. Yarn Cumhuriyetin adn baka bir ey koyacaksak dnrz. AmaTrklk, zaten Trk rknn ad da deildir. Biz sadece Trklerin bir boyu Ouzlar olarakgelmiiz, Ouzlarn Kay Boyu olarak gelmiiz. O bizi de ifade etmiyor. Btn bu corafyadayaayan byk bir kesimin addr.

Cengiz andar: Ben de onu sylyorum zaten. Hatta bu isim bize Avrupa tarafndanverilmi bir isimdir. Trk dendii zaman Osmanl corafyasnn tmn kapsayan herkes iinkullanlmtr. Krtler iin de kullanlan bir isimdir.

Musa Serdar elebi:Mesela bugn gidiyorsunuz Avrupaya, diyorlar ki Trkiyeden kimgelmitir? Trkler gelmitir. Hayr, ben Trk deilim filan denmiyor.

Cengiz andar:Benunu sylyorum. Batda veya nerede bulursanz gidin antikaclara, eskiharitalara bakn zerinde Trkiye yazar 1600lerde, 1800lerde, 1900lerde. Trkiye yazarstnde. Hatta Avrupadaki Trkiye Bosnay da iine alm bir ekilde, Asyadaki Trkiyede bugn Irak filan iine alan birekilde kullanmlar grebilirsiniz.

Cumhuriyet, bu arka plann zerinde bir ulus devlet ina ederken btn muhacir topluluklarnTrk olmaktanikyeti yok. Mete Bey, ben ve biroumuz Rumelili bir aile kkenine sahibiz.Etiiniz zaman iinden Arnavut, Bonak filan kar. Bugn de sorduunuz zaman SenArnavut musun diye. Hayr, ben Trkm denir. Sorunlu bir aile yok. Birok muhacir aileiin sorun yoktur; ama Krtler iin durum farkldr. Krtlerle Trkler 400 yldr birmutabakatla bir arada yayordu. Kimi Krtleriddetle tepki gsterse de, sevmese dedris-iBitlisi ile zamannda Yavuz Selim arasnda, Trkiyeran arasnda nerede duracaklarna ilikinolarak yaplan bir mutabakat var. O mutabakatn iinde Krtler, Osmanl Mslman milletiiinde, Krt olarak ve kendi zel konumlaryla yaadlar. Cumhuriyetin devlet projesi veonun kltr format 400 yl dayanm olan bu mutabakat bitirdi.

Bugn Gneydouya gidin, birtakmatolar grrsnz, Avrupadakiatolara benzer. SankiKrt zel blgesinin birtakm prenslerini grrsnz orada. Onun kendi mimarisi var, kenditoplum organizasyonu var. Az nce Altan Beyin sralad birtakm isimler var ve biz onlarbilmeyiz. Liselerde, ortaokullarda, ilkokullarda okutulmaz. Ahmedi Haniyi filan bilmeyiz.Krtler biliyor ama. Orada yaaya gelmi, devam eden bir kltr var.

Cezmi Bayram: Dediiniz dorudur. Altan Beyin syledii isimleri bilmeyiz ama bumanada Trkiyenin modernleme projesi bakalarn da retmedi ki yani bakalarn iyiretti de sadece Krtleri mi retmedi sadece?

Altan Tan: Burada topyekn bir itiraz var.

Cezmi Bayram:Meseleyi bu noktaya indirirsek yanl olur. Bakalarn da retmeyen biranlay var, bunu da retmiyor.


26/159

Cengiz andar:Gereince retmeyen diyelim. Mesela ben ilkokulda, ortaokulda Ali rNevai adn bilirdim. Ali Kuuyu bilirdim, Fuzuliyi bilirdim, Bakiyi bilirdim. Amadediim gibi Ahmedi Haniyi hi duymamtm. Birokeyin gereince retilmedii doru,ama bireyi hi bilmiyorduk.

Btn meseleyi iki muzr soruyla tamamlamak istiyorum. Bugn meselenin gelip dayand

nokta, Cumhuriyetin, bilgisayar diliyle, gncellenmesidir. Cumhuriyetin kuruluundanbugne gelen handikaplarn 21. yzylda devam ettirmesi imkanszdr. Durmu Hocaolu okdoru bir ey syledi. Dedi ki: bu i zaten kk bir elitle balar, dedi. Evet, byle balar.Peki Krtler Trkiyede bu kk eliti edindiler. Hatta silahl bir grupla da edindiler.eyhSaitle, Dersimle bugnk PKKy kyaslayamazsnz. Onlar mevzi Krt isyanlaryd. BugnPKK silahl bir pan-Krt isyan hareketi haline geldi. Bu Krt milli oluumunun ve milliyetizihniyetin ulat bir aamay da iaret ediyor. O yzden bu ii, sadece bir terr rgtndatmak, onunla uramak, onu halledersek mesele bitmitir olarak grmek doru deildir.Altan Beyin syledii gibi Krtler bir halk ya da ulusal topluluk (ifadeyi sevsek de sevmesekde) o hale gelmitir. Nasl yola kacaz? 400 yl sregelmi olan bir kontratn yerine, yeniartlara uygun yeni bir kontrat ikame etmemiz gerekiyor. Bu olmadka yerde patinaj yaparz.

ki muzr soru dedim. Tamamlayaym: Lozandasmet nn ile Lord Curzon arasnda birdiyalog vard, zabtlarda var. Musul Vilayeti zerine (ki buras bugnk Kerkk de iinealan neredeyse Irakn %35ini kapsayan bir alan ve Lozanda zerinde anlalmam,uzlalamam tek konudur) mzakereler devam ederken Lord Curzon, (biliyorsunuz TrkiyeCumhuriyetimparatorluun Arap olmayan Mslman olan blgelerinde ina edilmeyeallmtr) Musulu kastederek Sizin hak talep ettiiniz, kendi corafyanzda grmekistediiniz yerin ahalisinin ounluu Krt diyor.smet Paa da Ben de tam bu nedenle otalepte bulunuyorum diyor. Lozanda belki de tam bilemiyoruz ama belki de muhtemelenmnhasran bir Trk kimlikli bir Trk-Krt mutabakat zerinde bir devlet kurma projesi,Cumhuriyetin kurucu kadrolarnn kafasnda vard. Sonra o balad, baka yere gitti. Amagitti.

Altan Tan: yle olduu iin zaten 1. Byk Millet Meclisi Lozana onay vermedi. MustafaKemal 1 Nisan 1923te 1. Byk Millet Meclisini feshetti.

Cengiz andar: imdi benim soracam soruu, Trkler iin ortak bir soru: Bu referansnoktalarndan karak buras bizim vatan topramz, Lozandan sonra snrlar tayin edilmi vatan topramz, bir akln terk etmemek iin canmz vermeye hazrz. Hakkaride vatantopra, Cizre de. Krtlerin de vatan topra. Rumelili olarak benim dedemin vatan topraSelanikti. Yedi ecdadmn yaad vatan topran benim iin yabanc gibi grmek ok zor.Orada gzm yok. Selanikte gzm yok. Ama Hakkari de, Siirt de benim. Krtler oradayayorlar. Yaasnlar. k diyen yok zaten. Peki ben ne hakla Krtlere, benim tayin edeceimkimlik snrlar iinde seni ben tayin edeceim, idareekline de ben karar vereceim, kardeeyaayacaz deme hakkn Trkler nereden buluyorlar?

Altan Tan: Ayn eyi Alevilere de yapyor dindarlara da.

Cengiz andar:Yani, herkese diyor. Nasl sonu alabileceini dnyor? Ne yapacaz bizbunu? Biz Trkler bu topraklarn Hakkariden Ardahana kadar ynetimini, devletgrevlilerinden baka Trk yaamyor, etnik anlamda, o halde niye istiyoruz? Bunun cevabnvermeye alalm.


27/159

Cezmi Bayram:Bu ok doru deil. Yaayanlarn tamamn ayrdnz zaman bu ok dorudeil.

Cengiz andar:Bakn. Krtlerle Trkler arasnda ne kadar ihtilaf olursa olsun bir ortakpaydalar var. Buradaerafettin Bey de bir partinin mensubu, burada herkesin arasndabirtakm ortak paydalar var ki toplumun bir kesimi asndanaknlkla karlanyor. O

zaman Krtler kelimesi oul olarak kullanlmaya msait hale geliyor.Ayn soruyu ben Krtler iin de soracam: Krtleri kendiniz olarak ve kendi tanmlarnziinde kabul etmekte bu kadar zorlanan hatta reddeden bir yap iinde niye illa Hayr, bizsizinle beraber yaamak istiyoruz diye srar ediyorsunuz? Derdiniz ne? Niye yleyalanclklar yaplyor? Biz Krtler devlete kar deiliz, federasyon filan da istemiyoruzdiyorsunuz. Niye istemiyorsunuz mesela? Merak ediyorum. Yani niye ayrlmakistemiyorsunuz? Tabii ki istemeyebilirsiniz. Askeri olarak kaybettiiniz iin ayrlk fikrindenvazgeebilirsiniz. Tarihiartlar deimitir, bu anlamsz olmutur. Bunu da anlarm. Fakatfederasyon da istemiyorsunuz, zerklik de istemiyorsunuz, yani hibirey istemiyorsunuz. Birde itiraz ediyorsunuz, bize niye byle davranyorsunuz diye. Niye istemiyorsunuz? Ben bunuanlamyorum. Nedir bu ak yani? Sizin Trklerle birlikte yaama, bu devletin tanmladsnrlar iinde yaama aknzn sebebini merak ediyorum, ben. Ama son cmle olaraksyleyeyim. Bitiriyorum. Ben Trklerle Krtlerin bu corafyada, bu lke snrlar iindebirlikte yaamalarnn mmkn, gerekli ve hatta zorunlu olduu kansndaym. Teekkrederim.

Vamk Volkan:ok teekkr ederiz. Sualler soruldu, heyecanl bir zamana geldik.15 dakikasonra duracaz. Yemek yiyeceiz. Bana yle geliyor ki yemekte de konuacaksnz.Gzlemcileri unutmayalm. Burada yalnz bir hanm olduunu da unutmuyorum. Bu nedenlebu 15 dakikay gzlemcilere ayralm. Hanm az olduu iin Deniz Hanma soralm. Birfikriniz var m?

Deniz lke Arboan: ok teekkr ederim. Vamk Hocann bu tr altaylarna alknmben ve her zamanki gibi ok verimli oldu. Aslnda Trkiyede bazeyleri tartabilmek, farklperspektiflerde deerlendirebilmek ok nemli. nk biroumuz, iletmelerde iletmekrl diye tanmlanan hali sosyal alanlarda da yayoruz. Kendi dncelerimizin dndakigrlere, davranlara kar bir krlk yayoruz. Ve kendi erevemiz iinde kalyoruz.Cengiz Beyin sorduu son iki soruyu ok provokatif buldum, tahmin ediyorum ikinciblmde bu tartlacaktr.

Ben birlikte yaamaktan ziyade bir yaamak fikrinin zerinde duruyorum. Bir yaamannierideki farkllklar birekilde kaldrabilecek birey olduunu dnyorum. Bunun faizanbir yaklam deil, ortaklaa oluturduumuz bir bir olmas gerektiini dnyorum. Aynekilde ben de bir yaamann zorunlu birey olduuna da inanyorum ve bunun her iki halkada ok byk katklar salayacan dnyorum. Bizi daha fazla ayrtracak deil daha okbirbirimize yaklatracak bir sre olarak deerlendiriyorum. Kanmca ortada problemli birdevlet anlay var. Yani doru bir ulus devlet oluturmamz. Ya da o gnnartlarnauygun bir ulus devlet oluturmuuz ve bugnnartlarnda o artk geerliliini yitirmi. Bazeylerin restore edilmesi, yeniden yaplandrlmas... Ve hepimizin mutakabat salayabilecei,hepimizin kendisini daha gvende hissedebilecei, hepimizin gururla balanabilecei birdevlet oluturmamz gerekiyor.


28/159

Biz genellikle devletimizin nasl bir devlet olaca zerinde dnmeden milletimiz zerindetartyoruz. Bence aslnda devleti tartrken milleti karyoruz. Yani ABD gibi bir devletetnik referanslar zerine kurgulanamaz. Daha da dnk, kendine gvenen, darya da ortakdeerler retmeye alan bir devletin, tek bir etnik kpr zerinde kendini kurgulamas,nasyonalitesini bunun zerine bina etmesi zaten mmkn deildir. Trkiye CumhuriyetiDevletinin maalesef bir blnme problemi vardr. Bu travmatiktir. Toprak kayb problemi

vardr ve bu travmatik bir durumdur. Bu nedenle, bu tr psikolojik zaaflar nedeniyle budavrann, tutumun nelere mal olduunu da bilmemektedir. Bu adan burada ok farkl Krtgruplar da var, deiik kiiler de var bunlarn her birinin sylediklerini duyabilmek oknemlidir. Bu son derece normal birey. nsanlar farkl dncelere sahip olabilirler. Bunuihanet erevesi ierisinde deil de siyasi bir duru olarak deerlendirmek ve bu siyasidurulara eer farkl dnyorsanz alternatifler gelitirmek nemli. Ama bizim anlaymzdncenin tehlikeli olduu fikri zerine bina edilmi bir anlaytr. Devletimizin anlaybudur. Onun iin bu tr serbest ortamlarn ok verimli olduunu dnyorum. Teekkrederim. Uzatmayaym.

Vamk Volkan:Mazhar Bey buyrun...

Mazhar Bal: Mazhar Bal, Dicle niversitesi, Sosyoloji Blm, retim yesi. Meselabenim babam Yemen bizimdir, Suriye bizimdir, Afrika bizimdir derken muhafazakr,mtedeyyin bir referans var. Bunu anlayabilirim.te Enver Paann Sarkamtan giripbyk bir bamszlk peinden gitmesini de ho gryorum. Bu da anlalr bir ey. Amamesela az evvel bir Beyefendi konuurken dedi ki Bulgaristan gibi Osmanldan kalmamemleketlerimiz. Eer bu ifade bir mlkiyet, egemenlik yasasna veya toprak sahiplenmeduygusuna dayanyorsa bunlarn zaman ierisinde deitiini ve deiken bir durum olduunugryoruz. Tarihsel deikenlik gstereneylerdir. Benim samimiyetle merak ettiim eyudur: Bulgaristan bizimdir szn hangi referansa ve hangi gerekeyle sylyoruz? Bir insanneye gre belli bir blgeyi veya toprak parasn sahiplenir, kendisine ait hissetmesininreferans nereden geliyor? Bunun cevab bir hkmet anlay veya etnik anlay dnda neyedayanyor? Teekkr ediyorum.

Vamk Volkan:Teekkr ederim. Bir kii daha. Betl Hanm.

Aye Betl elik:Sabanc niversitesi retim grevlisiyim. Halklar arasnda bir sorun vardendi burada. Bu mesele ciddi bir boyutta yaand. Olayn birok boyutu var. Krt halknnher gn devletle kar karya getirildiini gazetelerde gryorum. Bir de Krt halk ya daite Krtler ne istiyor diye sorduk mu acaba? Batdaki Krtn istekleri ile Doudaki Krtnistekleri bile birbirinden ok farkl olabilir. Yllarca bu konuda aratrma bile yapamadk.Btn Krtler ayneyi mi istiyor? Talepler deiiyor mu? Bilmiyoruz bile. Aratrmalarunugsteriyor. Konuurken kimin adna konuuyoruz, kim kime cevap veriyor belli deil. Benceen byk mesele bu.

Srr Sreyya nder:smim Srr Sreyya nder. Cengiz aabey bir soru sordu nedir bu akdiye? Ben bilenlerin iyi bildii bir sz ile balayacam:Biz devletin gcnden deil,fitnesinden korkarz. Bu sorularn iki tane cevab vard bugne kadar ve birisi hep sutu.Dolaysyla lafa balarken elhamdulillah Mslmann, elhamdlillah Trkm, elhamdlillahresmi gr neyi gerektiriyorsa oyum diye cmleler kurduk bugne kadar, nk devletingc kadar fitnesi de ok mehurdu bu topraklarda. Bir temkinlilik var, aydnn, adanhafzasnda, dndklerini zgrce beyan ettii zaman bana geleceklerin neler olduununok geni bir tanm vardr. yle zannediyorum ki;u anki temkinlilik biraz daha, hem Trk


29/159

halk hem de Krt halk hem genel olarak bu corafyada demokratikleme evrimini biraz dahamakul bir dzeye inklap ettirebildii zaman bu sorularn cevab daha rahat grlecektir. Okadar etkilemitir ki Barzani ve Talabani bile, onlara bile elhamdlillah Trkiyeye itaatederiz dedirttirmitir. Dolaysyla bu lkedeki zor geleneine bakmak lazm. Temsiliyetmeselesine gelince, Krtlerden mstesna partiler fikir retmiyor bu konuda. Bunun iin okuzaa gitmeye gerek yok. Ama bu tehdit kalkmam ortadan. Devletin o tehdit gelenei

kalkmadka verilerin ortaya kacan ummak biraz afaki olur.Vamk Volkan:Teekkr ederim.


30/159

Trkiyenin Byk ats: Mezkr Mehul Mesele

Oturum -2-

Vamk Volkan:Tekrar herkese merhaba. Balayabiliriz, tahmin ediyorum. Birka kiiyibekliyoruz. Herhalde onlar biraz sonra gelirler. Bu ikinci oturumumuz. Birka kiiye eyverdik, sz verdik. Ondan sonra bakalar konumak istiyor ama yava yava konumaysorular, cevaplar (Biri birey sylyor. Onunla ayn fikirde misiniz? Ona bir sorunuz var m?)o ekilde yapalm. O zaman daha canl olarak bu konulara bakarz. Musa Serdar Bey, SerdarBey mi diyorlar, Musa Bey mi diyorlar?

Musa Serdar elebi:Efendim 12 Eyllden nce Serdar derlerdi.

Vamk Volkan:yle mi?

Musa Serdar elebi:Daha sonra Musa Serdar oldu.

Vamk Volkan:Musa Serdar oldu.

Musa Serdar elebi:Uluslararas kaytlara geerken

Vamk Volkan:yle mi? Uluslararas kaytlara geerken, anladm.

Musa Serdar elebi:Onu ok yaktrmazlard eskiden sylemezlerdi. Sonra af kt,imdisylyorlar. Ben btn kardelerimi, btn arkadalarmz gnlden selamlyorum, deerliHocam. Ve Trkiyenin en nemli konularndan birisi, meselelerinden birisi hem mezkrhem mehul bir mesele olarak nmze konmu. Ben, Tark elenk Bey kardeim,

Tark elenk:Murat Bey, Murat Bey de zellikle okMusa Serdar elebi:Murat Bey ve btn beraber alanlarzin verirseniz iki konuyuunutmamak iinunu belirtmek isterim; bir tanesieyh Sait isyanyla alakal. Birkakonumac, (sanyorum en son Cengiz Bey) Krt Sait isyan diye syledi. Ben sizin kadar okokumu birisi deilim. Daha ok toplum rgtleriyle megul oldum. Ama benimokuduklarm, (En son Altan Beyin kaynaklarndan da okudum)eyh Sait gibi bir imanadamnn bir kavmin felsefesi sebebiyle bir isyanda bulunmadn, daha ok dini bir saikleortaya ktna iaret etmektedir. Zaten o yllarda da d dnyaya bu bir Krt isyan olaraklanse edilmemi veya bildirilmemi, bireriat talebiyle ortaya kan bir isyan olarak d dnyaya intikal etmitir. Aksiekilde olsa baka blgelerde de sknt olabilecekti. Bu bir Krtisyan diye sylenmi. Ben onunu szlerini unutmuyorum. Diyor ki: Yahu hilafet gitti.slam

leminde bu kadareyler oluyor. Allahn ve Peygamberin huzuruna gittiimde nesyleyeceim, eer birey yapamazsam? Bu kadar. Yani bunu, bugn gcnz arttrmakiin veya bunu herhangi bir sebeple baka trl ifade etmenin doru olmadn dnyorum.Almanyadaki mahedelerinize gelince de, ben deahsen uzun yllardr oradaym, Aralk78den beri. Irklk, hocaclk ite bu ilerle megul oldum. Maalesef btn abalarmzaramen bir ayrma oldu. Ama bunu genele mal etmek doru deil.Konumuzla alakal olduu iin bireyin altn izmek istiyorum. zellikle camilerdeberaberlik devam ediyor. Bir ara bir operasyon oldu. Camiler de ayrtrlmaya alld; yaniite Krtlerin camii, Trklerin camii diye. Hizbullahn biraz gndemde olduu yllard. Altan


31/159

Bey kardeim bilir. Ama okkr, ortada bir kayp olduu sylenebilir, ama byk aptacamilerde beraberlik sryor.

Ben yarnlarda ne yaparz konusunda, konuyu mzakere edersek camilerin dolaysylaslamn yine nemli bir payda olduuna iaret etmek iin bunu syledim. Almanyada neyazk ki byle tartmalar var. Bunu btnne mal etmek mmkn deil. Evet, bugn btn

konumac arkadalarmzn iaret ettii birey var. nmzde ciddi bir mesele var. Vekanaatimce, ok zamanmz da kalmad bu meseleyi zmek iin. 1984te ilk hadiselerinbalad, PKK hareketinin, silahl hareketin balad tarihte doan ocuklar bugn yirmi be yana gelmiler. Ve biz bi

türkiye’nin büyük Çatısı: “mezkûr meçhul mesele”

Documents