Üniversite Öğrencilerinin İfade ve Örgütlenme Özgürlüğü 2012

7/30/2019 niversite rencilerinin fade ve rgtlenme zgrl 2012

1/28


2/28

@ Toplum Gnllleri Vakf Yaynlar

1. Bask stanbul, Ekim 2012

ISBN: 978-9944-0458-7-2

Toplum Gnllleri VakfHobyar Mah. Rahvanclar Sok.

No:5, 1. Vakf Han, Kat: 1

Eminn / stanbul

Telefon: 0(212) 522 10 30

Faks: 0(212) 522 10 34

www.tog.org.tr

Aratrma Yneticisi

Yrd. Do. Dr. Demet Lksl

Aratrma Koordinasyonu

Burcu Oy

zlem Ezgin

Yayna Hazrlayanlar

Baak Tusavul

Yrk Kurtaran

Tasarm

Mehmet Gzel

Bask

Alkan Matbaa

NVERSTE RENCLERNNFADE ve RGTLENME ZGRL


3/28

Teekkr

Ynetici zeti

Giri: Aratrmann amac ve kapsam

I. Hangi niversite? niversite sisteminin yekpare olmayan yaps,

niversiteler/blmler aras hiyerari ve eitsizlikler arasnda farkl

renci olma deneyimleri

II. Neoliberal sistemin yeni niversitelerinde renci olmak:

irketleen ve her eyi denetleyen panopticon niversitelerde

renci olma deneyimleri

III. zgr niversitenin uzanda niversiteli olma deneyimleri

a) niversite ii hiyerarinin en altndaki rencinin sz hakk sahibi

olamamas

b) rgtlenme kelimesinin tabu olduu bir dnemde yetimirencilerin rgtlenme zgrl ile snav

c) zne deil nesne, renci deil olaan pheli: niversite

rencisine bak

Sonu

Kaynaka

4

5

6

14

17

19

20

21

23

25

28

indekiler


4/28

niversite rencilerinin fade ve rgtlenme zgrl

4

Teekkr

niversite rencilerinin fade ve rgtlenme zgrl Aratrmas stanbul Bilgi niversitesi

Genlik almalar Biriminin ierik ve nansal desteiyle Toplum Gnllleri Vakf tarafndan Yrd. Do.

Dr. Demet Lksl ile yrtlmtr. Bu aratrma kir anndan tamamlanmasna kadar olan srete

birok teekkr borludur:

Aratrma kapsamnda gerekletirilen odak grup toplantlarna ev sahiplii yapm olan,

Diyarbakr Sivil Toplum Gelitirme Merkezi Osi, Adana Gen Engelliler Spor Kulb Dernei

Merkezi, renci Kolektieri stanbul Lokali, Karadeniz Teknik niversitesi, Boazii niversitesi,

stanbul Bilgi niversitesi ve Toplum Gnllleri Vakf zmir ve Ankara Koordinasyon Merkezleri ile

bunu mmkn klan alanlar ve sorumlularna,

Odak grup toplantlar iin bize zaman ayrp dncelerini itenlikle ifade etmi olan niversiteli

genlere ve onlarla bulumamz salam olan Toplum Gnllleri Vakf Saha Departman ve

farkl kurumlarla iliki iinde olan genlik alanlarna,

lgili rencilerin iletiim bilgilerini bizimle paylam olan niversitelerin Salk, Kltr ve Spor

Mdrlklerine,

Vakit ayrarak odak grup almalarna katlan, kirlerini itenlikle paylaarak aratrmay var eden

tm genlere,

Odak grup ses kaytlarnn kada dklmesi iin emek harcayan ekip arkadalarmza,

Bu metnin ortaya kmas iin herhangi bir aamada emei geen herkese teekkr ederiz.


5/28

5

Genlik alannda uzun zamandr almalar ya-

pan ve genlik politikalar alannda savunucu-

luk almalar iin veri gelitirilmesine de nem

veren iki kurum olan stanbul Bilgi niversitesi

Genlik almalar Birimi ve Toplum Gnllleri

Vakfnn uzun sredir gndeminde olan konular-

dan birisi de niversite rencilerinin fade ve

rgtlenme zgrldr. Bu konunun kurum-

larn gndeminde olmasnn bir nedeni 2009 yln-

da gerekletirilmi olan niversite Genliinin

htiyalar Aratrmasdr. Aratrma, niversite

rencilerinin en temel ihtiyalarnn kendilerini

ifade edebilmek olduuna iaret etmektedir.

Yrd. Do. Dr. Demet Lksl ile bu kapsamda

yrtlen elinizdeki aratrma bu iki kuruma da

kendi alma alanlar hakknda birok ey -

retmitir. Aratrma genlerin deneyimleri zeri-

ne kuruludur ve bizce bu aratrma kapsamnda

paylalan vakalar tek bir kiinin bana geliyor

olsa dahi son derece nemlidir.

Bu aratrma, konu ile ilgili birok baka alma

yaplmasnn gerekliliini tekrar hatrlatmtr. Bu

aratrma niversite rencilerinin deneyimi ze-

rine kurulu olsa da konu niversite ile ilgili dier

znelerden -akademik kadro, ynetim, idari per-

sonel, niversitenin bulunduu yerel vb- bam-

sz deildir. Bir dier yandan niversite rencile-

rinin ifade ve rgtlenme zgrl gibi bir konu

lke gndemindeki gelimelerle, mevcut hukuki

dzenlemelerle, kamunun yksekretim politi-

kasyla da yakndan ilikilidir.

Aratrma bize Trkiyede niversitelerde bir de-

iim yaandn gstermektedir. Bu deiim

niversiteler neden var? sorusuna verilen ce-

vabn ieriine de baldr. niversitelerin anaznelerinden biri olan; niversite yaamnn tm

alanlarnn belirlenmesinde aktif rol olmas bek-

lenen rencilerin giderek bir nesneye dnt-

; kendilerini mteri gibi hissettikleri grl-

mektedir. Bu deiim rencilere yaklam do-

rudan etkilemektedir.

Son dnemde kamunun nemli gndemlerinden

birisi, niversitelerdir. Say olarak olduka artan

niversitelerin; ziksel, teknik, akademik ve ta-mamlayc hizmetler asndan (barnma, salk,

beslenme, ulam, yerelin renciye bak vb)

yeterlilikleri tartmaldr. Belki de ilk olarak ni-

versite kavramn dnmek gerekmektedir.

niversite rencisi olma deneyiminin niversi-

tenin bulunduu ehre (ve hatta ayn niversite

olsa da fakltenin bulunduu kampse), renci

olunan blme, rencinin geldii sosyo-eko-

nomik koullara, rencinin kendini ifade ettiikimliklere gre olduka farkl ekiller ald grl-

mektedir.

Bugn niversite rencilerinin ifade ve rgt-

lenme zgrl kamuoyunda olduka geni yer

almaktadr. Tutuklu renciler de bu balamda

artk sklkla duyduumuz bir konu olmutur.

Bu aratrma, niversite rencilerinin ifade ve

rgtlenme zgrlklerine ilikin bir ereve iz-

mektedir. Aratrma verileri gstermektedir ki,

konu ile ilgili temel hak ve zgrlklerin gvence

altna alnabilmesi ile ilgili yaplmas gereken ok

ey vardr.

Ynetici zeti


6/28


6

Giri: Aratrmann amac vekapsam

Trkiyede niversitede ifade ve rgtlenme z-

grl zerine laykyla bir alma yapabilmek

iin konuyu farkl ynleri ile ele almak gerekiyor.

rnein konuyu detaylaryla tam olarak anlaya-

bilmek iin Trkiyede niversitelerin zerklii,

YKn yaps ve YKn ve niversite yapsnn

idar ve hukuk boyutu zerine ayrntl bir al-

ma yapmak gerekiyor.(I)

Ayrca niversitedeki ifade ve rgtlenme zgr-

ln anlayabilmek iin aratrma grevlisinden

profesrne retim elemanlarnn durumunu

ve onlarn ne kadar ifade ve rgtlenme zgr-

lne sahip olduklarn irdelemek nemlidir.(II)

Konunun bir de renci boyutu var kukusuz.

renci boyutu da yine hukuksal incelenebilece-

i gibi renci deneyimi zerinden de ele alnla-

bilinir ya da konu tam anlalmak isteniyorsa her

iki adan da ele alnmaldr. Bizim bu aratr-mada hedeflediimiz ise konunun renci bo-

yutuna odaklanmak, rencilerin niversite

deneyimlerini ortaya karmak ile snrl kald.

(III) Her ne kadar tm bu saydmz eler ince-

lenmeden byk resmin tam olarak ortaya ka-

mayacana inansak da sistem analizinin sadece

sistemi alarak deil bireyi alarak da yapla-

can dndmzden renciye odaklananbu aratrmay nemsiyoruz.

rencilere ve renci deneyimlerine odak-

lanan Toplum Gnllleri Vakf ile stanbul

Bilgi niversitesi Genlik almalar Birimitarafndan ortaklaa gerekletirilen, aratr-

mac Demet Lksl tarafndan yrtlen bu

niteliksel aratrma, her iki kurumun genlik

hakknda yapm olduu almalardan ve ya-

zndan da yararlanarak, bir yandan srekliliisalarken bir yandan da yeni bir eyler syle-

meyi hedefledi. Aratrmay yapan kurumlardan

stanbul Bilgi niversitesi Genlik almalar Bi-

riminin 2008 ylndaki yayn Genlik almas

ve Genlik Politikalar1 balkl derleme kitapta

ana kir olarak genlerin Trkiye siyasal klt-

rnde yaygn bir ekilde grld gibi nesne

(kandrlan kitle, maa, vs.) olarak deil de zne

olarak grlmesinin neminden bahsediliyor-

du. Bu aratrmann yrtcs Demet Lkslise 2009 ylnda yaymlanan Trkiyede Gen-

1 Bkz. Nurhan Yentrk, Yrk Kurtaran ve Glesin Nemutlu,

Trkiyede Genlik almas ve Politikas, stanbul, stanbul Bilginiversitesi Yaynlar, 2008.

Yksekretim, 1981de karlan 2547 sayl Yksekretim Kanunu ile akademik, kurumsal ve ida-

ri ynden yeniden yaplanma srecine girmitir. Bu kanunla lkemizdeki tm yksekretim kurum-

lar Yksekretim Kurulu (YK) ats altnda toplanm, akademiler niversitelere, eitim enstit-

leri eitim fakltelerine dntrlm ve konservatuvarlar ile meslek yksekokullar niversitelere

balanmtr. Bylece, sz konusu kanun hkmleri ve Anayasann 130. ve 131. maddeleriyle ken-

disine verilen grev ve yetkiler erevesinde zerklie ve kamu tzel kiiliine sahip bir kurulu olan

Yksekretim Kurulu, tm yksekretimden sorumlu tek kurulu haline gelmitir. (www.yok.gov.tr)

(I)


7/28

7

lik Miti: 1980 Sonras Trkiye Genlii2 balk-

l almasnda gen kuan mitlerin tesinde

yaanlan dnem ve zellikleri iinde yarglamak

veya vmek iin deil anlamak iin ele alnmas-

nn neminin altn iziyordu. Toplum Gnllleri

Vakfnn Ekrem Dzen ynetiminde yaplan ni-

versite Genliinin htiyalar3(IV) aratrmas ise

43 il ve 59 niversitede 1186 niversite renci-

sine ak ulu olarak en ok eksikliini duyduklar

eyi soruyor ve niversite genlerinin eksikliiniduyduklarnn banda szlerinin dinlenmesinin

geldiini ne sryordu. stanbul Bilgi niversi-

2 Bkz. Demet Lksl, Trkiyede Genlik Miti: 1980 SonrasTrkiye Genlii, stanbul, letiim Yaynlar, 2009.

3 Bkz. Toplum Gnllleri Vakf, niversite Genliinin htiyalarAratrmas 2009, stanbul, 2009.

tesi Genlik almalar Birimi tarafndan yaplan

Demet Lkslnn yrtcln yapt 2010

tarihli aratrmada4 ise farkl illerde farkl genlik

rgtlenmelerindeki genlerle yaplan odak grup-

larnn sonucunda bu genlerin ihtiya ve beklen-

tilerine odaklanlmt.(V)

Okumakta olduunuz bu aratrmada ise,

genleri zne olarak gren anlayn, niver-

site rencilerinin szlerinin dinlenmesine

nem verdiinin bilinci iinde, farkl ehirler-

de ve farkl niversitelerde gen olmann fark-

l deneyimleri de beraberinde getirebildiini

4 Demet Lksl, Genlik rgtlenmelerindeki GenlerinSorunlar, htiyalar, stekleri ve nerileri Temelinde GenlikPolitikalar Gstergelerinin Oluturulmas Aratrmas Raporu,stanbul Bilgi niversitesi Genlik almalar Birimi, 2010.

retim elemanlarnn ifade zgrl konusu farkl alan iin ayr ayr ele alnabilir. 1) retim

elemann aratrma ve retim alan. 2) lke ve dnya sorunlar diyebileceimiz alan. 3) retim

elemannn iinde yer ald blmn / fakltenin / niversitenin / yksekretim sisteminin sorunlar

alan.

Kukusuz bu alan arasnda ok kaln duvarlar yoktur. rnein evrim teorisi ile ilgili olarak zgrce

ders verebilmek ve yayn yapabilmek konusu yukardaki alanlarn yle de ilgili olmakla birlikte,

esas olarak birinci alana girer. Bir niversitede ya da fakltede eleman almlarnda belirli bir siyasi

gre ncelik verilmesi konusu da yukardaki alanlarn n de ilgilendirmekle birlikte, esas olarak

nc alana girer.

Sz konusu alanlara ilikin olarak ifade zgrlnn varlndan sz edebilmemiz iin, retim ele-

mannn grlerini szl ya da yazl olarak aklamaktan ekinmesini gerektirecek hibir bask ya

da yaptrmn olmamas gerekir. Byle bir bask a)kurum ii yneticilerden (blm bakan, dekan,

rektr), b)kurum d ve/veya kurum-st otoritelerden (savclar, YK), c)toplumun belli kesimle-

rinden (medya, siyasal partiler, meslek kurulular, dini rgtlenmeler vb.) gelebilir.

Bu basklarn derecesi akademik gelenekleri ve zgrlk anlay gl olan kurumlarda daha d-

k olur. Byk kentlerde (genellikle) basknn daha haf olduu da sylenebilir. lkenin iinden

gemekte olduu siyasal ve ideolojik dnem ya da konjonktr de mutlaka etkilidir. Nihayet retim

elemanlarnn zgrlk anlaylar ve medeni cesaret dzeyleri ile rgtl olup olmamalar da nem

tar. (Prof. Dr. Burhan enatalar)

(II)


8/28


8

bilerek, farkl illerde odak grup toplantlar

dzenleyerek niversite rencilerinin bu ko-

nudaki kir, hissiyat ve deneyimlerini topla-

maya zen gsterildi.stanbul Bilgi niversitesi

Genlik almalarnn bir nceki almasnda

alan aratrmaclar Demet Lksl ve Burcu

Oyun bu aratrmada da alyor ve nitelikselveri topluyor olmas ise odak grup toplantlarnn

-bir nceki aratrmadan farkl olarak- tematik

olarak dzenlenmesinin nemli olduunun d-

nlmesine yol at. Bu sebeple bu aratrmada

niversitelerde farkl rgtlenmelerde faaliyet

gsteren genlerle allan konu temelinde

odak grup toplantlar gerekletirildi. Byle-

ce kadn rgtlenmelerinden, evre / ekoloji-

ye, sanat etkinlikleri yapan rgtlenmelerden

Krt hareketi iinde aktif olan rgtlenmelere,

sivil toplum alannda aktif olan engelli gen-

lere, LGBT rgtlenmelerinden sol rgtlen-

melere kadar farkl temalar altnda rgtlenen

genlerle ayr ayr odak grup toplantlar ger-ekletirildi.

Hi phesiz byle tematik odak gruplar tm bu

rgtlenmeleri kendi iinde barndran stanbul

gibi bir metropolde de yaplabilir, tek bir kentte

farkl temalar altnda odak gruplar yapma yolu-

na da gidilebilinirdi. Ancak hem farkl illerde gen

olma deneyiminin ne karlmas asndan hem

Trkiyede Yksek retim Kuruluna bal 103 Devlet niversitesi, 65 Vakf niversitesi, 7 Vakf

Meslek Yksekokulu ve 13 Dier Yksekretim Kurumu olmak zere toplam 188 kurum vardr.

2011-2012 retim ylnda 1978343i kadn ve 2375199 erkek olmak zere toplam 4353542 niver-

site rencisi bulunmaktadr. (www.yok.gov.tr / www.osym.gov.tr )

niversite Genliinin htiyalar Aratrmas genliin nemli bir ksmn oluturan niversite -

rencisi genlerin temel ihtiyalarn belirlemeyi ve bu ihtiyalara ynelik zm nerileri gelitire-

bilmek iin bir zemin oluturmay hedeemektedir. Toplum Gnllleri Vakf tarafndan yrtlen

aratrma, 2008-2009 yllarnda tm lke genelindeki niversitelerde gnlller aracl ile yaygn-

latrlmtr. Aratrmaya 43 ildeki 59 niversiteden, 1886 gen katlmtr. Aratrma sonular iki

konuyu vurgulamaktadr: Genliin sahip olduu olanaklar yetersiz, ancak mesele sadece bundan

ibaret deil; mesele, bu olanaklarn rasyonel olmayan uygulamalarla kullanlmasdr; rasyonel olma-

yan yaklamlarn kayna, eldeki olanaklarn tasarlanmasndan tketilmesine kadar hibir aamada

genliin krinin alnmamas, genliin kendine zg koul ve zelliklerinin hesaba katlmamasdr;

genlii hesabn dnda tutmak genleri gelimemi nitelikleriyle ba baa brakmaktadr; genlik,

yksek sesle sylemese bile geri kaldnn, geride ve yalnz brakldnn farkndadr. Genliin

ihtiyalar bilinmiyor, anlalmyor, karlanmyor; genlik tannmyor, hesaba alnmyor; genliin

muhatab yok; oysa, genler ne istediini biliyor; genler kendilerini gelitirmek iin ortam ve frsat

istiyor; genler bir araya gelmek, tanmak, ve birbirine gvenmek istiyor; genler, katlmak, sz

sylemek, ve sorumluluk almak istiyor.

(III)

(IV)


9/28

9

de belirli temalarn belirli illerde ne kmasndan

dolay farkl illerde farkl temalarda odak grup

toplantlar gerekletirildi. Bu aratrma ere-

vesinde alt ilde (stanbul, Ankara, zmir, Adana,

Trabzon, Diyarbakr) odak grup toplants gerek-

letirildi. Ayrca stanbul Bilgi niversitesi Genlik

almalar Biriminin yapm olduu 2010 tarihli

almada kk ehirde gen olmann zorlukla-

rnn vurgulanmas zerine her gidilen ilin yakn

evresinde niversite rencisi olan genlerle de

odak grup toplantlar gerekletirildi. Bylece

Nisan - Austos 2011 tarihleri arasnda top-

lamda 6 ilde (stanbul, Ankara, zmir, Adana,

Trabzon, Diyarbakr) 115 gen ile 21 odak grup

toplants gerekletirilmi oldu. Bu odak grup

toplantlarnda katlmclarla ilk olarak niversite

rencisi olma deneyimi zerine konuulduktansonra katlmclardan niversitede ifade ve rgt-

lenme zgrl hakkndaki dnce, hissiyat ve

deneyimlerini paylamalar istendi.

Odak grup toplantlaryla ilgili bir takm saysal

bilgiler paylalmadan nce aratrmann ulaa-

bildii genler ile ilgili kstllklarndan ve gen-

lere ulalrken karlalan sorunlardan da bah-

setmek gerekir. Belirlenen tematik odaklara gre

yaplacak grmelere davet edilecek genlere

ncelikli olarak niversitelerin ilgili birimlerinin

(ounlukla Salk, Kltr ve Spor Daire ba-

kanlklar) internet sayfalarndan ve bu birimler-

le iletiime geilerek aktif renci kulplerinin

bilgilerinin talep edilmesi zerinden ulalmaya

allmtr. Bu srete yardmc olmaya alan

baz yetkililer olsa da genel olarak hemen hibir

niversitenin ilgili sayfasnda renci kulplerine

dair gncel bilgiler olmadn, aratrmann ko-

nusu zerinden bu bilgi talep edildiinde de ku-

kuyla karlanarak bilgi paylamndan kanld-

n belirtmek gerekir. Bu sorunlar yznden odak

grup katlmclarna temel olarak Toplum Gnll-leri Vakf Saha Departman ve gnll saha so-

rumlular zerinden ulalmtr. Bu yntem Top-

lum Gnllleri Vakf dndaki katlmclara ula-

may engellemi olmasa da benzer rgtlenme

yapsnda ve sivil toplum grnde genlerin

Eyll 2009-ubat 2010 tarihleri arasnda stanbul Bilgi niversitesi Genlik almalar Birimi ats

altnda Yrd. Do. Dr. Demet Lksl tarafndan yrtlen aratrma projesinde, farkl blgelerden

7 byk ilde (stanbul, Ankara, zmir, Adana, Samsun, Diyarbakr ve Van) dernek, vakf, niversite

kulb, genlik meclisi, genlik merkezi, platform veya inisiyatierde aktif bir ekilde yer alan 135

kiiyle (59 kadn, 76 erkek) 20 odak grup grmesi gerekletirilmitir. Balca amacn Trkiyede

rgtl genlerin sorunlar, ihtiyalar, istekleri ve nerilerini tespit etmek olarak belirlenmi olan

aratrmada yaplan bu grmelerde rgtl genlerin deneyimleri, dnceleri ve hissiyatlar ze-

rine odaklanlmaya allmtr. Tam metni Genlik almalar Birimi internet sayfas zerinden

ulalabilir olan aratrmann bulgular u balklarda zetlenmitir: Genlik alan; Gittike genile-

yen, heterojen bir alan, Genlik rgtlenmeleri; Nasl bir rgtlenme, ne tarz bir strateji, rgtlen-

me yaps, Ejderhayla savarken ejderhaya dnmek, Siyasetin/ideolojilerin arl karsnda

apolitik duru, Genlik alannda aktif olan genlerin i yapma/yapabilme sanat: Gerekli (zoraki)konformizm, Genleri ve genlik rgtlenmelerini yatay kesen konular (Burcu Oy)

(V)


10/28


10

aratrma iinde daha fazla temsil edilmesine yol

am olabilir. Ayn zamanda aratrmay yrten

Toplum Gnllleri Vakf ve stanbul Bilgi ni-

versitesi Genlik almalar Biriminin kurumsalkimlikleri ve gemite ortaya koyduklar alma-

lar zerinden sahip olduklar toplumsal imajn da

baz genler iin katlm tevik edici bazlar iin

ise daha ekimser durmalarn salayan bir etken

olduu da sylenebilir. ayr ilde iletiime geil-

mi olmasna ramen, sadece birinde -ki orada

da kayt yaplmas iin izin alnamamtr- kendi-

lerini milliyeti olarak tanmlayan genlerle gr-

lebilmi olmas; niversitelerde bartsnn

serbest braklmasyla ilgili mcadele vermi r-

gtlenmeler iindeki kadnlara ulamada yaan-

lan skntlar ve/veya etnik ayrmclkla mcadele

eden rgtlenmeler iindeki genlerin odak grup

davetine kukuyla yaklamalar ve grece daha

az bir katlm gstermeleri bu balamda deer-

lendirilebilecek durumlar olabilir. Ancak zellikle

daha politik ve muhalif rgtlenmeler iindeki

genlerin telefon zerinden yaptmz davet-

lerde dile getirdikleri dinleniyor olma kaygla-r, ifade ve rgtlenme zgrl konusunu

ve grmelerin kaydedilecek olmas duru-

munu rendiklerinde kendilerini gvende

hissedebilmeleri iin gvendikleri birinin re-

feransna ve/veya aratrmay yrten kiiler-

le ncesinde bire bir grp tanmaya dairdile getirdikleri ihtiya, daha genel anlamda

genlerin ifade ve rgtlenme zgrlklerini

kullanrken kendilerini ne kadar tedirgin ve

bask altnda hissettiklerine dair bir bulgu ola-

rak da deerlendirilmelidir.

Tablo1de gerekletirilen odak gruplarn tarihi,

yeri, sresi, katlmc says, vb. bilgileri iermek-

tedir.

Aratrmann bulgularna gemeden nce son

olarak niversite rencilii deneyiminin ren-

cinin iinden km olduu lise eitiminden ve

rencinin yetimi olduu aile ortamndan (aile-

sinin ait olduu toplumsal snf da iine katarak)

ayr dnlemeyeceini belirtmek gerekir. Her

ne kadar eitim istatistikleri5 incelendiinde

5 Birlemi Milletler Kalknma Programnn Trkiyede Genlik

2008 raporuna gre 15-24 ya genlerin %30u okurken, %30ualyor, %40 ise ne okuyor ne alyor durumdadr. Bkz.Trkiye 2008 nsani Gelime Raporu. Trkiyede Genlik, Ankara,Birlemi Milletler Kalknma Program Trkiye Temsilcilii, 2008,s.4.

Modern hayatn geleneksel genleri: Snrlarn ortadan kalkt gnmzde, Trkiye genlii ge-

leneksel deerlerine ve toplumsal kurallara balln srdryor. Genliin deerleri ve ncelik-

leri, KONDA Aratrma ve stanbul Kltr niversitesinin ibirliiyle gerekletirilmi olan Trkiye

Genlii Aratrmas ile ortaya konuyor. Aratrma, Trkiyede 15-30 ya arasnda 17,3 milyonluk

gen nfusu temsil etmek zere, Nisan 2011de lke apnda 35 ilin 134 ilesine bal 200 mahal-

le ve kyde bu ya grubundan 2366 kiiyle hanelerinde yzyze grlerek yapld. Aratrmada

genlerin gelecekten beklentileri, baar ve mutluluk tanmlar, hayata hazrlanrken bilgi edindikleri

kaynaklar, niversite eitiminden beklentileri, kurumlara duyduklar gven, Trkiyenin AB ve Orta-

dou ilikileri hakkndaki grleri ile televizyon ve internet kullanm alkanlklar gibi konulara k

tutuluyor.Aratrmann sunumu iin: http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2011_05_KONDA_Turkiye_

Gencligi_Arastirmasi.pdf (Eren Pultar)

(VI)


11/28

11

Odak

Grup

No

l & Tarih Katlmc Kitlesi Katlmc Says Sresi

1 Ankara, 28 Nisan 2011

evre illerden gelen

renciler (Aksaray,

Krkkale)

8 kii

(4 kadn, 4 erkek)2 saat 22 dakika

2 Ankara, 28 Nisan 2011 TK temsilcileri2 kii

(2 erkek)1 saat 46 dakika

3 Ankara, 29 Nisan 2011 LGBT hareketi temsilcileri9 kii


4 Ankara, 29 Nisan 2011

Sol tandansl renci

rgtlenmeleri -

hareketleri

5 kii


5 Diyarbakr, 29 Mays 2011

evre illerden gelen

renciler

(Urfa, Elaz, Van,

Mardin, Malatya)

10 kii


6 Diyarbakr, 29 Mays 2011 Kltr - sanat kulpleri6 kii

(5 erkek,1 kadn)1 saat 40 dakika

7 Diyarbakr, 30 Mays 2011

Kadn almas

rgtlenmeleri 4 kadn 2 saat 35 dakika

8 Diyarbakr, 30 Mays 2011Politik rgtlenmeler

(Krt hareketi)3 erkek 1 saat 51 dakika

9 zmir, 18 Haziran 2011Kent konseyi genlik

meclisi

5 kii

(3 erkek, 2 kadn)1 saat 58 dakika

10 zmir, 18 Haziran 2011 Antimilitarist hareket6 kii


11 zmir, 19 Haziran 2011Uluslar aras deiim /

genlik rgtlenmeleri

6 kii


12 Adana, 25 Haziran 2011 LGBT genler 2 erkek 1 saat 54 dakika

13 Adana, 25 Haziran 2011 Farkl niversite kulpleri9 kii


14 Adana, 26 Haziran 2011

evre illerden gelen

renciler (Kilis, Mersin,

Gaziantep, Mara,

Osmaniye)

6 kii


Odak grup toplantlar hakknda bilgi

Tablo1


12/28


12

15 Trabzon, 9 Temmuz 2011 evre hareketi3 kii


16 Trabzon, 10 Temmuz 2011 Olimpiyat gnllleri10 kii

(4 kadn, 6 erkek)

2 saat 35 dakika

17 Trabzon, 10 Temmuz 2011Politik rgtlenmeler

(lkc hareket)2 erkek

1 saat 30 dakika

kadar (talep

zerine kayda

alnmad)

18 stanbul, 7 Temmuz 2011 Grme engelli renciler6 kii


19 stanbul, 2 Austos 2011 renci kolektieri5 kii


20 stanbul, 20 Austos 2011

evre illerden gelen

renciler (Kocaeli,Dzce, Bolu, Bursa)

4 kii

(2 erkek, 2 kadn) 1 saat 58 dakika

21 stanbul, 20 Austos 2011 Bartl gen kadnlar 4 kadn 1 saat 48 dakika

TOPLAM 6 il 21 odak grup115 kii

(70 erkek, 45 kadn)

24 saat

51 dakika

niversite rencisi olmann Trkiyede dier

genlik gruplarna gre imtiyazl bir katego-

ri olduu gze arpmakta olsa da niversite

yaamnn gelecek kaygsndan azade bir d-

nem olmadnn, tam tersine gelecek kayg-

larnn olduka fazla hissedildii bir dnem

olduunun altn izmek gerekir.6 Zaten tam

da bu sebeplerden dolay niversite genlii

konusu toplumun iinde bulunduu durum-

dan apayr olarak ele alnamaz.

Konda aratrma irketinin stanbul Kltr niver-

sitesi ibirliiyle yapt Trkiye Genlii Aratr-

mas (VI) 2011 kapsamnda grlen genlere

Bu haliyle niversite eitimi en ok ne salyor?

diye sorulmu, grlenlerin %47.6s ie gi-

rebilmek iin diploma yantn verirken, %22.5i

6 Lise dneminin de kayglardan uzak deil tam tersinestresli, kayg ve korkular youn olan bir dnem olduu i le ilgilibir aratrma iin bkz. Gen Hayat Vakf, stanbul Liseli Proli,stanbul, Gen Hayat Vakf Yaynlar, 2011.

bilgi/ meslek yantn vermi, zgr dnce

ise %12.4 ile snrl kalmtr.7 Bu yantlar incelen-

diinde bugnk haliyle niversitenin kendisini

sadece diploma vermek ya da meslek vermek-

le (ki belirli meslek kazandrdn belirten blm

ve fakltelerin poplerliiyle de paralel giden bir

olgudur bu) kstlayan bir niversite grnm

vermektedir. stelik beyaz yakal isizlii oran-

larna bakldnda niversitenin gittike gelecek

garantisi veren konumundan uzaklat grl-

mektedir. (VII) Tanl Bora, Aksu Bora, Necmi Er-

doan ve lknur stnn Trkiyede beyaz yakal

isizliinin istisnai olmaktan kmasndan hareket

ederek gerekletirdikleri beyaz yakal isizliinsosyal-psikolojik yanna odaklanan almalar-

nn bal gnmz niversite rencilerinin ge-

lecek kayglarn da zetler niteliktedir: Bouna

7 Bkz. KONDA Aratrma ve Danmanlk ve stanbul Kltrniversitesi, Trkiye Genlii Aratrmas 2011, Nisan 2011.


13/28

13

m okuduk8 ya da hali hazrda okumakta olan

renciler iin bouna m okuyoruz? Bu adan

daha nce de referans verdiimiz Konda aratr-

ma irketi ve stanbul Kltr niversitesi ibirli-

iyle yaplan Trkiye Genlii Aratrmas 2011

kapsamnda mutlu olarak alaca i iin en

nemli unsurun sorulduu soruya verilen yantn

%45.9 ile gelecek garantisi olmas genlerin ge-

lecek kaygsn gzler nne sermektedir.Trkiyede ifade ve rgtlenme zgrl ko-

nusunda rencilerin deneyimlerini renmek

asndan farkl konularda faaliyet gsteren ni-

8 Bkz. Tanl Bora, Aksu Bora, Necmi Erdoan ve lknur stn,Bouna m Okuduk? Trkiyede Beyaz Yakal sizlii, stanbul,letiim Yaynlar, 2011.

versite rencileri ile yaptmz odak gruplar so-

nucunda olduka ayrntl bir ekilde deneyimleri

toplamak mmkn olmutur. Her ne kadar -

rencilerin odak gruplarda bizimle paylatk-

lar kirlerini, dnce ve hissiyatlarn ksa

bir rapor etrafnda toparlamak olduka zor ve

stelik deneyimler bu raporda paylalanlar-

dan ok daha karmak ve kapsaml olsa da

bu rapor erevesinde, ifade ve rgtlenmezgrl bal altnda yaplan tm odak

gruplarda karmza kan noktann altn

izmekle yetineceiz.

lk olarak Trkiyede niversite sisteminin ho-

Eitim, Aile, Sosyal evre, Medya ve Genlik Halleri konularnda hazrlanan ve birok almaya kay-

naklk edecek stanbul Liseli Proli aratrmasna stanbulda 21 liseden toplam 2035 renci dahil

edildi. Aratrma sonularna gre;

Genlerin %60 genliini yaayamadn dnyor

Genlerin %57.2si mevcut eitim sisteminin bamsz bir kiilik gelitirmeyi engellediini dnyor

Genlerin %51i bir gencin en nemli sorumluluunun iyi bir renci olmak olduunu dnyor

Aileler ocuklarndan ders almalarn, odalarn temiz tutmalarn ve ev ilerine yardmc olmala-

rn bekliyor

Aile iindeki iblmnde kz renciler evii ilere ynlendirilirken, erkek rencilere evd sorum-

luluklar veriliyor

Genlerin %56s iddetin genler arasnda yaygn bir davran olduunu dnyor

Genlik dnemi stresli, kayglarn ve korkularn youn olduu bir dnem olarak tanmlanyorGenlerin Ortak Sorunlar

stedii eitimi grememek

Paraszlk

sizlik

Ciddiye alnmamak ve sayg grmemek

Ailevi sorunlar

stanbul Liseli Proli aratrmas, ortak zelliklerine ramen liseli genlerin birbirlerinden ayrldklar

pek ok noktann bulunduunu ve hatta farkl dnyalarda yaayan farkl genlerin olduunu gsteri-

yor. (Uur Elhan)

(VII)


14/28


14

mojen grnen yapsnn aksine hi de yekpa-

re olmayan bir yaps olduu, niversiteler ve

blmler arasnda ciddi hiyerari, farkllklar

ve eitsizlikler olduu rencilerin deneyim-lerinden yola karak vurgulanacaktr. Bu se-

beple tm niversiteleri kapsayan bir eyler

syleyebilmek zorlamaktadr.

Bununla beraber tm niversiteleri iine alan,

farkllklara ramen benzerlikler gsteren bir

yapnn iinde renim yaamlarn srdr-

mektedir niversite rencileri. Bu adan sa-

dece vakf niversiteleri rencilerinin deil

greceli olarak kk illerin devlet niversi-

telerinde dahi gzlemlenen irketleen ve

her eyi denetleyen bir panopticon9niver-

sitede yaama deneyimi paylalmtr odak

gruplarda.

Ve son olarak tm odak gruplarda rencilerin

kendilerini ifade etmeleri konusunda nlerine

ket vurulduu, rgtlenmelerine ise pheyle

yaklaldnn alt izilirken saha aratrma-

mz srasnda karmza zgr niversitenin

uzanda renci deneyimleri ktnn altn

nemle izmek gerekir.

9 19. yzyl lozoarndan Jeremy Bentham tarafndan idealhapishane biimi olarak tasarlanan pantopticon, her hcreninmerkezdeki gzetleme kulesinden gzetlenebildii hapishanemodelidir. Bu modele Hapishanenin Douu adl eserinde atftabulunan Michel Foucault, modern toplumlar panopticonabenzetmitir. Bu rapor erevesinde de panopticon kavramFoucaultya ata kullanlmaktadr.

I. Hangi niversite?niversite sisteminin

yekpare olmayan yaps,niversiteler / blmler arashiyerari ve eitsizliklerarasnda farkl renci olmadeneyimleri

fade ve rgtlenme zgrl temal odak grup

toplantlarna ilk nce niversite rencisi olma

deneyimi zerinden konuarak balamak istedik.Yaptmz tm odak grup toplantlarnda grdk

ki kendi niversite rencilii deneyiminden bah-

seden renciler genelletirmeler yapmaktan ka-

ndlar. renci olma deneyiminin niversiteden

niversiteye deiebilecei gibi ayn niversite

iinde bile faklteden faklteye ve hatta blm-

den blme dahi deiebileceini belirttiler. yle

grnmektedir ki niversite retimini homojen-

letirici ve niter bir sistemin ynetiminde idare

etme uranda olan YKn varl homojen birniversite eitimi salamamaktadr. Ancak sz

konusu olan zaten farkl blmler aras olmas

gereken farkl zelliklerin niversite hayatna bir

zenginlik katmas deil, bu farklln tam tersine

niversiteler ve blmler arasndaki eitsizlikleri

ve hiyerariyi gzler nne sermesidir. Ankarada

sol renci hareketlerinden gelen genlerle yap-

tmz odak grup toplantsnda byk kentlerle

tara kentlerinin niversiteleri arasndaki farklar,

ayn niversite iinde dahi blme/faklteye gre

rencilerin snfsal yapsnn ve prolinin deie-

bilmesi, faklteler arasndaki karlalabilen zih-

niyet farklarnn alt nemle izildi. Aaya ana-

lizlerini aktardmz odak grup katlmclarmz-

dan bir renci, yaplan konumalar zetleyerek


15/28

15

gnmz niversite sisteminin (sistemin banda

YK olmakla beraber) farkl niversite tipini

barndrdn belirtti. Bu renciye gre bu

farkl niversite tipi ayn zamanda hiyerarik birekilde sralanmaktadr. Piramidin en tepesinde

(hiyerarinin en tepesinde) elit niversiteler, orta-

snda kitle niversiteleri ve en altnda ise meslek

okullar yer almaktadr:

imdi bu gnk durumu bir, niversitelerin

ya da rencilerin iinde bulunduu nes-

nellik dhilinde deerlendirmek lazm. Bir

de onun haricinde niversitelerin maruz

brakld bir dnm var, o dnmnda da ele almak gerekiyor. Birincisi

yani ite sizin yaptnz almann kapsa-

mnca da ele alnd gibi, ite stanbulda

renci olmakla Ankarada renci olmann

baka bir ey olmas, Ankara ile Aksarayn

baka bir ey olmas, Aksaray ile Mersinin

baka bir ey olmas gibi bir pozisyon var.

[] Burada da eyi kendi iinde gzlemle-

mek gerekiyor, Ankaradaki her kamps her

faklte de iinde ayr ayr eyler, farkllklarbarndrabiliyor. Ankara niversitesinin bile,

Cebeci, Tandoan, Dil Tarih fakltelerini

gz nne getirdiimizde ya da ite ODT

ve Gazi gibi iki niversitenin de Ankarada

olduunu gz nnde bulundurduumuz-

da... Yani bunun belli bir eyi var, buna ne-

den olan da, Ankara ve stanbul arasndaki

farktan bamsz olarak, niversitelerin ge-

irdii deiim nda ele almak gerekti-ini dnyorum ben bu noktada. imdi

niversiteler katmanl bir yapya dn-

yor, bir yanda en tepede elit niversiteler

dediimiz, ODT, Boazii, Bilkent, Bilgi,

Sabanc niversitesini sayabileceimiz,

onun altnda ise daha kitle niversitesi di-

yebileceimiz, arkadan orta dzey ni-

versiteler dedii katman var, bir de onun

en altnda Meslek Yksek Okullar ve daha

meslek temelli, mesleki yanlar ar basanokullar buluyoruz. Bunlar baka baka -

renci dokularna ve prollerine tekabl edi-

yor, en tepede tabii ki YK kabul ederek,

o zaten iin abcsi, ondan sonrasna geip

incelemeye baladmzda byle. (italikler

bize ait)

Odak grup katlmcmzn altn izmi olduu

nokta, niversiteler aras hiyerari, kk kent-

lerde yeni alan niversitelerde rencilik yapanrencilerin de skntsn ektikleri bir noktayd.

Odaklarmza katlan renciler, bir yandan ni-

versitelerinin kstl olanaklarndan dert yanarken,

dier taraftan da dnld kadar kt olma-

dklarnn altn izerek, aldklar eitime en azn-

dan aratrmaclarn gznde deer kazandrma

gayreti iindeydiler. renciler niversiteye gi-

ri snav puanlarn rendikleri andan, me-

zun oluncaya dek niversiteler arasndaki

eitsizliin olduka sert olduu bir niversitesistemi iinde rencilik yaamlarn srdr-

mektedirler. stelik bu hiyerari eitimlerinin

sona ermesiyle de bitmemekte i arama srecin-

den balayarak i hayatnda da karlarna k-

maktadr. Trkiyede beyaz yakal isizlikle ilgili

yaptklar ortak almada bu konuya deinen

Tanl Bora, i arama srecinde, mezun olunan

niversitenin kimlii[nin] balbana nemli bir

rol oynadn belirtirken kkl ve prestijli sa-

ylan niversitelerle dierleri, zellikle de tara

niversiteleri arasnda, istihdam frsatlar asn-

dan belirgin bir eitsizlik10 olduunu belirtmekte-

10 Tanl Bora, Beyaz Yakallarn Bulma ve GeinmeStratejileri, Bouna m Okuduk? Trkiyede Beyaz Yakalsizlii, a.g.e. iinde, s.230.


16/28


16

dir. Benzer ekilde ayn ortak almada Trkiyebalamnda diploma devalasyonu yaandn

belirten Necmi Erdoan, diplomalarn denkli-

i kat stnde kalmaktadr11 diyerek durumu

zetlemektedir. stelik bu eitsizlik sadece i ola-

naklar iin deil, niversite yaam ile balantl

dier pek ok olanak iin de geerlidir.

Kukusuz en ac olan ise bu rencilerin za-ten niversite renimi ncesinde de byle

bir hiyerariye maruz kalmalar ve artk bu hi-yerariyi bir ekilde kanksamalar ya da bir

11 Necmi Erdoan, Sancl Dil, Hadm Edilen Kendilik veAnan Karakter. Beyaz Yakal sizliine Dair Notlar, Bouna mOkuduk? Trkiyede Beyaz Yakal sizlii, a.g.e. iinde, s. 77.

eit zoraki konformizm12taktii ile stesin-den gelmeye almalardr.Bu raporun yaza-rn aratrma yrtcln yapt Gen HayatVakfnn stanbul liselerinde farkl lise tiplerindekirenci prolini anlamay amalad geni kap-saml anketi, bu hiyerariyi gzler nne sermek-

12 Zoraki konformizm kavramn ilk olarak Lksl, kendisinisiyasetin ve sivil alann dnda tanmlayan genlerle yaptgrmelerde ileri srm (Lksl, 2009) ardndan genlikalannda aktif olan genlerle yapm olduu odak gruplarnardndan ayn taktiin bu aktif genler tarafndan da kullanldnsylemitir (Lksl, 2010). Genlerin balarnn aresine bakmasanat (Lksl, 2009: 189-194), olarak ortaya kan zorakikonformizm, genlik alannda aktif olan genler tarafndan da biri yapma/yapabilme sanat olarak kullanlmaktadr (Lksl,2010). Zoraki konformizm kavramnda genler bir eit nevrozlaberaber yaarlar toplumun kurallarna kendilerine dayatlana karsavaamayacaklarn ya da savasalar da kazanamayacaklarndndklerinden ilk bakta kurallara uyuyormu gibi gzkrler,konformist davranrlar. Ancak bu davran isteyerek ya da inanaraksalanan bir uyum deil daha ok zoraki olarak katlanlan birdurumdur (Lksl, 2009: 193).

Gen nfusa sahip olan Trkiyede genlerin istihdam gnmzde gncelliini koruyan nemli ko-

nulardan biridir. 2011 yl Nisan dneminde, Trkiye genelinde igcne katlm oran %44.9 iken,

2012 yl Nisan dneminde, bu oran % 45,2dir. Ayn dnemde Trkiye genelinde isizlik oran %9

iken, gen nfusta isizlik oran %16.7dir.

Trkiye statistik Kurumunun 2011 verilerine dayanarak yaymlad statistiklerle Genlik al-

masna gre, yksek renim ve dengi okullardan mezun olan gen nfusta isizlik oran %30dur.

TK verilerinin gsterdii baka bir nemli nokta ise gen kadnlarn gen erkeklere oranla isizli-

e daha fazla maruz kalmalardr. Yksek renim ve dengi okullardan mezun gen erkek nfusta

isizlik oran %24 iken, gen kadnlar arasnda isizlik oran %35.6dr . Yksek renim ve dengi

okullardan mezun olan gen nfus arasnda isizlik oran %30 iken lise ve dengi okullardan mezun

olan gen nfus arasnda isizlik oran %21.8dir. Lise ve dengi okullardan mezun olanlar iinde de

gen kadnlarn igcne katlm oran gen erkeklere gre daha dktr. Gen erkeklerde isizlikoran %18.6 iken gen kadn nfusta bu oran % 27.3e kmtr . TK verileri yksek renim ve

dengi okullardan mezun olan gen nfustaki isizlik orannn, lise ve dengi okullardan mezun olan

gen nfustakilere gre daha yksek olduunu ve gen kadnlar arasnda isizliin gen erkeklere

gre daha yaygn olduunu gstermektedir.

Eitim ve igc piyasas arasndaki zayf balant, genler arasnda kaytd istihdamn yaygn

oluu, igc piyasasna katlm balamnda gen kadn ve erkekler arasnda byk bir uurum ol-

mas ve genlere sunulan insana yakr i olanaklarnn kstl olmas, genlerin istihdamna ilikin

Trkiyedeki temel problemler olarak ne kmaktadr. (Ozan akmak)

(VIII)


17/28

17

tedir. (VIII) Ayrca anketin sonularna gre

hangi lise trnden olursa olsun liselilere

gre genlik dnemi, genliin yaanamad-

, stresli, ve korkularn/kayglarn younolduu bir dnem olarak belirmektedir.13

II. Neoliberal sisteminyeni niversitelerinderenci olmak: irketleenve her eyi denetleyenpanopticon niversitelerde

renci olma deneyimleri26 Haziran 2011de Adana ve evresindeki An-

tep, Kilis, Osmaniye, Mara gibi yakn illerin ni-

versitelerinde renci olan 6 genle yaplan odak

grup toplantsnn bizim iin en aklda kalan yan

daha nce yaplan pek ok odak grup noktasnda

deinilen niversitenin irketlemesi ile her eyi

denetleyen panopticon niversitenin i ie ge-

tiini grsel bir ekilde gzler nne serilmesi

oldu. Farkl ehirlerden renciler niversitede-ki varlklarn, kimliklerini bir ipe indirgemenin

yannda onlar niversitede tketici konumuna

yerletiren farkl markalardan (multinet, maestro,

visa) ipli kartlarn masann zerine kartp gs-

terdiler.

E: imdi bizim artk niversitelerin kap-

snda bile, yani niversitenin giri kaplarn-

da bile artk yani blmmzn kapsnda

girite bile elektronik kart sistemi var, yanibizim blmlerde u an kullanlmyor ama

ktphaneye girerseniz, ktphaneyi ge-

tim bilgi-ilem servisi var, oraya girerseniz.

13 Bkz. Gen Hayat Vakf, stanbul Liseli Proli, stanbul, GenHayat Vakf Yaynlar, 2011.

[] Sanki hapishanede yayoruz, biz ni-

versite rencisi deiliz. Bizimki de kredi

kart biiminde, o ekilde niversiteye giri-

yoruz. Hani buna para yatryorsun, parayekebiliyorsunuz falan onda bir ey yok.

Yemekhanede kolay geerli oluyor.

Aratrmac: Gerekten kredi kart gibi

yani?

E: u ite ya. [kartp kartn gsteriyor,

ardndan dierleri de kartp kartlarn

gsteriyorlar.]

Aratrmac: ine para yklyorsun? Aaben hi grmemitim bunu.

E1: Bizimkisi Xbank. Yalnz ben unu anla-

madm. Bizimkisi X. Ya bir de yle bir ey

var

E: Bu niversitenin iinde ve niversitenin

evresinde her yerde geerli.

Aratrmac: Aaa?

E1: Bir de yle bir ey var hani gittim

niversiteye ilk hafta.

Aratrmac: K ile E2 hi konumad.

Olsun sen ey yap, konu ondan sonra

K ile E2ye sz verelim

E1: lk hafta gittiimizde ey dediler, kartlar

deiecek dediler herkes gidip yeni kart-

n alsn. Gittim ite kartm aldm, dedi ki

10 lira vereceksin dedi hesap atk adna.

Ama dedim ben yle bir ey istemedim. []

Sistem bu. Herkesin adna X Bankasnda

hesap alm btn rencilerin adna, hi

imza alnmadan bir ey yaplmadan


18/28


18

E: 50 lira istediler bizden, yeni girenlere

50 lira. Bizden 20 lira aldlar.

Aratrmac: Nasl aabilmiler? Baka-

snn adna hesap aabiliyor muymusun

acaba?

E1: niversite am ite hesap am.

Ben de dedim ki almayacam, ben son

gne kadar almayacam. Ben ve ev arka-

dam direndik. En sonunda bizi [kampse]

almadlar. Tamam gideceim dedim alaca-

m dedim geici bir belgeyle, nk benim

kartm bankaya gitmi. Geici bir belgeyle

2 gn girdim, ancak gidip yle kartm ala-

bildim.

Daha ok irket alanlarnn deneyimleri ile

gndeme gelen ipli kart uygulamasnn niver-

sitelerde de ilk olarak belirli vakf niversitelerinin

kullanma geirmesinin ardndan yle grnyor

ki Anadoludaki niversitelerce de benimsenmi

durumda. stelik bu kartlar araclyla sadece

rencilerin tm hareketlerini denetleyen pa-

nopticon niversite oluturulmu olmuyor ayn

zamanda rencileri tketici olarak konumlan-

dran ve bu kart ile kampste alverilerini sa-

layan banka kart sistemi birletirilmi de oluyor.

Bylece rencileri denetleyen panopticon

uygulamas ile rencileri tketici konumuna

yerletiren bir sistem bu kartlar araclyla

kurulmu ve tam anlamyla elle tutulur bir hal

alm oluyor. Bu durumun sadece vakf niversi-

telerinde ya da stanbul, Ankara, zmir gibi bykkentlerin niversitelerinde grlmyor, yaptmz

odak grup rneinde grld gibi kk kentle-

rin niversitelerinde de grlyor olmas niversi-

teler analiz edilirken genelde yaplan vakf - dev-

let niversitesi ayrmn da anlamsz klmaktadr.

ounlukla yaplan analizler vakf niversite-

leriyle niversitenin irketlemesini beraber

ele alrken, yaptmz saha aratrmas bu

eilimin vakf niversitelerinin tesinde tmniversiteleri iine alan bir eilim olduunu

gzler nne sermektedir. stelik bu eilim

o denli kuvvetlidir ki devlet niversitelerinde

harlarn (ikinci retimi kapsamakszn) kal-

drlmas da sorunun nne gememektedir.


19/28

19

III. zgr niversiteninuzanda niversiteli olma

deneyimleri

Drt ylmn bir de beinci ylm be yln

bir muhasebesini yrtyorum niversiteye

geliimle bu gne kadar. niversite ren-

cisi olmak, bir dardan bak as var, bir

de niversitenin kendi ierisinde douda

niversite rencisi olmak bambaka bir

ey, batda niversite rencisi olmak farkl

bir ey. Bizim niversitede niversiteye ilkgelmeden nce hep ey var toplumda. ni-

versiteler zgr yerler. zgrlk deyince

insann aklna hep niversite geliyordu. []

Dier adan baktmzda hani dnce

anlamnda aslnda niversiteler hocalarla

kar karya oturduumuz yerde yani snf

ortamnda zgrln hi olmad yerler.

zgrln sfr olduu yer niversite d-

nce anlamyla. nk ben o diplomay

alabilmek iin, o niversiteden mezun ola-bilmek iin, hibir ekilde, hibir koulda

hani kafa tutamyorum. Ya da kendi d-

ncelerimi ifade edebilirim. Ettiim zaman

farkl eylerle kar karya geliyorum. Yani

rgtlenme. Biz Xi niversitede feshet-

tik. Yani niversiteden karmak zorunda

kaldk. u anda merkezde rgtleniyoruz.

niversite deyince byle zgrlk kavram

tanm bana ok uzak geliyor. Tam ztt ge-

liyor u anda. (Diyarbakr evresi niversi-

telerde okuyan rencilerle gerekletirilen

odak grup toplantsndan bir gen kadnn

ifadesi)

Yukarda alntladmz Diyarbakr evresinde

niversitelerde okuyan genlerle yaptmz odak

gruptaki gen kadn katlmc, niversitedeki be

ylnn muhasebesini yapyor ve de niversite

deyince byle zgrlk kavram tanm bana ok

uzak geliyor. Tam ztt geliyor u anda sonucu-na varyor bu muhasebenin sonunda. Bireysel

ve kolektif anlamda kendisini niversitede ifade

etmenin, var etmenin zor olduunu belirtiyor. Ay-

rca altn izelim ki kurumlarn adn vermek iste-

mediimiz iin X ile ifade ettiimiz, niversitede

rgtlenemeyen, niversite dna kmak zorun-

da kalan rgtlenme halihazrda legal bir ekilde

faaliyetlerini srdren bir vakf.

Aratrma tasarlanrken, odak gruplar araclylabireysel hak olan ifade zgrl ve kolektif hak

olan rgtlenme zgrl ile balantl olarak

rencilerin deneyimleri toplanmak istenmiti.

Bunun iin ilk olarak bireysel olarak niversite

rencisi olmak zerine konuarak odak grupla-

rna balanm, ardndan rgtlenme konusuna

geilmitir. Yaplan odak grup toplantlar z-

gr niversitenin uzanda niversiteli olma

deneyimlerini ortaya karmtr. yle ki, ni-

versite hiyerarisinin en altnda konumland-rlan niversite rencisi niversitedeki per-

sonele, idari personele, niversite ynetimine

kendi szn, istek ve ikyetlerini bildir-

mekte zorlanmakta, ou zaman kendisinin

ciddiye alnmadn dnmektedir. Bireysel

olarak istek, dnce ve ikyetlerini ifade

etmede zorlanan niversite rencileri iin

rgtlenme konusu bal bana bir snavdr.

1980 sonras domu ve yetimi bir kua-a ait bireyler olarak ailelerinden balayarak

toplumun tm katmanlarndaki rgtlenme

korkusunu, rgtlenmenin bedeli olabildiini

gzlemlemilerdir. stelik her ne kadar farkl

niversitelerin farkl ideolojik ynelimleri ya

da niversitede ynetim deiiklii olsa da


20/28


20

niversite rencisini nesne olarak gren,

kendi dncesine uygun bulmad genleri

olaan pheli olarak gren zihniyet dei-

meyebilmektedir.

a) niversite ii hiyerarininen altndaki rencinin szhakk sahibi olamamas

Yaptmz odak grup toplantlarna katlan -

renciler retim grdkleri snardan balaya-

rak, niversitedeki retim yelerinden, persone-

le, niversite ynetimine kadar seslerini duyur-

malarnn zorluklarndan bahsettiler. niversite

ii hiyerarinin en altnda olan renciler brakn

niversite ynetiminde sz sahibi olmay, ner-

dikleri bir etkinliin neden kabul edilmediini -

renme hakk gibi zaten effaf olmas beklenecek

yantlara dahi sahip olamazken, snf iinde ou

zaman hoca takar korkusuyla notlarna dahi iti-

raz etmeye ekindiklerinden bahsettiler. Durumu

Ankara evre illerinde okuyan rencilerle yapt-

mz odak grup toplantsnda bir kadn renci

okulu drt ylda bitirebilmek iin ou zaman ita-

at ettiklerini syleyerek zetledi:

Biz itiraz edemeyince itaat ediyoruz belli

bir sreden sonra. nk yle bir ey var:

drt ylda o okulu bitirmek zorundasn. Se-

nin ailene kar bir sorumluluun var. ster

istemez o drt yl iinde o okul bitecek. Yani

itaat etmekten baka bir zm yolun yok

ki zaten. Ya edeceksin ya edeceksin.

Benzer ekilde Ankarada okuyan sol eilimli -

rencilerle yaptmz grmede de renci--

retim yesi arasndaki sorunlu iliki ele alnd ve

her retim yesinin genci zne olarak grme-

dii, deneyim ve bilgi hiyerarisine dayanarak

aalayabildiklerinin alt izildi:

K: []Hakikaten, Enin de syledii gibi,akademisyenlerle rencilerin arasndaki

iliki de bence irdelenmeli. Ben birok aka-

demisyenin hakikaten ok nemli noktalar-

da altklarn dnyorum ama ren-

cilerle iliki konusunda ok zayf. Hakikaten

bir otorite var kamzda ve sen o otoriteyi

dinlemek zorunda olan bir nesnesin, zne

deilsin. Senin krin snfta o kadar nemli

deil. Birok akademisyen nce tartma-

lyz der ama tartamyorsun (glmeler)hangi konu olursa olsun.

E: Tarttn zaman da ben bilirim olu-

yor. Hani ben akademisyenim burada ve

sen rencisin, sen kimsin yle konuuyor-

sun.

K: Aynen, onu hemen yzne syler yani.

Bu durumun ncelikle krlmas gerekir ite.

[]

Snfta dndklerini sylemekten, retim ye-

sine krini aklamakta zorluk eken genler (ki

bu noktaya kimi snarn ok kalabalk olduu ve

renci ile retim yesi arasnda hibir iletiimin

olamayabildiini de eklemek gerek) niversite

personeli ve niversite ynetimi ile ilikilerinde de

benzer zorluklar ektiklerini dile getiriyor, ok da

kaale alnmadklarndan ikyet ediyorlar.


21/28

21

b) rgtlenme kelimesinintabu olduu bir dnemde

yetimi rencilerinrgtlenme zgrl ilesnav

rgt, rgtlenme zerine mesela bir kor-

ku, o korku toplumu diyebileceimiz bir

ey. te bu yetmilerdeki kaos ortamndan,

korkulan ve ailelerin bu yndeki basks, ki

bence burada aile baskn ihmal etmemek

gerektiini dnyorum, nk o bir tabukelime, yani dernek de bu kelime, kullanl-

mamas gereken bir kelime. (Ankarada sol

eilimli rencilerle yaplan odak grup top-

lantsndan bir erkek katlmcnn sznden

alnt)

Yukarda alnt yaptmz odak grup toplants

katlmcsnn da belirttii gibi, 1980 sonras do-

mu ve yetimi genler iin rgtlenme bir tabu

kelime. Bu adan rgtlenme zgrl zerineanaliz yapmaya balamadan nce ilk bu bulgu ile

balamak gerekiyor. Bu konunun daha nce yap-

tmz kalitatif almalarn hepsinde karmza

km olmas bu noktann altnn nemle izilme-

si gerektiini gsteriyor. Odak grup katlmclar-

mza gre aileden balamak zere toplumun tm

katmanlarnda rgt deyince bir korku etraf

saryor. Ankara evresi illerde okuyan genlerle

yaptmz odak grup toplantsna katlan iki er-

kek renci arasnda geen konuma toplumun

her katmannda olan rgtlenme korkusunun ni-

versite ortamnda da nasl varolduunu zetliyor:

E1a: Aslnda temelinde rgtlenme eksik-

lii yani nsanlarda gene bu bir korku.

Hayalimdeki niversite diyorum keke kim-

se kimseden korkmasn bu korku kalksn.Herkes babasnn oludur sonuta herkes

istediini yapabilsin bir ekilde. rgtlen-

me olsun, arkada gruplar olsun sosyal fa-

aliyetler olsun insanlar bir araya gelebilsin.

Bu engeller bariyerler olmasn. nsanlar her

istediini yapabilsin. Bu ancak bu ekilde

olabilir baka da bir ekilde olmaz bence.

E2a: Bence de yle olur. Ben birinci sn-

fa geldiim zaman hocalar korkutuyor itebizi, aman uraya katlma buraya katlma.

Bu Trkiyede her yerde var sadece ni-

versitede deil. Benim yal komu teyzem

de aman olaylara karma derken beni

korkutuyordu ya da haberlerde duyduu-

muz eylerde insanlar korkutuyor. Aman

blneceiz blneceiz diyenler de milleti

korkutuyor. Aman unlar bizi ldrecek di-

yenler de milleti korkutuyor. Bir korku var

bu korku insanlarn diyalogunu kstlyor

bence. nk iki kii kii burada oturup

konutuu zaman, farklkllara sayg du-

yuyoruz yani. Tamam, her eye sayglyz

una sayglyz, buna sayglyz dnce-

sine sayglyz diyoruz ama oturup konu-

tuumuz zaman birbirimizi kryor muyuz,

ya da dinleyebiliyor muyuz, bu ok nemli

bence. Diyalogun olmad bir yerde, iste-

diin kadar birbirine sayg gster bir aradayaamad srece bence hibir sorun -

zlmez, hibir yere varlmaz. Trkiyedeki

eksik bu bence bu korku yznden insanlar

birbirleriyle konumuyor bile. Aman onlar


22/28


22

var bunlar diyerek ayr tutularak bln-

yor bence. Bu da ok rahat yaplyor Tr-

kiyede. Herkes yapyor bunu, insanlarn

herkesin birbiri zerinde etkisi var bence,

korkutuyor. Ben urada konuurken bile

korkuyorum, niye benim hocam duyar bel-ki ya da baka bir yerden bir ey olur. Ben

de korkuyorum baz eylerden. Bunlar belki

ben baka bir yerlerde olduum zaman ya

da niye korkmayaym ki? nk olan eyler

bunlar. Ortam yaratlm. (italikler bize ait)

Hi phesiz niversitede rgtlenmeden korkul-

mas, ekinilmesinde Ankarada sol eilimli gen-

lerle yaptmz odak grup toplantsnda bir erkek

renci tarafndan belirtildii gibi YK disiplin y-

netmeliinin nemli bir etkisi var. yle grnyor

ki, bu ynetmeliin korumas altnda niversiteynetimleri renciler zerinde soruturma ama

basksn oluturabiliyorlar:

YK disiplin ynetmeliine (IX) baktmz

zaman, ite Eye alan u ey. [Odak n-

cesi E kendisine gelen soruturma kadn

Yksekretimin ama tanmlamasndan, niversitelerin zerkliini ve akademinin bamszln or-

tadan kaldran yapsal dzenlemelere son derece sorunlu maddeler ieren bir Yksekretim Kanu-

nu ile ynetilen niversiteler iinde rencilerin ve farkl renci rgtlenmelerinin ifade ve rgtlen-

me hak ve zgrlklerini hukuki gvence altna alan hibir ynetmelik bulunmamaktadr. niversiteli

genlerin siyasal etkinliini tamamen ve eyleme dayal ifade yollarn ok byk lde snrlayan ve

key cezai yaptrm ve uygulamalara olanak tanyan maddeler ieren 1985 tarihli yksekretim ku-

rumlar renci disiplin ynetmelii erevesinde alan sorgulamalarda 2008-2012 yllar arasnda

23.236 renciye soruturma alm, yzlerce renci dnce, ifade ve rgtlenme zgrln

kulland iin verilen uyar, knama, uzaklatrma ve kurumdan karlma gibi cezalarla zgrl-

nden ve eitiminden mahrum edilmitir. 1985 tarihli ynetmelikte rencilik sfatnn gerektirdii

vakara yakmayan tutum ve davranta bulunmak, kaba ve saygsz davranmak, ark sylemek,

alg almak, grlt etmek, gibi iller uyar cezas kapsamna alnmakta, kurumca ilan edilen yerlerdnda ilan asmak, eya zerine yaz yazmak, almalarn dzenini bozmak gibi iller knamayla

cezalandrlmaktadr. Yksekretim kurumu iinde a ve pankart amak, bildiri datmak ve siyasi

faaliyette bulunmak gibi eylemler ifade ve rgtlenme zgrln ihlal bir ekilde uzaklatrmay-

la cezalandrlmaktadr. Tek bana veya toplu olarak, idarecilerin ahslar veya kararlar aleyhine

saldrgan nitelikte konumak, yaynlar yapmak, siyasi yazlar yazmak ve idari hukukta izne bal

olmamasna ramen izinsiz toplant dzenlemek ve kurum binalarnda veya eklentilerinde izin al-

madan ak veya sakl dernek v.b. kurulular tekil etmek ile boykot, igal, engelleme gibi eylemlere

katlmak ve ideolojik amal bildiri, a, pankart, vb bulundurmak, oaltmak, datmak veya tehir

etmek gibi eylemler iin de bir veya iki yaryl uzaklatrmadan kurumdan karlmaya kadar byk

cezalar ngrlmtr. Bu cezalarla biten soruturma sreleri de effaf olmaktan ve masumiyetkarinesi ilkesinden uzak bir ekilde srdrlmekte, tutuklama sreleriyle ve o srelerde kullanlan

polis fezlekeleri ve iddianamelerle paralellik gstermektedir. (Burcu Oy)

(IX)


23/28

23

bizimle paylamt]. A asmak, alt aydan

balyor uzaklatrmayla. Hele hele rgt-

lenme faaliyeti iinde bulunmak okuldan

atlma sebebi. Yani aslnda uygulayclarninisiyatine braklm bir disiplin ynetmeli-

i var ve uygulayclar ne kadar demokrat

ise o kadar az ceza alyorsun ya da soru-

turma o kadar az geliyor. Bir soruturma te-

rr var stten stten srekli halde ve her

eyle korkutuyor seni, ite atarm... ve atar,

elinde, yapar yani, hani ynetmelik ak

nk ok mulak. (italikler bize ait)

Benzer bir sindirme ortam adli soruturmaylaniversite soruturmasnn e zamanl olarak

yrtlmesiyle yaanmaktadr. Adli soruturma

balar balamaz yaznn niversiteye gitmesiyle

beraber pek ok niversite ynetiminin niversi-

tede e zamanl olarak soruturma amas, adli

hkm verilmeden renciye ceza verme yoluna

gitmesi de masumiyet karinesini ihlal etmesi d-

nda renciler zerinde sindirme etkisi yarat-

maktadr.

Saha aratrmasn gerekletirdikten sonra

Austos 2012de YKn Disiplin Ynetmeli-

inde iyiletirmeye gidildiini aklamas ise

rencilerin deneyimlerini dinlemi kiiler ola-rak yree su serpmekte yetersiz kalyor. (X)

nk hukuki olarak renci zgrl ve r-

gtlenmesi nnde nemli sorunlar olsa da so-

run sadece hukuki olarak dzeltilemeyecek de-

recede derin, renciyi nesne olarak gren, ona

olaan pheli olarak yaklaan zihniyette olduu

iin ok daha kkl deiimlere ihtiya duyuluyor.

c) zne deil nesne;renci deil olaanpheli: niversiterencisine bak

Diyarbakr evresinde niversitelerde okuyan

genlerle yaptmz odak grupta daha nce de

alnt yaptmz 20 gn sonra niversiteden me-

zun olacak kadn katlmc niversitesinde rektr

deiimi yaadklarn ve bir ideolojiye sahip rek-

1985 tarihli Yksekretim Kurumlar renci Disiplin Ynetmelii yeniden dzenlenmi ve yeni y-

netmelik 18 Austos 2012 tarihli resmi gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Eski ynetmelikte

bulunan, rencilik sfatnn gerektirdii vekara yakmayan tutum ve davran, rencilik sfatnn

gerektirdii itibar ve gven duygusunu sarsacak davran gibi mulak ifadelerle, kaba ve saygsz

davranmak, ark sylemek, alg almak, evresini temiz tutmamak v.b. maddeler karlm, fakat

rencilerin ifade ve rgtlenme zgrlne snrlama getiren ve niversitelerde alan sorutur-

malara temel dayanak tekil eden, yksek retim kurumu yetkililerince tespit edilen yerler dndailan asmak, yksek retim kurumu iinde izinsiz a ve pankart asmak, yksekretim kurumuna

ait kapal ve ak mahallerde yetkililerden izin almadan toplant dzenlemek gibi illere ynelik ce-

zalar korunmutur. Bu illerin izne tabi olmas hala snrlandrmann ve dolaysyla sorunun nemli

bir boyutunu olutururken, izin veren mercilerin de ifade ve rgtlenme zgrl konusunda hangi

standartlar gzetecei bilinmemektedir (http://www.yok.gov.tr/content/view/1261/)

(X)


24/28


24

trden dierine getiklerini ve fakat aralarndaki

farklara ramen her iki rektrn de kendi dn-

celeri dndaki rencilere bak alar konu-

sunda birletiini belirtti:

K: [] [ideolojisine] o kadar ok tutunu-

yordu ki baka eyleri grmezdi. Yani o

da belli eylere izin vermiyordu. imdi de

baka eyler oluyor. Yani nereye gidersek

gidelim herkes kendi ideolojisine gre ku-

rumsallat iin her yerde mutlaka bir ke-

sim ey olacak, teki olacak. Yani bir kesim

hkmran olma ya da rahatlama yaarken,

teki kesim mutlaka tekiletiriliyor. Yani buyapyla alakal.

Aratrmac: Zihniyetler deiebilir

diyorsun ama bir bask ortam oluyor

birileri iin mutlaka

K: Bugn ben tekiyken yarn baka arka-

dam o eyin yapsna gre yani herkeste

bir kstlama oluyor.

Yukarda alntlanan, baka odak gruplarndada karmza kan bu durum hi phesiz Tr-

kiyedeki siyasal kltrn zelliklerini gstermesi

asndan nemlidir. Farkl gruplarn baa gelme-

sine ramen deimeyen, renciye potansiyel

sulu olarak bakan, genci zne deil nesne ola-

rak gren zihniyettir. Nesne olarak grlen gen-

lerden, sahip olunan ideolojiye gre makbul

olanlar lke iin, gelecek iin, vatan iin, devlet

iin kendilerini feda edecek nesneler olarak ta-

nmlanrken, ideolojinin zararl olarak grd

genler devletin bekas, toplum, gelecek iin bir

tehlike olarak tanmlanmakta, disiplin altna aln-

maya allmaktadr. Bu adan genlik politi-

kalar nerileri asndan genlere destek ve-

rin gibi bir neri de naif kalmakta, buna yant

lanca gen gruplarn desteklendii eklinde

verilebilmektedir. Oysa ki desteklenen sadece

sahip olunan ideolojiye / bak asna uygun

olan gen kesimleridir ve onlar nesne ola-rak grlp (ki bu kesinlikle genlerin ken-

dilerinin nesne olduklar anlamna gelmez)

desteklenirken, dierleri tekiletirilebilmek-

tedir. Diyarbakrda kadn rgtlenmeleri iinde

aktif bir ekilde yer alan kadn rencilerle yap-

tmz odak grupta bir kadn renci ve aratr-

mac arasnda geen konuma bu noktann altn

izmektedir:

D: rgtlenmeden bahsetmiken hani bi-zim K1le muhabbetimiz aslnda yle bala-

d. Yazn att bir email ile hani bu senenin

banda fakltede bir kulp kurmay d-

nyoruz, hani kadna ynelik falan bu yn-

de bir alma yapcaz, yer almak ister mi-

sin? gibisinden. Benim de kendimi arad-

m bir dnem. Olur dedik. Sonra ite bir ay

geti, iki ay geti. Hibir ey yok. Danman

hoca bulamam sanrm. Yani okuldan ye-

terli destei gremedik biz. Yalnz geen ylHukuk fakltesinde X kulb kuruldu. Oda

tahsis edildi. Boyas yapld. Al yapld

falan ve ilgintir bu kulb kuran renci-

ler ey Xden [ynetime yakn kesimden]

diyeyim. Hatta biz kendi aramzda X Club

diye bir isim verdik.(glmeler) evet Xdeki

renciler. Yani idareyle ayn kirde olma-

ynca da teki konumuna dyorsunuz.

stenmiyorsunuz. Bir ey yapmak istedii-nizde de desteklenmiyorsunuz.

Aratrmac: Yani niversiteler rencileri

desteklesin gibi bir ey yazdnz zaman

raporda ok bir ey ifade etmez diyorsun.

nk diyecekler ki Aaa bak dierini des-

tekliyoruz. Ama asl olay


25/28


26/28


26

lik hayatlarnda. Farkl ortamlarda nyarglara

maruz kalan farkl siyasal, etnik ya da dinsel

kimliklere sahip genlerin, ya da ataerkil vehomofobik her ortamda aalanan ve horla-

nan LGBTT kimlie sahip genlerin, toplum

tarafndan nlerine karlan pek ok engele

gs germek zorunda kalan engelli genle-

rin kendini ifade etme hakk ile toplumda ok

korkulan, genlerin ifadesiyle bir tabu haline

gelen rgtlenme zgrl bir arada gidiyor

aslnda. Zaten geleceklerini kurma basks al-

tnda olan, kendi kiilik ve kimliklerini arama

ve bulma aamasnda olan genlerin kendile-

rini ifade edebilmesi, kendisini gerekletirip

ifade edebilmesi, kendisini bir zne olarak

kurgulayabilmesi kendisi gibi dnen gen-

lerle bir araya gelip kendini glendirmesin-

den geiyor nk. Ankarada LGBTT temal

yaptmz odak grubundaki katlmclarn da be-

lirttii gibi bireysel olarak stesinden gelineme-

yen pek ok engelin stesinden gelmeyi salyorrgtlenme ve de gencin bir zne olarak ortaya

kmasn salyor:

E3: Biz bireysel olarak mcadelesini ya-

pamadmz bundan drt-be yl nce

kadar, imdi birok eyi grup olarak ok

rahatlkla ifade edebiliyoruz. Sokakta y-

rrken ya da caddede yrrken, bazen

yaammzda ufak tefek engellere tak-

lyor insan, ama biz, kabul ettirmeye a-ltmz kir ya da almas gereken bu

zihniyet engelinden dolay, biz daha ok

o zihniyet engeline takl kalyoruz. Bizim

kendimize gre sosyal paylam alanla-

rmz ok geni aslnda, ama meknsal

Son dnemlerde iktidarn en gl bask arac haline gelmi olan uzun ve key tutuklamalarn, he-

def ald gruplardan biri de niversite rencileri. renciler, basn aklamalarna, toplantlara ve

eylemlere katldklar, siyasi partilere ve eitli derneklere ye olduklar iin yarglanyorlar. Birok

renci, ifade ve rgtlenme zgrlnn kullanm biimleri olan bu tr eylemliliklerinden tr,

terrle mcadele rejimi altnda zel yetkili mahkemeler eliyle tutuklu olarak yarglanyor ve yk-

sek gvenlikli cezaevlerinde tutuluyor. rgt yelii ya da rgt adna su ilemek iddialaryla

hazrlanan birok iddianamede, silahlar deil, rencilerin kitaplar ya da bir eylem annda ekilmi

fotoraar delil olarak gsteriliyor. Bu tr deliller, bu yarglamalarla hedeenenin rencilerin siyasi

znellikleri olduunu ifa ediyor. Birok rnekte, yarglama konusu eylemler niversite idareleri tara-

fndan da soruturuluyor (1985 tarihli YK renci Disiplin Ynetmeliinin 19. maddesi). Bu yolla,

rencilerin niversite dndaki siyasi etkinlikleri dahi disiplin soruturmalarna konu edilebiliyor ve

soruturmalar rencilerin okuldan uzaklatrlmalar veya atlmalar gibi ar cezalarla sonuland-rlyor. rencilerin siyasi znelliklerinin yargland bu dava ve soruturmalar, niversite rencile-

rinin hak zneleri olarak deil, Trkiye Cumhuriyeti Devletine kar grev ve sorumluluklarn bilen

ve bunlar davran haline getiren vatandalar olarak grldklerini (1981 tarihli YK Kanununun

4. maddesi); bu ideale uygun olarak talim ve terbiye edilmek istendiklerini gsteriyor. Onlar -

renci deil, terrist sylemi de, bu ideale aykr den her znellie vurulan bir damgaya dnyor.

(Esra Demir)

(XI)


27/28

27

anlamda yaadmz darlktan, sknt-

lardan dolay onu rahat bir ekilde sosyal

paylam alanna tayamyoruz. Ancak

bu ekilde gruplaarak ya da rgtlene-rek salyoruz. Geenlerde bir arkada da

bahsetti, kk kk delikler aarak su-

larn oradan girmesini salayarak, geni-

letebilir, atlatabilirsiniz ve bytebilirsiniz

o delikleri diye Ancak bu ekilde olacak

baka bir aresi yok.

E2: Biz E1le drt-be yldr arkadaz, ilk

balarda biz kampste ecinsel kelimesi-

ni kullanacakken bile sesimiz alalrd. Okelimeleri kullanamazdk bile, ama imdi

kendi grubumuza eklenen arkadalar da

gryorum. Onlardaki deiim, nceki

ekingen hallerini dnnce, imdi ken-

dilerine daha bir gveniyorlar, kendilerini

daha rahat ifade edebiliyorlar, biri olum-

suz bir ey dediinde ona cevap verebi-

liyorlar.

Tam da bu noktada rgtlenmeyi (tpk gen-lik alannda bir baka nemli kavram katlm

gibi) bir feti haline getirmemek, tm sorun-

lar zecek anahtar kelime olarak grmemek

gerekir. Dikkat ekilmesi gereken nokta her

rgtlenmenin zgrlk olmad, rgt ii

veya d muhalefete tahammll olmaddr.

Ayrca tarih boyunca totaliter ve otoriter rejimler

genleri nesne olarak grerek genlik rgtlen-

melerini kendi karlar uruna savaacak nefer-

ler olarak grmlerdir. Hi kukusuz yaptmzodak gruplarda farkl rgtlenmeler iindeki gen-

lerin kendi rgtlenmelerine veya farkl rgtlen-

melere getirdikleri eletirilerin nda rgtlen-

meler hakknda bir eyler sylemek, daha zgr

bir rgtlenme zerinde dnmek de mmkn-

dr. Bu raporun yazar daha nce yapm olduu

farkl aratrmalarda alternatif rgtlenme biim-

leri ve yeni bir siyaset biimi zerine kafa yormu,

yaynlar yapmtr.14

Genlik almalar Birimi ats altnda 2010

ylnda yaptmz odak gruplarda bir katlm-

cnn da belirttii gibi kendi zgrlkleri iin

alan rgtlenmelerin ejderhayla savar-

ken ejderhaya dnmemeleri ok nemli-

dir. Ancak hali hazrda niversite hiyerarisi-

nin en altnda yer alan, kendini ifade etme ve

rgtlenme haklar bu derece snrlandrlan,

olaan pheli muamelesi gren bir niversiterencisi prolinin varl gz nnde bulun-

durulduunda ilk olarak bir hak olarak ifade ve

rgtlenme zgrl konusunun ne karl-

masnn gerekli olduunu dnyoruz. (XI)

Ne de olsa farkl rgtlenmelerin yapsnn ne

kadar zgr olup olmad (zellikle bu rgt-

lenmelerin iinden ktklar siyasal kltrden

etkilendikleri de dnldnde) - her ne ka-

dar nemli bir konu olsa da- o rgtlenmele-

ri balamaktadr, ancak zgr ve demokratikniversite bir haktr. Ancak zgr ve demok-

ratik niversiteler iinde retim gren ni-

versite rencilerinden zgrlk rgtlen-

meler beklenebilir ya dayeterince zgrlk

olmadklar iin eletirilebilir.

Farkl illerde farkl konular etrafnda rgtlenen

niversite rencileriyle yaptmz odak grupla-

rn nda birbirinden ok farkl renci prol-

leriyle odak gruplar dzenlenmi olmasna ra-men tm bu farkllklara ramen hepsinin bizlere

yaadklar ifade ve rgtlenme sorunlarndan/

14 Bkz. Trkiyede Genlik Miti, a.g.e.; Genlikrgtlenmelerindeki Genlerin Sorunlar, htiyalar, steklerive nerileri Temelinde Genlik Politikalar GstergelerininOluturulmas Aratrmas Raporu, a.g.e.


28/28

zorluklarndan bahsettiinin altn zellikle iz-

mek gerekir. Pek tabii ki bu yaanan zorluklar

konusunda farkllklar olduu sylenebilir hatta

kimi zaman grlen genler byle bir zorluk-lar hiyerarisi de oluturmakta, baz gruplar daha

imtiyazl iken kendilerinin daha fazla zorluklarla

mcadele ettiklerini belirtmilerdir. Ancak byle

bir hiyerari oluturmann gen olma deneyimi-

nin yaratt zorluklar maskelememesi gerektii

kansndayz. yle grnyor ki, her ne kadar

bugn yekpare bir renci hareketinden bah-

setmek mmkn deilse de tm heterojenlii-

ne ramen farkl niversitelerden gelen, farkl

snflardan, farkl ortamlardan, farkl temalaraltnda faaliyetler yrten genleri birletiren

nokta yaadklar sorunlardr, renci olarak

niversite hiyerarisinin en altnda yer alyor

olmalardr ve de nesne olarak grlmeleri-

dir. stelik tm niversite rencileri ola-

an pheliler olarak denetlenmekte, zerk

bir renci kltrnn olumasna imkan ta-

nnmayarak renciler tketici kategorisine

indirgenmektedirler. Bylelikle rencilerinkendilerini ifade etmeleri ve rgtlenmeleri

nne ekilen set, sadece her grn ken-

disi gibi dnen genlere onlar nesneler

olarak grerek destek vermesi, genlerin ken-

dilerini zneler olarak kurgulamalarn da

zorlatrmaktadr.

Kaynaka

Benlisoy, F., renci Muhalefetinin Gncellii,Toplum ve Bilim, say: 97, 2003.

Birikim, renci Hareketi Nereden Nereye?,

say:264-265, Nisan-Mays 2011.

Bora, T., Bora, A., Erdoan, N. ve . stn, Bou-

na m Okuduk? Trkiyede Beyaz Yakal sizlii,

stanbul, letiim Yaynlar, 2011.

Gen Hayat Vakf, stanbul Liseli Proli, stanbul,

Gen Hayat Vakf Yaynlar, 2011.

KONDA Aratrma ve Danmanlk ve stanbul

Kltr niversitesi, Trkiye Genlii Aratrmas

2011, Nisan 2011.

Lksl, D., Genlik rgtlenmelerindeki Gen-

lerin Sorunlar, htiyalar, stekleri ve nerileri

Temelinde Genlik Politikalar Gstergelerinin

Oluturulmas Aratrmas Raporu, stanbul Bilgi

niversitesi Genlik almalar Birimi, 2010.

Lksl, D., Trkiyede Genlik Miti. 1980 Son-

ras Trkiye Genlii, stanbul, letiim Yaynlar,

2009.

Toplum Gnllleri Vakf, niversite Genliinin

htiyalar Aratrmas 2009, stanbul, 2009.

Trkiye 2008 nsani Gelime Raporu. Trkiyede

Genlik, Ankara, Birlemi Milletler Kalknma

Program Trkiye Temsilcilii, 2008.

Yentrk, N., Kurtaran, Y. ve G. Nemutlu, Trki-

yede Genlik almas ve Politikas, stanbul,

stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2008.

Üniversite Öğrencilerinin İfade ve Örgütlenme Özgürlüğü 2012

Documents