u.it101-Лекц-7

www.emust.edu.mn

Мэдээллийн Технологийн хэрэглээ - I

ВИРТУАЛ ТЕХНОЛОГИЙН ТЭНХИМ,Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ

Код: U.IT101

Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТwww.emust.edu.mn

IT101- Мэдээллийн Технологийн хэрэглээ - I

Сэдэв: Компьютерийн сүлжээ

2


Агуулга:

01

02

01Сүлжээний архитектур

1. Сүлжээний төрөл

2. Сүлжээний бүрэлдэхүүн хэсэг.

Холболтын протоколууд- Communication protocols

1. OSI загвар

2. Интернэтийн үйлчилгээ/Internet services

3. И-мэйл хэрэглэгддэг протокол/Protocol used for e-mail

02

3

Сүлжээний програм/Network application

1. Интернэтийн орчин/Framework of the internet

2. Харилцаа холбооны үйлчилгээ/Communication services

03


4

IT101- Мэдээллийн Технологийн хэрэглээ – I

Мэдлэг Чадвар

Энэ лекцээр компьютерийнсүлжээний тухай ерөнхийойлголт болон сүлжээнийбүтэц түүнийг бүрдүүлж буйтоног төхөөрөмж, кабель,сүлжээний топологи,протоколуудын талаармэдлэг олгоно.

Cisco Packet Tracer Student програм дээр сүлжээг зохион байгуулах чадвар эзэмшинэ.


Компьютерийн сүлжээ гэдэг нь холболтын сувгуудыг ашиглан холбогдсон компьютер, бусад мэдээллийн төхөөрөмжүүдийн (хэвлэгч, камер...) цогцолбор байгууламж кабелаар болон агаараар долгионоор холбогдож ажиллахыг хэлнэ. Компьютерийн сүлжээний ачаар хоорондоо холбогдсон төхөөрөмжүүд нь мэдээллийн нөөц ба боломжуудыг хоорондоо хуваалцаж хүний бүтээмжийг өсгөж, мэдээллийг улам баяжуулж сайжруулж өгдөг.

1. Сүлжээний архитектур

5


Сүлжээний архитектур

Компьютерын сүлжээ нь шаардлагатай программ хангамжаас гадна, дараах гурван үндсэн хэсгээс бүрднэ: 1. Server (хэрэгцээтэй мэдээлэлийг хадгалж буй

компьютер), 2. 2. Client (хэрэглэгч буюу сервер дээрхи мэдээлэлд

хандаж буй компьютер), 3. 3. Circuit (хэлхээ, мэдээлэл дамжуулах шугам) юм.Энэ сервер клиент хоёрынхоо алинд нь их мэдээлэл хадгалуулах, сүлжээний үйл ажиллагаанд аль нь их үүрэгтэй байх вэ гэдгийг сүлжээний архитектур (бүтэц) тодорхойлж өгнө.

6

Бүлэг-1.


1. Сүлжээний төрөл/Types of network

Сүлжээнд холбогдсон төхөөрөмжүүдийг холбоход хэрэглэсэн техник хангамж, програм хангамжийн технологиудаар нь компьютерийн сүлжээг ангилж болно.

7

Бүлэг-1.


Дотоод сүлжээ (local areanetwork, LAN) нь гэр, сургууль,компьютерийн лаборатори,оффисийн барилга, ойр ойрзайтай барилгуудын цогц гэхзэргийн жижиг хэмжээнийгазарзүйн бүсэд компьютер,бусад төхөөрөмжүүдийгхолбодог сүлжээ юм. Сүлжээндахь бүх компьютер, төхөөрөмжнь зангилаа байна.

1.1. Local area network/ Дотоод сүлжээ

8

Зураг 1. Local Area Network

Бүлэг-1.


Wide area network буюу Өргөн бүсийнсүлжээ (WAN) нь хот, улс, эсвэл бүр тивдамнан орших компьютерийн маш өргөнхүрээтэй сүлжээ юм. Холболтын сувагтнь телефон утасны шугам, кабель,агаараар цацах долгион гээд маш олонтөрлийн дамжууллын орчин нийлжбагтаж болно. WAN нь ихэнхтохиолдолдтүгээмэл үйлчилгээ үзүүлэгчбайгууллага (жишээ нь телефонкомпани), компаниудын сувгийгхэрэглэдэг. WAN-гийн технологи нь OSI-ийн загварын доод гурван түвшиндажилладаг: Физик түвшин, өгөгдөлхолболтын түвшин,сүлжээний түвшин.

1.2. Өргөн бүсийн сүлжээ/Wide area network

9

Бүлэг-1.

Зураг 2. Wide Area Network


Интернэт нь дэлхий даяархзасгийн газрийн, сургуулийн,компанийн, нийтийн, хувийнкомпьютерийн сүлжээнүүдийгхолбосон систем юм. TCP/IP-нсүлжээний технологиуд дээртулгуурлагдсан байдаг. Интернэтнь АНУ-ын Батлан хамгаалахяамны DARPA-гийн бүтээнхөгжүүлсэн ARPANET-нзалгамжлагч юм. Мөн World WideWeb (WWW)-н харилцаа холбоонысуурь болж өгдөг.

1.3. Интернэт

10

Бүлэг-1.

Зураг 3. Интернэт


Сүлжээг бий болгохын тулд сүлжээний тоног төхөөрөмжүүдболон сүлжээг бүрдүүлж байгаа ердийн сүлжээнийархитектур мөн бүрэлдэхүүн хэсгийг ойлгох шаардлагатай.

2. Сүлжээний бүрэлдэхүүн хэсэг/Network components

11

Бүлэг-1.


Сүлжээний топологи гэдэг нь компьютерүүдийг ямар схемийн дагуу холбож сүлжээ үүсгэж байна вэ гэдгийг тодорхойлсон ойлголт юм. Өөрөөр хэлбэл компьютерүүд хоорондоо холбогдоод ямар “хэлбэр дүрс” үүсгэж байгааг хэлнэ. Сүлжээний компьютерүүд нь физик байршлаараа шугаман байдлаар тавигдан хабад холбогдсон байлаа ч гэсэн эдгээрийг шугаман бус одон топологитой байна гэнэ. Ийнхүү сүлжээний харагдац, ажиллагааны онцлог нь өөр байдаг.

2.1. Дотоод сүлжээний топологи/LAN Topologies

12

Бүлэг-1.


Bus/Цуваа

Компьютер болон Төхөөрөмжүүд нь мод хэлбэрээр нэгсувагт холбогдсон холболтыг цуваа холболт гэнэ.Компьютерын алдаа нь сүлжээнд бага нөлөөлдөг. Алдаагарсан цэгийг олох хэцүү. Энэ төрлийн сүлжээг тавихадхарьцангуй өртөг ихтэй.

13

Бүлэг-1.2.1. Дотоод сүлжээний топологи/LAN Topologies

Зураг 4. Bus topology


Од/Star

Компьютер болон Төхөөрөмжүүд нь

нэг төв серверт холбогдсон цацраг

хэлбэрийн холболтыг од холболт

гэнэ. Компьютерыг нэмэх болон

зөөхөд хялбар. Хаб болон төв цэгт

алдаа гарвал нийт сүлжээний

ажиллагаа зогсдог.

14

2.1. Дотоод сүлжээний топологи/LAN TopologiesБүлэг-1.

Зураг 5. Star topology


Цагираг/Ring

Компьютер болон Төхөөрөмжүүд нэг нь

нөгөөдөө холбогдон битүү тойрог

хэлбэрээр холбогдсон холболтыг

цагираг холболт гэнэ. Яг хаана алдаа

байгааг илрүүлэхэд хялбар. Сүлжээн

дэх ганц компьютерт алдаа гарахад

нийт сүлжээний ажиллагаа зогсдог. Энэ

төрлийн сүлжээг тавихад харьцангуй

өртөг ихтэй.

15

2.1. Дотоод сүлжээний топологи/LAN TopologiesБүлэг-1.

Зураг 6. Ring topology


2.2. LAN стандартууд

16

LAN-д зориулсан төрөл бүрийн стандартууд тус бүр кабель,бүтэц, хандалтын хяналт тавих тодорхой төрлийг заажбайдаг. "Ethernet" Ердийн LAN стандарт юм.Ethernet"Ethernet" LAN-уудад зориулсан хамгийн түгээмэл олонулсын стандарт тодорхойлолт юм.Ethernet нь LAN буюу дотоод сүлжээний нилээд өргөнтархсан IEEE 802.3 стандартын технологи юм. Анх Xeroxкомпани энэ технологийг гаргасан бөгөөд сүүлдээ DEC,Intel мөн Xerox компани ч үүнийг сайжруулах тал дээранхааран ажиллаж байгаа юм.

Бүлэг-1.



17

Ethernet

Зураг 7. LAN стандартын хэд хэдэн төрлийгхарууллаа.

Бүлэг-1.



18

EthernetХамгийн өргөн тархсан Ethernet систем нь 10BASE-T ба энэнь 100 Mb хүртэлх хурдаар өгөгдлийг дамжуулдаг.Ethernet сүлжээнд ихэвчлэн coaxial cable буюу зэс утсанэсвэл Twisted Pair кабелуудыг ашигладаг.Fast Ethernet буюу 100BASE-T систем нь 100 Mb хүртэлххурдаар өгөгдлийг дамжуулах боломжтой бөгөөд ихэвчлэндотоод сүлжээний төв буюу backbone системд ашигладагбол 10BASE-T системийг хэрэглэгчийн түвшинд хэрэглэдэг.Мөн өндөр түвшний дотоод сүлжээний төвд GigabitEthernet системийг хэрэглэдэг. Энэ нь 1000 мегабитс буюу1 Gb хүртэлх хурдаар өгөгдлийг дамжуулах чадвартай.

Бүлэг-1.



19

Бусад LAN стандартууд/Other LAN standards

LAN стандартын 2 төрлийг доорхи хүснэгтээр харууллаа.Стандарт Стандарты

н бүтэц

Дамжуулах

арга

Дамжуулах

хурд

Онцлог шинж

FDDI ANSI Шилэн кабель 100Mbps Хоёр цагираган топологи хооронд өгөгдөл

дамжуулах чадвартай, хэрвээ кабельд

тасралт үүсвэл дангаараа хэвийн

ажилладаг.

Wireless

LAN

IEEE 802.11

стандарт

Цахилгаан

соронзон

долгион эсвэл

хэт улаан

туяаны

1~11Mbps Хүссэн газраасаа сүлжээнд холбогдох

боломжтой, Сүлжээний хүрээнд шилжилт

хийж хөдлөх боломж олгоно. Утасгүй

сүлжээны цахилгаан соронзон долгион

дамжуулах 100 метрийн зай нь дотор саад

нь бага нөлөөтэй. Харин хэт улаан туяаны

утасгүй сүлжээн саадыг нэвтэлж холболт

үүсгэж чаддаггүй

Бүлэг-1.



20

Бусад LAN стандартууд/Other LAN standards

Бүлэг-1.

Зураг 8. Үндсэн LAN-д холбогдсон бага хэмжээний LAN



21

Утасгүй дотоод сүлжээ нь тоон үүрэнхолбооны технологи, намдавтамжийн радио технологитойтөстэй өндөр давтамжийн радиотехнологийг хэрэглэдэг. Утасгүй LAN-гууд нь хязгаартай газар нутагттөхөөрөмжүүдийн хоорондынхолбоог бий болгохын тулд зурвасөргөжүүлэлтийн технологийгхэрэглэнэ. Утасгүй радио долгионытехнологийн нээлттэй стандартынжишээ нь IEEE юм.

Утасгүй LAN/Wireless LAN

Бүлэг-1.



22

Утасгүй LAN-ийн хэд хэдэн төрлийг доорхи хүснэгтээр үзүүлэв.Стандарт Давтамж Дамжуулах

хурд

Онцлог шинж

IEEE802.11a

5.2GHz 54Mbps OFDM(Orthogonal Frequency-Division Multiplexing)-ийг ашиглан

router-т радио сигналууд хүрэхээс өмнө сигналуудыг жижиг

сигналд хувааснаар хүлээн авах хэмжээг ихэсгэдэг.

IEEE802.11g

2.4GHz 54Mbps 802.11g 2,4Ghz дээр өгөгдөл дамжуулах боловч OFDM

кодчлол ашиглан секундэд 54мбит өгөгдөл дамжуулах

боломжтой.

IEEE802.11b

11Mbps 802.11b 2,4Ghz давтамжийн түвшинд өгөгдөл дамжуулна. Хурд удаан. Секундэд 11мбит өгөгдөл дамжуулах боломжтой.

Утасгүй LAN/Wireless LAN

Бүлэг-1.



23

Зураг 9. Утасгүй LAN-ийн жишээ

Бүлэг-1.


2.3. LAN бүрэлдэхүүн хэсэг/LAN components

24

LAN сүлжээг бий болгоход шаардлагатай сүлжээний тоног төхөөрөмж доор дурдлаа.

Бүлэг-1.

Lan boardСүлжээний карт (өөрөөр сүлжээний адаптэр, сүлжээний интерфэйсийн карт ч гэдэг) нь компьютерийн сүлжээгээр компьютерүүд хоорондоо харилцах боломжийг олгодог техник хангамж юм. Энэ нь сүлжээний орчин руух физик хандалтыг олгодог ба MAC хаягыг хэрэглэн доод түвшний хаяглах системийг бүрдүүлнэ.

Зураг 11. Lan board



26

Хаб/HubСүлжээний хаб нь олон порттой, ирсэн пакетийг бүх порт руугаа шууд цацдаг төхөөрөмж. Ингэх үед фрэймийн зорьсон хаяг нь broadcast хаяг руу солигдохгүй. Хаб нь OSI загварын физик түвшинд ажиллана.

Бүлэг-1.

Зураг 12. Hub



27

Кабель/CableДотоод сүлжээнд компьютер болон сүлжээний төхөөрөмжүүдийг хооронд нь холбоно.

Бүлэг-1.

Зураг 13. Кабелийн төрлүүд


28

Кабелийн төрөл/Types of cablesLAN-руу компьютер, тоног төхөөрөмжийг холбохын тулд кабель шаардлагатай .Кабелийн хэд хэдэн төрөл байна.Үүнд:


1. Коксиаль кабель/Coaxial CableКоаксиал кабел нь зэс дамжуулагч, пластик тусгаарлагч, тусгаарлагчийн гадуур бүрсэн тор хэлбэрийн зэсэн хамгаалалт, гадна талын хамгаалалтын бүрхүүлээс тогтоно. Коаксиаль кабель бүдүүн, нарийн гэж хоёр янз байдаг.

Гадуур бүрээс

Зэс хамгаалагч

Тусгаарлагч

Зэс дамжуулагч

Бүлэг-1.

Зураг 14. Коксиаль кабель


29

Кабелийн төрөл/Types of cables


2. Сүлжмэл хос кабель/Twisted pair CableГадуураа тусгаарлагч бүрээстэй зэс дамжуулагчийг хос хосоор нь ороож мушгисан хэлбэртэй байдаг. 2 төрлийн сүлжмэл хос кабель байдаг. - хамгаалалтгүй (Unshielded Twisted Pair cable - UTP)- хамгаалалттай (Shielded Twisted Pair - STP)

Бүлэг-1.

Зураг 15. Сүлжмэл хос кабель


30

Сүлжмэл хос кабель/Twisted pair Cable 2 төрлийн кабель байдаг.


Гадуур бүрээс

Өнгөөр кодлогдсон тусгаарлагч

Зэс дамжуулагч

Төмөр бүрээс

Зураг 16. Хамгаалалтгүй (Unshielded Twisted Pair cable - UTP)

Зураг 17.Хамгаалалттай (Shielded Twisted Pair - STP)

Бүлэг-1.


31

Кабелийн төрөл/Types of cables


3. Шилэн кабель/Fiber optic CableШилэн кабель сүлжээний орчинд өгөгдөл дамжуулахдаа гэрлийн импульсээр дамжуулдаг. Бусад сүлжээний дамжуулах кабелийг бодвол цахилгаан соронзон орны нөлөөнд өртдөггүй, өгөгдлийг өндөр хурдтай дамжуулдгаараа онцлогтой. 10Mbps-ээс 1000Mbps хүртлэх өндөх хурдаар мэдээллийг дамжуулах чадвартай.

Шилэн гол

Шилэн хамгаалагч

Хамгаалагч

Гадна бүрээс

Бүлэг-1.

Зураг 18. Шилэн кабель



32

10BASE 5

Зураг 19. 10BASE –ийг холболтонд ашигласан жишээ

Бүлэг-1.



33

Дахин дамжуулах төхөөрөмж/Relay device

Дахин дамжуулах төхөөрөмжүүд нь төрөл бүрийн сүлжээг өргөтгөх зориулалт бүхий төхөөрөмжүүдийг хэлнэ.

1. Давтагч/RepeaterRepeater нь дохиог хүлээн аваад хэрэггүйшуугианыг арилгаж, дахин генерацлаж, илүүөндөр чадлын түвшинд буюу саадын нөгөөтал руу дахин дамжуулдаг (ийнхүү дохио ньсулралгүйгээр илүү урт зайг туулахболомжтой болно) электроникийн төхөөрөмжюм. Мушгиа кабелиар хийгдсэн Этернэтсүлжээний хувьд 100 метрээс хэтрэх кабельдрипийтэрийг ашиглах шаардлагатай. Repeaterнь OSI загварын физик түвшинд ажилладаг.

Бүлэг-1.

Зураг 20. LAN байгуулах жишээ



34

2. Гүүр/BridgeСүлжээний Гүүр (Birdge) нь OSI загварын өгөгдөл холболтын түвшинд (2-р түвшин) сүлжээний сегментүүдийг холбодог. Bridgeнь оролтын портоос бусад бүх порт руу өгөгдлийг түгээдэг. Гэхдээ хабаас ялгаатай нь MAC хаягуудыг аль портод байгааг тогтоож авдаг. Иймд нэгэнт порт, хаягийг нийцүүлсэний дараа тэрхүү хаяг руу явуулсан өгөгдлийг зөвхөн тохирох портод дамжуулна.

Бүлэг-1.




35

3. Switching hubSwitch нь OSI загварын хоёрдугаар түвшний фрэймүүдийг MAC хаягаар нь портууд хооронд урагш дамжуулж, шүүдэг төхөөрөмж юм. Свичийн хабаас ялгаатай нь холбоо явагдах ёстой портууд хооронд л фрэймүүдийг дамжуулдаг. Свич нь мөргөлдөөний талбарыг задалдаг ч өөрийгөө цацалтын талбар гэдэг. Тус төхөөрөмж нь фрэймүүдийг MAC хаягаар нь дамжуулдаг. Свичэд ихэвчлэн маш олон тооны порт байх бөгөөд төхөөрөмжүүдэд одон топологийг байгуулах ба нэмэлт свичүүдийг холбох боломжтой болгоно

Бүлэг-1.



Протокол бол нарийн тодорхойлогдсонзам гэж ойлгож болно. Сервертэйхолбогдлоо гэхэд тухайн үйлчилгээтодорхой нэг протоколоор дамждаг.Энгийнээр тайлбарлавал сервер,клиент хоёрын харилцан ойлголцохзам юм. Тэд эхлээд хоорондоо зөвойлголцон, замаа тодорхойлж байж,түүнийхээ дагуу мэдээллээ зөвдамжуулж чаддаг. http бол вэбийнпротокол. Зарим энгийнпротоколуудад .rewall филтерүүдийгсуулгаж болдог.

Бүлэг-2. Холболтын

протоколууд-Communications

protocols

37


2.1. OSI эталон загвар/OSI model

38

Энэ загвар ISO-ийн олон шатат протоколыг ашигласан олонулсын анхны стандарчлал юм. Энэ загварыг OSI (OpenSystems Interconnection) буюу нээлтэй системүүдийнхарилцан холболтын эталон загвар гэдэг. Нээлтэй гэдэг ньсистемүүд бусад системүүдтэй холбогдоход нээлтэй бэлэнгэсэн үг. Ердийн тохиолдолд OSI загвар гэдэг.Уг загвар 7 төвшнөөс тогтоно.

Бүлэг-2.


39

Уг загвар дараахи 7 төвшингөөс тогтоно. 2.1. OSI эталон загвар/OSI model

Бүлэг-2.

Layer Тодорхойлолт

Layer 7 Хэрэглээний түвшин/Application layer

Мэдээллийн бодит агуулгыг ашиглах давхарга (Жишээ нь, HTTP)

Layer 6 Үзүүлэх түвшин/Presentation layer

Сүлжээн дэх төхөөрөмжүүдийн хооронд өгөгдөл солилцоход ашиглагдах форматыг тодорхойлдог . Хэрэглэгчийн илгээсэн мэдээлэл нөгөө хэрэглэгчид нэг ижил форматаар уншигдаж болох баталгааг өгдөг.

Layer 5 Session layer Төхөөрөмж дэх 2 програмын хооронд холбоо тогтоох, ашиглах, таслах үүрэгтэй . Session түвшин нь үзүүлэнгийн түвшний холболт, түүний өгөгдлийн хувиргалтыг удирддаг. Өөрөөр хэлбэл үзүүлэнгийн ба хэрэглээний түвшний ажиллах суурь болдог.

Layer 4 Дамжуулалтын түвшин/Transport layer

Мэдээллийн бодит агуулгыг дамжуулна (Жишээ нь, TCP)

Layer 3 Сүлжээний түвшин/Network layer

Өгөгдлийн дамжих замыг заана (Жишээ нь, IP)

Layer 2 Өгөгдөл сувгийн түвшин/Data link layer

Физик орчноос ирсэн мэдээлэлтэй ажиллах давхарга (Жишээ нь, Этэрнэт)

Layer 1 Физик түвшин/Physicallayer

Агаар, кабель гэх мэт мэдээлэл дамжуулах физик орчинтой харилцана

https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=HTTP&action=edit&redlink=1

https://mn.wikipedia.org/wiki/TCP

https://mn.wikipedia.org/wiki/IP


1. Физик түвшин/Physical layerФизик түвшин нь цахилгаан, механикийнүйлдлүүдийг агуулж байдаг. Сүлжээнийдоод түвшиний үйлдлүүд болох сигналтүүний давтамж, хүчдэл, дамжуулах зай, кабель, коннектор зэрэг зүйлүүд багтдаг.

Бүлэг-2.

Зураг 23. Физик түвшин


2. Өгөгдлийн сувгийн түвшин/Data link layer Data link layer буюу Өгөгдөл сувгийн

түвшин нь компьютерийн сүлжээний OSI загварт тодорхойлогддог сүлжээний үйл ажиллагааны хийсвэрлэлтийн түвшин. Энэ ньTCP/IP-гийн Link layer-тай ерөнхийдөө харгалздаг.Data link layer нь нэг дотоод LAN сүлжээ эсвэл WAN сүлжээнд шууд холбогдсон төхөөрөмжийн хооронд өгөгдөл дамжуулах үүрэгтэй. Data link layer-т хамаарах протоколууд нь сүлжээнд холбогдсон төхөөрөмжүүд хооронд мэдээлэл дамжуулахаас гадна доод талын физик түвшинд гарсан алдааг илрүүлж, засах механизмийг агуулж болно.

Бүлэг-2.

Зураг 24. Өгөгдлийн сувгийн түвшин


3. Сүлжээний түвшин/Network layerNetwork layer буюу Сүлжээний түвшин нь нь компьютерийн сүлжээний OSI загварт тодорхойлогддог сүлжээний үйл ажиллагааны хийсвэрлэлтийн түвшин. Тус түвший протоколууд нь пакетийг хост хооронд дамжуулах, Router хооронд пакетыг замчлах үүрэгтэй.Өнөөгийн Интернэт болон бусад компьютерийн сүлжээнүүд ньTCP/IP протоколын багцыг хэрэглэдэг бөгөөд үүний Internet layer буюу Интернэт түвшин нь OSI-гийн сүлжээний түвшинтэй ерөнхийдөө дүйцнэ.

Бүлэг-2.

Зураг 25. Сүлжээний түвшин


3. Сүлжээний түвшин/Network layerЭдгээр нь гэхдээ хоорондоо ялгаатай бөгөөд OSI-гийн сүлжээний түвшин нь сүлжээгээр мэдээлэл дамжуулах чадвартай бүх протоколыг өөртөө агуулах бол TCP/IP нь зөвхөн Интернэт протокол ашиглан сүлжээ хоорондын дамжууллыг дэмждэг.

Бүлэг-2.

Зураг 25. Сүлжээний түвшин


4. Дамжуулалын төвшин/Transport layer

Төхөөрөмжүүдийн хоорондтохиролцсон чанарын түвшинддамжуулалт хийх боломжоор хангажөгдөг. Хэрэв заагдсан түвшнээс буурахтохиолдолд хэрэглэгчдэд мэдээлнэ.• Дамжуулагч талд өгөгдлийг багц

руу хуваана.• Хүлээн авах талд нийцүүлнэ.• Толгойн мэдээлэлд үйлчилгээг

таних хаягийг оруулна.• Connection oriented болон

Connectionless үйлчилгээгээр ялгана.

• End-to-end урсгалын хяналтын гүйцэтгэнэ.

Бүлэг-2.

Зураг 26. Дамжуулалын түвшин


7. Хэрэглээний төвшин/Application layer

Компьютер дэх өгөгдлийг хүнд ойлгомжтой хэлбэрээр харуулах, ажиллах боломжийг олгодог.Хэрэглээний түвшин нь хэрэглэгчдэдзориулагдсан сүлжээнийүйлчилгээнүүдийг агуулдаг. Үүндфайл дамжуулах, электрон шуудан, chat гэх мэт. Application, Presentation, Session гэсэн түвшингүүд ньхэрэглээний програмын түвшингүүдэдбагтдаг.

Бүлэг-2.

Зураг 27. Хэрэглээний түвшин


2. TCP/IP (Transmission ControlProtocol/Internet Protocol)

TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) гэдэг нь сүлжээнд хэрэглэгддэг програм хангамж дээр үндэслэгдсэн харилцааны протокол юм. TCP/IP нэг машинаас нөгөөд мэдээллийг дамжуулах үйлдлийг тодорхойлно. Мэдээлэл харилцааны протокол нь мэдээлэл солилцоонд гарах алдаа, мэдээлэл хүргэх дэг журам, удирдлагыг хянаж байх үүрэгтэй. TCP/IP эдгээр үүргийг гүйцэтгэнэ. Энэ 2 протокол бусад протоколтой харилцан ажилладаг гэдгийг мартаж болохгүй. Өөрөөр хэлбэл протоколууд тус тусдаа өөрийн гэсэн үүрэгтэй.

Бүлэг-2.


OSI болон TCP/IP загварын харьцуулалт


Бүлэг-2.

Зураг 28. OSI болон TCP/IP загварын харьцуулалт



Бүлэг-2.

SMTP: Мэйл сервер уруу цахим шуудан дамжуулан илгээдэг.

POP3 : Мэйл серверээс захиа харуулна.

HTTP : /Hyper Text Transfer Protocol/ - Вэб хуудаснуудад ашиглагддаг.

FTP : /File Transfer Protocol/ - Файл оруулах, татахад ашиглагдана

Telnet : /Teletype Network/ – Одоо ашиглаж байгаа компьютераасаа алс хол байгаа компьютерт нэвтрэн үйлдэл хийхэд ашиглагддаг. Гэхдээ холбогдох компьютераасаа зөвшөөрөл авсан байх хэрэгтэй.



Бүлэг-2.

SNMP :

/Simple Network Management Protocol/ - Алслагдсан компьютераас мэдээлэл цуглуулахад ашиглагдана

TCP : /Transmission Control Protocol/ - Интернэтээр аялж байгаа мэдээллийг дахин зохин байгуулах, өөрчлөхөд ашиглагддаг протокол. Өөрөөр хэлбэл мэдээллийг багцлаад интернэтээр дамжуулж байхад нь алдаа гарах эсэхийг хянаж байдаг. Багц буюу пакетууд нэг газраа хүрч очиход мөн л TCP хүлээн авч нэг файл болгодог.

UDP : /User Datagram Protocol/ - Дуу, видео гэх мэт хариулт шаардагдахгүй мэдээлэлд ашиглагдана.

IP : /Internet Protocol/ - Интернэтээр мэдээллийг дамжуулах үндсэн систем.


/Transmission Control Protocol/ - Интернэтээр аялж байгаа мэдээллийг дахин зохин байгуулах, өөрчлөхөд ашиглагддаг протокол. Өөрөөр хэлбэл мэдээллийг багцлаад интернэтээр дамжуулж байхад нь алдаа гарах эсэхийг хянаж байдаг. Багц буюу пакетууд нэг газраа хүрч очиход мөн л TCP хүлээн авч нэг файл болгодог."TCP" нь OSI загварын дамжуулалтын давхаргын (Layer 4) протокол юм. TCP найдвартай end-to-end холболтыгхангадаг.Энэ үүргийг биелүүлэхийн тулд дараах чиг үүрэгбүхий тоног төхөөрөмжөөр тоноглогдсон байна.

2.1. TCP (Transmission Control Protocol) Бүлэг-2.


2.2. IP (Internet Protocol) Бүлэг-2.

IP хаяг нь компьютерийн сүлжээнд холбоотой, IP буюу Internet Protocol-ийг ашиглан холбогдож байгаа бүх төхөөрөмжинд байдагтоон хаяг юм. IP буюу интернэт протокол нь сүлжээнд байгаакомпьютерүүд хэрхэн яаж хоорондоо холбогдохыг үзүүлдэг дүрэм юм. Өөрөөр хэлбэл өөр хоорондоо ярилцдаг хэл юм. Интернэт протоколынIPv4 ба IPv6 гэсэн хоёр хувилбар байдаг бөгөөд тус бүрийнхаяглалтын схем өөр."IP" нь OSI загварын сүлжээний давхарга Layer 3 протокол юм. IP нийтлэг чиг үүрэг нь “routing". “addressing" юм.


Хаягчлал/AddressingIP хаягууд нь хоёртын тооллоор хадгалагддаг боловчдэлгэцэнд харуулахдаа хүнд илүү ойлгомжтой 192.168.0.1(IPv4) эсвэл 2001:db8:0:1234:0:567:1:1 (IPv6) гэх мэтхэлбэрээр гаргадаг. IP хаягийн үүргийг дараах хэлбэрээртодорхойлжээ: "Нэр нь бидний хайж байгаа зүйлийгтодорхойлдог. Хаяг (address) нь хаана байгааг нь харуулдаг.Зам (route) нь яаж тэнд очихыг харуулдаг юм.



32 битийн урттай

Дахин давтагдахгүй

Хаягийн хэмжээ нь 2^32 буюу 4,294,967,296

Бичигдэх хэлбэр нь хоёртын юмуу аравтын тооллын системээр

10000000 00001001 10010000 10000011

128.9.144.125



Хоёртын тооллын системээс аравтын тооллын систем рүү хөрвүүлэх

Жишээ: 11100100 хаягийг хөрвүүлвэл

А/тоолол = 128+64+32+0+0+4+0+0 = 228

Зэрэг 2^7 2^6 2^5 2^4 2^3 2^2 2^1 2^0

Утга 128 64 32 16 8 4 2 1

Зэрэг 2^7 2^6 2^5 2^4 2^3 2^2 2^1 2^0

Утга 128 64 32 16 8 4 2 1

Бит 1 1 1 0 0 1 0 0

2.2. IP (Internet Protocol)

CLASSFUL ХАЯГЧЛАЛ

Бүлэг-2.



ТООЛЛЫН СИСТЕМҮҮДИЙН ХООРОНДЫН ХӨРВҮҮЛЭЛТ

Аравтын тооллын системээс хоёртын тооллын систем рүү хөрвүүлэх

Жишээ: 172 гэсэн тоог хөрвүүлвэл172>=128 ?

Тийм

Үгүй

172 – 128 = 44

44>=64 ? Үгүй

Тийм

Зэрэг 2^7 2^6 2^5 2^4 2^3 2^2 2^1 2^0

Утга 128 64 32 16 8 4 2 1

Бит 1

44>=32 ?

Тийм

Үгүй

0 1



Үргэлжлэл...44 – 32 = 12

12>=16 ? Үгүй

Тийм

12>= 8 ?

Тийм 12 – 8 = 4

Үгүй

4>=4 ?Тийм

Үгүй

4 – 4 = 0

Зогс

Зэрэг 2^7 2^6 2^5 2^4 2^3 2^2 2^1 2^0

Утга 128 64 32 16 8 4 2 1

Бит 1 0 1 0 1 1 0 0

Х/тоолол = 10101100

Бүлэг-2.



• Аравтын тооллын систем – 0.0.0.0 – 255.255.255.255

• Хоёртын тооллын систем – 00000000 00000000 00000000 00000000 – 11111111 11111111 11111111 11111111

IP хаягийн хүрээ

Experimental

хаягууд

Multicast хаягууд

Хостын хаягууд


Бүлэг-2.



• IP хаягчлалын хүрээний хаягууд нь дотроо 5 ангилалд хуваагдана.

• A, B, C, D, E

1/2

1/4 1/8 1/16


Бүлэг-2.

Зураг 29. IP хаягчлалын хүрээний хаягууд




Бүлэг-2.

Зураг 30. IP хаягчлалын A,B,C,D,E хүрээний хаягууд



• 10.0.0.0 – 10.255.255.255 блок нь private хаягийн блок.

Зураг 31. IP хаягчлалын A ангилалын хаягийн блок



• 172.16.0.0 – 172.31.255.255 блок нь private хаягийн блок

Зураг 32. IP хаягчлалын B ангилалын хаягийн блок



• 192.168.0.0 – 192.168.255.255 private хаягийн блок

Зураг 33. IP хаягчлалын C ангилалын хаягийн блок


Router буюу Замчлагч, Чиглүүлэгч нь OSI загварын 3-р түвшний мэдээллийг боловсруулж ашиглан пакетуудыг сүлжээ хооронд дамжуулдаг төхөөрөмж юм. Олон тохиолдолд энэхүү мэдээлэл нь routing (чиглүүлэх) хүснэгттэй (routing table, мөн forwarding table) хамтаар боловсрогддог.

Замчлагч, Чиглүүлэгч /RoutingБүлэг-2.

Зураг 34. Router төхөөрөмжийн сүлжээг холбосон байдал


Router нь тус хүснэгтийг ашиглан пакетийг цааш дамжуулах интерфэйсээ сонгодог.

Замчлагч, Чиглүүлэгч /RoutingБүлэг-2.

Зураг 35. Router нь төхөөрөмжийн дамжуулах интерфэйс сонгодог


И-мэйл хэрэглэгдэх протоколууд нь доорхи хүснэгтээр үзүүлэв.

2.3. Протоколыг шуудан илгээхэд хэрэглэх/Protocols used for e-mail

SMTP Simple Mail Transport Protocol гэсэн үгний товчлол. Имэйл захиа буюу текстэн мэдээллийг дамжуулахад хэрэглэгддэг.

POP3 И-мэйл татаж аван шинэчлэхэд зориулагдсан протокол. Захидлын сервер дээр хадгалагдаж байгаа бөгөөд хэрэглэгч хандах үед шинээр ирсэн и-мэйлийг үзүүлэх.

IMAP4 И-мэйл татаж аван шинэчлэхэд зориулагдсан протокол. Сонголттойгоор захидлын сервер дээр хадгалагдаж байгаа цахим шууданг татан авч болно.

Бүлэг-2.


Жишээ нь А-аас D –гийн хооронд и-мэйл илгээх протокол

2.3. Протоколыг шуудан илгээхэд хэрэглэх/Protocols used for e-mail

Бүлэг-2.

Зураг 36. А-аас D –гийн хооронд и-мэйл илгээх протокол ашиглана.


Интернэтийн хамрах хүрээ /Framework of the Internet/Анх 1969 онд АНУ-ын Батлан хамгаалахяам APRANET нэртэйгээр компьютерийгхооронд нь холбож шүлжээ үүсгэсэн ньинтернэтийн эхлэл болсон ба 1970-аад оны эхээр, их дээд сургуулиудад эрдэм шинжилгээний байгууллагууд сүлжээнд холбогдсон байсан бөгөөд 1991 онд арилжааны компьютерийн сүлжээ үссэн нь асар хурдтай хөгжихөд нөлөөлжээ. Өнөөдөр дэлхийн бөмбөрцгийн өнцөг булан бүрээс Компьютер болон харилцан мэдээлэл солилцох протокол ашиглан интернэтэд холбогдож байна.

Бүлэг-3. Сүлжээний

програм/Network application/

68


DNS (Domain NameSystem) - Интернетэд ямарнэг компьютер, төхөөрөмжийгIP хаягаар нь олдог. Серверийгч мөн адил. Харин нэрийгбичихэд түүний IP хаяг руухолбож өгдөг системийг Домэйннэрийн систем гэх ба үүнийгНэрийн серверүүд гэгдэхсерверүүд гүйцэтгэдэг.

69

Сүлжээний програм/Network application Бүлэг-3.

http://en.wikipedia.org/wiki/Domain_Name_System


Домэйн нэр-Domain nameДомэйн нэр гэдэг нь Интернет дээр байрлаж буй веб сайтуудыг олоход тусладаг интернет хаяг юм.Дээд түвшний домэйн – Top Level Domain-TLD /.com, .net, .org, .edu.. г.м/,Олон улсын код дээд түвшний домэйн – Country code Top Level Domain-ccTLD/.ru-russia, .cn-china, .kr-korea, .us-united states /Мөн үндэсний буюу улс үндэстний эх хэл дээр бичигддэг домэйн-Internationalized country code top-level domain (IDN ccTLD or ccIDN) зэргээр ангилагддаг байна.

70

Бүлэг-3.Сүлжээний програм/Network application/


Домэйн нэр нь тодотгол цэг нэр өргөтгөл гэсэн бүтэцтэйбайдаг. Нэр цэг өргөтгөл гэсэн бүтэц нь үндсэн домэйн нэрболох ба түүн дотор суб домэйн/sub-domain/ нэрнүүд ньорлуулалт цэг нэр цэг өргөтгөл гэсэн хэлбэртэй байна.Нэр бол тухайн веб сайтыг илэрхийлэх, веб сайтын эзнийсонгосон үг, үсгүүдийн нийлбэр байна.Өргөтгөл нь тухайн веб сайтын агуулгыг илэрхийлэх ба мөнямар улсынх гэдгийг илэрхийлж болно.

71

Бүлэг-3.Сүлжээний програм/Network application/


72

Сүлжээний програм/Network application/ Бүлэг-3.

Зураг 37. Домэйн нэрний илэрхийлэх утгыг харуулсан жишээ.


Домэйн нэр сервер-DNS serverDomain name server гэдэг нь интернэт дахь вэб хуудсуудынбайрлаж буй серверийн хаягийг хэрэглэгчийн компьютертайхолбож чиглүүлж өгдөг үүрэгтэй тусгай сервер компьютерыгхэлдэг. Интернэт дэх сервер, төхөөрөмж бүр өөрийн гэсэн IP хаягтай байдаг. Энэ нь цээжлэхэд хэцүү тоо байдаг бакомпьютерууд хоорондоо энэ IP хаягаар холбогддог. Үүнийгхүнд ойлгомжтой хандах зориулалтаар домэйн хаяг байдаг. Жишээ нь dusal.net вэб сайтын IP хаяг нь 69.60.111.100 юм. Харин үүнийг компьютерт ойлгуулж өгдөг зам заагч нь DNS сервер юм.

73

Сүлжээний програм/Network application/ Бүлэг-3.


74

Сүлжээний програм /Network application/ Бүлэг-3.

Зураг 38. Сүлжээний орчинд ажиллах дарааллыг харуулсан байна.


75

Интернэтийн үйлчилгээ/Internet services/

Үйлчилгээнийнэр

Тайлбар Protocol

www Интернетээр мэдээлэл хэвлэн нийтлэх, хэрэглэчдэд зориулсанүйлчилгээ, статик зураг, видео болон аудио үзэхийн тулд ашиглажболно.

HTTP

E-mail Мессеж харилцан солилцоход зориулсан үйлчилгээ. Захидал и-майл зурвас солилцох зориулсан үйлчилгээ.

SMTP,POP3,IMAP4

FTP Файл дамжуулахад зориулсан үйлчилгээ FTP

Telnet Алсын зайнд өгөгдөл дажуулах Telnet

Netnews Мэдээлэл солилцох үйлчилгээ. NNTP

Бүлэг-3.

Интернэт үйлчилгээний үндсэн төрлийг доор харуулав


Интернэт үйлчилгээ үзүүлэгч-“ISP (Internet Service Provider)Интернэтэд шууд орох боломжгүй байдаг учир нь та интернэтийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагуудаар дамжин интернэтээр холбогдох ёстой. Ийм төрлийн үйлчилгээ үзүүлдэг байгууллагуудыг ISP буюу Internet Service Provider гэдэг.

76

Харилцаа холбооны үйлчилгээ/Communication services/

Бүлэг-3.


Монголд нийт 8 ISP байдагISP Вэб сайтMicom http://www.micom.mnMagicnet http://www.magicnet.mnRailcom http://www.railcom.mnMobinet http://www.mobinet.mnMcs.comErdemnetBodicom

77

Харилцаа холбооны үйлчилгээ/Communication services/

Бүлэг-3.


Телефон утас шугам-Telephone lineЦогц үйлчилгээ тоон сүлжээ-ISDN (Integrated Services Digital Network) line"ISDN" нь дуу, дүрс, болон факсгэх зэрэг мэдээлэл харилцаахолбооны төрөл бүрийндэмждэг дижитал холбооныүйлчилгээ юм.

78

Харилцаа холбооны үйлчилгээний төрөл/Types of communication services/

Бүлэг-3.

Зураг 39.Телефон утасны шугам ашиглаж буй жишээ.


79

Харилцаа холбооны үйлчилгээний төрөл/Types of communication services/

ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Line)Утасны шугамаар дамжуулан мэдээллийг өндөр хурдаар дамжуулах боломж олгодог технологи. ADSL нь мэдээлэл авах хурдыг 1.5 - 9 Mbps хүртэл, мэдээлэл илгээх хурдыг 16 - 640 Kbps хүртэл нэмэгдүүлэх боломжтой. ADSL технологи хэрэглэн интернэтэд холбогдохын тулд ADSL Модем хэрэглэдэг.FTTH (Fiber To The Home)- Оптик холбоон буюу шилэн сабелӨндөр хурдны шилэн кабелийн интернэтийн үйлчилгээCATV (Cable television)- Кабелийн телевизATM (Asynchronous Transfer Mode)-Цахим төлбөрийн системMobile communications-Хөдөлгөөнт холбоо

Бүлэг-3.

u.it101-Лекц-7

Education