Srednja škola za okoliš i drvni dizajnSarajevoVilsonovo šetalište br.11

Maturski rad

Tema:Uloga i značaj višenamjenskih funkcija šuma

1

SADRŽAJ

Uvod............................................................................................................................................1

Šuma i životna sredina................................................................................................................3

Šumarstvo i druge privredne djelatnosti u F-ji...........................................................................4

očuvanja šuma i zaštiti okoline...................................................................................................4

Šumarstvo i poljoprivreda-..................................................................................................5-Šumarstvo i vodoprivreda-........................................................................................................6

-Šumarstvo i industrija-.......................................................................................................7-Šumarstvo i turizam, rekreacija-................................................................................................8

-Šumarstvo, lovna privreda, lovstvo-..........................................................................................9

Osnovi koncepta integralnog društva........................................................................................13

Ugroženost šumskih ekosistema i odnos čovjeka prema šumi.................................................17

Strategija održivog razvoja.......................................................................................................19

Konvencija o biološkoj raznolikosti.........................................................................................21

PRINCIPI I KIRTERIJUMI ZA UPRAVLJANJE ŠUMAMA..........................................22

OSNOVNI PRINCIPI (NAČELA) UPRAVLJANJA I GAZDOVANJA ŠUMAMA........22PRINCIP KONTINUITETA (TRAJNOSTI)...........................................................................23

Pojam i njegovo tumačenje...................................................................................................23PRINCIP KONTINUITETA (TRAJNOSTI) PRODUKCIJE.................................................24

PRINCIP KONTINUITETA (TRAJNOSTI ) PRIHODA........................................................26

PRINCIP KONTINUITETA (TRAJNOSTI) GAZDOVANJA ŠUMAMA..........................27

ZAKLJUČAK...........................................................................................................................29

LITERATURA.........................................................................................................................30

1

Uvod

Šuma je zbog funkcija koje vrši najsloženiji i najuniverzalniji ekološki sistem koji

integralno uključuje druge ekosisteme-stvara uslove za njihov nastanak, razvoj, stabilnost,

trajanje i obnovljivost što je u međusobnoj uslovljenosti i povezanosti izraz i sadržaj

prirodnog univerzuma interakcijskog djelovanja.

Značaj šuma kao faktora biosferne razmjene proizilazi iz karaktera šumske vegetacije

koja na našoj planeti ima glavnu ulogu u akumulisanje sunčeve energije u proizvodnji

biomase, u oslobađanju kisika, korištenju i fiksiranju ugljendioksida čime se uspostavlja

koliko-toliko, ravnoteža koja štiti žive organizme od štetnog uticaja ovog oksida.

Zbog izuzetno velike vertikalnosti i slojevitosti, velike površine lišća i iglica, šumske

zajednice imaju stabilizirajuće osobine.

S obzirom da se šume nalaze kao zona između litosfere i atmosfere njihova zelena

masa, procesi u zemljištu, biljkama i vazduhu koji ih okružuje,imaju nezamjenjiv uticaj u

transformaciji padavina, toplotnih i zračnih struja u značajnoj razmjeni materija zrak-voda-

zemljište-biljke,akumuliranju kosmičke energije itd.

Šumski ekosistemi imaju značajan uticaj na pedosferu, hidrosferu i atmosferu, a biljke

čine veznu kariku svih dijelova biosfere.

Fauna šumskog zemljišta omogućava procese razlaganja organskih materija, priprema

ishranu mikroorganizama koji učestvuju u procesima ishrane znatnog broja biljaka,

obezbjeđujući na taj način kružno kretanje biogenih elemenata.

Šume su najmoćniji i najvažniji filteri zagađenog zraka, čist zrak obogaćuju ozonom,

eteričnim uljima, korisnim baktericidima.

Šume vrše akumuliranjem biološko prečišćavanje vode, obezbjeđuju stabilnost i

izdašnost izvora, preko kojih napajaju sisteme za vodosnadbijevanje i vodotoke, čime se

svrstavaju najvažniji regulatori režima voda uopće.

2

Šume štite šumsko i poljoprivredno zemljište od erozije, sprečavaju razorno djelovanje

kosmičkog zračenja, smanjuju buku, povoljno utiču na psihu ljudi i opću revitalizaciju

organizma.

Značaj šuma je izuzetno veliki u razvoju kontinentalnog i primorskog turizma, zimskih

sportova, reakcije u cjelini.

3

Šuma i životna sredina

Životna sredina,na prelazu u novi milenij,predstavlja izuzetno važnu kariku u

nastojanju da se očuvaju i unaprijede sadržaji koji se čine bitnim za sav živi svijet, čovjeka

posebno. Razvoj ljudskog društva sve do početka XIX st., nije izazvao zabrinutost, jer je

ekološka ravnoteža bila dosta stabilna. Promjene koje su nastale u posljednjih 200 god.

upućuju nas na preduzimanje preventivnih i kurativnih mjera, kako bi se uspostavila narušena

ravnoteža i procesi devastacije prirodnih dobara usmjerili u pravcu njihovog očuvanja i

trajanja brige za zaštitu svih komponenti životne sredine.

Smatra se da su promjene izazvane zbog enormnog rasta ljudske populacije, razvoj

tehnologije i tehnike i nastojanje da se poveća životni standard, ne samo u nedovoljno

razvijenim već i u razvijenim zemljama svijeta. Razvijena tehnologija i stalno rastuće potrebe

za sirovinama i energetskim izvorima imaju za posljedicu prekomjerno korištenje prirodnih

resursa, neobnovljivih i obnovljivih kojima prijeti kolaps.

Uloga šuma u razvoju, unapređenju i zaštiti životne sredine je veoma značajan.

Uništavanje šuma u daljoj prošlosti, osobito i naročito u posljednja 3 vijeka, izazvalo je

pojave erozije zemljišta, velike poplave, smanjenje količina vode, promjenu klime, smanjenje

prinosa u poljoprivredi, a kao posljedica tih i drugih promjena, velike migracije stanovništva

i ugrožavanje egzistencije ljudske populacije.

4

Šumarstvo i druge privredne djelatnosti u F-ji

očuvanja šuma i zaštiti okoline

Čovjek je od postojanja bio prinuđen da koristi prirodna bogatstva, što će činiti i u

dalekoj budućnosti. To korištenje s gledišta društvenih interesa mora da bude racionalno ne

dovodeći stabilnost ekosistema u neravnotežu. Šumama se mora osigurati optimalna i

produktivna sposobnost, kontinuitet i trajnost gazdovanja čime se istovremeno obezbjeđuju i

sve općekorisne funkcije. Brojne privredne grane su korisnici funkcija šume, u različitim

vidovima, stabilne ekonomske visoke šume će omogučiti da se funkcije šuma poboljšaju,

unaprijede i održavaju na način koji je optimalan i u vremenu i u prostoru. Između korisnika

funkcija šuma i šumarstva kao privredne oblasti kojoj su šume povjerene na gazdovanje, kao

opće društveno dobro koje uživa zaštitu i poseban tretman, postoje određeni odnosi koji se

mogu ispoljavati kao komplementarni ili antagonistički interes. Zbog toga je neophodno da se

uspostave na bazi naučnih saznanja i odgovarajaćih kvalifikacija u sferi ekonomije,

odgovarajući društveno verifikovanih odnosi koji će biti obavezni za obje strane za šumarstvo

koje pruža usluge u domenu opće korisnih funkcija i za privredne grane koji su korisnici tih

dobara u procesu proizvodnje roba koje nastaju realizacijom proizvodnog programa i plana.

5

Šumarstvo i poljoprivreda-

Neusalgašenost odnosa između šumarstva i poljoprivrede datira iz davnina.

Antagonistički interesi bili su znatno manje izraženi kada je na našoj planeti bilo manje ljudi,

uz obilje šuma, obradivih površina, pašnjaka, livada. S povećanjem populacije stanovništva

došlo je do smanjenja površina pod šumama. Šume su uništvane i pretvarane u obradiva

zemljišta za uzgoj stoke. Od tog vremena počinje borba za zemljište, koja u našim krajevima,

naročito u planinskim područjima, gdje su uslovi za život veoma otežani i surovi, traje i

danas.

Bez obrzira na ustavno uređenje države, svojinske i društveno ekonomske odnose,

propise koji su regulisali zemljišnu politiku, stečena prava i tradiciju nijedna država u daljoj i

bližoj prošlosti, nije uspjela da na zadovoljavajući način koji bi odgovarao objema privrednim

granama, lokalnim zajednicama i pojedincima, na trajnjoj osnovi riješe suprostavljene interese

šumarstva i poljoprivrede.

Čak i kad je titular imovine,na šumskom i poljoprivrednom zemljištu bila država

nesporazumi su ostali, mada je njihov obim i intenzitet bio smanjen.

Nije cilj našeg razmatranja da ulazimo u dublju analizu uzroka protivrječnosti izmežu

navedenih djelatnosti. One imaju duboko korjenje u siromaštvu, neprosvjećenosti ruralnog

stanovništva, lošim životnim uslovima posebno u zabačenim planinskim područjima.

Obje privredne grane su najveći korisnici zemljišta i istovremeno izuzetno važne

privredne djelatnosti vezane u geografsko-orografskom pogledu, za udaljena planinska

područja sa zemljištem nižih kvalitetnih klasa i ograničenih prinosnih mogućnosti, zbog čega

su međusobni odnosi bili višestruko složeni i sa dijametralno suprostavljenim interesima.

Za šumarstvo je veoma važno da se riješi problem ispaše u šumama koja

onemogućava prirdnu obnovu i nanosi druge brojne štete nasadima i podmlatku.

Od prirodnih faktora koji mogu pomoči rješavanju problema ispaše je da stučnjaci šumarstva i

poljoprivrede utvrde koje površine mogu i treba da služe ispaši, a gdje treba biti šuma kao

trajna zajednica.

6

-Šumarstvo i vodoprivreda-

Uloga šuma i ostale vegetacije odavno je poznata i nizom istraživanja, s postavljanjem

dugogodišnjih ogleda u prostoru i naučno dokazana. Uticaj šuma je evidentno značajan u

protiv eroznoj, hidrološkoj i vodozaštitnoj funkciji, u ravnomjernijem doticanju vode,

akumuliranju i filtriranju.

Obnove šuma putem sadnje i melioracija u devastiranim izdanačkim šumama i

šikarama, te pošumljavanjem goleti, u brskoplaninskom području,nisu jedine mjere koje daju

pozitivne efekte u domenu uticaja na vodni režim. Melioracija pašnjaka, zatravljivanje i

protiveroziona agrotehnika su nezamjenjiva na strmijim nagibima ili neplodnim zemljištima

blažih nagiba.

Sve to upućuje na zaključak da se na šumskim i poljoprivrednim površinama treba da

izvode radovi koji će doprinjeti uspostavljanju skladnih odnosa u prostoru u funkciji zaštite

zemljišta, osiguranja optimalnog režima voda i potrebnih količina kvalitetne vode za najšire

potrebe.

Zaštita hidrotehničkih objekata, pretežno hidroenergetkih, u brdsko-planinskom

području, zahtijeva tijesnu i efikasnu saradnju šumarstva i vodoprivrede, posebno

vodoprivrednih organizacija koji obavljaju poslove zaštite od erozije zemljišta i preduzeća

šumarstva koje izvode radove biomelioracije, podizanju šumskih nasada u slivnim

područjima, njegom i zaštitom šuma.

7

-Šumarstvo i industrija-

Šumska vegetacija, odnosno šumski ekosistemi trpe posljedice ispuštanja otrovnih

plinova, prašine i drugih štetnih polutanata u vazduh. Štete su evidentne u blizini cementara,

koksara, hemijske industrije, termoelektrana, prerada plastičnih masa, proizvodnje boje i

lakova, rafinerija nafte, benzinskih pumpi, itd.

Štete od navedenih industrijskih postrojenja se održavaju na slabljenje otpornosti šumskog

drveća, sušenja grana, grančica, iglica, lišća, te cijelih stabala i sklonost ka oboljenju od

biljnih bolesti i štetočina. Dakle, štetni polutanti vrše uništavanje vegetacije u gradovima i

naseljima, na poljoprivrednim kulturama,šumama, šumskim i poljoprivrednim rasadnicima.

8

-Šumarstvo i turizam, rekreacija-

Kod nas u BiH postoje dobri prirodni uslovi za bavljenje na snijegu, organizovanje

međunarodnih takmičenja, škole skijanja i niza drugih rekreativnih sadržaja, što se sve

odigrava u šumskom ambijentu.

U šumskom ambijentu mogu se organizovati brojni sadržaji reakreativnog karaktera

od planinarenja, penjanje na najviše vrhove planina, branje šumskih plodova, biljaka, gljiva,

ribolova na planinskim jezerima, rijekama, pčelarenje itd.

Šumarstvo od objekata turizma, sporta i rekreacije trpi manje ili veće štete s obzirom da

turisti lože vatru, uništavaju pomladak i mlado drveće, bacaju štetne otpatke, uznemiravaju

divljač i sl.

Troškovi održavanja površina na kojima borave turisti su znatni, zbog čega se

održavanju ne posvećuje potrebna pažnja.

9

-Šumarstvo, lovna privreda, lovstvo-

Lovstvo kao vid rekreacije, obnove i zaštite lovišta i divljači, bez obzira na teškoće

financijske prirode, pokazuje zavidnu aktivnost, posebno u nekim društvima sa tradicijom i

večim brojem entuzijasta koji obnavljaju lovačke domove, podižu čeke, hranilišta i pojilišta,

što je za svaku pohvalu i respekt.

10

Šumarstvo može mnogo učiniti na obnovi fonda divljači u smislu podešavanja

vremena sječa i prostornog rasporeda sječa tokom godine, što bi pomoglo obnovi fonda

divljači, koja naročito u vrijeme parenja i donošenja potomstva zahtijeva mir. Da bi se to

postiglo lovačka društva, na osnovu informacija sa terena treba da na godinu dana pred sječu

upute molbu gdje i kada bi trebalo izbjegavati aktivnost iskorištavanja šuma. To usklađivanje

u dobroj mjeri može se postići uz malo dobre volje i uvažavanja specifičnosti života lovne

11

divljači. Svi lovci su dužni i obavezni da sarađaju sa preduzečima šumarstva u pružanju

potrebnih informacija koje mogu lahko prikupiti prilikom izlazaka u šumu. Obostrana

saradnja će imati pozitivne efekte za šumarstvo i lovstvo.

Osnovi koncepta integralnog društva

Osnove koncepta integralnog šumarstva prestavljene su na V Svjetskom šumarskom

kongresu, održanom u Sietlu 1960. god. s centralnom temom- „Višenamjensko korišćenje

šumskog zemljišta“.

12

Ova koncepcija dobila je opće priznanje uz konstataciju da praktična primjena zavisi

od različitih uslova ne samo u raznim zemljama već i u granicama jedne zemlje. Od usvajanja

koncepcije prošlo je 40 godina. Prihvaćena je kao osnovni način gazdovanja u većini

zemalja.

Nova koncepcija se zasnivana na jedinstvu svuih funkcija šuma uz respektovanje

činjenice da njihova povezanost, naročita između grupe proizvodnih i općekorisnih, ima

ekonomski i ekološki karakter.

U industrijskim razvijenim zemljama šume se rijetko koriste isključivo radi drvne

mase. Iako proizvodna funkcija daje značajan prilog poboljšanju materijalne osnove standara,

porast značaja ostalih funkcija, može u određenim okolnostima dovesti do ograničavanja

korištenja drvne mase, do povećanja troškova po jedinici proizvoda ili istovremeno do oba

slučaja.

U nekim slučajevima korišćenje šuma samo u jednu svrhu ne mora da dolazi u sukob u

odnosu na druge svrhe,najčešće do određenog obima iskorišćavanja. U drugim prilikama i

okolnostima iskorišćavanje jednog kvaliteta moše negativnoda utičena druge. Forsiranje bilo

koje funkcije neizbježno dovodi do štete u životnoj sredini i progresivno smanjuje ukupni

kvalitet šume.

Koncept integralnog šumarstva zahtjeva cjelovit pristup u smislu bržeg prilagođavanja

šumarstva u zadovoljavanju tekućih i budućih potreba društva u odnosu na šume. Koliko je

neophadno da se šumarstvo prilagođava za izvršavanje novih i složeijih zadatakai društvena

zajednica treba da usmjerava i ubrzava taj proces odgovarajučim podsticajnim mjerama na

dugoročnoj osnovi.

-Klasifikacija funkcija šuma

Klasifikacija funkcija šuma su nastale kao rezultat sagledavanja njihovog uticaja na

životnu sredinu i koristi koje one pružaju.

13

Povećano korišćenje funkcija šuma u domenu životne sredine, posljdeice nestajanja

šuma na velikim prostorima, povećanje ljudske populacije i razvoj društva, doprinijeli su

potrebi kompleksnog saglodavanja njihovih funkcija i uticaja.

Za naše uslove su značajne klasifikacije iz 70-tih godina koje su dali D.Zahar,

Komisija za šumarstvo FAO i F. Papanek. One su sveobuhvatne i najviše odgovaraju

evropskim uslovima. Polazeći od podjele životne sredine na:prirodnu antropogenu i socijalnu

i funkciju šuma u pojedinim dijelovima životne sredine D.Zahar (1977) s ve funkcije dijeli na:

o -biosferne funkcije šuma

o -proizvodno-privredne

o -društvene funkcije šuma.

Saglasno teoriji klasifikacijske životne sredine, pejsaža i fnkcija šuma, koje je razradio

Z.Sahar, životna sredina je definisana kao sveukupnost spoljnih faktora koji utiču na živi

organizam. On je dijeli na prirodnu antropogenu i socijalnu sredinu i u svakoj od njih šume

obavljaju određene funkcije. Sa ekonomskog stanovišta prirodne i društvene funkcije šivotne

sredine predstavljaju neproizvodne funkcije ili “funkcije posebnog značaja“, nasuprot

proizvodnim.

Kako šume najčešće ispunjavaju istovremeno više funkcija, to se i šumska gazdinstva

javljaju kao organizacije koje su dužne da obezbjeđuju raznovrsne potrebe i interese društva.

- Klasifikacija FAO funkcije šuma svrstava u tri grupe:

o -proizvodne funkcije;

o -funkcije očuvanja i zaštite;

o -rekreaciono-zdravstvene funkcije.

14

Proizvodne funkcije obuhvataju proizvodnju drveta i ostale proizvode šuma (šumski

plodovi, gljive, ljekovito bilje, smola i dr.) Ovdje spada divljaš i drugi živi organi koji služe

čovjeku za vrijednost na tržištu.

Funkcija očuvanja i zaštite obuhvataju:zaštitu zraka, uticaj šuma na klimu, vodu,

zemljište, divljač. Ove funkcije se teško mogu iskazati financijski. Njihov značaj je rastao sa

povečanjem nestajanja šuma i prisutnim štetama nastalih u životnoj sredini.

Rekreaciono zdravstvene funkcije su od izuzetnog znašaja za savremenog čovjeka

opterećenog brigama za egzistenciju, uz život u sredini koji je nezdrav i zagađen štetnim

polutantima. Šume pružaju izuzetne mogućnosti da se u njima nađe mir i uživa u čistoj sredini

sa mogućnostima za rekreaciju u najširem smislu.

Druga i treća grupa funkcija pripadaju općekorisnim funkcijama.

Odgovarajućom metodologijom treba utvrditi vrijednost ovih funkcija, kako bi

šumarstvo imalo osnova da traži od šire društvene zajednice, učešće u troškovima gazdovanja

šumama, a posebno za realizaciju programa proširene biološke reprodukcije šuma, njihovo

održavanje,zaštitu i njegu.

Tri osnovne funkcije šuma su:

o proizvodne funkcije;

o zaštitne funkcije;

o kulturne funkcije.

-Prva grupa obuhvata proizvodnju drveta (sirovo drvo, debele grane i drveni ugalj,

kora ,lišće i iglice, novogodišnje jelke), gajenje divljači (ulovljena četvoro nožna divljač, lov

na označenu divljač, šumska ispaša pčela), sekundarna proizvodnja (sakupljanje šumskog

voća, gljiva, šumski plodova, šumskog sjemena i korišćenje bitumena i neorganskih materija).

Zaštitne funkcije su:zaštita tla (zaštita od erozije, od derlacije, od odronjavanja, od lavina i

zaštita obala vodenih tokova).

15

Sadržaj zaštite iz domena vodoprivrede su:regulisanje režima voda, povećanje oticaja

vode i sliva, zaštita vještačkih jezera i izvora pitke vode, zaštita izvora podzemne vode i

zaštita ljekovitih izvora.

Klimatski uticaji su: uticaj šuma na horizontalne padavine, uticaj šuma u borbi proziv

suše, zaštita komunikacija od vjetra i snijega, zaštita čistoće vazduha i stvaranje pogodne

mikroklime.

-Kulturne funkcije se dijele na:rekreaciju, zaštitu prirode, obrazovanje i vježbe.

U sadržaj rekreacije spada: prigradska rekreacija u prirodi, turizam orijentisan na

prirodu, lov kao sport, zdravstveni uticaj banjskih lječilišta, klimatskih banja i oblasti tišine,

potom sanacija životne sredine od buke, žarišta, od klica i pretjerane toplote.

Zaštita prirode obuhvata: nacionalne parkove, zaštita prirodne oblasti, državni i

prirodni rezervati, zaštićena nalazišta.

Obrazovanje i vježbe: vojne šume, školske šume, šume za naučna ispitivanja, šume

privrednih organizacija, obrazovanje u javnosti iz oblasti šumarstva

Ugroženost šumskih ekosistema i odnos čovjeka prema šumi

Ugroženost šuma vodi u prahistoriju. Za proteklih deset milenijuma, prema stranim

izvorima, čovjek je uništio oko dvije trećine prvobitnih šuma površine oko 80 miliona

16

kvadratnih kilometara. Naj noviji podaci ukazuju da godišnje, na našoj planeti nestaju šume

površine 16 miliona hektara.

Šume su, uglavnom, zamijenjene poljoprivrednim kulturama koje, u poređenju sa

šumskim ekosistemima, nemaju ni približnu sposobnost zaštite zemljišta od erozije,

regulisanja režima voda, uticaja na klimu nekog kraja, proizvodnju kisika, održavanja balansa

kisik-ugljendioksid, itd.

Suočeni smo s potrebom da na nov način prilazimo pitanjima očuvanja i unapređanja

šuma, radi obezbjeđenja njihove trajnosti, optimalnog funkcionijanja i ekološke stabilnosti.

Antropogeni poremećaji napadaju biocenozu, ali istovremeno i životni prostor i odnose u

razmjeni materije i energije. Prema Valaševiću Refjus smatra da napad na biocenozu i odnose

u razmjeni doprinosi oštećenju čitavog niza povezanih sistema.Isti autor smatra da prirodni

stresovi, kao što je nedostatak vode,hranljivih materija ili raznih katastrofa nastale prirodnim

putem,kao što su vjetrolomi, snijegolami, nisu način ozbiljnijih ugrožavanja. Većina šuma su

gazdinski sistemi. Radi toga ni šumski radovi u okviru njihovih biocenoza i staništa nisu

činioci ugrožavanja sve dotle dok se ne dovede u pitanje sistema,njegova

funkcionalnost,ispunjavanje šumsko-privrednih ciljeva. S druge strane ubraja se u

ugrožavanje one mjere koje same po sebi nisu štetne, ali remete razmjenu materija i

međusobne odnose sa druim dijelovima okoline. Iz navedenih kriteriuma proizilazi da je teško

obuhvatiti mnogostruke faktore koji ugrožavaju šumski ekosistem.

Obim i kvalitet saznanja o šumskim ekosistemima i o dejstvu antropogenih zahvata,

društveni zahtjevi i postavljeni ciljevi, određuju dali će pojedini uticaji biti faktori

ugrožavanja ili neće. Iz toga proizilazi saznanje da je ugrožavanje šumskih ekosistema

relativna i promjenljiva veličina.

Kod nas, velika krčenja enormno su smanjila šumske površine. To je rađeno s ciljem

da se naseli što veći broj stanovništva u brdsko-planinska područja, naročito poslije I

svjetskog rata. Preostale šume ukoliko nisu bile nepristupačne, devastirane su prekomjernim

sječama, ispašom, požarima, smolarenjem, proizvodnjom drvenog uglja itd. To je imalo za

posljedicu pojavu erozije zemljišta, došlo je i do promjene klime i niz drugih čtetnih

posljedica u domenu zaštite životne sredine.

17

Naše šume su i danas izloženo od opasnosti devastiranja, iako je cjeli niz nekadašnjih

negativnih uticaja prestao da djeluje ili je sveden ne manji obim i intezitet.

Ako pođemo u daleku istoriju čovjeka i njegovog odnosa prema šumama, suočavamo

se s raznim periodima od prvih ljudskih zajednica u kojima je čovjek bio, doslovno, sastavni

dio šumske zajednice, pa do današnjih dana.

Vučinović navodi šest perioda koji su se međusobno uveliko razlikovali:

o period kada je čovjek bio sastavni dio šumske zajednice;

o period umjerenogkorišćenja resursa šume;

o period masovnog uništavanja šuma;

o period prekomjernog(nekontrolisanog) korišćenja šume;

o -period planskog gazdovanja šumama;

o period više funkcionalnog(integralnog)šumarstva.

Strategija održivog razvoja

18

U svijetu se sve više govori o neophodnosti očuvanja životne sredine tj. zaštita prirode,

jer mnogi pokazatelji govore da je ista obiljno ugrožena.

1. Životna sredina je okvir društvenog i biološkog razvoja čovjeka. U njoj on zadovoljava svoje

egzistencijalne potrebe kao biološko biće i nalazi resurse i prostor za privrednu aktivnost, koja

je osnov razvoja društvenog sistema. Narušavanje ovog okvira ugrožava čovjeka, biljni i

životinjski svijet i odvijanje privredne aktivnosti. S tim uvezi, od posebnog znaćaja je

upravljanje resursima, zbog njihovog iscrpljivanja i nepoželjnih uticaja na okolinu prilikom

njihove eksploatacije i prerade.

2. Upravljanje resursima se sastoji u vođenju brige o njihovim kolićinama, ekološko-

tehnološko-ekonomskoj valorizaci te davanju licenici za njihovu eksploataciju. Država može

uvesti naknadu za korištenje resursa s ciljem posticanja racionalne potrošnje, odnosno

zamjenu koristenih resursa drugim.

3. Cilj upravljanja resursima je da se oni sačuvaju za potrebe budućih generacija, imajući na

umu da je danas manje aktuelna podjela na obnovljive i neobnovljive resurse,a više na iscrpne

i neiscrpne, pri čemu se pokazalo da su neobnovljivi resursi neiscrpni, a obnovljivi iscrpni. To

praktićno znači da ne postoji ni jedan tip rursa koji se može bezgranićno iskorištavati.

Problematika životne sredine i održivog razvoja tj. upravljanja resursima predstavlja

jedan od najaktuelnih problema današnjice. Neophodan je naime, odgovor na pitanje : Kako

obezbjediti uspješan razvoj i blagostanje ljudi, a istovremeno očuvati sve biološke,

energetske i dr. resurse, kako zaštiti životnu sredinu, odnosno prirodu?

Upravljanje resursima svodi se, u prvom redu, na usklađivanju potreba za razvojem sa

ograničenim mogučnostima prirodnih resursa. To nije nova orjentacija, ali je svakim danom

sve aktuelnija, teža i odgovornija.

4. Temeljne odrednice zaštite životne životne sredine i održivog razvoja definisane su brojnim

međunarodnim deklaracijama i konvencujama, a naručito Bergenskom deklaracijom o

održivom razvoju Evropske ekonomske komisije, Rio deklaracijom o životnoj sredini i

razvoju, Konvencijom o bijološkom diverzitetu, Helšinskom deklaracijom o zaštiti

Evropskih šuma, kao i Seviljskom strategijom o rezervama biosfere.

19

U svim ovim (i mnogim dr.) međunarodnim dokumentima insistira se na novoj

koncepci zaštite životne sredine. To je koncepcija tzv. „integralne razvojne žaštite“ , dakle

one zaštite koja se planira, organizuje i sprovodi kao sastavni dio svake ljudske aktivnosti.

Takva zaštita je optimalni kompromis koji može da bude garancija opstanka. To je u osnovi

filozofija održivog razvoja.

5. Šta je zapravo održivi razvoj? Održivi razvoj se ćesto definiše kao onaj razvoj koji

zadovoljava potrebe sadašnjih generacija, i koji ne dovodi u pitanje sposobnost budućih

generacija da zadovolje vlastite potrebe. Ova definicija proklamovana je Bergenskom

deklaracijom.

Ideja o održivom (usklađenom, uravnoteženom, planskom i racionalnom), razvoju,

prisutna je dugo. Ona ustvari predstavlja brižan i odgovoran odnos prema obnovljivim i

neobnovljivim resursima, u namjeri da se osigura budućnost čovječanstva.

Zato se ustvari, o ovoj deklaraciji insistira na racionalnom i štedljivom korišćenju

prirodnih resursa, projetkovanju uticaja svake ljudske djelatnosti na životnu sredinu, procjeni

rizika i šteta koje mogu nastati.

Naravno, Deklaracija za održivi razvoj je polazište za planiranje održivog razvoja.

Ostaje međutim, pitanje: Kojim instrumentima, metodama i postupcima se njena opredjeljenja

operacionalizuju? Kao se procjenjuje da li je razvoj održiv ili nije? I za koga? Da li su

dovoljne lokalne procjene uticaja razvoja na životnou sredinu ili se princip uravnoteženog

razvoja mora primjenjivati mnogo šire. Ima dakle puno prostora za subjektivno primjenu.

Ali u svakom slučaju, Bergenska deklaracija o održivom razvoju i Rio deklaracija o

životnoj sredini i razvoju utiru put i stvaraju obavezu da razvoj nesmije biti u sukobu sa

prirodom, već da mora biti u ravnoteži sa njom.

Konvencija o biološkoj raznolikosti

20

Pretpostavke za ostvarenje neophodne ranoteže u dobroj mjeri daje Konvencija o

biološkom diverzitetu, koja se zalaže za očuvanje bioloskog diverziteta i održivom koriščenju

njegovih komponenata. Kao mjeru odnosno instrument za očuvanje biološke raznolikosti i

ovdje se zahtjeva razvoj nacionalne strategije, razreda planova i programa za očuvanje i

održivo koriščenje biološke raznolikosti.

Za razliku od Bergenske deklaracije,koja naglašava nužnpst li ga ograničava na

nedovoljno definisani održivi razvoj, Konvecija o biološkom diverzitetu određenu prednost

daje zaštiti prirodnih ekosistema, biljnih i životinjskih vrsta i genetičkih resursa. Pri tome,

Konvecija definiše dosta jasne smjernice za očuvanje biološke raznovrsnosti i brojnosti, što na

prvi pogled ima obilježje konzervatorskog pristupa. Ali, ova se Konvencija stavlja u kontekst

razvoja i zahtjeva usklađivanja interesa i ciljeva za zastitu i u razvoju. Jasno se potvrđuje

princip integralne razvojne zaštite,odnosno potvrđuje se pristup da se životna sredina,

može efikasno sprovoditi jedino kao sastavni dio razvoja. To znači da razvoj mora da

predvidi sve mjere očuvanja prirodnih resursa,sve razlike, da projektuje moguće štete, kao

mjere za njihovo saniranje.

I upravo takav koncept sadržan je u Seviljskoj strategiji za uspostavljanje svjetske

mreže rezervata biosfere. Rezervati biosfere treba da razriješe jedno od najvažnijih pitanja

sa kojima se svijet suočava: Kako pomiriti očuvanje biološke raznolikosti sa potrebama

društvenog i ekonomskog razvoja i očuvanjem kulturnih vrijednosti? Odnosno, kako

ostvariti ravnotežu između ponekad sukobljenih ciljeva održavanja biološke ravnoteže,

promovisanje ekonomskog razvoja i očuvanja kulturnih vrijednosti? Na taj način

rezervat biosfere ima tri komplementarne funkcije i to:

-Funkciju konzervacije, koja obuhvata očuvanje genetskih resursa, vrsta i ekosistema,

-Funkciju razvoja, koja se odnosi na omogućavanje održivog ekonomskog razvoja i

-Funkciju logističke podrške, koja obuhvata demonstracione projekte,ekološku obuku i

obrazovanje i istraživanja koja su povezana sa lokalnim, nacionalnim i globalnim pitanjima

konverzacije i održivog razvoja.

PRINCIPI I KIRTERIJUMI ZA UPRAVLJANJE ŠUMAMA

21

OSNOVNI PRINCIPI (NAČELA) UPRAVLJANJA I GAZDOVANJA ŠUMAMA

Osnovni principi (načela) upravljanja i gazdovanja šumama danas nisu sporni. Oni su

na međunarodnom planu usaglašeni, obuhvaćeni i definisani međunarodnim konvencijama

(Rio de Janeiro,1992,Helsinki 1993). To su :

-PRINCIP KONTINUITETA (TRAJNOSTI), teži trajnom obezbezbjeđenju korist od šuma;

-PRINCIP POLIFUNKCIJONALNOSTI, teži optimalizaciji sve ukupnih koristi od šuma;

-PRINCIP EKONOMIČNOSTI, teži ostvarenju što povoljnijeg odnosa između sveukupnih

koristi od šuma,s jedne,i utrošaka rada i sredstava, s druge strane,odnosno princip koji teži što

večem stepenu realizacije ukupnih koristi od šuma sa što manjim (minimalnim) sredstvima.

Osnovni principi su najčešće Zakonski sankcionisani (propisani kao obavezni) u svim

zemljama u kojim postoji šumarstvo kao struka, nauka i privredna grana.

PRINCIP KONTINUITETA (TRAJNOSTI)

22

Pojam i njegovo tumačenje

Kontinuitet (trajnost) je neutralni vremenski pojam. Njim jednostavno označavamo

trajanje, neprekidnost, stalnost, ponovljivost, jednakomjernost. Konkretan značaj pojam

kokontinuitet dobije se atributom na koji se odnosi. Prilikom razmatranja gazdovanja šumama

možemo govoriti:

-O kontinuitetu produkcije drvne mase i drugih proizvoda i opštekorisnih učinaka šuma,

-O kontinuitetu prihoda u drvetu i drugim proizvodima i opštekorisnih učinaka šuma, ili

istovremeno (integralno),

-O kontinuitetu svih funkicija i potencijalu šuma, ili kraće rečeno jezikom uređivanja šuma, u

kontinuitetu gazdovanja šuma.

Dakle, polazeći od potreba i zahtijeva društva za proizvodima i opštekorisnim

učincima šuma, s jedne, i drugih mogućnosti šuma, s druge strane, princip kontinuiteta u

gazdovanju šumama povezuje i usklađuje (harmonizuje) produkciju (proizvodnju) i

korišćenje šuma.

Prema tome gazdovanje šumama i šumskim zemljištem će povečati na principu

kontinuiteta (trajnosti) onda ako ste prilikom planiranja i provođenja biotehničkih mjera u

procesu gazdovanja istovremeno vodi računa o principu kontinuiteta produkcije i o

principu kontinuiteta prihoda.

PRINCIP KONTINUITETA (TRAJNOSTI) PRODUKCIJE

23

Šumska produkcija (proizvodnja) drvne mase treba da je maksimalna po količini i

kvalitetu jer je to opšti cilj svake privredne djelatnosti, pa prema tome i šumski. Trajno

proizvoditi što više i što kvalitetnije (a to znači i sto vrijednijih) sortimenata, potrebni društvu

i privredi (tržištu), je glavni savremeni zadatak šumarstva kao privredne grane, jer samo trajno

maksimalna proizvodnja, usklađena sa proizvodnim mogućnostima staništa biće u stanju da

znatnim djelom podmiri današnje i buduće potrebe koje se povečavaju sa opštim napredkom

društva i privrede.

Produkcija (proizvodnja), u šumama je često povezana sa mnogim štetnim faktorima

koji redukuju, a često i unište proizvodnju. Najčešće su to biljne bolesti, insekti i ostali biotski

i abiotski faktori. Kako se radi u vrlo dugom procesu proizvodnje (najčešće 80 do 140 god. )

to je, za ostvarenje dobrih proizvodnih rezultata potreban dugotrajan sistematski rad iz

godine u godinu, iz decenije u deceniju, na formiranju takvog sastava i strukture izgrađenosti

sastojina (šuma) koje su otporne na biljne bolesti, insekte i druge biotske i abiotske faktore,

posebno na štetno djelovanje sunca, vjetra, oluja, i snijega i koje će u potpunosti koristiti

prirodne produkcione mogučnosti staništa.

Drugim riječima potreban je stalan i sistematski rad koji se provodi radi ostvarivanja

trajno što večeg prirasta. U konačnoj liniji to znači stalan i sistematski rad radi ostvarenja

trajno što većeg prinosa, jer ovaj zavisi od toga kakav je bio prirast u toku produkcionog

perioda.

Od sastava i strukture izgrađenosti šuma zavisi, dalje, da li će se podmlađivanje moći

uspješno izvršiti i kakav če bit razvoj sastojina koje se imaju tek podići te da li će šuma u

potpunosti vršiti sve ostale svoje trajne opštekorisne učinke (funkcije). U negativnom slučaju

neće se moći uspješno dovršiti proces proizvodnje u nekoj ili više sastojina pa će biti prinos

manji uprkos tome što je prirast u toku jednog dijela produkcionog perioda bio dobar.

Dakle, od našeg rada, u velikoj mjeri, zavisi da li će prinos biti zadovoljavajući u

daljoj budućnosti ili neće i da li če šuma u potpunosti vršiti sve ostale trajne opštekorisne

funkcije. S toga u procesu gazdovanja šumama naš rad mora biti usmjeren na to da prinos

bude trajno što veći i kvalitetniji i da se očuvaju i ojačaju ostale trajne opšte korisne funkcije

šuma.

24

Prema tome, šumama se gazduje u smislu principa kontinuiteta produkcije ako se

stalno, iz perioda u period poduzimaju, odnosno provode sve potrebne biotehničke mjere

rada:

-Ostvarenja trajno što većeg prirasta i trajno što većeg prinosa šuma;

-Usklađivanja strukture prinosa sa sagledanim potrebama društva (šireg tržišta) kako s

obzirom na vrste drveća tako i s obzirom na njegovu debljinsku strukturu i

-Očuvanja i jačanje ostalih trajni opštekorisnih funkcija odnosno učinaka šuma.

U kojoj je mjeri ostvaren cilj maksimalne produkcije drvne mase u šumama u BiH

pokazuje analiza proizvodnih mogučnosti staništa pojedinih gazdinskih klasa i njihove

efektivne produktivnosti. Kao opši prosjek, za sve gazdinske klase zajedno može se ocjeniti

50% od optimalnog. U pojedinim gazdinskim klasama,posebno u grupi gazdinski klasa sa

visokih šuma sa prirodnom obnovom stpen iskorišcenja proizvodnih mogučnosti staništa

dostiže i do 80%.

25

PRINCIP KONTINUITETA (TRAJNOSTI ) PRIHODA

Prije 60 i više godina mislilo se da če drvo biti zamjenjeno drugim materijalima i da će

zato industrijalizovano društvo trošiti sve manje drveta. Međutim pokazalo se baš obrnuto.

Istraživanja koja je proveo FAO u svim regijama svijeta pokazala su da je potrošnja drveta za

industrisku preradu to veća što je nacionalni dohodak u dotičnoj zemlji veći. Šta više,

pokazalo se da je krivulja potrošnje kartona i papira paralelna sa krivuljom rasta nacionalnog

dohodka. Na taj način princip trajnosti je poprimio progresivni smisao jer ne samo, kako smo

prije mislili, da ćemo trebati, podjednake količine, sada je jasno da trebamo i da ćemo trebati

sve više i više te sirovine. Grubo uzevši, svjetska potrošnja drveta raste za preko 2% godišnje.

Potrebe za drvetom (i drugim proizvodima i učincima šume) su stalni. One se

ponavljaju iz godine u godinu,iz perioda u period. Da bi se te potrebe što urednije

zadovoljavale potrebno je formirati takav sastav šuma iz kojih če se dobivati trajno

ujednačeni prihodi u količini, kvalitetu, koji će biti u najboljem mogućem skladu sa

potrebama privrede, odnosno šireg tržišta.

Prema tome, šumama se gazduje u smislu principa kontinuiteta prihoda onda kada se

poduzimaju sve potrebne biohtehničke mjere radi:

o Što bržeg formiranja takvog sastava šuma iz kojih če se dobivati trajno ujednačeni

prihodi po količini i kvalitetu, i koji će biti u najboljem mogućem skladu sa potrebama

društva odnosno šireg tržišta.

26

PRINCIP KONTINUITETA (TRAJNOSTI) GAZDOVANJA ŠUMAMA

Princip kontinuiteta produkcije i princip kontinuiteta trajnosti se nalaze u većoj ili

manjoj međusobnoj oprečnosti, ako se u šumama gazduje u smislu principa kontinuiteta

gazdovanja. To znači da sa stanovništa principa kontinuiteta produkcijetreba činiti jedno, a sa

principa kontinuiteta prihoda drugo. Tako npr. kada se radi o šumama provađenje u život

gotovo svake mjere u smislu prvog (produkcije ) ili drugog (prihoda) principa povlači za

sobom određeniobim siječa, kao i odreeni kvalitet drvnih masa koje sa tim sječama dobijaju.

S toga se može određeno govoriti:

a) O obimu sječa i kvalitetu drvnih masa samo sa stanovništva principa kontinuitete

prodokcije. Radi se o onom obimu i kvalitetu drvnih masa koji bi se dobili samo

sječama sa stanovništa uzgojnih potreba sastojina (šuma), odnosno o onom obimu i

kvalitetu drvnih masa koji bi se dobili kada bi se sječama dao karakter uzgojnih mjera

u potpunoti. Radi lakšeg izlaganja označimo taj obim sječa sa A

b) O obimu sječa i kvalitetu drvnih masa samo sa stanovništa principa kontinuiteta

prihoda. Radi se o onom obimu i kvalitetu drvnih masa koji bi se dobili samo sječama

ako bi im se dao isključivokarakter mjere radi što bržeg formiranja takvog sastava

šuma iz kojih če se dobivati trajno ujednačeni (godišnji i periodični) prihodi po

količini i kvalitetu. Označmo taj obim sa B.

Može biti A veće od B ili B veće od A ,bilo u pogledu obima sječa bilo u pogledu

kvaliteta drvnih masa koje se sječama dobivaju. Nikada nije A jednako B, ni u kom pogledu.

Amplitude A-B i u jednm i udrugom pogledu (količini i kvalitetu ) nazivamo amplitudama

kontinuiteta gazdovanja šumama s obzirom na obim sječa. Pomoću njih se može definisati

princip kontinuiteta gazdovanja šumama na slijedeči način: Svako riješenje u pogledu obima

siječa i kvaliteta drvne mase koje se tim sječama dobivaju, rješenje je u smislu principa

kontinuiteta gazdovanje šumama ako ono leži u navedenim amplitudama.

Zbog toga je za planiranjegazdovanja šumama u smislu principa kontinuiteta gazdovanja

od ključnog značaja poznavanje veličine amplitude koju određuje princip kontinuiteta

produkcije i princip kontinuiteta prihoda,kao i oprečnost između ova dva principa.

27

Dakle, da bi se priikomplaniranjagazdovanja, mogla donositi rješenja u smislu

kontinuiteta, moraju se takve amplitude utvrditi.

Amplituda kontinuiteta gazdovanja šumama ne može se izraziti pomoću obima siječa kada

se radi o goletima. Ona se može definisati na bazi površina:

A=F i B=F/u;

gdje je:

F-površina goleti;

u-odabrani produkcioni period,

Naše šumarstvo se ne može odreći težnje da postupno formira šume iz kojih će se

dobijati trajno (kontinuelno) što veći prinos i što ujednačeniji prihod tj. ne može se odreći

principa kontinuiteta u gazdovanju šumama.

Po tom principu treba da se ide,s jedne strane za što većom produkcijom, a s druge

strane, za što ujednačenijim prihodima. Kod konkretnih šuma aktivnost na povećanje

prdukcije i aktivnost na ujednačavanje prihoda nalaze se uvijek u većoj ili manjoj međusobnoj

oprečnosti. S toga su u praksimoguća samo kompromisna rješenja tj. takva kod kojih će se

voditi računa o jednoj ili drugoj strani.

28

ZAKLJUČAK

Iako će značaj kompleksa tzv. opštekorisnih funkcija šuma u budućnosti da raste

značaj proizvodne mogučnosti se neće smanjivati nego će takođe, da se povećava i to ne zbog

toga što korišćenje proizvodne funkcije daje značajan doprinos materijalnoj strani standarda

već, prije svega, što je drvo kao materijal na mnogim mjestima upotrebe nezamjenljivo.

Proizvodna funkcija se zbog toga pojavljuje kao “opštekorisna“, dok su opštekorisne funkcije

u isto vrijeme “privredne“ i to zbog svog mnogostrukog pozitivnog uticaja na uslove života i

rada čovjeka. Opšte korisne funkcije šuma su ustvari, rezultat funkcionisanja šuma kao

ekosistema i u suštini posljedica proizvodne funkcije. Nesporna je, naime, mođusobna

uslovljenost i međuzavisnost svih funkcija šuma,jer samo vitalna šuma (ekonomski vrijedna

tj. privredna šuma) pretpostavlja i viši kvalitet opštekorisnih fnkcija šuma. Zbog toga će sve

šume, kao obnovljivi prirodni resurs, i u budućnosti služiti za proizvodnju drvne mase u cilju

zadovoljavanja društvenih potreba, jer se ne može zamisliti ni društvo u budućnosti kome

drvo neće biti potrebno.

Ulaganjem u razvoj i unapređenjem proizvodnih funkcija šuma istovremeno postižemo

i unapređivanje drugih brojnih funkcija šuma,kojima one doprinose stvaranju stabilne i zdrave

životne sredine.

29

LITERATURA

1. Bazalo, Grujo, Uređivanje šuma 2003-2004

2. Bojadžić Nedžad, Uređivanje šuma

3. Internet izvori

30