PAISAXES VEXETAIS

As formacións vexetais dispóñense en comunidades, cuxo conxunto constitúe a PAISAXE VEXETAL

Dada a influencia que o clima exerce sobre a vexetación, abórdanse as paisaxes por

áreas climáticas

- de clima oceánico

- de clima mediterráneo

Paisaxes vexetais - de ribeira

- de clima subtropical canario

- de montaña

CONCEPTOS:

* Vexetación clímax ou climácica: é o estado natural da vexetación que se atopa en equilibrio dinámico co medio ou contorno ambiental e en ausencia de inter- vención do ser humano.

* Vexetación antrópica ou formacións regresivas: son formacións alteradas e modifi- cadas pola intervención, dun xeito ou doutro, do ser humano.Así, pode ser resultado da súa introducción intencionada polo ser humano nun espazo de terminado da biosfera polo seu valor económico ou da degradación da cuber-

ta vexetal existente derivada de actuacións dos homes (exemplo: as repoboa- cións de piñeiros e eucaliptos na paisaxe vexetal oceánica)

* Resultado disto, teremos que distinguir entre formacións primarias autóctonas e formacións secundarias derivadas (que substitúen ás anteriores e que, en moitos casos, fano de xeito degradado, especialmente naqueles ámbitos – por ex. no cli- ma mediterráneo- nos que resulta moi difícil a recuperación da vexetación clímax)

Reino: HolárticoRexión: Eurosiberiana

Paisaxe vexetal de clima oceánico

* Correspóndelle á rexión floral eurosiberiana.

Bosque caducifolio * Formacións vexetais características A landa O prado

O BOSQUE CADUCIFOLIO

- Bosque denso e umbrófilo constituído por árbores altas, con tronco liso e recto e folla grande (cae no outono =caducifolios ou de folla caduca, que se renova anualmente) que compiten entre eles por ocupar os estratos superiores e acadar a luz.

- posúe relativamente poucas especies.

- hoxe ocupa un espazo reducido e foi moi modificado pola intervención humana desde épocas antigas.

- os individuos das distintas especies reúnense formando grandes masas = bosques monoespecí- ficos.

- especies máis características - carballo

- faia

- sotobosque: fentos e mofos en ambiente sombrío (das copas das árbores).é pobre pola escasa luz dos estratos inferiores.

FAIA: * tolera mal a calor e ben o frío.

* esixe moita humidade = árbore de montaña.Representa a especie forestal atlántica entre os 800-1500 m

* adáptase a solos calcarios e silíceos, aínda que prefire os calcarios.

* crecemento lento.

*Usos: madeira dura e de boa calidade mobles e utensilios.

* forma bosques específicos (máis densos que o carballo) ou mixtos co carballo. (bosques monoespecíficos)

* Foi talado e explotado abusivamente.

* Área principal: Cordilleira Cantábrica e Pireneo navarro.Tamén aparece como árbore de montaña en latitudes máis baixas: ramal norte do Sistema Ibérico e serras máis orientais do Sistema Central.

FAIA

FAIA

FENTO:

MOFO:

CARBALLO:

* non soporta veráns calorosos. * menor tolerancia ao frío e esixe menos humidade que a faia = sitúase a altitudes menores.

* crecemento: lento + gran lonxevidade.

* Usos: madeira dura construcción/mobles/barcos.

* Áreas: Galicia e Cordilleira Cantábrica.

* Variedades: - Quercus robur: árbol silicícola que necesita humidade e tª suave, polo que non soe aparecer por riba dos 500-600 m - Quercus petraea (Roble albar): máis resistente ao frío e necesita menos humidade (máis resistente á seca).Aséntase sobre solos calcarios (Pais Vasco e Navarra)

* Consérvase en espazos reducidos, sobre todo o Q. robur debido á tala abusiva (madeira, extensión de espazos agropecuarios)

CARBALLO

CARBALLO

* Formacións vexetais secundarias:

- Castiñeiro: gañou terreo a custa do carballo , pois permite o aproveitamento do seu froito (castaña: celebración do magosto) e da súa madeira.

- Outras: freixo, tileiro, umeiro, aveleira.

Castiñeiro Freixo (cast.: fresno)

Tileiro Ameneiro (cast. Aliso)

Abeleira

- En clima oceánico de transición: - rebolo * Aparece o bosque marcescente - caxigo

* marcescente: termo da Botánica, utilizado para describir as follas de árbores e arbustos que, tras ter finalizado o período vexetativo e co cambio de cor da follaxe, permanecen na árbore durante toda a estación fría (outono e inverno) hasta prac- ticamente a saída das novas follas durante a primavera.

* é unha formación de tipo atlántico pero adaptada á aridez (especies xerófilas) e resistente ao frío, o que lle permite ocupar a área máis meridional da zona atlántica de transición ao clima mediterráneo.

Caxigo Rebolo

* Ao longo do tempo desapareceron extensas áreas de bosque caducifolio por:

- perda dos usos tradicionais da súa madeira (construcción e fabricación de apeiros)

- substitución da leña por gas, gasóleo ou carbón na calefacción rural. - queimas incontroladas para obter terras para pastos.

- incendios forestais.

* Na actualidade repoboáronse grandes extensións con árbores de crecemento - piñeiro (madeira e resina) rápido e bo aproveitamento económico - eucalipto (celulosa, pasta de papel)

Eucalipto

Piñeiro

A LANDA E OS PRADOS

- Landa: (formación arbustiva) * vexetación densa de matogueira.

* altura: pode ser baixa ou de maior altura, ata acadar os 4 metros.

* especies vexetais máis abundantes: - toxo - breixo - xesta

* aparece: - como degradación do bosque caducifolio. - como vexetación supraforestal.

* usos: cama para animais abono

Toxo

Breixo ou Uz (Cast. Brezo)

Xesta

Paisaxes de landa atlántica

- Prado:

* Vexetación herbácea que ocupa grandes extensións de terreo nas paisaxes oceánicas.

Reino: HolárticoRexión: Mediterránea

Paisaxe vexetal de clima mediterráneo

* Correspóndelle á rexión floral mediterránea.

Bosque perennifolio * Formacións vexetais características - O maquis (ou maquia) A matogueira - A garriga - A estepa

O BOSQUE PERENNIFOLIO(esclerófilo)

- Formado por árbores de mediana altura, tronco non rectilíneo, groso e rugoso e folla perenne (non desaparece cos cambios estacionais, permanece todo o ano) , pequena e endurecida (“coriácea”) que reduce a evaporación.

- Raíces profundas para procurar auga.

- ramas: crean copas globulares e amplas, que proxectan sombra sobre o solo para mitigar a insolación e a evaporación.

- certa separación entre os individuos, o que permite que a luz penetre con facilidade.

- especies máis características - aciñeira

- sobreira

- sotobosque: rico, con especies como o piorono e a xesta (fácil acceso á luz solar)

- ACIÑEIRA: (Quercus ilex) (cast. encina)

* é a árbore máis característica e extendida do clima mediterráneo.

* resistente á seca.

* adáptase a todo tipo de solos.

* a súa gran capacidade de adaptación permite que colonice altitudes desde o nivel do mar ata os 2000 m, zonas de precipitacións mínimas en torno aos 350 mm e calquera tipo de solos.

* bosques actuais mellor conservados: Serra Morena/Estremadura/Serra de Guadarrama. * Usos: - madeira moi dura e resistente: rodas/carpintaría exterior/carbón/utensilios.

- froito (landra): alimentación do gando.

* Na actualidade parece que non persisten aciñeirais climácicos (por aproveitamento agropecua- rio, madereiro e extensión do sistema de explotación das devesas), dando lugar a formacións de- gradadas, cun estrato arbóreo pobre e aciñeiras de porte reducido.

- ACIÑEIRA

Aciñeira Aciñeira e piñeiro

Folla e froito (landra) (cast. bellota) Devesa

* A devesa:

- bosque aclarado que combina o uso forestal co aproveitamento agrícola e gandeiro.

- permitiu conservar estes bosques e manter un certo equilibrio co medio ambiente.

-na actualidade mantense nas penechairas salmantinas e estremeñas e nalgunha zonas de Serra Morena.

- a devesa máis típica é a formada pola aciñeira, pero tamén se pode dar con outras especies (alcornoques ou caxigos)

Devesa (cast. dehesa)

- SOBREIRA: (Quercus suber) (cast. alcornoque)

* precisa: - invernos suaves (non soporta ben o frío) - certa humidade (> 500 mm/ano) - solos silíceos (especie silicícola)

* Área: suroeste peninsular (Estremadura, oeste de Andalucía e Cidade Real/certos sectores do sur de Andalucía (de Cádiz a Málaga)/nordés de Cataluña/Castellón.

* Usos: madeira, moi dura toneis/barcos. codia obtención de cortiza (“corcho”)

- SOBREIRA

* Formacións vexetais secundarias:

- Piñeiro: - é unha formación vexetal secundaria que se adapta a condicións extremas de frío, calor, humidade e aridez, así como a solos diversos.

- estendeuse por amplas zonas como resultado da intervención humana.

- adáptanse, segundo subespecies, a unhas ou outras rexións.

- o home valora: 1º.- o seu rápido crecemento. 2º.- o seu aproveitamento económico da: + resina + madeira para: construcción/mobles/aglomerado/ pasta de papel.

- os tipicamente mediterráneos so o P. Piñoneiro (silicícola) e o P. carrasco (calcícola) ambos heliófilos e termófilos.

- o P. Resineiro veu favorecida a súa extensión polo seu aproveitamento económico (resina, madeira), estendéndose desde Galicia ata Murcia.

Piñeiro piñoneiro Piñeiro resineiro

Piñeiral en Castela - León Repoboación piñeiro negral

* Ao longo do tempo reduciuse a extensión de bosque perennifolio por:

- perda dos usos tradicionais da súa madeira (construcción e fabricación de apeiros)

- substitución por outras especies de crecemento rápido e bo aproveitamento eco- nómico. - obstáculo para mecanización agraria e regadío móbil.

- incendios forestais.

* Na actualidade inténtase a súa conservación mediante o sistema da devesa que consiste en:

-aclarar o bosque de aciñeira e sobreira.

- combinar o aproveitamento do seu froito coa agricultura e o pastoreo.

MATOGUEIRA

* Non é unha formación clímax, senón secundaria, un estadio regresivo do bosque mediterráneo, resultado da degradación polo ser humano do mesmo.

* Tres tipos:

- maquis

- garriga

- estepa

- O maquis (ou maquia):

* formación arbustiva de máis de 2 m de altura.

* moi densa, casi impenetrable.

* especies principais:

- xara

- breixo

- lentisco

- xesta

Xara

Breixo (cast. brezo)

Lentisco

Xesta (cast. retama)

- A garriga:

* formada por arbustos e matogueiras de pouca altura.

* maior discontinuidade, deixando zonas sen cubrir (rocha), menos densa.

* especies: destacan:

- tomiño

- romeu

- lavanda

Tomiño (cast. tomillo) e tomiño en flor

Romeu (cats. romero)

Lavanda

Campo de lavanda cultivada na Provenza (Francia)

- A estepa:

* formada por herbas baixas, mesturadas con arbustos espiñentos, baixos e desconti- nuos, que deixan ao descuberto solos pobres.

* especies xerófilas.

* é propia de: - zonas semiáridas do SL peninsular e do val do Ebro (a seca impide o crecemento de árbores) así como outras zonas secas e degradadas do interior (A Mancha) - zonas onde a garriga foi degradada pola acción humana.

* especies: - palmito ou palmeira anana

- tomiño e outras plantas olorosas.

- espartal (utilizado como fibra téxtil)

- espárrago silvestre

Palmito

Esparto

Espartal

Reino: HolárticoRexión: ----

Paisaxe vexetal de ribeira

Vexetación riparia ou ripícola

Bosque de galería, bosque en galería ou bosque de ribeira, son denominacións da formación vexetal ou bos-que caracterizado pola súa vinculación á ribeira dun río ou entidade hidrolóxica equivalente.A súa vexetación califícase de “riparia” (adxectivo propio do substantivo “ribeira”).As súas necesidades de auga cóbrense funda-mentalmente pola humidade do solo e non necesaria-mente pola pluviosidade e, polo xeral, crecen frondosa-mente. Dá acubillo a gran cantidade de animais, particularmente aves, e mostran unha capacidade de recuperación ante os incendios moi superior á dos montes próximos.

O nome de “galería” provén do feito de que a súa vexetación cubre o río, formando unha especie de túnel, como na galería dunha mina.Identifícanse claramente na paisaxe por cinguirse ao curso do río, formando un pasillo ou corredor completamente distinto ao do resta da vexetación, en cor e altura, ademais de caracteri-zarse por manter especies caducifolias en climas de seca, como o clima mediterráneo, ao depender esencial-mente da humidade do solo e das características azonais deste.

É propio destes bosques a localización de especies nun sentido transversal ao curso do río, gradación denomi-nada catena, en certo modo similar ás cliseries da vexetación de montaña, sendo as máis esixentes en auga as máis cercanas a el, que afunden as súas raíces no mesmo cauce (salgueiro), mentras que as menos esixentes aparecen alonxadas varias decenas (a veces hasta centos) de metros (tralo salgueiro, o ameneiro e, logo, cho-pos, álamos, freixos, umeiros e tarays).A variedade é moi grande, tanto en talla arbórea como arbustiva e her-bácea (toda clase de xuncos, carrizas, espadañas, silveiras, escornabois, …)

A excepcionalidade dalgúns destes bosques fannos obxecto de especial protección, como os da ribeira do Texo en Aranjuez, convertidos en Jardines del Real Sitio, que obtiveron a calificación de Patrimonio da Humanidade.

A alteración dos bosques galería, ou bosques de ribeira, por distintos aproveitamentos huma-nos é moi intensa e quedan moi poucos intactos en España.

O Texo ó seu paso polos Xardíns de Aranjuez

Fonte: http://es.wikipedia.org e google earth

Imaxe tomada de Google Earth: Aranjuez, o río Texo e o seu afluente o río Jarama

Eres capaz de indicar por onde discorren os ríos?Aranjuez

* a constante humidade dos solos asociada aos cursos fluviais configura unha formación vexetal peculiar: o bosque de ribeira, composto por especies caducifolias e hidrófilas.

* a presenza constante da auga fai que só poidan vivir alí certas especies, que se dispoñen en franxas lonxitudinais paralelas ao río:

na mesma beira instálanse as especie máis esixentes en humidade, crecendo xunto ao cauce mesmo do río, como o ameneiro (cast. aliso) e o salgueiro (cast. sauce), cuxas raíces necesitan estar na auga. un pouco máis alonxados atopamos álamos, chopos, freixo (cast. fresno)

xa perifericamente, a ulmeira (cast. olmo), menos esixente en humidade.

* Sotobosque: xuncos e matogueiras como o sanguiño (cast. frangula, arraclán), o ligustro, a ma-dreselva, as roseiras silvestres, as hedras, …

Bosque de ameneiros

Salgueiros no río Lor Salgueiros no río Miño - Ourense

Álamos (“alameda”)

Chopo (álamo negro) Chopeira

Ulmeira

Reino: HolárticoRexión: boreoalpina

(só no caos dos sistemas máis elevados e setentrionais: C. Cantábrica e Pireneos)

Paisaxe vexetal de clima de montaña

* Na montaña, a vexetación disponse en pisos, con formacións vexetais distintas en función de:

- altura.

- exposición: barlovento/sotavento.

- orientación: solleiro/avesedo.

*en xeral, desde a base sucédense:

- bosque.

- matogueira (en altura, onde o frío impide o crecemento das árbores)

- pradaría.

- plantas rupícolas (adaptadas ás rochas)

- Cliserie vegetal: consiste nunha representación gráfica esquemática que reflexa a dis-

tribución escalonada de tipos de vexetación diferentes, cada un dos cales está determinado por factores climáticos e orográficos. Normalmente o termo refírese á cliserie altitudinal: represéntase aquí a graduación da vexetación en función da altura e da orienta- ción.

https://xosea.files.wordpress.com/2011/12/3_comentario_cliseries.pdf

“A cliserie vexetal de montaña pódese representar mediante ese diagrama triangular no que se mostra a distribución habitual da vexetación.Nesa cliserie altitudinal a vexe-tación escalónase en pisos, sucedéndose diferentes formacións desde o nivel do mar ata as cotas máis elevadas, para adaptarse ás variacións das condicións termopluvio-métricas que introduce a altitude.

Polo que respecta ás temperaturas, a modificación máis clara é o progresivo descen-so térmico que introduce a altura (aprox. 0,6ºC cada 100m), á que se suman as dife-rencias térmicas que se establecen entre a vertente de avesedo (máis fría) e a de solleiro (máis cálida)

En canto ás precipitacións, a influencia do relevo tradúcese nun aumento das mes-mas na montaña e no contraste entre a vertente de barlovento (a miudo máis húmida e de maiores precipitacións) e a de sotavento (máis seca e máis cálida)

Desde este punto de vista, diferenciamos varios pisos bioclimáticos, zonas ou niveis definidos por uns umbrais térmicos que se suceden nunha cliserie e que se acompa-ñan dunha vexetación característica.”

Traducción de Geografía, Ed. Santillana 2º Bachillerato, pax. 124 (a tradución e o suliñado é noso)

Montaña alpina = pirenaica(os Pireneos)

* Catro pisos vexetais: aciñeiras1.- Piso basal: ata 1200 m carballos

coníferas naturais (abeto, piñeiro)

2.- Piso subalpino: 1220 – 2400 m o abeto pode formar bosques mixtos coa faia.

sotobosque: arbustos (rododendro, arandeira)

dominio do prado (con ciclo vexetativo curto) 3.- Piso alpina: 2400 – 3000 m abundan sectores de rocha núa e pedregais (pe- quenas plantas rupícolas)

zonas de escasa pendente: sen vexetación (neve perma-4.- Piso nival: > 3000 m nente) espazos con forte pendente: plantas rupícolas (liques/ mofos)

3500

3000

2500

2000

1500

1000

500

Norte(avesedo)

Sur(solleiro)

Cliserie Pireneo Central

Aciñeira

Carballo

Piñeiro manso (piñoneiro)

Piñeiro negro

Prado/rocha núa

Abeto

Faia

Piñeiro negro

Aciñeira

Altitude (m)

Piñeiro manso

Outros sistemas montañososda Península Ibérica

* Carece de piso subalpino.

* Pisos:

zona atlántica: caducifolio. - Piso basal: bosque propio do clima zona mediterránea: perennifolio na parte baixa e caducifolio ou de piñeirais a maior altitude.

zona atlántica: breixo e xesta. - Piso supraforestal: pequenos arbustos zona mediterránea: arbustos e matogueiras espiñentas.

zona atlantica: prados. - Cumio: zona mediterránea: matogueira.

3500

3000

2500

2000

1500

1000

500

Norte(avesedo)

Sur(solleiro)

Cliserie Cordilleira Cantábrica

CarballoQueiroga, breixo, uz

Prado/rocha núa

Faia

Altitude (m)

Cerqueiro, cerquiño(cast. Rebollo, melojo)

Landa

Faia

3500

3000

2500

2000

1500

1000

500

Norte(avesedo)

Sur(solleiro)

Cliserie Sistema Central

Carballo

Matogueira/Prado/rocha núa

Altitude (m)

Faia

Carballo

Faia

Piñeiro silvestre Piñeiro silvestre

AciñeiraAciñeira

3500

3000

2500

2000

1500

1000

500

Norte(avesedo)

Sur(solleiro)

Cliserie Serra Nevada

Carballo

Piñeiro manso (piñoneiro)

Matogueira/rocha núa

Altitude (m)

Piñeiro manso

MaquisMaquis

Queiroga, breixo, uzQueiroga, breixo, uz

Carballo

Xenebreiro (cast. Enebro/sabinaXenebreiro (cast. Enebro/sabina

Outras:

Outras:

Outras:

Outras:

Reino: HolárticoRexión: Macaronésica

Paisaxe vexetal de clima subtropical canario

* vexetación de riqueza extraordinaria.

* orixe mediterránea + influencias africanas e do Atlántico sur

* situación insular determina a existencia de:

- endemismos: formacións vexetais propias e exclusivas.

- reliquias: formacións vexetais propias de épocas xeolóxicas pasadas cun clima dis- tinto, que se refuxiaron en enclaves moi reducidos.

Pisos vexetais das illas con relevo montañoso (occidentais):

* Piso basal: de 0 a 300/500 m: marcado pola aridez, polo que predominan as matogueiras raras e ásperas (carrucho, tabaiba)

* Piso intermedio: 200-800 m: descenso térmico e aumento da humidade: palmeiras, dragos e sabinas.

* Piso termocanario: 800-1200 m: vexetación adaptada ás néboas causadas polo alisio, maior re-frescamento e menor insolación.

Dúas formacións boscosas orixinais: bosque de laurisilva: moi denso, con máis de 20 especies.

faial-breixeira: resultante da degradación da alurisilva por acción antrópica.

* Piso canario: 1200-2200 m: bosque de coníferas, co piñeiro canario como especie principal (ao quedar fóra do mar de nubes – por riba del- debe adaptarse á aridez e ó frío) Nas zonas máis altas poden atoparse outras especies (p.e., o cedro canario)

* Piso supracanario: por riba dos 2200m: só en Tenerife e La Palma: acusada nudez, con matas dispersas pero gran riqueza florística.

Cliserie de Tenerife:

Drago Palmeira canaria Pino canario

Bosque de laurisilva

Faial- breixal Violeta do Teide

Sabina canaria Bosques de pino canario

Tabaiba

Cardón