universiteti i gjakovËs ,,fehmi agani” diplome emine... · deklaroj se ky punim diplome është...
TRANSCRIPT
UNIVERSITETI I GJAKOVËS ,,FEHMI AGANI”
FAKULTETI I EDUKIMIT
DEGA: PROGRAMI FILLOR
PUNIM DIPLOME
Tema: Gjithëpërfshirja e fëmijëve me nevoja të veçanta nëshkolla të rregullta në Komunën e Pejës
Udhëheqësi shkencor: Kandidatja:
Prof. ass. Dr. Behxhet Gaxhiqi Emine Radoniqi
Gjakovë, korrik 2017
- 2 -
Gjithëpërfshirja e fëmijëve me nevoja të veçanta në shkollatë rregullta në Komunën e Pejës
- 3 -
FALËNDERIME
Përpunimi dhe kompletimi i këtij punimi nuk ishte aspak detyrë e thjeshtë.Mirëpo
me ndihmën e shoqërisë dhe familjes arrita ta punoj me sukses.
Fillimisht dua të falënderoj udhëheqësin shkencor prof. ass. Dr. Behxhet Gaxhiqi,
për ndihmën, inkurajimin dhe mbështetjen që më ka ofruar.
Sugjerimet e tij më kanë shërbyer në ngritjen e nivelit profesional dhe shkencor të
këtij studimi.
Dua të falënderoj familjen time të shenjtë, sidomos në mënyrë të veçantë
bashkëshortin tim, tashmë të ndjerë...
DEKLARATË
Deklaroj se ky punim diplome është bërë në sajë të punës sime individuale, duke
ndjekur metodologjinë e hulumtimit që përligj një punim diplome. Ky punim është
përgatitur për Universitetin e Gjakovës dhe nuk është përdorur në asnjë Universitet
brenda Republikës së Kosovës apo jashtë saj.
Po ashtu deklaroj se të gjitha burimet e shfrytëzuara janë miratuar pas shfrytëzimit
të kujdeshëm të mentorit profesor dr. Behxhet Gaxhiqi.
- 4 -
ABSTRAKT
Tendenca drejt integrimit e përfshirjes së personave me aftësi të kufizuara në
shoqëri filloi që në
vitet e gjashtëdhjeta dhe shfaqet më e fortë dhe më e domosdoshme se kurrë në
ditët tona. Po ta shohim historikisht legjislacionin për fëmijët me aftësi të kufizuara,
ai ka ardhur duke u zgjeruar, duke u bërë më përcaktues, i specifikuar dhe, mbi të
gjitha, duke theksuar përgjegjësitë e ç’do institucioni apo hallke të sistemit arsimor.
Arsyeja kryesore është e qartë: Numri i nxënësve me aftësi të kufizuara është në
rritje dhe shoqëria në veçanti, shkollat janë përgjegjësit kryesorë për të respektuar të
drejtën e tyre për arsim cilësor. Nga izolimi ose varianti “larg syve të botës” është
dashur shumë mund e përpjekje për të ardhur deri tek “Jam mes jush, i ndryshem, i
ngjashëm, i barabartë.”
Shumëkush mund të pyes nëse shoqeria dhe shkolla shqiptare janë gati për
gjithëpërfshirjen.Po ua lëmë juve ta gjeni përgjigjen, pasi të keni lexuar e përdorur
këtë manual në klasën tuaj. Të gjithe jemi të ndërgjegjshëm për qëllimin e sistemit
arsimor parauniversitar, që është formimi i çdo individi, e në rastin e nxënësve me
aftësi të kufizuara, nxitja e pavarësisë përmes zhvillimit të aftësive ndërpersonale,
vetëndihmëse, vetëvlerësuese duke synuar pavarësinë e të menduarit dhe të
vepruarit, gjithëpërfshirjen, integrimin dhe zhvillimin e potencialit të plotë të
nxënësit në jetën shkollore dhe jashtë saj. Përgjigjja që do të gjeni prej të gjithë
studiuesve pa përjashtim, institucioneve të specializuara ndërkombëtare e kombëtare
është “gjithëpërfshirja”.
Fjalët kyçe: Integrim, gjithëpërfshierje, rehabilitim, studim, dëmtim.
- 5 -
PËRMBAJTJA
Falënderime …………………………………………………………..III
Deklaratë ……………………………………………………………..III
Abstrakt ………………………………………………………………IV
KAPITULLI I
1. HYRJE……………………………………………………………………....1
1.1 OBJEKTIVAT E HULUMTIMI...................................................................3
1.1.1 HIPOTEZAT
THEMELOR.........................................................................................................4
1.2 NJË HISTORI E SHKURTËR…………………………………………….5
1.3 ÇFARË KUPTOJMË ME INTEGRIM APO GJITHËPËRFSHIRJE?.........7.
KAPITULLI II
2. PLANIFIKIMI DHE ORGANIZIMI I SHKOLLËS PËR
GJITHËPËRFSHIRJEN E NXËNËSVE ME AFTËSI TË KUFKUFIZUARA…9
2.1 ÇDO TË THOTË SHKOLLË GJITHËPËRFSHIRËSE?................................9
KAPITULLI III
3. ÇFARË JANË POLITIKAT PËR ARSIMIN E FËMIJËVE ME NEVOJA TË
VEÇANTA NË KOMUNËN E PEJËS?....................................................................13
3.1 PLANIFIKIMI PËR GJITHËPËRFSHIRJE NË NIVEL SHKOLLASH NË
KOMUNËN E PEJËS……………………………………………………………15
KAPITULLI IV
- 6 -
4. REZULTATETE HULUMTIMIT...................................................................................16
4.1 SHKOLLAFILLORDARDANIA “– PEJË.....................................................................16
4.2 SHKOLLA FILLORE “ TETË MARSI” – PEJË...........................................................17
4.3 SHKOLLAFILLORE “ LIDHJA E PRIZRENIT “ – PEJË............................................18
4.4 SHKOLLA FILLORE “ VASO PASHË SHKODRANI “ – PEJË.................................19
4.5SHKOLLAFILLORE,,ASDRENI”- PEJË.......................................................................20
4.6 SHKOLLA FILLORE “ RAMIZ SADIKU “ – PEJË.....................................................21
4.7 SHKOLLA FILLORE “ XHEMAJL KADA “ – PEJË...................................................22
4.8 SHKOLLA FILLORE “ SMAJL HAJDARAJ “ – PEJË................................................23
Grafiku nr.9............................................................................................................................24
Tabela nr. 1............................................................................................................................25
Tabela nr. 2............................................................................................................................26
KAPITULLI V
5. ORGANIZIMI I ARSIMIT TË FËMIJËVE ME NEVOJA TË VEÇANTA NË
KOSOVË............................................................................................................................27
5.1ROLI DHE DETYRAT E EDUKATORIT/ES MBËSHTETËS.....................................27
5.2 SHKOLLAT GJITHËPËRFSHIRËSE............................................................................28
5.3 ROLI DHE DETYRAT E MËSUESIT MBËSHTETËS................................................29
5.4 ROLI DHE DETYRAT E MËSUESIT UDHËTUES.....................................................31
5.5 DETYRAT E KOMUNAVE...........................................................................................32
PËRFUNDIMI……………………………………………………………………...33
LITERATURA..........................................................................................................35
- 7 -
HYRJE
Fëmijët me nevoja të veçanta janë gjithnjë duke u regjistruar në klasat e rregullta.
Me këtë është rritur edhe presioni ndaj stafit të shkollës dhe mësimdhënësve të cilët
punojnë në ciklin e ulët që të kujdesen për një gamë gjithnjë e më të larmishme të
aftësive dhe nevojave brënda klasës, duke përfshirë edhe fëmijët me sjellje shumë
sfiduese.
Në konventën e të drejtave të fëmijëve sanksionohet se çdo fëmijë ka të drejtë për
të qenë i suksesshëm. Kjo e drejtë buron nga qenia e tij si individ që gëzon të gjitha
të drejtat, pavarësisht nga veçoritë e tij fizike apo mendore. Në progresin akademik
dhe formimin e sjelljeve pozitive të çdo individi me nevoja të veçanta ndikojnë
veçoritë fizike dhe vështirësitë psikologjike. Këta fëmijë duhet të gëzojnë të drejta si
të gjithë fëmijët e tjerë. Pavarësisht se veçoritë e tyre ndikojnë negativisht në arritjet
akademike, ekzistojnë një sërë faktorësh që me rolin e tyre të ndikojnë që këto arritje
akademike të jenë të suksesshme në mënyrë që ata fëmijë të ndihen të barabartë mes
moshatarëve të tyre.
Krahas kësaj, duhet pranuar edhe fakti se puna me fëmijët me nevoja të veçanta
është art dhe përkushtim. Fëmijët me nevoja të veçanta janë sfidë për edukatorët e
tyre. Sfida qëndron në faktin se çdo fëmijë i tillë është një individ që ka
personalitetin e tij. Ai kërkon të motivohet, respektohet dhe të vlerësohet për vlerat e
veta, duke kërkuar gjatë gjithë kohës vëmendjen dhe mbështetjen e edukatorit-es të
tij-saj.
Fëmijët me nevoja të veçanta kanë nevojë për përkujdesje dhe mbështetje të
veçantë. Kujdesi dhe vëmendja e veçantë u duhet kushtuar në kujdesin shëndetësorë,
zhvillimin e ndjenjave, emocioneve, cilësive shoqërore dhe zhvillimit intelektual. Në
zhvillimin dhe edukimin e tyre edukatorët janë persona që duhet t'i ofrojnë besim
dhe mbështetje në rrugën e gjatë me plot sfida. Shumë nxënës me nevoja të veçanta
përshtaten mirë në kushtet e mjedisit të tyre, d.m.th. ata nuk paraqesin probleme të
jashtëzakonshme dhe janë plotësisht të aftë për të nxënë në klasat e rregullta duke
bashkëvepruar suksesshëm me bashkëmoshatarët e tyre që nuk kanë të theksuara
nevoja to veçanta. Në fakt, metodat e sotme të trajtimit mjekësor aftësojnë dhe
mundësojnë fëmijët me nevoja të veçanta të ndjekin shkollimin rregullisht.
- 8 -
Natyrisht që në kushtet e sotme, ku gjithpërfshirja është bërë realitet, është tepër e
rëndësishme për mësimdhënësit, për nxënësit dhe opinionin në përgjithësi, të
kuptojnë drejtë se si një gjendje e veçantë ndikon në të nxënit, në zhvillimin dhe në
sjelljen e një fëmije. Sot, fëmijët me nevoja të veçanta janë vendosur edhe në klasat
e rregullta.
Pasi tema jonë e studimit ka të bëjë vetëm me fëmijët e Komunës së Pejës, atëherë
edhe fokusi ynë është drejtuar në këtë drejtim, gjithëpërfshirjen e nxënësve me
nevoja të veçanta në Komunën e Pejës.
- 9 -
KAPITULLI I
1. Objektivat e Hulumtimit
Gjatë këtij hulumtmi do të shtjellojmë problemet e të gjithë fëmijëvë me dëmtime
të theksuara në mënyra të ndryshme nëpër shkollat fillore të Komunës së Pejës.
Këtë e kemi bërë duke hulumtuar nëpër disa shkolla nga të cilat kemi marrë
materialet dhe të dhënat rreth numrit dhe përfaqësimit të tyre në aktivitetet shkollore.
Këto të dhëna i kemi krahasuar mes shkollave dhe kemi nxjerrë një raport grafik
rreth integrimit të tyre në shoqërinë e barabartë .
1.1 Qëllimet e Hulumtimit
Qëllimi i hulumtimit ka qenë për të bërë të gjitha gjetjet rreth numrit të nxënësve
me nevoja të veçanta nëpër të gjitha shkollat fillore të Komunës së Pejës.
Të shikohet tretmani që u bëhet këtyre nxënësve në të gjitha aktivitetet shkollore.
Të dihet sa prej tyre janë femra e sa meshkuj.
Çfarë lloj dëmtimesh kanë etj.
- 10 -
1.1.1 Hipotezat themelore:
Duke pasur parasyshë temën e hulumtimit me një bazë të veçantë me qëllimin e
hulumtimit kam parashtruar dy hipoteza themelore:
H1; Brenda çdo shkolle ekziston një numër i madh i nxënësve me nevoja të veçanta
të padiagnostifikuar.
H2; Pas hulumtimit nëpër shkolla është konstatuar se shumë nga nxënësit vuajnë nga
dëmtime të ndryshme, të cilët nuk janë diagnostifikuar me kohë përmes ekipeve të
specializimit, mungesa e psikologjisë kognitive si çështje përsuazive, për ti
identifikuar shkaqet dhe pasojat e dëmtimit në fazën më të herëshme të zhvillimit të
tyre fizik dhe mendor. Gjatë hulumtimit është konstatuar se identifikimet e para nuk
vijnë nga prindërit të cilët për shkaqe subjektive nuk i deklarojnë, por identifikohen
përmes mësimdhënësve gjatë komunikimit të tyre, ku vërehen qartë ngecjet e tyre në
të nxënë dhe në të folur.
Ky hulumtim praktik nënkupton paraqitje më të mirë të prezëntimit duke
transmetuar atë që posedojnë. Mungesa e ekipeve të pavarura punuese brenda
udhëheqëjes së aktiviteteve mësimore dhe shoqërore është dëshmi e mos
shkathtësive të ndërmarrjes së njohurive për planifikim dhe shfrytëzim racional të
kohës.
Prandaj, gjatë hulumtimit në disa shkolla fillore të Komunës së Pejës janë
identifikuar disa raste që do ti paraqesim përmes të dhënave të sakta me dëmtime të
ndryshme që ne i kemi ndarë përmes tabelarit në bazë të përqindjes së nxënësve në
totalin e përgjithshëm në shkollat fillore.
- 11 -
1.2 Një historik i shkurtër
Në vitin 2002 Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë (MASHT) u
konsolidua dhe hartoi planin strategjik prej vitit 2002 gjer 2007. Një vit më vonë u
hartua plani strategjik veçmas për arsimimin e fëmijëve me nevoja të veçanta.
Kontribuesit kryesorë në këtë program ishin Departamenti i Arsimit Special në
MASHT dhe FSDEK. (OECD, 2006)
Tutje në vitin 2002 u miratua Ligji për Arsimin e Kosovës: UNMIK/REG/2002/19.
Së paku në letër, ligji siguronte të drejtat e barabarta të fëmijëve me aftësi të
kufizuara, por nuk garantonte përfshirjen e plotë të tyre. Në të vërtetë nuk garantonte
as arsimin parashkollor për fëmijët pa nevoja të veçanta. Më vonë do të flasim për
ligjin. Në përgjithësi, viti 2002 ishte shpresëdhënës për arsimin e fëmijëve me
nevoja të veçanta. Plani strategjik bënte thirrje për regjistrim të të gjithë fëmijëve në
shkollë. Identifikimi, diagnoza, trajtimi dhe arsimimi i fëmijëve me nevoja të
veçanta zunë vend në strategjinë afatgjatë të MASHT-it, që centralizoi përpjekjet e
arsimit special, duke planifikuar që të krijojë një qasje të barabartë dhe profesionale
për të gjithë dhe gradualisht duke integruar këta fëmijë në arsimin e rregullt dhe në
shoqëri (OECD, 2006). Ai bënte thirrje për legjislacion për arsimin gjithëpërfshirës
(i përkufizuar si “arsimi për të gjithë”), për aftësim të mësimdhënësve të arsimit
special, ndërhyrje të hershme në parashkollor, identifikim diagnostik dhe hulumtim.
Dokumenti i vitit 2002 (MASHT, 2002) është i pari që përmend strategjinë
ekzistuese “përfshirja përmes përjashtimit të përkohshëm”, që do të thotë përfshirja
e sa më shumë fëmijëve në sistemin shkollor duke vendosur shumë fëmijë me
nevoja të veçanta në “klasat e bashkëngjitura” klasat për fëmijët me nevoja të
veçanta në shkollat e rregullta - dhe në shkolla speciale, disa me akomodim për
fjetje. Shpresohej se fëmijët në klasat e bashkëngjitura së shpejti do të integroheshin
plotësisht në klasat e rregullta, dhe fëmijët në shkollat speciale do të zhvendoseshin
gradualisht nëpër shkolla. Mësimdhënësit special më pas do të bëheshin
mësimdhënës shëtitës me aftësi të veçanta, në krahasim me mësimdhënësit e klasave
- 12 -
të rregullta, dhe ndërtesat e shkollave speciale do të bëheshin qendra të resurseve.
Gjërtani kjo ishte politika zyrtare e MASHT-it.1
Ndryshimet që kanë ndodh në Kosovë viteve të fundit, patën ndikime të fuqishme
edhe në fushën e arsimit. Reformimi i arsimit krahas shumë risive ka sjellë edhe
nocione dhe koncepte të reja në trajtimin dhe vendin që duhet të këtë arsimi
gjithëpërfshirës në kuadër të sistemit arsimor. Andaj, arsimi gjithëpërfshirës
përfshinë adoptimin e një vizioni të gjerë për arsimimin e të gjithëve duke marrë
parasysh nevojat e të gjithë fëmijëve, të përfshirë edhe ata që janë të rrezikuar nga
margjinalizimi dhe përjashtimi.
Në Republikën e Kosovës, krahas zhvillimeve shumë pozitive në arsim, statistikat
rreth mospërfshirjes së fëmijëve në shkollim ende mund të konsiderohen
shqetësuese. Kjo në radhë të parë të fëmijëve me nevoja të veçanta (me dëmtime të
rënda dhe të shumëfishta) dhe të minoriteteve, veçmas të romëve, ashkalinjve dhe
egjiptasve (RAE). MASHT është në përpjekje të vazhdueshme në përmirësimin e
kushteve në të gjitha drejtimet për përfshirjen sa më të madhe të të gjithë fëmijëve
në institucionet arsimore. Në këtë kuptim, hapa shumë pozitiv janë bërë në drejtim të
gjithëpërfshirjës (inkluzionit), baza e të cilit gjendet në arsimin special.
Arsimi special në Kosovë funksionon që nga viti 1950, kur edhe fillon funksionimi
i shkollave speciale. Në këto shkolla speciale ofrohej arsimim për një numër të vogël
të fëmijëve duke marrë parasysh numrin e vogël të shkollave dhe kuadrin
joprofesional. Gjatë periudhës (1990-1999) kanë funksionuar katër shkolla speciale
dhe katër klasë të bashkangjitura në kuadër të shkollave të rregullta. Ky arsimim që
ende ishte segregues në raport me gjithëpërfshirjen, vazhdoi si i tillë deri në vitin
2000. Nga viti 2000, fillon një periudhë e re për arsimin kosovar, në përgjithësi dhe
arsimin special në veçanti. Bëhet fjalë për përqindje më të madhe të përfshirjes së
fëmijëve me nevoja të veçanta në shkollim dhe për avancim të infrastrukturës
ligjore.
Në fillim të kësaj periudhe, paralelisht me themelimin dhe funksionimin gradual të
Ministrisë së Arsimit Shkencës e Teknologjisë (fillimisht nën udhëheqjen e
UNMIK-ut), disa agjenci ndërkombëtare nisin të mbështesin ndër të tjera edhe
1 Marja Matero dhe Lulavere Kadriu, Zhvilimi i Arsimit Gjithëpërfshirës në Kosovë: Sfidat dheRezultatet, Prishtinë, 2008, fq.65
- 13 -
sektorin e arsimit special. Këtu vlen të përmendet: Save the Children, Përkrahja
Finlandeze në Zhvillimin e Sektorit të Arsimit Special në Kosovë (e njohur si:
FSDEK – Finnish Support to the Development of Education in Kosovo), UNICEF,
Hendikos etj. Arsimi gjithëpërfshirës nuk është thjeshtë një rregullim i pjesshëm i
sistemit të edukimit, por rinovim tërësor i tij dhe reformë e thellë e shkollës
(Stangvik, 1997). Një shkollë për te gjithë. Zbatimi i reformës së arsimit
gjithëpërfshirës krijon kushtet për një sistem arsimor, që përfshin brenda vetes një
shumëllojshmëri nxënësish dhe që e diferencon edukimin sipas kësaj
shumëllojshmërie.2
1.3 Çfarë kuptojmë me integrim apo gjithëpërfshirje?
Në kontekstin e fëmijëve me nevoja të veçanta fjalën "integrim" do ta përdorim në
kuptimin "Bashkimi i një kontigjenti fëmijësh me pjesën tjetër të shoqërisë, si pjesë
përbërëse e pandarë e kësaj shoqërie". Integrimi apo përfshirja e nxënësve me
nevoja të veçanta është ndeshur nëpërmjet një seri sistemesh organizative, për
shembull: në shkolla speciale, në qendrat burimore, klasat speciale dhe klasat e
rregullta.
Integrim apo gjithëpërfshirje do të thotë pranim total i fëmijëve me nevoja to
veçanta në botën normale."Të integrosh, do të thotë të imponosh në të gjitha
aspektet barrën e rëndë të një vlerësimi si të funksioneve sociale, pjesërisht ose
tërësisht të bllokuara nga paaftësia, ashtu edhe shfrytëzimin e funksioneve të tjera të
mbetura të fëmijës", ( A. Turku, 2002, 64)
Pra të integrosh, do të thotë të futësh fëmijën me nevoja të veçanta, në jetën e
përditshme të shkollës dhe në realitetin e çdo momenti, d.m.th. ta vendosësh fëmijën
në botën e motiveve të vërteta, ta çlirosh atë nga përvoja e stimuluar brenda shkollës
ose klasës speciale, ta vësh atë në kuadrin arsimor të shkollës së rregullt që mund të
jetë apo konsiderohet i afërt me mjedisin normal, me personalitetin e fëmijës, me
moshën dhe nevojat e tij për vetidentifikim dhe autonomi.
2 Marja Matero dhe Lulavere Kadriu, Zhvilimi i Arsimit Gjithëpërfshirës në Kosovë: Sfidat dheRezultatet, Prishtinë, 2008, fq.65-68
- 14 -
Kur flasim për arsim gjithëpërfshirës, nuk duhet të kuptojmë thjesht pranimin e
fëmijëve me nevoja të veçanta në klasat e rregullta, duke u mjaftuar me praninë e
tyre në klasë, pasi ky do të ishte një integrim thjesht formal, fizik, sa për të thënë që
tani u kemi krijuar kushte të barabarta me bashkëmoshatarët që nuk dallohen me
nevoja të veçanta, pra le të përfitojnë si ata.
Thelbi i arsimit gjithëpërfshirës është përfshirja aktive e këtij grupi fëmijësh së
bashku me fëmijët me aftësi në procesin akademik, domethënë në të gjitha
aktivitetet e shkollës. Pikërisht kjo do të siguronte për këta fëmijë, jo thjesht kushte
të barabarta, por shanse të barabarta për zhvillim, duke menaxhuar mirë kushtet e
shkollës së rregullt, për t'ua përshtatur fëmijëve me nevoja të veçanta.
Në këtë mënyrë, edhe fëmijët me nevoja të veçanta të ndryshme mund të përfitojnë
prej procesit mësimor, duke u ndihmuar që të zhvillojnë gjithë potencialin që
posedojnë. Kjo do të nxiste motivimin dhe interesin e tyre për shkollë duke i
shkëputur nga të qenët thjesht vëzhgues pasiv. Shumë nxënës me nevoja të veçanta
janë duke mësuar me sukses dhe duke ndjekur mësimet së bashku në të njëjtën klasë
me shokët të cilët nuk kanë nevoja të theksuara. Çelësi i suksesit me këta fëmijë
është që të hartohen plane dhe programe të përshtatshme që do t'i motivojnë dhe do
t'i ndihmojnë që të ndihen të vlerësuar nga të tjerët.
- 15 -
KAPITULLI II
2. Planifikimi dhe organizimi i shkollës për gjithëpërfshirjen e nxënësve me
aftësi të kufizuara.
Planifikim në nivel shkolle do të thotë se çfarë politikash dhe praktikash të
nevojshme duhet të zhvillojë shkolla, për lehtësimin e përfshirjes së nxënësve me
nevoja të veçanta në jetën e shkollës. Më konkretisht, ky kapitull përfshinë
informacion të nevojshëm se si shkolla të përfshijë në planin dhe dokumentet e saj
bazë, procedura për arsimimin e fëmijëve me aftësi të kufizuara duke filluar nga
momenti i regjistrimit të fëmijës në shkollë e deri në përshtatjen e plotë të tij në
shkollë.
Në këtë kuadër, kjo pjesë e manualit ofron udhëzime rreth: hapave-procedurave që
duhet të ndërmarrë shkolla për regjistrimin e fëmijës me aftësi të kufizuara, kodin e
sjelljes së stafit, procesin e transferimit të fëmijës me aftësi të kufizuara, përshtatjen
e mjedisit fizik, përfshirjen e prindërve, mënyrën e përzgjedhjes së klasës, kërkesën
për vlerësim të nxënësit etj
2.1 Ç’do të thotë shkollë gjithëpërfshirëse?
Shkollë gjithëpërfshirëse është ajo shkollë, në të cilën ndryshimet mes nxënësve
dhe diversitetit janë të mirëpritura dhe merren masat e nevojshme për ta realizuar
këtë. Kur theksojmë ndryshimin mes nxënësve nuk nënkuptojmë vetëm nxënësit me
aftësi të kufizuar por të gjithë ata që kanë ndryshime a specifika në të nxënë, si p.sh.
nxënësit nga komuniteti rom, nxënësit me të ardhura të pakta, apo të natyres gjinore,
etj.
Në thelb, një shkollë gjithëpërfshirëse nuk synon të fshijë ndryshimet mes
individëve, por zbaton të drejtën për arsim cilësor. Në këtë aspekt, gjithëpërfshirja
është një koncept shumë më i gjerë se koncepti i integrimit. Në një shkollë
integruese barra e përshtatjes i bie nxënësit, i cili mëson dhe zhvillohet ndryshe nga
shumica. Ndërsa gjithëpërfshirja kërkon që nevojat e ndryshme të të gjithë nxënësve
të gjejnë mundësi të realizohen e për këtë shkolla ndërmerr organizimin e
- 16 -
strukturave dhe ndryshimeve të nevojshme për t’i mundësuar çdo nxënësi arritjen e
maksimumit të përfitimit nga pjesëmarrja në shkollë.
Për këtë është i nevojshëm zhvillimi i politikave dhe praktikave në nivel shkolle
për të lehtësuar përfshirjen e të gjithë nxënësve në të gjitha aspektet e jetës
shkollore. Në këto shkolla, drejtuesi, bordi i shkollës, stafi pedagogjik dhe ai
ndihmës kanë përgjegjësitë të përcaktuara qartë për realizimin e këtij synimi.
,,Arsimi për të gjithë” është një lëvizje shpresëdhënëse ndërkombëtare për të
krijuar mundësitë e arsimimit për të gjithë personat, pa dallim. Parimi kryesor i
arsimit është që të gjithë personat të kenë të drejtën në arsim, e cila e drejtë është
potencuar që në Deklaratën Universale e të Drejtave të Njeriut të vitit 1948,
Konventën e OKB-së për të Drejta të Fëmijës (1989), Deklaratën e Salamankës të
UNESCO-s (1994), Konventën e OKBsë për të Drejtat e Personave me Aftësi të
Kufizuara (2007), etj.
Në shekullin e kaluar kanë ekzistuar mendime të ndryshme për gjithëpërfshirjen e
që disa vazhdojnë t’i mbrojnë edhe sot. Duke e mbrojtur qëndrimin për shkollat
speciale, shprehen se ,,fëmijët mund të vendosen në arsim të përgjithshëm vetëm
nëse kanë nevojë për mbështetje minimale”3 ; se praktika e përfshirjes së nxënësve
me nevoja të veçanta në klasa të rregullta mund t’i dëmtojë të arriturat për nxënësit e
tjerë, mbase sipas tyre, ,,aplikimi i dy e më shumë metodave nuk është e mundshme
në klasë’’. Por “hulumtimet e bëra me studentët pa nevoja të veçanta në shkollat e
mesme dhe të larta, tregojnë se ata ndjehen më pak të frikësuar nga njerëzit që duken
ndryshe apo kanë sjellje ndryshe, sepse ata kanë ndërvepruar dhe tanimë, kanë
përvoja.Të njëjtën gjë e kanë pohuar edhe prindërit e tyre.
Në klasa përfshirëse nuk ka nxënës të lënduar”4.Nga ana tjetër, “studimet e bëra në
vende të ndryshme të botës kanë treguar se shumë fëmijë të izoluar në shkolla
speciale, nuk kanë arritur rezultate të mjaftueshme, kanë ngecë apo edhe kanë rënë
nën nivelin hyrës”5, si pasojë e ndikimit të rrethit.
3 http://www.european-agency.org/publications/ereports/key-principles-forpromoting-quality-in-inclusive-education-1/Key-Principles-2011-EN.pdf/view, raport hulumtimi, shkarkuar në shtator20124 http://nvpie.org/inclusive.html, shkarkuar në gusht, 20125Po aty
- 17 -
Kjo ka shtyrë përkrahësit e të drejtave të personave me aftësi to kufizuara të
mendojnë për një sistem tjetër të arsimit, që të gjithë të kenë mundësinë të
arsimohen së bashku në konceptin e arsimit gjithëpërfshirës. Këto koncepte janë
zhvilluar më tepër gjatë kësaj dekade së bashku me ndryshimin e bindjeve të tjera
sociale dhe politike, ku ndarja apo izolimi i personave me aftësi të kufizuar,
konsiderohet mohim i drejtësisë. Klasa gjithëpërfshirëse duhet të konsiderohet si
vlerë, sepse nxënësit mësojnë nga njëri – tjetri, mësohen të jetojnë së bashku dhe
njëherit fitojnë përvoja.
Sipas këtij koncepti, sistemi gjithëpërfshirës duhet të fokusojë ”fëmijët me aftësi të
kufizuar dhe ata të talentuar, fëmijët e rrugës dhe ata të cilët punojnë, fëmijët nga
popullatat e viseve to largëta , fëmijët nga minoritetet gjuhësore, etnike apo
kulturore dhe fëmijët nga fushat apo grupet e tjera to pafavorizuara apo të
margjinalizuara”6.
Ekziston një konsensus i gjerë ndërkombëtar se fëmijët dhe të rinjtë me nevoja të
veçanta arsimore dhe të të gjitha grupeve to tjera të margjinalizuara duhet të
përfshihen në mjediset arsimore të organizuara për shumicën e fëmijëve. Tashmë,
shumica e vendeve ndërkombëtare e zhvillojnë sistemin e arsimit gjithëpërfshirës,
por ballafaqohen me sfidat e zbatimit në praktikë të këtij procesi.
Edhe pse, sistemi i arsimit gjithëpërfshirës është përkrahur në politikat e shumicës
së vendeve ndërkombëtare, shkollat speciale dhe klasat e bashkëngjitura vazhdojnë
të funksionojnë në shumicën e shteteve të botës, por kryesisht për fëmijët me shkallë
më të rëndë të ngecjes në zhvillim.
E drejta për arsimim është e garantuar për të gjithë nga Kushtetuta e Republikës së
Kosovës dhe ligjet e tjera në fuqi, sipas të cilave institucionet publike duhet të
sigurojnë mundësi të barabarta për secilin, në përputhje me aftësitë dhe nevojat e
tyre. Synimi i Republikës së Kosovës për t’u bërë pjesë e Bashkimit Evropian dhe
organizatave të tjera ndërkombëtare, ka nxitur ndryshime dhe reforma në sistemin e
arsimit. Mbi parimin e gjithëpërfshirjes mbështeten edhe politikat arsimore në
Kosovë.
6 Konventa mbi të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuar, (pjesa e kornizës për veprim në arsiminme nevoja të veçanta), 2007, fq. 5
- 18 -
Derisa “gjithëpërfshirja” është një koncept që përcakton filozofinë e organizimit të
sistemit arsimor “për të gjithë”, “përfshirja” i referohet krijimit të mundësisë së çdo
individi për qasje të barabartë dhe u mundëson të gjithëve arritje më të mëdha
akademike dhe sociale. “Përfshirja mundëson që çdo nxënës në shkollë të ndjehet i
mirëpritur, nevojat e tij dhe stilet e të nxënit të vlerësohen”7
Sot përfshirja është pranuar gjerësisht, respekton të drejtat e të gjithëve dhe është
qasja e preferuar e shekullit 21. Arsimi gjithëpërfshirës – e drejtë për të gjithë, nuk
mund të realizohet pa ofrimin e mundësisë përkatësisht mbështetjes së nevojshme
institucionale. Por, kur flitet për mbështetjen në arsimin gjithëpërfshirës, kryesisht
mendimet fokusohen tek fëmijët me aftësi të kufizuara si kategori më e ndjeshme e
shoqërisë, andaj edhe përdorimi i kësaj terminologjie është çështje e cila po
diskutohet nga ekspertë ndërkombëtarë të kësaj fushe.
7 http://nvpie.org/inclusive.html, raport hulumtimi, shkarkuar në shtator 2012
- 19 -
. KAPITULLI III
3 Çfarë janë politikat për arsimin e fëmijëve me nevoja të veçanta në
Komunën e Pejës?
Në bazë të Ligjit për arsimin fillor dhe të mesëm të Kosovës (ligji nr. 2002/2), çdo
fëmijë regjistrohet në shkollë në zonën e vet të mbulesës. Fëmija mund të lëvizet në
një shkollë tjetër nëse konsiderohet se është në interesin më të mirë të fëmijës. Një
komision i ekspertëve duhet të vendosë për këtë çështje, në bazë të shkresës nga
shkolla ose prindërit.
Politika defakto në teren është se fëmijët identifikohen nga prindërit e vet ose nga
shkolla si fëmijë me nevoja të veçanta. Sipas intervistave tona me drejtorët e
shkollave të rregullta dhe shkollave speciale, zakonisht shkolla formon një mendim
nëse fëmija duhet të shkojë në shkollë dhe negocion me prindërit për kornizën e
duhur të fëmijës. Nëse ndonjëra palë është e pakënaqur, konsultohet mjeku specialist
(kryesisht psikologu).8
Nëse në pajtim me këtë proces fëmija përcaktohet se ka nevojë për arsim special,
dhe ka ndonjë klasë të ndarë në shkollë, fëmija vendoset në atë klasë. Nëse jo,
fëmija referohet në ndonjë shkollë speciale. Nëse nuk ka klasë të ndarë dhe shkolla
speciale është shumë larg, fëmija zakonisht qëndron në shtëpi. Fëmijët e shurdhër
dhe fëmijët me dëmtime në të pamë, të konfirmuar nga personeli mjekësor,
referohen në shkolla speciale për atë qëllim. Prapë nëse aranzhimet teknike janë
shumë të vështira, fëmija qëndron në shtëpi.
Në raste të rralla, zakonisht për shkak të presionit të prindërve, fëmija që
përndryshe do të qëndronte në shtëpi, përfundon në zonën e mbulesës ose në klasën
e ndarë në ndonjë shkollë tjetër. Nëse fëmija qëndron në klasë të rregullt, shkolla
nuk siguron konsiderata speciale as materiale, dhe konsideratat speciale varen nga
mësimdhënësit ose prindërit.
Pyetja me sherr është se, sa mirë shpërndahet politika e përfshirjes nga qeveria
qendrore nëpër komuna. Kjo pyetje është e ndërlikuar sepse për momentin
përgjegjësia kryesore për fëmijët me nevoja të veçanta është te qeveria qendrore.
8 Marja Matero dhe Lulavere Kadriu, Zhvilimi i Arsimit Gjithëpërfshirës në Kosovë: Sfidat dheRezultatet, Prishtinë, 2008, fq.61
- 20 -
Sidoqoftë, kur t’i lexojmë rregulloret, përgjegjësia zhvendoset në MASHT vetëm
nëse nxënësi merret nga klasa e rregullt dhe vendoset në klasë speciale, prandaj
përgjegjësia për fëmijët me nevoja të veçanta të përfshirë në klasë të rregullt duhet të
jetë te komunat. Aktualisht vetëm tri komuna kanë hyrë në procesin komunal kah
gjithëpërfshirja: Peja, Gjilani dhe Mitrovica. Save the Children ka iniciuar
komisionet planifikuese në këto tri komuna, me synim të shtyrjes së procesit të
përfshirjes përpara, besojmë se është e drejtë të thuhet se si politika nuk ka arsim
gjithëpërfshirës në nivel komunal. Komunat nuk kanë bërë plane për zbatimin e
arsimit gjithëpërfshirës në nivel komunal. Dy drejtor bile kanë sugjeruar hapjen e më
shumë shkollave speciale dhe kanë buxhete të ndara komunale për arsimin special,
por kjo mund të jetë pasiqë 27 nga 29 DKA-të shqiptare filluan punën në vitin
shkollor 2007-2008 dhe nuk ishin të njoftuar me të gjitha rregullat dhe procedurat.
Në fillim të vitit 2008 u botua një ftesë për kandidatët për komisionet vlerësuese, por
gjer tani vetëm në Ferizaj është themeluar komisioni dhe është duke punuar
pjesërisht.9
Edhe pse qendrat këshilluese janë përmendur në ligj, ende nuk ka asnjë qendër të
hapur. Konsensusi kryesor ishte përkufizimi i përfshirjes sa më konservativ i
mundshëm, do të thotë përfshirja e të gjithë fëmijëve në sistemin shkollor. Kjo sipas
të gjitha gjasave është si rezultat i dy fakteve që pothuajse të gjithë zyrtarët janë të
rinjë në terminologji dhe këta zyrtarë shpesh zgjidhen për aftësitë e tyre praktike
(përkundrejt aftësive filozofike ose ideologjike) dhe është më praktike që të
përkufizohet përfshirja në kuptim të synimit që mund të arrihet me probabilitet
relativisht të lartë. Afro 30 për qind e zyrtarëve përkufizuan përfshirjen me terma që
kemi përdorur në këtë raport. Asnjë nga 30 për qind nuk besoi se përfshirja e
përkufizuar si e tillë mund të arrihet në të ardhmen e parashikueshme. Sidoqoftë, në
mesin e atyre që dhanë përkufizimin aq konservativ, afro gjysma besojnë (ose
dëshirojnë) që përfshirja e përkufizuar si e tillë mund të arrihet brenda pesë vjetëve.
9 Marja Matero dhe Lulavere Kadriu, Zhvilimi i Arsimit Gjithëpërfshirës në Kosovë: Sfidat dheRezultatet, Prishtinë, 2008, fq.62
- 21 -
3.1 Planifikimi për gjithëpërfshirje në nivel shkollash në Komunën e Pejës
Planifikimi në nivel shkolle për përfshirjen e nxënësve me aftësi të kufizuara duhet
to pasqyrohet së pari në planin e shkollës, si atë vjetor, ashtu edhe atë afatmesëm.
Hartimi dhe zbatimi i një plani koherent të shkollës për përfshirjen e nxënësve me
aftësi të kufizuara siç kërkohet në ligj, mund të pengohet nga faktor të tillë si:
ngarkesa e programit mësimor, organizimi i klasave, orari mësimor, provimeve
shtetërore e prioriteteve të tjera të shkollës që kufizojnë planifikimin dhe
bashkëpunimin që është thelbësor në gjithëpërfshirje. Pavarësisht nga vështirësitë që
mund të hasni, duhet që këto sfida të zgjidhen në nivel shkolle ndaj dhe duhen
ngritur strukturat e nevojshme për planifikim, bashkëpunim dhe konsultim mes
palëve në dobi të përfshirjes.Para se të ndërtojë një plan për gjithëpërfshirjen e
nxënësve me aftësi të kufizuara, çdo shkollë duhet që së pari të marrë në konsideratë
kushtet dhe mundësitë që ofron.
Andaj statistikat e mëposhtme mund tju vijnë në ndihmë përpara se të hartoni
planin në shkollën tuaj: Të dhënat mbi numrin e nxënësve me nevoja të veçanta në
SH. F. M. U, të rregullt Në vijim do t’i paraqesim grafikisht të ndara në përqindje
pjesëmarrjen e këtyre nxënësve nëpër disa shkolla, sepse disa prej shkollave tjera
nuk kanë të regjistruar nxënës me raste të këtilla.
Për shkak të numrit të madh të gjithëpërfshirjes së këtyre nxënësve në këto
shkolla, i kemi ndarë: Nxënësit me dëmtime të ndryshme, si këto të paraqitura më
poshtë në grafik.
Me dëmtime të shumëfishta, intelektuale, me çrregullime në të nxënë, me demtime
fizike, me demtime në të dëgjuar, me çrregullime emocionale dhe sjellje, me
demtime në të parë, me demtime në të folur, sindrom down dhe autizëm.
- 22 -
KAPITULLI IV
4. Rezultatet e Hulumtimit
Në bazë të hulumtimit dhe shënimeve të mbledhura gjatë gjurmimit tim, përkitazi
me realizimin e qellimit dhe përmbushjën e detyrave në lidhje me numrin e
nxënësve me demtime me nevoja të veçanta në këto 8 (tetë), shkolla kam arritur të
nxjerrë këto rezultate:
4.1 Shkolla fillore “ Dardania “– Pejë
Grafikoni nr.1
Sqarim: Duke iu referuar grafikut nr.1. Numri i përgjithshëm i nxënësve të kësajshkolle është 1023. Djem janë 548 dhe vajza 475.
Me dëmtime të shumëfishta është 1 djalë, me dëmtime intelektuale janë 2 djem e 2vajza , me çrregullime në të nxënë janë 2 djem e 1 vajzë , me dëmtime fizike 1 djalëe 1 vajzë, me dëmtime në të dëgjuar 1 djalë e 0 vajza, me çrregullime emocionaledhe sjellje 3 djem e 0 vajza, me dëmtime në të parë 12 djem dhe 11 vajza. Ndërsame dëmtime në të folur, me sindromin down dhe autizëm kjo shkollë nuk ka asnjënxënës.
0
2
4
6
8
10
12
14
Djem Vajza
D. Shumefishta
D. intelektuale
Me çrregullim ne tënxënëD. Fizike
D. Degjuar
Çrregullimeemocionale-sjelljeD. ne te pare
- 23 -
4.2 Shkolla fillore “ Tetë Marsi” – Pejë
Grafikoni nr.2
Sqarim: Duke iu referuar grafikut nr.2. Numri i përgjithshëm i nxënësve të kësajshkolle është 1161. Djem janë 608 dhe vajza 553.
Nxënësit me dëmtime të ndryshme, si këto të paraqitura më lartë në grafik.
Me dëmtime të shumëfishta është 1 djalë, me dëmtime intelektuale janë 1 vajzë e 2djem, me çrregullime në të nxënë janë 1 djalë e 1 vajzë , me dëmtime fizike 0 djemëe 0 vajza , me dëmtime në të dëgjuar nuk ka, me çrregullime emocionale dhe sjellje1 djale e 1 vajzë, me dëmtime në të parë 22 djem dhe 32 vajza. Ndërsa medëmtime në të folur, me sindromin down dhe autizëm kjo shkollë nuk ka asnjënxënës.
0
5
10
15
20
25
30
35
Djem Vajza
D. shumefishta
D. intelektuale
Me çrregullime ne tenxeneMe çrregullimeemocionale dhe sjelljeD. ne te pare
- 24 -
4.3 Shkolla fillore “ Lidhja e Prizrenit “ – Pejë
Grafikoni nr.3
Sqarim: Duke iu referuar grafikut nr.3. Numri i përgjithshëm i nxënësve të kësajshkolle është 1042. Djem janë 559 dhe vajza 483.
Nxënësit me dëmtime të ndryshme, si këto të paraqitura më poshtë në grafik.
Me dëmtime të shumëfishta nuk ka, me dëmtime intelektuale janë 4 djem e 0 vajza, me çrregullime në të nxënë janë 0 djem e 0 vajza , me dëmtime fizike 0 djem e 0vajza, me dëmtime në të dëgjuar 0 djem e 0 vajza, me çrregullime emocionale dhesjellje 2 djem e 2 vajza, me dëmtime në të parë 7 djem dhe 8 vajza. Ndërsa medëmtime në të folur 0 djem e 0 vajza, me sindromin down 1 djalë e 1 vajë dheautizëm kjo shkollë nuk ka asnjë nxënës.
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Djem Vajza
D. intelektuale
Me çrregullimeemocionale dhesjelljeMe demtime ne tepare
Sindromi Down
- 25 -
4.4 Shkolla fillore “ Vaso Pashë Shkodrani “ – Pejë
Grafikoni nr.4
Sqarim: Duke iu referuar grafikut nr.4. Numri i përgjithshëm i nxënësve të kësaj
shkolle është 570. Djem janë 253 dhe vajza 317.
Nxënësit me dëmtime të ndryshme, si këto të paraqitura më larte në grafik.
Me dëmtime të shumëfishta janë 1 djalë e 2 vajza, me dëmtime intelektuale janë 1djalë e 2 vajza, me çrregullime në të nxënë janë 2 djem e 3 vajza , me dëmtimefizike 2 djem e 1 vajzë , me dëmtime në të dëgjuar 0 djem e 0 vajza, meçrregullime emocionale dhe sjellje 1 vajzë, me dëmtime në të parë 6 djem dhe 5vajza. Ndërsa me dëmtime në të folur, me sindromin down dhe autizëm kjo shkollënuk ka asnjë nxënës.
0
1
2
3
4
5
6
7
Djem Vajza
D. shumefishta
D. intelektuale
Me çrregullime ne te nxene
D. fizike
Me çrregullime emocionale dhe sjellje
D. në të parë
- 26 -
4.5 Shkolla fillore ,,Asdreni”- Pejë
Grafikoni nr.5
Sqarim: Duke iu referuar grafikut nr.5. Numri i përgjithshëm i nxënësve të kësajshkolle është 852. Djem janë 424 dhe vajza 428
Nxënësit me dëmtime të ndryshme, si këto të paraqitura më lartë në grafik.
Me dëmtime të shumëfishta janë 0 djem e 1 vajzë, me dëmtime intelektuale janë 1vajzë e 1 djalë, me çrregullime në të nxënë janë 1 djalë e 1 vajzë , me dëmtimefizike 1 djalë e 0 vajza , me dëmtime në të dëgjuar 1 djalë , me çrregullimeemocionale dhe sjellje 1 djalë, me dëmtime në të parë 22 djem dhe 29 vajza. Ndërsame dëmtime në të folur, me sindromin down dhe autizëm kjo shkollë nuk ka asnjënxënës.
0
5
10
15
20
25
30
35
Djem Vajza
D. shumefishta
D. intelektuale
Me çrregullime ne te nxene
D. fizike
D. degjuar
Me çrregullime emocionaledhe sjelljeD. ne te pare
D. ne te folur
Sindromi Down
- 27 -
4.6 Shkolla fillore “ Ramiz Sadiku “ – Pejë
Grafikoni nr.6
Sqarim: Duke iu referuar grafikut nr.5. Numri i përgjithshëm i nxënësve të kësaj
shkolle është 734. Djem janë 370 dhe vajza 364.
Nxënësit me dëmtime të ndryshme, si këto të paraqitura më larte në grafik.
Me dëmtime të shumëfishta janë 1 djalë e 3 vajza, me dëmtime intelektuale janë 4djem e 0 vajza, me çrregullime në të nxënë janë 3 djem e 3 vajza, me dëmtimefizike 0 djem e 0 vajza, me dëmtime në të dëgjuar 0 djem e 0 vajza, me çrregullimeemocionale dhe sjellje 0 vajza me dëmtime në të parë 9 djem dhe 7 vajza. Ndërsame dëmtime në të folur 4 djem e 1 vajzë, me sindromin down 3 djem e 2 vajza dheautizëm kjo shkollë ka 1 djale e 1 vajzë.
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Djem Vajza
Dem. Shumefishta
Dem. Intelektuale
Me crregullime ne te nxene
Dem. Fizike
Dem. te degjuar
Çrregullime emocionaledhe sjelljeDem. ne te pare
Dem. ne te folur
- 28 -
4.7 Shkolla fillore “ Xhemajl Kada “ – Pejë
Grafikoni nr.7
Sqarim: Duke iu referuar grafikut nr.6. Numri i përgjithshëm i nxënësve të kësajshkolle është 1520. Djem janë 770 dhe vajza 750.
Nxënësit me dëmtime të ndryshme, si këto të paraqitura më lartë në grafik.
Me dëmtime të shumëfishta janë 4 djem e 4 vajza, me dëmtime intelektuale janë 3djem e 0 vajza, me çrregullime në të nxënë janë 33 djem e 17 vajza , me dëmtimefizike 2 djem e 1 vajzë, me dëmtime në të dëgjuar 3 djem e 1 vajzë , meçrregullime emocionale dhe sjellje 8 djem e 4 vajza me dëmtime në të parë 21djem dhe 20 vajza. Ndërsa me dëmtime në të folur,3 djem e 0 vajza, me sindromindown dhe autizëm kjo shkollë nuk ka asnjë nxënës.
0
5
10
15
20
25
30
35
Djem Vajza
Dem shumefishta
Dem intelektuale
Çrregullime ne te nxene
De. Fizike
Dem ne te degjuar
Dem ne te folur
Sindromi Down
Autizem
- 29 -
4.8 Shkolla fillore “ Smajl Hajdaraj “ – Pejë
Grafikoni nr.8
Sqarim: Duke iu referuar grafikut nr.8. Numri i përgjithshëm i nxënësve të kësajshkolle është 383. Djem janë 210 dhe vajza 173.
Nxënësit me dëmtime të ndryshme, si këto të paraqitura më lartë në grafik.
Me dëmtime të shumëfishta janë 1 djalë e 1 vajzë , me demtime intelektuake nuk ka,me çrregullime në të nxënë 1 djalë e 0 vajza, me çrregullime emocionale dhesjellje 1djalë e 1 vajzë , me dëmtime në të parë 5 djem dhe 3 vajza. Ndërsa medëmtime në të folur nuk ka, me sindromin down dhe autizëm kjo shkollë nuk kaasnjë nxënës.
Nga të gjitha këto statistika përfundojmë së në Komunën e Pejës ka një
gjithëpërfshirje solide të nxënësve me nevoja të vëçanta. Në Komunën e Pejës, nga
Prilli i vitit 2015, funksionon ekipi komunal i cili bënë vlerësimin pedagogjik të
fëmijëve me nevoja të veçanta arsimore. Në kuadër të ekipit janë: pedagogu
special, dy magjistër të psikologjisë, klinike pediatër, zyrtari komunal nga DKA-ja.
0
1
2
3
4
5
6
Djem Vajza
Dem shumefishta
Çrregullime ne te nxene
Çrregullime emocionale
Dem ne te pare
- 30 -
Gjatë vitit 2015/2016, janë bërë 20 vlerësime të fëmijëve. Komuna për këta fëmijë
bënë edhe transportin e tyre nëpër shkolla, por edhe në Qendrën Burimore në
Prizren.
Në Komunën e Pejës, funksionojnë tri klasë të bashkëngjitura. Njëra në f.sh. Baran
në SH.F.M.U ,, Dëshmorët e Kombit”, por këta fëmijë janë integruar plotësishtë në
klasë të rrgeullta. Në SH.F.M.U ,, Ramiz Sadiku”, janë dhjetë fëmijë në klasë të
bshkëngjitura dhe 20 tjerë me NEV, që mbështetën nga dy mësimdhënës mbështetës
të punësuar për tri vite nga Save the Children dhe pas tri viteve kalojnë si punëtor të
Komunës. Në “SH. F. M. U” Vaso Pashë Shkodrani”, janë 6-7 fëmijë në klasë të
bashkangjitur.
Grafikoni nr.9
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
Djem Vajza
Numri i përgjithshem i nxënësve me nevoja te veçanta ne Komunën ePejës
Me D. te shumefishta
D. intelektule
Me çrregullime ne te nxene
Me D. fizike
Me D. ne te degjuar
Me çrregullime emocionaledhe sjelljeMe D. ne te pare
Me D. ne te folur
Sindromin Down
- 31 -
Tabela numër 1. Tregon numrin e përgjithshëm të nxënësve në 8 ( tetë ), shkolla
ku është bërë hulumtimi.
Shkollat filloreNr.i përgjithshëm inxënësve Djem Vajza
Dardania 1023 548 475
Tetë Marsi 1161 608 553
Lidhja e Prizrenit 1042 559 483
Vaso Pashë Shkodrani 570 253 317
Asdreni 852 424 428
Ramiz Sadiku 734 370 364
Xhemajl Kada 1520 770 750
Smajl Hajdaraj 383 210 173
Gjithsejt 7385 3742 3543
Tabela e mësipërme tregon për numrin e përgjithshëm të nxënësve në 8 ( tetë
),shkollat e Komunes së Pejës, ku kolona e dytë tregon numrin e përgjithshëm të
nxënësve, kolona e trete tregon numrin e përgjithshëm të djemve dhe kolona e katërt
tregon numrin e përgjithshëm të vajzave.
Në vazhdim në tabën e mëposhtme numër 2 do të paraqes numrin e nxënësve menevoja të veçanta në shkollat e rregullta.
- 32 -
Në tabelën numër 2. Është paraqitur numri i përgjithshëm i nxënësve me nevoja tëveçanta në shkolla të rregullta.
Dëm
time
tësh
umëf
isht
a
Dëm
time
inte
lekt
uale
Me
çrre
gulli
me
nëtë
nxën
ë
Dëm
time
fizi
ke
Dëm
time
në të
dëgj
uar
Me
çrre
gulli
me
emoc
iona
le d
hesj
ellje
Dëm
time
në të
parë
Dëm
time
në të
folu
r
Sind
rom
i dow
n
Aut
izem
Djem 9 17 42 6 5 19 104 7 4 1
Vajza 11 6 26 3 1 7 166 1 3 1
Gjithsej
20 23 68 9 6 26 270 8 7 2
Numri i përgjithshëm i nxënësve me nevoja të veçanta në shkolla të rregullta në
Komunën e Pejës është 439 nxënës. Ku prej tyre janë 214 djem ose 2.897 % dhe
225 vajza. Ose 3.046 % Ku në total i bie 5.943 % .
- 33 -
KAPITULLI V
5. Organizimi i arsimit të fëmijëve me nevoja të veçanta në kosovë
Fëmijët dhe nxënësit me nevoja të veçanta në Kosovë ju ofrohet edukim dhe arsimim në:
1. Shkolla speciale / qendra burimore.
2. Klasë të bashkangjitura, të cilat funksionojnë në kuadër të shkollave të
rregullta.
3. Shkolla gjithëpërfshirës.
5.1 Roli dhe detyra e edukatorit/es mbështetës
1. Vrojton grupet e fëmijëve, institucioni parashkollor në bashkëpunim me
edukatorët e grupeve për të identifikuar fëmijët me nevoja të veçanta.
2. Mbështet fëmijët që kanë nevoja të veçanta grupet sipas moshave.
3. Planifikon dhe organizon aktivitete të përbashkëta me edukatorët e grupeve ku ka
fëmijë me nevoja të veçanta.
4. Kur ka nevojë për punë individuale me ndonjë fëmijë dhe vlerësohet se kjo është
e domosdoshme, atëherë punon me të individualisht jashtë grupit.
5. Përpilon planin individual të arsimit bashkë me edukatorët e rregullt, prindin dhe
anëtarët tjerët të ekipet të PIA
6. Përkujdeset që plani individual i arsimit të fëmijëve me nevoja të veçanta të
rishikohet dhe vlerësohet në periudha të rregullta kohore dhe kohë pas kohe të
ripunohet nëse ka nevojë.
7. Këshillon dhe ndihmon edukatorët e rregullt se si të punohet me fëmijët me
nevoja to veçanta dhe si të menaxhoj me punën me gjithë grupin.
8. Harton materiale alternative bashkë me edukatorët tjerë të cilat do të përdorën në
punën me fëmijët me nevoja të veçanta.
- 34 -
9. Ndihmon në vetëdijesimin e stafit të IP për procesin e gjithëpërfshirjes.
10. Ndihmon drejtorin e IP dhe stafin tjetër udhëheqës për akomodimin e fëmijëve
me nevoja të veçanta.
11. Bashkëpunon me qendrat burimore rreth metodave të punës, materialeve
edukative dhe rreth mbështetjes së nevojshme për fëmijët me nevoja të veçanta
varësisht nga nevojat specifike të fëmijë
12. Planifikon në baza javore dhe mujore dhe i raporton drejtorit të IP ku punon për
punën e bërë.
5.2 Shkollat gjithëpërfshirëse
Nga viti 2009, në Kosovë nxënësit me nevoja të veçanta mbështeten përmes
mësimdhënësve mbështetës edhe ne shkolla të rregullta që janë shkolla
gjithëpërfshirëse. Shkollë gjithëpërfshirëse nënkupton shkolla e cila i përfshinë të
gjithë fëmijët në shkolle pavarësisht nacionalitetit, aftësisë se kufizuar, pra shkollë
që fëmijët me nevoja të veçanta i pranon direkt në klasa të rregullta. Aktualisht në
Kosovë janë 20 shkolla gjithëpërfshirëse dhe 9 institucione parashkollore
gjithëpërfshirëse. Në këto institucione janë punësuar mësues mbështetës të cilët
ndihmojnë stafin e shkollës dhe institucioneve parashkollore për të punuar me
fëmijët me nevoja të veçanta dhe ata që kane vështirësi në të nxënë. Në këto shkolla
janë duke u zhvilluar trajnime me stafin mësimor për gjithëperfshirje.10
Shkolla gjithëpërfshirëse u mundëson nxënësve të arrijnë potencialin e tyre të plotë
në kuptimin e aftësive kognjitive, emocionale, sociale dhe kreative etj.”. Qasja
gjithëpërfshirëse ndaj arsimit është ajo qasje që bën përpjekje të promovojë cilësinë
në klasë. Me qëllim që të ecet drejt cilësisë në arsim, kërkohen ndryshime në te
gjitha nivele te arsimit.
Shkollat gjithëpërfshirëse duhet të jenë në gjendje të ofrojnë mundësi për një sërë
metodash pune dhe të nxënit e individualizuar në mënyrë që asnjë nxënës të mos
detyrohet të mbetet jashtë shoqërisë dhe pjesëmarrjes në shkollë. Shkolla
10http://masht.rks-gov.net/uploads/2015/06/organizimi-i-arsimit-t-f-mij-ve-me-nevoja-t-veanta-n-kosove-3.pdf
- 35 -
gjithëpërfshirëse për të gjithë duhet të vendosë në qendër fleksibilitetin dhe
diversitetin si në kuptimin e strukturës ashtu edhe në atë të përmbajtjes, me synimin
që t’i ofrojë secilit individ arsimimin relevant dhe mundësi optimale për zhvillim.11
Karakteristikat e shkollës gjithëpërfshirëse përfshijnë ushtrimin e fleksibilitetit për
sa u përket aftësive individuale të nxënësit dhe vendosjen e nevojave dhe interesave
të tij në qendër. Prandaj, shkolla për të gjithë është mjedis koherent dhe i modifikuar
i të nxënit. Përshtatjet individuale mund të bëhen në kuadër të klasës. Për më tepër,
ajo përfshinë mbështetjen e nxënësve për njëri-tjetrin sipas aftësive dhe anëve të
forta të tyre. Cilësia në arsim shpesh kuptohet dhe matet si rezultate akademike të
arritura nga nxënësit përmes kryerjes me sukses të provimeve përfundimtare dhe
masave të tjera kuantitative. Cilësia përfshinë një sistem shkollor ku të gjithë fëmijët
janë të mirëseardhur dhe ku diversiteti dhe fleksibiliteti i shkollës shihen si pjese
përbërëse dhe të rëndësishme për zhvillimin personal të të gjithë nxënësve.
5.3 Roli dhe detyra e mësuesit mbështetës
1.Vrojton në klasa të rregullta në bashkëpunim me mësimdhënësit klasor/kujdestarët
klasor nxënësit e nivelit të ulët (posaçërisht faza kalimtare nga klasa para fillore në
klasën e parë dhe nga klasa e pestë në klasën e gjashtë) për të identifikuar fëmijët me
nevoja të veçanta arsimore.
2. Mbështet nxënësit që kanë nevoja të veçanta arsimore dhe vështirësi në të nxënë
në klasa të rregullta.
3. Planifikon dhe organizon bashkë mësimdhënie me arsimtarin e rregullt në klasa
ku ka nxënës me nevoja të veçanta arsimore.
4. Kur ka nevojë për punë individuale me ndonjë fëmijë dhe vlerësohet se kjo është
e domosdoshme, atëherë punon me të individualisht jashtë klasës. Përpilon planin
individual to arsimit bashkë me arsimtarin e rregullt, prindin dhe anëtarët tjerët të
ekipet të PIA dhe kur është e mundshme edhe vetë nxënësin me nevoja të veçanta
arsimore.
11http://masht.rks-gov.net/uploads/2015/06/organizimi-i-arsimit-t-f-mij-ve-me-nevoja-t-veanta-n-kosove-3.pdf
- 36 -
5. Përkujdeset që plani individual i arsimit të nxënësve me nevoja të veçanta
arsimore të rishikohet dhe vlerësohet në periudha të rregullta kohore dhe kohë pas
kohe të ripunohet nëse ka nevojë.
6. Këshillon dhe ndihmon arsimtarët e rregullt se si të punohet me fëmijët me nevoja
të veçanta arsimore dhe si të menaxhoj me klasën gjithëpërfshirëse.
7. Harton materiale mësimore alternative bashkë me arsimtarin e klasës së rregullt të
cilat do të përdorën në mësimdhënien me nxënësit me nevoja të veçanta arsimore.
8. Ndihmon në vetëdijesimin e stafit të shkollës për procesin e gjithëpërfshirjes.
9. Ndihmon drejtorin e shkollës dhe stafin tjetër udhëheqës për akomodimin e
nxënësve me nevoja të veçanta arsimore.
10. Bashkëpunon me qendrat burimore për integrimin e fëmijëve me NVA nga
qendra burimore në shkollë të rregullt, përgatit dhe mbështetë procesin e integrimit
të fëmijës në klasë të rregullt.
11. Bashkëpunon me arsimtarin e klasës së bashkangjitur në shkollën ku punon dhe
planifikojnë së bashku mbështetjen për nxënësit me nevoja të veçanta arsimore që
janë në klasa të rregullta. Bashkë me mësimdhënësin e KB bëjnë integrimin e
nxënësve nga klasa e bashkangjitur në klasë të rregullt të atyre fëmijëve që janë të
gatshëm me integrim.
12. Bashkëpunon me qendrat burimore rreth metodave të mësimdhënies, materialeve
mësimore dhe rreth mbështetjes së nevojshme për nxënësit me nevoja të veçanta
arsimore varësisht nga nevojat specifike që paraqiten në shkollë.
13. Planifikon në baza javore dhe mujore dhe i raporton drejtorit të shkollës ku punon për
punën e bërë. Qendrat burimore /roli i tyre. Në Kosove funksionojnë 7 qendra burimore të
cilat akomodojnë nxënës që kanë kryesisht 3 lloje të dëmtimeve, dëmtime intelektuale,
dëmtime në të dëgjuar dhe dëmtime në të pare.
- 37 -
5.4 Roli dhe detyrat e mësuesit udhëtues
1. Identifikon nxënësit me nevoja të veçanta në shkollat e rregullta dhe institucione
tjera dhe i paraqet rastet para grupit bërthamë.
2. Bashkëpunon me shkollat e rregullta.
3. Identifikon nevojat e nxënësve dhe mbështetë ato me materiale dhe mjete tjera to
nevojshme,
4. Mbështetë mësimdhënësit e shkollave të rregullta me këshilla profesionale.
5. Koordinon punën e qendrës burimore me shkolla të rregullta.
6. Bashkëpunon me ekipin bërthamë dhe atë mbështetës të shkollës.
7. Mësuesit udhëtues hartojnë planin e punës në baza javore, mujore dhe vjetore në
të cilën pasqyrohet puna brenda dhe jashtë qendrës burimore.
Mësuesit udhëtues bashkëpunojnë me mësuesit udhëtues të qendrave burimore tjera
ne Kosovë dhe shpërndajnë informatat për rastet e identifikuara në mënyrë që
qendrat e specializuar lidhur me dëmtimet e caktuara të kenë njohuri klasat e
bashkëngjitura.
Klasat e bashkangjitura janë hapur nga viti 2002 me qëllim të rritjes së përfshirjes së
fëmijëve me nevoja të veçanta në sistemin arsimor dhe mbështetjes së nxënësve me
nevoja të veçanta arsimore në arsimin e rregullt. Ideja e hapjes se këtyre klasave
ishte që të ofrohen mundësi më të mëdha për arsimimin e fëmijëve me nevoja të
veçanta, duke hyrë në arsim të rregullt përmes klasave të bashkangjitura dhe pastaj
fëmijët gradualisht të integrohen në klasa të rregullta në shkollat më të afërta. Për
momentin klasat e bashkangjitura janë klasë të mbyllura me nivel të ultë të
bashkëpunimit me klasat e rregullta.12
Numri i këtyre klasave është 73 me gjithsej 668 nxënës. Këto klasa të bashkangjitura
janë brenda shkollave të rregullta, por ato janë nën administrim të MASHT-it, i cili
ka përgjegjësinë e përzgjedhjes së mësimdhënësve dhe sigurimin e buxhetit për
funksionimin e këtyre klasave ( përfshirë sigurimin e transportit, ushqimit për
12http://masht.rks-gov.net/uploads/2015/06/organizimi-i-arsimit-t-f-mij-ve-me-nevoja-t-veanta-n-kosove-3.pdf
- 38 -
nxënës dhe materialet mësimore). Klasat e bashkangjitura janë shumë heterogjene
për nga mosha, prandaj edhe nevojat e tyre për ofrim to arsimit special janë të
larmishme.Mesimdhenesit janë të trajnuar dhe kane kaluar ne shume lloje të
trajnimeve të cilat kane të beje me metodologjitë e punës me fëmije me nevoja të
veçanta.
5.5 Detyrat e Komunave
1. Të vazhdojë me zbatimin e politikave të MASHT-it për arsim gjithëpërfshirës.
2. Të mbikëqyrin dhe procesin transformimit të klasave të bashkëngjitura..
3. Të punojnë me shkollat e rregullta në përfshirjen e fëmijëve me nevoja të veçanta
dhe shkollat e rregullta dhe të sigurojnë që keto shkolla të sigurojnë kushte për arsim
cilësor.
4. Të bashkëpunojnë me donator në sigurimin e fondeve për trajnime dhe aspekte
tjera që e ndihmojnë ne sigurimin e kushteve me të mira.
5 Monitorojnë zbatimin e PIA-s.
- 39 -
PËRFUNDIMI
,,Megjithatë çdo gjenëratë duket të ketë dhimbje në një kohë, sikurse janë
tradhtuar, shitur, e harxhuar... Kjo është për shkak të besimit të fortë por jo
falënderues se diçka më e mirë se vetja është e mundur”. (Doris Lessing, Briefing
for a Descent into Hell)
Nga materiali i mësipërm mund të nxirren përfundimet si në vijim:
1. Është shpenzuar një numër i madh i burimeve dhe përpjekjeve për të krijuar një
sistem arsimor relevant, të zbatueshëm dhe të qëndrueshëm të bazuar në filozofinë e
gjithëpërfshirjes së fëmijëve me nevoja të veçanta në thelb të sistemit shkollor, p.sh.,
në klasa të rregullta.
2. Rezultati mezi e ka prekur sipërfaqen e asaj çfarë duhet bërë për të arritur një
revolucion dhe të ketë përfshirje të plotë të çdo fëmijë në sistemin edukativ. Kjo
gjendje është quajtur nga raporti SOS si “e padurueshme”, ndërsa një nga të
intervistuarit tonë, një fëmijë dhe një psikolog adoleshent e kanë quajtur
“katastrofë”.
3. Ne besojmë që tani kur ka përhapje të vetëdijesimit, aktorët më të rëndësishëm në
këtë fushë prindërit dhe mësimdhënësit janë të gatshëm për më shumë trajnime
intensive mbi strategjitë për edukimin e fëmijëve me nevoja të veçanta.
4. Strategjia e tanishme fiskale ka çuar në gjendjen e nën-shpenzimeve në të dyja
nivelet, si atë lokal ashtu dhe qendror. Fondet shumë të nevojshme mbetën të
papërdorura dhe ka tepricë nga buxheti publik. Duhet t`i tejkalojmë shqetësimet që
çojnë në gjendjen e nënshpenzimeve dhe ku do to shfrytëzohet i gjithë buxheti.
Qëllimi ynë është gjithpërfshirja e fëmijëve me aftësi të kufizuara në edukim dhe
ngritjen e vetëdijes së familjarëve për edukimin e fëmijëve pa dallim dhe në të
njëjtën kohë mundësitë që ofrohen për edukimin e fëmijëve me nevoja të veçanta në
Kosovë. Numri i këtyre fëmijëve të përfshirë në arsim është në rritje, duke ju
falënderuar bashkëpunimit të Save the Children me Ministrinë e Arsimit, drejtoritë
komunale të arsimit dhe partnerët tjerë lokal”
- 40 -
Në këtë temë që kemi folur për përfundimet lidhur me gjendjen e papranueshme
në të cilën gjendet arsimi kosovar në përgjithësi, dhe në veçanti edukimi i fëmijëve
me nevoja të veçanta. Çështja është se rruga drejt arsimit përfshirës është e
mundshme nëse vendi ka vullnet të bëjë sakrifica dhe t`i japë prioritet të lartë
arsimimit të të rinjve. Për të arritur këtë, duhet të vazhdohen dhe intensifikohen
trajnimet e mësimdhënësve kosovarë, në të dyja nivelet. Duhet të merret rreziku
ekonomik në komuna dhe nivel vendor dhe duhet t’i hapim zemrat dhe mendjet tona
për zgjidhje kreative dhe të guximshme. Duhet të kemi parasysh që ata të cilët nuk
veprojnë, nuk dështojnë.
- 41 -
LITERATURA
Konventa mbi të Drejtat e personave me Aftësi të Kufizuar: Prishtinë, (përkthim),2008
Kërkime Pedagogjike, përmbledhje punimesh, nr. 2, Instituti Pedagogjik i Kosovës,Prishtinë, 2011
Korniza e Kurrikulës e Arsimit Parauniversitar të Republikës së Kosovës, MASHT,Prishtinë, gusht 2011
Ligji për Arsimin Parauniversitar, MASHT, Prishtinë, 2011
Plani Kombëtar i Veprimit për Personat me Aftësi të Kufizuar në Kosovë: Zyra eKryeministrit dhe Zyra për Qeverisje të Mirë, Prishtinë, 2008
Musai, Dr. Bardhyl: Mjeshtëritë themelore të mësimdhënies, “Eurolindja”,Tiranë,1996
Plani Strategjik për Arsimin e Kosovës 2010-2016 (PSAK): MASHT Prishtinë,2010
Plani Strategjik për Organizimin e Arsimit Gjithëpërfshirës të Fëmijëve me Nevojatë Veçanta Arsimore në Arsimin Parauniversitar në Kosovë 2010-2015: MASHT,Prishtinë, 2010
Strategjia për Zhvillimin e Arsimit Parauniversitar në Kosovë 2007-2017. MASHT,Prishtinë, 2007
Woolfolk, Anita: Psikologji edukimi, Qendra për Arsim Demokratik(CDE), Tiranë,2011