University of Groningen

Predictive properties and therapeutical use of gasotransmittersFrenay, Anne-Roos Sophie

IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite fromit. Please check the document version below.

Document VersionPublisher's PDF, also known as Version of record

Publication date:2015

Link to publication in University of Groningen/UMCG research database

Citation for published version (APA):Frenay, A-R. S. (2015). Predictive properties and therapeutical use of gasotransmitters: A renal perspective[Groningen]: University of Groningen

CopyrightOther than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of theauthor(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).

Take-down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim.

Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons thenumber of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.

Download date: 01-06-2018

13 Appendices

Chapter 13

13

13Author affiliations

277

Author affiliations

13

M Bachtler1

SJL Bakker2

B Beckmann3

E van den Berg2

LE den Boef4

RA de Boer5

M Boersema4

J van den Born2

JC van den Born4

MH de Borst2

EM Bos4,6

MM Dekker4

M Feelisch7

BO Fernandez7

ROB Gans8

H van Goor4

AM van der Graaf4

JL Hillebrands4

JA Joles9

AA Kayacelebi3

CA Keyzer2

AM Koning4,6

AJ Kwakernaak2

HGD Leuvenink6

G Navis2

NR Oosterhuis9

A Pasch1

WT Ruifrok5

MY Said2

GGG Slaats9

PM Snijder4,6

SS Soedamah – Muthu10

N Tschopp1

D Tsikas3

MC Verhaar9

F Waanders2

S Wesseling9

S Yazdani2

1. Department of Nephrology, Hypertension and Clinical Pharmacology, University Hospital Bern, Inselspital, Switzerland

2. Department of Nephrology, University of Groningen, University Medical Center Groningen, the Netherlands

3. Centre of Pharmacology and Toxicology, Hannover Medical School, Hannover, Germany 4. Department of Pathology and Medical Biology, University of Groningen, University

Medical Center Groningen, the Netherlands 5. Department of Cardiology, University of Groningen, University Medical Center

Groningen, the Netherlands 6. Department of Surgery, University of Groningen, University Medical Center

Groningen, the Netherlands 7. Clinical and Experimental Sciences, Faculty of Medicine, University of Southampton,

Southampton General Hospital, United Kingdom 8. Department of Internal Medicine, University of Groningen, University Medical

Center Groningen, the Netherlands 9. Department of Nephrology and Hypertension, University of Utrecht, University

Medical Center Utrecht, the Netherlands 10. Division of Human Nutrition, Wageningen University and Research Centre, the

Netherlands

13

13Publications

281

Publications

13

Frenay AR, van den Berg E, Fernandez BO, Dekker MM, den Boef LE, Navis G, Gans ROB, Bakker SJL, Feelisch M, van Goor H. Reduced urinary NOx, but not nitroso species, excretion is associated with increased mortality and graft failure in renal transplant recipients. In preparation

Frenay AR, Said MY, van den Berg E, Pasch A, Navis G, Bakker SJL, van Goor H. Urinary sulfur metabolites sulfate and thiosulfate as beneficial determinants for graft and patient survival in renal transplant recipients – a 4-year follow-up. In preparation

Frenay AR, de Borst MH, Bachtler M, Tschopp N, Keyzer CA, van den Berg E, Bakker SJL, Pasch A, van Goor H. Serum free sulfhydryl status is associated with patient and graft survival in renal transplant recipients. Submitted

Toering TJ, van der Graaf AM, van der Wiel MWK, Frenay AR, Dechend R, Navis G, Groen H, Lely AT, Faas MM. Angiotensin II sensitivity after preeclampsia: translational data from early-onset human preeclampsia and experimental preeclampsia. Submitted

Frenay AR*, Oosterhuis NR*, Snijder PM, Wesseling S, Slaats GGG, Yazdani S, Verhaar MC, Joles JA, van Goor H. The cystathionine γ-lyase inhibitor DL-propargylglycine reduces blood pressure and renal injury but increases kidney weight in angiotensin II-infused rats. Provisionally accepted Nitric Oxide

Frenay AR*, Kayacelebi AA*, Beckmann B, Soedamah-Muthu SS, de Borst MH, van den Berg E, van Goor H, Bakker SJL, Tsikas D. High urinary homoarginine excretion is associated with low rates of all-cause mortality and graft failure in renal transplant recipientsIn press Amino Acids 2015

Frenay AR, Bakker SJL, van den Berg E, Feelisch M, Tsikas D, van Goor H. Plasma ADMA associates with all-cause mortality in renal transplant recipients. Amino Acids. 2015 Jun 16 [Epub ahead of print]

282

Chapter 13

13

Frenay AR, Yazdani S, Boersema M, van der Graaf AM, Waanders F, van den Born J, Navis G, van Goor H. Incomplete restoration of angiotensin II-induced renal extracellular matrix deposition and inflammation despite complete functional recovery in rats. PLoS One. 2015 Jun 10;10(6):e0129732. doi: 10.1371/j.pone.0129732

Frenay AR*, Koning AM*, Leuvenink HGD, van Goor H. Hydrogen sulfide in renal physiology, disease and transplantation – the smell of renal protection. Nitric Oxide. 2015 Apr 30;46:37-49. doi: 10.1016/j.niox.2015.01.005

Frenay AR, Yu L, van der Velde AR, Vreeswijk-Baudoin I, López-Andrés N, van Goor H, Silljé HH, Ruifrok WP, de Boer RA. Pharmacological inhibition of galectin-3 protects against hypertensive nephropathy. Am J Physiol Renal Physiol. 2014 Dec 10:ajprenal.00461.2014. doi: 10.1152/ajprenal.00461.2014

Frenay AR*, Snijder PM*, Koning AM, Bachtler M, Kwakernaak AJ, van den Berg E, Bos EM, Hillebrands JL, Navis G, Leuvenink HGD, van Goor H. Sodium thiosulfate attenuates angiotensin II-induced hypertension, proteinuria and renal damage. Nitric Oxide. 2014 Nov 15;42:87-98. doi: 10.1016/j.niox.2014.10.002

Snijder PM, Frenay AR, de Boer RA, Pasch A, Hillebrands JL, Leuvenink HGD, van Goor H. Exogenous administration of thiosulfate, a donor of hydrogen sulfide, attenuates angiotensin II-induced hypertensive heart disease in rats. Br J Pharmacol. 2014 Jun 24. doi: 10.1111/bph.12825

Lange S, Fraune C, Alenina N, Bader M, Danser AH, Frenay AR, van Goor H, Stahl R, Nguyen G, Schwedhelm E, Wenzel UO. Aliskiren accumulation in the kidney: no major role for binding to renin or prorenin. J Hypertens. 2013 Apr;31(4):713-9. doi: 10.1097/HJH.0b013e32835e226b

Fraune C, Lange S, Krebs C, Hölzel A, Baucke J, Divac N, Schwedhelm E, Streichert T, Velden J, Garrelds IM, Danser AH, Frenay AR, van Goor H, Jankowski V, Stahl R, Nguyen G, Wenzel UO. AT1 antagonism and renin inhibition in mice: pivotal role of targeting angiotensin II in chronic kidney disease. Am J Physiol Renal Physiol. 2012 Oct;303(7):F1037-48. doi: 10.1152/ajprenal.00672.2011. Epub 2012 Jul 11

283

Publications

13

Frenay AR, Ruifrok WP, Bulthuis M, Huitema S, de Boer RA, van Goor H. Renal effects of long-term darbepoetin alpha treatment in hypertensive TGR(mRen2)27 rats. J Renin Angiotensin Aldosterone Syst. 2012 Jun;13(2):232-8. doi: 10.1177/1470320311432186. Epub 2012 Jan 26 * Authors contributed equally

13

13Dankwoord / Acknowledgements

287

Dankwoord/Acknowledgements

13

“Gratitude is happiness double by wonder” – G.K. Chesterton

Wat een feest, het is klaar!!! De kleurenexplosie op de voorkant van dit proefschrift is een goede weergave van hoe het MD/PhD-traject voor mij is geweest: dynamisch, levendig, heftig en nooit saai. Verschillende mensen hebben kleur gegeven aan dit traject en daar ben ik ze ontzettend dankbaar voor. Diegenen die onmisbaar zijn geweest voor de totstandkoming van dit proefschrift wil ik hieronder in het bijzonder bedanken.

Professor van Goor, lieve Harry, bedankt voor jouw steun en alle kansen die je me gegeven hebt de afgelopen jaren. Van het begin af aan heb jij voor mij een veilige werksfeer gecreëerd, waarin fouten gemaakt mochten worden en altijd oplossingen werden gezocht. Als we handen tekort kwamen was jij nooit te beroerd om zelf bij te springen, wat tot memorabele momenten heeft geleid, die me altijd bij zullen blijven. De euforie bij het afronden van een dierproef, het behalen van mooie resultaten of het binnenhalen van een subsidie of publicatie, zorgde ervoor dat we weer energie voor 10 hadden om het volgende avontuur aan te gaan! Ons gezamenlijke enthousiasme voor mega grote projecten, waarbij we elkaar soms ook een beetje moesten afremmen, heeft ervoor gezorgd dat we bergen werk hebben verzet. Jouw gave om jouw promovendi nét dat stapje extra te laten zetten zorgt ervoor dat het onderste uit de kan wordt gehaald, ook wanneer het allemaal even tegenzit. Dit heb ik als ontzettend waardevol ervaren en dit heeft me zeker tot een betere onderzoeker en mens gemaakt. Bedankt ook voor de mogelijkheden die je me gegeven hebt om de wereld te zien: San Diego, Philadelphia, Capri, Kyoto, Bern, Southampton; stuk voor stuk onvergetelijke avonturen! Ik koester de vriendschapsband die wij door de jaren heen hebben opgebouwd. Met pijn in mijn hart verlaat ik je onderzoeksteam, maar het is geen vaarwel, het is tot ziens!

Dr. Pasch, dear Andreas, “It’s a marathon, not a sprint” you warned me in the first week of my stay in Bern, Switzerland. And you were absolutely right. I am one hundred percent sure that without the excellent help of you and your team we wouldn’t have gathered this many exciting results! Thank you for your kind hospitality, your willingness to teach me how to be a good researcher and your constructive way of giving feedback. I am very lucky to have you as my copromotor.

Dr. de Borst, beste Martin, ik weet nog goed dat ik je voor de eerste keer ontmoet heb op de Nefrodagen. Ik was meteen onder de indruk van je aardige persoonlijkheid, je enthousiaste verhalen over de Nefrologie en het doen van onderzoek in Italië. Wie had toen voorspeld dat je uiteindelijk mijn copromotor zou worden? Wat was ik blij als jij me weer eens uit de brand hielp met jouw statistiek skills of wanneer je me weer eens kritisch liet nadenken over de betekenis van onze behaalde resultaten. Bedankt dat je zo vaak tussen je klinische werk door tijd voor me vrij kon maken.

288

Chapter 13

13

Leden van de beoordelingscommissie, Prof. dr. C.A.J.M. Gaillard en Prof. dr. S. Florquin, hartelijk dank voor het lezen en beoordelen van mijn proefschrift. Prof. dr. R. Wang, thank you for your willingness to review my thesis.

Lieve Pauline Snijder en Welmoet Westendorp. Wat een toppers you are! Ik ben zo blij met jullie als vriendinnetjes en was helemaal gelukkig met het volmondig “JAAAAA” tegen “Power to the P: the third edition”!! Wat ben ik blij dat jullie op deze belangrijke dag mijn paranimfen willen zijn. Lieve Pau, één van de hoogtepunten van mijn onderzoekstraject was ons “PAURO project”. Drie weken lang, dag en nacht naar onze besjes, met ons favo ratje 26 aka Fatje, wallen tot op onze knieën, Na+ additie berekenen, strike a pose bij “hond en kat” of dansend door de gangen van het UMCG: we hebben het vol bezieling gedaan! Wat was het een feestje om de laatste maandjes toch nog even roomies te zijn! Jouw bevlogenheid, luisterend en analyserend vermogen zijn bewonderenswaardig. Dank dat ik altijd even m’n hart bij je kan luchten! Lieve Wel, samen solliciteren voor het MD/PhD-traject, samen roadtrippen door West USA en samen wegsneaken van het congres in San D om de nieuwste collectie van J Crew te bekijken, samen als de mzungu’s Apio en Adongo op de boda-boda door de bush in Kumi, Oeganda voor ons co-schap Public Health, en nu samen Amsterdam ontdekkend om de volgende stap in onze carrières te maken. Jouw zelfstandigheid, humor en aanpassingsvermogen maken je tot een uniek persoon. Dank voor de mooie momenten die we samen (en met Pau) hebben gedeeld, ik hoop dat er nog velen zullen volgen!

Lieve Marian Bulthuis, één ding weet ik zeker: zonder jou was dit proefschrift er NOOIT gekomen!! Waar moet ik beginnen?! Je maakte me als eerstejaars geneeskunde wegwijs op het O&O lab; van coupes poetsen, plasjes pipetteren, α-SMA kleuren tot het scannen van duizenden bevroren cupjes in de donkere kelders van het UMCG (waar het trouwens naast ontzettend koud, beregezellig was in onze mobiele disco!), het verwerken van ratten niertjes, het delen van een kamer op de Nefrodagen en als klap op de vuurpijl samen voor 6 weken afreizen naar Bern! Ik heb ontzettend veel gehad aan je praktische, “gaan-met-die-banaan” instelling, zeker op de momenten dat het even tegen zat en jij altijd weer positief bleef en een oplossing wist te verzinnen. Niets was jou te gek en jij draaide je hand niet om voor de absurde hoeveelheid coupes die gekleurd én gescoord moesten worden of de 1000 overuren die je gedraaid hebt om alle deadlines maar te halen! Ook durfde jij samen met mij het waanzinnige “PREVEND project” aan te gaan, waar ik je ontzettend dankbaar voor ben! Ik koester ons avontuur in de Zwitserse Alpen, waarbij jij de liefde verklaarde aan de bergen, de momenten dat we van ellende alleen nog maar konden huilen van het lachen en het vieren van onze gezamenlijke overwinningen met een high five, dikke knuffel of een vreugdedansje! “If you start me up, if you start me up, I’ll never stop..!”

289

Dankwoord/Acknowledgements

13

Lieve Marinda Dekker, pas in de laatste periode van mijn onderzoekstraject hebben we elkaar echt goed leren kennen. Wat stoer vond ik het dat je met mij het avontuur in Southampton aan wilde gaan! Jouw kritische blik en geordende houding hebben ervoor gezorgd dat de projecten waarbij jij betrokken bent geweest een succes zijn geworden. Ons avontuur in the UK, waarbij jij de master was van de Chemiluminescence bepaling, is één van de hoogtepunten van mijn onderzoekstraject geweest en ik ben blij dat jij daar onderdeel van hebt uitgemaakt! Bedankt dat je zo goed op me gelet hebt en me ontlast hebt daar waar je kon. Ik weet zeker dat de toekomst veel mooie dingen voor jou in petto heeft! Zet ‘m op!

Beste Pieter Klok, bedankt dat je me de praktische zaken rondom de dierexperimenten geleerd hebt. Ook al was je niet altijd blij met mijn gezang in de operatiekamer, de gesprekken over sport, muziek en jouw favoriete hobby honden, zorgde ervoor dat we de lange dagen doorkwamen. Ik ben blij dat je tijdens alle dierproeven bereid was om te helpen. Beste Sippie Huitema, dank voor de (PCR)bijdrage die jij geleverd hebt aan dit proefschrift. Jouw precieze manier van werken en hulp bij het halen van deadlines zijn onmisbaar geweest voor vele hoofdstukken van dit proefschrift.

Beste Miriam Boersema, dank voor jouw steun en begeleiding de afgelopen jaren. Het was ontzettend fijn om af en toe op jouw expertise terug te kunnen vallen. Dank voor je kritische, maar opbouwende commentaar op mijn artikelen en presentaties. Ik weet zeker dat dit de kwaliteit ten goede is gekomen! Beste Prof. dr. Hillebrands, beste Jan-Luuk, ook al was je niet mijn begeleider, ik heb het gevoel gehad dat ik altijd bij je terecht kon. Dank voor al die keren dat jij de microfoon greep om ons muzikale optreden van glans te voorzien! Beste Prof. dr. Leuvenink, beste Henri, dank voor je opbouwende kritiek op mijn manuscripten en presentaties en de gezellige praatjes als je “even” bij ons de AIO kamer binnenliep.

Dear Prof. dr. Martin Feelish, I gladly accepted your invitation to come over to Southampton for the measurement of NOx and nitrosospecies in the RTR cohort. Thanks a lot for your kind hospitality and for taking the time to teach us all about the beautiful, but complex “NO world”. I am really lucky to have you on board on many chapters of this thesis. Dear Bernie Fernandez and Magda Minnion, thanks for your patience when teaching us how to handle the (tricky) HPLCs and the Chemiluminescence detector. We were very lucky always having you around, helping to overcome all the machine errors or answering our (silly) questions. I hope that one day we will meet again!

Dear Paula and Dave Herridge and Mr. Nelson, we couldn’t wish for a better place to stay during our visit in Southampton. Thanks for the warm welcome, the nights hanging out for the tele to watch Strictly Come Dancing and our special night out watching the Saints beat Leicester City with 2-0! We really had a blast staying with you guys!

290

Chapter 13

13

Dear Bea Blanchard, Matthias Bachtler, Mauro Dionisi, Irene Abreu Rodriguez and Matthias Meier, thank you very much for the excellent time we had with you in Bern. Thanks a lot for your kindness, patience and willingness to help us out with the >21000 samples we had to measure during those crazy 6 weeks! We wouldn’t have managed this without you!

Veel dank gaat uit naar de Junior Scientific Masterclass en de graduate school GUIDE voor de mogelijkheid die zij mij gegeven hebben het MD/PhD-traject te volgen. Ik heb niet alleen kunnen deelnemen aan vele interessante cursussen, maar ook het presenteren van mijn onderzoeksresultaten op internationale congressen werd ondersteund. In het bijzonder wil ik Prof. dr. Hanneke Kluin-Nelemans, Prof. dr. Robert Porte, Michiel Hooiveld, Cresje Wachters-Kaufman, Riekje Banus en Maaike Bansema bedanken.

Op het O&O lab is het allemaal begonnen. Daar leerde ik pipetteren, kleuren, Western Blotten, cellen kweken, pompjes vullen, ELISA’s doen en coupes scoren. Iedereen was altijd even bereid om te helpen. Beste Hans Vos en Lydia Visser, dank dat ik jullie altijd om hulp kon vragen. Lieve Lisette den Boef, dank voor je ondersteuning en gezelligheid. Graag wil ik alle analisten van het O&O lab, het DNA lab en de histologie bedanken. Alle pathologen, onderzoekers, stafleden, het secretariaat en de mannen van de ICT verbonden aan de afdeling Pathologie en Medische Biologie: veel dank voor jullie steun!

Uren, dagen, nachten heb ik doorgebracht op het dieren lab. Veel dank gaat dan ook uit naar alle medewerkers van de Centrale Dienst Proefdieren. Zonder jullie expertise en helpende hand, waren veel hoofdstukken uit dit proefschrift nooit tot stand gekomen. Het microchirurgisch team, André Zandvoort, Annemieke Smit, Michel Weij en Bianca Meijeringh, wil ik speciaal danken voor hun hulp bij vele dierexperimenten. Ook de animal welfare officers, Miriam van der Meulen en Catherine Thuring, bedankt dat ik altijd aan kon kloppen voor advies en vragen. Ook Arie Nijmeijer, Flip Klater, Wiebe Hofstra, Alex Kluppel: bedankt voor het meedenken en zoeken van oplossingen. Ar Jansen, bedankt voor je goede zorgen bij mijn eerste dierexperiment in de donkere quarantaine kelders van het CDP!

Met veel plezier heb ik Robin de Vries begeleid bij haar afstudeerstage. Lieve Robin, heel erg bedankt voor jouw hulp tijdens één van de drukste dierexperimenten. Je verraste me niet alleen met “I love rats” cakejes maar ook met jouw persoonlijke ontwikkeling van rustige, afwachtende stagiaire naar zelfstandige en kritische analist. Van alles wat ik aan jou overliet wist ik zeker dat het goed zou komen, wat ik als erg waardevol heb ervaren. Veel succes met het afronden van de HLO!

Het kunnen sparren met collega’s over werkgerelateerde zaken maar ook het samen kunnen ontspannen met een lekker bakje filterkoffie of een biertje na een drukke dag

291

Dankwoord/Acknowledgements

13

op het CDP of een lange dag achter de computer is van ongekende waarde! Met de ene collega heb ik wat langer mogen werken dan met de andere, maar graag bedank ik al mijn collega’s voor hun steun, interesse, maar bovenal de lol die we samen hebben gehad! Lieve Joost van den Born, ik heb ervan genoten om met jou het laatste half jaar samen op een AIO kamer te zitten! Ik prijs je enthousiasme, leergierigheid en behulpzaamheid. Jammer dat ons briljante hydralazine experiment niet van de grond is gekomen en we meer tijd kwijt zijn geweest met het pamperen van onze ratjes dan met het uitwerken van onze resultaten. Dank voor je enorme heldenactie, waarbij jij samen met Marinda ruim 1800km aflegde in een bestelbus vol met droogijs, om het project in Zwitserland van de ondergang te redden! Lieve Anne Koning, dank voor je geduld tijdens de uitvoering van het IPK-experiment en voor je kritische blik tijdens het schrijven van onze review! Onze reisjes naar Capri en Japan waren geweldig! Je gastvrijheid, het altijd op de hoogte zijn van de laatste (UMCG) nieuwtjes en je ongezouten mening maken jou tot een bijzonder persoon. Lieve Kim Holwerda, Gerda Noordmans, Siobhan Conroy, Cyril Luman, Fariba Poosti, Silvana Della Penna, Yuan Huang, Cheng Chen, Rik Mencke, Johannes Wedel, Eelke Bos, Wijnand Melenhorst, Gemma Mulder, Jill Moser, Joris van Ark, Jelena Kamilic, Inge Hamming, Niels Huizing, Emiel Kop, Anne Marijn van der Graaf en Floor Spaans: dank voor jullie gezelligheid, betrokkenheid en ondersteuning!

Zonder samenwerken kom je nergens! Heel erg waardevol dat de deur bij andere afdelingen in het UMCG ook altijd voor mij open stond! Dank aan de Medische Biologie, de Nefrologie, de Cardiologie, de Farmacologie, het Chirurgisch onderzoekslaboratorium en het Klinisch Chemisch lab, voor de samenwerking en alle adviezen, hulp en inspiratie! Beste Jaap van den Born, dank voor je enthousiasme en je hilarische “word jokes”. Dear Saleh Yazdani and Katharina Mirkovic, thanks a lot for your input and our fruitful collaboration. Beste Gerjan Navis, Stephan Bakker, Femke Waanders, Else van den Berg, Titia Lely, Arjan Kwakernaak, Michel Joosten en Charlotte Keyzer: veel dank voor jullie adviezen en hulp. Beste Rudolf de Boer en Willem-Peter Ruifrok, dank voor jullie opbouwende kritiek en de vruchtbare samenwerking. Dear Megan Cannon, thanks for teaching me how to prepare the osmotic minipumps. Beste Niels Kloosterhuis, onder andere dank voor het printen van alle PREVEND etiketten. Beste Peter Olinga en Dorenda Oosterhuis, dank voor jullie hulp bij de kidney slices, jammer dat ons project niet helemaal van de grond is gekomen. Beste Maaike Goris, dank voor je advies bij het bereiden van de Losartan en Hydralazine drankjes. Beste Jacco Zwaagstra, dank voor het lenen van diverse attributen van het COL en de gezellige (reis)praatjes. Beste Twan Storteboom, dank voor je hulp en tomeloze geduld bij de HPLC bepalingen. Heel fijn dat ik bij jullie op het lab terecht kon! Beste Jacko Ducker, bedankt voor het bestellen van die prachtige fluor-roze -80° C bakjes en het wegwijs maken in de PREVEND vriezers. Ook dank aan de mannen van de logistiek voor de gezellige liftpraatjes en de mooie kaart!

292

Chapter 13

13

Een jaar lang heb ik samen met Janneke Tuin en Tobias Kröpelin de Kidney Center meeting georganiseerd. Hierbij wil ik graag iedereen bedanken die heeft bijgedragen aan de interessante bijeenkomsten.

Ook de samenwerking met onderzoekers buiten het UMCG heb ik als zeer waardevol ervaren. Vooral de samenwerking met het UMC Utrecht was (en is nog steeds) erg plezierig. Beste dr. Jaap Joles, dank voor je kritische kijk op de zaken. Beste Nienke, dank voor het trekken van de kar bij ons PAG manuscript, ik weet zeker dat het goed terecht gaat komen! Beste Sebastiaan Wesseling, dank voor jouw bijdrage bij de H

2S

experimenten. I would also like to thank Prof. dr. Ulrich Wenzel from the University Hospital Hamburg-Eppendorf and Prof. dr. Dimitrios Tsikas from the Hannover Medical School, for the pleasant collaboration. Furthermore, I would like to thank the COST Action BM1005: ENOG: European Network on Gasotransmitters for providing me with a grant to attend the Gasotransmitter training school in Capri, Italy.

Beste Frie Maas, ontzettend bedankt voor het prachtig artistieke ontwerp van de cover van dit proefschrift en de bijpassende uitnodiging! Ik word er nog steeds erg blij van! Lieve San, dank voor jouw flitsende bemiddelingsactie!

Met veel plezier kijk ik terug op mijn leerzame tijd in de Isala klinieken te Zwolle. Dank aan alle afdelingen waar ik mijn senior co-schappen heb mogen lopen. Lieve Rosalie Kuhlmann, Roosje, in Zwolle huisgenootjes en nu zo ongeveer neighbours in Oud-West! Dank voor onze mooie vriendschap, je luisterende oor, je waardevolle adviezen en ons altijd gezellige samenzijn! Lieve Mauri Wit, dank voor je gezelligheid, je interesse en voor het samen trekken van de kar van onze Co-out commissie. Lieve Pauline de Jong en Maartje Schouten, dank voor de leuke maanden in de Rozenstraat.

Tijdens mijn semi-artsstage bij de Gynaecologie in het Academisch Medisch Centrum Amsterdam en het Universitair Medisch Centrum Utrecht heb ik mij, als “import-student”, ontzettend welkom gevoeld en ik heb in dit half jaar erg veel geleerd! Graag bedank ik de volledige afdeling Gynaecologie van beide ziekenhuizen en mijn begeleiders Dr. Guus Fons (AMC), Dr. Jan Derks (UMCU) en Dr. Harm de Haan (Isala klinieken) voor de leerzame tijd en de leuke (beoordelings)gesprekken.

Mijn tijd in Groningen zou niet hetzelfde zijn geweest zonder alle lieve mensen die ik om mij heen heb mogen hebben. Wat was het een fantastische tijd! Ik kijk er dan ook met een warm gevoel op terug.

293

Dankwoord/Acknowledgements

13

Lieve Tjitske Nieuwenhuis, bedankt voor je humor, optimisme en de ontelbare cappuccino’s die we gedronken hebben om even te ontsnappen aan onze onderzoeks- of studieverplichtingen! Dank ook dat je me zo goed op de hoogte hield van de allerlaatste (Italiaanse) fashion trends!

Lieve Milothen, de cover van dit proefschrift met “alle kleuren” moet jullie wel aanspreken. Dank voor alle mooie momenten samen.

Lieve, gekke Pilots, met jullie beleefde ik het mooiste jaar van mijn studententijd! Dank voor de (nog steeds) hysterische avonden samen en de lieve berichtjes als ik weer eens moest afhaken op een HC activiteit om de ratten te redden of een deadline te halen.

Lieve, mooie SHOQies, tegen jullie heb ik vaker dan me lief was “nee” moeten zeggen! Dank dat ik altijd bij jullie terecht kan en dank voor alle steun en begrip de afgelopen jaren! Lieve Siem en Tess, met jullie heb ik op de top van de Kilimanjaro letterlijk een van de hoogtepunten van mijn leven beleefd! Dank dat jullie er op bijzondere momenten altijd voor mij zijn! Lieve Siem, rots in de branding, aan één woord hebben we genoeg. Ontzettend waardevol dat ik met jou zowel goede als minder goede momenten kan delen. Ik bewonder je in ieder opzicht! Lieve Tess, “twin sister”, met jou is het altijd een feestje! Heerlijk dat we samen van de mooie momenten in het leven kunnen genieten! Ik waardeer je authenticiteit! Lieve Gwen, we go way back! Dank voor je onvoorwaardelijke vriendschap en je luisterend oor. Ik bewonder je veerkracht! Lieve Eef, prachtig mens, dank voor je heerlijke enthousiasme, je lieve berichtjes en je fijne knuffels! Lieve Lot, dank voor je (h)eerlijke mening en je volume! Lieve Willie, dank voor je prachtige glimlach en positieve instelling! Lieve Mies, harde werker ten top, dank voor je lieve berichtjes en kaartjes op precies het goede moment! Lieve Bekkers, dank voor je tomeloze inzet om clubactiviteiten in het leven te roepen en tot een succes te maken! Jij houdt ons draaiende! Lieve stoere Bel, dank voor de fijne dansjes die ik altijd met jou mag maken. Helaas nu op afstand, maar volgend jaar halen we ze allemaal in! Lieve Linn, met jou is het altijd gezellig! Dank voor je altijd begripvolle reacties en interesse! Lieve Hilda, dank voor je oprechte reacties en je heerlijk droge humor! Lieve Rolo, knap hoe jij jezelf iedere keer weer weet aan te passen aan de veranderende (arbeids)omstandigheden in het buitenland! Dank voor je interesse en lieve berichtjes! Lieve clubbies, dank om wie jullie zijn!

Lief huis, lieve HDRD’ers, wat was het al die jaren fijn thuiskomen na een dag hard werken! Met jullie was (en is het nog steeds) altijd goed, of we nou met een kop thee op de bank zaten of met de meest gekke dansmoves de dansvloer onveilig maakten! Lieve Janneke en Julia, ook al heb ik niet met jullie gewoond, het is net alsof dit wel het geval is geweest! Dank voor het oprichten van ons mooie huisje! Lieve Dee, jij hebt mij de fijne kneepjes van het huishoudelijke vak geleerd! Dank voor het meermaals

294

Chapter 13

13

redden van mijn was en het bijbrengen van kookkunsten die verder gaan dan het bakken van een ei. Ik profiteer hier nu nog steeds van! Lieve Floor, buuf, dank voor je altijd goede adviezen en “het-komt-allemaal-wel-weer-goed” reacties! Lieve Mireille, dank voor je nuchtere opmerkingen en het introduceren van de begrippen “Pake en Beppe”. Lieve Fleurtje, Fleura, jij hebt altijd haarfijn door hoe het met me gaat! Ik hou van de heerlijk enthousiaste flow waarin we samen kunnen verkeren; niets is ons dan te gek en we kunnen de hele wereld aan! Ik bewonder je gedrevenheid! Lieve Martine, Smartie, wij kunnen om de stomste grappen lachen! Ik waardeer je positieve instelling, je doorzettingsvermogen en altijd begripvolle reacties. Onze vriendschap is onvoorwaardelijk! Lieve Thyrza, dank voor je artistieke invloeden en je heerlijke vette lach! Ook al spreken we elkaar soms even niet, we pikken zo de draad weer op! Lieve Fenna, hockeymaatje en mede oud-Bemmelyhills bewoonster, dank voor de gezellige tijd samen op het hockeyveld en op de begane grond van HDRD, ook wel verdiepinkje 1! Lieve Sannie, dank voor je lieve betrokkenheid! Knap hoe jij je iedere keer weer opnieuw weet aan te passen aan veranderende situaties! Lieve Charlie, dank voor je altijd lieve reacties en de talloze lekkere kopjes thee die ik aan jouw tafel heb mogen drinken! Lieve Nanouk, dank voor je tomeloze enthousiasme voor alles in het leven, niet in de laatste plaats voor spelletjes en buitenspelen!

Ook buiten Groningen zijn er een aantal personen die heel belangrijk voor mij zijn en zijn geweest.

Lieve Hilde, in de afgelopen twintig jaar hebben we al vele bijzondere momenten met elkaar gedeeld. Ontzettend veel dank voor de keren dat ik je logee mocht zijn op de ASN (wat voor mij als student een upgrade betekende van een matje in een hostel naar een King-size bed in een luxe hotel) en dat ik tijdelijk bij jou en Frances in Hattem mocht komen wonen om mijn co-schappen in Zwolle af te ronden. Dank voor het vertrouwen wat je in me had toen je me op 18-jarige leeftijd jouw stethoscoop overhandigde. Het is voor mij heel speciaal dat ik uit jouw handen nu ook de Geneeskundebul mag ontvangen.

Lieve familie Miltenburg, lieve Pim, Anne-Mieke, Sjoerd, Karen, Floris, Saar, Pien, Paul en Fleur, al 27 jaar mijn “back-up” familie, waar altijd de deur voor mij open staat. Ik koester de vele mooie momenten die we met elkaar hebben gedeeld; van Oud en Nieuw tot vakanties, van etentjes tot goede gesprekken! Lieve Fleur, vriendinnetje van het eerste uur, ondanks dat we elkaar niet wekelijks spreken, is het altijd “goed” samen! Onze vriendschap is erg speciaal en eentje voor het leven! Dank dat je er altijd voor me bent!

Lieve familie, dank voor jullie interesse gedurende mijn studietijd. De lieve berichtjes deden mij altijd erg veel goed! Lieve opa, bedankt voor de belangstellende mails die ik regelmatig mag ontvangen. Lieve Imke, “klein zusje”, van jou word ik altijd vrolijk!

295

Dankwoord/Acknowledgements

13

Lieve Jos, Wil, Frank, Madelon en Annemieke; bedankt voor jullie interesse en medeleven de afgelopen jaren! Dank dat jullie altijd voor me klaar staan, of het nou is om te helpen met verhuizen, het oppikken en wegbrengen van en naar de trein of het bieden van onderdak als we in Nijmegen weer eens de bloemetjes buiten gaan zetten! We hebben pittige tijden achter de rug, maar ik weet zeker dat we er samen sterker uit gekomen zijn! Ik kijk uit naar meer familie Giesen – de Grood – Frenay activiteiten!

Lieve papa en mama, wat zou ik toch zonder jullie moeten? Ontzettend waardevol is de onvoorwaardelijke steun die jullie mij geven. Jullie zijn mijn vangnet en het geeft rust dat ik altijd bij jullie terecht kan om mijn verhaal te doen, bij te tanken en er weer voor te gaan bij het volgende avontuur. Dank voor alle kansen die jullie voor mij hebben gecreëerd en nog steeds creëren. Lieve papa, “Rust kan u redden”, hoe vaak heb je me dat niet gezegd de afgelopen jaren? Ik bewonder je engelen geduld, je uitzonderlijke handigheid en je passie, niet alleen voor de tandheelkunde maar ook voor de mens die achter de patiënt schuilt. Dank voor je belangstelling voor datgene wat mij bezig houdt; van het co-schap Gynaecologie tot aan mijn eerste publicatie over EPO. Ik geniet van de momenten dat we samen op pad zijn, met als hoogtepunt natuurlijk onze onvergetelijk bijzondere reis naar IJsland. Ik weet zeker dat we nog veel mooie avonturen samen gaan beleven. Lieve mama, wat is het altijd fijn om samen te zijn! Jij kent mij als geen ander en met jou kan ik alles delen! Ik bewonder je zorgzaamheid, je lieve karakter en je gave om mensen te lezen. Voor velen ben jij een steunpilaar, iemand waarop je altijd terug kan vallen en die je ook weer een zetje in de goede richting geeft. Ook voor mij ben jij van onschatbare waarde. Vol passie geef jij invulling aan het prachtige vak van onderwijzer; ik heb veel respect voor de manier waarop jij dit doet! Dank voor de talloze leuke dingen die we met elkaar ondernemen. Samen is het altijd een feestje! Ik kijk uit naar de fijne momenten die nog komen gaan!

Lieve Joost, grote broer, door jou ben ik in Groningen gaan studeren. “Niet naar Utrecht, in het Hoge Noorden is het te doen!”. Als “zusje van” was het heel erg fijn om te weten dat er altijd iemand in de buurt was die een oogje in het zeil hield, al was dat misschien andersom ook wel het geval. Ik bewonder je sociale skills, je relaxte instelling en de gave om altijd iedereen aan het lachen te krijgen. Ik ben heel blij dat we in Amsterdam bij elkaar om de hoek wonen en daardoor elkaar regelmatig treffen voor een bakkie koffie of een hapje eten. Dank voor je altijd begripvolle reacties als ik door de bomen even het bos niet meer zag! Lieve Char, ik ben heel blij met jou als aanwinst voor onze familie. Of we nou goede gesprekken houden en/of flink aan de borrel gaan, met jou erbij is het altijd gezellig! Dank voor je altijd lieve kaartjes en opbeurende berichtjes! Lieve Joost en Char, ik hoop dat we nog veel mooie momenten met elkaar zullen delen!

296

Chapter 13

13

Liefste Michiel, wat begon als “puberliefde”, is uitgegroeid tot iets heel bijzonders. Ik bewonder je om je ondernemendheid en je oprechtheid. Met jouw relaxte instelling weet je me altijd weer tot rust te brengen. Ook al was dit hele traject misschien “een-ver-van-je-bed-show”, ik kon altijd m’n hart bij je luchten als er weer eens iets mis ging of de resultaten tegenvielen. Als ik er even doorheen zat, liet jij me inzien dat het allemaal wel weer goed zou komen. Dat we zo complementair aan elkaar zijn, is misschien wel onze succesformule! Na 7 jaar op en neer treinen van Groningen naar Utrecht, wonen we nu eindelijk samen in het mooiste huisje van Amsterdam. Ik kijk heel erg uit naar de toekomst samen met jou!

Anne-Roos, 2015

13

13About the author

301

About the author

13

Anne-Roos Sophie Frenay was born in Nijmegen, the Netherlands, on the 18th of January in 1988. She received her Gymnasium degree at Stedelijk Gymnasium Nijmegen in 2006. In the same year she started Medical School at the University of Groningen. Her interest in scientific research started in her first year, when she started with multiple small research projects at the department of Pathology and Medical Biology. In her third year she completed a research project from the Junior Scientific Masterclass and after finishing her research clerkship in 2010, she was accepted for the MD/PhD program of the Junior Scientific Masterclass. In this program she combined her clerkships with research, ultimately leading to this thesis (with promotor Prof. dr. Harry van Goor and co-promotores Dr. Andreas Pasch and Dr. Martin de Borst). Part of her PhD was completed at the Inselspital, Bern, Switzerland (under supervision of Dr. Andreas Pasch) and at the Southampton General Hospital, United Kingdom (under supervision of Prof. dr. Martin Feelisch).

Anne-Roos performed her medical clerkships at the University Medical Center Groningen and the Isala Clinics in Zwolle. As part of her Public Health clerkship, during her senior year, she worked at the NGO Teso Students’ Development Association (TESDA) in Kumi, Uganda for the duration of two months. She completed her final internship at the department of Obstetrics and Gynaecology in the Academic Medical Center in Amsterdam and in the University Medical Center in Utrecht. During her studies she tutored medical students who joined the Bachelor’s Medical program, as well as training new tutors. Furthermore she held positions in several committees, including the “Co-out”, the Kidney Center meeting and the “HC”.

On the 2nd of September in 2015, Anne-Roos will receive her doctors’ degree as well as she will defend her thesis.